AnswersΙΣΤΟΡΙΑ Γ ΖΗΤΗΣ

ºáôåòÝîá ªáìáâïàòá
õÛíáôá
ÁåïåììèîéëÜ÷
χε
¹óôïòÝá÷
Πέ τ υ
¡ ¤Ëº¶¹ÃË
τ ό χ ο σ ο υ !
το ν σ
°ðáîôÜóåé÷
áóëÜóåöî çéá åðáîÀìèãè
ëáé äéáçöîéóíÀôöî
 Περιεχόμενα
Το παρόν ψηφιακό αρχείο συνοδεύει το βιβλίο της Κατερίνας Σαλαβούρα
Θέματα Νεοελληνικής Iστορίας Γ’ Λυκείου – Πέτυχε τον στόχο σου!
ISBN 978-960-456-523-8
© Copyright: Ιούνιος 2019, Κ. Σαλαβούρα, Eκδόσεις Zήτη
Για επικοινωνία με τη συγγραφέα: katerinasalavoura@yahoo.gr
Tο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του ελληνικού νόμου (N.2121/1993
όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Aπαγορεύε-
ται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση
και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδή-
ποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
Π. ZHTH & ΣIA I.K.E.

18ο χλμ Θεσσαλονίκης-Περαίας
5ȈrȐʆʒʂʝʂȈʆʓʓʂʌʐʎʝʋʈʥr5,
www.ziti.gr 5ʈʌ'BYrFNBJMJOGP![JUJHS
BIBΛIOΠΩΛEIO ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Aρμενοπούλου 27, 546 35 Θεσσαλονίκη
Tηλ.: 2310.203.720, Fax:rFNBJMTBMFT![JUJHS
BIBΛIOΠΩΛEIO AΘHNΩN
Xαριλάου Τρικούπη 22, 106 79 Aθήνα
5ʈʌ'BYrFNBJMBUIJOB![JUJHS
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ:XXX[JUJHS
 Περιεχόμενα Επιστροφή
Περιεχόμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11-41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Απαντήσεις στις ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ 42-54) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Απαντήσεις στις ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Απαντήσεις στις συνδυαστικές ερωτήσεις Α κεφαλαίου
με Β και Γ κεφάλαιο σχολικού βιβλίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . 14
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . . 24
ΚΕΦΑΛΑΙΟ B΄: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 59-69) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 70-98) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 99-100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Απαντήσεις στιε ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Απαντήσεις στις συνδυαστικές ερωτήσεις B κεφαλαίου σχολικού βιβλίου . . . . . . . . . . 37
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1ου ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . . 58
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2ου ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . . 61
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄: ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 116-136) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 137-169) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κλειστού τύπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Απαντήσεις στις ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Απαντήσεις στις συνδυαστικές ερωτήσεις Γ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου . . . . . . . . . . 75
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1ου ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . . 96
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2ου ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . 100
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄: ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 187-205) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 206-220) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Απαντήσεις στις ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Απαντήσεις στις συνδυαστικές ερωτήσεις Δ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου . . . . . . . . . 110
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Δ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . 111
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟY ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ Δ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . 118
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ

Απαντήσεις στις ασκήσεις πολλαπλής επιλογής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Απαντήσεις στις ασκήσεις αντιστοίχισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Απαντήσεις στις ασκήσεις σύντομης απάντησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Απαντήσεις στην άσκηση κλειστού τύπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Απαντήσεις στο 1ο επαναληπτικά διαγωνίσματα σε όλη τη διδακτέα ύλη . . . . . . . . . 130
Απαντήσεις στο 10ο επαναληπτικά διαγωνίσματα σε όλη τη διδακτέα ύλη . . . . . . . . 167
Α΄
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
6 Θέματα ΝέοέλληΝικης ιςτοριας γ’ λυκέιου
Ώρα για επαναληψη - Κεφαλαιο α’
Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11-41)
1. Να περιγράψετε την κατάσταση της υπαίθρου και των πόλεων μετά την έπανά-
σταση και σε ποιο βαθμό επηρέασε τα πρώτα χρόνια την οικονομική ανάπτυξη της
έλλάδας.
▶ βλ. σελ. 11-13 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα …της χώρας» και σελ. 14-15: «Οι πόλεις
…Ατλαντικό».
2. Ποια ήταν η σχέση των έλλήνων εντός έλλάδας με τους Έλληνες της διασποράς τον
19ο αιώνα;
▶ βλ. σελ. 15 σχ. βιβλίου: «Πολλές δεκαετίες …δραστηριοτήτων» και σελ. 39: «Οι
σχέσεις των Ελλήνων… χωρίς ενδιαφέρον».
3. Πώς η μεγάλη ιδέα επηρέασε τις επενδύσεις στην έλλάδα;
▶ βλ. σελ. 15-16 σχ. βιβλίου: «Στο μεταξύ η πρόοδος… εθνικών κρίσεων».
4. Να εξηγήσετε τους λόγους για τους οποίους το εξωτερικό εμπόριο διαδραμάτισε
καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της εθνικής οικονομίας κατά τον 19ο αιώνα.
▶ βλ. σελ. 17-18 σχ. βιβλίου: «Το εμπόριο της χώρας συνδέθηκε με το εξωτερικό…
κυριολεκτικά ασήμαντες».
5. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας
κατά τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού και ποιες οι συνέπειες της ανάπτυξης
αυτής;
▶ βλ. σελ. σελ 19-20 σχ. βιβλίου: «Στη διάρκεια του 19ου αιώνα… μια νέα αρχή».
6. Ποια τα προβλήματα στη διανομή των εθνικών γαιών; Να αναλύσετε τον τρόπο με
τον οποίο έγινε τελικά η διανομή και να αξιολογήσετε τα αποτελέσματά της.
▶ βλ. σελ. 24-25 σχ. βιβλίου: «Η διανομή των εθνικών γαιών… εθνικής αυτής ιδι-
οκτησίας».
7. Πώς αξιοποίησε το νεοσύστατο έλληνικό κράτος το πλούσιο σε κοιτάσματα υπέδα-
φος του;
▶ βλ. σελ 25-26 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα έστω και στις περιορισμένες… του 19ου
αιώνα».
8. Να συνδέσετε τον εκσυγχρονισμό του πιστωτικού συστήματος της χώρας με τη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
γενικότερη ανάγκη της για οικονομική πρόοδο. Τι μορφή προσέλαβε αυτός; Τι γνω-
ρίζετε για την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας;
▶ βλ. σελ. 26-29 σχ. βιβλίου: «Με την ίδρυση του… τοκογλυφίας. (…) Το μεγάλο
βήμα έγινε …του ελληνικού χώρου».
9. Να αναφέρετε τους λόγους καθυστέρησης της εκβιομηχάνισης της χώρας, και πότε
ξεκίνησε μια μορφή ανάπτυξης της βιομηχανίας στην Ελλάδα, αλλά και στα αποτε-
λέσματά της έως το 1913.
▶ βλ. σελ. 29-31 σχ. βιβλίου: «Η εμφάνιση και …ενισχυτικά μέτρα».
10. Να αναφέρετε τα κυριότερα δημόσια έργα που πραγματοποιήθηκαν τον 19ο αιώνα
και συνετέλεσαν στην οικονομική ανάπτυξη του κράτους.
▶ βλ. σελ. 32-33 σχ. βιβλίου: «Η πύκνωση του οδικού δικτύου …κατά την περίοδο
αυτή».
11. Να εξηγήσετε τη σημασία της κατασκευής του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου
στο διάστημα 1882-1892 για την Ελλάδα.
▶ βλ. σελ. 34-35 σχ. βιβλίου: «Το σιδηροδρομικό δίκτυο… ριζοσπαστικές αλλα-
γές».
12. Η δανειοληπτική πολιτική της Ελλάδας από το 1881 κ.ε. Πότε ξεκίνησε, ποια η πο-
ρεία της και πώς τελικά αξιοποιήθηκαν τα δάνεια στα τέλη του 19ου αιώνα;
▶ βλ. σελ. 36-37 σχ. βιβλίου: «Η αλλαγή… ολοκληρωθούν».
13. Κάτω από ποιες συνθήκες επιβλήθηκε ο ΔΟΕ; Να αναλύσετε τη θετική πλευρά της
επιβολής του Δ.Ο.Ε. (Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου) στην Ελλάδα, μετά τον ελληνο-
τουρκικό πόλεμο του 1897.
▶ βλ. σελ. 37-38 σχ. βιβλίου: «Κατά το έτος 1893…παρελθόντος».
14. Να αναφέρετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διευκολύνθηκε η συνεργασία του
εξωελλαδικού ελληνικού κεφαλαίου με το ελληνικό κράτος, από το 1860 κ.ε.
▶ βλ. σελ. 39-41 σχ. βιβλίου: «Οι πρώτες ελληνικές ενδείξεις …κεφαλαίων της
ομογένειας».
Ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος»
Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας με ένα Χ

το σωστό ή το λάθος στο αντίστοιχο τετραγωνάκι.
Σωστό Λάθος
1. Ο πληθυσμός του ελληνικού κράτους αυξανόταν με αργό ρυθμό και X
ποτέ δεν πλησίασε τον ανάλογο ρυθμό ανάπτυξης των δυτικών κρα-
τών.
8 ΘΕμΑΤΑ νΕΟΕΛΛηνΙΚηΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
2. Οι μετακινήσεις ανθρώπων από την αγροτική ύπαιθρο στα αστικά κέ- X
ντρα του ελληνικού βασιλείου είχε ως μοναδικό στόχο την εγκατάστα-
ση σε αυτά.
3. Tο ελληνικό κράτος είχε τις προϋποθέσεις για τη βιομηχανική ανάπτυ- X
ξη.
4. Τα ελληνικά εμπορικά κέντρα του εξωτερικού συνεργάστηκαν με τους X
εμπόρους της Ελλάδας για την επέκταση των εμπορικών τους δραστη-
ριοτήτων.
5. η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ευνόησε την ανάπτυξη της ελλη- X
νικής ναυτιλίας κατά την προεπαναστατική περίοδο.
6. Αν και η προσπάθεια για την ανάπτυξη της ατμοπλοΐας ξεκίνησε από X
τα μέσα του 19ου αιώνα, η οικονομική αδυναμία του νέου κράτους δεν
επέτρεψε την ανάπτυξη της μόνο παρά στο τέλος του 19ου και κυρίως
στις αρχές του 20ού αιώνα.
7. η αξιοποίηση των εθνικών γαιών και η αναγκαιότητα του πολυτεμαχι- X
σμού τους συνδέεται με την εμφάνιση των πελατειακών σχέσεων στην
Ελλάδα.
8. η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου ξεκίνησε συστηματικά με την X
εφαρμογή νομοθεσίας το 1861 που εκχωρούσε μεταλλευτικά δικαιώ-
ματα με ευνοϊκούς όρους.
9. η δημιουργία οργανωμένου τραπεζικού συστήματος στο νέο ελληνικό X
κράτος είχε ως βασικό στόχο την εξαφάνιση της τοκογλυφίας που επι-
κρατούσε ως τότε.
10. Κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας το πιστωτικό σύστημα ήταν X
συνδεδεμένο με τον βιομηχανικό τομέα που προσπαθούσε να αναπτυ-
χθεί.
11. η ελληνική βιομηχανία ενισχύθηκε σημαντικά από την κατάρτιση και X
τη καινοτομία του εργατικού της δυναμικού στα τέλη του 19ου αιώνα.
12. η αναστολή της κατασκευής οδικού δικτύου έγκειται και στον ανταγω- X
νισμό με τις θαλάσσιες μεταφορές που κυριαρχούσαν στην Ελλάδα τον
19ο αιώνα.
13. η διώρυγα της Κορίνθου ήταν το μεγαλύτερο από όλα τα τεχνικά έργα
που κατασκευάστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα στην X
Ελλάδα και ολοκληρώθηκε το 1890.
14. Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου ήταν στα X
πρότυπα της Ευρώπης, δηλ. με γραμμές πλάτους 1,56 μ. αλλά κατεξο-
χήν εξυπηρετούσε τοπικές ανάγκες.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
15. Το μεγαλύτερο μέρος από τα δάνεια που σύναψε η Ελλάδα στα τέλη X
του 19ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε για την αποπληρωμή παλαιότερων
δανείων.
16. Η βασική αρμοδιότητα του Δ.Ο.Ε. ήταν η παροχή συμβουλών προς τις X
ελληνικές κυβερνήσεις που θα βελτίωναν τα οικονομικά του κράτους.
17. Στους Έλληνες της διασποράς ανήκαν κυρίως μεσοαστικά και μικροα- X
στικά στρώματα και η δράση τους εκτός συνόρων τόνωσε την ελληνι-
κή οικονομία.
18. Η στάση των πλούσιων Ελλήνων της διασποράς προς το ελληνικό κρά- X
τος καθοριζόταν από τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες των περι-
οχών στις οποίες δραστηριοποιούνταν.
Ερωτήσεις κατανόησης (σελ 42-54)

1. Πώς αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα και ποιες
πρακτικές ακολούθησαν οι τσιφλικάδες;
▶ βλ. σελ. 42-43 σχ. βιβλίου: «Στον ελληνικό χώρο… ελλείψεις».
2. Να παρουσιάσετε τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος των τσιφλικιών της
Θεσσαλίας από τις ελληνικές κυβερνήσεις.
▶ βλ. σελ. 43-45 σχ. βιβλίου: «Οι πρακτικές αυτές… Ρουμανία».
3. Πότε ολοκληρώθηκε η αγροτική μεταρρύθμιση; Ποιοι ήταν οι στόχοι και ποια τα
αποτελέσματά της;
▶ βλ. σελ. 43-45 σχ. βιβλίου: «Το αποφασιστικό βήμα… Ρουμανία»
4. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην καθυστέρηση της εμφάνισης και ανάπτυξης του εργατι-
κού κινήματος στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα σε σχέση με άλλες χώρες;
▶ βλ. σελ. 46 σχ. βιβλίου: «Οι διαφορές… περιεχόμενο».
5. Ποια ήταν η εξέλιξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα μετά το τέλος των Βαλ-
κανικών πολέμων και στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου;
▶ βλ. σελ. 46-47 σχ. βιβλίου: «Η κατάσταση… Ελλάδος».
6. Ποιες ήταν οι οικονομικές και εθνικές επιλογές του βενιζελισμού όσον αφορά την
ανάπτυξη του ελληνικού κράτους;
▶ βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Στην περίοδο 1910-1922… έθνους».
7. Ποιες κοινωνικές δυνάμεις συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και
ποιος ήταν ο ρόλος τους στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας;
▶ βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Ο Βενιζέλος… δαπάνες».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
8. Με ποιον τρόπο η υπερπόντια μετανάστευση συνέβαλε στην αντιμετώπιση της

αγροτικής κρίσης;
▶ βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Το 1910…μεταναστών» και σελ. 15: «Προς το τέλος του
19ου αιώνα… Ατλαντικό».
9. Ποια ήταν για την Ελλάδα τα κέρδη από τους Βαλκανικούς πολέμους και με ποιον
τρόπο συνέβαλαν στην οικονομική της πρόοδο;
▶ βλ. σελ. 49 σχ. βιβλίου: «Το κόστος των Βαλκανικών… πόλεμος».
10. Πώς καλύφθηκαν οι τρέχουσες δημοσιονομικές ανάγκες της Ελλάδας κατά τη δι-
άρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και πώς επηρεάστηκε η διαχείρισή τους από τα
αποτελέσματα των εκλογών του 1920;
▶ βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Όταν με την επέμβαση… συνέπειές της».
11. Ποιες ήταν οι συνέπειες του ιδιόμορφου ή θεωρητικού δανεισμού για την οικονομι-
κή ζωή της Ελλάδας;
▶ βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο του 1920… συνέπειες της».
12. Με ποιον τρόπο έγινε προσπάθεια να ξεπεραστεί το οικονομικό αδιέξοδο που προ-
κάλεσε η μικρασιατική εκστρατεία τον Μάρτιο του 1922;
▶ βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Τον Μάρτιο 1922… συνέπειές της».
13. Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα που είχε αποκτήσει η Ελλάδα την περίοδο του μεσο-
πολέμου (1919-1939) τα οποία επέτρεπαν τη θετική οικονομική της πορεία;
▶ βλ. σελ. 52 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα του μεσοπολέμου… καταστροφή».
14. Ποιες μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Αθήνα στους τομείς της υδροδότησης και της
παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος κατά την περίοδο του μεσοπολέμου;
▶ βλ. σελ. 52-53 σχ. βιβλίου: «Οι ραγδαίες αλλαγές… λεωφορεία».
15. Ποιοι ήταν οι λόγοι της ίδρυσης και ποια τα αποτελέσματα της δραστηριότητας της
Τράπεζας της Ελλάδος έως το 1932;
▶ βλ. σελ. 53 σχ. βιβλίου: «Το 1927… Νέα Υόρκη 1929».
16. Πώς εκδηλώθηκε στην Ελλάδα η «κρίση του 1932» και ποιες ήταν οι επιπτώσεις της
στο οικονομικό επίπεδο;
▶ βλ. σελ. 53-54 σχ. βιβλίου: «Η παγκόσμια οικονομική κρίση… θετικά στοιχεία».
17. Ποιες ήταν οι συνέπειες της κρίσης του 1932 στην οικονομία, το εξωτερικό εμπόριο
και τις πολιτικές εξελίξεις;
▶ βλ. σελ 54 σχ. βιβλίου: «Οι προσπάθειες της Ελληνικής… επιβολή δικτατορί-
ας».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 

1. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος πραγματοποιήθη- X
κε το 1864.
2. Οι νόμοι του 1907 δεν επέτρεπαν τη διανομή των μεγάλων ιδιοκτησι- X
ών στους ακτήμονες.
3. Λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο, κάτω από την πίεση του προσφυγικού X
προβλήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε
την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας.
4. Στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας ευνοούσε την X
ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμε-
νο.
5. Το κύριο πρόβλημα που δημιουργήθηκε μετά τη λήξη των Βαλκανικών X
πολέμων ήταν η παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις νεοα-
ποκτηθείσες περιοχές.
6. Με τη διχοτόμηση της δραχμής, το 1922, το ελληνικό κράτος εξοικονό- X
μησε 1.220.000.000 δραχμές.
7. Ήδη, το 1923 και το 1934, οι θάνατοι από τις αρρώστιες-μάστιγες της X
εποχής, τη φυματίωση και την ελονοσία, πολλαπλασιάστηκαν.
8. Την περίοδο του μεσοπολέμου η Ελλάδα άρχισε να αντιμετωπίζεται ως X
δευτερεύον πεδίο ανάπτυξης των οικονομικών δραστηριοτήτων.
9. Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων X
παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημι-
ουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών.
10. Με αφορμή το αίτημα της Ελλάδας στις Μεγάλες Δυνάμεις για παροχή X
πρόσθετου δανείου, τέθηκε το ζήτημα της δημιουργίας μιας κεντρικής
κρατικής τράπεζας.
11. Τον Μάρτιο του 1927 ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος και άρχισε τη X
λειτουργία της ένα χρόνο αργότερα.
12. Οι σημαντικότερες επιπτώσεις των οικονομικών εξελίξεων τη δεκαετία X
του 1930 βρίσκονταν στο πολιτικό πεδίο, καθώς πολλά ευρωπαϊκά κρά-
τη εκείνη την εποχή απέκτησαν δικτατορικά ή φασιστικά καθεστώτα.
13. Με την πολιτική του προστατευτισμού η χώρα μπήκε στον χώρο της X
ανοιχτής οικονομίας, όπου οι συναλλαγές καθορίζονται από ελεύθερες
οικονομικές συμφωνίες.
Συνδυαστικές ερωτήσεις Α κεφαλαίου με Β και Γ κεφάλαιο σχολικού βιβλίου
1. με ποια ιδεολογία συνοδεύτηκε η ελληνική οικονομική παρουσία στο Εξωτερικό,

από τις κυβερνήσεις του 19ου αιώνα και τον Ελ. Βενιζέλο στις αρχές του 20ού αι.;
ποιες οι επιπτώσεις της υιοθέτησης της ιδεολογίας αυτής στην ελληνική οικονομία
από τον 19ο αιώνα έως και τη πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα;
▶ βλ. σελ. 15-16 σχ. βιβλίου: «Στο μεταξύ… εθνικών κρίσεων» και σελ. 48-49: Στην
περίοδο… Α΄ παγκόσμιος Πόλεμος» .
2. να συγκρίνετε τη διανομή των εθνικών κτημάτων το 1870-71 με την αγροτική με-
ταρρύθμιση του 1917 από πλευράς αποτελεσμάτων στον οικονομικό και κοινωνικό
τομέα.
▶ βλ. σελ. 25 σχ. βιβλίου: «Η οριστική αντιμετώπιση …ιδιοκτησίας» και σελ. 43-
45: «Το αποφασιστικό… Ρουμανία κ.λπ.». Η σημαντική εξέλιξη στο ζήτημα της
αναδιανομής της γης είναι ότι με την άφιξη των προσφύγων ολοκληρώθηκε
και η ελληνική αγροτική οικονομία οδηγήθηκε σε καθεστώς ιδιοκτησίας.
3. να αναφερθείτε στην πτώχευση του 1893 καθώς και σε εκείνη του 1932 για τη χώρα
μας και να βρείτε ομοιότητες ή και διαφορές ως προς τις συνθήκες κάτω απ’ τις
οποίες η χώρα οδηγήθηκε σε αυτήν.
▶ βλ. σελ. 37-38 σχ. βιβλίου: «Κατά το έτος ….παρελθόντος» και σελ. 53-54: «Η
παγκόσμια οικονομική κρίση… επιβολή δικτατορίας» . Οι ομοιότητες αφορούν
στην υπερχρέωση της χώρας λόγω εξωτερικού δανεισμού που οδήγησε στην
πιστωτική κρίση. Η βασική τους διαφορά είναι πως η κρίση του 1932 ήταν απο-
τέλεσμα της παγκόσμιας κρίσης του 1929, αφού λειτούργησε συστημικά για όλες
τις χώρες του κόσμου που είχαν το φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο, αλλά και
στις πολιτικές επιπτώσεις, αφού οδήγησε στη δικτατορία του Μεταξά. Αντίθετα, η
κρίση του 1893 οδήγησε σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες στην επανάσταση
στο Γουδί στην αναδιάρθρωση του πολιτικού συστήματος της Ελλάδας.
4. να αναφερθείτε στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας (1841) και της Τράπεζας της
Ελλάδος (1827).
▶ βλ. σελ. 27-29 σχ. βιβλίου: «Το μεγάλο βήμα… ελληνικού χώρου» και σελ. 53: «Το
1927… το 1929» .
5. να αναφερθείτε στα σπουδαιότερα δημόσια έργα (εκτός του σιδηροδρομικού δι-
κτύου), που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα και στην εποχή του
μεσοπολέμου.
▶ βλ. σελ. 32-33 σχ. βιβλίου: «Η πύκνωση του οδικού δικτύου… την περίοδο
αυτή» και σελ. 21: «Την εποχή αυτή έγιναν πολλά δημόσια έργα… ελληνικές
θάλασσες» και σελ. 52-53: «Οι ραγδαίες αλλαγές… εδαφών» και σελ. 166-167:
«Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων …εκτάσεις» .
ΑπΑνΤηΣΕΙΣ Των ΕπΑνΑΛηπΤΙΚων ΑΣΚηΣΕων ΚΑΙ Των ΚΡΙΤηΡΙων ΑξΙΟΛΟγηΣηΣ 13
6. να αναφερθείτε στη σύναψη εθνικών δανείων κατά τον 19ο αιώνα και κατά την
περίοδο του Α’ παγκοσμίου πολέμου. πώς αξιοποιήθηκαν τα πρώτα και πώς τα
δεύτερα; ποια τα αποτελέσματά τους για την ελληνική οικονομία;
▶ βλ. σελ. 35-36 σχ. βιβλίου: «Από τα χρόνια …να ολοκληρωθούν», σελ. 37-38:
«Κατά το έτος 1893… 30.000.000 δραχμές», σελ. 49-50: «Η συμμετοχή… συνέ-
πειές της» .
7. Τι γνωρίζετε για την ελληνική οικονομία και τις κοινωνικές και πολιτικές συνθή-
κες που διαμορφώθηκαν στην Ελλάδα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1919-
1939);
▶ βλ. σελ. 51-54 σχ. βιβλίου, ενότητες 5, 6, 7, 8, 9 .
8. Τι γνωρίζετε για το εργατικό κίνημα από τα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα μέχρι
τη δημιουργία του Σοσιαλιστικού κινήματος; να αναφερθείτε στις θέσεις του ΣΕΚΕ.
▶ βλ. σελ. 46-47σχ. βιβλίου: «Οι διαφορές… Ελλάδος» και σελ. 97-98: «Οι υψηλοί
δείκτες… Κ.Κ.Ε.» .
9. Τι γνωρίζετε για τη διαμάχη Βενιζέλου-Κωνσταντίνου όσον αφορά στη συμμετοχή
της Ελλάδας στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο; πότε μπήκε η χώρα στον Α’ παγκόσμιο
πόλεμο και κάτω από ποιες οικονομικές συνθήκες έγινε αυτό;
▶ βλ. σελ. 49-50 σχ. βιβλίου: «Η συμμετοχή της Ελλάδας… να φανούν», και σελ.
93-95: «Ήδη από το 1912… αντιπολίτευσης» .
10. Τι γνωρίζετε για την ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων, τους στόχους και τις
προγραμματικές του θέσεις; ποια τάξη στήριζε τον Βενιζέλο στη διαδικασία διαμόρ-
φωσης και υλοποίησης της πολιτικής του;
▶ βλ. σελ 89-90 σχ. βιβλίου: «Οι εκσυγχρονιστές… Εθνοσυνέλευσης». και σελ. 48:
«Στην περίοδο… δαπάνες» .
11. ποιες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μετά την
υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1920);
▶ βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνέπειες της» και σελ. 96-97: «Η Συν-
θήκη… Σύνταγμα» και σελ. 144: «Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου… Ελλάδα» .
12. πώς αξιολογείτε τη στάση του κράτους απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα και πώς
της ΕΑπ;
▶ βλ. σελ. 51-52 σχ. βιβλίου: «Η άφιξη των προσφύγων… αποτελεσματικό τρόπο»
και σελ. 163: «Η αποκατάσταση και… επιτεύχθηκε» .
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
❶ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και τις σχετικές πληροφορίες

του σχολικού βιβλίου, να προσδιορίσετε και να αναλύσετε τους παράγοντες που
επηρέασαν την εξέλιξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας κατά τον 19o αιώνα.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 21-22: «Στο ελληνικό κράτος… πο-
τάμι». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Αντικατάσταση παλαιών σχημάτων, όπως το σύστημα της «σερμαγιάς» και των
«συντροφοναυτών».
r Η εξάλειψη του μεριδίου σαν υπεραξιακής μονάδας καθοριστικής κεφαλαιοποιήσε-
ως της εργασίας αντικαταστάθηκε από τη μισθοδοσία των πληρωμάτων.
r Αυτό είχε προέλθει άμεσα από την απότομη μεταβολή των εμποροναυτών σε στρα-
τιώτες τον καιρό της Επαναστάσεως. Στα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου, όταν οι
ναύτες μισθοδοτούνταν προς 140 ως 150 δραχμές το μήνα, εμφανίζεται το φαινό-
μενο της εξαθλιώσεώς τους.
r Ο νέος τρόπος ναυτικής επιχειρήσεως απέκλεισε τη συμμετοχή του παράγοντα «ερ-
γασία» στον τομέα του κέρδους και έκανε πιο προσωπική αλλά και πιο ευέλικτη την
οικονομική εκμετάλλευση, η οποία τώρα επιζητούσε συνδυασμούς για την εξεύρεση
πιστωτικών κεφαλαίων από τη διεθνή κεφαλαιαγορά. Επίσης απαιτούσε την πρα-
κτόρευση της ναυλαγοράς με ένα δίκτυο καλά οργανωμένων γραφείων.
r Το κράτος προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τις δυνατότητες των διεθνών συμβάσεων,
αλλά και να εφαρμόσει τους εσωτερικούς κανονισμούς, λιμενικούς και προξενικούς
Κείμενο Β
r Η ελληνική κυβέρνηση για να τονώσει τη ναυτιλία πήρε μέτρα διασφάλισης της
πιστοληπτικής ικανότητας του τομέα της ναυτιλίας.
r Ίδρυσε ασφαλιστικό ίδρυμα με έδρα στο Λονδίνο αλλά και σε άλλες περιοχές, όπως
η Μασσαλία, επεκτείνοντας τις δραστηριότητες και στο εξωτερικό και ενισχύοντας
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
τα κεφάλαια στο χώρο της ναυτιλίας.

r Στο εσωτερικό της χώρας ιδρύθηκαν Δανειστικά ναυτικά καταστήματα μέσω της
ελληνικής τράπεζας. Ο στόχος ήταν να δανείζονται οι ιδιοκτήτες πλοίων με μέτριους
τόκους.
r Η ελληνική κυβέρνηση επιχείρησε να συνάψει συμμαχίες με Ρωσία και Γαλλία.
r Να μετριάσει τους φόρους.
r Να φτιάξει έργα υποδομών, κυρίως το οδικό της δίκτυο.
Κείμενο Γ
r Το 1857 άρχισε τις εργασίες της η «Ελληνική Ατμοπλοϊκή Εταιρεία» με έδρα της τη
Σύρο. Η πρωτοβουλία για την ίδρυσή της οφείλεται στην κυβέρνηση Μαυροκορδά-
του που ψήφισε το νόμο της 22ας Απριλίου 1855.
r Στο αρχικό κεφάλαιό της, που ήταν 3.000 δρχ., μετείχε η κυβέρνηση με 800 μετοχές
των 500 δρχ. η καθεμιά. Αργότερα το κεφάλαιο αυξήθηκε σε 5.000.000 και οι μετοχές
του κράτους κατά 2000.
r Το κράτος ενίσχυσε την εταιρία, παρέχοντας με δάνειο οικόπεδα στη Σύρο και στον
Πειραιά, καθώς και τρία επιβατικά ατμόπλοια, τα «Βασίλισσα της Ελλάδος», «Ύδρα»
και «Πανελλήνιον», που τα αγόρασε προς 24.000 λίρες Αγγλίας.
r Ο αριθμός των ατμόπλοιων που διέθετε η εταιρία αυξήθηκε από 4 αρχικά σε 11 το
1861.
r Έντονο κρατικό ενδιαφέρον για τη προστασία από καταδολιεύσεις των ναυτιλιακών
νόμων.
r Ξένα συμφέροντα αντέδρασαν κυρίως στο «Αυστριακό Λόυδ» της γραμμής Τεργέ-
στης μετά την υπογραφή σχετικής συμβάσεως με την Αυστρία στις 4 Μαρτίου 1835.
Οι Αυστριακοί επιχείρησαν να εμποδίσουν ελληνικά ατμόπλοια να παραλαμβάνουν
επιβάτες από και για την Τεργέστη με τον ισχυρισμό ότι το «Αυστριακό Λόυδ έχαιρε
αποκλειστικού προνομίου».
r Κρίση της ελληνικής ναυτιλίας κατά την είσοδό της στην περίοδο του ατμού, και
προσπάθειες για αναζήτηση μεγάλων χρηματικών πιστωτικών κεφαλαίων.
r Το 1860 συστήθηκε στην Πάτρα η «Ελληνική Ναυτική Τράπεζα» του Σωτηρίου Γε-
ρούση με μετόχους Έλληνες εμπόρους και επιχειρηματίες. Το μετοχικό κεφάλαιό της
ήταν μόλις δύο εκατομμύρια δραχμές. Οι εργασίες της θα κάλυπταν από οικονομι-
κής απόψεως πολλούς τομείς των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
❷ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες

του βιβλίου σας: Να προσδιορίσετε τους παράγοντες που επέτρεψαν την επέ-
κταση των δραστηριοτήτων των Ελλήνων κεφαλαιούχων της Διασποράς στην
Ελλάδα. Να επισημάνετε τις συνέπειες των επενδύσεων του παροικιακού κεφα-
λαίου στην εθνική οικονομία της εποχής.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 39-41: «Οι πρώτες ενδείξεις… ομο-
γένειας». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστο-
ρική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Οι παράγοντες που συνέτειναν στις επενδύσεις των ομογενών της Διασποράς ήταν
εξωτερικοί και εσωτερικοί. Οι εξωτερικοί λόγοι εντοπίζονται στις πιέσεις των ευρω-
παϊκών κεφαλαίων στους τόπους δράσης των ομογενών ή στην τάση επέκτασης
των εργασιών τους με μια διαφοροποιημένη επενδυτική πολιτική και οι εσωτερικοί,
στο ευνοϊκό κλίμα που υπήρχε στην Ελλάδα, στη χώρα που διψούσε για κεφάλαια.
r Το πρόγραμμα των κυβερνήσεων Τρικούπη απέβλεπε στην εισροή κεφαλαίων στην
Ελλάδα. Η εφαρμογή έμμεσης και όχι άμεσης φορολογίας, η χαμηλή φορολογία κλη-
ρονομιών, η δασμολογική προστατευτική πολιτική είναι ορισμένα μέτρα στήριξης
και κυρίως προσέλκυσης των κεφαλαιούχων της διασποράς.
r Ο έντυπος τύπος της εποχής κάνει λόγο για την προσέλκυση κεφαλαίων στην Ελ-
λάδα με τρόπο θριαμβευτικό. Η «Κλειώ» της Τεργέστης θριαμβολογεί και συγκρίνει
τους ομογενείς κεφαλαιούχους με τους Τουρκομάχους ήρωες του 1821. Το παράδειγ-
μά της ακολουθούν και άλλες εφημερίδες της εποχής, πιστεύοντας ότι οι ομογενείς
θα πετύχουν την οικονομική ανάπτυξη της χώρας με μέσο την εκβιομηχάνιση. Ο
ενθουσιασμός αυτός προκαλείται με την ίδρυση τραπεζών, στις αρχές της δεκαετίας
του 1870.
r Το παροικιακό κεφάλαιο δεν απέφερε την ποθούμενη ανάπτυξη στην Ελλάδα. Αυτό
είχε βαθύτατη επίδραση στην εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας.
r Η επιχειρηματική παράδοση των ομογενών της Διασποράς ήταν έντονα εμπορική
και εντελώς ξένη προς τη βιομηχανική δραστηριότητα. Επομένως, ο τομέας στον
οποίο οι ομογενείς δε θα επενδύσουν ούτε κεφάλαια ούτε τις προσόδους από τις
χρηματιστικές τους εργασίες στην Ελλάδα θα είναι ο βιομηχανικός. Το παροικια-
κό κεφάλαιο προσανατολίστηκε σε μη παραγωγικές επενδύσεις, όπως στην αγορά
αγροτικής και αστικής γης, στο εμπόριο, στα δημόσια έργα, και στις τραπεζικές και
χρηματιστηριακές δραστηριότητες.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Οι δραστηριότητες αυτές των ομογενών κατέγραψαν και τα χαρακτηριστικά των

επενδύσεών τους. Οι περισσότερες επενδύσεις ήταν κατάλληλες για εύκολη, ασφαλή
ρευστοποίηση και μεταφορά του κεφαλαίου στο εξωτερικό σε επικίνδυνες ή αβέβαι-
ες καταστάσεις.
❸ Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να

παρουσιάσετε την πολιτική του Χαριλάου Τρικούπη στο αγροτικό ζήτημα και
τις συνέπειες της πολιτικής του στο σύνολο των αγροτών.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 80, 81: οι φράσεις «Η πολιτική
Τρικούπη στόχευε στην ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως στην ενίσχυση της
γεωργίας. Στα εδάφη της Θεσσαλίας, στα οποία κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία,
οι Τρικουπικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες». βλ. σελ 42-42: «Στον ελ-
ληνικό χώρο… τεχνητές ελλείψεις». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση
σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Η κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη με εγκυκλίους της τo 1882 προς τις τοπικές διοι-
κήσεις Ηπειροθεσσαλίας, τις αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές κ.α. συνιστούσε τη
λήψη προσωρινών μέτρων για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης και την πρόληψη
ταραχών, καθώς και την παροχή πλήρους στήριξης στους τσιφλικιούχους.
r Οι επιστάτες των τσιφλικιούχων, έχοντας την κυβερνητική υποστήριξη, χρησιμο-
ποιούσαν κατά περίπτωση τη χωροφυλακή, την αστυνομία και τον στρατό, καθώς
και τους έμμισθους οπλοφόρους του τσιφλικιού, προκειμένου να τρομοκρατήσουν
τους αγρότες ώστε να υπογράψουν τα μισθωτήρια συμβόλαια, να καταβάλουν το
ίμορο κτλ., επισείοντας την απειλή της επικείμενης έξωσης. Συνήθως ακολουθούσαν
συγκρούσεις μετά από τέτοια περιστατικά. Προστριβές, βιαιοπραγίες, αιματηρές συ-
μπλοκές και θερμά επεισόδια διαδραματίζονταν συνεχώς ενώ πολλοί αγρότες συλ-
λαμβάνονταν, φυλακίζονταν και βασανίζονταν. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική στη
Θεσσαλία, στην Καρδίτσα και στα Τρίκαλα κυρίως με προσαγωγές και φυλακίσεις,
βασανιστήρια αγροτών, όπως καταγράφει ο Τύπος της εποχής.
r Οι τσιφλικιούχοι, με τη συνδρομή των αρχών, του στρατού και των οργάνων τους,
δεν περιορίζονταν στην απαίτηση του 1/3 ως ιμόρου, αλλά διεκδικούσαν όλα τα
υπάρχοντα των χωρικών καταργώντας πολλά από τα δικαιώματά τους, όπως την
πρόσβαση στους κοινόχρηστους χώρους του τσιφλικιού.
r Ο Τρικούπης, κατά τη μακρόχρονη πρωθυπουργική του θητεία μεταξύ των ετών
1882 και 1895 και παρά το γενικότερο προοδευτικό και εκσυγχρονιστικό του πρό-
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
γραμμα, δεν εισηγήθηκε κανένα μέτρο προς ενίσχυση της γεωργίας, ούτε βέβαια
αντιμετώπισε ποτέ την προοπτική να εισηγηθεί έστω και κάποια περιορισμένα ευ-
νοϊκά μέτρα υπέρ των Θεσσαλών αγροτών. Αντίθετα, μάλιστα, παράλληλα με τη
διατήρηση του αναχρονιστικού θεσμού των τσιφλικιών και της μεγάλης ιδιοκτησίας
έθεσε τους τσιφλικιούχους υπό την άμεση και απεριόριστη προστασία της εκτελεστι-
κής και της δικαστικής εξουσίας για την προάσπιση των συμφερόντων τους.
❹ Mε βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις, να συνθέσετε το περιεχό-

μενο του ιστορικού όρου «Βενιζελισμός».
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 48: «Στην περίοδο… δυνάμεων του
έθνους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορι-
κή αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Η πολιτική του Βενιζελισμού συνδυάζει τον αστικό εθνικισμό και τον αστικού εκσυγ-
χρονισμό. Από το 1910 ο εκσυγχρονισμός τέθηκε στην υπηρεσία της εθνικής ολο-
κλήρωσης. Με τη σειρά της, η εθνική ολοκλήρωση υπηρέτησε τον εκσυγχρονισμό
μέχρι το τέλος, προσφέροντας την αναντικατάστατη πολιτική και ιδεολογική τον
νομιμοποίηση.
r Ο Βενιζελισμός εφαρμόστηκε και εξελίχθηκε σε δυο φάσεις. Η πρώτη φάση σήμαινε
πρωταρχικά την απελευθέρωση των αλυτρώτων με την αντίστοιχη εδαφική επέκτα-
ση του εθνικού κράτους. Μετά, σήμαινε αποκλειστικά την αφομοίωση των πρώην
αλυτρώτων ως Νέων Χωρών ή ως προσφύγων πια και την επίτευξη εθνικής ομοι-
ογένειας και μιας νέας εθνικής ταυτότητας μέσα στα οριστικά πλέον κρατικά σύνο-
ρα. Έτσι, κατά την πρώτη ηρωική περίοδο του Βενιζελισμού (1910-1920), ο αστικός
εκσυγχρονισμός συναρθρώθηκε με τον αλυτρωτισμό, με ιδεολογικό επιστέγασμα
τη Μεγάλη Ιδέα. Κατά τη δεύτερη περίοδο (1922-1932), ο αστικός εκσυγχρονισμός
συναρθρώθηκε με την οικοδόμηση ενιαίου εθνικού κράτους, με ιδεολογικό επιστέ-
γασμα την Αβασίλευτη Δημοκρατία, στην οποία ο Βενιζελισμός επιχείρησε να προσ-
δώσει ευρύτερο ιδεολογικό και κοινωνικό περιεχόμενο.
r Ο Βενιζέλος εκμεταλλεύτηκε μια σειρά από διεθνείς συγκυρίες κατά την περίοδο
1910-1920 για την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, ως συνεπούς και ρεαλιστικού
αλυτρωτισμού. Και αυτό διότι τα συμφέροντα του βρετανικού ιμπεριαλισμού συνέ-
πεσαν και συμπορεύτηκαν με τις ελληνικές εθνικές επιδιώξεις την περίοδο αυτή.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
❺ Aντλώντας στοιχεία από τα κείμενα και τον πίνακα που σας δίνονται και αξι-
οποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναζητήσετε τους λόγους της μετα-
νάστευσης των Ελλήνων, κυρίως στις Η.Π.Α., στα τέλη του 19ου αιώνα, και να
εκτιμήσετε την έκταση και τα οφέλη που προέκυψαν για την ελληνική οικονο-
μία ως τις αρχές του 20ού αιώνα (Πανελλήνιες 2004).
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 48: «Το 1910… των μεταναστών»
και σελ. 15: «Προς το τέλος… Ατλαντικό». Από τις πηγές και τον πίνακα θα αξιοποι-
ηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Η παραγωγική έκρηξη και η κατάρρευση του εμπορίου της ελληνικής σταφίδας ενέ-
τειναν την υπερατλαντική μετανάστευση από τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές. Η
ελληνική σταφιδοπαραγωγή είχε επωφεληθεί από την επιδημία φυλλοξήρας, που
είχε πλήξει τα γαλλικά αμπέλια γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1860 και είχε απο-
δεκατίσει τη γαλλική παραγωγή. Η Ελλάδα κινήθηκε με τρόπο ώστε να καλύψει το
κενό στην παγκόσμια αγορά, όπου οι τρεις κύριοι αγοραστές ήταν η Μεγάλη Βρε-
τανία, η Γερμανία και η Ρωσία.
r Οι τιμές του εξαγόμενου προϊόντος ανέβηκαν στα ύψη, και η σταφιδοκαλλιέργεια
αντικατέστησε την ελαιοκαλλιέργεια όπως και την καλλιέργεια σιτηρών.
r Η ευημερία αφορούσε πρωτίστως τους σταφιδεμπόρους και τους τοκογλύφους και
έλαβε τέλος στη δεκαετία του 1890.
Κείμενο Β (Πίνακας)
r Ο πίνακας μας δίνει δεδομένα για τον αριθμό των μεταναστών, την περίοδο που
έφυγαν και τις περιοχές από τις οποίες μετανάστευσαν.
r Τα δεδομένα αφορούν στις αγροτικές περιοχές της νότιας Ευρώπης και τα Βαλκά-
νια.
r Ο αριθμός των μεταναστών είναι μεγάλος και ανήκει στον μεσοαστικό ή μικροα-
στικό χώρο (δες σελ 41 σχολικό βιβλίο). Η Ελλάδα αναλογικά με τον πληθυσμό της
παρουσιάζει το μεγαλύτερο αριθμό μεταναστευτικών εκροών 13,2% (370.000 στους
2.800.000 Έλληνες) σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του νότου, οι οποίες ναι μεν
παρουσιάζουν μεγάλα ποσοστά, αλλά σε σχέση με τον αριθμό του πληθυσμού τους
είναι μικρά.
Κείμενο Γ
r Πολλές αγροτικές περιοχές αναζωογονήθηκαν με τα εμβάσματα των μεταναστών.
(Επισήμανση: παράβαλε και τη σελ. 41 του σχολικού βιβλίου «Η μεγάλη μάζα των
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Ελλήνων της Διασποράς ανήκε σε μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα. Σε μεγάλο

ποσοστό ήταν μετανάστες, διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τις οικογένειες που
άφησαν πίσω τους και έστελναν σημαντικό μέρος από τα εισοδήματα τους στους δι-
κούς τους στην πατρίδα. Αυτά τα εμβάσματα είχαν για την Ελλάδα μεγάλη σημασία
και οι επιπτώσεις τους στην ελληνική οικονομία ήταν τουλάχιστον το ίδιο σημαντικές
με τις αντίστοιχες των μεγάλων κεφαλαίων της ομογένειας»).
r Αποτελέσματα: Παρήκμασε η τοκογλυφία σε αυτές τις αγροτικές περιοχές, τα εμβά-
σματα προκάλεσαν την αναγκαστική πτώση των επιτοκίων από 25% σε 6-8% και
την ουσιαστική εξαφάνιση των δανειστών που είχαν αρχίσει να πλουτίζουν, αυξή-
θηκε η αξία της γης και της εργασίας.
❻ Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ακό-
λουθα ερωτήματα:
α) Ποιοι λόγοι επέβαλαν στην κυβέρνηση να καταφύγει στη λύση της «διχοτό-
μησης» της δραχμής;
β) Πώς κρίνετε τις συνέπειες που προκάλεσε η «διχοτόμηση» της δραχμής, το
1922 αλλά και το 1926, σε οικονομικό, κοινωνικό αλλά και διεθνές επίπεδο;
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 50: «Το Νοέμβριο του 1910…
συνέπειες της». Από τις πηγές και τον πίνακα θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε
συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Ο
ι προσπάθειες του Γούναρη για δανειοδότηση από το εξωτερικό αποτυγχάνουν.
Οι Αγγλογάλλοι έχουν ακυρώσει όλες τις πιστώσεις από την εποχή της επανόδου
του Κωνσταντίνου στην Ελλάδα. Ο Γούναρης αναγκάζεται να ακολουθήσει αντι-
λαϊκή δημοσιονομική πολιτική.
r Ο
υπουργός οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης προχωρεί με νόμο στη σύ-
ναψη εσωτερικού αναγκαστικού δανείου ύψους ενός δισεκατομμυρίου πεντακο-
σίων εκατομμυρίων δραχμών (Μάρτιος 1922).
r Τ ο χαρτονόμισμα που κυκλοφορούσε χάνει τη μισή του αξία. Οι πενήντα δραχ-
μές, για παράδειγμα, που είχε στα χέρια του ο πολίτης, αποκτούν ονομαστική
αξία εικοσιπέντε δραχμών. Οι άλλες εικοσιπέντε κατατίθενται στο δημόσιο τα-
μείο. Έτσι ο ελληνικός λαός, αιφνιδιαστικά, χάνει το μισό του νόμισμα.
β) Κείμενο Β
r Τ ο αναγκαστικό δάνειο, που είχε εισαγάγει ο Πρωτοπαπαδάκης με τη διχοτόμη-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ση του χαρτονομίσματος, ενίσχυσε με ένα αρκετά σημαντικό ποσό το Δημόσιο

