LITERATUURGESCHIEDENIS/ DEEL 1: GEDENK TE STERVEN

Slide 3
 Om deel te kunnen nemen aan de Nederlandse samenleving moet je die een beetje
kunnen begrijpen en kennis hebben van het erfgoed. Het is 'raar' als een
Nederlander niet weet wie Rembrandt was, of Vondel of Multatuli, of bij P.C. Hooft
alleen denkt aan een chique winkelstraat in Amsterdam

Slide 6
● 1 Gedenk te sterven 1000-1600 (Paragraaf 18, p.186-193)
● Het wereldbeeld in de middeleeuwen is theocentrisch: heel de wereld en haar
verschijnselen staan in het teken van God (en Jezus en Maria). Het is belangrijk om
als een goed christen te leven, wil je na je dood een plekje in de hemel krijgen. Het
motto van de middeleeuwen is dan ook memento mori, oftewel: ‘gedenk te sterven’.
● Hoe krijgt dit levensmotto gestalte op deze afbeelding?

Slide 7
 De rooms-katholieke kerk domineert het leven in de middeleeuwen. De
geestelijkheid (bisschoppen, priesters, monniken, nonnen) vormen de eerste stand,
de adel (vorsten, graven en ridders) de tweede en de boeren de derde stand. Later,
met de opkomst van de steden, komt daar de burgerij bij.
 De hoofse cultuur ontstaat als reactie op ruw en onbeschaafd gedrag. Je hoort jezelf
onder controle te houden, een ander in zijn waarde te laten en je hoffelijk te
gedragen (etiquette).
 Het volk kent geen Latijn (de taal van de geestelijkheid en adel). Steeds meer
verhalen en liederen worden geschreven in de volkstaal: het Middelnederlands, dat
grote regionale verschillen kent.
 Boeken worden met de hand gemaakt en teksten met de hand geschreven op
perkament. Alleen de allerrijksten konden zich zo’n boek (handschrift) permitteren.
 Verhalen worden niet gelezen maar verteld. Het christelijk wereld- en mensbeeld, en
later ook de hoofse cultuur, worden op de preekstoel door priesters doorgegeven en
door verhalen en liederen van rondtrekkende minstrelen, troubadours en
toneelgezelschappen.

● Afbeeldingen:
● Boven: De middeleeuwse (standen)maatschappij; Hoofse etiquette
Onder: Middeleeuws handschrift; Schoolplaat: Het scriptorium in een middeleeuws
klooster (Isings)

Slide 8

● Literaire genres Ridderromans, geestelijke literatuur, dierenepiek, toneel, liederen

en gedichten
● Karel ende Elegast: trouw aan God en trouw aan de koning. Verhalen over Karel de
Grote noem je Karelromans. Net als in Arthurromans waarin koning Arthur en zijn
ridders van de ronde tafel centraal staan, zijn de ridders niet alleen goede en trouwe
 vechters, maar ook edelmoedig en hoffelijk ten opzichte van zwakkeren en vrouwen.
Dit gedrag noem je hoofs.
● Beatrijs: voor de middeleeuwer is het aardse bestaan een voortdurende strijd om de
duivel te weerstaan. In de geestelijke literatuur Exempels zoals Beatrijs zijn verhalen
met een voorbeeldfunctie en laten zien hoe je een goed leven kunt leiden. Beatrijs
maakt fouten, maar wordt vergeven omdat ze berouw heeft van haar keuze. Maria
heeft in middeleeuwse verhalen vaak een bemiddelende rol tussen God in de hemel
en de mens op aarde. Ze verricht hierbij met regelmaat wonderen en een verhaal
waarin dit gebeurt, zoals in Beatrijs, noem je een Mariamirakel.
● Van den vos Reynaerde: satire op de middeleeuwse samenleving waarin standen
bekritiseerd worden op hun gedrag. Wat is eigenlijk goed, beschaafd gedrag?
Reinaart biedt inspiratie voor andere bekende verhalen zoals Disneys Robin Hood en
De Fantastische meneer Vos van Roald Dahl. In 2018 was een hedendaagse
bewerking nog boek van de maand bij DWDD.