Boska komedia jako arcydzieło późnego Średniowiecza

I. Dante Alighieri – prekursor humanizmu i jego czasy

1. Biografia poety w kontekście włoskich konfliktów społecznych, w

szczególności średniowiecznej Florencji (stolicy Toskanii)

a) Spory pomiędzy mieszczaństwem i szlachtą we Florencji; walki polityczne i

gospodarcze. Konflikt między państwem a Kościołem; podział społeczeństwa na
gibelinów – zwolenników władzy cesarskiej i gwelfów – zwolenników
papiestwa

b) Spotkanie z Beatrice – ważny fakt biografii florenckiego poety

2. Edukacja (w szkołach klasztornych) połączona z zainteresowaniami filozofią i

literaturą (przede wszystkim starożytną), ale również i współczesną (Guido
Cavalcanti)

3. Działalność publiczna i oskarżenie Dantego w wyniku zemsty politycznej

4. Lata wygnania i tułaczki (Werona, Casentino, Rawenna, gzie też został w

1321 r. pochowany, prawdopodobnie też Bolonia i Paryż) – okres wzmożonej
aktywności literackiej, ale również i politycznej

5. Utwory Dantego jako źródło informacji o poecie: (młodzieńcza Vita nuova (w

okresie znajomości z poetą Forese Donatim); jest to historia miłości do
Beatrice), Biesiada (swoiste kompendium wiedzy. Dante wyraża w Biesiadzie
(oryg. tytuł Convivio)_przeświadczenie o swojej misji przewodnika ludzkości na
drodze do szczęścia, liryki miłosne pt. Rymy, De monarchia (Dante proponuje
swój ideał państwa), Boska komedia)

6. Geneza powstania Boskiej komedii: nieodparta chęć stworzenia dzieła na

cześć Beatrycze i nieśmiertelnej miłości oraz potrzeba znalezienia wyjścia z
labiryntu grzechu.

a) Skomplikowana sytuacja w Italii, zarówno cesarstwo jak i papiestwo nie

spełniały swojej roli i oczekiwań społecznych

b) Dante jako prorok i reformator występnego świata, apostoł odnowy moralnej

c) Platońska droga do Boga i jego poznania (dobro i prawdziwe szczęście osiąga

się przez miłość). Podróż Dantego w zaświaty, wymagająca pomocy
naturalnych i ponadnaturalnych sił oraz przewodników (u Dantego są nimi:
Wergiliusz, Beatrice, Bernard z Clairvaux)

d) Ewolucja obrazu Beatrice (kierunek ewolucji: od postaci realnej do istoty

nadziemskiej o proweniencji chrześcijańskiej), pod wpływem miłości do niej
poeta odczuwa silne pragnienie wiary i doskonalenia się. Charakterystyka
Beatrice w poetyckiej wizji Dantego. Interpretacja postaci przez badaczy Boskiej
komedii (jako symbol cesarstwa rzymskiego, jako symbol Objawienia, Kościoła
katolickiego, czy też kościoła w ogóle)

e) Rola „mistrza” Wergiliusza: przeprowadzenie poety przez Piekło i Czyściec

aż do granicy Raju, tj. wskazanie właściwej drogi do doskonałości moralnej,
twórczej i umysłowej. Wpływ Eneidy na rozwój talentu poetyckiego autora
Boskiej komedii

f) Obecność i znaczenie realnych faktów i osób w utworze

g) Wpływ doktryn mistycznych na koncepcję utworu (m.in. Św. Augustyn,

Dionizy Pseudoaeropagita, mistyk Gioacchino (Joachim) da Flore, Św. Bernard
z Clairvaux i jego szczególna rola w Boskiej komedii (doprowadzenie do Boga),
szkoła z Saint-Victor (dzieła Hugona i Richarda), Franciszek z Asyżu i in. )

6. Struktura dzieła

a) Piekło jako pierwszy etap podróży. Usytuowanie i forma Piekła. Podział na

kręgi piekielne (9), w których przebywają różni grzesznicy. Piekło jako
zanik/zniweczenie człowieczeństwa

b) Czyściec – etap drugi. Jest to miejsce pokuty i cierpienia, ale też nadziei na
wieczne szczęście. Usytuowanie Czyśćca i jego podział na rejony przez które
przechodzą wędrowcy. Spotkanie ze znajomymi. Rozstanie z Wergiliuszem.
Czyściec jako miejsce, w którym zwycięża i króluje rozum

c) Spotkanie z Beatrycze i przejście do Raju – ostatniego etapu podróży.

Usytuowanie (powierzchnia planet); atmosfera Raju: gra barw, muzyki i światła;
emanacja miłości i piękna, prowadzących do zjednoczenia z Bogiem

7. Artyzm dzieła: połączenie obrazów realnych z wymysłem artystycznym,

plastyczność obrazów, opozycja duch – materia, metafory i symbole, kontrast
(piękno-brzydota, mądrość-głupota, dobro-zło, etc.)