Ταμείο, αλλά δεν ενίσχυσε καθόλου τη δημοτικότητα της κυβερνήσεως.
r Α
πό τη διχοτόμηση του χαρτονομίσματος εξοικονομήθηκαν 950 εκατομμύρια
δραχμές και από κυκλοφορία νέου χαρτονομίσματος άλλα 550 εκατομμύρια, συ-
νολικά 1.500 εκατομμύρια.
r Τ ο ποσό αυτό δεν επαρκούσε παρά μόνο για τη συντήρηση του στρατού και την
οργάνωση της αποχωρήσεώς του από τη Μικρά Ασία.
r Τ ο αναγκαστικό δάνειο του Πρωτοπαπαδάκη, παρά το γεγονός ότι από τις δι-
ατάξεις του εξαιρέθηκαν οι ξένοι υπήκοοι και οι ξένες εταιρίες -και έτσι, έμμεσα,
αρκετοί ευκατάστατοι Έλληνες-, απέφερε στο Δημόσιο Ταμείο το σημαντικό ποσό
του 1550 εκατ. δραχμών. Δεν έλυσε όμως, το οικονομικό πρόβλημα της χώρας.
r Η
διχοτόμηση του νομίσματος σε «Σταύρους» -την εικόνα δηλαδή του ιδρυτή της
Εθνικής Τράπεζας Γεωργίου Σταύρου- και σε «Στέμματα» βοήθησε να αντιμετωπι-
σθούν οι άμεσες κρατικές υποχρεώσεις μόνο ως το φθινόπωρο του 1922.
r Η
κυκλοφορία του χρήματος διευρύνθηκε επίσης σημαντικά λόγω των δύο ανα-
γκαστικών δανείων που επέβαλε το κράτος στα 1922 και στα 1926, σε βάρος της
συνολικής αναγκαστικής κυκλοφορίας. Τη δεύτερη φορά, επί δικτατορίας Πάγκα-
λου, το δάνειο έγινε με τη μορφή της εκ νέου αναγκαστικής κοπής νομίσματος
κατά το 1/3, και απέφερε το συνολικό ποσόν 1.250 εκατ. δραχμές.
r Η
υποτίμηση της δραχμής ήταν ένας μηχανισμός που αφενός επέτρεπε στο κρά-
τος να θέτει σε εφαρμογή την παρεμβατική πολιτική του και αφετέρου προστά-
τευε και ενθάρρυνε την εγχώρια παραγωγή. Η υποτίμηση σήμαινε στην ουσία
την αναδιανομή του εθνικού πλούτου υπέρ των κρατικών πρωτοβουλιών αφε-
νός και των αστών επιχειρηματιών αφετέρου. Η υποτίμηση ευνοούσε τη δημι-
ουργία και την ανάπτυξη των βιομηχανικών επιχειρήσεων.
r Α
πό τη διεθνή σκοπιά η υποτίμηση ήταν μια διαρκής αιτία διεθνούς καχυποψίας
εις βάρος της Ελλάδας και διεθνούς απομονώσεώς της
❼ Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω
κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε: α. στις ανάγκες για επενδύσεις μετά
τη Μικρασιατική Καταστροφή και β. στις επενδύσεις αυτές, τη διαχείρισή τους
και τα αποτελέσματά τους (Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2018).
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 52-53: «Οι ραγδαίες αλλαγές…
Υδραγωγείο». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Κείμενο Α
r Η
ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση είχε σωρεύσει προβλήματα και δυσλειτουργίες.
Παράβαλε και σελίδα 166: «Αυξήθηκε κατά πολύ ο βαθμός αστικοποίησης
του κράτους. Κατά την ίδια περίοδο ο πληθυσμός της ευρύτερης περιοχής
της πρωτεύουσας διπλασιάστηκε».
r Από το 1922 η Αθήνα ζούσε με περιορισμούς στην κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύ-
ματος ενώ η λύση στο πρόβλημα της ύδρευσης εκκρεμούσε από τον 19ο αιώνα.
Ο εξηλεκτρισμός της χώρας είχε απασχολήσει οικονομικούς και κρατικούς πα-
ράγοντες αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, ιδίως σε συνδυασμό με την προο-
πτική αξιοποίησης των υδατοπτώσεων της Μακεδονίας.
Κείμενο Β
r Ο
στόχος προσέλκυσης ιδιωτικών κεφαλαίων ήταν ξένοι ή Έλληνες κεφαλαιούχοι
να αναλάβουν επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ή την εκτέλεση μεγάλων έργων υπο-
δομής, εξευρίσκοντας τους αναγκαίους για την εκτέλεσή τους πόρους. Οι πόροι
αυτοί μπορούσαν να είναι ίδια κεφάλαια στην περίπτωση των εταιρειών κοινής
ωφέλειας ή και δάνεια κυρίως στην περίπτωση των δημόσιων έργων.
r Η
πολιτική των κυβερνήσεων και των τραπεζών αποσκοπούσε να αντιμετωπίσει
πραγματικές και επείγουσες ανάγκες σε υπηρεσίες και υποδομές.
r Π
αραμένει, όμως, η εντύπωση ότι συχνά οι πραγματικές ανάγκες, τα έργα, ήταν
η πρόφαση και οι συναλλαγματικοί πόροι των ξένων δανείων ο πραγματικός
στόχος τραπεζών και κυβέρνησης.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 53: «Τη λύση του ζητήματος…
καλλιεργούμενων εδαφών» και σελ. 166-167: «Η έλλειψη γεωργικών… εκτά-
σεις». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορι-
κή αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Ο
όμιλος της Power ίδρυσε τη Γενική Ελληνική Εταιρεία και τις Ηλεκτρικές Εται-
ρείες Παραγωγής και Διανομής (που συγχωνεύθηκαν έπειτα στην ΗΕΑΠ) καθώς
και την Η.Ε. Μεταφορών.
r Τ ο δίκτυο ύδρευσης με το φράγμα του Μαραθώνα, δρομολογήθηκε από την
κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου, η οποία υπέγραψε τη σχετική σύμβαση με την Τρά-
πεζα Αθηνών και την αμερικανική Ulen, τον Δεκέμβριο του 1924, σύμβαση που
τελικά επικυρώθηκε από τον Πάγκαλο τον Αύγουστο του 1925. Το φράγμα του
Μαραθώνα ολοκληρώθηκε το 1929.
r Τ ο 1929 η ιταλική CIBE ίδρυσε μαζί με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και την
Hellenic & General Trust την εταιρεία «Γαλιλαίος», η οποία ανέλαβε την αξιοποί-
ηση των υδάτων της Στυμφαλίας.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Κείμενο Β
r Ε κτός από τα έργα του λιμανιού του Πειραιά που είχε αναλάβει γαλλική εταιρεία,
τη σιδηροδρομική γραμμή Κοζάνης-Καλαμπάκας που χρηματοδότησαν Βέλγοι,
τις συμβάσεις για τις μεγάλες εταιρείες και τα δημόσια έργα της δεκαετίας του
1920 τις απόσπασαν αγγλικοί και αμερικανικοί όμιλοι. Αυτό οφείλεται στις μεγα-
λύτερες δυνατότητες της αγγλικής και της αμερικανικής κεφαλαιαγοράς και στην
πιο ευέλικτη πολιτική της αγγλικής και της αμερικανικής κυβέρνησης.
❽ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα μέτρα

που θέσπισε το ελληνικό κράτος για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης
του 1932 και τα αποτελέσματά τους στο οικονομικό και πολιτικό πεδίο.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 54: «Οι προσπάθειες… δικτατο-
ρίας». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Η διεθνής οικονομική κρίση του 1929-1932 είχε στην Ελλάδα δύο σοβαρές συνέπειες:
τη μείωση των εξαγωγών μετά το 1931 και τη διακοπή της διεθνούς κίνησης κεφα-
λαίων.
r Ο καπνός και η σταφίδα, που μαζί αποτελούσαν το 60-70% των ελληνικών εξαγω-
γών, υπήρξαν τα μεγάλα θύματα της κρίσης.
r Αρχικά η αντίστοιχη πτώση στις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων διατήρησε μια
ισορροπία στα ελλείμματα του εμπορικού ισοζυγίου, αλλά η εξάρτηση της ελληνι-
κής οικονομίας από την εισαγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών σταδιακά διόγκωσε τα
ελλείμματα.
r Με την κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου και των κεφαλαιαγορών, η κυβέρνηση
αναγκάστηκε να ασκήσει πολιτική αυτάρκειας, επιβάλλοντας δασμούς στα εισαγό-
μενα προϊόντα και ενισχύοντας την εσωτερική αγορά. Τα μέτρα αυτά περιόρισαν το
δημόσιο χρέος και τόνωσαν τη γεωργική και βιομηχανική παραγωγή.
r Το 1933 εξάλλου άρχισε ένα ρεύμα επιστροφής κεφαλαίων από το εξωτερικό λόγω
υψηλών ελληνικών επιτοκίων και ανασφάλειας στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Έτσι,
αυξήθηκε και το αποθεματικό του εκδοτικού ιδρύματος σε χρυσό, από 7.600.000
δολάρια το 1932 σε 44.700.000 το 1934. Η αύξηση αυτή είχε ανάλογο αποτέλεσμα
στη νομισματική κυκλοφορία. Από 4.000.000.000 δραχμές το 1931 η κυκλοφορία
έφτασε τα 9.400.000.000 το 1939.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ A’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
(διάρκεια 3 ώρες)
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δοθούν οι ορισμοί των ακολούθων ιστορικών όρων:
α) Εθνικές γαίες
β) Φεντερασιόν
γ) Κλήριγκ Μονάδες 15
Απάντηση
α) βλ. σελ. 23 σχ. βιβλίου: «Εθνικές… δικαίω»

β) βλ. σελ. 46 σχ. βιβλίου: «Η ενσωμάτωση… στη χώρα».
γ) βλ. σελ. 54 σχ. βιβλίου: «Στο εξωτερικό… θετικά στοιχεία»
Α2. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις με την ένδειξη Σω-
στό ή Λάθος.
Α) Η δημιουργία τραπεζικού συστήματος στο νεοελληνικό κράτος είχε ως X
βασικό στόχο την εξάλειψη της τοκογλυφίας που επικρατούσε ως τότε.
Β) Το μεγαλύτερο μέρος από τα δάνεια που σύναψε η Ελλάδα στα τέλη του X
19ου αι χρησιμοποιήθηκε για την αποπληρωμή παλαιότερων δανείων.
Γ) Η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος έγινε το 1864. X
Δ) Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων πα- X
ραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουρ-
γία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών.
Ε) Η διεθνής κρίση του 1939 έφτασε στην Ελλάδα σε μια εποχή ευημερίας. X
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Β
Β1. Γιατί ο σιδηρόδρομος ήταν το σύμβολο των νέων καιρών και ποιοι παράγοντες δυ-
σκόλευαν στην Ελλάδα την απόκτηση σιδηροδρομικού δικτύου λίγα μόλις χρόνια
μετά την ανεξαρτησία της; Μονάδες 13
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Απάντηση
βλ. σελ. 33 σχ. βιβλίου: «Η πιο χαρακτηριστική… σιδηροδρομικού δικτύου».
Β2. Τι γνωρίζετε για την οικονομία του Μεσοπολέμου (1919-1939); Μονάδες 12
Απάντηση
βλ. σελ. 52 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα… καταστροφή».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις σε συνδυασμό με τις πληροφορίες των πα-
ραθεμάτων που ακολουθούν, να εξηγήσετε:
α) πώς η Ελλάδα ανταγωνιζόταν τον εαυτό της πολλές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία
της, λαμβάνοντας υπόψη τα κοινά σημεία της περισσότερο με την Ανατολή παρά με
τη Δύση,
β) πότε άρχισαν οι Έλληνες της Διασποράς να επενδύουν στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα;
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 15: «Επιπλέον η χώρα… δραστη-
ριοτήτων» και σελ. 39: «Οι σχέσεις όμως… περιοχή χωρίς ενδιαφέρον». Από τις
πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα
εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Ο
ι Έλληνες αποτελούσαν (στην Οθωμανική αυτοκρατορία) το 30 με 60% του
αστικού πληθυσμού των σημαντικότερων εμπορικών κέντρων.
r Σ το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου είχαν τις μισές βιομηχανικές επιχει-
ρήσεις δικές τους, και έλεγχαν ένα μεγάλο τμήμα του εξωτερικού εμπορίου.
r Τ ο εξωτερικό εμπόριο ήταν εκείνο που, κυρίως, συγκέντρωσε την προσοχή των
Ελλήνων επιχειρηματιών της Οθωμανικής Τουρκίας: ιδιαίτερα η εξαγωγή βαμβα-
κιού αντιπροσώπευε 60 με 80% του συνόλου των εξαγωγών και από πολύ νωρίς
ελεγχόταν από ελληνικές εταιρίες.
r Τ ο 1850 ο οίκος «Κασσαβέτη» (με κεφάλαιο 5 εκατομμύρια φράγκα), κυριαρχούσε
στο εμπόριο της Άνω Αιγύπτου απασχολώντας 1.000 υπαλλήλους και το 1854
απέκτησε το μονοπώλιο της οργάνωσης της ποταμοπλοΐας του Νείλου. Το 1858-
59 ο οίκος «Νικολόπουλος» «συγκέντρωνε» όλα τα προϊόντα της περιοχής της
Άνω Αιγύπτου.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Έ
λληνες είχαν σημαντικό ρόλο και στις «ανώτατες σφαίρες των χρηματιστηρί-
ων και τραπεζιτικών δραστηριοτήτων. Από τις 100.000 ιδρυτικές μετοχές της
«NationalBank» που ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το μεγάλο βρετανικό κεφάλαιο
και απόκτησε και το εκδοτικό προνόμιο οι 25.000 ανήκαν στον (Έλληνα) Σαλβά-
γο.
r Η
συμβολή της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης υπήρξε σημαντική στα λιμά-
νια της Μαύρης Θάλασσας και της Αζοφικής.
r Ο
ι Έλληνες αντιπροσώπευαν την απόλυτη πλειοψηφία των εμπόρων στα λιμάνια
της Μαύρης Θάλασσας και τον Κάτω Δούναβη.
Κείμενο Β
r Σ το τέλος της περιόδου που θεωρείται γενικά η πρώτη φάση της ελληνικής εκ-
βιομηχάνισης (από τη δεκαετία του 1860 ή του 1870 ως το 1910 περίπου), το
ποσοστό του επενδυμένου κεφαλαίου που ανήκε στους αυτόχθονες αστούς ήταν
αξιοθρήνητο.
r Τ ο τεράστιο δημόσιο χρέος δεν έδινε περιθώρια ανάπτυξης στην εγχώρια αστική
τάξη.
r Τ ο ποσοστό του βιομηχανικού, τραπεζικού και εμπορικού κεφαλαίου που ανήκε
σε ανθρώπους ή εταιρίες με ελληνικά ονόματα ήταν μόνο 64% το 1909.
r Τ ο 64% της «εγχώριας» ιδιοκτησίας, περισσότερο από το μισό ήταν επενδυμένο
στο εμπόριο, που σημαίνει ότι και αυτό το μισό ήταν με τη σειρά του κατά το
μεγαλύτερο μέρος του απασχολημένο σε πολύ μικρές εμπορικές επιχειρήσεις σε
καταστήματα και μικρά χονδρεμπορικά, των οποίων οι ιδιοκτήτες πρέπει να κα-
ταταγούν στη μικροαστική και όχι στην αστική τάξη.
r Ο
ι εγχώριοι αστοί είχαν στον έλεγχό τους περίπου 30-40% του συνολικού ελ-
ληνικού κεφαλαίου. Και αφού το σύνολο αυτό βέβαια ήταν εξαιρετικά χαμηλό,
επειδή η χώρα ήταν φτωχή, το 30-40% που ανήκε στους ιθαγενείς αστούς ήταν
ασήμαντο όχι μόνο ως ποσοστό αλλά και ως απόλυτος αριθμός
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 39-40: «Οι πρώτες δειλές ενδεί-
ξεις… με λίγα λόγια».
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής που ακολουθεί και με βάση τις ιστο-
ρικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε:
α. τις αρμοδιότητες και τους στόχους της Τράπεζας της Ελλάδος.
β. τα αποτελέσματα για την οικονομία της χώρας από την ίδρυση της Τράπεζας της
Ελλάδος.
Μονάδες 25
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 53: «Το 1927… το 1929». Από την
πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής
σημεία:
Κείμενο
r Η λειτουργία της Τράπεζας της Ελλάδος το 1928 θεωρείται η κορυφαία στιγμή στη
διαδικασία θεσμικού εκσυγχρονισμού του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
r Απέσπασε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος το εκδοτικού προνόμιο της, τις ερ-
γασίες της αστικής κτηματικής πίστης και της αγροτικής πίστης, που μεταβιβάστη-
καν σε ανεξάρτητα ειδικευμένα τραπεζικά ιδρύματα (Τράπεζα της Ελλάδος, Εθνική
Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος και Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος).
r Από το 1928 αλλάζουν οι σχέσεις τραπεζών και βιομηχανίας με τη διαφορά ότι δεν
είναι η εξειδίκευση του τραπεζικού συστήματος που εισήγαγε τα νέα στοιχεία σε
αυτές τις σχέσεις, αλλά η διεθνής οικονομική κρίση και οι πραγματικές αλλαγές που
αυτή επέβαλε στη λειτουργία του νομισματικού συστήματος.
B΄
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
(1821-1936)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ  ΚΕΦΑΛΑΙΟ B’

1. Να αναφερθείτε στα αίτια που προκάλεσαν τη διαμόρφωση των πελατειακών δι-
κτύων στην Ελλάδα.
▶ βλ. σελ. 59 σχ. βιβλίου: «Κατά την προεπαναστατική περίοδο… ανθρώπους».
2. Να ορίσετε την πατρωνία και να εξετάσετε τον ρόλο της στην πολιτική ζωή του
τόπου κατά την Καποδιστριακή και Οθωνική περίοδο.
▶ βλ. σελ. 59 σχ. βιβλίου: «Κάθε οικογένεια συνδεόταν οριζόντια με άλλες οικογέ-
νειες… με τα κατοπινά κόμματα».
3. Ποια γεγονότα οδήγησαν στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου;
▶ βλ. σελ. 60-61 σχ. βιβλίου: «Όσο οι Έλληνες ήταν υπόδουλοι… λοιπόν οι πρώτες
παρατάξεις».
4. Τι γνωρίζετε για τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου;
▶ βλ. σελ. 61 σχ. βιβλίου: «Το Προσωρινόν Πολίτευμα… και προκρίτων».
5. Τι ήταν το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος;
▶ βλ. σελ. 61 σχ. βιβλίου: «Το Προσωρινόν Πολίτευμα… και προκρίτων».
6. Τι γνωρίζετε για τη Β΄ Εθνοσυνέλευση και τα αποτελέσματά της;
▶ βλ. σελ. 62 σχ. βιβλίου: «Στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους… και τοπικιστικό
πνεύμα».
7. Κάτω από ποιες συνθήκες δημιουργήθηκαν τα πρώτα κόμματα στην Ελλάδα;
▶ βλ. σελ. 62-63 σχ. βιβλίου: «Ο διχασμός εξελίχθηκε… επιδιώξεις των Δυνάμε-
ων».
8. Τι γνωρίζετε για το αγγλικό κόμμα;
▶ βλ. σελ. 64-65 σχ. βιβλίου: «Με το αγγλικό κόμμα… όσο και ως προς τα μέσα».
9. Τι γνωρίζετε για το γαλλικό κόμμα;
▶ βλ. σελ. 65-66 σχ. βιβλίου: «Ο Ιωάννης Κωλέττης… ως πρότυπό τους».
10. Τι γνωρίζεται για το ρωσικό κόμμα;
▶ βλ. σελ. 66-68 σχ. βιβλίου: «Σε αντίθεση με τις σχετικά ασαφείς θέσεις… έντονη
αντιπολίτευση».
11. Τι ήταν οι ναπαίοι;

▶ βλ. σελ. 66-68 σχ. βιβλίου: «Σε αντίθεση με τις σχετικά ασαφείς θέσεις… έντονη
αντιπολίτευση». προαιρετικά σελ. 73 «Οι ναπαίοι προέβαλλαν… επίκαιρα θέ-
ματα»
12. ποιο ήταν το ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν τα τρία ελλη-
νικά πρώτα κόμματα;
▶ βλ. σελ. 68 σχ. βιβλίου: «Οι ιδέες του Διαφωτισμού… σημαντικές αποκλίσεις».
13. ποια η θέση των τριών κομμάτων για την οικονομική πολιτική της Ελλάδος.
▶ βλ. σελ. 68-69 σχ. βιβλίου: «Στην οικονομική πολιτική… επιλογές της κυβέρνη-
σης».

1. να αναφέρετε τον ρόλο που διαδραμάτισαν τα κόμματα στην Εθνοσυνέλευση του
1843 και στη διαμόρφωση του Συντάγματος του 1844.
▶ βλ. σελ. 70-71 σχ. βιβλίου: «Η επανάσταση… συνταγματικές ρυθμίσεις» .
2. να αναλύσετε τα θεμελιώδη δικαιώματα τα οποία κατοχυρώθηκαν από το σύνταγ-
μα του 1844 και την πολιτική τους σημασία.
▶ βλ. σελ. 71 σχ. βιβλίου: «Οι κομματικές παρατάξεις… μηχανισμών» . Η πολιτική
τους σημασία είναι ότι με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών οι πολί-
τες προστατεύονται από τις αυθαιρεσίες της κρατικής εξουσίας .
3. πώς καθορίστηκαν οι βασιλικές εξουσίες στο σύνταγμα του 1844;
▶ βλ. σελ. 71-72 σχ. βιβλίου: «Στο σύνταγμα… υπουργού» και «Προβλεπόταν η
ύπαρξη Γερουσίας… ισόβια».
4. Τι πρόβλεψη υπήρχε για τα κόμματα στο σύνταγμα του 1844;
▶ βλ. σελ. 71-72 σχ. βιβλίου: «Μια αδυναμία ήταν ότι… κομματικών μηχανισμών»
και «Συνταγματική πρόβλεψη… συναίνεση» .
5. να αποτιμήσετε τη σημασία της θέσπισης του Συντάγματος του 1844 στην εξέλιξη
του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα.
▶ βλ. σελ 72-73 σχ. βιβλίου: «Το δικαίωμα… συντηρητικά» .
6. Τι οδήγησε στην παρακμή των τριών πρώτων ελληνικών κομμάτων;
▶ βλ. σελ. 73-75 σχ. βιβλίου: «Τα πολιτικά… σκηνή» .
7. να επισημάνετε τον αντίκτυπο του Κριμαϊκού πολέμου και του ναυτικού αποκλει-
σμού των δυνάμεων στα «ξενικά» κόμματα στην Ελλάδα.
▶ βλ. σελ 74-75 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο.. πολιτική σκηνή» .
8. Τι γνωρίζετε για την κοινοβουλευτική δικτατορία του Κωλέττη;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
▶ βλ. σελ. 73-74 σχ. βιβλίου: «Ο Κωλέττης… διαδοχή».

9. Να παρουσιάσετε τους λόγους που οδήγησαν τη «νέα γενιά» των πολιτικών της με-
τεπαναστατικής Ελλάδας να διαφοροποιηθεί από τις αντιλήψεις που χαρακτήριζαν
τους αρχηγούς των εθνικών κομμάτων.
▶ βλ. σελ. 75-76 σχ. βιβλίου: «Η παρακμή… Αλέξανδρος Κουμουνδούρος».
10. Ποια ήταν η πολιτική των πεδινών και ποια των ορεινών στην Εθνοσυνέλευση του
1862-1864;
▶ βλ. σελ. 77 σχ. βιβλίου: «Οι πεδινοί… πλοιοκτητών».
11. Να αποτιμήσετε τον χαρακτήρα του συντάγματος του 1864 και τις βασικές του δια-
τάξεις.
▶ βλ. σελ. 78 σχ. βιβλίου: «Μέσα σε … βιαιοπραγίες».
12. Τι γνωρίζετε για την ψήφιση της «αρχής της δεδηλωμένης»;
▶ βλ. σελ. 78-79 σχ. βιβλίου: «Παρά την… τοπίου».
13. Τι γνωρίζετε για το Εθνικόν Κομιτάτον και για τους Εκλεκτικούς;
▶ βλ. σελ. 77 σχ. βιβλίου: «Το Εθνικόν… κυβερνήσεις».
14. Ποιο ήταν το πρόγραμμα του Τρικουπικού κόμματος από το 1875 και ποιες μέθοδοι
ακολουθήθηκαν για την εφαρμογή του;
▶ βλ. σελ. 80 σχ. βιβλίου: «Το τρικουπικό… επενδύσεις»
15. Ποιες ήταν οι πολιτικές απόψεις του Θεοδώρου Δηλιγιάννη και του κόμματός του;
▶ βλ. σελ. 81 σχ. βιβλίου: «Οι αντίθετοι με… δραστηριότητες». (προσοχή εξαιρού-
νται οι προτάσεις που αναφέρονται στη πολιτική Τρικούπη, όταν ζητηθούν οι
θέσεις του Δηλιγιάννη).
16. Ποιες ήταν οι βασικές διαφορές στις πολιτικές θέσεις του Θ. Δηλιγιάννη και του Χ.
Τρικούπη;
▶ βλ. σελ. 81 σχ. βιβλίου: «Οι αντίθετοι με… δραστηριότητες».
17. Πώς διαμορφώθηκε η διαδικασία επιλογής των υποψηφίων βουλευτών και το εκλο-
γικό σύστημα στην Ελλάδα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα;
▶ βλ. σελ. 82-83 σχ. βιβλίου: «Για την επιλογή… δημόσια ζωή».
18. Γιατί δεν υπήρχαν ταξικά κόμματα στην Ελλάδα το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι-
ώνα;
▶ βλ. σελ. 84 σχ. βιβλίου: «Αντίθετα με… ενεργού πληθυσμού».
19. Να εξηγήσετε με ποιον τρόπο οι βουλευτές επηρέαζαν την κεντρική γραμμή του
κόμματος.
▶ βλ. σελ. 84 σχ. βιβλίου: «Η οργάνωση… περιφέρειας».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
20. Να αναφέρετε τον τρόπο με τον οποίο συσπειρωνόταν η κομματική βάση στα τέλη
του 19ου αιώνα.
▶ βλ. σελ. 82 σχ. βιβλίου: «Η βάση… ομάδας» και σελ. 84 «Σε αντίθεση… φαινό-
μενο». (επισήμανση: το να συμπεριληφθεί στην απάντηση σας το απόσπασμα
στη σελ. 84 είναι αναγκαίο αφού ακόμα και οι μηχανισμοί πίεσης ή προπαγάνδας
είναι μορφές συσπείρωσης της εκλογικής βάσης, έστω και αν κρίνονται ως έκνο-
μες και εξωθεσμικές ενέργειες. Είναι κάτι που συνηθίζεται από τα κόμματα να το
κάνουν).
21. Ποιες κοινωνικές τάξεις και ομάδες απογοήτευσε η αποτυχία του προγράμματος
Τρικούπη για ένα σύγχρονο κράτος και για ποιους λόγους;
▶ βλ. σελ. 84-85 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο… πρόγραμμα».
22. Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση στη χώρα από τη χρεοκοπία του 1893 μέχρι τον
ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897;
▶ βλ. σελ. 85 σχ. βιβλίου: «Στο διάστημα… πολιτικό αδιέξοδο».
23. Να αναφερθείτε στα πολιτικά γεγονότα από το 1897 έως και το 1909.
▶ βλ. σελ. 85-86 σχ. βιβλίου: «Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος… γραφειοκρατίας».
24. Τι γνωρίζετε για την κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων;
▶ βλ. σελ. 86 σχ. βιβλίου: «Το μοναδικό… το 1908».
25. Να αναφερθείτε στο κίνημα στο Γουδί και στα αποτελέσματά του για την πολιτική
ζωή του τόπου.
▶ βλ. σελ. 86-88 σχ. βιβλίου: «Το 1909… επιδιώξεις του».
26. Ποιοι πολιτικοί πρέσβευαν το σύνθημα της «ανόρθωσης» και πώς εξελίχθηκαν οι
εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910;
▶ βλ. σελ. 89 σχ. βιβλίου: «Πριν από… εκσυγχρονιστές».
27. Ποια ήταν τα βασικά σημεία του προγράμματος του Βενιζέλου, σύμφωνα με τις
προγραμματικές δηλώσεις τον Σεπτέμβριο του 1910;
▶ βλ. σελ. 89-90 σχ. βιβλίου: «Οι εκσυγχρονιστές… Εθνοσυνέλευσης».
28. Ποιες τροποποιήσεις των διατάξεων του συντάγματος ψηφίστηκαν στις αρχές του
1911;
▶ βλ. σελ. 90 σχ. βιβλίου: «Το πρώτο εξάμηνο… δημοσίων υπαλλήλων».
29. Ποιους νέους νόμους ψήφισε η κυβέρνηση Βενιζέλου το πρώτο εξάμηνο του 1911;
▶ βλ. σελ. 90-91 σχ. βιβλίου: «Η κυβέρνηση… συζητήσεις κ.λπ.».
30. Ποια ήταν η δομή του βενιζελικού κόμματος;
▶ βλ. σελ. 91-92 σχ. βιβλίου: «Όσον αφορά… άλλο κόμμα».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
31. Τι γνωρίζετε για τις εκλογές του Νοεμβρίου 1910 και τις εκλογές του Μαρτίου 1912;
▶ βλ. σελ. 90 σχ. βιβλίου: «Ο Βενιζέλος πήρε… έργο» και σελ. 91: «Το ρεύμα που
είχε… προβλημάτων».
32. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο Βενιζελικό και τα Αντιβενιζε-
λικά κόμματα.
▶ βλ. σελ. 92 σχ. βιβλίου: «Ως αντιβενιζελικά… διαλλακτικό».
33. Ποιες ήταν οι βασικές πολιτικές θέσεις του ραλλικού κόμματος;
▶ βλ. σελ. 92 σχ. βιβλίου: «Το ραλλικό κόμμα… ανάπτυξη».
34. Τι γνωρίζετε για τα κόμματα των Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και Γεωργίου Θεοτόκη;
▶ βλ. σελ. 92-93 σχ. βιβλίου: «Το Εθνικό… Αντιβενιζελικών».
35. Ποιοι ήταν οι στόχοι της Κοινωνιολογικής Εταιρείας και με ποιον τρόπο τους υλο-
ποίησε;
▶ βλ. σελ. 93 σχ. βιβλίου: «Σοβαρότερη… Φιλελεύθερους». (επισήμανση: Ο τρόπος
υλοποίησης των στόχων της Κοινωνιολογικής Εταιρείας έγινε μέσα από την δη-
μιουργία του Λαϊκού Κόμματος. Προαιρετικά μπορείτε να αναφερθείτε και στη
συμμετοχή της στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 αλλά τότε δεν κατάφερε να
μπει στο κοινοβούλιο, βλ σελ. 89).
36. Ποια ήταν τα αποτελέσματα των εκλογών του Νοεμβρίου 1910 για το Λαϊκό Κόμμα
και ποιες οι προγραμματικές του θέσεις;
▶ βλ. σελ. 93 σχ. βιβλίου: «Πράγματι… Φιλελευθέρους».
37. Ποια ήταν η αιτία της σύγκρουσης βασιλιά Κωνσταντίνου και Βενιζέλου κατά τον Α’
Παγκόσμιο πόλεμο και ποιες ήταν οι πρώτες ενέργειες του Κωνσταντίνου;
▶ βλ. σελ. 94 σχ. βιβλίου: «Με αφορμή… κυβέρνησης».
38. Ποια μορφή πήρε ο εθνικός διχασμός από το 1915 και μετά και ποιο ήταν το απο-
κορύφωμά του;
▶ βλ. σελ. 94-96 σχ. βιβλίου: «Στις εκλογές… το 1920».
39. Ποιες οι πολιτικές εξελίξεις μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920;
▶ βλ. σελ. 96-97 σχ. βιβλίου: «Οι Φιλελεύθεροι… σύνταγμα».
40. Τι γνωρίζετε για τη συνθήκη των Σεβρών;
▶ βλ. σελ. 96 σχ. βιβλίου: «Η συνθήκη… πραγματικότητα» και σελ. 144: «Τον Ιού-
λιο… στην Ελλάδα».
41. Ποιοι ήταν οι παράγοντες που προκάλεσαν την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού
Κόμματος Ελλάδος;
▶ βλ. σελ. 97-98 σχ. βιβλίου: «Οι υψηλοί… Κ.Κ.Ε.».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Ποιες οι συνέπειες τις Μικρασιατικής καταστροφής στο πολιτικό σύστημα της χώρας;
▶ βλ. σελ. 99-101 σχ. βιβλίου: «Με τη Μικρασιατική καταστροφή (1922)… έλλει-
ψης αρχών.
2. Για ποιους λόγους ο στρατός παρενέβη στην πολιτική ζωή του τόπου μετά την Μι-
κρασιατική καταστροφή;
▶ βλ. σελ. 100-101 σχ. βιβλίου: «Οι έκρυθμες καταστάσεις προκάλεσαν κρίση νο-
μιμότητας… της έλλειψης αρχών»
3. Τι γνωρίζετε για την δίκη των Έξ;
▶ βλ. σελ. 101-102 σχ. βιβλίου: «Αμέσως μετά την ήττα στη μικρασιατική εκστρα-
τεία… θα είχε αποτέλεσμα».
4. Τι ήταν οι ομάδες αποτάκτων και ποιος ο ρόλος τους στην πολιτική ζωή του τόπου;
▶ βλ. σελ. 102 σχ. βιβλίου: «Η επιθυμία για επαγγελματική εξασφάλιση… διακυ-
βέρνησης».
5. Τι επιδίωκαν οι ηγεσίες των κομμάτων και πώς λειτουργούσαν μέχρι και την επιβολή
της δικτατορίας του Ι. Μεταξά;
▶ βλ. σελ. 102-104 σχ. βιβλίου: «Τα κόμματα με δυσκολία κατόρθωναν… κατά τις
ανάγκες τους.
6. Ποιος ήταν ο βασικός προγραμματικός στόχος του κόμματος των Φιλελευθέρων την
περίοδο 1923-1928 και ποια τα δυο βασικά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει
η ηγεσία του;
▶ βλ. σελ. 104-105 σχ. βιβλίου: «Και κατά την περίοδο αυτή, βασικός προγραμμα-
τικός στόχος… δεύτερο νομοθετικό σώμα».
7. Τι γνωρίζεται για το σύνταγμα του 1927;
▶ βλ. σελ. 105 σχ. βιβλίου: «Σημαντική πολιτική τομή της περιόδου είναι η ψήφι-
ση νέου συντάγματος… δεύτερο νομοθετικό σώμα».
8. Ποιοι ήταν οι βασικοί λόγοι που το κόμμα των Φιλελευθέρων και τα κόμματα της
αντιπολίτευσης δεν κατάφεραν να στερεώσουν την κοινοβουλευτική δημοκρατία;
(1928-1932)
▶ βλ. σελ. 105-106 σχ. βιβλίου: «Στις εκλογές του 1928 οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν…
περιορίζονταν».
9. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών του 1933;
▶ βλ. σελ. 107 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο 1928-1932… συνασπισμός του Λα-
ϊκού Κόμματος». βλ και σελ. 54: …αναφέροντας πως η οικονομική κρίση ήταν
και αυτή μια σημαντική παράμετρος για την ήττα του κόμματος των Φιλε-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
λευθέρων, και σελ. 162 για τον απόηχο της Συμφωνίας της Άγκυρας στους
πρόσφυγες στην Ελλάδα: «Το γεγονός αυτό… 1933».
10. Τι γνωρίζετε για το αποτυχημένο πραξικόπημα του Βενιζέλου το 1935;
▶ βλ. σελ. 108 σχ. βιβλίου: «Αυτήν την περίοδο σχηματίσθηκαν… παλινόρθωση
της βασιλείας»
11. Τι γνωρίζετε για το κίνημα Πλαστήρα και ποιες οι επιπτώσεις του στην πολιτική ζωή
του τόπου;
▶ βλ. σελ. 107-108 σχ. βιβλίου: «Ο Πλαστήρας, με την ανοχή του Βενιζέλου… στη
διάλυση του άλλου».
12. Τι γνωρίζετε για το Δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 και με ποιον τρόπο δια-
μορφώθηκαν οι συνθήκες για την επιβολή της δικτατορίας του Ι. Μεταξά;
▶ βλ. σελ. 108-110 σχ. βιβλίου: «Το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935… πο-
λιτικής ιστορίας της Ελλάδας».

1. Η απαγόρευση της δουλείας κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 1844. X
2. Το σύνταγμα του 1844 όριζε ότι η σύνθεση των κοινοβουλευτικών επι- X
τροπών θα γινόταν με κλήρωση.
3. Ο θάνατος του Κωλέττη το 1847 ευνόησε το αγγλικό και το γαλλικό X
κόμμα.
4. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, το αγγλικό και το γαλλικό X
κόμμα κέρδισαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους.
5. Η τακτική του βασιλιά Όθωνα οδήγησε τα κόμματα της αντιπολίτευσης X
σε αντιπαράθεση με την αυλή.
6. Ένα από τα αιτήματα των «αντιπολιτευτικών ομίλων» στα τέλη της X
δεκαετίας του 1850 ήταν η ίδρυση αγροτικών τραπεζών.
7. Ο Όθωνας εγκαταλείπει την Ελλάδα διά παντός το 1862. X
8. Στην επανάσταση του 1862 συμμετείχαν πολλά άτομα ανώτερων κοι- X
νωνικών στρωμάτων.
9. Η ψήφιση της «αρχής της δεδηλωμένης» έγινε το 1875. X
10. Το σύνταγμα του 1864 όριζε ως πολίτευμα της Ελλάδας τη συνταγμα- X
τική μοναρχία.
11. Στις εκλογές του 1862 η πλειονότητα των αντιπροσώπων προερχόταν X
από τοπικά ψηφοδέλτια.
12. Ο Θεόδωρος δηλιγιάννης υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγ- X
γύης.
13. Οι δηλιγιαννικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες της Θεσσαλί- X
ας.
14. Ο Χαρίλαος Τρικούπης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής X
ανάπτυξης.
15. Από τη δεκαετία του 1880 τα κόμματα δεν διαλύονταν αναγκαστικά X
μετά τον θάνατο του ηγέτη τους.
16. Τα κομματικά μέλη προέρχονταν από τα ανώτερα κοινωνικά στρώμα- X
τα.
17. Συνεχιστής στην ηγεσία του Τρικουπικού κόμματος ήταν ο γ. Θεοτό- X
κης.
18. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, το 1910, παρά την πίεση των οπαδών του, X
υποστήριξε την ψήφιση νέου συντάγματος και όχι την αναθεώρηση
του υπάρχοντος.
19. η Λέσχη των Φιλελευθέρων ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1910. X
20. Ο Κυριακούλης μαυρομιχάλης ήταν αρχηγός των πεδινών. X
21. Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. X
22. η Κοινωνιολογική Εταιρεία επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας X
ισότητα ευκαιριών.
23. Στις εκλογές του 1910 εξελέγησαν 17 υποψήφιοι του Λαϊκού Κόμματος. X
24. Στις εκλογές του νοεμβρίου του 1910 επικράτησαν οι Φιλελεύθεροι. X
25. Οι Αντιβενιζελικοί τάσσονταν υπέρ της ικανοποίησης των εθνικών εδα- X
φικών διεκδικήσεων.
26. η Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) δικαίωσε την τολμηρή X
πολιτική του Κωνσταντίνου.
27. Το 1924 το Σ.Ε.Κ.Ε. μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε. X
28. με το Σύνταγµα του 1927 εγκαθιδρύθηκε πολίτευµα προεδρικής δηµο-
κρατίας.
X
29. Το καθεστώς του Ι. μεταξά ήταν στρατιωτική δικτατορία (χούντα). X
30. Βασική πολιτική θέση του ρωσικού κόµµατος ήταν ο κοινοβουλευτικός X
έλεγχος των πράξεων της κυβέρνησης - διάκριση των εξουσιών.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Συνδυαστικές ερωτήσεις Β΄ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου

1. Να συγκρίνετε τα συντάγματα του 1844 και του 1864 αναφορικά με το περιεχόμενο
και τη σημασία τους.
▶ βλ. σελ 71-72 σχ. βιβλίου: «Οι κομματικές παρατάξεις… συναίνεση» και σελ 78
«Μέσα σε… βιαιοπραγίες». Οι βασικές διαφορές είναι η αλλαγή πολιτεύματος,
από Συνταγματική Μοναρχία σε Βασιλευόμενη Δημοκρατία, η κατοχύρωση του
δικαιώματος του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η καθολική ψήφος με σφαι-
ρίδια, η κατάργηση του δεύτερου νομοθετικού σώματος, της Γερουσίας.
2. Δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι: Να αντιπαραβάλετε τις σχετικές
διατάξεις στα συντάγματα του 1844 και 1864.
▶ βλ. σελ. 71 σχ. βιβλίου: « Μια αδυναμία… μηχανισμών» και σελ. 72 «Συνταγμα-
τική… συναίνεση» και σελ 78: «η ελευθερία του συνέρχεσθαι… βιαιοπραγίες».
3. Ποια στάση κράτησαν τα κόμματα και οι πολιτικές παρατάξεις και πώς επηρέασαν
τις εξελίξεις την περίοδο των Εθνοσυνελεύσεων 1843-1844 και 1862-1864;
▶ βλ. σελ 70-71σχ. βιβλίου: «Η επανάσταση… συνταγματικές ρυθμίσεις» και σελ.
77-78: «Οι επαναστάτες… ψήφιση συντάγματος».
4. Ποιος ήταν ο εμπνευστής της «αρχής της δεδηλωμένης» και ποιο το πολιτικό του
πρόγραμμα;
▶ βλ. σελ 78-79 σχ. βιβλίου: «Παρά την … τοπίου» και σελ. 80: «Το τρικουπικό…
της χώρας» (επισήμανση: Μπορεί να αναφέρει κάποιος πως το Τρικουπικό κόμμα
ήταν υπέρ της διάκρισης των εξουσιών και υπέρ της μεγάλης ιδιοκτησίας στη
Θεσσαλία. Δες σελ. 81).
5. Να παρουσιάσετε το πολιτικό πρόγραμμα του Χαριλάου Τρικούπη και του Θεοδώ-
ρου Δηλιγιάννη και να δικαιολογήσετε με ποιον τρόπο η υλοποίηση αυτών των
προγραμμάτων οδήγησε στην κρίση εμπιστοσύνης προς τα κόμματα.
▶ βλ. σελ. 80-81 σχ. βιβλίου: «Το τρικουπικό… δραστηριότητες» και σελ. 84-85:
«Κατά την περίοδο… εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα».
6. Να αναφέρετε τους στόχους και τις θέσεις του κόμματος των Φιλελευθέρων και να
τα συγκρίνετε με τις θέσεις των αντιβενιζελικών κομμάτων στο σύνολό τους.
▶ βλ. σελ. 90-91 σχ. βιβλίου: «Οι εκσυγχρονιστές… Εθνοσυνέλευσης» και σελ. 92:
«Ως αντιβενιζελικά… διαλλακτικό».
7. Τι γνωρίζετε για τις αριστερές ομάδες και τα αριστερά κόμματα που εμφανίστηκαν
στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αι. έως και το 1920;
▶ βλ. σελ 93 σχ. βιβλίου: «Τα αριστερά… Φιλελεύθερους» και 97-98: «Οι υψηλοί
δείκτες… Κ.Κ.Ε.».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
8. Πώς καθορίζονται οι βασιλικές εξουσίες σύμφωνα με τα συντάγματα του 1844, 1864,

