Module 2 ∙ Vraag en aanbod

Inhoud module 4 – Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 De prijs van tijd

§1 Tijd is geld
§2 Sparen en lenen
§3 Inflatie
Hoofdstuk 2 Gezinnen in de tijd
§1 Arbeidsproductiviteit in een mensenleven
§2 Looninkomen in een mensenleven
§3 Consumptie in een mensenleven
Hoofdstuk 3 De overheid in de tijd
§1 Collectieve goederen en ruilen over de tijd
§2 Investeringen in (arbeids)productiviteit
§3 Inkomsten en uitgaven van de overheid
§4 Pensioenen

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Inhoud hoofdstuk 1 – De prijs van tijd

Hoofdstuk 1 De prijs van tijd

§1 Tijd is geld
§2 Sparen en lenen
§3 Inflatie

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Inhoud hoofdstuk 1 – De prijs van tijd
Leerdoelen hoofdstuk 1
Paragraaf 1
• Je kunt uitleggen dat tijd een waarde
heeft en een onderscheid maken tussen
de algemene prijs van tijd en de
individuele prijs van tijd.
• Je kunt de rol van de reporente en de
depositorente verklaren.
• Je kunt het verschil tussen
voorraadgrootheden en
stroomgrootheden toelichten.
Paragraaf 2
• Je kunt toelichten dat door te sparen en
te lenen consumptie en productie door de
tijd heen verschoven kunnen worden.
• Je kunt uitleggen dat het verschil tussen
de individuele prijs van tijd en de
algemene prijs van tijd bepaalt of iemand
gaat sparen of gaat lenen.
Paragraaf 3
• Je kunt werken met indexcijfers.
• Je kunt uitleggen hoe de
consumentenprijsindex wordt berekend
en toelichten hoe de inflatie wordt
gemeten.
Module 4 Heden, verleden en toekomst
Inhoud hoofdstuk 1 – De prijs van tijd
Begrippen
• Algemeen prijspeil
• Algemene prijs van tijd
• Basisjaar
• Bestedingsaandelen
• Consumentenprijsindex
• CPI
• Deflatie
• Depositorekening
• Depositorente
• Goederenmandje
• Indexcijfer
• Individuele prijs van tijd
• Inflatie
• Intertemporele substitutie
Formules
• Kredietkanaal
• Lenen
• Marktprijs van tijd
• Monetair beleid
• Partieel prijsindexcijfer
• Prijsindexcijfer
• Rente
• Reporente
• Risicoaversie
• Sparen
• Stroomgrootheden
• Vermogensmarkt
• Voorraadgrootheden
• Wegingsfactoren
Module 4 Heden, verleden en toekomst
Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd – Warming-up

Wat betekent voor jou het gezegde Tijd is geld?

Licht toe met een voorbeeld.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd

§1 Tijd is geld

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Samenvatting module 2 en 3, vooruitblik module 4

Module 2 Vraag en aanbod

• De vraag- en aanbodkant van een markt
• Hoe het marktmechanisme vraag en aanbod met elkaar in evenwicht
brengt via prijsaanpassingen

Module 3 Markt en overheid

• Het marktevenwicht afgeleid voor verschillende marktvormen
• Beïnvloeding van het marktevenwicht door de overheid

Module 4 Heden, verleden en toekomst

• Belangrijk onderdeel van het economisch handelen: tijd
• Ruilen over de tijd: speelt grote rol bij het economisch handelen van
aanbieders, vragers en de overheid
Module 4 Heden, verleden en toekomst
§1 Tijd is geld – Factor tijd en prijs: rente

De waarde van tijd

• Produceren en consumeren kosten tijd.
• Consument: tijd is waarde
een bepaalde tijdsduur = een bepaalde hoeveelheid consumentensurplus
• Producent: tijd is waarde
een bepaalde tijdsduur = een bepaalde productie

De prijs van tijd

• Algemene of marktprijs van tijd is rente (van banken).
• De individuele prijs van tijd hangt af van iemands tijdsvoorkeur.