1911;
▶ βλ. σελ. 71-72 σχ. βιβλίου: «Στο σύνταγμα… υπουργού» και Προβλεπόταν η
Γερουσία… ισόβια», σελ. 78-79: «Παρά την έντονη… τοπίου» και σελ. 90: «Ενι-
σχύθηκε η θέση της μοναρχίας… αναθεώρησης».
9. Να συγκρίνετε τις εξαγγελίες και τις μεταρρυθμίσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά
την περίοδο 1910-1912 με τις θέσεις του ραλλικού κόμματος και να επισημάνετε τις
διαφορές τους.
▶ βλ. σελ. 89-91 σχ. βιβλίου: «Οι εκσυγχρονιστές… Εθνοσυνέλευσης» και «Το πρώ-
το εξάμηνο… συζητήσεις κ.λπ.» και σελ. 92: «Το ραλλικό κόμμα… οικονομική
ανάπτυξη».
10. Εκλογές Νοεμβρίου 1910 – Νοεμβρίου 1920: Αποτελέσματα εκλογών για τις πολιτι-
κές και οικονομικές εξελίξεις στη χώρα.
▶ βλ. σελ 50 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνέπειες της» και σελ. 96-97: «Οι Φιλε-
λεύθεροι… σύνταγμα».
11. Να αναφερθείτε στο περιεχόμενο του Βενιζελισμού (Μεγάλη Ιδέα) και στην ολοκλή-
ρωση της Μεγάλης Ιδέας μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.
▶ βλ. σελ 48 σχ. βιβλίου: «Στην περίοδο 1910-1922, κατά την οποία η Ελλάδα…
δυνάμεων του έθνους. και σελ. 99: «Με τη Μικρασιατική καταστροφή (1922)…
για την καταστροφή».
12. Να αναφερθείτε στις θέσεις του γαλλικού κόμματος τόσο για την εσωτερική όσο και
για την εξωτερική πολιτική και να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά της κοινοβου-
λευτικής δικτατορίας του Κωλέττη.
▶ βλ. σελ. 65-66 σχ. βιβλίου: «Ο Ιωάννης Κωλέττης, αρχηγός του γαλλικού κόμμα-
τος… θεωρούσαν ως πρότυπό τους» και σελ. 73-74: «Ο Κωλέττης… επικράτησε
διαμάχη για τη διαδοχή».
13. Να αναφερθείτε στις επεμβάσεις του στρατού στην πολιτική ζωή το 1909 και την
περίοδο 1923-1935. Ποια η ειδοποιός διαφορά αυτών των παρεμβάσεων;
▶ βλ. σελ. 86-88 σχ. βιβλίου: «Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία
της Ελλάδας… επιδιώξεις του» και σελ. 101-102: «Αμέσως μετά την ήττα στη
μικρασιατική εκστρατεία… θα είχε αποτέλεσμα». Η ειδοποιός διαφορά είναι
ότι οι Στρατιωτικοί με το κίνημα στο Γουδί δεν ήθελαν να καταλάβουν την
εξουσία, δεν έκανα δηλαδή πραξικόπημα, σε αντίθεση με την στρατιωτικές
επεμβάσεις στην περίοδο του μεσοπολέμου.
14. Ποιοι ήταν οι στόχοι του κόμματος των Φιλελευθέρων για την εσωτερική και εξωτε-
ρική πολιτική της χώρας όταν ανέλαβαν την εξουσία το 1928; Η πολιτική αυτή τους
δικαίωσε στις εκλογές του 1933;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
▶ βλ. σελ. 105-107 σχ. βιβλίου: «Στις εκλογές του 1928 οι Φιλελεύθεροι… Σε νέες
εκλογές το 1933 επικράτησε ο συνασπισμός του Λαϊκού Κόμματος» και σελ. 54
αναφέροντας πως η οικονομική κρίση ήταν και αυτή μια σημαντική παράμε-
τρος για την ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων, και σελ. 162 για τον από-
ηχο της Συμφωνίας της Άγκυρας στους πρόσφυγες στην Ελλάδα: «Το γεγονός
αυτό… 1933».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ B’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
❶ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στα χαρα-
κτηριστικά της πελατείας τον 19ο αιώνα.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 59-60: «Κατά την προεπαναστατι-
κή περίοδο… με τα κατοπινά κόμματα». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απά-
ντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
Η πελατεία είναι αποτέλεσμα μιας σχέσης οικονομικής ανισότητας και κοινωνικής δύ-
ναμης. Όσοι είχαν οικονομική επιφάνεια έπαιρναν υπό την προστασία τους αδύναμους
Έλληνες με την προϋπόθεση να τους διασφαλίσουν τα κεκτημένα τους και με ανταπό-
δοση την αφοσίωση των δεύτερων προς τους πρώτους. Η σχέση αυτή ήταν άτυπη,
δηλαδή δεν προέκυπτε βάσει ενός θεσμοθετημένου πλαισίου.
Κείμενο Β
r Κύριο στοιχείο του ανεπίσημου συστήματος ήταν η «προστασία». Κύριο χαρακτηρι-
στικό του ήταν η εξάρτηση.
r ∆εν ήταν θεσμός νομοθετημένος αλλά καθιερωμένος από την καθημερινή χρήση και
τη συνήθεια.
r Η εξάρτηση του τύπου «προστάτης-πελάτης» προϋπέθετε και την ικανότητα του
πρώτου να εξυπηρετεί τον «πελάτη» και την ελευθερία του τελευταίου να διακό-
πτει τους δεσμούς όταν έβρισκε ότι δεν τον ικανοποιούσαν τα ανταλλάγματα με τα
οποία εξαγόραζαν την εξάρτησή του.
r Η εξάρτηση ευνοούσε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους «προστάτες» για να επιτύ-
χουν την υπακοή των «πελατών» και ταυτόχρονα τον ανταγωνισμό των τελευταίων
για να εξασφαλίσουν την εύνοια των «προστατών».
r Η εξάρτηση δημιουργούσε πλέγματα οριζόντια σε σχήμα πυραμίδας, έτσι ώστε ο
προστάτης μπορούσε να γίνεται «πελάτης» ανάλογα με τη θέση του απέναντι σε κά-
ποιον που θα ήταν λιγότερο ή σε κάποιον άλλο που θα ήταν περισσότερο ισχυρός.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
❷ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε τις δια-
φορετικές απόψεις προκρίτων και Υψηλάντη στο θέμα της διακυβέρνησης της
επαναστατημένης Ελλάδας.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 60-61: «Όσο οι Έλληνες ήταν υπό-
δουλοι… οι πρώτες παρατάξεις». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε
Κείμενο Α
Ο Υψηλάντης παρουσιάστηκε στην Ύδρα το καλοκαίρι του 1821 ως Γ΄ πληρεξούσιος
του Επιτρόπου της Αρχής και είχε την αποδοχή των προκρίτων. Πηγαίνει στις Σπέτσες
και κατόπιν στο Άστρος μαζί με τον Επίσκοπο Βρεσθένης, όπου τον υποδέχθηκαν οι
πρόκριτοι της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των Νήσων. Στο στρατόπεδο
της Βερβένης έλαβε χώρα η συνέλευση και εκεί ο Υψηλάντης χρήστηκε Πληρεξούσιος
του Γ΄ Επιτρόπου Αρχής, λαμβάνοντας την αποδοχή όλων των Ελλήνων με εξαίρεση
τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι δεν τον αναγνώρισαν. Οι οπλαρχηγοί ήθελαν εκείνοι να
αναλάβουν τόσο την διοικητική όσο και τη στρατιωτική εξουσία.
Κείμενο Β
Η προκήρυξη του ∆ημ. Υψηλάντου (6/18 Οκτωβρίου 1821) προκήρυττε εκλογές για την
συγκρότηση Εθνοσυνέλευσης και τόνιζε την αναγκαιότητα του έθνους να απελευθερω-
θεί από κάθε μορφή δεσμεύσεως, εδαφική και οικονομική. Αίτημα του η απελευθέρωση
από τους Τούρκους και η οικονομική απεξάρτηση από τους Χριστιανούς (Μ. Δυνάμεις).
Ο Υψηλάντης δεσμευόταν να βοηθήσει τους Έλληνες στον αγώνα για την ανεξαρτησία
τους.
Κείμενο Γ
Ο Υψηλάντης βρήκε πολέμιο του τον Αλ. Μαυροκορδάτο. Ο Μαυροκορδάτος σε επι-
στολή (27 Οκτωβρίου 1821) του προς τον Υψηλάντη τόνιζε την αναγκαιότητα η διοί-
κηση του αγώνα να γίνει από τους ίδιους τους Έλληνες, και όχι σε αυτούς που έκαναν
«καριέρα» στο εξωτερικό (μομφή και για τον Καποδίστρια και τον πρίγκιπα Ευγένιο).
Προτρέπει να δημιουργηθεί ένα εθνικό αμιγώς ηγετικό σχήμα, και να διεκδικήσουν το
δικαίωμα της ελευθερίας τους χωρίς να γίνονται στόχος στις ευρωπαϊκές δυνάμεις πως
είναι ένα άλλο κίνημα ανατροπής της ευρωπαϊκής καθεστηκυίας τάξης.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
❸ Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας
γνώσεις σχετικά με το Σύνταγμα του 1844:
α. Να αναφερθείτε στις βασιλικές εξουσίες και στη σημασία του δικαιώματος
της καθολικής ψηφοφορίας.
β. Να αποτιμήσετε τη σημασία της θέσπισης του Συντάγματος του 1844 στην
εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα (Πανελλήνιες 2007).
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 71-72: «Στο σύνταγμα καθορί-
στηκαν… ισόβια». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό
με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Τ ο Σύνταγμα του 1844 συμπληρωνόταν με έναν επαναστατικό για την εποχή του
εκλογικό νόμο.
ρόκειται για τον εκλογικό νόμο της 18ης Μαρτίου 1844 που ψήφισε η Εθνοσυνέ-
r Π
λευση και που αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν σε όσους είχαν συμπληρώ-
σει το 25ο έτος της ηλικίας τους, είχαν ιδιοκτησία, προσοδοφόρο και φοροτελή,
ή κάποιο επάγγελμα.
r Κ
αθιερώθηκε έτσι ουσιαστικά η καθολική ψήφος και η άμεση ψηφοφορία για την
ανάδειξη της Βουλής.
Κείμενο Β
r Η
καθολική ψηφοφορία προώθησε σταδιακά την πολιτική χειραφέτηση των λα-
ϊκών στρωμάτων και, όπως όλοι οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί, συνέβαλε στη δια-
μόρφωση μιας δημοκρατικής ιδεολογίας.
β) βλ. σελ. 72-73: «Το δικαίωμα… συντηρητικά».
❹ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο που ακολουθεί και τις ιστορικές σας γνώ-
σεις να παρουσιάσετε την πολιτική που ακολούθησε στη διακυβέρνηση της Ελ-
λάδας ο Ιωάννης Κωλέττης, αρχηγός του γαλλικού κόμματος κατά την περίοδο
μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844 μέχρι τον θάνατό του, το 1847.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 73-74: «Ο Κωλέττης… διαδοχή».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγη-
ση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Στις εκλογές του 1844 πλειοψηφεί ο Κωλέττης. Σχηματίζει κυβέρνηση με τον Α. Με-
ταξά, ακυρώνει εκλογές αντιπάλων του, της ξανά ενεργεί με οργιώδη τρόπο και
παίρνει σχεδόν παμψηφία στη Βουλή. Απομακρύνει τότε τον Α. Μεταξά και με την
ενίσχυση του Όθωνα και της γαλλικής πρεσβείας κυβερνάει απολυταρχικά την Ελ-
λάδα, ως τα 1847 που πέθανε.
r Ο Ι. Κωλέττης ανυψώνει τη «μεγάλη ιδέα» και έχει τον έλεγχο στον κρατικό μηχα-
νισμό, στο δημόσιο ταμείο και τα «εθνικά» κτήματα για το κόμμα και της φίλους
του.
r Ο Κωλέττης διαθέτει σωματοφυλακή 150 ανδρών.
r Διασπαθίζει το δημόσιο χρήμα.
r Επισημοποίηση πολιτικού τραμπουκισμού.
r Ο Κωλέττης ρίχνει κάθε τόσο συμμορίες αντάρτικες στη Θεσσαλία και Ήπειρο και
εμπλέκει σε πολεμικές περιπέτειες τη χώρα στο όνομα της μεγαλοϊδεατικής του πο-
λιτικής.
Κείμενο Β
r Οι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν κράτησαν τρεις μήνες κατά τους οποίους η
Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη, που έβαλε σ’ ενέργεια
όλα τα μέσα για να συντρίψει τον αντίπαλο και να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στην
Βουλή.
r Ο Κωλέττης αποδείχτηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός όταν πήρε την εξουσία κι εν-
θάρρυνε τις επεμβάσεις του στέμματος στην πολιτική ζωή.
r Η πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη «διάθεση των κρατικών εσό-
δων για λογαριασμό των φίλων του», χωρίς κανένα σοβαρό μέτρο για τη διοργά-
νωση και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
r Υποστήριζε την εδαφική εξάπλωση του βασιλείου έως την Κωνσταντινούπολη και
την κυριαρχία στην Ανατολή.
r Στην πραγματικότητα το Σύνταγμα καταργήθηκε επί των κυβερνήσεων Κωλέττη.
r Η δράση των οπλισμένων συμμοριών στα ελληνοτουρκικά σύνορα και η δραστηρι-
ότητα των «μυστικών εταιρειών» συνιστούν την «εθνική» πολιτική της Ελλάδας του
Κωλέττη. Τα μόνα αποτελέσματα στάθηκαν τα αντίποινα της τουρκικής κυβέρνησης
κατά των Ελλήνων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η επαύξηση της αγγλικής
οργής εναντίον του Όθωνα.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
❺ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις ποια υπήρξαν τα αίτια της
Επανάστασης του 1862 κατά του Όθωνα;
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ 75-76: «Η νέα γενιά ασκούσε έντο-
νη… τη χώρα». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο
r Ο Όθωνας με την υποστήριξη του Ιωάννη Κωλέττη εγκαθίδρυσε ένα είδος κοινο-
βουλευτικής δικτατορίας.
r Στις αρχές της δεκαετίας του 1850 μια νέα γενιά που δεν είχε πάρει μέρος στον
Αγώνα για την Ανεξαρτησία, είχε ωριμάσει και αισθανόταν ξένη προς το ανελέητο
κυνήγι των αξιωμάτων από τους πολιτικούς, κύριος σκοπός των οποίων ήταν να
κερδίσουν τον έλεγχο του κράτους, ώστε να μπορούν να προσφέρουν την προστα-
σία τους στους εκλογικούς τους πελάτες και τις μεγάλες τους οικογένειες.
r Ταυτόχρονα οι παλαιοί πολιτικοί σχηματισμοί που βασίζονταν στο Αγγλικό, το Γαλ-
λικό και το Ρωσικό κόμμα, έχασαν τη δύναμή τους.
r Ο Όθωνας γνώρισε μια σύντομη άνοδο της δημοτικότητάς του την περίοδο του
Κριμαϊκού πολέμου, καθώς ενστερνίστηκε με ζήλο τη Μεγάλη Ιδέα. Οι Ευρωπαϊκές
Δυνάμεις όμως έσπευσαν να υπερασπιστούν την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυ-
τοκρατορίας· η Βρετανία και η Γαλλία, μάλιστα, κατέλαβαν το λιμάνι του Πειραιά,
από το Μάιο του 1854 μέχρι το Φεβρουάριο του 1857, για να ασκήσουν πίεση στην
Ελλάδα να παραιτηθεί από την υποκίνηση ταραχών στα σύνορα . Η προωθημένη
μεγαλοϊδεατική πολιτική του Όθωνα όχι μόνον είχε αποδειχθεί άκαρπη, αλλά ερχό-
ταν και σε αντίφαση με την υποστήριξή του προς την Αυστρία, η οποία αντιδρούσε
προς την ιταλική ενοποίηση.
❻ Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις

α) Να αναφερθείτε στους λόγους της ψήφισης της αρχής της Δεδηλωμένης,
στον ορισμό της και στη σημασία της για τη πολιτική ζωή της Ελλάδας.
β) Να τεκμηριώσετε τον χαρακτηρισμό του βασιλικού λόγου της 11ης Αυγού-
στου 1875 από τον Σβώλο ως «ιστορικού».
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ 78-79: «Παρά την… τοπίου».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφή-
γηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Η
καινούργια βουλή συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 11 Αυγούστου και άκουσε
το λόγο που διάβασε ο βασιλιάς και είχε γράψει ο Τρικούπης.
r Η
δήλωση αυτή του βασιλιά, για την αρχή της δεδηλωμένης, η οποία τον δέσμευε
ηθικά, όχι συνταγματικά, αποτελούσε ουσιαστική κατάργηση του άρθρου 31 («Ο
βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού») και του άρθρου 37, σε ό,τι
αφορούσε το δικαίωμα του να διαλύει τη βουλή.
r Ο
βασιλιάς θα ήταν υποχρεωμένος να διορίζει όποιους του υποδείκνυε η βουλή,
η συμμετοχή του στο σχηματισμό της κυβερνήσεως θα ήταν τελείως τυπική, θα
περιοριζόταν να διαπιστώσει ποιος αρχηγός είχε την πλειοψηφία στη βουλή και
σ’ αυτόν θα ανέθετε το σχηματισμό κυβερνήσεως.
r Κ
αι αφού η κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειο-
ψηφίας των βουλευτών, δε διέθετε δυνατότητα διαλύσεως της βουλής χωρίς την
συγκατάθεση της πλειοψηφίας.
r Ο
Τρικούπης θέλησε να καθιερώσει στην Ελλάδα το κοινοβουλευτικό σύστημα
στην πιο εξελιγμένη μορφή του. Η κυβέρνηση δε θα ήταν απλώς υπεύθυνη απέ-
ναντι στη βουλή αλλά και θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία. Έλεγε στη βουλή:
«Νομίζω ότι η βουλή αντιπροσώπους αυτής έχει τους υπουργούς ούτοι δεν είναι
μόνον όργανα του στέμματος καθ’ υπόδειξιν της πλειοψηφίας της βουλής, είναι
επιτροπή εργαζομένη υπό τον έλεγχο της βουλής».
Κείμενο Β
r Ο
βασιλιάς δεσμεύεται να δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο κόμμα
που θα έχει τη δεδηλωμένη πλειοψηφία στη Βουλή.
r Αναγνωρίζει τον κοινοβουλευτισμό.
r Μ
όνο μέσω της τήρησης της αρχής της Δεδηλωμένης το πολίτευμα θα λειτουρ-
γήσει αρμονικά.
β) βλ. Κείμενο Α
r Ο
ιστορικός Σβώλος χαρακτηρίζει τον βασιλικό λόγο ως ιστορικό διότι ο Τρικού-
πης πρόβαλε το πρότυπο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έτσι, που θα μπο-
ρούσε να αποτελέσει την εποχή εκείνη ιδανικό για τις κοινοβουλευτικές χώρες
της Ευρώπης.
r Ο
Κοινοβουλευτισμός αναγνωρίστηκε ως σύστημα ουσιαστική ασκήσεως της
εκτελεστικής εξουσίας.
r Η
θέση του Τρικούπη ταυτιζόταν με τις απόψεις και τις θέσεις των πολιτών και
είναι σύμφωνες με το πνεύμα του συντάγματος. ( επισήμανση: Θα μπορούσε να
αναφερθεί και η καθιέρωση του δικομματισμού με την ψήφιση της αρχής της
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Δεδηλωμένης, γεγονός που άλλαξε σημαντικά το πολιτικό σύστημα της χώρας

βλ. σελ. 80 « Το διάστημα… θεμελιώθηκαν».
❼ Απέναντι στο εκσυγχρονιστικό κράτος του Χ. Τρικούπη αντιπαρατίθεται το κρά-

τος κοινωνικής αλληλεγγύης του Θ. Δηλιγιάννη. Να σχολιάσετε την παραπάνω
άποψη λαμβάνοντας υπόψη σας τις πηγές και το κείμενο του βιβλίου σας.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 80-81: «Το τρικουπικό κόμμα…
δραστηριότητες». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
Για Τρικούπη
r Ο Τρικούπης εκπροσωπούσε τον εξευρωπαϊσμό της πολιτικής ζωής, ενώ ο Δηλιγιάν-
νης την παραδοσιακή λειτουργία της.
r Ο Τρικούπης πίστευε ότι το κράτος χρειαζόταν πολιτική και οικονομική ανόρθωση,
πριν γίνει λόγος για εμπλοκή σε λυτρωτικές περιπέτειες.
r Ο Τρικούπης επεδίωξε να καταστήσει τη χώρα διεθνώς αξιόπιστη, να ενθαρρύνει
την έναρξη της εκβιομηχάνισης, να βελτιώσει τις επικοινωνίες με την κατασκευή
σιδηροδρόμων και την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, και να εκσυγχρονίσει τον
στρατό και το ναυτικό.
r Το τρικουπικό πρόγραμμα ήταν δαπανηρό και συνεπαγόταν αυξημένη φορολογία.
Κείμενο Β
r Οι φόροι που είχε αναγκασθεί να επιβάλει ο Τρικούπης, καθώς και τα δάνεια που
είχε συνάψει για να φέρει σε πέρας το μεγαλόπνοο έργο του, είχαν προκαλέσει τη
δυσφορία ενός μεγάλου μέρους λαού. Η αντιπολίτευση του Δηλιγιάννη του είχε προ-
σάψει το προσωνύμιο «φορομπήχτης».
Κείμενο Α
Για Δηλιγιάννη
r Η επιδεικτική λαϊκιστική ρητορεία του Δηλιγιάννη και η φλογερή προάσπιση μιας
«Μεγαλύτερης Ελλάδας», χωρίς αμφιβολία εξέφραζε πιο πιστά τους ενθουσιασμούς
και τους μύχιους πόθους του απλού πολίτη.
r Οι παράτολμες πολιτικές επιλογές του Δηλιγιάννη, στις περιόδους που ήταν στην
εξουσία, έθεσαν σε δοκιμασία την ήδη εξασθενημένη οικονομία, όπως συνέβη με την
κινητοποίηση στη διάρκεια της βουλγαρικής κρίσης του 1885, η οποία κατέληξε σε
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
αποκλεισμό της Ελλάδας από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

r Η φιλοπολεμική του πολιτική έμελλε να καταλήξει σε ήττα το 1897.
Κείμενο Β
r Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του λαού και υποσχό-
μενος να κυβερνήσει χωρίς την επιβολή νέων φόρων και χωρίς τη σύναψη νέων
δανείων, κατορθώνει να τον ανατρέψει στις 7 Απριλίου 1885.
❽ Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές

σας γνώσεις, να αναφέρετε τα προγράμματα και τις αντιλήψεις του Χαρίλαου
Τρικούπη και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη για την οργάνωση και τη λειτουργία
του κράτους (Πανελλήνιες 2005).
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 80-81: «Το τρικουπικό κόμμα…
δραστηριότητες». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Α
r Ο Τρικούπης ήταν ένας δυτικόφιλος μεταρρυθμιστής, ανυπόμονος να στερεώσει και
να αναπτύξει την Ελλάδα οικονομικά και πολιτικά.
r Ο Δηλιγιάννης ήταν ένας αποφασισμένος υποστηρικτής της «Μεγάλης Ιδέας».
Κείμενο Β
r Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Τρικούπη του ακούν δριμύτατη κριτική για το πολιτικό
του πρόγραμμα θεωρώντας το πώς είναι καταστροφικό για τη χώρα.
r Ο Θ. Δηλιγιάννης απέβλεπεν εις την πολιτικήν περισυλλογής, αφού επέβαλε τον πε-
ριορισμό κονδυλίων για εθνικούς σκοπούς.
❾ Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις με ποια κρι-
τήρια διαμορφώνεται η εκλογική επιλογή των ψηφοφόρων κατά το τελευταίο
τέταρτο του 19ου αιώνα;
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ 82-83: «Η βάση των κομμάτων…
δημόσια ζωή». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Κείμενο
r Οι ψηφοφόροι κινητοποιούνταν με όσα τους έταζαν βουλευτές και κομματάρχες και
ανέπτυσσαν προσωπικές σχέσεις βασισμένες στο συμφέρον, στη συναλλαγή, στον
πατριωτισμό και στον φανατισμό.
r Τα κόμματα ήταν προσωποκεντρικά και οι προτιμήσεις των ψηφοφόρων επηρεάζο-
νταν και από το ποιος ήταν ο αρχηγός του κόμματος.
r Τα κριτήρια επιλογής των υποψηφίων βουλευτών βασίζονταν είτε στην κομματική
τους ταυτότητα είτε στην προσωπικότητά τους.
r Πολλοί πολίτες φανατίζονταν με έναν υποψήφιο βουλευτή και ήταν πιστοί υποστη-
ρικτές του.
r Ανάλογα με την εκλογική περιφέρεια, δηλαδή αν ήταν επαρχιακή ή αστική διαφο-
ροποιούνταν και τα κριτήρια της ψήφου. Στις αστικές περιοχές οι πολίτες ψήφιζαν
με ιδεολογικά κυρίως κριτήρια, στις επαρχίες ψήφιζαν με βάση τους προσωπικούς
δεσμούς που είχαν αναπτύξει με τον υποψήφιο βουλευτή.
r Σε πολλές περιπτώσεις στους ψηφοφόρους ασκούνταν πίεση για το τι θα ψηφίσουν.
Το γνώριζαν αυτό και για αυτό το λόγο προσπαθούσαν μόνοι τους να υπερασπι-
στούν την καθημερινότητα τους και τα προβλήματα της χωρίς να πιστεύουν ότι θα
τους τα λύσουν οι πολιτικοί τους ταγοί. (επισήμανση: Μπορείς να αναφέρεις και τη
σελ. 84 « Σε αντίθεση… συχνό φαινόμενο», το οποίο αναφέρεται στην άσκηση πίεσης
προς τους ψηφοφόρους για το τι θα ψηφίσουν)
10 Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθεί-

τε στους λόγους για τους οποίους έγινε το κίνημα στο Γουδί στις 15 Αυγούστου
1909 και τα αποτελέσματα του για τη πολιτική ζωή της Ελλάδας.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 84-88: «Κατά την… επιδιώξεις
του». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Παράλληλα με τα άθλια οικονομικά της χώρας, ο κρατικός μηχανισμός βρισκόταν
σε πλήρη παρακμή (άθλια συναλλαγή).
r Ανίκανη διοίκηση, με άχρηστες υπηρεσίες και υπεράριθμους υπαλλήλους, προϊόν
των πελατειακών σχέσεων που κυριαρχούσαν στη χώρα την περίοδο εκείνη.
r Επαχθής φορολογία για τον πολίτη μετά την πτώχευση του 1893 και τον ελληνο-
τουρκικό πόλεμο του 1897.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Η δικαιοσύνη απονεμόταν με φαύλο τρόπο (διεφθαρμένη δικαιοσύνη).

r Έλλειψη ηθικού στον στρατό.
r Πολιτική και κυβερνητική αστάθεια συνιστούσαν τις προϋποθέσεις αλλά και έναν
διακαή πόθο του ελληνικού λαού να αλλάξει κάτι στη διακυβέρνησή του, να αλλάξει
κάτι στο πολιτικό του σύστημα, να αλλάξει κάτι στο κομματικό του σύστημα.
r Το αρνητικό πολιτικό σκηνικό της περιόδου 1895-1909 καθοριζόταν και από τα
εθνικά θέματα. Κορυφαίο εθνικό θέμα της εποχής ήταν ο πόλεμος του 1897 με την
Τουρκία και η ήττα που ακολούθησε. Έναν χρόνο μετά από τους Ολυμπιακούς Αγώ-
νες, η Ελλάδα είχε πτωχεύσει και ο προϋπολογισμός της για τον στρατό ξηράς και
το ναυτικό κυμαινόταν περίπου στο 1/3 του αντίστοιχου προϋπολογισμού της, του
1885.
r Η ανόρθωση των οικονομικών από την κυβέρνηση επιχειρείτο μέσω της μείωσης
των δημοσίων δαπανών, ενώ βασικώς περιοριζόμενη δημόσια δαπάνη ήταν ο
στρατιωτικός της προϋπολογισμός. Συνεπώς, οι Έλληνες αξιωματικοί των ενόπλων
δυνάμεων ήταν ιδιαιτέρως δυσαρεστημένοι με την κυβέρνηση, αφενός εξαιτίας της
κακής πολιτικής που ασκείτο όσον αφορά στις προαγωγές τους και αφετέρου εξαι-
τίας της κακής διοίκησης του στρατού από τους πρίγκιπες.
11 Λαμβάνοντας υπόψη τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις, να εξηγή-

σετε γιατί ο Βενιζέλος δεν έθεσε πολιτειακό θέμα και στήριξε τη δυναστεία.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 90: «Πολιτειακό ζήτημα δεν έθεσε»
Τεκμηρίωση της θέσης του κόμματος των Φιλελευθέρων μέσα από τα παραθέμα-
τα. Θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής
σημεία:
Κείμενο Α
r Η Ελλάδα δεν ήταν ακόμα μια κοινωνία με τα χαρακτηριστικά μια δημοκρατικής
αστικής κοινωνίας. Ο ελληνικός λαός είχε γαλουχηθεί με την πεποίθηση ότι η δημο-
κρατία είναι ένα «κακοποιόν τέρας». Συνεπώς δεν ήταν έτοιμος για το πολίτευμα της
αβασίλευτης δημοκρατίας.
r Ήταν σε εκκρεμότητα τα εθνικά ζητήματα το μακεδονικό και το κρητικό και δεν
επιτρεπόταν οποιαδήποτε εσωτερική κρίση.
Κείμενο Β
r Το συμφέρον της Ελλάδας κατά το Βενιζέλο ήταν η διατήρηση του βασιλικού θε-
σμού.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Αντίθετα, επιβάλλεται η ενίσχυση της δύναμης του Βασιλιά, όχι η αποδυνάμωση

του.
Κείμενο Γ
r Ο Βενιζέλος έπεισε την αστική τάξη ότι το συμφέρον της χώρας ήταν να διατηρηθεί
ο βασιλικός θεσμός. Ο βασιλικός θεσμός λειτουργούσε ως σύμβολο ενότητας και
συσπείρωσης του έθνους.
Κείμενο Δ
Ο Βενιζέλος ήθελε στην προσπάθεια του συμμάχους τις Μ. Δυνάμεις και γνώριζε πως:
r Οι Μεγάλες Δυνάμεις ανησύχησαν με τα αποτελέσματα του κινήματος στο Γουδί,
κυρίως για την τύχη του βασιλικού θεσμού και τις επιδιώξεις των στρατιωτικών.
r Οι Μεγάλες Δυνάμεις ανησυχούσαν και για την εσωτερική ομαλότητα στην Ελλάδα
αλλά και για την απαίτηση του Στρατιωτικού Συνδέσμου για ταχύτατη ανασυγκρό-
τηση και αναδιοργάνωση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, γεγονός που κατά τη
γνώμη τους φωτογράφιζε τους εθνικούς στόχους τους και δημιουργούσε αίσθηση
απειλής, ιδιαίτερα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
r Η διπλωματική θέση της χώρας θα επιβαρυνόταν υπερβολικά, αν οι Μεγάλες Δυ-
νάμεις σκλήραιναν τη στάση τους απέναντι της, εξαιτίας μιας πιθανής αναχώρησης
του Γεωργίου.
r Επιπλέον, για την πραγματοποίηση της αναδιοργάνωσης και ενίσχυσης του ελληνι-
κού στρατού, η Ελλάδα ήταν οπωσδήποτε υποχρεωμένη να καταφύγει στη σύναψη
ενός εξωτερικού δανείου με τις ευρωπαϊκές τράπεζες, κάτι το οποίο πέρα από τις
εγγενείς δυσχέρειες που παρουσίαζε δυσκολευόταν και από την πολιτική κατάσταση
που είχε δημιουργηθεί λόγω του Κινήματος των στρατιωτικών.
12 Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμά-
των που σας δίνονται, να αναφερθείτε:
α) στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου, κατά το πρώτο εξάμηνο
του 1911
β) στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων
(Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2009).
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 90: «Το πρώτο εξάμηνο… υπαλ-
λήλων». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστο-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Κείμενο Α
r Τ ο Σύνταγμα του 1911 αποτελούσε τη νομική έκφραση της ανοδικής πορείας της
αστικής τάξης.
r Η
αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην εδραίωση της εγκαθίδρυσης
«κράτους δικαίου» που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για συστηματική
αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυ-
πα των προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών.
r Η
αναθεώρηση του 1911 επιχείρησε να ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων
στο συνασπισμό της εξουσίας, αφήνοντας άθικτες τις εξουσίες του βασιλιά και
διασφαλίζοντας συνταγματικά τα βασιλικά προνόμια.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 91-92: «Όσον αφορά τη… άλλο
κόμμα». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστο-
Κείμενο Β
r Τ ο Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα, ιδίως κατά τη δεκα-
ετία του 1910, που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις «Λέσχες των Φιλελευ-
θέρων») των οποίων η δραστηριότητα εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη
προεκλογικές περιόδους. Η δύναμη, βέβαια, και η παρέμβαση αυτών των οργα-
νώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες.
r Τ ο Κόμμα των Φιλελευθέρων, εξάλλου, δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μα-
ζών, ούτε να οργανώσει το συνέδριό του. Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της
διεύθυνσής του ήταν, πέρα από κάθε αμφιβολία, απόλυτος.
r Η
αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργα-
νωμένο και με έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε πα-
ράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού
χώρου, όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος (προσωποπαγές).
r Η
προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλ-
πους του κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομμα-
τικό μηχανισμό, είτε για να φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία, είτε για να
πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες.
13 Αντλώντας στοιχεία από την παρακάτω πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις:
α) να περιγράψετε και να αιτιολογήσετε τη δομή του Βενιζελικού κόμματος,
β) να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές του κόμματος των Φιλελευ-
θέρων με τα αντιβενιζελικά κόμματα στο σύνολό τους.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 91-92: «Όσον αφορά τη… άλλο
κόμμα». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστο-
Κείμενο
r Ο
Βενιζέλος, μολονότι πίστευε στον κοινοβουλευτισμό, αντιλαμβανόταν πως η
πρωτοφανής του επιτυχία οφειλόταν στο προσωπικό του χάρισμα μάλλον, παρά
στην κομματική οργάνωση.
r Ε ιδικότερα μετά το 1928, όταν άρχισε να χαλαρώνει η επιβολή του πάνω στους
τέως υπαρχηγούς του, έτεινε να αγνοεί την «κομματική κουζίνα» όπως τα ονό-
μαζε περιφρονητικά. Σε μια συνέντευξη που έδωσε τον επόμενο χρόνο, αποκάλυ-
ψε την πεποίθησή του πως, αν το κοινοβουλευτικό σύστημα ήθελε να επιβιώσει,
χρειαζόταν περισσότερο παρά ποτέ μεγάλες προσωπικότητες, ικανές να διερμη-
νεύσουν πιστά και άμεσα τη λαϊκή θέληση, χωρίς να υπόκεινται ανά πάσα στιγμή
σε κομματικές πιέσεις.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 92: «Ως αντιβενιζελικά… διαλ-
λακτικό». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο
r Ο
ύτε ο πατερναλισμός του Βενιζέλου ούτε οι πελατειακές φατρίες των Λαϊκών
παρήγαγαν μια κομματική οργάνωση ικανή να αρθρώσει τα αιτήματα των μα-
ζών.
r Ο
ύτε οι μεν ούτε οι δε γέννησαν το «κόμμα ιδεών».
r Δ
εν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν σταθερές νεανικές οργανώσεις.
r Ο
ι αντιθέσεις τους δεν ήταν ουσιαστικά ταξικές. Τα δύο μεγάλα κόμματα προ-
σκολλήθηκαν στην άποψη πως η λειτουργία ενός κόμματος εθνικού επιπέδου
ήταν να υπερβαίνει μάλλον παρά να εκπροσωπεί τα ταξικά συμφέροντα.
14 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και με βάση τα στοιχεία του παρακάτω
κειμένου:
α) Να εκθέσετε τις προγραμματικές αρχές της Κοινωνιολογικής Εταιρείας και
του Λαϊκού Κόμματος.
β) Να αποτιμήσετε κατά πόσο το αναθεωρητικό και νομοθετικό έργο του Ε.
Βενιζέλου το 1911-1912 υλοποίησε τις προγραμματικές εξαγγελίες της Κοι-
νωνιολογικής Εταιρείας.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 93: «Σοβαρότερη… Φιλελευ-
θέρους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο
r Τ ο απόσπασμα αποτελεί μέρος των θέσεων του Αλ. Παπαναστασίου, το 1909
προς το Στρατιωτικό Σύνδεσμο. Υποστηρίζει πως πρέπει να διορθωθούν τα κα-
κώς κείμενα της χώρας και οι πολίτες είναι αναγκαίο να εκπαιδευθούν προς αυτή
την κατεύθυνση.
r Χ
ρειάζεται αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης.
r Ο
ι δεσμοί με τη λαϊκή βάση πρέπει να είναι ισχυροί και ουσιαστικοί.
r Τ α ατομικά δικαιώματα του λαού πρέπει να διασφαλίζονται μέσα από τις εφαρ-
μοζόμενες και εφαρμοσμένες πολιτικές.
r Ν
α αναβαθμιστεί η οικονομική θέση του λαού.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 90-91: «Το πρώτο εξάμηνο…
συζητήσεις κ.λπ.». (επισήμανση: Προφανώς κάποιες θέσεις του κόμματος των Φι-
λελευθέρων, αλλά και οι εφαρμοσμένες πολιτικές της κυβέρνησης Βενιζέλου που
στηρίζονταν σε όσα ψηφίστηκαν στο σύνταγμα του 1911 έβρισκαν σύμφωνη τη
Κοινωνιολογική Εταιρία, η οποία στήριζε κριτικά την κυβέρνηση σε όσα επιχειρούσε
να περάσει ως νομοσχέδια στη Βουλή. Η πολιτική για τα εργασιακά δικαιώματα, την
θέσπιση του οκτάωρου, την καθιέρωση της Κυριακής ως αργίας, η προσπάθεια για
αναδιανομή της γης είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγκλισης των δυο κομ-
μάτων).
15 Επισημαίνοντας χωρία του παρακάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές

γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις απόψεις του Ε. Βενιζέλου σχετικά με την πολιτική
του βασιλιά Κωνσταντίνου το 1915-1916 (Πανελλήνιες 2003).
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 94-95: «Με αφορμή… Θεσσαλο-
νίκη». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Το παρόν απόσπασμα είναι από την ομιλία του στις 14 Αυγούστου, λίγο δηλαδή πριν
από το κίνημα της Θεσσαλονίκης.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Το ύφος της ομιλίας του είναι σε υψηλούς και καταγγελτικούς τόνους εναντίον της
στάσης του Κωνσταντίνου στον Α' Π.Π. Ειδικότερα, επισημαίνει πως ο βασιλιάς έπε-
σε θύμα ανθρώπων που θέλουν να εκμεταλλευτούν την αγάπη του λαού προς το
πρόσωπό του και διεκδικούν θέσεις εξουσίας (έμμεση αιχμή σε όσους τον στήριξαν,
πολιτικούς και στρατιωτικούς). Επίσης, ο βασιλιάς, έγινε θύμα της δικής του αδυνα-
μίας και της συμπάθειας του προς οτιδήποτε γερμανικό (έμμεση αιχμή στο γάμο του
βασιλιά με την ανιψιά του Γερμανού Καγκελάριου και στη γερμανική του ανατροφή
και εκπαίδευση).
r Ο Βενιζέλος κατηγορεί τον Κωνσταντίνο για προσωπικές φιλοδοξίες εις βάρος των
εθνικών συμφερόντων ποντάροντας και πιστεύοντας στη γερμανική νίκη.
16 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρα-
κάτω κείμενα, να παρουσιάσετε:
α) τους παράγοντες, οι οποίοι έδωσαν ώθηση στο ελληνικό εργατικό κίνημα,
από την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα έως και την ίδρυση
του ΣΕΚΕ
β) τις αρχές και το πρόγραμμα του ΣΕΚΕ (Πανελλήνιες 2013).
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 46-47: «Η κατάσταση… Ελλά-
δος». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο Α
r Μ
ετά τους Βαλκανικούς πολέμους, η κατάσταση στην Ελλάδα πάγωσε προσω-
ρινά κάθε σοσιαλιστική ιδέα, αλλά δημιούργησαν νέες προϋποθέσεις για τη βι-
ομηχανική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας στο εμπόριο, στη ναυτιλία, στις
συγκοινωνίες. Οι οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας γέννησαν την εργατική
τάξη, αφού για να υλοποιηθούν οι παραπάνω στόχοι χρειάζονταν εργατικά χέ-
ρια. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την τόνωση της σοσιαλιστικής ιδέας. Το 1918
απασχολούνταν σε 700 βιομηχανίες περίπου 70.000 εργάτες, ενώ άλλοι 60.000 με
70.000 εργάτες υπολογιζόταν πως θα προστεθούν ως δυναμικό στην βιοτεχνία
και στο εμπόριο.
r Η
Φεντερασιόν έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών.
Η επίδραση της ήταν σημαντική.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 97-98: «Οι υψηλοί… Κ.Κ.Ε.». Από
τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση
τα εξής σημεία:
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Κείμενο Β
r Τ ο ΣΕΚΕ ήταν υπέρ της κατάργησης του βασιλικού θεσμού και τασσόταν υπέρ της
Λαϊκής δημοκρατίας. Πρόκειται για ένα μεταβατικό στάδιο προτού προχωρήσει
η χώρα στην εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής πολιτείας.
Κείμενο Γ
r Ο
ι θέσεις του ΣΕΚΕ στην εξωτερική πολιτική ήταν οι ακόλουθες: καταγγελία των
μυστικών συνθηκών και κατάργηση της μυστικής διπλωματίας.
r Ά
μεση αποστράτευση και αφοπλισμός.
r Α
ναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών.
r Κ
ατάρτιση συμμαχιών και αναπροσδιορισμός του ρόλου της ΚΤΕ για την διασφά-
λιση της ανεξαρτησίας όλων των λαών.
r Κ
ρίνεται αναγκαία η σύγκλιση διεθνούς σοσιαλιστικού συνεδρίου στο οποίο θα
συμμετέχουν όλα τα εργατικά κόμματα (επισήμανση: οι θέσεις αυτές του ΣΕΚΕ
αφορούσαν στην μικρασιατική εκστρατεία και κατηγορούσαν τα παραδοσιακά
κόμματα για την επιλογή του πολέμου αυτού, που υπηρετούσε τα ξένα ιμπερια-
λιστικά συμφέροντα).
17 Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στο

πραξικόπημα του Βενιζέλου το 1935, στο αποτέλεσμα του αλλά και στις θέσεις
του Αλέξανδρου Παπαναστασίου για αυτό το πραξικόπημα.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 107-108: «Τρεις μήνες, όμως, μετά
το κίνημα του Πλαστήρα… της βασιλείας». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην
απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Η επανάσταση υποκινήθηκε από τον Βενιζέλο, αλλά λόγω της προχωρημένης ηλι-
κίας του δεν συμμετείχε ενεργά σε αυτήν, γεγονός που συνετέλεσε στην αποτυχία
της.
r Η επανάσταση δεν είχε την απαραίτητη συσπείρωση, αφού σε αυτήν συμμετείχαν
άτομα διαφορετικής ιδεολογικής ταυτότητας και συμφερόντων.
r Οι συμμετέχοντες στην Επανάσταση αποδέχονταν τον Βενιζέλο, όμως κάποιοι εξ
αυτών δεν αποδέχονταν τον Πλαστήρα.
r Η Επανάσταση δεν είχε επιπροσθέτως ιδεολογικό έρεισμα, προετοιμασία και σαφή
σκοπό.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Οι στόχοι για τους συμμετέχοντες ήταν διαφορετικοί, αφού άλλοι την έκαναν για
την υπεράσπιση της Δημοκρατίας, άλλοι για την υπεράσπιση των προσωπικών τους
συμφερόντων και άλλοι για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, δεν ήταν λίγοι που επιδίω-
καν την επιβολή μιας δικτατορίας.
r Ο Βενιζέλος δεν είχε συνειδητοποιήσει την διαφορετικότητα των σκοπόν και των
προθέσεων εκείνων που συμμετείχαν και για αυτόν τον λόγο ζητούσε την δημιουρ-
γία ενός μονοκομματικού κράτους, το οποίο θα του εξησφάλιζε τη ισόβιο διακυβέρ-
νηση της χώρας.
Κείμενο Β
r Κατά το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 κοντά στις άλλες συλλήψεις πολιτικών προ-
σωπικοτήτων δημοκρατικών από την κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη, έγινε και η
σύλληψη του αρχηγού της ∆ημοκρατικής Ένωσης (Αγροτοεργατικού κόμματος) Αλ.
Παπαναστασίου, αν και ο ίδιος δεν συμμετείχε στο κίνημα.
r Ο Αλ. Παπαναστασίου έστειλε μια ανακοίνωση στις εφημερίδες, η οποία δημοσιεύ-
τηκε στις17 Μαΐου 1935 (αν και είχε αποσταλεί από τις 4 Μαρτίου 1935) στην οποία
τόνιζε την ανάγκη για ενότητα του έθνους, να αποτραπεί ο κίνδυνος ενός νέου εμ-
φύλιου σπαραγμού. Καταδίκασε όλους όσους χρησιμοποιούν τον στρατό εις βάρος
των εθνικών συμφερόντων.
r Ο Αλ. Παπαναστασίου προτείνει σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας από
αμερόληπτα πρόσωπα, η οποία θα προκηρύξει εκλογές για να προκύψει κυβέρνηση
δημοκρατική που θα εγγυηθεί την τάξη και την ασφάλεια της χώρας.
18 Με βάση τα παραθέματα, την εικόνα και τις ιστορικές σας γνώσεις να ανα-
φερθείτε α) στην πολιτική ατμόσφαιρα που λειτούργησε ως πρόσχημα για
την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος του Ι. Μεταξά. β) Να αναλύσετε
τη φράση του παραθέματος Β «ο εργαζόμενος πληθυσμός των πόλεων είτε
ενσωματώνεται στις προϋπάρχουσες πολιτικές οργανώσεις των κυρίαρχων
τάξεων είτε, όταν αποδεικνύονται ότι τέτοιες λύσεις δεν είναι αποτελεσματικές
γίνονται απόπειρες δικτατορικών λύσεων.»
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 108-110: «Το δημοψήφισμα της
3ης Νοεμβρίου 1935… πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας».
β) Η απάντηση θα προκύψει από την μελέτη των πηγών. Από τις πηγές θα αξιοποιη-
θούν τα εξής σημεία:
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Κείμενο Α
Ο Θ. Σοφούλης κατήγγειλε τη δολοφονία των απεργών της Θεσσαλονίκης. Τα γε-
γονότα αυτά ξεπέρασαν κάθε προηγούμενη απάνθρωπη συμπεριφορά και θυμί-
ζουν τις τσαρικές σφαγές. Τα δικαιώματα των εργατών για μια αξιοπρεπή ζωή είναι
απαράβατα και το αίμα όσων απεργών δολοφονήθηκαν θα αποτελεί ένα τραγικό
συμβάν για τη χώρα και μεγάλη κατηγορία για όλους όσους υπερασπίζονται τα
συμφέροντα των πλουσίων.
Εικόνα
Η εικόνα αποτελεί ένα αντικειμενικό ντοκουμέντο για όσα έγιναν στη Θεσσαλονίκη
εναντίων των απεργών. Αποτυπώνει τη στιγμή που έφιπποι χωροφύλακες επιδιώ-
κουν να διαλύσουν με βίαιο τρόπο τους απεργούς εργάτες.
Κείμενο Β
r Ο
μαζικός πληθυσμός στις καπιταλιστικές κοινωνίες ενσωματώνεται με δυο
τρόπους: είτε μέσω μιας εξαρτημένης διαδικασίας ενσωμάτωσης είτε μέσω της
εφαρμογής δικτατορικών λύσεων με στόχο τον ολοκληρωτικό αποκλεισμό των
μαζών από την πολιτική.
r Μ
έσα από αυτούς τους δυο τρόπους οι κυρίαρχες τάξεις προσπαθούν να ελέγ-
ξουν τις αποδιοργανωτικές συνέπειες και τις αντιφάσεις του δημιουργεί η συσ-
σώρευση κεφαλαίου στην καπιταλιστική περιφέρεια.
r Ο
ι παραπάνω πολιτικές τακτικές οι οποίες βρίσκουν εφαρμογή και στις λατινο-
αμερικάνικες χώρες, έχουν σαν αποτέλεσμα το σύστημα της πολιτικής πελατείας
και τις πρωσοποπαγείς μορφές πολιτικής οργάνωσης.
Συμπέρασμα: Από τα παραπάνω διαπιστώνει κανείς πως σύμφωνα με τα παραθέ-
ματα η δυσλειτουργία του οικονομικού μοντέλου που παράγει ανισότητες θα εξα-
κολουθεί να πυροδοτεί τις κοινωνικές εντάσεις. Ως εκ τούτου το οικονομικό μοντέλο
του καπιταλισμού, προκειμένου να επιβιώσει θα στηρίζεται στην πολιτική πρακτική
των αυταρχικών λύσεων και την καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
1ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων:
α) Αντιπολιτευτικοί όμιλοι γ) Κοινοβουλευτική ομάδα Ιαπώνων
β) Ορεινοί δ) Ανόρθωση Μονάδες 15
Απάντηση
α) Αντιπολιτευτικοί όμιλοι: βλ. σελ. 75-76 σχ. βιβλίου: «Περί τα τέλη… Κουμουνδού-
ρος».
β) Ορεινοί: βλ. σελ. 77 σχ. βιβλίου: «Οι ορεινοί… πλοιοκτητών».
γ) Κοινοβουλευτική ομάδα Ιαπώνων: βλ. σελ. 88 σχ. βιβλίου: «Το μοναδικό… 1908».
δ) Ανόρθωση: βλ. σελ. 89 σχ. βιβλίου: «Πριν από… ακτήμονες».
Α2. Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή

όχι, γράφοντας στο τετράδιό σας τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» δίπλα στον αριθμό
που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση.
1. Το ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του Συντάγματος X
του 1844 ήταν η ενίσχυση των εξουσιών του βασιλιά.
2. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου το αγγλικό και το γαλλικό X
κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους.
3. Η Νέα Γενιά είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης και δεν αποστασι- X
οποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις των κομμάτων.
4. Με το Σύνταγμα του 1864 ορίστηκε το πολίτευμα της Κοινοβουλευ- X
τικής Δημοκρατίας αντί της Συνταγματικής Μοναρχίας.
5. Από το 1882, χάρη στο εκλογικό σύστημα, οι εκλογείς αρχίζουν να X
ψηφίζουν υποψηφίους από διαφορετικά κόμματα με αξιολογικά κρι-
τήρια.
6. Στις εκλογές του 1910 εξελέγησαν 17 υποψήφιοι του Λαϊκού Κόμμα- X
τος. Μονάδες 6
ΘΕΜΑ Β
Β1. να αναφερθείτε στα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και το κίνημα στο γου-
δί καθώς και στα αποτελέσματά του για την πολιτική ζωή της Ελλάδας. Μονάδες 141
Απάντηση
βλ. σελ. 86-88 σχ. βιβλίου: «Το 1909… επιδιώξεις του» .
Β2. ποια ήταν η αιτία της σύγκρουσης βασιλιά Κωνσταντίνου και Βενιζέλου κατά τον Α’
παγκόσμιο πόλεμο και ποιες ήταν οι πρώτες ενέργειες του Κωνσταντίνου;
Μονάδες 15
Απάντηση
βλ. σελ. 94-95 σχ. βιβλίου: «Με αφορμή… της κυβέρνησης» .
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να περιγράψετε την πολιτική
κατάσταση στην Ελλάδα από το 1868 και να εξηγήσετε τους λόγους που η αρχή της
Δεδηλωμένης άλλαξε σημαντικά το πολιτικό τοπίο στη χώρα μας. Μονάδες 25
Απάντηση
η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 78-79: «Παρά… πολιτικού τοπίου» .
Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγη-
Κείμενο
• Το απόσπασμα είναι από το ανυπόγραφο άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη με τίτλο
Τις πταίει στην εφημερίδα Καιροί στις 29-6-1874. με αυτό ο Τρικούπης στηλίτευσε
το πολιτικό σύστημα της χώρας και την κυβερνητική αστάθεια που γνώριζε από το
1868 και έπειτα.
• Ο ελληνικός λαός είναι θεατής ενός εκλογικού δράματος, αφού από το 1868 και
έπειτα τον κυβερνούν μειοψηφικές κυβερνήσεις.
• πολλοί υποψήφιοι βουλευτές εκμεταλλεύονταν την ασάφεια του νόμου και έσπευ-
δαν να καρπωθούν υπουργικές θέσεις με τη συγκατάθεση του βασιλιά.
• Οι κυβερνήσεις είναι μειοψηφικές, παραβιάζοντας την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας
που κατοχυρώνεται συνταγματικά.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Αυτοί που φέρουν ακέραιη την ευθύνη είναι οι πολιτευόμενοι και όχι ο λαός.
r Το πολιτικό σύστημα παράγει μια εικονική Βουλή, η Ελλάδα διοικείται μοναρχικά.
r Καλεί τους πολιτικούς να παραδεχτούν το νόθο πολίτευμα και να παραιτηθούν από
τις θέσεις τους.
ΘΕΜΑ Δ
Αντλώντας στοιχεία από την πηγή που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις να περιγράψετε τη δομή του Βενιζελικού κόμματος και να εντοπίσετε τις
ομοιότητες και τις διαφορές του κόμματος των Φιλελευθέρων με τα αντιβενιζελικά
κόμματα στο σύνολό τους. Μονάδες 2
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 91-92: «Όσον αφορά τη… άλλο
κόμμα» και στη σελ. 92: «Ως αντιβενιζελικά… διαλλακτικό». Από την πηγή θα αξιο-
ποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Ο Βενιζέλος, μολονότι πίστευε στον κοινοβουλευτισμό, αντιλαμβανόταν πως η πρω-
τοφανής του επιτυχία οφειλόταν στο προσωπικό του χάρισμα μάλλον, παρά στην
κομματική οργάνωση.
r Ειδικότερα μετά το 1928, όταν άρχισε να χαλαρώνει η επιβολή του πάνω στους
τέως υπαρχηγούς του, έτεινε να αγνοεί την «κομματική κουζίνα» όπως τα ονόμαζε
περιφρονητικά. Σε μια συνέντευξη που έδωσε τον επόμενο χρόνο, αποκάλυψε την
πεποίθησή του πως, αν το κοινοβουλευτικό σύστημα ήθελε να επιβιώσει, χρειαζόταν
περισσότερο παρά ποτέ μεγάλες προσωπικότητες, ικανές να διερμηνεύσουν πιστά
και άμεσα τη λαϊκή θέληση, χωρίς να υπόκεινται ανά πάσα στιγμή σε κομματικές
πιέσεις.
r Ούτε ο πατερναλισμός του Βενιζέλου ούτε οι πελατειακές φατρίες των Λαϊκών πα-
ρήγαγαν μια κομματική οργάνωση ικανή να αρθρώσει τα αιτήματα των μαζών.
r Ούτε οι μεν ούτε οι δε γέννησαν το «κόμμα ιδεών».
r Δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν σταθερές νεανικές οργανώσεις.
r Οι αντιθέσεις τους δεν ήταν ουσιαστικά ταξικές. Τα δύο μεγάλα κόμματα προσκολ-
λήθηκαν στην άποψη πως η λειτουργία ενός κόμματος εθνικού επιπέδου ήταν να
υπερβαίνει μάλλον παρά να εκπροσωπεί τα ταξικά συμφέροντα.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
2ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων:
α) Πανελλήνιον
β) Εθνικό Κόμμα Κωλέττη
γ) Ομάδες αποτάκτων
δ) Δίκη των Έξ Μονάδες 15
Απάντηση
α) Πανελλήνιον: βλ. σελ. 63 σχ. βιβλίου: «Η ύπαρξη των πρώτων κομμάτων… εσω-
τερική ειρήνη».
β) Εθνικό Κόμμα Κωλέττη: βλ. σελ. 66 σχ. βιβλίου: «Το γαλλικό κόμμα υποστήριζε…
«εθνικό κόμμα»
γ) Ομάδες αποτάκτων: βλ. σελ 102 σχ. βιβλίου: «Η επιθυμία για επαγγελματική…
διακυβέρνησης».
δ) Δίκη των Έξ: βλ. σελ 101-102 σχ. βιβλίου: «Αμέσως μετά την ήττα στη μικρασια-
τική εκστρατεία… είχε αποτέλεσμα».
Α2. Να γράψετε, στο κενό αριστερά, το γράμμα του δεδομένου της στήλης Β που
αντιστοιχεί στο δεδομένο της στήλης Α. (Σε κάθε δεδομένο της στήλης Α αντι-
στοιχούν τρία από τα δεδομένα της στήλης Β). Μονάδες 6
Απάντηση
1 – β, γ
2 – α, θ, η
3 – δ, ε, στ, ζ
ΘΕΜΑ Β
Β1. α) Ποια γεγονότα οδήγησαν στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου;
β) Τι γνωρίζετε για τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου; Μονάδες 14
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Απάντηση
α) βλ σελ. 60-61 σχ. βιβλίου: «Όσο οι Έλληνες ήταν υπόδουλοι… πρώτες παρατά-
ξεις».
β) βλ σελ. 61 σχ. βιβλίου: «Το «Προσωρινόν Πολίτευμα»… και προκρίτων».
Β2. Τι επιδίωκαν οι ηγεσίες των κομμάτων (1923-1935) και πώς λειτουργούσαν μέχρι
και την επιβολή της δικτατορίας του Ι. Μεταξά; Μονάδες 15
Απάντηση
βλ. σελ. 108-110 σχ. βιβλίου: «Το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935… της Ελ-
λάδας»
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να προσδιορίσετε τους παρά-
γοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του συστήματος των πελατειακών σχέσεων
στην Ελλάδα. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 59-60: «Κατά την προεπαναστατι-
κή περίοδο… με τα κατοπινά κόμματα». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απά-
Κείμενο Α
r Σύμφωνα με τον Βαυαρό λόγιο Friedrich Thiersch για να κατανοήσει κανείς το σύστη-
μα των πελατειακών σχέσεων πρέπει να μελετήσει την ιστορία της.
r Αφού δεν υπήρχε κεντρική εξουσία ικανή να ελέγχει και να υπερασπίζεται τους αν-
θρώπους, καθένας ήταν αναγκασμένος να αναζητεί αλλού στήριγμα και προστα-
σία.
r Το φυσικότερο και ασφαλέστερο στήριγμα βρισκόταν στην οικογένεια, της οποίας
τα μέλη, αλλά και οι συγγενείς ως τον δεύτερο βαθμό, πουθενά δεν ήταν τόσο στενά
συνδεδεμένα και τόσο έτοιμα να αλληλοβοηθηθούν όσο στην Ελλάδα.
r Κάθε επιφανής έχει γύρω του έναν σημαντικό αριθμό από υποτακτικούς, που τον
συναναστρέφονται, τον ακούνε, ζητούν τη συμβουλή του, εκτελούν τις επιθυμίες του
και υπερασπίζουν τα συμφέροντα του, προσέχοντας πάντα να είναι αντάξιοι της
εύνοιας του και να κερδίζουν την εμπιστοσύνη του.
r Οι αρχηγοί τους, όταν δεν αισθάνονται αρκετά δυνατοί, ώστε να είναι, οι ίδιοι και
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
οι οπαδοί τους, αυτοδύναμοι, μπαίνουν στην υπηρεσία ενός ισχυρότερου αρχηγού,

αυξάνοντας με την προσχώρησή τους τη δύναμη και την επιρροή του.
r Με τη συνένωση ακριβώς αυτών των ομάδων σχηματίζονται τα κόμματα.
Κείμενο Β
(Ρόλος των Φατριών)
r Η οικογένεια, όχι μόνο παρείχε βιοτικούς πόρους στα μέλη της, αλλά αναλάμβανε
επιπλέον για λογαριασμό τους δημόσιες λειτουργίες.
r Τοποθετούσε επίλεκτα μέλη της σε δημόσιες θέσεις, με σκοπό να τις εκμεταλλευτεί
για τη προστασία ή την προώθηση των οικογενειακών της συμφερόντων.
r Αναλάμβανε αστυνομικές εξουσίες για να προστατεύσει την περιουσία της, ή ακόμη
και για να επιτεθεί εναντίον τοπικών εχθρών.
r Έπαιρνε επίσης ευεργετικά μέτρα για τα μέλη της, δηλαδή εξασφάλιζε περίθαλψη
στους φτωχούς, καθοδήγηση στις χήρες και στα ορφανά, και ενδεχομένως πλήρη
εκπαίδευση στους πιο προικισμένους νέους.
r Σύμφωνα με τον Thiersch η σπουδαιότητα της οικογένειας είναι κατανοητή στο
πλαίσιο μιας κοινωνίας όπου η κεντρική πολιτική εξουσία, είτε γιατί ήταν αδύναμη,
είτε γιατί ήταν αυθαίρετη και καταπιεστική, ενέπνεε ανασφάλεια και φόβο.
r Μόνο τα μέλη της ίδιας οικογένειας θεωρούνταν αξιόπιστα και ικανά να αντιμετω-
πίσουν από κοινού τις απειλές και τις επιθέσεις ενός εχθρικού περιβάλλοντος.
r Τα συμφέροντα των μελών της οικογένειας ήταν τόσο οργανικά συνυφασμένα στον
οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τομέα, ώστε το συλλογικό συμφέρον να ταυτίζε-
ται με το ατομικό.
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις α) Να παρουσιάσετε τους λό-
γους, τους οποίους επικαλείται ο Πλαστήρας στο διάγγελμά του, προκειμένου να
ανασταλλούν οι διατάξεις του Συντάγματος. β) Να επισημάνετε τις συνέπειες που
είχε το πραξικόπημα του Πλαστήρα στην πολιτική ζωή, παρότι κατεστάλη αμέσως.
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση βρίσκεται στη πηγή Α. Ως εκ τούτου τα σημεία του παραθέματος που

θα αξιοποιήσουμε είναι τα ακόλουθα:
Κείμενο Α
Τα γεγονότα πριν το πραξικόπημα Πλαστήρα
Στις εκλογές του Μαρτίου, που πραγματοποιήθηκαν με πλειοψηφικό εκλογικό σύ-
στημα, οι αντιβενιζελικοί, μετά την προσχώρηση των Κονδύλη και Χατζηκυριάκου,
κέρδισαν τις περισσότερες έδρες. Τα βενιζελικά κόμματα, αναλυτικότερα, υπό την
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
επωνυμία «Εθνικός Συναπισμός» είχαν συγκεντρώσει ποσοστό 46,3% έναντι του

46,1% της αντιβενιζελικής «Ηνωμένης αντιπολίτευσης». Την ίδια νύχτα, ο στρατηγός
Πλαστήρας για να προλάβει, καθώς ισχυρίστηκε, την επιβολή δικτατορίας από τους
«Λαϊκούς», ηγήθηκε πραξικοπήματος.
Ο Πλαστήρας εξηγεί το πραξικόπημα του το 1933 ως εξής
r Το εκλογικό σύστημα δεν αποδίδει σκόπιμα κυβέρνηση βιώσιμη.
r Τ ο κοινοβουλευτικό σύστημα είναι αδύναμο και ο κίνδυνος του κουμμουνισμού
υπαρκτός.
r Η
αδυναμία του κοινοβουλευτισμού ενέχει κινδύνους όχι μόνο για την πολιτική
αλλά και την οικονομική ζωή της Ελλάδας.
r Α
ποδίδει την ενέργεια του ως μια πράξη συνειδητή και μελετημένη, και με τη
συμπαράσταση του στρατού και των συνεργατών του, αλλά και τη βοήθεια του
Θεού αναλαμβάνει την εξουσία της χώρας.
r Ε γγυάται πως η κυβέρνηση του θα εξασφαλίσει την κοινωνική γαλήνη και την
οικονομική ανάπτυξη.
r Μ
ε τις παραπάνω θέσεις ο Πλαστήρας «νομιμοποιεί» την παράνομη κατά τα
άλλα κατάλυση του Συντάγματος.
Η επιβολή του πραξικοπήματος Πλαστήρα έγινε κάτω από την ανοχή του ξένου πα-
ράγοντα και συγκεκριμένα της Αγγλίας. Όσο η Μεγάλη Βρετανία (η κύρια πιστώτρια
του ελληνικού δημοσίου με άμεσο έλεγχο πάνω στις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις)
προωθούσε βαθμιαία την επαναφορά της βασιλείας και την παλινόρθωση του Γε-
ωργίου, τόσο οι δημοκρατικές πεποιθήσεις πολλών κορυφαίων παραγόντων του
βενιζελισμού υποχωρούσαν.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 107-108: «Ο Πλαστήρας, με την
ανοχή του Βενιζέλου… παλινόρθωση της βασιλείας»
Γ΄
ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
(1821-1930)
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ  ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’

1. Να αναφέρετε τα αίτια που ωθούν τους Έλληνες από διάφορες περιοχές της οθωμα-
νικής αυτοκρατορίας να έρθουν ως πρόσφυγες στην ελευθερωμένη Ελλάδα κατά τη
διάρκεια του Αγώνα.
▶ βλ. σελ. 116 σχ. βιβλίου: «Στη διάρκεια… περιοχές αυτές».
2. α) Γιατί οι ιστορικές πηγές είναι πολύ περιορισμένες για το θέμα των προσφυγικών
μετακινήσεων κατά το 19ο αιώνα;
β) Ποια είναι η σημασία των μετακινήσεων αυτών για την ιστορία της Ελλάδας;
▶ βλ. σελ. 116 σχ. βιβλίου: «Για τις προσφυγικές αυτές μετακινήσεις… νέου ελλη-
νικού κράτους»
3. Για ποιους λόγους εξαναγκάστηκαν να εκπατρισθούν, κατά την έναρξη της Ελληνι-
κής Επανάστασης, α) οι κάτοικοι των παραλίων της Μικράς Ασίας, β) οι κάτοικοι της
Κωνσταντινούπολης;
▶ βλ. σελ. 117 σχ. βιβλίου: «Μετά την εξέγερση των ναυτικών νησιών… Ιταλίας
και της Γαλλίας».
4. Να αναφερθείτε στους λόγους για τους οποίους οι διάφορες προσφυγικές ομάδες
επιδίωξαν την εκπροσώπησή τους στη Γ΄ Εθνοσυνέλευση (1826- 1827).
▶ βλ. σελ. 117-118 σχ. βιβλίου: «Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση (1826-1827) διάφορες
ομάδες προσφύγων… υπήρξε σημαντική».
5. Να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα: α) Πότε, κατά τη διάρκεια του Αγώνα, εμφα-
νίζεται το προσφυγικό ρεύμα από τις βόρειες ελληνικές επαρχίες; β) Ποιοι λόγοι το
προκάλεσαν;
▶ βλ. σελ. 118-119 σχ. βιβλίου: «Το προσφυγικό ρεύμα από τις βόρειες… στη Στε-
ρεά Ελλάδα».
6. Να περιγράψετε την κατάσταση που δημιουργήθηκε στις Βόρειες Σποράδες και το
Μεσολόγγι μετά την άφιξη των προσφύγων.
▶ βλ. σελ. 118-120 σχ. βιβλίου: «Στις Βόρειες Σποράδες… μόνιμη εγκατάσταση»
7. Να επισημάνετε τους λόγους για τους οποίους «οι πρόσφυγες από τον Όλυμπο και
οι Κρήτες της Κάσου, απέβησαν κυρίαρχοι των νησιών του Αιγαίου, στα οποία κα-
τέφυγαν».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
▶ βλ. σελ. 120 σχ. βιβλίου: «Από τον πρώτο κιόλας χρόνο της Επανάστασης…
περίθαλψή τους». και σελ. 124-125 «Η πολιτική των προσφυγικών αποκατα-
στάσεων… επιδίδονται στη ληστεία».
8. Ποια ήταν η μέριμνα που επέδειξε η κυβέρνηση του Όθωνα απέναντι στους πρό-
σφυγες και ποιες προθέσεις της πολιτείας εξυπηρετούνταν με την πολιτική αυτή;
▶ βλ. σελ. 122-123 σχ. βιβλίου: «Γενικά, το προσφυγικό ζήτημα… επίλυση του
προβλήματος».
9. α) Ποιες ομάδες προσφύγων κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα
δραστηριοποιήθηκαν για την αποκατάστασή τους;
β) Σε ποιες περιπτώσεις πέτυχαν στις προσπάθειές τους και πώς;
▶ βλ. σελ. 129-131 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα…
Οθωνούπολη της Εύβοιας».
10. Να αναφερθείτε στην «εσωτερική μετανάστευση» κατά την περίοδο της απόλυτης
μοναρχίας του Όθωνα.
▶ βλ. σελ. 129-131 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα…
Οθωνούπολη της Εύβοιας».
11. α) Να αναφερθείτε στις προσπάθειες των Σουλιωτών και γενικά των Ηπειρωτών,
κατά την οθωνική περίοδο, για να αποκτήσουν τόπο μόνιμης εγκατάστασης.
β) Να περιγράψετε σε πέντε ως έξι γραμμές τις φάσεις από τις οποίες πέρασε η
διαμάχη αυτοχθόνων και ετεροχθόνων, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων της
Εθνοσυνέλευσης του 1843-1844.
▶ βλ. βλ. σελ. 131 σχ. βιβλίου: «Για τους Σουλιώτες… Ναύπακτο». Στην πρώτη φάση
της διαμάχης αυτοχθόνων-ετεροχθόνων η παρουσία μορφωμένων προσφύγων
στις δημόσιες θέσεις και η διάκρισή τους στη πολιτική ζωή δημιούργησε δυ-
σφορία και αίσθηση παραγκωνισμού στους άλλους Έλληνες. Έτσι αναπτύχθηκε
ανταγωνισμός ανάμεσα στους αυτόχθονες και τους ετερόχθονες. Στη δεύτερη
φάση η συζήτηση για το άρθρο σχετικά με τον καθορισμό των προϋποθέσεων
της απόκτησης της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη και η πρόταση απομάκρυνσης
από τις δημόσιες θέσεις των ετεροχθόνων που είχαν εγκατασταθεί στην Ελλά-
δα μετά την επανάσταση έδωσε αφορμή για νέα διαμάχη. Στην τρίτη φάση της
διαμάχης τέθηκαν οι όροι εκλογής των βουλευτών και το πρόβλημα εστιαζόταν
στο αν θα έπρεπε να συνεχιστεί η ιδιαίτερη εκπροσώπηση των εγκατεστημένων
στην Ελλάδα ομογενών ως ξεχωριστών ομάδων (άποψη των ετεροχθονιστών),
ή θα έπρεπε να ενσωματωθούν αυτοί εκλογικά στις επαρχίες που ζούσαν. Για
αναλυτική παρουσίαση του ζητήματος της διαμάχης βλ. σελ. 131-133
12. Να αναφερθείτε στον αντίκτυπο που είχε η διαμάχη αυτοχθόνων και ετεροχθόνων
στην ελληνική κοινή γνώμη της εποχής.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
▶ βλ. σελ. 133 σχ. βιβλίου: «Την περίοδο των συζητήσεων… μικρό νεοσύστατο
κράτος».
13. Να αναφερθείτε στο Β΄ Ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης του 1844 και τη ρύθμιση των
προσόντων του δημοσίου υπαλλήλου.
▶ βλ. σελ. 131-132 σχ. βιβλίου: «Η κύρια κρίση ξέσπασε τον Ιανουάριο… μέχρι το
1829».
14. Να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο η Εθνοσυνέλευση του 1843-1844 ρύθμισε
το θέμα του δικαιώματος του «εκλέγεσθαι» για τους ετερόχθονες.
▶ βλ. σελ. 133 σχ. βιβλίου: «Στην τρίτη φάση της αντιδικίας… νεοσύστατο κράτος».
15. Αλυτρωτικά κινήματα του 19ου αιώνα: (α) Σε ποιες περιοχές της αλύτρωτης Ελλάδας
ξέσπασαν; (β) Ποιο ρόλο διαδραμάτισαν σ’ αυτά οι πρόσφυγες; (γ) Ποιες συνέπειες
είχαν τα κινήματα αυτά στην κοινωνική ζωή του ελληνικού κράτους; (νέα προσφυ-
γικά ρεύματα).
▶ α) Αλυτρωτικά κινήματα ξέσπασαν σε Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία και Κρήτη.
β) βλ. σελ. 134-136 σχ. βιβλίου: «Το 1854 ο Κριμαϊκός πόλεμος… νοτιότερα σε
ελληνικό έδαφος»
γ) βλ. σελ 134 σχ. βιβλίου: «Οι αναστατώσεις αυτές προκάλεσαν νέα προσφυ-
γικά ρεύματα, με μεγαλύτερο αυτό της Κρητικής επανάστασης του 1866-69.
Αυτά είχαν τη δική τους συμβολή στη σταθερή αύξηση του πληθυσμού της
χώρας (διπλασιάστηκε από το 1840 ως το 1880). Σε αρκετές περιπτώσεις,
πάντως, οι πρόσφυγες που προέρχονταν από περιοχές οι οποίες βρίσκονταν
σε εμπόλεμη κατάσταση, επέστρεφαν μετά από σύντομο διάστημα στις ιδι-
αίτερες πατρίδες τους, όταν ηρεμούσαν τα πράγματα».
16. Να αναφερθείτε στον ρόλο της ελληνικής κυβέρνησης και στη δράση των εγκατε-
στημένων στην Ελλάδα Μακεδόνων, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου
(1877-1878).
▶ βλ. σελ. 134-135 σχ. βιβλίου: «Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1877-1878)… στις
περιοχές τους».
17. Να αναφερθείτε στον ατυχή πόλεμο του 1897 και στο τελευταίο ρεύμα προσφύγων.
▶ βλ. σελ. 135-136 σχ. βιβλίου: «Μικρός αριθμός Κρητών… κύμα μεγάλης φυγής».

1. Τι γνωρίζετε για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα;
▶ βλ. σελ. 137 σχ. βιβλίου: «Ο αριθμός… κυβέρνησης».
2. Πώς ερμηνεύεται η εχθρική αντιμετώπιση των Ελλήνων που ζούσαν στην Οθωμα-
νική αυτοκρατορία από τους Τούρκους το 1914;
▶ βλ. σελ. 138 σχ. βιβλίου: «Η ελληνική παρουσία.. Τουρκίας».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
3. Τι γνωρίζετε για τον διωγμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας το 1914;
▶ βλ. σελ 138-139 σχ. βιβλίου: «Τους πρώτους… εκτελέστηκαν».
4. Ποια μέσα χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους διωγ-
μούς εναντίων των Μικρασιατικών Ελλήνων;
▶ βλ. σελ. 138 σχ. βιβλίου: «Τους πρώτους… Ελλήνων».
5. Ποια ήταν η στάση του Πατριαρχείου στους διωγμούς των χριστιανών από τους
Τούρκους κατά το 1914;
▶ βλ. σελ. 138-139 σχ. βιβλίου: «Το Οικουμενικό… Οκτώβριος του 1914».
6. Να αναφερθείτε στη στάση του ελληνικού κράτους απέναντι στον διωγμό των Ελ-
λήνων από τους Τούρκους κατά το 1914, καθώς και στις ενέργειες στις οποίες αυτό
προέβη.
▶ βλ. σελ. 138-139 σχ. βιβλίου: «Το Οικουμενικό… Οκτώβριος του 1914».
7. Ποιες μορφές πήραν οι καταπιέσεις των Ελλήνων από τους Τούρκους κατά τη διάρ-
κεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου;
▶ βλ. σελ. 139 σχ. βιβλίου: «Οι καταπιέσεις… εκτελέστηκαν».
8. Να εξηγήσετε τι ήταν τα τάγματα εργασίας, γιατί δημιουργήθηκαν και πώς ήταν οι
συνθήκες ζωής σε αυτά.
▶ βλ. σελ. 139 σχ. βιβλίου: «Οι άνδρες… εκτελέστηκαν». (επισήμανση: σε μια τέτοια
ερώτηση θα δοθεί συμπληρωματική πηγή πιθανότατα).
9. Ποιες μορφές πήρε και ποιες συνέπειες είχε η καταπίεση του μικρασιατικού Ελληνι-
σμού την περίοδο 1914-1918;
▶ βλ. σελ. 139 σχ. βιβλίου: «Οι καταπιέσεις… πολλές χιλιάδες».
10. Ποιος φορέας μερίμνησε για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων προσφύγων στη
Βουλγαρία μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου;
▶ βλ. σελ. 139-140 σχ. βιβλίου: «Παράλληλα… επανεγκατάστασής τους».
11. Τι γνωρίζετε για την αμοιβαία ανταλλαγή προσφύγων μεταξύ Ελλάδας και Βουλγα-
ρίας το 1919;
▶ βλ. σελ. 140 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνθήκης».
12. Τι γνωρίζετε για το μεταναστευτικό ρεύμα από τη Ρωσία την περίοδο 1919-1921;
▶ βλ. σελ. 140 σχ. βιβλίου: «Την περίοδο… Ρώσοι».
13. Ποιοι ήταν οι γνωστότεροι τόποι προέλευσης προσφύγων από το 1914 μέχρι το
1920 και πού εγκαταστάθηκαν;
▶ βλ. σελ. 140 σχ. βιβλίου: «Έλληνες πρόσφυγες… Αργοσαρωνικού».
14. Τι γνωρίζετε για τις επιτροπές και τους οργανισμούς περιθάλψεως προσφύγων κατά
την περίοδο 1914-1921;
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
▶ βλ. σελ. 140-141 σχ. βιβλίου: «Στην αρχή… 450.000 πρόσφυγες».

15. Τι περιλάμβανε η μέριμνα για τους πρόσφυγες;
▶ βλ. σελ. 141-142 σχ. βιβλίου: «Η μέριμνα… εγκατάστασης».
16. Με ποιους τρόπους πραγματοποιήθηκε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μι-
κρά Ασία και την Ανατολική Θράκη κατά τα έτη 1918-1920; Ποιες συνθήκες βρήκαν
οι πρόσφυγες στην πατρίδα τους;
▶ βλ. σελ. 142-143 σχ. βιβλίου: «Η επιστροφή… της προσφυγιάς».
17. Ποιες πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις οδήγησαν στη Μικρασιατική καταστροφή
το 1922;
▶ βλ. σελ. 144 σχ. βιβλίου: «Οι εθνικές βλέψεις… Ελλάδα».
18. Ποιο καθεστώς προβλεπόταν για τη Σμύρνη με τη Συνθήκη των Σεβρών και ποιος
ήταν ο αντίκτυπος για το μικρασιατικό μέτωπο από την εκλογική ήττα του Βενιζέ-
λου το 1920;
▶ βλ. σελ. 144 σχ. βιβλίου: «Τον Ιούλιο… Ελλάδα».
19. Τι γνωρίζετε για τα κύματα προσφύγων των Ελλήνων της Μικράς Ασίας πριν και
μετά τον Αύγουστο του 1922;
▶ βλ. σελ. 144-146 σχ. βιβλίου: «Ήδη, πριν τον Αύγουστο… Ρωσία».
20. Για ποιους λόγους οι πρώτες απογραφές των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελ-
λάδα δεν αποδίδουν την πραγματικότητα;
▶ βλ. σελ. 146-148 σχ. βιβλίου: «Οι πρώτες απογραφές… είχαν ζήσει».
21. Πώς αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της στέγασης των προσφύγων το πρώτο διά-
στημα της άφιξής τους στην Ελλάδα;
▶ βλ. σελ. 148-149 σχ. βιβλίου: «Με την άφιξη… πρόσφυγες».
22. Ποια ήταν η στάση των προσφύγων το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην
Ελλάδα;
▶ βλ. σελ. 149 σχ. βιβλίου: «Το πρώτο διάστημα… πατρίδα».
23. Τι προέβλεπε η ελληνοτουρκική Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυσμών;
▶ βλ. σελ. 149-150 και σελ 150-151 σχ. βιβλίου: «Στις 24 Ιουλίου… Ανταλλαγής»
και «Με βάση το άρθρο 11… ανταλλαξίμων».
24. Σε τι απέβλεπαν ο Βενιζέλος και ο Κεμάλ με την υπογραφή της ελληνοτουρκικής
Σύμβασης το 1923;
▶ βλ. σελ. 151 σχ. βιβλίου: «Όταν έγινε… κράτους».
25. Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των Ελλήνων προσφύγων για την ανταλλαγή των πλη-
θυσμών και ποια τα επιχειρήματά τους;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
26. Ποια μέσα διέθεσε στην ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων) η ελληνική
κυβέρνηση για την αποκατάσταση των προσφύγων το 1923;
▶ βλ. σελ. 153 σχ. βιβλίου: «Η ελληνική κυβέρνηση… Αντιλήψεως».
27. Ποιες παραμέτρους έλαβε υπόψη της η ΕΑΠ για την αποκατάσταση των προσφύ-
γων;
▶ βλ. σελ. 153-154 σχ. βιβλίου: «Για την αποκατάσταση… παραμεθόριες περιοχές».
28. Να αναφερθείτε στα προβλήματα που συνάντησε η ΕΑΠ κατά την πορεία του έργου
της.
▶ βλ. σελ. 154-155 σχ. βιβλίου: «Βέβαια, η εγκατάσταση… αστούς ανταλλάξιμους».
29. Κατά τη διαδικασία αποκατάστασης των προσφύγων γιατί δόθηκε ιδιαίτερο βάρος
στην ενασχόλησή τους με τη γεωργία;
▶ βλ. σελ. 154 σχ. βιβλίου: «Τις αντικειμενικές συνθήκες… προλεταριάτου».
30. Σε ποιες περιοχές δόθηκε προτεραιότητα αναφορικά με την εγκατάσταση των προ-
σφύγων;
▶ βλ. σελ. 154 σχ. βιβλίου: «Εξάλλου, δόθηκε… παραμεθόριες περιοχές».
31. Να δώσετε τον ορισμό της ΕΑΠ και να αναφέρετε ποιοι άλλοι φορείς εκτός από την
ΕΑΠ ασχολήθηκαν με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων;
▶ βλ. σελ. 153 σχ. βιβλίου: «Η ελληνική… στέγαση» και σελ. 155 «Εκτός από την
ΕΑΠ… πρόσφυγες».
32. Τι γνωρίζετε για την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων; Ποιος φορέας την
ανέλαβε και τι περιλάμβανε;
▶ βλ. σελ. 156-157 σχ. βιβλίου: «Η αγροτική αποκατάσταση… Τράπεζα».
33. Ποιος φορέας ανέλαβε την αστική στέγαση των προσφύγων και ποια εμπόδια συ-
νάντησε αυτή;
▶ βλ. σελ. 157-158 σχ. βιβλίου: «Την αστική… κ.ά.».
34. Σε ποια πόλη ξεκίνησε η αστική στέγαση των προσφύγων και με ποιες διαδικασίες
οικοδομήθηκαν οι προσφυγικοί συνοικισμοί;
▶ βλ. σελ. 158-159 σχ. βιβλίου: «Η αστική στέγαση… για τη στέγαση τους».
35. Να παρουσιάσετε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησε η αστική στέγαση των εύπορων
και άπορων προσφύγων μέσω της δημιουργίας συνοικισμών και οικισμών.
▶ βλ. σελ. 159 σχ. βιβλίου: «Υπήρχαν… πολλά χρόνια».
36. Τι γνωρίζετε για την αποζημίωση των ανταλλαξίμων;
▶ βλ. σελ. 160-161 σχ. βιβλίου: «Όπως είδαμε… τουρκική πλευρά».
37. Ποια ήταν τα κυριότερα σημεία της Συμφωνίας της Άγκυρας;
▶ βλ. σελ. 161 σχ. βιβλίου: «Στις 10 Ιουνίου 1930… χωρών».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
38. Ποια ήταν τα αποτελέσματα των ελληνοτουρκικών συμφωνιών του 1930 και ποιες
οι αντιδράσεις των προσφύγων μετά την υπογραφή τους;
▶ βλ. σελ. 161-162 σχ. βιβλίου: «Οι μεταγενέστερες εξελίξεις… 1933».
39. Ποιες ήταν οι αντικειμενικές δυσχέρειες που έκαναν το έργο της αποκατάστασης
των προσφύγων «τιτάνιο» και ποια η σημασία του ρόλου της ΕΑΠ;
▶ βλ. σελ. 163 σχ. βιβλίου: «Η αποκατάσταση…. επιτεύχθηκε».
40. Ποια ήταν τα κυριότερα παράπονα των προσφύγων απέναντι στο ελληνικό κράτος;
▶ βλ. σελ. 163-165 σχ. βιβλίου: «Για τη μεγάλη μάζα… ιδρύματα».
41. Σε ποιους τομείς εκφράστηκε η διάσταση μεταξύ προσφύγων και γηγενών;
▶ βλ. σελ. 165-166 σχ. βιβλίου: «Η διάσταση… πατρίδα τους».
42. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του
σύσταση από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;
▶ βλ. σελ. 166-167 σχ. βιβλίου: «Ο πληθυσμός… εθνικό κορμό».
43. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον τομέα της βιομηχανίας από την άφιξη των προσφύ-
γων στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;
▶ βλ. σελ. 168-169 σχ. βιβλίου: «Η άφιξη… ενδυμάτων».
44. Ποια ήταν η προσφορά των Μικρασιατών προσφύγων του 1922 στον τομέα του
πολιτισμού;
▶ βλ. σελ. 169 σχ. βιβλίου: «Πολιτισμός: Οι πρόσφυγες… ταυτότητας».
Ερωτήσεις κλειστού τύπου
Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση:

1. Σε σχέση με τα αιτήματα των Σμυρναίων προσφύγων, κατά την Γ΄ Εθνοσυνέλευση
αποφασίστηκε:
α) η πλήρης ικανοποίησή τους
β) η παραχώρηση χώρου εγκατάστασης
γ) το δικαίωμα εκπροσώπησής τους
δ) η ίδρυση Ταμείου για την ενίσχυσή τους
2. Κατά την Γ΄ Εθνοσυνέλευση, οι διάφορες ομάδες προσφύγων, που επιδίωκαν τη
μόνιμη εγκατάστασή τους στην ελεύθερη Ελλάδα, ζητούσαν:
α) να δημιουργηθεί σχέδιο για την οικοδόμηση νέων πόλεων
β) να τους χορηγηθούν δάνεια για την κατασκευή των σπιτιών τους
γ) να τους παραχωρηθεί τόπος για τη δημιουργία συνοικισμών
δ) να διαπραγματευθεί η επαναστατική κυβέρνηση με την οθωμανική αυτοκρατο-
ρία το θέμα των περιουσιών τους
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
3. Η παραχώρηση από το Βουλευτικό της περιοχής Ζαπάντι στους Σουλιώτες αποτελεί:

α) την πρώτη επιτυχημένη διανομή εθνικών γαιών σε πρόσφυγες
β) την πρώτη επιτυχημένη δημιουργία προσφυγικού συνοικισμού
γ) την πρώτη ιδέα για αποκατάσταση προσφύγων στα χρόνια του Αγώνα
δ) την πρώτη συνολική αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος
4. Από τους Χίους πρόσφυγες, όσοι δεν επέστρεψαν στο νησί τους, από το τέλος του
1822 και μετά, εργάστηκαν:
α) για την αποκατάσταση των διαφόρων προσφυγικών ομάδων
β) για την ανακατάληψη του νησιού τους
γ) για την ανακατάληψη των νησιών του Αιγαίου
δ) για τη μόνιμη εγκατάστασή τους στην Κόρινθο
5. Οι Ψαριανοί πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Αίγινα:
α) έπεσαν θύματα θανατηφόρου επιδημίας
β) ανέπτυξαν δραστηριότητα στα κοινά θέματα του νησιού
γ) ανέπτυξαν δραστηριότητα για την ίδρυση ιδιαίτερου συνοικισμού
δ) αντιμετωπίστηκαν εχθρικά από τους ντόπιους κατοίκους
6. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα, η πολιτική ηγεσία αντιμετώπισε το προσφυγικό ζή-
τημα:
α) με αποφάσεις που επέλυαν το πρόβλημα συνολικά
β) με προσωρινά μέτρα
γ) με οργανωμένο σχέδιο
δ) με δημιουργία αυτοτελών προσφυγικών συνοικισμών
7. Με τη δημιουργία της Πρόνοιας, του πρώτου γεωργικού συνοικισμού, σχεδιάστηκε:
α) η διανομή δημόσιας γης στους πρόσφυγες
β) η παροχή δανείου στους ακτήμονες για την αγορά δημόσιας γης
γ) η προσωρινή παραχώρηση δημόσιας γης στους πρόσφυγες
δ) η διανομή δημόσιας γης σ’ όλους τους ακτήμονες του Ναυπλίου
8. Με την αναφορά τους προς τη ∆΄ εθνοσυνέλευση οι Χίοι πρόσφυγες ζητούσαν:
α) την άδεια να επιστρέψουν στο νησί τους
β) να τους δοθεί τόπος μόνιμης εγκατάστασης στην Ελλάδα
γ) να αποζημιωθούν για την καταστροφή του νησιού τους το 1822
δ) να ρυθμιστούν τα χρέη που άφησε η αποτυχημένη εκστρατεία ανακατάληψης
της Χίου (1827-1828)
9. Τα ανακουφιστικά μέτρα του Κυβερνήτη για τους απόρους, τους ακτήμονες και τους
μικροκαλλιεργητές:
α) είχαν την επιδοκιμασία των αυτοχθόνων
β) έδειχναν σεβασμό στις διεθνείς συνθήκες
γ) δεν άλλαξαν τις καθημερινές πιεστικές ανάγκες των προσφύγων
δ) αντιμετώπιζαν ριζικά το προσφυγικό ζήτημα
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Αιτία του προσφυγικού ρεύματος τον 20ό αιώνα ήταν οι πολεμικές συ- X
γκρούσεις και η εχθρότητα μεταξύ των κρατών της Βαλκανικής χερσο-
νήσου, ως συνέπεια του γενικότερου ανταγωνισμού στην περιοχή.
2. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου το 1913 Έλληνες X
από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία έφτασαν στην Ελλάδα.
3. Οι διωγμοί του 1914 ξεκίνησαν από την Ανατολική Θράκη για να επε- X
κταθούν στη Μικρά Ασία.
4. Οι Έλληνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που ήταν από 18 ως 45 ετών X
επάνδρωσαν τα τάγματα εργασίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
5. Η Συνθήκη του Νεϊγύ, που υπογράφηκε το 1916, προέβλεπε ανταλλαγή X
πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας.
6. Μέχρι το 1920 ήρθαν στην Ελλάδα πρόσφυγες από την Ήπειρο, τη Ρου- X
μανία και το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
7. Αρχικά η περίθαλψη των προσφύγων ήταν ως επί το πλείστον έργο X
εθελοντών.
8. Το Πατριωτικό Ίδρυμα και το κράτος οργάνωναν καθημερινά συσσίτια X
σε συνοικίες της Κωνσταντινούπολης ή σε άλλες πόλεις της Μικράς
Ασίας, όπου ήταν συγκεντρωμένοι πρόσφυγες.
9. Η «Πατριαρχική Επιτροπή» αποσκοπούσε στην οργάνωση του επανα- X
πατρισμού των εκτοπισμένων.
10. Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) όριζε ότι η περιοχή της Σμύρνης θα βρι- X
σκόταν υπό ελληνική διοίκηση για πέντε (5) χρόνια.
11. Η Συνθήκη των Σεβρών (1920) προέβλεπε την υποχρεωτική ανταλλαγή X
μεταξύ των Ελλήνων ορθόδοξων κατοίκων της Τουρκίας και των μου-
σουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας.
12. Το «Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων», που ιδρύθηκε το 1924, ανέλαβε X
τη στέγαση των προσφύγων.
13. Η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής δημιουργήθηκε το 1914. X
14. Σύμφωνα με την ελληνοτουρκική Σύμβαση ανταλλαγής των πληθυ- X
σμών της 30ης Ιανουαρίου του 1923, οι ανταλλάξιμοι είχαν δικαίωμα
να διατηρήσουν την παλιά τους ιθαγένεια.
15. Αποστολή της ΕΑΠ ήταν να εξασφαλίσει παραγωγική απασχόληση X
στους πρόσφυγες.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
16. Η ελληνική κυβέρνηση διέθεσε στην ΕΑΠ οικόπεδα μέσα ή γύρω από τις X
πόλεις για την ανέγερση αστικών συνοικισμών.
17. Η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων το 1923-1930 απέβλεπε X
στη δημιουργία μικρών γεωργικών ιδιοκτησιών.
18. Σε σύγκριση με την αστική, η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων X
ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες.
19. Το 1924 συστάθηκε η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών. X
20. Οι Πρωτοβάθμιες και οι Δευτεροβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης συστά- X
θηκαν για την ολοκλήρωση της προσωρινής εκτίμησης των περιουσι-
ών των ανταλλαξίμων.
21. Στις 10 Ιουνίου του 1930 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών που απο- X
τελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
22. Στις εκλογές του 1933 επικράτησε το κόμμα των Φιλελευθέρων. X
23. Οι πρόσφυγες κατηγορούσαν το ελληνικό κράτος ότι αποζημιώθηκαν X
μόνο κατά ένα μέρος για την περιουσία που εγκατέλειψαν στις πατρί-
δες τους.
24. Η υποτιμητική σημασία του όρου «πρόσφυγας» και η διαχωριστική X
γραμμή μεταξύ προσφύγων και γηγενών έπαψε να υπάρχει μετά τη
δεκαετία του 1930.
Συνδυαστικές ερωτήσεις Γ΄ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου
1. Πώς αντιμετωπίστηκε το προσφυγικό ρεύμα από την Κρήτη και την Κάσο κατά την
ελληνική επανάσταση, την καποδιστριακή και την οθωνική περίοδο;
▶ βλ. σελ. 120 σχ. βιβλίου: «Από τον πρώτο κιόλας χρόνο… και περίθαλψή τους».
και σελ. 126-127: «Ό,τι δεν έγινε για τόσους πρόσφυγες… Μεσσηνία». και σελ.
128: «Στην Ε’ Εθνική Συνέλευση του Ναυπλίου που συνήλθε το 1832, μετά τη
δολοφονία του Καποδίστρια, οι διάφορες προσφυγικές ομάδες έσπευσαν να
θέσουν ξανά τα αιτήματά τους… για το νεοσύστατο κράτος». και σελ. 129:
«Κατά την (Οθωνική) περίοδο, δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα οι Χίοι, οι Ψα-
ριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για την αποκατάστασή τους»
και σελ. 131: «Για τους Κρήτες πρόσφυγες, που είχαν εγκατασταθεί σε περιοχές
της Πελοποννήσου, εκδόθηκαν διατάγματα που προωθούσαν το συνοικισμό
τους στη Μήλο, τη Μεσσηνία και την Αργολίδα (…) Αίτημα ίδρυσης συνοι-
κισμού υπέβαλαν και οι Κάσιοι πρόσφυγες το 1838, οι οποίοι επιδίωξαν να
μεταναστεύσουν στην Αμοργό. και σελ. 135-136: «Μικρός αριθμός Κρητών…
κύμα μεγάλης φυγής».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
2. Πώς αντιμετωπίστηκε το προσφυγικό ρεύμα από τη Χίο κατά την ελληνική επανά-
σταση, την καποδιστριακή και την οθωνική περίοδο;
▶ βλ. σελ. 120-121 σχ. βιβλίου: «Μετά την καταστροφή της Χίου… και τις Κυκλά-
δες» και σελ. 124-125: «Για τους Χίους πρόσφυγες… βρήκε ανταπόκριση» και
σελ. 128: «Στην Ε’ Εθνική Συνέλευση του Ναυπλίου που συνήλθε το 1832, μετά
τη δολοφονία του Καποδίστρια, οι διάφορες προσφυγικές ομάδες έσπευσαν
να θέσουν ξανά τα αιτήματά τους. Μέσα στη γενική αναρχία, για όλους τώρα
προείχε το θέμα του τόπου εγκατάστασης (…) Τόπο ζήτησαν και οι Χίοι… δι-
λήμματα και σελ. 129: «Κατά την (Οθωνική) περίοδο αυτή, δραστηριοποιήθη-
καν ιδιαίτερα οι Χίοι, οι Ψαριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για
την αποκατάστασή τους. Στους Χίους πρόσφυγες παραχωρήθηκε το 1835 ο
δεξιός τομέας της σχεδιαζόμενης πόλης του Πειραιά, για να κτίσουν εκεί τα
σπίτια τους».
3. Πώς αντιμετωπίστηκε το προσφυγικό ρεύμα από τα Ψαρά κατά την ελληνική επα-
νάσταση, την καποδιστριακή και την οθωνική περίοδο;
▶ βλ. σελ. 121 σχ. βιβλίου: «Τον Ιούνιο του 1824… όπως άλλοι». και σελ 122: «Η
περιοχή, που το 1825 πήρε το όνομα Ερμούπολη από τους πρόσφυγες οικιστές
της, άρχισε να συγκεντρώνει από το 1821 έως το 1824 Έλληνες πρόσφυγες απ’
όλα τα μέρη της Ελλάδας: Μικρασιάτες, Ψαριανούς, Κρήτες και κυρίως Χίους».
και σελ. 128: «Στην Ε’ Εθνική Συνέλευση του Ναυπλίου που συνήλθε το 1832,
μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, οι διάφορες προσφυγικές ομάδες έσπευ-
σαν να θέσουν ξανά τα αιτήματά τους. Μέσα στη γενική αναρχία, για όλους
τώρα προείχε το θέμα του τόπου εγκατάστασης. Ειδικότερα οι Σουλιώτες,
οι Ψαριανοί και οι Θεσσαλοί ζήτησαν συγκεκριμένες περιοχές». και σελ. 129:
«Κατά την περίοδο (Οθωνική) αυτή, δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα οι Χίοι,
οι Ψαριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για την αποκατάστασή
τους».
4. Πώς αντιμετωπίστηκε το προσφυγικό ζήτημα στα πλαίσια της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης;
▶ βλ. σελ 122-123 σχ. βιβλίου: «Γενικά, το προσφυγικό ζήτημα στη διάρκεια…
επίλυση του προβλήματος».
5. Να σχολιάσετε τις περιπέτειες μετακίνησης των Ελλήνων Μικρασιατών κατά την
περίοδο 1914-1922.
▶ βλ. σελ. 138 σχ. βιβλίου: «Τους πρώτους… Ελλήνων», σελ 139: «Οι ενέργειες των
Τούρκων… χιλιάδες», σελ. 140: «Το Νοέμβριο… το 1912 και εξής», σελ. 144-146:
«Ήδη, πριν… Ρωσία».
6. α. Να αναφέρετε τι γνωρίζετε για την περίθαλψη και τη μέριμνα των προσφύγων
την περίοδο 1914-1921.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
▶ βλ. σελ. 140-142 σχ. βιβλίου: «Στην αρχή… εγκατάστασης».