Vermogensmarkt
Hoogte van de rente bepaalt de vermogensmarkt.
• Reporente/refirente: rentepercentage voor banken die geld lenen
• Depositorente: rentepercentage dat banken op hun depositorekening vergoed krijgen

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd – Lesafsluiting

Check leerdoelen §1

• Ik kan uitleggen dat tijd een waarde heeft en een

onderscheid maken tussen de algemene prijs van
tijd en de individuele prijs van tijd.
✓
• Ik kan de rol van de reporente en de depositorente
verklaren. ✓
• Ik kan het verschil tussen voorraadgrootheden en
stroomgrootheden toelichten. ✓

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd

§2 Sparen en lenen

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§2 Sparen en lenen – Kennisquiz §1

1 Leg in eigen woorden uit wat rente is.

2 Leg in eigen woorden uit dat rente de

algemene prijs van tijd is.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§2 Sparen en lenen – Intertemporele ruil: sparen en lenen

Prijs van tijd

• De prijs van tijd is rente.
• Rente maakt ruilen over de tijd mogelijk.

Sparen (consumptie-uitstel)
Sparen levert rente op.
• Voordeel: uitstellen van consumptie levert consument rente op.
• Nadeel: consumentensurplus wordt niet direct genoten.

Lenen (consumptievervroeging)
Lenen kost geld: rente.
• Voordeel: consumentensurplus wordt direct genoten.
• Nadeel: consument moet rente betalen over het aankoopbedrag.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§2 Sparen en lenen – Individuele prijs van tijd

Sparen of lenen?
De individuele prijs van tijd hangt af van:
1 Je tijdsvoorkeur: heb je geduld of ben je ongeduldig?
2 Ben je risicoavers of niet?
• uitstellen van consumptie
• zo snel mogelijk genieten van consumentensurplus
3 Het product
Hoogte van de rente
De hoogte van de rente bepaalt of de consument de aankoop
uitstelt of niet.
Intertemporele substitutie
Verschuiven van consumptie door de tijd: sparen = uitstellen;
lenen = naar voor halen

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd – Lesafsluiting

Check leerdoelen §2

• Ik kan toelichten dat door te sparen en te lenen

consumptie en productie door de tijd heen
verschoven kunnen worden.
✓
• Ik kan uitleggen dat het verschil tussen de individuele
prijs van tijd en de algemene prijs van tijd bepaalt of
iemand gaat sparen of gaat lenen.
✓

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd

§3 Inflatie

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§3 Inflatie – Kennisquiz §2

Stel: je hebt een lage tijdsvoorkeur en je wilt een

scooter kopen.

1 Leg uit of je geld gaat lenen of geld gaat sparen

voor de aankoop van de scooter.

2 Leg uit dat er bij het lenen van geld sprake is van
intertemporele substitutie.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§3 Inflatie – Algemeen prijspeil

Algemeen prijspeil = gemiddelde prijs van een verzameling goederen

Bron 1 De prijs door de tijd heen van verschillende producten. (Bron: CBS)
Module 4 Heden, verleden en toekomst
§3 Inflatie – Ontstaan van inflatie

Het ontstaan van inflatie

Groei maatschappelijke
geldhoeveelheid
• Hoe meer geld in omloop, hoe
hoger de prijzen.
• Banken lenen tegen lagere rente:
consument en producent gaan
meer besteden.
• Grotere vraag bij gelijkblijvend
aanbod: prijzen stijgen = inflatie.