β. Πώς μερίμνησε αρχικά το κράτος και ποιες προσπάθειες στέγασης έγιναν με την
άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;
▶ βλ. σελ. 148-149 σχ. βιβλίου: «Στην αρχή το κράτος… πρόσφυγες».
7. α. Πώς αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες (1922) το πρώτο διάστημα της παραμονής
τους στην Ελλάδα μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923;
▶ βλ. σελ. 149 σχ. βιβλίου: «Το πρώτο διάστημα… νέα πατρίδα».
β. Πώς αντέδρασαν οι πρόσφυγες, όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Συνθήκης
στην Ελλάδα;
8. α. Να αναφέρετε τι γνωρίζετε για την ίδρυση της ΕΑΠ και ποια μέσα διέθεσε η ελ-
ληνική κυβέρνηση στο έργο της αποκατάστασης των προσφύγων.
▶ βλ. σελ. 153 σχ. βιβλίου: «Η ελληνική… Αντιλήψεως».
β. Ποιοι άλλοι φορείς ασχολήθηκαν με την αποκατάσταση των προσφύγων;
▶ βλ. σελ. 155 σχ. βιβλίου: «Εκτός από την ΕΑΠ… πρόσφυγες».
9. α. Τι γνωρίζετε για την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων μετά τη Μικρα-
σιατική καταστροφή;
▶ βλ. σελ. 156-157 σχ. βιβλίου: «Η αγροτική… Τράπεζα».
β. Για ποιον λόγο δόθηκε προτεραιότητα στη γεωργία και σε ποιες περιοχές;
▶ βλ. σελ. 154 σχ. βιβλίου: «Τις αντικειμενικές συνθήκες… παραμεθόριες περι-
οχές».
10. Να αναφέρετε την προσφορά των προσφύγων (1922) στη βιομηχανία και τον πολι-
τισμό.
▶ βλ. σελ. 168-169 σχ. βιβλίου: «Η άφιξη… ταυτότητας».
11. Να αναφέρετε το περιεχόμενο των συνθηκών και των συμφωνιών που υπέγραψε η
Ελλάδα την περίοδο 1923-1930 αναφορικά με τη ρύθμιση του προσφυγικού ζητή-
ματος.
▶ βλ. σελ. 149-150 και σελ 150-151 σχ. βιβλίου: «Στις 24 Ιουλίου… Ανταλλαγής»
και «Με βάση το άρθρο 11… ανταλλαξίμων», σελ. 161 «Στις 10 Ιουνίου… του
άλλου κράτους».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Σελ. 116-136 (σχολικού βιβλίου)
❶ Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ακό-
λουθα ερωτήματα α) Ποιες συνθήκες ζωής επικρατούν στην Ελλάδα κατά την
άφιξη του Καποδίστρια και ποια είναι η θέση των προσφύγων; β) Με ποιο πολι-
τικό πρόγραμμα προσπάθησε ο Κυβερνήτης να αντιμετωπίσει την κατάσταση;
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 124: «Η αδυναμία των επανα-
στατικών κυβερνήσεων… ευρύτερου σχεδιασμού». Από την πηγή θα αξιοποιη-
θούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την έκθεση του Α. Λόντου, Γραμματέα των
Εσωτερικών και της Αστυνομίας, προς τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια στην οποία πε-
ριγράφει την κατάσταση στην Ελλάδα σε σχέση με τους πρόσφυγες. Ειδικά αναφέρει
πως:
r Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν οργανωμένες διοικητικές και οικονομικές δομές.
r Η γεωργία είναι σε πρωτόγονα επίπεδα.
r Υπάρχει αναρχία και βία
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 124-125: «Έπρεπε κατ’ αρχήν να
υπάρξει πρόνοια… πάψουν να επιδίδονται στη ληστεία». Από τις πηγές θα αξιο-
Κείμενο Β
r Ο
Καποδίστριας όταν έφτασε στην Ελλάδα αιφνιδιάστηκε από την άσχημη κατά-
σταση που επικρατούσε στη χώρα.
r Η
φτώχεια και η απόγνωση ήταν χαρακτηριστική στην καθημερινότητα των
απλών ανθρώπων.
r Ο
ι απλοί άνθρωποι τον αντιμετώπισαν ως σωτήρα.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Κείμενο Γ
Ο Καποδίστρια σε επιστολή προς τον αδελφό του Βιάρο στην Κέρκυρα (20 Φεβρου-
αρίου 1828) αναφέρει χαρακτηριστικά πως η κατάσταση στην Ελλάδα είναι τραγική
και την παρομοιάζει με τον Άδη, δηλαδή το σκοτάδι.
❷ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στον τρό-
πο με τον οποίο η αποκατάσταση των προσφύγων εξυπηρέτησε το στόχο του
Καποδίστρια για αντιμετώπιση της αναρχίας και εμπέδωση αισθήματος ασφά-
λειας στη χώρα.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 125-127: «Η Δ’ Εθνική Συνέλευση,
που συνήλθε στο Άργος το 1829… την Κορινθία και τη Μεσσηνία». Από τις πηγές
θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής ση-
μεία:
Κείμενο Α
Το στρατιωτικό ζήτημα παρουσίαζε την μεγαλύτερη σπουδαιότητα μεταξύ των άλλων
μεγάλων προβλημάτων. Η παραμέληση του ζητήματος θα επέφερε την επίταση της
αναρχίας, κάτι που η χώρα θα έπρεπε να αποφύγει για να επανέλθει σύντομα σε κατά-
σταση ασφάλειας.
Κείμενο Β
Οι Ολύμπιοι απομακρύνονται από τις Βόρειες Σποράδες σύμφωνα με εντολή του Κυ-
βερνήτη Καποδίστρια με το επιχείρημα πως η εγκατάσταση τους πρέπει να διασφαλίζει
την ασφάλεια τους, τόσο τη δική τους όσο και των υπολοίπων. Οι Σποράδες δεν είναι
μόνιμο καταφύγιο των Ολυμπίων, όπως πιστεύουν. Είναι αναγκαίο να εκτιμηθεί η δυ-
νατότητα ασφαλούς εγκατάστασης τους στα νησιά αυτά.
Κείμενο Γ
Σε επιστολή του ο Καποδίστριας προς τον Εϋνάρδο στις 3 Φεβρουαρίου 1830, θεωρεί
υπεύθυνους για την πειρατεία στη θάλασσα τους Ολύμπιους και τους Ρουμελιώτες.
Κείμενο Δ
Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση διευθέτησε επιτυχώς το ζήτημα της πειρατείας, αφού επανήλθαν
στην τάξη και τη νομιμότητα όσοι είχαν στρατευτεί σε Τροιζήνα και Μεγαρίδα.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
❸ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ακό-
λουθα ερωτήματα α) Ποια ήταν τα κίνητρα που δόθηκαν εκ μέρους της ελ-
ληνικής κυβέρνησης προς τους Χίους της Ερμούπολης για να εποικήσουν τον
Πειραιά; β) Για ποιο λόγο δέχτηκαν οι Χίοι αυτόν τον εποικισμό;
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 129: «Στους Χίους πρόσφυγες
παραχωρήθηκε το 1835 ο δεξιός τομέας της σχεδιαζόμενης πόλης του Πειραιά,
για να κτίσουν εκεί τα σπίτια τους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απά-
Κείμενο Α
r Η
δημιουργία του Πειραιά ήταν προϊόν πολιτικής απόφασης άρρηκτα συνδε-
δεμένης με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους στην Αθήνα.
r Η
κυβέρνηση προσέφερε κίνητρα στους Χιώτες – εγκατεστημένους τότε στην
Ερμούπολη, δηλαδή φθηνή εθνική γη, διαιρεμένη σε μικρά οικοδομήσιμα οικό-
πεδα.
r Η μετάβαση των Χιωτών στη νέα πόλη είχε τη μορφή επενδυτικού σχεδίου.
β) Η απάντηση θα αντληθεί από τα στοιχεία του κειμένου Α.
r Ο
ι Χιώτες έποικοι της Ερμούπολης συνέδεαν τη μετάβαση στον Πειραιά με τη
μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, και κατά συνέπεια με τις προοπτικές
οικονομικής ανάπτυξης που παρουσίαζε το λιμάνι.
r Η
μετάβασή τους, πέρα από τις προσφορές φθηνής γης από την πλευρά της κυ-
βέρνησης, συνδεόταν από αυτούς και με άλλες δεσμεύσεις, που εξασφάλιζαν το
εμπορικό μέλλον της περιοχής: ατέλεια λιμένος, κατασκευή λοιμοκαθαρτηρίου,
συστήματος διαμετακομίσεως, κατασκευή αποθηκών, δικαίωμα για ίδρυση το-
πικής τράπεζας.
r Η
μετάβασή τους συνδεόταν ακόμα με την προσέλκυση των πλούσιων Χίων της
διασποράς για επενδύσεις, ή ακόμα και για εγκατάσταση στον Πειραιά.
❹ Με βάση τα παραθέματα, καθώς και τις γνώσεις σας σχετικά με τις συνθήκες
κάτω από τις οποίες οι Σουλιώτες ήρθαν στην επαναστατημένη Ελλάδα, α) να
σχολιάσετε το αίτημά τους προς την Γ΄ Εθνοσυνέλευση για παραχώρηση τόπου
μόνιμης εγκατάστασης, β) να επισημάνετε τα επιχειρήματα με τα οποία στηρί-
ζουν το αίτημα αυτό.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 119-120: «Οι Σουλιώτες πρό-
σφυγες έφτασαν σε μια περίοδο… μόνιμη εγκατάσταση». Από την πηγή θα αξιο-
Κείμενο Α
Οι Σουλιώτες τονίζουν την αυτοθυσία τους για την πατρίδα και θεωρούν ως δίκαιη
ανταμοιβή τους το δικαίωμα να αποκτήσουν μόνιμο τόπο εγκατάστασης. Το αίτημα
τους στηρίζεται κυρίως σε συναισθηματικού τύπου έκκληση και είναι επιτυχημένο,
αφού κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον πατριωτισμό τους και τον αγώνα τους
για την πατρίδα.
β) Η απάντηση θα αξιοποιήσει τα στοιχεία του κειμένου Β
Κείμενο Β
Το επιχείρημα τους στηρίζεται στις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπισαν για να
διεξάγουν τον αγώνα κατά των Τούρκων. Χωρίς όπλα και τα κατάλληλα εφόδια
προχώρησαν με γενναιότητα σε αυτόν τον αγώνα, αψηφώντας τη ζωή τους και
θυσιαζόμενοι για την πατρίδα. Παρομοιάζουν δε την ανδραγαθία τους με τα λιμα-
σμένα θεριά. Αναφέρουν χαρακτηριστικά «τρέχανε στη φωτιά σαν τα λιμασμένα τα
θεριά».
❺ Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στα

εξής ερωτήματα: α) Πώς εμφανίζεται στο πολιτικό πεδίο η κρίση στις σχέσεις
αυτοχθόνων και ετεροχθόνων; β) Ποια είναι τα κυριότερα επιχειρήματα που
διατυπώνει κάθε πλευρά;
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 131-132: «Οι προσπάθειες απο-
κατάστασης του προσφυγικού στοιχείου… μικρό νεοσύστατο κράτος. Από την
πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα
Κείμενο Α
r Τ ο τρίτο άρθρο του Συντάγματος 1844 καθόρισε τις ιδιότητες του Έλληνα πολίτη,
οι οποίες συγχέονταν με τον καθορισμό των προσόντων του Έλληνα δημοσίου
υπαλλήλου.
r Η
σύγχυση υπαινίσσεται το κύριο πρακτικό όφελος που έμοιαζε να έχει για πολ-
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
λούς ο τίτλος του πολίτη. Το θέμα ήταν να αποδειχθεί σε ποιους χρωστούσε το

ελληνικό κράτος μια θέση στη δημοσιοϋπαλληλία.
β) Η απάντηση θα αξιοποιήσει τα στοιχεία του κειμένου Α και Β
Κείμενο Α
r Σ τη συζήτηση ο άξονας αναφοράς είναι κοινός για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη:
είναι το 1821, που οι μεν ετεροχθονιστές εξαίρουν ως επανάσταση όλης της ελλη-
νικής φυλής, απέναντι στην οποία η Ελλάδα έχει αναλάβει ορισμένες δεσμεύσεις.
r Ε νώ οι αυτοχθονιστές επιμένουν στα πράγματα, δεν τους ενδιέφεραν οι αρχικές
προθέσεις, αλλά το γεγονός ότι η επανάσταση εντοπίστηκε έτσι κι αλλιώς στον
ελλαδικό χώρο, και συνεπώς η ίδια η ύπαρξη του κράτους οφειλόταν στις υπη-
ρεσίες των κατοίκων αυτού του χώρου..
r Κ
αι ενώ οι πρώτοι είχαν την άνεση να κινηθούν στα λίγο ή πολύ γνωστά πλαί-
σια της επαναστατικής συνθηματολογίας, η επιχειρηματολογία των δεύτερων
(ετεροχθονιστών) αποτελούσε ακριβώς παρέκκλιση από την αναδρομική αυτή
ομοψυχία.
Κείμενο Β
r Η
υπηρεσία στον κρατικό μηχανισμό ως πηγή πλουτισμού είχε σχέση όχι με τις
γλίσχρες αποδοχές του κρατικού υπαλλήλου, αλλά με τη νόμιμη ή την παράνομη
χρησιμοποίηση της κρατικής θέσεως για τον πλουτισμό του κατόχου.
r Η
φοροδιαφυγή, η προτεραιότητα στην αγορά εθνικών γαιών και η εξασφάλιση
άτοκων κρατικών δανείων ήταν τα μέσα πλουτισμού που είχε στη διάθεσή του
ο κρατικός υπάλληλος.
❻ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στη στάση
των εγκατεστημένων στην Ελλάδα προσφύγων, κατά τη διάρκεια των επανα-
στατικών κινημάτων στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 134-135: «Το 1854 ο Κριμαϊκός
πόλεμος… νοτιότερα σε ελληνικό έδαφος». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην
απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Παρά τη φανερή αναποφασιστικότητα της κυβερνήσεως κατά την κρίση του 1875-
1878 στα Βαλκάνια, η ιδέα ότι η Ελλάδα όφειλε να ετοιμασθεί για κάθε ενδεχόμενο
είχε πλέον ωριμάσει.
r Ήδη διάφορες εταιρίες είχαν αρχίσει να διενεργούν εράνους, να αγοράζουν όπλα και
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
να καταρτίζουν σχέδια εξεγέρσεων των υπόδουλων επαρχιών.

r Η «Αδελφότης» και η «Εθνική Άμυνα» ήταν οι δυο βασικές εθνικές εταιρίες.
r Η «Αδελφότης», το καταστατικό της οποίας είχε εγκριθεί τον Απρίλιο του 1876, είχε
προέλθει από τη μυστική «Αδελφική Ενότητα», την οποία πιθανότατα είχε συστήσει
ο μακεδονικής καταγωγής λοχαγός του πυροβολικού Κωνσταντίνος Ισχόμαχος.
r Απεσταλμένοι της «Αδελφότητος» από το ελεύθερο κράτος περιόδευαν, κατά το
σύστημα των αποστόλων της Φιλικής Εταιρίας, πόλεις και χωριά των τουρκοκρα-
τούμενων περιοχών, καθώς και των κέντρων του Ελληνισμού της διασποράς, επέ-
λεγαν τα κατάλληλα πρόσωπα, τα μυούσαν στους σκοπούς της «Αδελφότητος» και
τα όρκιζαν στο Ευαγγέλιο.
r Ως τις αρχές του 1878 η μύηση στην Αδελφότητα είχε καλύψει όλα τα αστικά και
ημιαστικά κέντρα, καθώς και τα περισσότερα χωριά της νότιας και δυτικής Μακε-
δονίας.
r Πίσω όμως από την αναγνωρισμένη οργάνωση, συνέχιζε να λειτουργεί μυστικά το
«Κέντρο της Αδελφικής Ενότητος», το οποίο ουσιαστικά κατηύθυνε και τη δραστη-
ριότητα της επίσημης οργανώσεως.
r Το Κέντρο δεν περιοριζόταν στην προετοιμασία των επαναστάσεων, αλλά έπαιρ-
νε και πρωτοβουλίες πολιτικής φύσεως, οργανώνοντας συλλαλητήρια, ψηφίσματα,
δημοσιεύοντας άρθρα στον τύπο για την αφύπνιση της κοινής γνώμης και εξασκώ-
ντας πίεση στην κυβέρνηση.
r Στα μέλη της Εθνικής Άμυνας από την άλλη, συγκαταλέγονταν προσωπικότητες,
όπως ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο νομομαθής καθηγητής Παύ-
λος Καλλιγάς, ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Μάρκος Ρενιέρης, ο δικηγόρος Στέ-
φανος ∆ραγούμης και άλλοι.
r Ο σύλλογος αυτός αποτελούσε συνέχεια των εθνικών επιτροπών που είχαν αναμι-
χθεί στην Κρητική επανάσταση.
r Με παραρτήματα σε πολλά επαρχιακά κέντρα και με μέλη ή συνεργάτες στο εξωτε-
ρικό, η «Εθνική Άμυνα» χρησιμοποίησε το κύρος και τις γνωριμίες των μελών της,
ιδιαίτερα με πλούσιους Έλληνες της διασποράς, για τη συγκέντρωση χρημάτων και
την αγορά όπλων.
r Όταν κηρύχθηκε ο ρώσο-τουρκικός πόλεμος (12/24 Απριλίου 1877) με την υποκίνη-
ση των διαφόρων εθνικών εταιριών και συλλόγων και τη συμπαράσταση του τύπου,
συγκροτήθηκαν παλλαϊκές συγκεντρώσεις, που ομόφωνα απαιτούσαν τη σύσταση
συλλογικής κυβερνήσεως.
r Μετά τη συνένωση των πολιτικών δυνάμεων [οικουμενική κυβέρνηση], οι δύο κυ-
ριότερες εθνικές εταιρίες, η «Εθνική Άμυνα» και η «Αδελφότης», απεφάσισαν να συ-
νεργασθούν και να συντονίσουν τις ενέργειές τους. Προς το σκοπό αυτό συνέστησαν
μια κεντρική επιτροπή με πρόεδρο τον Παύλο Καλλιγά και ίσο αριθμό μελών και από
τις δύο οργανώσεις.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Από την πρώτη στιγμή η κεντρική επιτροπή ήρθε σε συνεννόηση με την κυβέρνηση
για την εναρμόνιση των ενεργειών της προς την κυβερνητική πολιτική. Από την
πλευρά της, η κυβέρνηση μέσω των Τρικούπη και Ζαΐμη έθεσε στη διάθεση της κε-
ντρικής επιτροπής χρήματα και οπλισμό από τις κρατικές αποθήκες.
r Το γενικό σχέδιο των εξεγέρσεων καταρτίσθηκε βασικά από το λοχαγό Ισχόμαχο και
προέβλεπε ταυτόχρονες εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία και Κρήτη.
Σελ. 137-169 (σχολικού βιβλίου)
❶ Αφού λάβετε υπόψη σας την πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε
για ποιους λόγους οι Τούρκοι μετακίνησαν τους ελληνικούς πληθυσμούς από τα
μικρασιατικά παράλια στο εσωτερικό της Μ. Ασίας και να αναφερθείτε επίσης
και σε άλλα μέτρα που εφάρμοσαν εναντίον των Ελλήνων κατά τον Α’ Παγκό-
σμιο πόλεμο.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 138: «Τους πρώτους μήνες… Ελλή-
νων». και σελ 139: «Οι καταπιέσεις… εκτελέστηκαν». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν
στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Τα νησιά στ’ ανοιχτά της μικρασιατικής ακτής βρίσκονταν στα χέρια των Ελλήνων
και η γεωγραφική θέση τους ήταν τόσο κοντά στα οθωμανικά παράλια, κατοικημέ-
να και αυτά κατά μεγάλο μέρος από Έλληνες.
r Η γνώμη των Γερμανών συμβούλων του οθωμανικού στρατού υποστήριζε πως τα
νησιά αυτά έθεταν σε στρατιωτικό κίνδυνο την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην πε-
ρίπτωση που η Ελλάδα θα έμπαινε στον πόλεμο στο πλευρό των Άγγλων και των
Γάλλων.
r Ο ελληνικός πληθυσμός της δυτικής Μ. Ασίας θα μπορούσε σ’ αυτή την περίπτωση
να χρησιμοποιηθεί κατά της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης. Η ίδια κατάσταση
υπήρχε και στην ανατολική Μικρά Ασία, όπου η Ρωσία στον πόλεμο κατά της Αυ-
τοκρατορίας είχε χρησιμοποιήσει εναντίον της Κωνσταντινούπολης τον αρμενικό
πληθυσμό.
r Το 1915 εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες των μικρασιατικών ακτών της αυτοκρατορί-
ας και ειδικά της περιοχής του Αιγαίου, των Στενών και του Ευξείνου Πόντου, μετα-
κινήθηκαν στο εσωτερικό της Ανατολίας, μακριά από την πιθανή ζώνη ενδεχομένων
αγγλογαλλικών και ελληνικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και μακριά από τη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
δράση του ρωσικού στρατού, στον οποίο οι Έλληνες θα μπορούσαν να προσφέρουν

υπηρεσίες ως ομόθρησκοι.
r Σύμφωνα με τον Πάλλη 500.000 Έλληνες μετακινήθηκαν το 1915, από τις ακτές στο
εσωτερικό, ειδικά δε στη Σεβάστεια, Αργυρούπολη, Ικόνιο και Ντιγιάρμπακιρ.
r Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε αργότερα κατά τον Β΄Π.Π από τον Στάλιν για
να αμυνθεί κατά της γερμανικής εισβολής͘, αλλά και από τον Καναδά στην ίδια
περίοδο, όταν εξόρισε στο εσωτερικό της χώρας τον γιαπωνέζικο πληθυσμό που
κατοικούσε στα καναδικά παράλια του Ειρηνικού.
❷ Αφού μελετήσετε το ιστορικό παράθεμα που ακολουθεί, να παρουσιάσετε τις κα-

ταπιέσεις που υπέστησαν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και της
Κωνσταντινούπολης κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918).
Να ληφθούν υπόψη στην απάντησή σας τα δεδομένα του σχολικού βιβλίου.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ 139: «Οι καταπιέσεις… εκτελέστη-
καν». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Στο διάστημα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ο νεοτουρκικός σωβινισμός επινόησε τις
πιο απάνθρωπες μεθόδους για την ολοκληρωτική εξόντωση του Ελληνισμού της
Θράκης.
r Οι διωγμοί άρχισαν από τις περιφέρειες Ελλησπόντου και Καλλιπόλεως και επεκτά-
θηκαν σε όλη τη Θράκη, ακόμα και σε προάστια και σε μερικές συνοικίες της Κων-
σταντινουπόλεως.
r Οι διαμαρτυρίες στις Μ. Δυνάμεις από τις εκθέσεις των Μητροπολιτών στον Πα-
τριάρχη δεν έφεραν αποτέλεσμα. Η Πύλη άλλοτε έδινε ψευδείς υποσχέσεις για την
κατάπαυση των βιαιοπραγιών και άλλοτε με μυστικές διαταγές και παρωθήσεις κα-
ταπατούσε επίσημα διατάγματα προστασίας του ελληνικού πληθυσμού.
r Ως το τέλος του πολέμου ο αριθμός των εξόριστων από όλη τη Θράκη έφτασε τις
150.000.
r Το μέτρο της απομακρύνσεως πληθυσμών από ορισμένες περιοχές, που βρίσκονταν
κοντά στις ζώνες των επιχειρήσεων, προβλήθηκε ως γενική αιτιολογία για ένα ομα-
δικό εξαναγκασμό σε φυγή. Έτσι εκτοπίσθηκαν Έλληνες κάτοικοι περιφερειών της
Θράκης που ήταν έξω από τη ζώνη των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
r Ένα ακόμη από τα κύρια προσχήματα για τους εκτοπισμούς ήταν η αποφυγή στρα-
τεύσεως και η λιποταξία, μια και η εξαγορά της στρατιωτικής θητείας έγινε δυσβά-
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
σταχτη και οι στρατολογίες ήταν αναγκαστικές και εξοντωτικές για τους Έλληνες.
Τους έστελναν σε επικίνδυνες γραμμές μάχης ή σε τάγματα σκληρής εργασίας, τα
λεγόμενα εργατικά τάγματα (αμελέ ταμπουρού), στα βάθη της Μ. Ασίας, όπου κάτω
από απάνθρωπες συνθήκες διαβιώσεως ελάχιστοι κατόρθωναν να επιζήσουν.
r Πλούσιες ιδίως οικογένειες φυγόστρατων εκτοπίζονταν και δημεύονταν οι περιου-
σίες τους. Οι ελληνικές περιουσίες μοιράζονταν στους επιφανείς του νεοτουρκικού
κόμματος και σε μουσουλμάνους εποίκους.
r Επιτάξεις παράνομες, αναγκαστικές υπέρογκες εισφορές, κατασχέσεις ιδιωτικών και
κοινοτικών περιουσιών, ύστερα από το κύμα των εκτοπίσεων, δεν ήταν δυνατό
παρά να επιφέρουν τέλειο οικονομικό μαρασμό στους Έλληνες.
r Η Τουρκία, σύμμαχος των Γερμανών, υποχρεώθηκε να αποστέλλει τρόφιμα στη Γερ-
μανία και έτσι παρατηρήθηκε υπέρμετρη άνοδος των τιμών. Οι απορότερες τάξεις
του Ελληνισμού της πρωτεύουσας αντιμετώπισαν το φάσμα της πείνας.
❸ Αφού μελετήσετε τα παραθέματα και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να

αναφερθείτε στις ενέργειες για την αποκατάσταση των αστών προσφύγων και
στα προβλήματα που αντιμετώπισε η αστική αποκατάσταση των προσφύγων
της μικρασιατικής καταστροφής.
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 157-159: «Την αστική αποκατάστα-
ση… πολλά χρόνια». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Α
r Ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων συγκεντρώθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα
και κυρίως στην Αθήνα και τον Πειραιά, όπου, ως το 1930, είχαν εγκατασταθεί
240.000.
r Η αποκατάστασή τους γενικά δεν θεωρήθηκε επιτυχής, αφού περιορίστηκε κυρίως
στη στέγασή τους και όχι στην πρόνοια για εξεύρεση εργασίας. Παρά τις αρκετές
θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν κυρίως με τον οικοδομικό οργασμό των πρώ-
των 4-5 ετών μετά το 1922, καθώς και με την κατασκευή έργων υποδομής, παρα-
τηρήθηκε και εξαιρετικός συνωστισμός τόσο στους επαγγελματίες, ιδιαίτερα τους
μικροεπαγγελματίες, όσο και στα επιστημονικά επαγγέλματα καθώς και στις γυναι-
κείες εργασίες δηλαδή κλωστοϋφαντουργία και προσωπικές υπηρεσίες. Σύμφωνα με
τον C. Eddy, πρόεδρο της Ε.Α.Π., οι περισσότερες υπηρέτριες στην Κηφισιά ανήκαν
σε προσφυγικές οικογένειες.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Η αποκατάσταση πολλών αστών προσφύγων έγινε ταυτόχρονα με εκείνη των αγρο-

τών. Με εξαίρεση τα μεγάλα κέντρα (Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Δράμα, Αθήνα και Πει-
ραιά), οι υπόλοιπες πόλεις ουσιαστικά εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των αγροτικών
πληθυσμών. Υπήρχε έτσι μια συνεχής κίνηση από και προς τον αγροτικό χώρο, όπου
πολλοί αστοί συμπλήρωναν το εισόδημά τους με την καλλιέργεια μικρών εκτάσε-
ων.
Κείμενο Β
r Τα αστικά κέντρα –Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιάς– στέναζαν κάτω από την κατα-
θλιπτική πίεση της δυστυχίας των προσφύγων, που διέμεναν πρόχειρα σε στρατώ-
νες, σχολεία, εκκλησίες, θέατρα, κάτω από σκηνές και σε αυτοσχέδια στέγαστρα. Το
πρόβλημα, συνεπώς, της άμεσης στεγάσεως των άστεγων και κακά στεγασμένων
προσφύγων, απαιτούσε άμεση λύση.
r Η στέγαση των προσφυγικών οικογενειών, που ο αριθμός των υπολογίζονταν σε
350.000, δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί μέσα στις μικρές, πολεοδομικά αναρ-
χούμενες πόλεις, με τα στενά και τα σοκάκια, με τα οδικά αδιέξοδα και τα μνημειακά
εμπόδια. Για το λόγο αυτό, προκρίθηκε η δημιουργία οικισμών γύρω από τα αστικά
κέντρα, σε εκτάσεις του Δημοσίου, ή σε ιδιωτικά οικόπεδα, που απαλλοτριώνονταν
αμέσως.
r Η λύση αυτή προκάλεσε μια ραγδαία και απότομη μεγέθυνση των έως τότε μικρών
και αναρχούμενων πολεοδομικά αστικών κέντρων και ενώ επέφερε μια περιπλοκή
στην όλη δομή των υφιστάμενων πολεοδομικών μεγεθών, έδωσε από την άλλη μια
νέα ώθηση στη στενή ως τότε συναλλακτική ζωή των αστικών αυτών κέντρων και
δημιούργησε πραγματική αγορά.
❹ Αφού αξιοποιήσετε τις πληροφορίες από το ακόλουθο κείμενο και τις συνδυά-
σετε με τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: α) Γιατί δόθηκε προτεραιότη-
τα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη;
β) Ποια μέτρα πήρε η ΕΑΠ για την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων;
(Πανελλήνιες 2008)
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 154: «Εξάλλου δόθηκε… παρα-
μεθόριες περιοχές». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό
Κείμενο
r Ο
ι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ελληνικές χώρες, στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, είτε αγροτικά είτε αστι-
κά.
r Ε πιδιώχθηκε πρώτα ν’ αποκατασταθούν στις περιουσίες που είχαν εγκαταλείψει
οι Τούρκοι,
r Ο
ι οικισμοί ήταν συγκριτικά λίγοι και κτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί,
ορισμένοι από τους οποίους αργότερα εξελίχθηκαν σε αξιόλογα οικονομικά κέ-
ντρα.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 156-157: «Η αγροτική… Τράπε-
ζα». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Ο
ι κυβερνήσεις δίνουν γαίες και τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της
γης.
r Ο
ι κυβερνήσεις προβαίνουν ακόμη στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού,
ανοίγουν δρόμους, κατασκευάζουν γέφυρες, εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα· επί-
σης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περι-
οχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης: διευθετούν
προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του
Αξιού, του Στρυμόνα. (επισήμανση τα εγγειοβελτιωτικά έργα που έγιναν την πε-
ρίοδο αυτή επιβεβαιώνονται και από τις σελ. 53, 167-168 του σχολικού βιβλίου).
r Π
ραγματοποιήθηκαν εξυγιαντικά έργα, για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυ-
ρετοί, ο τύφος, η φυματίωση, να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί, φαρμακεία κλπ. Τα
μεγάλα αρδευτικά έργα μετέβαλαν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας.
❺ Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω
κείμενα, να αναφέρετε τις ενέργειες της ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προ-
σφύγων) σχετικά με: α) την εγκατάσταση, β) τον παραχωρούμενο κλήρο και
γ) τη στέγαση των προσφύγων, στο πλαίσιο της αγροτικής αποκατάστασής
τους (Ομογενείς Πανελλήνιες 2015).
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 156-157: «Η αγροτική… Τράπεζα».
Κείμενο Α (απαντά στο α΄ ερώτημα)
r Η περιπλάνηση των προσφύγων σε διάφορες περιοχές στην Ελλάδα ήταν γεγονός
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
μέχρι να εγκατασταθούν κάπου μόνιμα. Η παροχή γης από τη κυβέρνηση τους έδω-
σε τη δυνατότητα να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από την αρχή, καλλιεργώντας τη γη.
Προκόψανε μαζί με αυτούς και τα παιδιά τους.
Κείμενο Β
r Για τη στέγαση των αγροτών προσφύγων η ΕΑΠ κατασκεύασε 50.000 νέες κατοικίες
και επισκεύασε, σε συνεργασία με την κυβέρνηση, τα εγκαταλειμμένα σπίτια των
ανταλλαξίμων. Ο συνολικός αριθμός των οικιών που διανεμήθηκαν στους αγρότες
ανήλθε σε 129.934 (απαντά στο α΄ ερώτημα).
r Το 1930 η Επιτροπή επισήμανε την ανάγκη να κατασκευαστούν άλλες 12.000 οικίες
για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες στέγασης πολλών οικογενειών (απαντά στο α΄
ερώτημα).
r Από την κατάτμηση των μεγάλων αγροκτημάτων προέκυψε ένας τύπος γεωργικής
εκμετάλλευσης που χαρακτηριζόταν από μικρούς διάσπαρτους κλήρους αλλά ισο-
μερώς κατανεμημένους (απαντά στο β΄ ερώτημα).
r Οι πρόσφυγες είχαν περιορισμούς σχετικά με την ελευθερία εκποίησης και κληρο-
νομικής μεταβίβασης των κλήρων για να μην υπάρξει ο κίνδυνος της μεγάλης ιδιο-
κτησίας (απαντά στο β΄ ερώτημα).
r Η καλλιέργεια του κλήρου ήταν αυτοπρόσωπη και έπρεπε να είναι συνεχής για μια
25ετία (απαντά στο β΄ ερώτημα).
r Ακόμη και μετά την εξόφληση των χρεών και την απόκτηση οριστικών τίτλων, δεν
μπορούσε να εκποιηθεί παρά ένα τμήμα του και αυτό μόνο σε περίπτωση που ο
κλήρος θα υπερέβαινε σε έκταση τα 10 στρέμματα φυτειών ή τα 5 στρέμματα κα-
πνοχώραφων (απαντά στο β΄ ερώτημα).
r Η ΕΑΠ, μέχρι το 1930 που διαλύθηκε, ίδρυσε πρότυπους σταθμούς γεωργικών βελ-
τιώσεων, ενίσχυσε τη χρήση των λιπασμάτων και εφοδίασε τους πρόσφυγες, όπου
ήταν δυνατόν, με γεωργικά μηχανήματα. Διένειμε ζώα, οργάνωσε κτηνοτροφικές
μονάδες σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης και προσπάθησε να ενι-
σχύσει την ανάπτυξη της οικιακής κτηνοτροφίας, για να μειώσει τις καταστροφικές
συνέπειες που είχε η διανομή των πρώην βοσκοτόπων (απαντά στο α΄ ερώτημα)
❻ Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα
που σας δίνονται, να παρουσιάσετε: α) Την αστική στέγαση των προσφύγων,
όπως αυτή ξεκίνησε, με πρωτοβουλία του κράτους και της ΕΑΠ, από την Αθήνα
και τον Πειραιά, με τη δημιουργία νέων συνοικισμών και β) τον τρόπο στέγασης
των ευπόρων προσφύγων, καθώς και των απόρων που δεν είχαν ακόμη απο-
κατασταθεί (Πανελλήνιες 2013)
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 158-159: «Η αστική στέγαση…
στέγαση τους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Α (αφορά στο α΄ ερώτημα)
r Η
εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή αντανακλά τη γενική κατά-
σταση στην Ελλάδα, της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης. Η μοναδική παρηγο-
ριά των κατοίκων ήταν ο καθαρός αέρας.
r Α
ρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε σκηνές, όπου παρέμειναν για αρκετό
χρονικό διάστημα. Κατόπιν κατασκευάστηκαν από το κράτος 500 ξύλινα παρα-
πήγματα και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια.
r Η
επιτροπή αποκαταστάσεως ανέλαβε να βελτιώσει τη θέση των προσφύγων και
κατασκεύασε 350 σπίτια με τρεις ή τέσσερις κατοικίες διαφόρων τύπων.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 159: «Υπήρχαν… πολλά χρόνια».
Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφή-
Κείμενο Α (αφορά στο β΄ ερώτημα για άπορους)
r Η
κατάσταση των ανθρώπων που έμεναν στα παραπήγματα ήταν απελπιστική,
αρκεί να σημειωθεί ότι σε κάθε ξύλινο σπιτάκι κατοικούσαν δύο οικογένειες.
r Η
ύδρευση του προσφυγικού αυτού πληθυσμού γινόταν με βυτία του δήμου και
τις ελλείψεις τις αναπλήρωναν οι υδροπώλες, οι οποίοι εμπορεύονταν το νερό.
r Σ το μεγάλο ρεύμα οι ακαθαρσίες, τα σκουπίδια, τα ράκη της ταπητουργίας πα-
ρουσίαζαν φρικτό θέαμα.
Κείμενο Γ (αφορά στο β’ ερώτημα για άπορους)
r Έ
να ολόκληρο χωριό, αποτελούμενο από μικροσκοπικά τενεκεδόσπιτα ξεπήδησε
στα προάστια της Θεσσαλονίκης, προσφέροντας μια πρωτόγονη στέγη σε τετρα-
κόσιες οικογένειες, δηλαδή σε πάνω από δύο χιλιάδες άτομα.
r Ο
ι καλύβες είναι απερίγραπτα στενάχωρες. Με τον τρόπο που έχουν κατασκευ-
αστεί είναι αδύνατο να είναι αεροστεγείς το χειμώνα κι έτσι είναι κρύες και υγρές
ενώ το καλοκαίρι είναι ζεστές σαν φούρνοι.
Κείμενο Β (αφορά στο β’ ερώτημα για εύπορους)
r Π
ολύ λίγοι πρόσφυγες είναι σε θέση να ξεφύγουν από τη λύση της πρόχειρης
κατασκευής νοικιάζοντας ή ακόμη καλύτερα αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την οικο-
δόμηση των κατοικιών τους. Στους τελευταίους παρέχονται οικόπεδα και δάνεια,
ενώ το κράτος αναλαμβάνει τα έργα υποδομής.
r Ο
ι περιπτώσεις της Νέας Σμύρνης, της Καλλίπολης και της Νέας Καλλικράτειας
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
(στο νότιο άκρο της Πειραϊκής) ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Το παράδειγμα
της Νέας Σμύρνης είναι χαρακτηριστικό. Σμυρναίοι πρόσφυγες από τα ανώτερα
κοινωνικά στρώματα στην πατρίδα τους οργανώνονται το 1923 και σε ένα χρόνο
πετυχαίνουν την απαλλοτρίωση περιοχής ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού.
r Τ ο 1925 αρχίζει η οικοδόμηση σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε
μεγαλύτερο πλάτος δρόμων.
❼ Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρα-
κάτω κείμενα, να αναφέρετε τις αντιδράσεις των προσφύγων: α) στην υπογρα-
φή της Σύμβασης της Ανταλλαγής (Ιανουάριος 1923) και β) στην υπογραφή της
Συμφωνίας της Άγκυρας (Ιούνιος 1930) (Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2013)
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 151: «Όταν έγινε γνωστή…ελ-
ληνικού κράτους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό
Κείμενο Α
r Τ ο απόσπασμα είναι από το προσφυγικό ψήφισμα της 21ης Ιανουαρίου 1923 κα
καταγράφει τα επιχειρήματα των προσφύγων για την μη επικύρωση της Σύμβα-
σης ανταλλαγής πληθυσμών.
r Υ
ποστηρίζουν ότι η Σύμβαση καταπατά τα δικαιώματα των προσφύγων και πως
είναι άνιση σε αριθμό η ανταλλαγή Ελλήνων και Τούρκων. Οι Έλληνες που θα
εγκαταλείψουν τις εστίες τους ανέρχονται σε 1.200.000 ενώ οι Μουσουλμάνοι
300.000.
r Π
αραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας,
λόγω του αναγκαστικού εκπατρισμού των Ελλήνων, οι οποίοι ζουν στην Μικρά
Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα δικαιώματα των Ελλήνων είναι αναπαλλο-
τρίωτα.
r Α
ναγκάστηκαν να φύγουν επειδή αντιμετώπισαν απειλές και βιαιότητες από
τους Τούρκους.
r Ο
ι Έλληνες αξιώνουν να επιστρέψουν στις εστίες τους, διαφορετικά καταγγέλ-
λουν τον εκπατρισμός τους ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 161-162: «Ο συμψηφισμός…
1933» και σελ. 163-165: «Οι περισσότεροι πρόσφυγες… ιδρύματα». Από την
πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα
Κείμενο Β
• η συζήτηση στη Βουλή στράφηκε γύρω από τι αποζημιώσεις των προσφύγων
και την αδικία που έγινε εις βάρος τους.
• η συζήτηση έγινε σε έντονους τόνους με αντιπαραθέσεις και διαξιφισμούς ανά-
μεσα στους βουλευτές. Οι πρόσφυγες βουλευτές υποστήριζαν πως το ελληνικό
κράτος όφειλε να υποκαταστήσει το τουρκικό στις υποχρεώσεις που δημιούργη-
σε η Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών.
• Ο
ι πρόσφυγες βουλευτές της Ένωσης Φιλελευθέρων τόνισαν πως πρόκειται για
μια εθνική συμφορά.
• Ε πικράτησαν τρεις τάσεις στη διατύπωση θέσεων στη Βουλή. η πρώτη τάση
ήταν η αδιάλλακτη και την εκπροσωπούσαν οι διοργανωτές του προσφυγικού
συλλαλητηρίου. η δεύτερη τάση ήταν διαλλακτική και αναγνώριζε πως το ελλη-
νικό κράτος δεν ήταν υποχρεωμένο να αποζημιώσει ολοκληρωτικά τους πρό-
σφυγες, είχε όμως την ηθική υποχρέωση να ολοκληρώσει την αποκατάσταση
τους. η τρίτη τάση που ήθελε να κατοχυρώσει την επιφύλαξη των δικαιωμάτων
που είχαν οι πρόσφυγες.
❽ Αντλώντας στοιχεία από την παρακάτω πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις να αποτιμήσετε τη συμβολή των μικρασιατών προσφύγων στην
ανάπτυξη του τομέα της βιομηχανίας (Επαναληπτικές πανελλήνιες 2004)
Απάντηση
η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 168-169: «Η άφιξη… ενδυμάτων».
Κείμενο
• Στο χώρο των εργοστασίων κυριάρχησε η ταπητουργία και η βαμβακουργία.
• Το σύνολο των βιομηχανικών οικοπέδων που παραχώρησε η Ε.Α.π ήταν 40. Από
αυτά, τα εικοσιτέσσερα βρίσκονταν στη νέα Ιωνία και, από τα υπόλοιπα, δύο στην
Καισαριανή, επτά στη νίκαια, επτά στον Υμηττό, ένα στο Βύρωνα, ένα στα Ταμπού-
ρια του πειραιά, ένα στη δραπετσώνα και ένα στον πειραιά.
• Εκτός από τα ταπητουργεία και τα υφαντουργεία, στη νέα Ιωνία ένα οικόπεδο χρη-
σιμοποιήθηκε για εργοστάσιο ελαστικών, ένα για σοκολατοποιία και ζαχαροπλαστι-
κή, ένα για βιομηχανία χρωμάτων και ένα για αγγειοπλαστική.
• Ο νέος και πολλά υποσχόμενος κλάδος της ταπητουργίας προσήλκυσε το ενδια-
ΑπΑντήσεισ των επΑνΑλήπτικων Ασκήσεων κΑι των κριτήριων Αξιολογήσήσ 93
φέρον πολλών γνωστών γηγενών επιχειρηματιών, οικονομικών παραγόντων και

τραπεζών.
• ή Μεταξουργία του κυρκίνη αναπτύχθηκε σε Ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία
«ελληνική Μεταξουργία Α.ε.» και γενικό διευθυντή τον ν.κυρκίνη διαθέτοντας εται-
ρικό κεφάλαιο 5.000.000 δραχμές.
• κύριος παράγοντας της ανάπτυξης της μεταξουργίας στην ελλάδα ήταν η συνει-
σφορά των προσφύγων που με την τεχνογνωσία τους αλλά, κυρίως, με τα φτηνά
εργατικά χέρια που πρόσφεραν έδωσαν μεγάλη ώθηση στην ελληνική Βιομηχανία
Μεταξιού.
❾ Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο
που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιπτώσεις από την άφιξη των Μικρασια-
τών προσφύγων στον τομέα της ελληνικής βιομηχανίας (πανελλήνιες 2011).
Απάντηση
ή απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 168-169: «Η άφιξη… ενδυμάτων».
Κείμενο
• ή εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με την προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών
ενώ ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό
δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες.
• ή χώρα πλουτίστηκε με ανθρώπους δεδομένης επιχειρηματικής ικανότητας και πεί-
ρας.
• ή έκδοση της κτε του 1926 αναφέρει πως στους 7.000 εμπόρους και βιομηχάνους
γραμμένους στο επιμελητήριο της Αθήνας, οι χίλιοι ήταν πρόσφυγες.
• ή πολιτική της εΑπ ενθάρρυνε την εγκατάσταση βιομηχανιών στους συνοικισμούς,
με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας.
• κατά το μεγαλύτερο μέρος ιδρύθηκαν μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύ-
θηκαν από το κράτος, την εΑπ ή την εθνική τράπεζα της ελλάδος, με κοινωνικά
και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. καινούριοι βιομηχανικοί-βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύ-
χθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά, βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση
στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής. Άνθιση γνώρισε και
η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά τις
εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Στη δεκαετία 1922-1932 διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων και

αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει κάποια δομική
αλλαγή. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη
κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό
κράτος μετά την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος.
10 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από: α. Τo κείμε-
νο Α, να αναφερθείτε στο ζήτημα της παραχώρησης κλήρων στους πρόσφυγες-
αγρότες μετά το 1923. β. Τα κείμενα Β και Γ, να απαντήσετε στην εξής ερώτηση:
Με ποιους τρόπους ωφελήθηκε η αγροτική οικονομία από την εγκατάσταση
των προσφύγων; (Πανελλήνιες 2018)
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 156-157: «Η αγροτική… Τράπε-
ζα». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο Α
r Η
παραλαβή γης από τους πρόσφυγες γίνεται χωρίς τοπογράφηση και τα σύ-
νορα σημειώνονται κατά προσέγγιση. Το μέγεθος του τμήματος της γης, που
διανέμεται σε κάθε οικογένεια, εξαρτάται βεβαίως από τη συνολική έκταση. Προ-
τεραιότητα της ΕΑΠ είναι η κάθε οικογένεια να εξασφαλίζει τα προς το ζην και
τα μέσα για να εξοφλήσει το χρέος της.
r Γ ενικά ως βάση θεωρείται η τετραμελής οικογένεια με την προσθήκη του 1/5 της
διανομής για κάθε επιπλέον μέλος.
r Η
αξία της διανομής κυμαίνεται επίσης από τόπο σε τόπο, συχνά δε στην ίδια πε-
ριοχή. Η διακύμανση αυτή δεν εξαρτάται μόνο από την ποιότητα του εδάφους,
αλλά επίσης από την υπάρχουσα υποδομή και απόσταση από κάποιο αστικό
κέντρο κ.λπ.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 167-168: «Για ένα διάστημα…
πατρίδα τους». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Β
r Τ ο 76 τοις εκατό αυτών των αγροτών προσφύγων ασχολούνται με την καλλιέρ-
γεια διαφόρων δημητριακών και κυρίως σιταριού. Τα δημητριακά ανταποδίδουν
πιο γρήγορα από κάθε άλλη καλλιέργεια.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ
ΚΑΙΖΗΤΗΜΑ
ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Α
πό την άλλη πλευρά, η καλλιέργεια του καπνού, το άλλο αναπτυσσόμενο με
ταχύτητα προϊόν της χώρας, απαιτεί πολύ ειδικές συνθήκες, συνθήκες εδάφους,
κλίματος και έκθεσης. Βρέθηκαν αρκετά εδάφη που προσφέρονταν για καλλιέρ-
γεια καπνού έτσι ώστε το 14 τοις εκατό των αγροτών επιδίδονται στην καπνο-
καλλιέργεια.
r Τ ο υπόλοιπο 10 τοις εκατό των αγροτών περιλαμβάνει περίπου ένα 3 τοις εκατό
που καλλιεργούν σταφύλια και 2 τοις εκατό που καλλιεργούν οπωροφόρα ενώ
το τελευταίο 5 τοις εκατό επιδίδονται σε διάφορες αγροτικές ασχολίες όπως η
μεταφορά των αγροτικών προϊόντων και τα συναφή με τη γεωργία επαγγέλμα-
τα, όπως αυτά του σιδηρουργού, του μυλωνά κ.λπ.
Κείμενο Γ
r Η
υλοποίηση έργων υποδομής εξυπηρετούσε ταυτόχρονα δύο σημαντικούς στό-
χους: τη βελτίωση των γενικότερων συνθηκών διαβίωσης στους προσφυγικούς
οικισμούς και τη δημιουργία των κατάλληλων όρων για την ουσιαστική ανάπτυ-
ξη της γεωργικής παραγωγής.
r Τ ο κράτος επενέβη αποφασιστικά στην αγροτική οικονομία αλλάζοντας τις δομές
της.
r Η
διαδικασία απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών επιταχύνθηκε, ενώ παράλληλα με
την αναδιανομή της γης, κυριάρχησε στον αγροτικό χώρο μία διαρκώς αυξανό-
μενη μέριμνα.
r Τ ο 1936 οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις του ελληνικού κράτους είχαν σχεδόν διπλα-
σιαστεί.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
1ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω ορισμών:
α) Σύμβαση περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.
β) Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως.
γ) Τάγματα εργασίας.
δ) Γραφεία Ανταλλαγής. Μονάδες 12
Απάντηση
α) Σύμβαση περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας βλ. σελ.
140 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνθήκης».
β) Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως βλ. σελ. 143 σχ. βιβλίου: «Στα πλαί-
σια… προσφυγιάς».
γ) Τάγματα εργασίας: βλ. σελ. 139 σχ. βιβλίου: «Οι άνδρες… εκτελέστηκαν» και σελ.
144-146 «Αιχμάλωτοι στρατιώτες… ασιτία».
δ) Γραφεία Ανταλλαγής βλ. σελ. 160 σχ. βιβλίου: «Η προσωρινή εκτίμηση… αποκα-
τασταθεί».
Α2. Να αντιστοιχίσετε το περιεχόμενο της στήλης Α με το περιεχόμενο της στήλης Β:

Μονάδες 10
Απάντηση
1 – ε, 2 – δ, 3 – γ, 4 – β, 5-α
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αναφερθείτε στα προσφυγικά ρεύματα από Βουλγαρία και Ρωσία από το 1906
έως το 1921. Μονάδες 12
Απάντηση
βλ. σελ. 137 σχ. βιβλίου: «Οι πρώτοι Έλληνες… Μακεδονικός Αγώνας», «Την εποχή
αυτή έφτασε… ελληνικής κυβέρνησης» και σελ. 140 «Το Νοέμβριο… Ρώσοι».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Β2. Να αναφερθείτε στη μέριμνα του Υπουργείου Περιθάλψεως το χρονικό διάστημα

1917-1921. Μονάδες 16
Απάντηση
βλ. σελ. 141-142 σχ. βιβλίου: «Η μέριμνα για τους… εγκατάστασης».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Ποια υπήρξαν τα αποτελέσματα της προσφυγικής αποκατάστασης για την αγροτική
οικονομία της Ελλάδας κατά την περίοδο 1923-1930; Στην απάντησή σας να συν-
δυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες που παρέχει το ακόλουθο
κείμενο. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 156-157: «Η αγροτική… Τράπεζα»
και σελ 167-168: «Για ένα διάστημα… πατρίδα τους». Από την πηγή θα αξιοποιη-
Κείμενο
r Η αποκατάσταση των προσφύγων ήταν, κατά κύριο λόγο, έργο της Ε.Α.Π., για το
διάστημα 1923-1930, και των κρατικών υπηρεσιών (πριν από το 1923).
r Η αυτοπεποίθηση και η αυτοβοήθεια που έδειξε ο προσφυγικός κόσμος, πότε χτίζο-
ντας και επιδιορθώνοντας σπίτια, και πότε ανοίγοντας σχέσεις με ντόπιους επιχει-
ρηματίες ήταν σημαντική για την οικονομική ανάκαμψη του τόπου.
r Η αναζωογόνηση της χώρας φαίνεται ιδιαίτερα στη Μακεδονία, όπου έχει εγκατα-
σταθεί το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων.
r Στη θέση των έρημων πεδιάδων και των εκτεταμένων ακαλλιέργητων χωραφιών,
όπου έβλεπε κανείς μόνο κοπάδια ζώων, υψώθηκαν χωριά με σφύζουσα ζωή, με
πλατείς δρόμους και απλά υγιεινά σπίτια, με καταστήματα, όπου οι αγρότες τεχνί-
τες, οι κλειθροποιοί, οι σιδηρουργοί, δημιούργησαν και προώθησαν τις εργασίες
τους.
r Γύρω από τα μικρά αυτά κέντρα απλώνονταν χωράφια σπαρμένα με σιτάρι, κριθά-
ρι, βαμβάκι, καπνό και άλλες καλλιέργειες που πρόσφατα εγκαινιάστηκαν. Ακόμη και
ορισμένοι κόλποι της Μακεδονίας, που προηγουμένως ήταν εγκαταλελειμμένοι, άρ-
χισαν να γεμίζουν με ψαράδες πρόσφυγες και να μεταβάλλονται σε μικρά ή μεγάλα
θαλασσινά κέντρα.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας τόσο τα ακόλουθα κείμενα όσο και τις ιστορικές γνώσεις σας, να ανα-
φερθείτε:
α) στις προσπάθειες διπλωματικής διευθέτησης των ελληνοτουρκικών διαφορών
κατά την περίοδο 1923-1930
β) στο πολιτικό σκεπτικό που καθόριζε τις επιλογές του Ελευθέριου Βενιζέλου κατά
τη διάρκεια των σχετικών διαπραγματεύσεων. Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 161: «Μετά την υπογραφή…
κράτους».
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 161: «Οι μεταγενέστερες... Έλ-
ληνα πρωθυπουργού». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυ-
ασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Τ ο απόσπασμα από την ομιλία του Βενιζέλου στη Βουλή των Ελλήνων, δικαι-
ολογεί γιατί ο Βενιζέλος υπέγραψε τη συγκεκριμένη συμφωνία και τι ήθελε να
πετύχει.
r Α
ναγνωρίζοντας τη σημασία των περιουσιών των προσφύγων, ήταν πεποίθη-
σή του πως η Τουρκία δεν θα προχωρούσε τις διαδικασίες για αποτίμηση των
προσφυγικών περιουσιών και δεν θα έδινε όσα αναλογούσαν πραγματικά στους
δικαιούχους πρόσφυγες Έλληνες. Ένα μεγάλο τμήμα της ακίνητης περιουσίας
των Ελλήνων βρισκόταν στη Σμύρνη, ένα άλλο τμήμα ήταν τα σπουδαία κατα-
στήματα της Σμύρνης, αλλά και σημαντικός ελληνικός πλούτος άλλων δραστη-
ριοτήτων που λάμβανε χώρα στη Σμύρνη.
r Τ α αστικά ακίνητα της Σμύρνης και της Φιλαδελφείας, της Μενεμένης, όλων των
ελληνικών πόλεων γενικά, καταστράφηκαν από τους Τούρκους στον μικρασια-
τικό πόλεμο με την κατάληψη της Σμύρνης. Και εξαιτίας της καταστροφής όλων
αυτών των περιουσίων η Τουρκία δεν είχε υποχρέωση να αποζημιώσει τους κα-
τόχους τους. Σε περίπτωση μόνο που η Ελλάδα είχε νικήσει στον πόλεμο, μόνο
τότε μπορούσε να ασκήσει πίεση να λάβουν αποζημίωση οι δικαιούχοι για τις
περιουσίες τους που χάθηκαν.
Κείμενο Β
r Ο
Βενιζέλος ήταν πολιτικός που αναλάμβανε εξ ολοκλήρου την ευθύνη του. Η
απόδοση της αποζημίωσης των περιουσιών δεν ήταν κατά του εθνικού συμφέ-
ροντος της Ελλάδος, διότι η Ελλάδα είχε χάσει πολλά στον μικρασιατικό πόλεμο.
Αυτό που ήταν αναγκαίο ήταν η διασφάλιση των ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των
δυο χωρών, η άρση της μεταξύ τους καχυποψίας, η εξασφάλιση χρημάτων για
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
την ανάπτυξη της χώρας και όχι για εξοπλισμούς με το φόβο ενός επικείμενου
πολέμου με τη Τουρκία. Συνεπώς, το ζητούμενο ήταν η Τουρκία και οι Ελλάδα να
εξομαλύνουν τις μεταξύ τους σχέσεις και να συνεργαστούν. Η συμφωνία της 10ης
Ιουνίου 1930 παρουσιάζετο ως το καλύτερο δυνατό πρώτο βήμα για τη συμφι-
λίωσιν με τη Τουρκία. Ακόμα και όσοι κατέκριναν τη συμφωνία, εκτίμησαν πως η
συμφωνία αυτή ήταν ορθή στην ουσία της.
r Ο
Βενιζέλος επισκέφθηκε την Τουρκία και υπέγραψε το Σύμφωνο φιλίας ουδετε-
ρότητας και διαιτησίας.
Κείμενο Γ
r Ο
Ελευθέριος Βενιζέλος στις τοποθετήσεις του δίνει έμφαση στον αγώνα για κοι-
νωνική και οικονομική δικαιοσύνη.
r Σ ε λόγο του στη Θεσσαλονίκη αναφέρεται στη ρομαντική απορρόφηση του ελλη-
νικού λαού από τη Μεγάλη Ιδέα που δεν επέτρεψε να συγκροτηθεί ένα σύγχρονο
κράτος, το οποίο θα μπορούσε να επιδιώξει σοβαρά την πραγματοποίηση αυτής
της ίδιας της ιδέας.
r Ε ίναι ενδεικτικό της αποφασιστικότητας του Ε. Βενιζέλου ότι επιλέγει την τελετή
μετακομιδής των οστών του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη, στο πλαίσιο
των εορτασμών της εκατονταετηρίδας του ελληνικού κράτους, για να διακηρύξει
πανηγυρικά στο λόγο που εκφωνεί ότι οι αγώνες εθνικής αποκατάστασης των
Ελλήνων είχαν πλέον τερματιστεί.
r Η
αντιπολίτευση καταγγέλλει οξύτατα και μερίδα του κόμματος των Φιλελευθέ-
ρων ηπιότερα τον Ε. Βενιζέλο για το «ζόφον της υλιστικής πολιτικής του», χωρίς,
όμως, να προτείνει εναλλακτική λύση.
r Τ ο αντίπαλο Λαϊκό Κόμμα θα συνεχίσει την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου,
όταν ανέβηκε στην εξουσία, υπογράφοντας, στις 14 Σεπτεμβρίου 1933, σύμφωνο
εγγυήσεως της εδαφικής ακεραιότητας των δύο χωρών.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
2ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω ορισμών:
α) Σύμβαση περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.
β) Πρόνοια
γ) Ορφανοτροφείο
δ) Μακεδονική Επιτροπή Μονάδες 12
Απάντηση
α) Επιχείρηση του Φαβιέρου (1827-1828): βλ. σελ. 120-121 σχ. βιβλίου: «Η νοσταλγία
για την ιδιαίτερη πατρίδα τους… Σάμο και τις Κυκλάδες».
β) Πρόνοια: βλ. σελ. 124 σχ. βιβλίου: «Ο πρώτος γεωργικός συνοικισμός… χωρίς
όμως επιτυχία».
γ) Ορφανοτροφείο: βλ. σελ. 124 σχ. βιβλίου: «Με την άφιξή του… στο νησί».
δ) Μακεδονική Επιτροπή: βλ. σελ. 134-135 σχ. βιβλίου: «Τον Ιανουάριο του 1878…
επέστρεψαν στις περιοχές τους».
Α2. Στους τρείς πίνακες που ακολουθούν να γράψετε, στο κενό αριστερά, το γράμμα
του δεδομένου της Β΄ στήλης, που αντιστοιχεί στο δεδομένο της Α΄ στήλης (κάποια
δεδομένα της Β΄ στήλης περισσεύουν).
i) Α΄. Β΄. Πόλεις όπου

Ομάδες προσφύγων εγκαταστάθηκαν κατά την οθωνική περίοδο
α. Οθωνούπολη
1. __γ__ Ψαριανοί
β. Κυλλήνη
στ
2. __ __ Μακεδόνες γ. Ερέτρια
3. ___ζ_ Κρήτες δ. Αθήνα
4. __β__ Ηπειρώτες ε. Πειραιάς
στ. Νέα Πέλλα
5. ___ε_ Χιώτες
ζ. Μεθώνη
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ii) Α΄. Θέματα που απασχόλησαν Β΄.

την Εθνοσυνέλευση του 1843-1844 Ρύθμιση
α. Συνταγματική ρήτρα
1. ___ε_ Προϋποθέσεις για την απόκτηση
β. Βασιλικό διάταγμα
της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη.
γ. Ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης
γ
2. ____ Καθορισμός των προσόντων των
δ. ∆ιπλωματική ρύθμιση
δημοσίων υπαλλήλων.
ε. Νομοθετική ρύθμιση
iii) Α΄. Επιτροπές που συστάθηκαν Β΄.

κατά τη διάρκεια των αλυτρωτι- ∆ράση των επιτροπών αυτών
κών κινημάτων του 19ου αιώνα
1. __β__ Μακεδονική Επιτροπή α. Περίθαλψη των Μακεδόνων προσφύγων

β. Οργάνωση της επανάστασης
2. __γ__ Κεντρική Επιτροπή
στη Μακεδονία
υπέρ των Κρητών
γ. Ενίσχυση του Κρητικού αγώνα
3. ___ε_ Αγγλοελληνική δ. Οργάνωση του Κρητικού αγώνα
Επιτροπή ε. Περίθαλψη των Κρητών προσφύγων
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποια ήταν η μέριμνα που επέδειξε η κυβέρνηση του Όθωνα απέναντι στους πρό-
σφυγες και ποιες προθέσεις της πολιτείας εξυπηρετούνταν με την πολιτική αυτή;
Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 129-131 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα… Οθω-
νούπολη της Εύβοιας».
Β2. Να αναφερθείτε στον ρόλο της ελληνικής κυβέρνησης και στη δράση των εγκατε-
στημένων στην Ελλάδα Μακεδόνων, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου
(1877-1878). Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 134-135 σχ. βιβλίου: «Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1877-1878) αναθέρμανε

το όνειρο της ανάκτησης της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας… πε-
ριοχές τους».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε: α) στους
λόγους για τους οποίους το θέμα των δικαιωμάτων των ετεροχθόνων απέκτησε
διεθνείς προεκτάσεις, β) στους λόγους για τους οποίους αντέδρασε η οθωμανική
κυβέρνηση.. Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 131-133: «Οι προσπάθειες απο-
κατάστασης του προσφυγικού στοιχείου… νεοσύστατο κράτος». Από τις πηγές
θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής
σημεία:
Κείμενο Α
r Τ ο θέμα των δικαιωμάτων των ετεροχθόνων είχε προεκτάσεις και στις διεθνείς
σχέσεις της Ελλάδας.
r Ο
ι αντιπρόσωποι των ∆υνάμεων συγκέντρωσαν αρχικά την προσοχή τους στον
αποκλεισμό των ετεροχθόνων από τις δημόσιες θέσεις.
Κείμενο Β
Η Ανακοίνωση του βρετανού υπουργού λόρδου Aberdeen προς τον πρεσβευτή της
Βρετανίας στην Αθήνα Lyons αναφέρει χαρακτηριστικά πως επιβάλλεται στο μέλλον
για την διασφάλιση της τάξης στον ελλαδικό χώρο η απαγόρευση εδαφικού προσδι-
ορισμού, όπως Θεσσαλοί, Μακεδόνες, ακόμη και Ψαριανοί, που αποδίδεται σε εποί-
κους εγκατεστημένους στην Ελλάδα, και όλοι να χαρακτηρίζονται ανεξαιρέτως ως
Έλληνες πολίτες. Και αυτό διότι οι ιδιαίτεροι ανταγωνισμοί δημιουργούν ζηλοτυπίες
και διαμάχες.
β) Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφή-
r Σ την διαμάχη αυτοχθόνων και ετεροχθόνων η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντέ-
δρασε διότι διέβλεπε τάσεις διεκδικήσεων σε εδάφη της εκ μέρους της Ελλάδας.
r Η
Οθωμανική κυβέρνηση διατύπωσε έντονες διαμαρτυρίες για την εκλογική
αντιπροσώπευση που χορηγήθηκε στους Ψαριανούς και το ενδεχόμενο να πα-
ραχωρηθούν ανάλογα δικαιώματα και στις άλλες κατηγορίες μεταναστών.
r Σ τις 24 Ιανουαρίου / 5 Φεβρουαρίου 1844 ο οθωμανός πρεσβευτής στην Αθήνα
Κ. Μουσούρος κοινοποιεί στους πρεσβευτές των τριών προστάτιδων ∆υνάμεων
το κείμενο μιας διακοίνωσης που επέδωσε στην ελληνική κυβέρνηση.
r Σ το κείμενο της διακοίνωσης γίνεται κατ’ αρχήν αναφορά στη συγκρότηση της
εθνοσυνέλευσης, στην οποία παίρνουν μέρος αντιπρόσωποι Μακεδόνων, Θεσ-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
σαλών, Ηπειρωτών, Κρητών, Σαμίων, Ψαριανών, Κασιωτών κ.ά., δηλαδή ατόμων

καταγομένων από περιοχές που αποτελούν τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατο-
ρίας.
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην αγρο-
τική πολιτική του Καποδίστρια και στους λόγους που ώθησαν τον Καποδίστρια να
επιχειρήσει την ίδρυση των δύο γεωργικών συνοικισμών Απάθεια και Εξαμίλι. Να
αξιολογήσετε την προσπάθεια αυτή ως προς το αποτέλεσμά της. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 124-125: «Η αδυναμία των επανα-
στατικών κυβερνήσεων… πάψουν να επιδίδονται στη ληστεία». Από τις πηγές θα
αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Σύμφωνα με το ΚΕ΄ ψήφισμα του 1831 δικαίωμα κατοχής δωρεάν γης έχουν όσοι
επιθυμούν να ανεγείρουν πόλη ή προάστειο, όπου ήδη υπάρχουν μόνον ερείπια, ή
οπουδήποτε στην Ελλάδα επί γης εθνικής.
r Η κοινωνική μέριμνα του νεοσύστατου κράτους, με τη συμβολή εύπορων Φιλελλή-
νων και ανθρωπιστών της εποχής για την αποκατάσταση και περίθαλψη των «ανέ-
στιων και απόρων» είναι μια από τις βασικές προτεραιότητες της Καποδιστριακής
κυβέρνησης.
Κείμενο Β
r Ο Καποδίστριας προβαίνει στην αραίωση του πληθυσμού της Αίγινας, στην οποία
είχαν συγκεντρωθεί πολλοί πρόσφυγες.
r Υπολογίζεται πως στην Αίγινα βρίσκονταν 25.000 με 30.000 άνθρωποι, φτωχοί και
ταλαιπωρημένοι, οι οποίοι δεν είχαν σπίτι. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το πα-
ράθεμα για να δείξει το μέγεθος του προβλήματος, πολλοί εξ αυτών προέβαιναν σε
μακάβριες ενέργειες, ανοίγοντας αρχαίους τάφους για να μείνουν.
r Ο Καποδίστριας με τη βοήθεια του Φιλέλληνα Στέβενσον κατάφερε να εγκαταστήσει
πολλούς πρόσφυγες στην Απάθεια του Πόρου, δίνοντας τους γη για να εργαστούν
και να καλύψουν τις βιοποριστικές τους ανάγκες. Παράλληλα τους χορηγεί και προ-
σωρινής διάρκειας επιδόματα, που λαμβάνει η χώρα από την Δύση. Τα βοηθήματα
όμως αυτά δεν είναι ικανά να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες ανάγκες.
r Ο Howes, πληρεξούσιος στην Ελλάδα της φιλανθρωπικής εταιρείας των Ηνωμένων
Πολιτειών έκανε πρόταση στον Καποδίστρια, σύμφωνα με την οποία θα ανελάμβα-
νε να εγκαταστήσει γεωργικώς μερικές πτωχές οικογενείας της Αίγινας. Ο Howes
ζήτησε έκταση γης 5.000 στρεμμάτων πλησίον της Κορίνθου, στο επάνω Εξαμίλι, με
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
πενταετή ασυδοσία. Ο Καποδίστριας παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του υπουργικού

συμβουλίου δέχτηκε την πρόταση αυτή και παραχώρησε γη.
r Ο εποικισμός αυτός τελικά δεν πραγματοποιήθηκε διότι υπήρξαν εμπόδια.
Δ΄
ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ  ΚΕΦΑΛΑΙΟ ∆’
1. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην έκρηξη νέου επαναστατικού κινήματος στην

Κρήτη το 1877-1878;
▶ βλ. σελ. 193-194 σχ. βιβλίου: «Ο Οργανικός Νόμος ίσχυσε… διαβήματα των
Κρητών».
2. α) Πώς οργανώθηκε και πώς εξελίχθηκε η κρητική επανάσταση του 1878;
▶ βλ. σελ. 194 σχ. βιβλίου: «Η νέα κρίση του Ανατολικού Ζητήματος, με την
έκρηξη του ρωσοτουρκικού πολέμου... μετάβασή τους στο Βερολίνο».
β) Να αναφέρετε τις κυριότερες διατάξεις του Χάρτη της Χαλέπας (1878) και να
επισημάνετε τη σημασία τους για την εξέλιξη του κρητικού ζητήματος.
▶ βλ. σελ. 194-196 σχ. βιβλίου: «Η απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων… Χρι-
στιανών την έως τότε κατάσταση».
3. α) Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην εκδήλωση επανάστασης στην Κρήτη το 1889;
▶ βλ. σελ. 194 σχ. βιβλίου: «Η νέα κρίση του Ανατολικού Ζητήματος… στο Βερολίνο».
β) Ποιες συνέπειες είχε η επανάσταση του 1889 για το Κρητικό Ζήτημα;
▶ βλ. σελ. 197-198 σχ. βιβλίου: «Η πενταετία 1889-1894 χαρακτηρίζεται… φαι-
νόμενο καθημερινό».
4. Ποιος ήταν ο εμπνευστής της ιδέας της «Μεταπολιτεύσεως» και ποιες ήταν οι βασι-
κές αρχές της νέας αυτής πολιτικής σχετικά με το Κρητικό Ζήτημα;
▶ βλ. σελ. 198 σχ. βιβλίου: «Την περίοδο αυτή της μεγάλης αναρχίας γεννήθηκε η
ιδέα της Μεταπολιτεύσεως… Κρητών Επιτροπή».
5. Να παρουσιάσετε συνοπτικά την παραχώρηση του νέου «Οργανικού Νόμου» της
Κρήτης το 1896 και τις συνέπειές του για το Κρητικό Ζήτημα.
▶ βλ. σελ. 198 σχ. βιβλίου: «Η πράξη αυτή… βιαιοπραγίες».
6. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις εξελίξεις (1897) που οδήγησαν στην υιοθέτηση για
πρώτη φορά επίσημα από τις Μεγάλες ∆υνάμεις της λύσης της αυτονομίας για το
Κρητικό Ζήτημα.
▶ βλ. σελ. 199-200 σχ. βιβλίου: «Η αντίδραση του ντόπιου μουσουλμανικού στοι-
χείου… κατηγορηματικά».
7. πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήµατος ο ατυχής ελληνοτουρκικός πό-
λεµος του 1897;
▶ βλ. σελ. 201-202 σχ. βιβλίου: «Η ενεργός ανάμειξη της Ελλάδας… του Ύπατου
Αρμοστή».
8. α) ποια προβλήµατα προέκυψαν σχετικά µε τη µετάβαση της εσωτερικής διοίκησης
από το σουλτανικό σύστηµα στο νέο καθεστώς της αυτονοµίας;
▶ βλ. σελ. 202 σχ. βιβλίου: «Για την ομαλή μετάβαση της εσωτερικής διοίκησης
της Κρήτης… καταστροφή»
β) ποιος ήταν ο ρόλος των μεγάλων ∆υνάµεων στην επίλυση αυτών των προ-
βληµάτων;
▶ βλ. σελ. 202-203 σχ. βιβλίου: «Η μεγάλη σφαγή… και εξορίες.
9. να εξηγήσετε µε ποιον τρόπο η µεγάλη σφαγή του ηρακλείου (25 Αυγούστου 1898)
επέσπευσε τη λύση του κρητικού ζητήµατος.
▶ βλ. σελ. 202-203 σχ. βιβλίου: «Η μεγάλη σφαγή… και εξορίες.
1. ποιες ενέργειες έγιναν μετά την αναχώρηση των ξένων ναυάρχων για την οργάνω-
ση της Κρητικής πολιτείας μέχρι και τη συγκρότηση της πρώτης κυβέρνησής της;
▶ βλ. σελ. 206-207 σχ. βιβλίου: «Οι ξένοι Ναύαρχοι… Βενιζέλος».
2. να αποτιμήσετε το έργο της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής πολιτείας.
▶ βλ. σελ. 208 σχ. βιβλίου: «Η πρώτη κυβέρνηση… εγκατάστασής του».
3. Τι προέβλεπε ο Οργανικός νόμος (1900) και τις είδους ζητήματα επέλυε;
▶ βλ. σελ. 208 σχ. βιβλίου: «Ένα σοβαρό ζήτημα… εγκατάστασής του».
4. ποιες ήταν οι αφορμές και ποια τα αίτια της επανάστασης του Θερίσου (1905);
▶ βλ. σελ. 208-210 σχ. βιβλίου: «Το θετικό και αισιόδοξο… Θέρισου».
5. Τι γνωρίζετε για την «ηνωμένη Αντιπολίτευση» και για τις ενέργειές της μετά τις
εκλογές του 1904;
▶ βλ. σελ. 210 σχ. βιβλίου: «Κάτω από… Πρίγκιπα».
6. Τι ζητούσαν οι επαναστάτες στην προκήρυξή τους της 10ης μαρτίου του 1905;
▶ βλ. σελ. 211 σχ. βιβλίου: «Οι επαναστάτες… μήνυμα».
7. να παρουσιάσετε την άμεση αντίδραση του πρίγκιπα γεωργίου και του περιβάλλο-
ντός του στην έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου (1905).
▶ βλ. σελ. 212-213 σχ. βιβλίου: «Η έκρηξη… ανοιχτά».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
8. Ποια ήταν η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης για την επανάσταση στο Θέρισο
το 1905;
▶ βλ. σελ. 213 σχ. βιβλίου: «Το βασιλικό περιβάλλον… ανοιχτά».
9. Ποια ήταν η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Κρητική επανάσταση
του 1905;
▶ βλ. σελ. 213 σχ. βιβλίου: «Οι Μεγάλες Δυνάμεις… επαναστάτες».
10. Ποια ήταν η πολιτική οργάνωση της επανάστασης και ποιες ήταν οι εκτιμήσεις και
οι στόχοι του Βενιζέλου;
▶ βλ. σελ. 213-215 σχ. βιβλίου: «Στο μεταξύ… επικυριαρχία».
11. Ποιες ήταν οι εξελίξεις που οδήγησαν στο τέλος της επανάστασης του Θερίσου;
▶ βλ. σελ. σελ. 215 σχ. βιβλίου: «Η επιμονή… Ελλάδα».
12. Ποια ήταν η συμβολή του κινήματος του Θερίσου στην προώθηση του Κρητικού
ζητήματος;
▶ βλ. σελ. 215-216 σχ. βιβλίου: «Το κίνημα του Θερίσου… ελληνική επαρχία».
13. Πώς διαμορφώθηκε η κατάσταση στην Κρήτη κατά την περίοδο της αρμοστείας του
Αλέξανδρου Ζαΐμη (1906-1908);
▶ βλ. σελ. 216 σχ. βιβλίου: «Ο Αλέξανδρος… Κρητικού Ζητήματος».
14. Τι γνωρίζετε για την Πολιτοφυλακή της Κρήτης και τι ακολούθησε μετά την οργά-
νωσή της;
▶ βλ. σελ. 216 σχ. βιβλίου: «Το πιο σημαντικό… 1912-1913»
15. Ποια γεγονότα οδήγησαν στο τέλος της αρμοστείας Ζαΐμη και στην ψήφιση του Α΄
επίσημου ενωτικού ψηφίσματος;
▶ βλ. σελ. 216-217 σχ. βιβλίου: «Δυο μεγάλα… Κρήτης».
16. Ποια ήταν η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο Α΄ επίσημο ενωτικό
ψήφισμα;
▶ βλ. σελ 217 σχ. βιβλίου: «Για την επίσημη… Κρήτης».
17. Ποια ήταν η στάση του Ελευθερίου Βενιζέλου για το Κρητικό ζήτημα κατά την περί-
οδο 1910-1912 και ποιες αντιδράσεις προκάλεσε στους Κρήτες;
▶ βλ. σελ. 218-219 σχ. βιβλίου: «Λίγους μήνες… τμήματα».
18. Ποιες ήταν οι εξελίξεις που οδήγησαν σταδιακά στην οριστική επίλυση του Κρητικού
ζητήματος το 1913;
▶ βλ. σελ. 219-220 σχ. βιβλίου: «Εκείνο που… ΑΓΩΝΙΑΣ».
19. Ποια εξωτερικά γεγονότα οδήγησαν στην οριστική λύση, του Κρητικού ζητήματος
και με ποιες συνθήκες έληγε το εθνικό ζήτημα της Ένωσης;
▶ βλ. σελ. 219-220 «Εκείνο που… ΑΓΩΝΙΑΣ».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 

1. Ο εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων, βασιλιάς Γεώργιος, ανέλαβε X
τα καθήκοντα του Ύπατου Αρμοστή στις 9 Δεκεμβρίου του 1898.
2. Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας ανάμεσα σε άλλα οργάνω- X
σε πολιτοφυλακή με Ιταλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς (καρα-
μπινιέρους).
3. Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν υπερβολικά συντηρητικό, κα- X
θώς παραχωρούσε στον ηγεμόνα υπερεξουσίες που μπορούσαν να τον
οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά.
4. Ο Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού Εξωτε- X
ρικών στις 18 Μαρτίου 1901.
5. Η Κρητική Βουλή, που ενεργούσε κατά τις εντολές του αρμοστειακού X
περιβάλλοντος, κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο στην Κρήτη για να επα-
ναφέρει την έννομη τάξη.
6. Στις 12 Μαρτίου του 1905 ο πρωθυπουργός Δεληγιώργης κάλεσε τους X
αντιπροσώπους του αθηναϊκού Τύπου και προέβη σε σκληρές δηλώσεις
κατά του Βενιζέλου και των συνεργατών του.
7. Η «Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης» εξέδιδε την εφημερίδα Κήρυξ. X
8. Στις 2 Νοεμβρίου του 1905 υπογράφηκε στις Μουρνιές Κυδωνίας η τε- X
λική συμφωνία ανάμεσα στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τις Μεγάλες Δυ-
νάμεις.
9. Το 1907 οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή της Κρήτης, X
που εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη στους Βαλκανικούς πολέμους.
10. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αντέδρασαν δυναμικά μετά την έκδοση του ενω- X
τικού ψηφίσματος της Κρήτης και δεν αποδέχτηκαν τις νέες εξελίξεις.
11. Η άρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου να επιτρέψει την είσοδο Κρητών X
βουλευτών στο ελληνικό Κοινοβούλιο προκάλεσε στην Κρήτη ισχυρές
αντιδράσεις.
12. Στις 12 Οκτωβρίου 1912 αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι X
σημαίες των Μεγάλων Δυνάμεων και της Τουρκίας.
13. Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (30 Μαΐου 1913) ο X
σουλτάνος παραιτήθηκε από όλα τα δικαιώματά του στην Κρήτη.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Συνδυαστικές ερωτήσεις Δ΄ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου

1. Πώς οργανώθηκε η Κρητική πολιτεία και ποιο ήταν το έργο της πρώτης κυβέρνη-
σης;
▶ βλ. σελ. 206-208 σχ. βιβλίου: «Μέσα σε… εγκατάστασής του».
2. Ποια ζητήματα προκάλεσαν τη ρήξη ανάμεσα στον Πρίγκιπα Γεώργιο και τους Κρη-
τικούς και πώς κορυφώθηκε η κρίση που οδήγησε στην επανάσταση στο Θέρισο;
▶ βλ. σελ. 208-212 σχ. βιβλίου: «Το θετικό… επανάστασης».
3. Ποια ήταν η στάση του Βενιζέλου απέναντι στο Κρητικό ζήτημα όταν ανέλαβε πρωθυ-
πουργία της Ελλάδας και πώς φτάσαμε στην οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος;
▶ βλ. σελ. 218-220 σχ. βιβλίου: «Λίγους μήνες… ΑΓΩΝΙΑΣ».
4. Ποιο ήταν το κοινό αίσθημα των Κρητικών απέναντι στην επανάσταση στο Θέρι-
σο;
▶ βλ. σελ. 211 σχ. βιβλίου: «Μέσα σε λίγες μέρες… επανάσταση», σελ. 213: «Στο
μεταξύ η επανάσταση είχε αποκτήσει ισχυρά ερείσματα», σελ. 214: «Η χωρο-
φυλακή… επαναστάτες» και «φανερή η πτώση της δημοτικότητας του Πρίγκι-
πα».
5. Ποιες ήταν οι πολιτικές εξελίξεις και ποιες οι ενέργειες του Βενιζέλου τα έτη 1910-1913
σχετικά με τη διαχείριση και την επίλυση του Κρητικού ζητήματος;
▶ βλ. σελ. 218-220 σχ. βιβλίου: «Το πολιτικό κενό… Κρήτη, Λίγους μήνες... τμήμα-
τα, Εκείνο που… ΑΓΩΝΙΑΣ».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ ∆’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
❶ Λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόμενο του παραθέ-
ματος, να επισημάνετε τα επιχειρήματα, με τα οποία ο Ελ. Βενιζέλος θεωρούσε
ότι η λύση στο εθνικό ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα «έπρεπε να
είναι σταδιακή, με βαθμιαίες κατακτήσεις».
Aπάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 208-209: «Αλλά το πιο… αξιωματι-
κούς». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Ο Βενιζέλος είχε υποστηρίξει πως η άμεση επίτευξη της ενώσεως ήταν αδύνατη.
r Η παράταση, όμως του καθεστώτος της αρμοστείας ανέστελλε την εφαρμογή των
μέτρων που θα επέτρεπαν τη βαθμιαία απαλλαγή από την εποπτεία των Μεγάλων
Δυνάμεων. Έτσι, η Κρήτη θα έπαυε να είναι έρμαιο των αντικρουόμενων συμφερό-
ντων των Μ. Δυνάμεων.
r Αντίθετα, η ολοκλήρωση της αυτονομίας, σύμφωνη προς τις υποσχέσεις των Δυ-
νάμεων και τις προβλέψεις του Συντάγματος, θα συντελούσε στην προαγωγή των
εθνικών συμφερόντων στο εξωτερικό και την κατοχύρωση της αυτοδιοικήσεως στο
εσωτερικό – ιδιαίτερα μετά την διοργάνωση πολιτοφυλακής από Έλληνες αξιωμα-
τικούς και την παράλληλη αποχώρηση των διεθνών στρατευμάτων.
r Ο παραμερισμός βασικών ανασταλτικών παραγόντων, όπως η παρουσία των ξένων
αγημάτων και η διοίκηση της Κρήτης από εντολοδόχο των ευρωπαϊκών κυβερνήσε-
ων, θα άνοιγε την προοπτική για την προσομοίωση με το καθεστώς της Ανατολικής
Ρωμυλίας.
❷ Λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές γνώσεις και το περιεχόμενο των παραθεμά-

των, να επισημάνετε τους παράγοντες που προσδιόρισαν τον τρόπο άσκησης
των καθηκόντων του πρίγκιπα Γεωργίου στην αρμοστεία της Κρήτης.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Aπάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 208: «Το θετικό… Κρητών» και σελ.
210: «Σύμφωνα με το Σύνταγμα 10 ακόμη βουλευτές θα διορίζονταν απευθείας
από τον Πρίγκιπα». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Α
r Διατυπώνονται θέσεις των συνεργατών και μελών της πρώτης κυβέρνησης της Κρη-
τικής Πολιτείας για τον τρόπο με τον οποίο ο Ύπατος Αρμοστής Γεώργιος ασκεί την
εξουσία. Χαρακτηριστικά, ο Σφακιανάκης θεωρούσε το πρόσωπο του ηγεμόνα «κέ-
ντρον όλων των εξουσιών», ο Πωλογεωργάκης πίστευε πως «ο λαός θέλει τάξιν και
ησυχίαν και να διοικηθή δικτατορικώς, ο Φούμης πρότεινε ότι ο Ηγεμόνας εποπτεύει
τις αρχές και την Πολιτεία, ο Βενιζέλος τόνιζε πως το Σύνταγμα συνδέεται με τον
Ηγεμόνα και του δίνει υπερεξουσίες. Ο Ησυχάκης ζήτησε να περιοριστεί η εξουσία
των βουλευτών και ο Βενιζέλος σε αυτό απαντά πως οι εξουσίες των βουλευτών
είναι τέτοιες που δεν θα πρέπει να παρεμποδίζουν το έργο της εκτελεστικής εξουσί-
ας.
r Από τα παραπάνω συνάγεται πως οι βουλευτές συμφώνησαν για να δοθούν υπε-
ρεξουσίες στον Ύπατο Αρμοστή, διότι πίστευαν πως έτσι θα διοικηθεί καλύτερα η
Κρητική Πολιτεία. Άλλωστε, στο μυαλό τους πίστευαν ότι η αυτονομία είναι προσω-
ρινή, οι εξουσίες του Πρίγκιπα προσωρινές εξίσου, αφού ο στόχος ήταν να ενωθεί η
Κρήτη με την Ελλάδα.
Κείμενο Β
r Στο δεύτερο απόσπασμα τονίζεται η αλλαγή στάσης των Κρητικών μελών της
Βουλής και της Κυβέρνησης απέναντι στον Πρίγκιπα Γεώργιο. Χαρακτηριστικά ο
Σφακιανάκης αποποιήθηκε την πρόταση να υπηρετήσει υπό τον Ύπατο Αρμοστή
προφασιζόμενος λόγους υγείας. Στην πραγματικότητα είχε σοβαρές επιφυλάξεις για
τις προθέσεις και την ικανότητα του πρίγκιπα Γεωργίου να κυβερνήσει την Κρήτη
εποικοδομητικά. Στην «επίσημον Εφημερίδα», όπου περιλαμβάνονται τα «εστενο-
γραφημένα πρακτικά της Συντακτικής Συνελεύσεως των Κρητών», αναφέρεται δή-
λωση του Γεωργίου πως θα διοικήσει όπως ο Μέγας Πέτρος της Ρωσίας και πως ο
Σφακιανάκης τον ειρωνεύτηκε λέγοντας του να μην μιμηθεί τον Μεγάλο Πέτρο στις
σφαγές.
r Σύμβουλος με καθήκοντα υπουργού Εξωτερικών δεν ορίστηκε, γιατί την εξωτερική
πολιτική της Κρήτης θα ασκούσε η βασιλική οικογένεια της Ελλάδας.
r Από τα παραπάνω συνάγεται η δυσαρέσκεια των Κρητικών για τον τρόπο με τον
οποίο ασκούσε την εξουσία ο Γεώργιος.
Κείμενο Γ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Ο Βενιζέλος, ο Σφακιανάκης και ο γενικός πρόξενος της Αγγλίας Esme Howard εκ-
φράζουν τις αμφιβολίες τους για την αποτελεσματικότητα του Πρίγκιπα και τη δυ-
σαρέσκεια τους για τις αντιδημοκρατικές μεθόδους του. Ο Howard επισημαίνει την
απροθυμία του Πρίγκιπα να συνεργαστεί με την Κυβέρνηση του και ότι ο Πρίγκιπας
απεχθάνεται τον κοινοβουλευτισμό.
❸ Λαμβάνοντας υπόψη την αφήγηση του βιβλίου σας και τις πληροφορίες του πα-
ραθέματος, να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε τα κριτήρια που επέδρασαν
στη διαμόρφωση των απόψεων του Ελ. Βενιζέλου όσον αφορά τη διαχείριση
του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.
Aπάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 208-209 «Αλλά το πιο… αξιωματι-
κούς». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Ο Βενιζέλος κρίνοντας ότι η κρητική κυβέρνηση ήταν ασταθής και τα συνταγματικά
της θεμέλια ασαφή πίστευε και υποστήριζε την ανακήρυξη της Κρήτης σε ανεξάρτη-
το πριγκιπάτο ως τελευταίο στάδιο για τη νομότυπη πραγματοποίηση της ένωσής
της με την Ελλάδα.
r Πρότεινε να οργανωθεί εθνοφρουρά με τις οδηγίες και υπό τις διαταγές ελλήνων
στρατιωτικών και να γίνει διάβημα στις Μεγάλες Δυνάμεις για την προκήρυξη της
αδέσμευτης αυτονομίας της Κρήτης, την κατάργηση της αρμοστείας και την εξουσι-
οδότηση της κρητικής Συνέλευσης να εκλέξει κυβερνήτη.
r Υποστήριζε επίσης τη δημιουργία τακτικού κρητικού στρατού και την υποβολή αίτη-
σης στις Δυνάμεις να αποσύρουν τις φρουρές τους, αφού οργανώνονταν οι τοπικές
στρατιωτικές δυνάμεις. Με αυτόν τον τρόπο η Κρήτη θα απαλλασσόταν οριστικά
από το διεθνή έλεγχο και θα ήταν πλέον σε θέση να κηρύξει και τυπικά την ένωση
με την Ελλάδα σε πρώτη ευκαιρία.
r Η άγνοια του περιεχομένου των διαπραγματεύσεων και των διαβημάτων του πρί-
γκιπα όξυνε το κλίμα δυσπιστίας και καχυποψίας των σχέσεών του με τον Βενιζέ-
λο.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
❹ Βασισμένοι στο περιεχόμενο της ακόλουθης πηγής και την αφήγηση του σχο-
λικού σας βιβλίου να παρουσιάσετε τις συνθήκες υπό τις οποίες εκδηλώθηκε
η προσπάθεια των Κρητών για ένωση με την Ελλάδα το 1908, τη μορφή που
έλαβε και τον τρόπο με τον οποίο την αντιμετώπισαν τόσο οι δύο άμεσα ενδι-
αφερόμενες χώρες όσο και οι Μεγάλες Δυνάμεις.
Aπάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 216-218: «Δυο μεγάλα… απέκοψε
τον ιστό της». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο
r Ο Αλ. Ζαΐμης ήταν ύπατος αρμοστής Κρήτης, όταν εκδηλώθηκε το κίνημα των Νεό-
τουρκων (1908). Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε ευφορία σε όλες τις εθνότητες που δια-
βιούσαν στη Μακεδονία υπό οθωμανική κυριαρχία, καθώς οι εξαγγελίες του κινήμα-
τος προοιωνίζονταν μια νέα εποχή ειρηνικής συμβίωσης για Έλληνες, Βούλγαρους,
Αρμενίους και Τούρκους.
r Το κίνημα εκμεταλλεύτηκαν η Βουλγαρία, η οποία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της
από την οθωμανική εξουσία, παρά την συνθήκη του Βερολίνου, και η Αυστρία, η
οποία προσάρτησε τις σλαβικές επαρχίες Βοσνία και Ερζεγοβίνη, που κατείχε ήδη
στρατιωτικά.
r Ο κρητικός λαός έσπευσε και αυτός να διακηρύξει τη ανεξαρτησία του, επωφελού-
μενος της συγκυρίας.
r Το φθινόπωρο το 1908 σε μαζικό συλλαλητήριο ο λαός των Χανίων κήρυξε την κα-
τάργηση του καθεστώτος του ύπατου αρμοστή και την ένωση με την Ελλάδα.
r Την ίδια ημέρα η κρητική εθνοσυνέλευση, μετά την ανεπίσημη υπόδειξη του Έλληνα
πρωθυπουργού Γ. Θεοτόκη, κατήργησε τις αρχές του παλιού καθεστώτος και συ-
γκρότησε πενταμελή εκτελεστική επιτροπή με αρμοδιότητα τη διακυβέρνηση της
νήσου στο όνομα του Έλληνα βασιλιά και σύμφωνα με τους νόμους του ελληνικού
κράτους.
r Η στάση των Προστάτιδων Δυνάμεων απέναντι στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας
δεν ήταν εντελώς αρνητική. Δήλωσαν έτοιμες να συζητήσουν το Κρητικό ζήτημα με
την τουρκική πλευρά, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρείτο η τάξη στο νησί και
θα προστατευόταν ο μουσουλμανικός πληθυσμός.
r Η ελληνική κυβέρνηση πίστευε ότι το ζήτημα θα μπορούσε να τεθεί μέσα στο πλαίσιο
που προδιέγραφαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, βοηθούσης και μιας γενικότερης ελληνο-
τουρκικής προσέγγισης που θα επιδιωκόταν. Οι προσδοκίες της όμως προσέκρου-
σαν στην απόλυτα αρνητική στάση του νεοτουρκικού καθεστώτος. Το τελευταίο,
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας και την προσάρτηση της
Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από την Αυστρία, έψαχνε εναγωνίως να επιδείξει μια δι-
πλωματική επιτυχία.
r Μπροστά στην αντίδραση των Νεότουρκων εθνικιστών οι δυνάμεις υπαναχώρησαν
και παρέπεμψαν το ζήτημα για επίλυση σε πιο εύθετο χρόνο, με απαραίτητο όρο τη
σύμφωνη γνώμη της τουρκικής πλευράς.
r Η ελληνική κυβέρνηση φοβούμενη στρατιωτική εμπλοκή με την Τουρκία αποφάσισε
να μην οξύνει την αντιπαράθεση και τήρησε μετριοπαθή στάση. Το γεγονός αυτό
προκάλεσε τη σφοδρή αγανάκτηση του ελληνικού λαού και αισθήματα απογοήτευ-
σης και οργής για την ελληνική κυβέρνηση, η οποία κατηγορήθηκε ότι δεν μπορούσε
να υπερασπισθεί τα εθνικά δίκαια.
r Συμβολική αποκορύφωση της εφεκτικής στάσης της ελληνικής πλευράς ήταν η υπο-
στολή της ελληνικής σημαίας από το φρούριο των Χανίων τον Αύγουστο του 1909.
❺ Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που
σας δίνονται, να αναφερθείτε: α. στις διεθνείς εξελίξεις του 1908 που επηρέασαν
την πορεία του Κρητικού Ζητήματος και στις σχετικές αντιδράσεις των Κρητών,
β. στις αντιδράσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρα-
τορίας (Τουρκίας) που προκάλεσαν οι ενέργειες των Κρητών (Επαναληπτικές
Πανελλήνιες 2018)
Aπάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 216-217: «Δυο μεγάλα… Κρή-
της». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο Α
r Τ ο απόσπασμα είναι από χειρόγραφη προκήρυξη του Βενιζέλου το 1908, η οποία
τονίζει πως μετά την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε Βασίλειο απαιτείται να κά-
νουν το ίδιο και οι Κρητικοί, δηλαδή να κηρύξουν την ένωση της Κρήτης με την
Ελλάδα. Καλεί τους Κρητικούς να προσέλθουν στα Χανιά άοπλοι σε καθορισμένη
ώρα. (επισήμανση: δίνεται ο τόνος της συγκέντρωσης ως ειρηνικός).
Κείμενο Β
r Τ ο απόσπασμα αποτελεί διάγγελμα της Κυβέρνησης της Κρήτης προς τον λαό
της.
r Η
Κυβέρνηση ύστερα από την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο Βασί-
λειο και την προσάρτηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
κρίνει ιερό της καθήκον να κηρύξει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
r Ό
λα τα εμπόδια της ένωσης ξεπεράστηκαν.
r Κ
αλούνται οι Κρητικοί να σταθούν επάξια στο ύψος των περιστάσεων, διασφαλί-
ζοντας τη δημόσια τάξη και προστατεύοντας τους μουσουλμάνους του νησιού.
Κείμενο Γ
r Τ ο απόσπασμα είναι από το Α΄ επίσημο Ενωτικό Ψήφισμα των Κρητών το οποίο
διακηρύσσει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
r Δ
ίνεται εντολή στις Αρχές του νησιού να συνεχίσουν να εκτελούν τα καθήκοντα
τους.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 217: «Παρά τις… ιστό της». Από
την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση
Κείμενο Δ
r Η
αντίδραση των προστάτιδων Δυνάμεων απέναντι στην επαναστατική πρωτο-
βουλία του κρητικού λαού δεν ήταν απόλυτα αρνητική. Οι τέσσερις κυβερνήσεις,
μετά από ολιγοήμερες διαβουλεύσεις, έσπευδαν να τονίσουν ότι θα κάνουν δια-
πραγματεύσεις με την Τουρκία με την προϋπόθεση να τηρηθεί η τάξη στο νησί.
r Ο
ι Νεότουρκοι εθνικιστές, μετά την αναγκαστική υποχώρηση απέναντι στη
Βουλγαρία (ανακήρυξή της σε ανεξάρτητο βασίλειο) και στην Αυστρο-Ουγγαρία
(προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης), αναζητούσαν στη ματαίωση της ενωτι-
κής λύσεως το έρεισμα μιας πρώτης διπλωματικής επιτυχίας.
r Π
ίσω από την παράταση των διαπραγματεύσεων δεν ήταν πλέον δύσκολο να
διαφανεί η επιφυλακτικότητα αρχικά και η υπαναχώρηση στη συνέχεια των προ-
στάτιδων Δυνάμεων.
r Η
ουσιαστική εντούτοις απεμπόληση της διαπραγματευτικής διαδικασίας με άμε-
σο στόχο την ένωση δεν ανέστειλε την εφαρμογή της αποφάσεως των Δυνάμε-
ων να αποσύρουν από τη Μεγαλόνησο τα υπόλοιπα στρατεύματά τους.
r Σ τις 30 Ιουνίου οι εκπρόσωποι των Δυνάμεων συνόδευαν την επαναβεβαίωση
της 24ης Ιουλίου 1909 σαν ημέρα αποχωρήσεως των τελευταίων αγημάτων τους.
Ωστόσο, δήλωσαν ότι θα παρέμβουν σε περίπτωση που δεν διασφαλιστούν τα
δικαιώματα της μουσουλμανικής μειονότητας στο νησί.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
❻ Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα
που σας δίνονται, να αναφερθείτε: α) στις πρώτες ενέργειες των επαναστατών
του Θερίσου και τους σκοπούς του επαναστατικού κινήματός τους και β) στην
αντίδραση του βασιλικού περιβάλλοντος και της ελληνικής κυβέρνησης απένα-
ντι στο κίνημα αυτό (Ομογενείς Πανελλήνιες 2015).
Aπάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 210-212: «Όλοι πλέον… επα-
νάστασης». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Σ τις 10 Μαρτίου 1905 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επικεφαλής σημαντικής μερίδας
της αντιπολιτευτικής κινήσεως, κήρυξε στο χωριό Θέρισο, στους πρόποδες των
Λευκών Ορέων, ένοπλο επαναστατικό κίνημα.
r Χ
ίλιοι περίπου άνδρες, οι μισοί ένοπλοι, συνιστούσαν την κύρια επαναστατική
δύναμη, ενώ, παράλληλα, οι διασκορπισμένοι οπαδοί του κινήματος επιχειρού-
σαν να το ενισχύσουν ηθικά ή και να δημιουργήσουν επαναστατικές εστίες και
στα υπόλοιπα διαμερίσματα της χώρας.
r Η
προώθηση της ενωτικής λύσεως συνιστούσε το βασικό επαναστατικό αίτημα·
παράλληλα όμως προβαλλόταν και το αίτημα της ριζικής μεταβολής των όρων
της εσωτερικής διακυβερνήσεως και υπογραμμιζόταν η ανάγκη για την άμεση
αντικατάσταση του ύπατου αρμοστή.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 212-213: «Η έκρηξη… στήριζαν
ανοιχτά». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Β
r Τ ο απόσπασμα αποτελεί μέρος της θέσης του Θ. Δηλιγιάννη, πρωθυπουργού της
Ελλάδας για το κίνημα στο Θέρισο.
r Καταδικάζει το κίνημα και θεωρεί πως είναι επιβλαβές.
r Ο
ι κινηματίες έκαναν λάθος στους υπολογισμούς τους και οι Μ. Δυνάμεις έχουν
δηλώσει πως δεν στηρίζουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα στη παρούσα
χρονική στιγμή. Οι Μ. Δυνάμεις είναι πρόθυμες να ενισχύσουν οικονομικά και να
αποσύρουν τα στρατεύματα κατοχής.
r Κ
αταλήγει στο συμπέρασμα πως το κίνημα δεν θα πετύχει το σκοπό του και
κατηγορεί το Βενιζέλο για απερισκεψία που μπορεί να στοιχήσει τραγικά στο
μέλλον της Κρήτης.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ ∆’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δοθεί το περιεχόμενο των παρακάτω ορισμών:
α. Πολιτοφυλακή Κρήτης
β. Ροπαλοφόροι
γ. Οργανικός νόμος 1900 Μονάδες 12
Απάντηση
α) Πολιτοφυλακή Κρήτης: βλ. σελ. 216 του σχ. βιβλίου: «Το πιο σημαντικό… 1912-
1913» (Επισήμανση: Η Πολιτοφυλακή της Κρήτης θεσπίστηκε με το Οριστικό Κείμενο
των μεταρρυθμίσεων το 1906 και προέβλεπε η Πολιτοφυλακή να αποτελείται από
Έλληνες Αξιωματικούς. Παράλληλα τα ξένα στρατεύματα θα αποχωρούσαν από το
νησί.)
β) Ροπαλοφόροι: βλ. σελ. 212-213 του σχ. βιβλίου: «Ο Πρίγκιπας… ροπαλοφό-
ρους».
γ) Οργανικός νόμος 1900: βλ. σελ. 208 του σχ. βιβλίου: «Ένα σοβαρό… εγκατάστα-
σης του».
Α2. Να κάνετε αντιστοίχιση των δεδομένων της στήλης Α με τα δεδομένα της στή-
λης Β. Μονάδες 08
Απάντηση
1 – γ, 2 – δ, 3 – β, 4 – α
Β1. Να αναφερθείτε στις ενέργειες που έγιναν από την αναχώρηση των ξένων Ναυ-
άρχων από την Κρήτη στις 10 Δεκεμβρίου 1898 για την οργάνωση της Κρητικής
Πολιτείας. Μονάδες 15
Απάντηση
Η απάντηση βρίσκεται στις σελ. 206-207 του σχ. βιβλίου: «Οι ξένοι Ναύαρχοι… Βενι-
ζέλος».
Β2. ποια ήταν η αντίδραση των μ. δυνάμεων στην κήρυξη του Επίσημου Ενωτικού
ψηφίσματος των Κρητικών στις 24 Σεπτεμβρίου 1908; Μονάδες 15
Απάντηση
η απάντηση βρίσκεται στη σελ. 217-218 του σχ. βιβλίου: «Παρά τις… ιστό της» .
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόμενο του παραθέμα-
τος, να αναφερθείτε στην πολιτική ατμόσφαιρα που οδήγησε στην απόλυση του
Ελ. Βενιζέλου από το αξίωμα του υπουργού και στη συνέχεια στην επανάσταση του
Θερίσου (1905). Μονάδες 25
Απάντηση
η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 209-210: «Η διάσταση των απόψε-
ων… επανάστασης». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό
Κείμενο
• Οι αρμονικώτατες αρχικά σχέσεις πρίγκιπα και Βενιζέλου απέβησαν με την πάροδο
του χρόνου ψυχρές, εξ αιτίας των επιδράσεων του ιδιαιτέρου γραμματέα του πρί-
γκιπα, Ανδρέα παπαδιαμαντόπουλου.
• Οι σχέσεις εκτραχύνθηκαν φανερά και απροσχημάτιστα, όταν ο Βενιζέλος ανέφερε
στον πρίγκιπα ότι κατά την λήξη της τριετούς θητείας του θα έπρεπε να μη επιδιω-
χθεί η ανανέωση της θητείας του, αλλά να κηρυχθεί η Κρήτη πραγματικά αυτόνομη
πολιτεία και ο ανώτατος άρχων της να εκλεγεί από τη συνέλευση.
• Ο Βενιζέλος πρότεινε επίσης τα ξένα στρατεύματα να αποσυρθούν, να τερματιστεί
η κηδεμονία και οι επεμβάσεις των ξένων και έτσι να καταστεί δυνατή η ένωση της
Κρήτης με την Ελλάδα.
• Ο πρίγκιπας όχι μόνο απέκρουσε τη γραμμή αυτή, αλλά και υποκίνησε αληθινή
σταυροφορία κατά του Βενιζέλου, εμφανίζοντάς τον ως ανθενωτικό.
• Ο ιδιαίτερος του πρίγκιπα παπαδιαμαντόπουλος υπέβαλε έκθεση προς την υπό τον
γ. Θεοτόκη ελληνική κυβέρνηση και τον βασιλέα γεώργιο, στην οποία ο Βενιζέλος
εμφανιζόταν σαν αποδεδειγμένα ιδιοτελές όργανο ξένων δυνάμεων.
• Ο Βενιζέλος υπέβαλε τότε δυο φορές την παραίτησή του στον αρμοστή, αλλ’ αυτός
δεν την αποδεχόταν, προτίμησε δε, μέσα στον φανατισμό του, να δημοσιεύσει στις
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
18 Μαρτίου 1901 διάταγμα βαρύτατα προσβλητικό, με το οποίο απέλυε τον επί της
Δικαιοσύνης σύμβουλό του.
r Ο Βενιζέλος άρχισε ανοικτή αντεπίθεση από τις στήλες της εφημερίδας «Κήρυξ» των
Χανίων, με σειρά άρθρων υπό τον τίτλο «Γεννηθήτω φως».
r Η εντολή των Δυνάμεων προς τον Πρίγκιπα Αρμοστή ήταν τριετής, κατόπι της
επιμονής της Αγγλίας, η οποία φοβόταν ενδεχόμενη ρωσική επιρροή στον Γεώργιο
και γι’ αυτό θέλησε περιορισμένη τη θητεία του. Την Αγγλία υποστήριξε σ’ αυτό
και η Γαλλία. Και οι δυο δυνάμεις ήταν κηρυγμένες ανένδοτα κατά της ένωσης της
Κρήτης με την Ελλάδα.
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο και το περιεχόμενο του
παραθέματος, να αναφερθείτε στα αποτελέσματα που έφερε η επανάσταση του Θε-
ρίσου στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική κατάσταση της Κρήτης. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 215-216: «Το κίνημα στο Θέρισο…
επαναστάτες». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο
r Η εμμονή του Βενιζέλου στην αντίληψη ότι η επιτόπια διερεύνηση θα οδηγούσε τις
Προστάτριες Δυνάμεις στη λήψη θετικών μέτρων, τόσο για τη βελτίωση των όρων
της εσωτερικής διακυβερνήσεως όσο και για την πορεία προς την εθνική λύση, απο-
δεικνυόταν απόλυτα βάσιμη.
r Η άμεση σύσταση της εξεταστικής επιτροπής και η σύνθεσή της, ιδίως η παρουσία
του Εδουάρδου Λω, προσέδωσαν στην αποστολή της ουσιαστική βαρύτητα. Η κά-
θοδος στη Μεγαλόνησο και η επαφή με τη ζωντανή πραγματικότητα θα ωθήσει
τους Ευρωπαίους εκπροσώπους στη συναγωγή συμπερασμάτων που προκαθόριζαν
την κατεύθυνση των τελικών διακυβερνητικών αποφάσεων.
r Καμία βιώσιμη λύση δε θα ήταν δυνατή εκτός από την ενωτική.
r Η στάση του πρίγκιπα Γεωργίου απέκλειε ακόμη και την προσωρινή ομαλή διαρρύθ-
μιση της εσωτερικής πολιτικής ζωής.
r Ο Λω, πρόεδρος της εξεταστικής επιτροπής και ειδικός γνώστης των ελληνικών
θεμάτων εισηγούνταν στη βρετανική κυβέρνηση να αναθέσει στον Έλληνα βασιλιά
το δικαίωμα να υποδεικνύει ή να μεταθέτει τον ύπατο αρμοστή και να εγγυηθεί την
τήρηση της συνταγματικής τάξης και την εφαρμογή των εσωτερικών μεταρρυθμί-
σεων που προτείνονταν από την επιτροπή.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις κοινοποιήθηκαν το Ιούλιο του 1906: αναδιάρθρωση της