Bron 2 Maandelijkse jaar-op-jaargroei van de maatschappelijke geldhoeveelheid

Consumentenvertrouwen en inflatie en inflatie in de eurozone (2004-2020). (Bron: ECB)
Consumentenvertrouwen
• De vraag daalt en de prijzen
stijgen/dalen minder snel.
Module 4 Heden, verleden en toekomst
§3 Inflatie – Monetair beleid

Monetair beleid
Veranderen van de rente om
de economie te beïnvloeden:
• door ECB (centrale banken)
• doel ECB: inflatie van 2%

Kredietkanaal
Mechanisme van ECB: rente
verlagen
• Grotere maatschappelijke
geldhoeveelheid Bron 3 Jaarlijkse maand-op-maandgroei van de maatschappelijke geldhoeveelheid
in de eurozone en de depositorente van de ECB (1999-2020). (Bron: ECB)
• Voor meer economische
activiteit
Module 4 Heden, verleden en toekomst
§3 Inflatie – Indexcijfers en inflatie

Indexcijfer Formules
Hulpmiddel voor het werken met procentuele
veranderingen bij inflatie

Berekenen van inflatie in vijf stappen

1 Bepaling van het goederenmandje
2 Bepaling van de wegingsfactoren
3 Omzetting van prijzen in indexcijfers
4 Berekening van de consumentenprijsindex
5 Berekening van de inflatie: de procentuele
verandering in de CPI

Module 4 Heden, verleden en toekomst

§3 Inflatie – Prijsindexcijfers

Prijsindexcijfers

Bron 4 Het prijsindexcijfer door de tijd heen van verschillende producten (1968 = 100). (Bron: CBS)
Module 4 Heden, verleden en toekomst
§3 Inflatie – De vijf stappen van inflatieberekening

Vijf stappen

1 Goederenmandje 4 Consumentenprijsindex (CPI)

Producten waar een gemiddeld gezin zijn • Indexcijfer voor de hoogte van
geld aan uitgeeft: kleding, voedsel, het algemeen prijspeil in het land
energie, woonlasten, mobieltjes • Formule:
2 Wegingsfactoren
Bestedingsaandelen: uitgave aan een
product als percentage van de totale
uitgaven 5 Inflatie
3 Omzetting in indexcijfers Verandering algemeen prijspeil
• Omzetten van de prijzen in het
goederenmandje naar indexcijfers
• Bepaalde productgroep: partiële
prijsindexcijfers
Module 4 Heden, verleden en toekomst
 §3 Inflatie – Jaar-op-jaarinflatie 1997-2020

Inflatie in Nederland (officiële inflatiecijfers: verandering algemeen prijspeil)

Bron 6 Maandelijkse jaar-op-jaarinflatie voor Nederland (1997-2020). (Bron: CBS) Module 4 Heden, verleden en toekomst
§3 Inflatie – Deflatie

Deflatie: het algemeen prijspeil daalt

• Mechanisme: consumenten en
producenten besteden minder, de
vraag daalt.

• Bij een gelijkblijvend aanbod dalen

de prijzen.
Bron: https://www.financialinvestigator.nl/en/nieuws-
detailpagina/2015/12/17/Banque-de-Luxembourg-Dflation-Deflatie-
• Oorzaak: minder vertrouwen in de korte-serie-deel-2
toekomst, sparen voor als het in de
toekomst tegenzit.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Hoofdstuk 1 – De prijs van tijd – Lesafsluiting

Check leerdoelen §3

• Ik kan werken met indexcijfers. ✓

• Ik kan uitleggen hoe de consumentenprijsindex wordt
berekend en toelichten hoe de inflatie wordt gemeten. ✓
Toepassen leerdoelen
Huiswerk: je kunt nu in §4 Toepassen met de opdrachten
de theorie toepassen op andere economische contexten.

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Rendement

Module 4 Heden, verleden en toekomst

Nominaal rendement
De rente die de bank uitkeert op spaargeld.

- Wordt geen rekening gehouden met de inflatie

 Reëel rendement
- Bij de berekening van het reële rente wordt wel rekening gehouden
met de inflatie, waardoor het reële rendement wel overeenkomst met
de koopstijging van het spaargeld.