χωροφυλακής και δημιουργία πολιτοφυλακής κάτω από την εποπτεία Ελλήνων αξι-
ωματικών – μετά τη διαγραφή τους από τις τάξεις του ελληνικού στρατού͘, αποχώ-
ρηση των διεθνών στρατευμάτων μετά την αποκατάσταση της τάξης͘, χορήγηση
νέου δανείου 9.300.000 γαλλικών φράγκων και αναστολή –ως το 1911- της πληρω-
μής των τόκων του αρχικού δανείου͘, επέκταση στην Κρήτη των αρμοδιοτήτων της
επιτροπής ελέγχου των οικονομικών της Ελλάδας͘, αναθεώρηση του Συντάγματος.
r Στις 14 Σεπτεμβρίου κοινοποιήθηκε επίσημα η κοινή απόφαση για την εκχώρηση
στον Έλληνα βασιλιά του δικαιώματος να διορίζει τον ύπατο αρμοστή μετά από
έγκριση των Προστατριών Δυνάμεων.
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Να κυκλώσετε το γράμμα με τη σωστή απάντηση:

1. Οι νόμοι του 1907
α) επέτρεπαν στις ελληνικές κυβερνήσεις να απαλλοτριώνουν μόνο μερικές ιδιοκτη-
σίες για να τις διανέμουν σε ακτήμονες.
β) εφαρμόστηκαν χωρίς πολλές δυσκολίες.
γ) προκάλεσαν συγκρούσεις, όπως στο Κιλελέρ το 1910.
δ) επέτρεπαν απαλλοτριώσεις με γρήγορους ρυθμούς μέχρι το τέλος των Βαλκανι-
κών πολέμων.
2. Την ανάπτυξη ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο την Ελλάδα εμπό-
διζε
α) η έλλειψη ικανών ηγετών.
β) η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας.
γ) η οικονομική απομόνωση της χώρας.
δ) το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του λαού.
3. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το εργατικό και σοσιαλιστικό κί-
νημα οδηγήθηκε σε ωρίμανση εξαιτίας
α) των πιέσεων που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία και του αντίκτυπου της ρωσι-
κής επανάστασης.
β) της μείωσης της επίδρασης της Μεγάλης Ιδέας.
γ) της ενσωμάτωσης της Θεσσαλονίκης, μια πόλης με πλούσιο βιομηχανικό υπόβα-
θρο και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
δ) της ίδρυσης της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ).
4. Στον οικονομικό τομέα ο Βενιζελισμός θεωρούσε
α) ότι το ελληνικό κράτος έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωσή του εκτός των
συνόρων ελληνισμού.
β) ότι το ελληνικό κράτος με βάση τη Μεγάλη Ιδέα έπρεπε να διεκδικήσει τη θέση
του στον σύγχρονο κόσμο.
γ) τις ελληνικές παροικίες ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού.
δ) ως προϋπόθεση της υλοποίησης του την απομάκρυνση από την ιδέα της ανά-
πτυξης των πλουτοπαραγωγικών δυνάμεων του έθνους.
5. Στη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας έδιναν πιθανότητες επιτυχίας
α) η παρουσία άλλων εθνικιστικών κινημάτων.
β) ο υπερπόντιος ελληνισμός.
γ) η Μεγάλη Ιδέα.
δ) Η Μεγάλη Ιδέα και οι προϋποθέσεις της.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
6. Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε

α) χωρίς αντιδράσεις από την Εθνική Τράπεζα.
β) κάτω από την πίεση των ξένων συμβούλων.
γ) χωρίς την πίεση των ξένων συμβούλων.
δ) με στόχο τον περιορισμό της τοκογλυφίας.
7. Οι προσπάθειες αποτροπής της κρίσης του 1932
α) επέτρεψαν τη μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό.
β) οδήγησαν σε μια εποχή ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζη-
τήματα.
γ) οδήγησαν στις ελεύθερες εξωτερικές συναλλαγές.
δ) δεν οδήγησαν, όπως αλλού, σε μια πολιτική προστατευτισμού.
8. Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του 1844 δικαίωμα ψήφου
α) δινόταν στους πολίτες (άρρενες) ηλικίας 25 ετών συμπληρωμένων, ακόμα κι αν
δεν είχαν καμία ιδιοκτησία.
β) δεν είχαν εκείνοι εναντίον των οποίων υπήρχαν δικαστικές αποφάσεις.
γ) είχαν ακόμα και οι πολίτες που δεν είχαν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας
τους.
δ) δινόταν σε όλους τους πολίτες χωρίς περιορισμούς.
9. Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με
α) τον θάνατο του Κωλέττη.
β) την έξωση του Όθωνα.
γ) την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων.
δ) τη δημιουργία της Μεγάλης Ιδέας.
10. Η πλειοψηφία των αντιπροσώπων από τις εκλογές του 1862 προερχόταν από
α) τοπικά ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις.
β) τοπικά ψηφοδέλτια ύστερα από σχετικές κομματικές παρεμβάσεις.
γ) καθαρά κομματικά ψηφοδέλτια.
δ) τοπικά ψηφοδέλτια ύστερα από παρεμβάσεις των Μ. Δυνάμεων.
11. Οι αθρόες μεταναστεύσεις μουσουλμάνων στις αρχές του 1914 υπήρξαν
α) η αιτία για να εκδιώξει η Τουρκία τους Έλληνες.
β) η αφορμή για να εκδιώξει η Τουρκία τους Έλληνες.
γ) το αποτέλεσμα της εκδίωξης των Ελλήνων της Τουρκίας.
δ) η συνέπεια της εκδίωξης των Ελλήνων της ανατολικής Θράκης.
12. Μετά τη διάλυση της ΕΑΠ το 1930 τα χρέη των αγροτών προσφύγων ανέλαβε να
εισπράξει
α) η Εθνική Τράπεζα. γ) η Αγροτική Τράπεζα.
β) η Γενική Τράπεζα. δ) η Τράπεζα της Μακεδονίας.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
13. Για την αποζημίωση που θα έπαιρναν οι πρόσφυγες καθορίστηκαν

α) ίδια ποσά για όλους.
β) τα περιουσιακά στοιχεία για τα οποία αυτή καταβαλλόταν.
γ) τα μέλη τη οικογένειας για τα οποία αυτή καταβαλλόταν.
δ) οι περιοχές προέλευσης των προσφύγων για τις οποίες αυτή καταβαλλόταν.
14. Στην οικονομική ζωή η διάσταση προσφύγων και γηγενών ήταν εμφανής
α) μόνο στον ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας.
β) μόνο στην ιδιοκτησία της γης.
γ) μόνο στις επιχειρηματικές δραστηριότητες.
δ) σε όλα τα επίπεδα.
15. Η αγροτική αποκατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο
α) του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων.
β) του Υπουργείου Πρόνοιας και Αντιλήψεως.
γ) της Μικτής Επιτροπής.
δ) της Ε.Α.Π.
16. Την αξία του παραχωρούμενου κλήρου στους αγρότες
α) θα πλήρωνε το κράτος.
β) θα πλήρωναν οι πρόσφυγες με δόσεις.
γ) θα πλήρωνε η Μικτή Επιτροπή.
δ) θα πλήρωναν οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί.
17. Η αστική αποκατάσταση περιλάμβανε
α) μόνον πρόνοια για εύρεση εργασίας.
β) τόσο στέγαση όσο και πρόνοια για εύρεση εργασίας.
γ) μόνο στέγαση των απόρων προσφύγων.
δ) μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας.
18. Η Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας προέβλεπε ότι
οι πρόσφυγες έπρεπε να αποζημιωθούν για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν. Η
αποζημίωση θα δινόταν από
α) το κράτος στο οποίο βρίσκονταν οι περιουσίες.
β) τη Μικτή Επιτροπή.
γ) τα κράτη υποδοχής.
δ) τη Διεθνή Τράπεζα.
19. Το έργο της εκτίμησης της αξίας των εκατέρωθεν περιουσιών που εγκαταλείφθη-
καν ανέλαβε
α) η Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών.
β) η Μικτή Επιτροπή.
γ) τα Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών.
δ) το Ανώτατο Συμβούλιο.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
20. Η ανταλλάξιμη περιουσία περιήλθε

α) μόνο σε γηγενείς. γ) και σε γηγενείς.
β) μόνο σε πρόσφυγες. δ) και σε αλλοδαπούς.
21. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προσφύγων και γηγενών
α) δεν έπαψε να υπάρχει ποτέ.
β) έπαψε να υπάρχει μετά τη δεκαετία του 1940.
γ) έπαψε να υπάρχει μετά τη δεκαετία του 1950.
δ) έπαψε να υπάρχει μόνο στις μέρες μας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗΣ
1. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β.

Α – 6, Β – 4, Γ – 7, Δ – 5, Ε – 2, Στ – 1, Ζ – 8, Η – 3

1 – Η, 2 – Γ, 3 – Α, 4 – Β, 5 – Δ, 6 – Ζ, 7 – Στ, 8 – Ε

Α – 3, Β – 4, Γ – 2, Δ – 1

Α – 3, Β – 1, Γ – 2, Δ – 6, Ε – 4, Στ – 5
5. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β (ένα

στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).
Α – 2, Β – 9, Γ – 4, Δ – 1, Ε – 6, Στ – 8, Ζ – 3, Η – 5
(Ο αριθμός 7 στη στήλη Β περισσεύει)

1 – 1922, 2 – 1918, 3 – 1917, 4 – 1927, 5 – 1862, 6 – 1875

1 – Δ, 2 – Α, 3 – Ε, 4 – Γ, 5 – Β, 6 – Ζ, 7 – Η, 8 – Στ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
8. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β (τα στοι-

χεία της στήλης Α αντιστοιχούν σε περισσότερα του ενός στοιχείου της στήλης Β).
Α  2, 4, 8
Β  1, 3, 6
Γ  5, 7
9. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β (ένα

στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).
Α – 3, Β – 4, Γ – 5, Δ – 6, Ε – 1
(Ο αριθμός 2 της στήλης Β περισσεύει)

Α – 2, Β – 4, Γ – 5, Δ – 1, Ε – 6, Στ – 3
11. Να αντιστοιχίσετε τις χρονολογίες με τα γεγονότα.

1 – iii, 2 – i, 3 – ix, 4 – v, 5 – iv, 6 – vii, 7 – ii, 8 – x, 9 – viii, 10 – xi, 11 – vi
12. Να αντιστοιχίσετε τις αρχές που αφορούν στο κάθε σύνταγμα.

Α  1, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11
Β  2, 5, 6, 14
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ
Να δώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο των παρακάτω εννοιών

− Βενιζελισμός: βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Στην περίοδο… έθνους».
− Δυτικός κόσμος: βλ. σελ. 42 σχ. βιβλίου: «Οι ραγδαίες… Δυτικός κόσμος».
− ΟΥΛΕΝ: βλ. σελ. 52-53 σχ. βιβλίου: «Οι ραγδαίες… Μαραθώνα».
− ΓΣΕΕ: βλ. σελ. 47 σχ. βιβλίου: «Προς το τέλος… τοπικά σωματεία».
− Ιδιόμορφος δανεισμός: βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Όταν με την… να φανούν».
− Φεντερασιόν: βλ. σελ. 46 σχ. βιβλίου: «Η κατάσταση…. ιδεολογίας στη χώρα».
− Κλήριγκ: βλ. σελ. 54 σχ. βιβλίου: «Στο εξωτερικό… στοιχεία».
− Διχοτόμηση της δραχμής: βλ. σελ. 50 σχ. βιβλίου: «Το Μάρτιο… συνέπειες της».
− Εθνικές γαίες: βλ. σελ. 23 σχ. βιβλίου: «Εθνικές… δικαίω».
− Τανζιμάτ: βλ. σελ. 39 σχ. βιβλίου: «Όμως την ίδια… προσφέρει».
− Ομάδα των Ιαπώνων: βλ. σελ. 86 σχ. βιβλίου: «Το μοναδικό… 1908»
− Πεδινοί: βλ. σελ. 77 σχ. βιβλίου: «Οι πεδινοί… μικροκαλλιεργητές».
− Εθνικόν Κομιτάτον: βλ. σελ. 77 σχ. βιβλίου: «Το Εθνικόν… αυτοκρατορία».
− Στρατιωτικός Σύνδεσμος: βλ. σελ. 86-87 σχ. βιβλίου: «Στις 15 Αυγούστου… της Βου-
λής» και σελ. 89 «Στις 15 Μαρτίου… επιδιώξεις του».
− Κοινωνιολογική Εταιρεία: βλ. σελ. 93 σχ. βιβλίου: «Σοβαρότερη… ιδρύσουν κόμμα».
− Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: βλ. σελ. 151-152 σχ. βιβλίου: «Με βάση… ανταλλαξί-
μων» και σελ. 146 « Περίπου 200.000… Ρωσία».
− «Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας» βλ. σελ.
140 σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνθήκης».
− Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων: βλ. σελ. 153 σχ. βιβλίου: «Η ελληνική… στέ-
γαση» και σελ 155 «Η ΕΑΠ λειτούργησε… πρόσφυγες».
− Μικτή Επιτροπή (1914): βλ. σελ. 138-139 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα αντέδρασε… Οκτώ-
βριο του 1914».
− Οργανισμός: βλ. σελ. 140-141 σχ. βιβλίου: «Τον Ιούλιο του 1914… γεωργικό κλήρο».
− Πατριαρχική Επιτροπή: βλ. σελ. 142-143 σχ. βιβλίου: «Η επιστροφή… ελληνικής κυ-
βέρνησης».
− Συμφωνία της Άγκυρας 1930: βλ. σελ. 161 σχ. βιβλίου: «Στις 10 Ιουνίου… χωρών».
− Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών: βλ. σελ. 160 σχ. βιβλίου: «Η προσωρινή… αποκατα-
σταθεί».
− Οργανικός Νόμος: βλ. σελ. 208 σχ. βιβλίου: «Ένα σοβαρό… εγκατάστασης του».
− Ροπαλοφόροι: βλ. σελ. 212-213 σχ. βιβλίου: «Ο Πρίγκιπας… ροπαλοφόρους».
− Σύνταγμα 1899: βλ. σελ. 207 σχ. βιβλίου: «Το Σύνταγμα… Βενιζέλος».
− Συμφωνία Μουρνιών: βλ. σελ. 215 σχ. βιβλίου: «Οι διαπραγματεύσεις… Ελλάδα».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΑΣΚΗΣΗ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Να επιβεβαιώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων με την ένδειξη Σωστό
ή Λάθος. Σωστό Λάθος
1. Υπολογίζεται ότι, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, έφτασαν στο ελ- X
ληνικό κράτος 1.500.000 Έλληνες χριστιανοί και 45.000 μουσουλμάνοι
πρόσφυγες.
2. Στην απογραφή του 1924 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες. X
3. Με τη Συνθήκη της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923, ορίστηκε ως σύνο- X
ρο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο ποταμός Έβρος.
4. Συνολικά, το φθινόπωρο του 1922 έφθασαν στην Ελλάδα περίπου X
900.000 πρόσφυγες.
5. Η Αγροτική Τράπεζα ανέλαβε να πληρώσει στους ανταλλάξιμους την X
προκαταβολή της αξίας της περιουσίας τους.
6. Η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε επίσημο Ψήφισμα στις 24 Σεπτεμβρίου X
1908.
7. Σε μία δεκαετία (1922-1931) οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν X
περίπου κατά 50%, η γεωργική παραγωγή διπλασιάστηκε και εξασφα-
λίστηκε επάρκεια σε σιτηρά.
8. Στις εκλογές του 1933 επικράτησε το Κόμμα των Φιλελευθέρων. X
9. Η αστική στέγαση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά X
τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) συνάντησε περισσότερα εμπόδια
από την αγροτική.
10. Η Λέσχη των Φιλελευθέρων ιδρύθηκε το 1912 στη Θεσσαλονίκη. X
11. Εκτός από την ΕΑΠ, με την αποκατάσταση των προσφύγων ασχολή-
θηκαν το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (1922-1925), το Υπουργείο
X
Γεωργίας και η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής.
12. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) ιδρύθηκε το 1918 X
από συνέδριο σοσιαλιστών.
13. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, έμπειρος πολιτικός, μετέπειτα πρωθυπουργός X
της Ελλάδας και πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, ανέλα-
βε τα καθήκοντά του στις 18 Οκτωβρίου 1906.
14. Η κινητικότητα των προσφύγων υπήρξε μεγάλη, ιδιαίτερα κατά τα X
πρώτα χρόνια μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα.
15. Η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη υπέδειξε στους Κρήτες την ανά- X
γκη λαϊκών εξεγέρσεων, για την κήρυξη της ένωσης με την Ελλάδα.
16. Στις 26 Σεπτεμβρίου του 1916 ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρ- X
νηση στη Θεσσαλονίκη.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ∆Ι∆ΑΚΤΕΑ ΥΛΗ

1ο ∆ιαγώνισμα
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:
α) Τανζιμάτ, β) Πεδινοί, γ) Ηνωμένη Αντιπολίτευσις (Κρήτη) Μονάδες 15
Απάντηση
α) Τανζιμάτ: βλ. σελ. 39 σχ. βιβλίου: «Όμως την ίδια… προσφέρει».
β) Μακεδονική Επιτροπή: βλ. σελ. 134-135 σχ. βιβλίου: «Τον Ιανουάριο του 1878
ιδρύθηκε… στις περιοχές τους.
γ) Ηνωμένη Αντιπολίτευσις (Κρήτη): βλ. σελ. 210 σχ. βιβλίου: «Κάτω από… Πρίγκιπα».
Α2. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας
τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:
1) Τη δεκαετία του 1890 η επιλογή των εκλογέων βασιζόταν στις πελατειακές σχέ-
σεις και την εξαγορά ψήφων.
2) Η Λέσχη των Φιλελευθέρων ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1912.
3) Στις εκλογές του 1910 εξελέγησαν 17 υποψήφιοι του Λαϊκού Κόμματος.
4) Οι μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών από τη Μ. Ασία προς την επαναστατη-
μένη Ελλάδα του 1821 εντάσσονταν σε ένα γενικότερο σχέδιο εκρίζωσης του
ελληνικού στοιχείου από την περιοχή αυτή.
5) Μόλις ξέσπασε το κίνημα στο Θέρισο, έγινε ορατή η απειλή εμφυλίου πολέμου,
αφού πλέον στο νησί υπήρχαν δύο κυβερνήσεις. Μονάδες 10
Απάντηση
1) Λάθος, 2) Σωστό, 3) Λάθος, 4) Λάθος, 5) Σωστό
Β1. Ποιους λόγους είχε η αστική τάξη της διασποράς να εμφανίζεται ως φορέας της
Μεγάλης ιδέας στηρίζοντας τη νέα πολιτική αντίληψη του βενιζελισμού; Μονάδες 13
Απάντηση
βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Ο Βενιζέλος… δαπάνες».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Β2. α) Τι γνωρίζετε για το οδικό δίκτυο τον 19ο αιώνα;

β) Να αναφερθείτε στις ενέργειες του κράτους για τα αποξηραντικά έργα στη χώρα
τον 19ο αιώνα. Μονάδες 12
Απάντηση
α) βλ. σελ. 32 σχ. βιβλίου: «Η πύκνωση… χώρας».

β) βλ. σελ. 32 σχ. βιβλίου: «Από τα υπόλοιπα… Βοιωτία».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις κοινωνι-
κοοικονομικές και πολιτικές συνθήκες μετά το 1893 που συνέβαλαν στην επέμβαση
του στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας το 1909. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 84-88: «Κατά την περίοδο… επι-
διώξεις του». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Στην περίοδο1893-1909 η κατανομή του πλούτου έγινε περισσότερο άνιση, αφού ευ-
νοούνταν τα μεγάλα επιχειρηματικά σχήματα, που συνδύαζαν χρηματοπιστωτικές,
εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες.
r Την ανισοκατανομή του εισοδήματος επιδείνωνε αρκετά και η φορολογική επιβά-
ρυνση των λαϊκών στρωμάτων. Στη περίοδο 1898-1908 αυξήθηκαν σημαντικά τα
φορολογικά βάρη, και ιδίως οι φόροι κατανάλωσης.
r Οι υψηλότερες εισοδηματικά κοινωνικές ομάδες παρέμεναν ουσιαστικά αφορολό-
γητες, γεγονός που θα αποτελέσει και το κυριότερο, ίσως, κοινωνικό ζήτημα που
επρόκειτο να θίξει το κίνημα του 1909.
r Η μαζική μετανάστευση και το «αγροτικό ζήτημα ήταν επίσης λόγοι δυσαρέσκειας
του ελληνικού λαού. Σε συνδυασμό με τις εθνικές ταπεινώσεις των προηγούμενων
ετών, την πτώχευση του 1893, την ήττα στον ελληνοτούρκικο πόλεμο του 1897, το
Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, διαμόρφωσαν μια ζοφερή εικόνα για τα δημόσια πράγ-
ματα, παρά τη σαφή βελτίωση των οικονομικών μεγεθών.
Κείμενο Β
r Ο διογκωμένος κρατικός μηχανισμός αποδείχτηκε δυσκίνητος, γραφειοκρατικό
εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη και προκαλούσε δυσαρέσκεια και στα επιχει-
ρηματικά στρώματα. Τον επιχειρηματικό κόσμο και ακόμη περισσότερο τους διανο-
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ούμενους απογοήτευε περισσότερο το γεγονός ότι η απόσταση από τα ανεπτυγμένα

κράτη μεγάλωνε με γρήγορους ρυθμούς και έτσι έφθιναν όλο και περισσότερο οι
δυνατότητες να αναπτυχθεί η οικονομία με δικές της δυνάμεις. Η κατά κεφαλήν
αύξηση του ΑΕΠ παρέμενε κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσον όρο.
r Οι περικοπές παρά την αυξανόμενη φορολογία, των στρατιωτικών δαπανών μετά
το 1888 είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της ποιότητας και τη μείωση της πολεμι-
κής ικανότητας και πολλοί αξιωματικοί διέγνωσαν ότι στο πλαίσιο της γενικά ανα-
μενόμενης όξυνσης του Ανατολικού ζητήματος δε θα μπορούσαν να υπερασπιστούν
τα ελληνικά συμφέροντα.
Κείμενο Γ
r Η πρώτη φωνή που υψώθηκε για να καταγγείλει την πολιτική πρακτική των παλιών
κομμάτων καθώς και τα προνόμια και τις κοινωνικές αδικίες ήταν του Δημ. Γούναρη.
Κατήγγειλε τα κύρια συμπτώματά της ελληνικής κοινωνίας: τους έμμεσους φόρους
και τις υψηλές τιμές, αλλά δεν πρότεινε κάτι ριζοσπαστικό.
Κείμενο Δ
r Το ανεκπλήρωτο της Μεγάλης Ιδέας και η «άψογη στάση» που τηρούσαν απέναντι
στην Υψηλή Πύλη οι κυβερνήσεις του Δημητρίου Ράλλη και Γεωργίου Θεοτόκη ήταν
μια πρόκληση στην οποίαν οι Έλληνες στρατιωτικοί θεώρησαν καθήκον τους να
απαντήσουν.
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στα παράπο-
να των προσφύγων για την αντιμετώπισή τους από το κράτος και τους γηγενείς και
στους τομείς στους οποίους εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών.
Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 163-166: «Οι περισσότεροι… πα-
τρίδα τους». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Η ομαδική άφιξη των προσφύγων κλόνισε, έστω και βραχυπρόθεσμα, τις κοινωνικές
ισορροπίες και αμφισβήτησε την κυριαρχία των γηγενών σε πολλούς κλάδους.
r Οι πρόσφυγες εξέφραζαν παράπονα για την αντιμετώπισή τους από το κράτος ή
από τους ντόπιους συμπολίτες τους, ενώ οι γηγενείς συχνά αισθάνονταν τους πρό-
σφυγες ως απειλή για τα δικαιώματά τους, την κοινωνική γαλήνη ή τη δημόσια
υγεία.
r Η αντιπαράθεση των γηγενών με τους πρόσφυγες στον οικονομικό τομέα εκδηλώ-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
θηκε κυρίως στην ιδιοποίηση της γης, καθώς με την αποκατάσταση των προσφύ-
γων διαψεύστηκαν οι προσδοκίες των γηγενών για απόκτηση των πρώην μουσουλ-
μανικών ή μοναστηριακών γαιών. Οι προστριβές μεταξύ γηγενών και προσφύγων
για διεκδικούμενα εδάφη ήταν συχνές και οδήγησαν ακόμη και σε αιματηρές συ-
γκρούσεις. Η προπαγάνδα των αντιβενιζελικών έφθανε στο σημείο να υποστηρίζει
την απομάκρυνση των προσφύγων από τους παραχωρηθέντες κλήρους και την
ανακατανομή τους στους αυτόχθονες.
r Η μαζική άφιξη μεγάλου αριθμού προσφύγων και ανταλλαξίμων στην Ελλάδα δη-
μιούργησε στερεότυπα, τα οποία δεν αμβλύνθηκαν παρά μετά το Β΄ Παγκόσμιο πό-
λεμο. Με πρόσχημα τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητές τους, αμφισβητήθηκε η ελληνι-
κότητα των προσφύγων. Ο Σεφέρης αναφέρει πως για τους γηγενείς οι πρόσφυγες
ήταν Τουρκόσποροι και πως διέβρωσαν τα ήθη με τα τραγούδια τους και τις ελευ-
θεριάζουσες γυναίκες.
r Ο όρος «πρόσφυγας» διατήρησε για πολλά χρόνια υποτιμητική σημασία.
r Στο πολιτικό πεδίο οι πρόσφυγες αντιμετώπισαν γραφειοκρατικά εμπόδια και δεν
έτυχαν καμιάς κρατικής μέριμνας από τις κωνσταντινικές κυβερνήσεις ως το 1917.
Μάλιστα, τον Νοέμβριο του 1916, πολλοί πρόσφυγες υπέστησαν διώξεις ως βενιζε-
λικοί και «κατάσκοποι των Αγγλογάλλων». αντιβενιζελική παράταξη θεώρησε την
εγκατάσταση 276.000 προσφύγων στην Αττική και ως προσπάθεια των βενιζελικών
να ελέγξουν πολιτικά την πρωτεύουσα.
Κείμενο Β
r Οι πρόσφυγες δεν γίνονται δεκτοί στο συνδυασμό του Λαϊκού κόμματος, διότι δεν
έχουν πολιτική και θέληση ελεύθερων πολιτών. Οι πρόσφυγες ανήκουν στους Βενι-
ζελικούς συνδυασμούς και μόνο (επισήμανση: Υπάρχει λόγος διαιρετικός και ταυτο-
τικός από τους εκπροσώπους του Λαϊκού κόμματος, γεγονός που αποδεικνύει το πο-
λωτικό κλίμα στην Ελλάδα σε σχέση με τα πολιτικά δικαιώματα των προσφύγων).
Κείμενο Γ
r Στη Βουλή οι πρόσφυγες βουλευτές και οι προσφυγικές οργανώσεις έφερναν στο
φως δεκάδες και δεκάδες περιπτώσεις μεροληπτικών και παράνομων παραχωρή-
σεων ανταλλάξιμης περιουσίας σε άτομα που δεν είχαν κανένα δικαίωμα παραχω-
ρήσεως και ενισχύσεως από τη περιουσία αυτή.
r Στη συνεδρίαση της Βουλής (29 Μαΐου 1925) ο πρόσφυγας βουλευτής Φίλιπ Μανου-
ηλίδης από τη Θράκη είπε ανάμεσα σε άλλα ότι ούτε τα 205 κτήματα δεν κατέχονται
από τους πρόσφυγες. Ο τότε υπουργός Γεωργίας Γ. Μαρής αντέκρουσε τους ισχυρι-
σμούς του Μανουιλίδη λέγοντας ότι οι υπολογισμοί αυτοί είναι «πεπλανημένοι» και
ότι τουλάχιστον αγροτικά μουσουλμανικά κτήματα ίσως κατά 20% των ανταλλάξι-
μων κτημάτων δόθηκαν σε μη πρόσφυγες.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
α) Εθνικές Γαίες
β) Ανόρθωση
γ) E.Α.Π. (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων)
δ) Οργανικός Νόμος (1900) Μονάδες 12
Απάντηση
α) Εθνικές Γαίες: βλ. σελ. 23 σχ. βιβλίου: «Εθνικές… δικαίω».
β) Ανόρθωση: βλ. σελ. 89 σχ. βιβλίου: «Πριν από τις … ακτήμονες».
γ) E.Α.Π. ( Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων): βλ. σελ. 153 σχ. βιβλίου: «Η ελ-
ληνική… στέγαση» και σελ. 155 «Η ΕΑΠ λειτούργησε… πρόσφυγες».
δ) Οργανικός Νόμος (1900): βλ. σελ. 208 σχ. βιβλίου: «Ένα σοβαρό… εγκατάστασής
του».
Α2. Να αντιστοιχίσετε γεγονότα και χρονολογίες στον παρακάτω πίνακα. Δύο χρο-
νολογίες περισσεύουν: Μονάδες 10
Απάντηση
Α – 6, Β – 1, Γ – 2, Δ – 5, Ε – 3 (Τα στοιχεία 4, 7 της στήλης Β περισσεύουν)
Β1. Ποιο ήταν το ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν τα τρία ελ-
ληνικά πρώτα κόμματα; Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 68-69 σχ. βιβλίου: «Οι ιδέες του Διαφωτισμού… επιλογές της κυβέρνησης».
Προαιρετικά και σελ. 63 «Τα πρώτα τρία ελληνικά κόμματα… προς τις επιδιώξεις
των Δυνάμεων»
Β2. Ποιες προσπάθειες έγιναν από την κυβέρνηση Βενιζέλου για την περίθαλψη των
προσφύγων την περίοδο 1916-1921;Τι περιλάμβανε η μέριμνα γι’ αυτούς; Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 141-142 σχ. βιβλίου: «Κατά την περίοδο… προηγούμενης εγκατάστασης».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Διαβάστε προσεκτικά τα παρακάτω αποσπάσματα και, σε συνδυασμό με τις ιστορι-
κές σας γνώσεις, απαντήστε στις ερωτήσεις:
α) Ποια στάση κράτησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις απέναντι στην Επανάσταση στο Θέρισο
μέχρι τη συγκρότηση της Προσωρινής Κυβέρνησης στην Κρήτη; Ποιες ήταν οι εκτι-
μήσεις του Ελ. Βενιζέλου;
β) Γιατί οι Προστάτιδες Δυνάμεις απέστειλαν τελεσίγραφο στους επαναστάτες και ποιο
ήταν το περιεχόμενό του;
γ) Ποια ήταν τα αποτελέσματα του κινήματος του Θερίσου σε σχέση με την επίλυση
του Κρητικού Ζητήματος;
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 213: «Οι Μεγάλες Δυνάμεις…
επαναστάτες». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Α
r Α
πό τις 10 Μαρτίου 1905 που ξέσπασε η επανάσταση στο Θέρισο, έγινε φανερό
πως ο πληθυσμός του νησιού θα στρεφόταν κατά του ύπατου αρμοστή, τον
οποίο υποστήριζαν οι ξένοι και μόνο. Ταχύτατα το κίνημα ενισχύθηκε με την
προσχώρηση του Ι. Σφακιανάκη, πολιτικού που ασκούσε μέγα γόητρο ανάμεσα
στο λαό. Στα αστικά κέντρα του νησιού ξέσπασαν μεγάλα συλλαλητήρια υπέρ
του Θερίσου, οι αρμοστειακές αρχές καταλύονταν και μεγάλες μάζες πολιτών
προστρέχανε στο Θέρισο και ενώνονταν με τους αντάρτες.
r Π
ολύ γρήγορα το κίνημα του Θερίσου έγινε ισχυρή και υπολογίσιμη δύναμη, και
ζητούσε συνέλευση για αναθεώρηση του Κρητικού συντάγματος και ελευθεροτυ-
πία.
r Η
αρμοστεία εξάλλου στράφηκε αποφασιστικά εναντίον του κινήματος, το κα-
τήγγειλε ως προδοσία της εθνικής υπόθεσης και σε πολλές περιπτώσεις μεταχει-
ρίστηκε εναντίον του και τις ξενικές λόγχες- ιδιαίτερα των ρωσικών δυνάμεων
κατοχής της νήσου.
Κείμενο Β
r Η
πρόταση της επιτροπής να ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα δεν άρεσε στη βρε-
τανική κυβέρνηση. Οι Βρετανοί είχαν ζητήσει τη γνώμη του βασι λιά Γεωργίου,
που ήταν σαφώς αντίθετος, και φοβούνταν ότι η ένωση θα ευνοούσε ίσως την
πραγμάτωση των ρωσικών βλέψεων. Γι’ αυτόν το λόγο προώθησαν άλλες προ-
τάσεις: να ονομάσει ο Έλληνας βασιλιάς (όχι η κυβέρνηση) άλλον αρμοστή ως
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
αντικαταστάτη του πρίγκιπα Γεωργίου. Το έργο της αναδιοργάνωσης της κρη-

τικής πολιτοφυλακής να ανατεθεί σε Έλληνες αξιωματικούς, να αποσυρθούν τα
διεθνή στρατεύματα, και να υποσχεθεί η ελληνική κυβέρνηση ότι δεν θα προσαρ-
τούσε την Κρήτη χωρίς τη συγκατάθεση των Δυνάμεων.
r Οι προτάσεις όμως αυτές δεν ικανοποίησαν ούτε τη Ρωσία ούτε τη Γαλλία
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 215: «Η επιμονή των επανα-
στατών.. γενικής αμνηστίας. Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε
Κείμενο Α
r Τ έλος, και μετά από πολλές αντεγκλήσεις, η αρμοστεία πέτυχε διακοίνωση των
προξένων των Δυνάμεων, με την οποία ζητούνταν η κατάθεση των όπλων των
ανταρτών του Θερίσου. Οι εξεγερμένοι πέτυχαν τη γενική αμνηστία και τη σύ-
γκληση συνέλευσης και έτσι η έκρυθμη κατάσταση τερματίστηκε.
Κείμενο Β
r Α
κολούθησε νέος κύκλος διαπραγματεύσεων με αποτέλεσμα να συνταχθεί κοινή
διακοίνωση στον πρίγκιπα Γεώργιο, στις 10/23 Ιουλίου, και την επόμενη στον
πατέρα του. Η διακοίνωση αυτή περιείχε τις ακόλουθες προτάσεις: μεταρρυθμι-
στικά μέτρα για τη χωροφυλακή, δημιουργία πολιτοφυλακής με τη συνεργασία
Ελλήνων αξιωματικών (όχι από τα ενεργά στελέχη), υπαγωγή και των δύο οργα-
νώσεων στις διαταγές του ύπατου αρμοστή, δάνειο 9.300.000 φράγκων υπό τον
έλεγχο της δημοσιονομικής επιτροπής της Αθήνας, πλήρη ισότητα μωαμεθανών
και χριστιανών και τέλος το διορισμό μεικτής επιτροπής για την αντιμετώπιση
θρησκευτικών διοικητικών προβλημάτων.
r Η
διακοίνωση όμως δεν ικανοποίησε την Κρητική Συνέλευση ούτε το βασιλιά και
την κυβέρνηση της Ελλάδας.
γ) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 215-216: «Το κίνημα… επαρ-
χία». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο Β
r Ο
Βενιζέλος όμως είδε ότι, όπως παρουσιαζόταν η διεθνής κατάσταση, ο προ-
τεινόμενος διακανονισμός αποτελούσε ό,τι καλύτερο μπορούσε να γίνει προς το
παρόν. Έβλεπε επίσης ότι, εφόσον η Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούσε να παρέχει
την υποστήριξη της, η Κρήτη θα κέρδιζε τελικά την ένωση με την Ελλάδα. Δεν
ήταν άλλωστε ο μόνος που είχε αυτή τη γνώμη. Τόσο η βασίλισσα Αλεξάνδρα
όσο και ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος (που βρισκόταν σε επίσκεψη στο
Λονδίνο) έστελναν τηλεγραφήματα στο βασιλιά Γεώργιο, στα οποία υπογράμμι-
ζαν τη σημασία του να μην αποξενωθεί η Ελλάδα από τη Μεγάλη Βρετανία.
r Τ ο αποτέλεσμα ήταν να συμβουλέψει ο βασιλιάς Γεώργιος το γιο του να πα-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ραιτηθεί από το αξίωμα του. Ο πρίγκιπας, που είχε σταθεί υπερβολικά άτυχος,
δέχθηκε απρόθυμα για το καλό της πατρίδας του και για χάρη του νησιού, που
το είχε αγαπήσει και δεν ήθελε να το εγκαταλείψει. Ο βασιλιάς Γεώργιος διόρισε
αντικαταστάτη του τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, πρώην πρωθυπουργό της Ελλάδας,
που έφτασε στην Κρήτη στις 18 Σεπτεμβρίου /1 Οκτωβρίου 1906.
ΘΕΜΑ Δ
Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω πηγές και, σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας
γνώσεις, απαντήστε στις ερωτήσεις:
α) Ποιες βασικές διαφορές μπορείτε να εντοπίσετε στους στόχους που έθεταν τα δύο
μεγάλα κόμματα (του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη) σε ζητήματα εσωτερικής πολι-
τικής;
β) Ποιες κοινωνικές ομάδες αποτελούσαν την εκλογική βάση των κομμάτων του Χα-
ρίλαου Τρικούπη και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη;
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 81: «Οι αντίθετοι… δραστη-
ριότητες». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Χ
αρακτηριστική είναι η ονομασία των δύο κομμάτων: Ο Τρικούπης είχε το «Νε-
ωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός
ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την
αυτονόμηση της.
r Ο
Δηλιγιάννης πίστευε ότι «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμι-
κτου «κρατικο - κοινωνικού» συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπό-
σπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα.
r Α
πό τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμέ-
νο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για
την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων.
r Ο
ι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που
επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την
άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά».
r Ο
Δηλιγιάννης δεν ήθελε τον διαχωρισμό των εξουσιών.
r Χ
αρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ
των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για
την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης
κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοι του σαν «αρχομανείς».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 80: «Μέχρι τη δεκαετία… Τρι-
κούπης». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Β
r Τ ο τρικουπικό κόμμα, χωρίς να εγκαταλείπει ούτε στιγμή τον προσωποπαγή χα-
ρακτήρα του, εμφανίζεται στην πολιτική κονίστρα ως προοδευτικό. Γύρω στο
πρόσωπο του αρχηγού συγκεντρώνει τα πιο δραστήρια στελέχη των παλαιότε-
ρων και ξοφλημένων πια κομμάτων του Βούλγαρη, του Δεληγιώργη, του Ρούφου.
Κοινωνικά αντιπροσωπεύει τις ισχυρότατες μερίδες των εμποροτραπεζιτικών και
μεγαλογαιοκτημονικών κύκλων.
r Τ ο κόμμα του Δεληγιάννη, που ξεπήδησε ακριβώς τούτη την εποχή από την τέ-
φρα του κόμματος του Κουμουνδούρου και αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο τη
συνέχεια του κόμματος της Μοσχομάγκας του Κωλέττη, είχε σαν πολιτικά στη-
ρίγματα τα μεγάλα τζάκια της υπαίθρου.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των παρακάτω ιστορικών όρων:
α) Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως Ελλήνων και Βουλγάρων
β) Ε΄ Εθνική Συνέλευση του Ναυπλίου
γ) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής Μονάδες 12
Απάντηση
α) Σύμφωνο περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως Ελλήνων και Βουλγάρων: βλ. σελ. 140
σχ. βιβλίου: «Το Νοέμβριο… συνθήκης».
β) Ε΄ Εθνική Συνέλευση του Ναυπλίου: βλ. σελ. 128 σχ. βιβλίου: «Στην Ε’ Εθνική Συ-
νέλευση του Ναυπλίου…. κράτος».
γ) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: βλ. σελ.151-152 σχ. βιβλίου: «Με βάση… ανταλλα-
ξίμων» και σελ. 146 « Περίπου 200.000… Ρωσία».
Α2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τις χρονολογίες της στήλης Β

(τρία στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν): Μονάδες 10
Απάντηση
1 – Δ, 2 – ΣΤ, 3 – Α, 4 – Γ, 5 – Β (Περισσεύουν τα στοιχεία Δ, Ζ, Η της στήλης Β)
Β1. Πώς επέδρασαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι:

α) Στην εξέλιξη του ελληνικού εργατικού κινήματος μέχρι λίγο πριν την έναρξη του
Α΄ Παγκοσμίου πολέμου; Μονάδες 6
β) Στη δημιουργία προσφυγικών ρευμάτων προς την Ελλάδα μέχρι πριν τον διωγ-
μό του 1914; Μονάδες 8
Απάντηση
α) βλ. σελ. 46 σχ. βιβλίου: «Η κατάσταση… περιεχόμενο».

β) βλ. σελ. 137 σχ. βιβλίου: «Μετά την υπογραφή… ελληνικής κυβέρνησης».
Β2. Να αναλύσετε τις συνέπειες της επιβολής του Δ.Ο.Ε (Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου)
στην Ελλάδα, μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 38 σχ. βιβλίου: «Τα αποτελέσματα… παρελθόντος».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Συνδυάζοντας τα στοιχεία των παραθεμάτων και του πίνακα που σας δίνονται με τις
ιστορικές σας γνώσεις
α) να αξιολογήσετε τη συμβολή του Χαρίλαου Τρικούπη στην ψήφιση της «αρχής της
δεδηλωμένης» στην Ελλάδα το 1875. Μονάδες 15
β) να δικαιολογήσετε την αποτυχία υλοποίησης του πολιτικού προγράμματος του Τρι-
κούπη. Μονάδες 10
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 78-79: «Παρά την … πολιτικού
τοπίου». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Σ τις 23 Ιουνίου 1874 έγιναν οι εκλογές, υπό καθεστώς πρωτοφανούς στα νεοελ-
ληνικά χρονικά βίας και νοθείας.
r Ο
Τρικούπης δημοσίευσε ανώνυμα στην εκδιδόμενη από τον Πέτρο Κανελίδη
εφημερίδα «Οι Καιροί» το πολυθρύλητο άρθρο του «Τις πταίει;».
r Τ ο άρθρο διαιρούνταν σε τρία μέρη. Το πρώτο ήταν ιστορική επισκόπηση των
συμβαινόντων από το 1868 στην πολιτική ζωή του τόπου. Το δεύτερο μέρος
αναφερόταν στη θεραπεία της κατάστασης, στην ανάγκη δηλαδή της θρησκευ-
τικής τήρησης του συντάγματος από το Βασιλιά. Στο τρίτο μέρος αποδίδονταν οι
ευθύνες για την κακοδαιμονία του τόπου όχι στις λαϊκές μάζες, αλλά στο στέμμα
και τις κυβερνήσεις της μειοψηφίας.
r Τ ο παράθεμα είναι απόσπασμα από το ανυπόγραφο άρθρο του Τρικούπη «Τις
Πταίει;». Αφήνει αιχμές για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το πολιτικό σύ-
στημα, για τον διορισμό μειοψηφικών κυβερνήσεων και αυτό υπό την ανοχή του
Βασιλιά και των πολιτευομένων.
Κείμενο Β
r Ο
λόγος που εκφώνησε ο Βασιλιάς στη Βουλή στις 11 Αυγούστου 1875 και τον
είχε συντάξει για λογαριασμό του ο Χ. Τρικούπης σήμαινε την αλλαγή του πολι-
τικού τοπίου και την καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού.
r Η
δήλωση αυτή του βασιλιά, για την αρχή της δεδηλωμένης, που τον δέσμευε
ηθικά, όχι συνταγματικά, αποτελούσε ουσιαστική κατάργηση του άρθρου 31 («Ο
βασιλεύς διορίζει και παύει του υπουργούς αυτού») και του άρθρου 37, σε ό,τι
αφορούσε το δικαίωμά του να διαλύει τη βουλή.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Η
συμμετοχή του Βασιλιά στο σχηματισμό της κυβερνήσεως θα ήταν τελείως
τυπική.
r Κ
αι αφού η κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλει-
οψηφίας των βουλευτών, δε διέθετε ο Βασιλιάς πλέον τη δυνατότητα διαλύσεως
της βουλής χωρίς την συγκατάθεση της πλειοψηφίας.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 80: «Οι Τρικουπικοί… πτώχευ-
ση» και στις σελ. 84-85: «Κατά την περίοδο… τις επιθυμίες τους». Από την πηγή
θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής
σημεία:
Κείμενο Γ
r Ο
ίδιος ο Τρικούπης είχε έγκαιρα αντιληφθεί ότι στην Ελλάδα η πολιτική ήταν ο
χώρος που συμπύκνωνε και διεύθυνε όλες τις άλλες εξουσίες.
r Ο
Τρικούπης ανέλαβε μιαν αντιφατική προσπάθεια: να πολιτευθεί, ώστε μέσω
της πολιτικής εξουσίας να αποδυναμώσει την πολιτική και να ενισχύσει την οι-
κονομία, και ιδίως την ιδιωτική οικονομία.
r Τ ο αποτέλεσμα ήταν ότι το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών στρωμάτων ξεσηκώ-
θηκε εναντίον του. Η αποτυχία αυτή οφειλόταν σε δύο λόγους: α) ο Τρικούπης
δεν έλαβε υπόψη του το χάσμα και την αντίφαση ανάμεσα στις μεγάλες επιδιώ-
ξεις του και στα περιορισμένα και τελείως απρόσφορα μέσα που είχε στη διάθεσή
του, και β) στάθηκε υπερβολικά μονοσήμαντος και ασυμβίβαστος στις επιδιώξεις
του και έτσι έγινε θύμα της καθαρότητας του οράματός του.
Πίνακας
Τα στοιχεία του πίνακα επιβεβαιώνουν την πολιτικής της βαριάς φορολογίας που
ακολούθησε ο Τρικούπης εξαιτίας των δανείων που είχε λάβει η χώρα στο πλαίσιο
της υλοποίησης του εκσυγχρονισμού της χώρας, αλλά και της αποπληρωμής προ-
ηγούμενων δανείων. Χαρακτηριστικά, οι φόροι από το 1871 έως το 1875 είχαν τρι-
πλασιαστεί (άμεσοι) ή εξαπλασιαστεί (έμμεσοι), γεγονός που πίεσε σημαντικά τους
Έλληνες φορολογούμενους πολίτες, και οδήγησε μαθηματικά στην πτώχευση.
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέμα-
τα που σας δίνονται, να αξιολογήσετε τον βαθμό υλοποίησης των αιτημάτων της
Επαναστατικής Προκήρυξης (26 Φεβρουαρίου 1905) ύστερα από τον τερματισμό της
Επανάστασης στο Θέρισο. Μονάδες: 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 209: «(Ο Βενιζέλος) ως πρώτη
κατάκτηση… αξιωματικούς» και σελ. 210: «Στο τέλος… Θερίσου», σελ. 211: «Οι
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
επαναστάτες αιφνιδίασαν… διαταγές του Πρίγκιπα», σελ. 215: «Στόχος του (Βενι-
ζέλου) ήταν… επικυριαρχία», σελ. 215-216: «Το κίνημα… ελληνική επαρχία». Από
τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα
Κείμενο Α
r Η προκήρυξη των Επαναστατών στο Θέρισο απαιτεί τα εξής α) Ένωση της Κρήτης
με την Ελλάδα, β) ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής με Έλληνες αξιωματικούς, γ) αλ-
λαγή του Συντάγματος. Υπερασπίζεται τη βαθμιαία αλλαγή που θα οδηγήσει στην
τελική του αποστολή, δηλαδή στην πραγματοποίηση του αιτήματος της Ένωσης.
r Δηλώνουν πως θα πολεμήσουν οποιονδήποτε κυβερνήτη δεν συντάσσεται με τα
εθνικά συμφέροντα του τόπου.
Κείμενο Β
r Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις, στην οριστική διατύπωσή τους, κοινοποιήθηκαν στον
ύπατο αρμοστή τον Ιούλιο του 1906: αναδιάρθρωση της χωροφυλακής και δημι-
ουργία πολιτοφυλακής κάτω από την εποπτεία Ελλήνων αξιωματικών-μετά τη δια-
γραφή τους από τις τάξεις του ελληνικού στρατού˙ αποχώρηση των διεθνών στρα-
τευμάτων μετά την αποκατάσταση της τάξεως˙ χορήγηση νέου δανείου 9.300.000
γαλλικών φράγκων και αναστολή –ως το 1911-της πληρωμής των τόκων του αρχι-
κού δανείου˙ επέκταση στην Κρήτη των αρμοδιοτήτων της επιτροπής ελέγχου των
οικονομικών της Ελλάδας˙ αναθεώρηση του Συντάγματος.
r Στις 14 Σεπτεμβρίου, κοινοποιήθηκε επίσημα η ευρωπαϊκή απόφαση για την εκχώ-
ρηση στον Έλληνα βασιλιά του δικαιώματος να διορίζει τον ύπατο αρμοστή μετά
από έγκριση των Προστατριών Δυνάμεων.
r Η γνωστοποίηση των νέων αποφάσεων χαιρετίστηκε από την πανελλήνια κοινή
γνώμη σαν σημαντικό βήμα προς την ολοκλήρωση της ενωτικής διαδικασίας.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω ορισμών:
α) Φεντερασιόν
β) Ραλλικό κόμμα
γ) Ροπαλοφόροι Μονάδες 12
Απάντηση
α) Φεντερασιόν: βλ. σελ. 46 σχ. βιβλίου: «Η κατάσταση…. ιδεολογίας στη χώρα».
β) Ραλλικό κόμμα: βλ. σελ. 92 σχ. βιβλίου: «Το ραλλικό… ανάπτυξη».
γ) Ροπαλοφόροι: βλ. σελ. 212-213 σχ. βιβλίου: «Ο Πρίγκιπας… ροπαλοφόρους».
Α2. Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή

λάθος με την αντίστοιχη ένδειξη «Σωστό» ή «Λάθος». Σωστό Λάθος
α) Η Λέσχη των Φιλελευθέρων ιδρύθηκε το 1912. X
β) Η βασική αποστολή της ΕΑΠ ήταν να εξασφαλίσει παραγωγική
απασχόληση και οριστική στέγαση.
X
γ) Η Μικτή επιτροπή ανταλλαγής άρχισε τις εργασίες της το 1914. X
δ) Ο εντολοδόχος των Μ. Δυνάμεων, βασιλιάς Γεώργιος ανέλαβε τα
καθήκοντά του ως Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης στις 9 Δεκέμβρη X
του 1898.
ε) Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση X
εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα το
1932.
στ) Η απαγόρευση της δουλείας κατοχυρώθηκε συνταγματικά το X
1844. Μονάδες 12
Β1. α) Να εξηγήσετε γιατί η κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου στη Δυτική Ευρώ-
πη είναι το σύμβολο μιας νέας εποχής. Μονάδες 6
β) Τι γνωρίζετε για την κατασκευή του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου στο διά-
στημα 1882-1892 και ποια η σημασία του για τη χώρα; Μονάδες 7
Απάντηση
α) βλ. σελ. 33 σχ. βιβλίου: «Η πιο χαρακτηριστική… το 19ο αιώνα».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
β) βλ. σελ. 34-35 σχ. βιβλίου: «Το σιδηροδρομικό… διεθνούς δικτύου» και σελ. 35
«Είναι αναμφίβολο… αλλαγές».
Β2. Πώς επηρέασε την εξέλιξη του Κρητικού Ζητήματος ο ατυχής ελληνοτουρκικός πό-
λεμος του 1897; Μονάδες 13
Απάντηση
βλ. σελ. 201-202 σχ. βιβλίου: «Η ενεργός ανάμειξη της Ελλάδας… Ύπατου Αρμο-
στή».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στα μέτρα κα-
ταπίεσης που εφάρμοσαν οι Τούρκοι εναντίον των Ελλήνων της Μ. Ασίας αλλά και
στα αποτελέσματα τους κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 139: «Οι καταπιέσεις… πολλές χι-
λιάδες». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατον να γίνονται εκ-
φορτώσεις πλοίων, τα πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείστηκαν από τα οθωμανι-
κά λιμάνια.
r Απαγορεύτηκε στους ιθαγενείς μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μα-
γαζιά.
r Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια και στα χωριά
της περιοχής της Κύμης, όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παρα-
γωγή και την βοήθεια των Ελλήνων.
r Οι μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Ναζί, στην κοιλάδα του Μαιάνδρου, ήρθαν στη
Σμύρνη, για να κάνουν εμπόριο με τους Έλληνες.
r Εκκλήσεις στο θρησκευτικό φανατισμό και στον ιερό πόλεμο από τη πλευρά των
Τούρκων κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο.
r Αφαιρέθηκαν τα όπλα από όλον τον ελληνικό πληθυσμό. Όποιος κρατούσε κυνη-
γετικό όπλο ή μαχαίρι, ακόμα και από τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα για
όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο, τον συνελάμβαναν, τον παρέπεμπαν στο Συμβούλιο
του πολέμου και τον φυλάκιζαν, μετά από άγριο ξυλοκόπημα.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην υπερπό-
ντια μετανάστευση του 1910 και στα αποτελέσματά της. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 48: «Το 1910… μεταναστών» και
σελ. 15: «Προς το τέλος… Ατλαντικό». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντη-
ση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Η υπερπόντια μετανάστευση οδήγησε σε οπισθενεργά αποτελέσματα.
r Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού από την υπερπόντια μετανάστευση είχε για
τις μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες αποτελέσματα περισσότερο σταθεροποιητικά παρά
αποδιαρθρωτικά.
r Στο οικονομικό επίπεδο η αποστολή γραμματίων από τη μεριά των αποδήμων απο-
τελεί συμπληρωματικό εισοδηματικό πόρο για ένα μεγάλο μέρος της μόνιμα εγκατε-
στημένης αγροτιάς.
r Η υπερπόντια μετανάστευση συνέβαλε αποφασιστικά στην ενίσχυση των μικρών
αγροτικών οικογενειακών επιχειρήσεων.
r Όπως παρατηρεί ο Πολύζος, το άθροισμα των κεφαλαίων που αποστέλλονταν από
τους μετανάστες αντιπροσώπευε συχνά τεράστια ποσά. Υπολογίζεται ότι σε ένα
χωριό ορεινής περιοχής, στις 93.000 χρυσές δραχμές (ύψος ετησίων εξόδων του
πληθυσμού) οι 37.000, δηλαδή το 40%, καλυπτόταν από τα εμβάσματα των ομογε-
νών της Αμερικής. (Επισήμανση βλ. σελ. 41 σχολικό βιβλίο «Η μεγάλη μάζα… ομογέ-
νειας»)
r Η μετανάστευση όχι μόνο δεν συνεπιφέρει το ξεπούλημα ή την εγκατάλειψη της γης,
αλλά η αδιάκοπη οικονομική ενίσχυση μειώνει αισθητά τα επιτόκια, ενώ αυξάνει
συγχρόνως την αξία της γης στις επαρχίες αυτές, κυρίως στην Πελοπόννησο.
5ο διαγώνισμα
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
α) Βενιζελισμός γ) Κόμμα Κ. μαυρομιχάλη
β) Αντιπολιτευτικοί όμιλοι δ) Οργανισμός Μονάδες 12
Απάντηση
α) Βενιζελισμός: βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Στην περίοδο… έθνους».
β) Αντιπολιτευτικοί όμιλοι: βλ. σελ. 75-76 σχ. βιβλίου: «Περί τα τέλη… Κουμουνδού-
ρος».
γ) Κόμμα Κ. μαυρομιχάλη: βλ. σελ. 92 σχ. βιβλίου: «Το Εθνικόν Κόμμα… Βενιζελι-
κοί».
δ) Οργανισμός: βλ. σελ. 140-141 σχ. βιβλίου: «Τον Ιούλιο του 1914… γεωργικό κλή-
ρο».
Α2. Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή

όχι, γράφοντας τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί
στην κάθε πρόταση. Σωστό Λάθος
α. Ο Χ. Τρικούπης υποστήριζε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος. X
β. Χάρη στο σύνταγμα του 1864 απαγορεύθηκε για πρώτη φορά η
δουλεία στην Ελλάδα.
X
γ. η πρώτη εκλογική εμφάνιση της Κοινωνιολογικής Εταιρείας έγινε X
στις εκλογές του νοεμβρίου 1910.
δ. η πατριαρχική Επιτροπή ιδρύθηκε το 1918. X
ε. η Συνθήκη των Σεβρών (1920) προέβλεπε την υποχρεωτική ανταλ-
λαγή μεταξύ των Ελλήνων ορθόδοξων κατοίκων της Τουρκίας και
X
των μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας.
στ. Οι πύλες του ελληνικού Κοινοβουλίου άνοιξαν για τους Κρήτες X
βουλευτές αμέσως μετά την ανάδειξη του Ελευθέριου Βενιζέλου σε
πρωθυπουργό της Ελλάδας.
Μονάδες 12
Β1. Τι γνωρίζετε για την αγροτική μεταρρύθμιση του 1870-1871; Μονάδες 12
Απάντηση
βλ. σελ. 25 σχ. βιβλίου: «Η οριστική αντιμετώπιση… ιδιοκτησίας».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
Β2. Ποιες συνταγματικές τροποποιήσεις ψήφισε η Βουλή το 1911 και ποιους νόμους η
κυβέρνηση Βενιζέλου κατά το ίδιο χρονικό διάστημα; Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 90-91 σχ. βιβλίου: «Το πρώτο εξάμηνο… συζητήσεις κ.λπ».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Αφού μελετήσετε τα κείμενα που σας δίνονται και λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές
γνώσεις σας, να αναφερθείτε:
α. στις προσπάθειες της κυβέρνησης Βενιζέλου (1928-1932) να αντιμετωπίσει την άφι-
ξη στην Ελλάδα της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1929, καθώς και στα αποτελέ-
σματά τους,
β. στα θετικά αποτελέσματα της κρίσης για την ελληνική οικονομία.
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 54: «Οι προσπάθειες… θετικά
στοιχεία» Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Η
Ελλάδα, έχοντας συνδέσει τη δραχμή με τη λίρα και χάρη στις συνεχείς παρεμ-
βάσεις της κυβερνητικής πολιτικής, κατόρθωσε να διατηρήσει τη σταθεροποίηση
του 1928 για όσο διάστημα η αγγλική λίρα παρέμενε ελεύθερα μετατρέψιμη σε
χρυσό.
r Α
φότου η Αγγλία εγκατέλειψε επίσημα τη χρυσή βάση, η ελληνική σταθεροποίη-
ση δεν είχε πλέον καμιά ελπίδα να διατηρηθεί.
r Σ την υποτίμηση της αγγλικής λίρας, στην αυξανόμενη ζήτηση χρυσού και ξένου
συναλλάγματος, η κυβέρνηση δεν αντέδρασε.
r Η
Τράπεζα της Ελλάδος εξακολούθησε να χορηγεί συνάλλαγμα χωρίς ποσοτικούς
περιορισμούς.
r H
ιδέα ότι η σταθερότητα της δραχμής θα μπορούσε να διατηρηθεί, θεωρήθηκε
απραγματοποίητη.
r Α
υτό δημιούργησε μεταξύ των κεφαλαιούχων ένα ρεύμα δυσπιστίας προς τη
δραχμή. Όλοι επιδίωκαν να μετατρέψουν το κεφάλαιό τους σε χρυσό ή σε ξένο
συνάλλαγμα. Αποτέλεσμα ήταν να εξανεμισθεί σε ελάχιστο χρονικό διάστημα το
αντίστοιχο κάλυμμα της Τράπεζας της Ελλάδος.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Η
κυβέρνηση αναγκάστηκε να θέσει μια σειρά συναλλαγματικών περιορισμών
για την προστασία του εθνικού νομίσματος.
r Ο
ι περιορισμοί στη χορήγηση ξένου συναλλάγματος άρχισαν να επιδρούν περι-
οριστικά και πάνω στην όλη κίνηση του εξωτερικού εμπορίου.
r Η
υποτίμηση της αγγλικής λίρας έκλεινε την αγγλική αγορά για τα ελληνικά προϊ-
όντα, όμως και η Ελλάδα, με τη σειρά της, στην προσπάθειά της να προστατεύσει
το νόμισμά της, κατέφευγε σε μια σειρά συναλλαγματικών ρυθμίσεων, που κατέ-
ληγαν να περιορίζουν την είσοδο των ξένων προϊόντων στην ελληνική αγορά.
β) Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφή-
Κείμενο Β
r Ά
μεση συνέπεια των μέτρων αυτών ήταν ότι η δραχμή υποτιμήθηκε κατά 60%
σε σχέση με τα ξένα νομίσματα, ενώ παράλληλα οι τιμές των εγχώριων προϊό-
ντων δεν ανέβηκαν παρά μόνο 13,4%.
r Σ
την ουσία, τα μέτρα του 1932 κινητοποίησαν αρχικά ένα προϋπάρχον πα-
ραγωγικό δυναμικό που παρέμενε ως τότε αναξιοποίητο. Στη συνέχεια, όπως
τονίζει ο οικονομολόγος Ξ. Ζολώτας, ο έντονος περιορισμός των εισαγωγών
δημιούργησε μια «θερμοκηπικήν ατμόσφαιραν ζωηράς βιομηχανικής αναπτύ-
ξεως».
r Ε
ντυπωσιακή ήταν η αύξηση στην παραγωγή και κατανάλωση της ηλεκτρι-
κής ενέργειας: μεταξύ των ετών 1928 και 1938, η ποσότητα του παραγόμενου
ηλεκτρικού ρεύματος πολλαπλασιάσθηκε επί 4. Στο ίδιο διάστημα, το προϊόν
του σχετικά νέου κλάδου των μηχανικών κατασκευών πολλαπλασιάσθηκε επί
5,8%.
r Σ
ύμφωνα με τις στατιστικές της Κοινωνίας των Εθνών, κατά την περίοδο 1928-
1938, η Ελλάδα σημείωσε την υψηλότερη αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής
στον κόσμο (65%), μετά τη Σοβιετική Ένωση (877%) και την Ιαπωνία (73%).
Κείμενο Γ
r Α
ν και σημειώθηκε μια γενική αύξηση της παραγωγής, παρουσιάσθηκαν και
ορισμένες εξαιρέσεις που ακολούθησαν την αντίθετη τάση, προς τη στασιμό-
τητα ή και τη μείωση.
r Σ τασιμότητα παρουσιάστηκε στα εξαγώγιμα προϊόντα. κυρίως της καπνικής και
της σταφιδικής οικονομίας. Τα δύο αυτά προϊόντα κάλυπταν προ του 1929
πάνω από 80% των εξαγωγών της Ελλάδος. Όμως, η διεθνής κρίση, οι ποσο-
τικοί εμπορικοί περιορισμοί, η πτώση της διεθνούς ζητήσεως, είχαν σαν άμεσο
αποτέλεσμα μια βαθύτατη κρίση στην παραγωγή και στην εμπορία των δύο
αυτών προϊόντων.
r Α ντίθετα, σημείωσε αύξηση η παραγωγή σε νέα προϊόντα προσανατολισμένα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
στην εσωτερική αγορά, όπως το βαμβάκι και άλλες πρώτες ύλες για τις ανά-
γκες της εγχώριας βιομηχανίας, και ακόμη τα σιτηρά, τα λαχανικά, οι ζωοτρο-
φές και τα κτηνοτροφικά προϊόντα.
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας τόσο τα ακόλουθα κείμενα όσο και τις ιστορικές γνώσεις σας, να ανα-
φερθείτε:.
α. στις προσπάθειες διπλωματικής διευθέτησης των ελληνοτουρκικών διαφορών κατά
την περίοδο 1923-1930,
β. στις αντιδράσεις που αυτές προκάλεσαν στον ελληνικό προσφυγικό κόσμο και στα
σχετικά επιχειρήματα που διατυπώθηκαν από την πλευρά των Ελλήνων προσφύ-
γων και
γ. στο πολιτικό σκεπτικό που καθόριζε τις επιλογές του Ελευθέριου Βενιζέλου κατά τη
διάρκεια των σχετικών διαπραγματεύσεων.
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 149-150: «Στις 24 Ιουλίου…
Ανταλλαγής» και σελ. 151-152 «Με βάση το… ανταλλαξίμων» και σελ. 161 «
Στις 10 Ιουνίου… άλλου κράτους».
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 151: «Όταν έγινε… εφαρμογή
της» και στις σελ. 161-162: «Ο συμψηφισμός… 1933». Από την πηγή θα αξιοποι-
ηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Α
r Τ ο απόσπασμα είναι από το προσφυγικό ψήφισμα της 21ης Ιανουαρίου 1923 κα
καταγράφει τα επιχειρήματα των προσφύγων για την μη επικύρωση της Σύμβα-
σης ανταλλαγής πληθυσμών.
r Υ
ποστηρίζουν ότι η Σύμβαση καταπατά τα δικαιώματα των προσφύγων και πως
είναι άνιση σε αριθμό η ανταλλαγή Ελλήνων και Τούρκων. Οι Έλληνες που θα
εγκαταλείψουν τις εστίες τους ανέρχονται σε 1.200.000 ενώ οι Μουσουλμάνοι
300.000.
r Π
αραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα της ελευθερίας και της ιδιοκτησίας,
λόγω του αναγκαστικού εκπατρισμού των Ελλήνων, οι οποίοι ζουν στην Μικρά
Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα δικαιώματα των Ελλήνων είναι αναπαλλο-
τρίωτα.
r Α
ναγκάστηκαν να φύγουν επειδή αντιμετώπισαν απειλές και βιαιότητες από
τους Τούρκους.
r Ο
ι Έλληνες αξιώνουν να επιστρέψουν στις εστίες τους, διαφορετικά καταγγέλ-
λουν τον εκπατρισμός τους ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
γ) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 151: «Η πραγματικότητα όμως…
ελληνικού κράτους» και στη σελ. 161 «Οι μεταγενέστερες εξελίξεις… πρωθυ-
πουργού». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Β
r Ο
Βενιζέλος ήταν πολιτικός που αναλάμβανε εξ ολοκλήρου την ευθύνη του. Η
απόδοση της αποζημίωσης των περιουσιών δεν ήταν το εθνικό συμφέρον της
Ελλάδος, διότι η Ελλάδα είχε χάσει πολλά στον μικρασιατικό πόλεμο. Αυτό που
ήταν αναγκαίο ήταν η διασφάλιση των ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των δυο χω-
ρών, η άρση της μεταξύ τους καχυποψίας, η εξασφάλιση χρημάτων για την ανά-
πτυξη της χώρας και όχι για εξοπλισμούς με το φόβο ενός επικείμενου πολέμου
με τη Τουρκία. Συνεπώς, το ζητούμενο ήταν η Τουρκία και οι Ελλάδα να εξομαλύ-
νουν τις μεταξύ τους σχέσεις και να συνεργαστούν. Η συμφωνία της 10ης Ιουνίου
1930 παρουσιάζετο ως το καλύτερο δυνατό πρώτο βήμα για τη συμφιλίωσιν με
τη Τουρκία. Ακόμα και όσοι κατέκριναν τη συμφωνία, εκτίμησαν πως η συμφω-
νία αυτή ήταν ορθή στην ουσία της.
r Ο
Βενιζέλος επισκέφθηκε την Τουρκία και υπέγραψε το Σύμφωνο φιλίας ουδετε-
ρότητας και διαιτησίας.
Κείμενο Γ
r Ο
Ελευθέριος Βενιζέλος στις τοποθετήσεις του δίνει έμφαση στον αγώνα για κοι-
νωνική και οικονομική δικαιοσύνη.
r Σ ε λόγο του στη Θεσσαλονίκη αναφέρεται στη ρομαντική απορρόφηση του ελλη-
νικού λαού από τη Μεγάλη Ιδέα που δεν επέτρεψε να συγκροτηθεί ένα σύγχρονο
κράτος, το οποίο θα μπορούσε να επιδιώξει σοβαρά την πραγματοποίηση αυτής
της ίδιας της ιδέας.
r Ε ίναι ενδεικτικό της αποφασιστικότητας του Ε. Βενιζέλου ότι επιλέγει την τελετή
μετακομιδής των οστών του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη, στο πλαίσιο
των εορτασμών της εκατονταετηρίδας του ελληνικού κράτους, για να διακηρύξει
πανηγυρικά στο λόγο που εκφωνεί ότι οι αγώνες εθνικής αποκατάστασης των
Ελλήνων είχαν πλέον τερματιστεί.
r Η
αντιπολίτευση καταγγέλλει οξύτατα και μερίδα του κόμματος των Φιλελευθέ-
ρων ηπιότερα τον Ε. Βενιζέλο για το «ζόφον της υλιστικής πολιτικής του», χωρίς,
όμως, να προτείνει εναλλακτική λύση.
r Τ ο αντίπαλο Λαϊκό Κόμμα θα συνεχίσει την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου,
όταν ανέβηκε στην εξουσία, υπογράφοντας, στις 14 Σεπτεμβρίου 1933, σύμφωνο
εγγυήσεως της εδαφικής ακεραιότητας των δύο χωρών.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
α) Αγροτική Μεταρρύθμιση
β) Υπόμνημα Κούνδουρου
γ) Οργανικός Νόμος (1900) Μονάδες 15
Απάντηση
α) Αγροτική Μεταρρύθμιση: βλ. σελ. 42 σχ. βιβλίου: «Καθώς η κατοχή… κοινωνικές
συνθήκες».
β) Υπόμνημα Κούνδουρου: βλ. σελ. 198 σχ. βιβλίου: «Ένα υπόμνημα του Κούνδου-
ρου… επανάσταση του 1889».
γ) Οργανικός Νόμος (1900): βλ. σελ. 208 σχ. βιβλίου: «Ένα σοβαρό… εγκατάστασης
του».
Α2. Να χαρακτηρίσετε με την ένδειξη Σωστό-Λάθος το περιεχόμενο των παρακάτω

προτάσεων. Σωστό Λάθος
1. Στις αρχές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ιδρύθηκε η Γενική Συνομο- X
σπονδία Εργατών Ελλάδας.
2. Η Κοινωνιολογική Εταιρεία μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα X
Ελλάδος το 1924.
3. Οι Αντιβενιζελικοί επεδίωκαν την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσί- X
ας.
4. Το 1906 ο Ελληνισμός της Ρουμανίας εκδιώχθηκε από τις εστίες του X
ως συνέπεια του ανταγωνισμού των Βαλκανικών κρατών στη διάρ-
κεια των Βαλκανικών Πολέμων.
5. Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου ο Σουλτάνος παραιτήθη- X
κε απ’ όλα τα δικαιώματά του στην Κρήτη. Μονάδες 10
Β1. α) Να αποτιμήστε τον ρόλο του εξωελλαδικού κεφαλαίου στην ελληνική οικονομία
στις αρχές του 20ού αιώνα. Μονάδες 7
β) Να αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας την περίοδο του
μεσοπολέμου (1919-1939). Μονάδες 8
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Απάντηση
α) βλ. σελ. 41 σχ. βιβλίου: «Το κεφάλαιο που… ομογένειας».

β) βλ. σελ. 52 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα… καταστροφή».
Β2. Να αναφερθείτε στους λόγους για τους οποίους αναδείχθηκε μια νέα γενιά πολιτι-
κών στη δεκαετία του 1850-1860 και στη κριτική που άσκησε στον βασιλιά Όθωνα
και το πολιτικό σύστημα της εποχής. Μονάδες 15
Απάντηση
βλ. σελ. 75-76 σχ. βιβλίου: «Η παρακμή… Κουμουνδούρος».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε:
α) στους λόγους για τους οποίους ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέγραψε τη συμφωνία της
Άγκυρας στις 10 Ιουνίου 1930. Μονάδες 10
β) στους όρους που αφορούσαν τους ανταλλάξιμους, καθώς και στις συμπληρωματι-
κές συμφωνίες που ακολούθησαν τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Μονάδες 15
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 161: «Οι μεταγενέστερες… πρω-
θυπουργού». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Σ τη σκέψη και στην πολιτική του Βενιζέλου, η προσέγγιση Ελλάδας-Τουρκίας
προοριζόταν να παίξει έναν ιδιαίτερο ρόλο στις προσπάθειες για τη διαφύλαξη
του εδαφικού καθεστώτος κατά την περίοδο μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέ-
μων.
r Η
ελληνοτουρκική προσέγγιση, κατά τον Βενιζέλο, ήταν απαραίτητη για πολλούς
λόγους. Πρώτον, επειδή επιδίωξή του ήταν να εξομαλύνει τις σχέσεις της χώρας
με όλους τους γειτονικούς λαούς.
r Δ
εύτερον, για την προστασία του Ελληνισμού της Πόλης και του Οικουμενικού
Πατριαρχείου.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Τ ρίτον, για να αφεθεί η Ελλάδα να αναπτύξει απερίσπαστα όχι μόνο τη δική της
οικονομία, αλλά και τις μεγάλες οικονομικές της δυνατότητες στην ανατολική
Μεσόγειο, όπου, εκτός από την Κωνσταντινούπολη, ευημερούσαν σημαντικές
ελληνικές κοινότητες και στις αραβικές χώρες.
r Τ έταρτον, η διμερής συνεννόηση με την Τουρκία θα μπορούσε να δημιουργή-
σει έναν άξονα δύο χωρών που αποδέχονταν χωρίς επιφυλάξεις το υπάρχον
εδαφικό καθεστώς, θα έθετε εμπόδια στον αναθεωρητισμό της Βουλγαρίας και
τον ηγεμονισμό της Γιουγκοσλαβίας, ενώ, ταυτόχρονα, θα εξυπηρετούσε και την
ελληνική ασφάλεια από την πλευρά της Μεσογείου.
Κείμενο Β
r Ο
Βενιζέλος, βλέποντας ότι οι διαπραγματεύσεις δεν οδηγούσαν πουθενά, απο-
φάσισε το 1930, όταν πήγε στην Τουρκία για να υπογράψει τη «Συνθήκη φιλίας,
ουδετερότητας και να διαιτησίας», να παραιτηθεί από την εφαρμογή του άρ-
θρου 14 της Σύμβασης της Λωζάννης, που υποχρέωνε την Τουρκία να πληρώσει
στους Μικρασιάτες Έλληνες την αξία της προσφυγικής τους περιουσίας.
r Η
συμφωνία ειρήνης του Ελ. Βενιζέλου με τον Κεμάλ Ατατούρκ χαιρετίσθηκε από
τον Τύπο της εποχής εκείνης ως θετικό βήμα για την αρμονική συμβίωση των
δύο λαών και θεωρήθηκε από τους διπλωματικούς κύκλους μεγάλη πολιτική
νίκη του Ελ. Βενιζέλου.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 161: «Στις 10 Ιουνίου… κρά-
τους».
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας
δίνονται, να αναφερθείτε στη στάση του Βενιζέλου ως πρωθυπουργού της Ελλάδας
έναντι της προσπάθειας των Κρητών βουλευτών να συμμετάσχουν στις εργασίες του
ελληνικού κοινοβουλίου. Πότε ο Βενιζέλος μετέβαλε στάση και γιατί; Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 219: «Αλλά ο Βενιζέλος… 12 Οκτω-
βρίου 1912». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Α
r Εξηγούνται οι λόγοι γιατί δεν έγιναν δεκτοί στην Ελληνική Βουλή οι Κρήτες Βουλευ-
τές.
r Εκκρεμούσε ο ιταλοτουρκικός πόλεμος.
r Θα βρουν αντίθετους τους Τούρκους και τις Μ. Δυνάμεις.
r Η ελληνική κυβέρνηση δε στηρίζει το πραξικόπημα των Κρητών βουλευτών.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
r Βασική προτεραιότητα της ελληνικής κυβέρνησης είναι η αναδιοργάνωση και η ενί-

σχυση του ελληνικού στρατού μπροστά στις επερχόμενες προκλήσεις στη περιοχή
της Βαλκανικής και της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου.
Κείμενο Β
r Η συνείδηση της ανεπάρκειας των προϋποθέσεων για την επιτυχή έκβαση των εθνι-
κών διεκδικήσεων, ενίσχυσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην απόφαση να καλλιεργήσει
κλίμα υφέσεως στις σχέσεις με τους Βαλκανικούς γείτονες και, ιδίως, με την Τουρ-
κία.
r Ο Βενιζέλος ήθελε να αποφύγει μια άκαιρη και ίσως μοιραία περιπέτεια, και από το
άλλο να κερδίσει πολύτιμο χρόνο στην προσπάθεια για την ενίσχυση του ένοπλου
δυναμικού της χώρας.
r Η άμεση συνειδητοποίηση της γενικότερης αυτής αναγκαιότητας εξηγεί τη συγκρα-
τημένη και μετριοπαθή στάση του απέναντι στην επικυρίαρχη Τουρκία, στα τελευ-
ταία ιδίως χρόνια της πολιτείας του στην Κρήτη.
r Ο Βενιζέλος είχε προσωρινά τουλάχιστον συμμεριστεί τις τολμηρές ελπίδες ευρύτε-
ρων κύκλων του πανελληνίου για μια εποικοδομητική συνεργασία των δύο λαών
στα πλαίσια του φιλελεύθερου συντάγματος που επαγγελλόταν η νεοτουρκική επα-
νάσταση και, κατ’ επέκταση, στο επίπεδο των διακρατικών ελληνοτουρκικών σχέ-
σεων.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
α) Πατριαρχική Επιτροπή
β) Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας
γ) Μικτή Επιτροπή (1923) Μονάδες 15
Απάντηση
α) Πατριαρχική Επιτροπή: βλ. σελ. 142-143 σχ. βιβλίου: «Η επιστροφή… ελληνικής
κυβέρνησης».
β) Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας: βλ. σελ. 140 σχ. βιβλίου: «Μετά
τη λήξη… επανεγκατάσταση τους».
γ) Μικτή Επιτροπή (1923): βλ. σελ. 151-152 σχ. βιβλίου: «Με βάση… ανταλλαξίμων»
και σελ. 146 «Περίπου 200.000… Ρωσία».
Α2. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με αυτά της στήλης Β. Μονάδες 10
Απάντηση
I. – β, II. – δ, III. – α, IV. – ε, V. – γ
Β1. Να αναφερθείτε στις επιπτώσεις της Μ. Ιδέας στην οικονομία της Ελλάδας τον 19ο
αιώνα. Μονάδες 10
Απάντηση
βλ. σελ. 15-16 σχ. βιβλίου: «Στο μεταξύ… κρίσεων»

Β2. α) Ν’ αναφερθείτε στις εκλογικές αναμετρήσεις του Νοεμβρίου 1910 και του Μαρ-
τίου 1912. Μονάδες 8
β) Να αναφερθείτε στη στάση που κράτησε ο Βενιζέλος για το Κρητικό ζήτημα
όταν ξέσπασε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Μονάδες 7
Απάντηση
α) βλ. σελ. 90 σχ. βιβλίου: «Ο Βενιζέλος πήρε… μεταρρυθμιστικό του έργο» και σελ.
91 «Το ρεύμα που είχε… προβλημάτων».
β) βλ. σελ. 219 σχ. βιβλίου: «Αλλά ο Βενιζέλος… 12 Οκτωβρίου 1912».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία από τις πηγές, να παρουσιά-
σετε το περιεχόμενο της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1871 και να επισημάνετε τις
συνέπειες της μεταρρύθμισης στη γεωργία, στην εθνική οικονομία γενικότερα.
Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 25: «Η οριστική… ιδιοκτησίας».
Κείμενο Α
r Το ελληνικό κράτος, εθνικοποιώντας την γη στα 1828 εμφανίζεται ως πρωτοπορια-
κό μεταξύ των συγχρόνων καπιταλιστικών κρατών, επί του θέματος της γεωργικής
πολιτικής.
r Η διανομή της εθνικοποιημένης γης στα 1871 δεν ήταν παρά μια λογική συνέπεια
του ίδιου θεμελιώδους κρατικού προσανατολισμού: η διανομή της γης, κατακερμα-
τισμένης σε μικρούς οικογενειακούς κλήρους, δεν ήταν αντίθετη με την προηγηθεί-
σα εθνικοποίηση, αλλά μάλλον μια ρεαλιστικότερη εφαρμογή της ίδιας αρχής.
r Ο κοινός στόχος και στις δύο περιπτώσεις ήταν να εμποδιστεί η μεγάλη γαιοκτη-
σία.
r Η πρόοδος της μικρής οικογενειακής επιχείρησης είχε ακόμη ως συνέπεια την ευρύ-
τερη εθνικοποίηση της αγροτικής οικονομίας στο σύνολό της.
r Παράλληλα το Κράτος ευνόησε πάντα την κοινωνική ενσωμάτωση της γεωργίας,
δια μέσου του προνομιούχου χώρου της αγοράς, επί τη βάσει της μικρής οικογενει-
ακής επιχείρησης και ιδιοκτησίας.
Κείμενο Β
r Το Μάρτιο του 1871, ο Κουμουνδούρος, με υπουργό το Σωτηρόπουλο, πέτυχε την
ψήφιση νόμου με αποτέλεσμα να διανεμηθούν 2.650.000 στρέμματα σε 357.217 κλή-
ρους με αγοραία αξία 90.000.000 δρχ.
r Η σημασία της αγροτικής αυτής μεταρρυθμίσεως εκτιμάται πληρέστερα, όταν συνει-
δητοποιηθεί το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων χωρικών της εποχής
εκείνης αποκαταστάθηκαν ως ιδιοκτήτες στη γη που καλλιεργούσαν.
r Οι μικροί ιδιοκτήτες καλλιεργητές επιδόθηκαν στις πιο κερδοφόρες καλλιέργειες και
ιδιαίτερα σε εκείνες που προορίζονταν για εξαγωγή.
r Μέσα σε διάστημα μιας τριετίας, τα 40% και πλέον των καλλιεργούμενων εκτάσεων
καλύπτονταν από φυτείες (σταφιδαμπελώνες, βαμβακοφυτείες, καπνοφυτείες, κλπ.).
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Παρατηρήθηκε ραγδαία εισροή ξένου συναλλάγματος.

r Τα έσοδα του Δημοσίου από τους τελωνειακούς δασμούς εξαγωγής πολλαπλασι-
άσθηκαν. βλ Πίνακας: Τα στοιχεία για τη σταφιδοπαραγωγή και εξαγωγή σταφί-
δας την περίοδο 1860-1878. Από το 1860 έω2 το 1878 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις
διπλασιάστηκαν από 220.428 σε 435.000 στρέμματα, το ίδιο και οι εισαγωγές και
εξαγωγές.
r Η επέκταση όμως των φυτειοκαλλιεργειών επηρέασε αρνητικά την παραγωγή δη-
μητριακών. Από την εποχή εκείνη σημειώνεται το χρόνιο έλλειμμα της χώρας με
συνεπακόλουθο τη δαπάνη τεράστιων συναλλαγματικών αποθεμάτων για εισαγω-
γές.
r Η αγροτική μεταρρύθμιση έλυσε το πρόβλημα της εθνικής γης. Δεν έθιξε όμως κα-
θόλου των μεγάλων ιδιωτικών εκτάσεων της Αττικής (170.000 στρέμματα ή 40%
περίπου του συνόλου), τα οποία είχαν τσιφλικοποιηθεί από την εποχή της Ανεξαρ-
τησίας.
r Οι γαιοκτήμονες των τσιφλικιών αυτών είχαν πετύχει μια σειρά δικαστικών αποφά-
σεων με τις οποίες του αναγνωρίζονταν τα δικαιώματα πλήρους ιδιοκτησίας.
r Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις που σημειώθηκαν στον αγροτικό τομέα στη δεκα-
ετία αυτή, η γεωργία θα συνεχίσει ακόμη για καιρό να υποφέρει από βασικές ελλεί-
ψεις: Η αγροτική δανειοδότηση παρέμεινε υποτυπώδης. Η εισαγωγή νεωτεριστικών
μεθόδων καλλιέργειας, κυρίως με τη χρησιμοποίηση λιπασμάτων, δεν προχώρησε.
Το ανύπαρκτο οδικό δίκτυο και η έλλειψη μεταφορικών μέσων στις περισσότερες
περιφέρειες δεν επέτρεπε την εμπορία αγροτικών προϊόντων σε μεγάλη έκταση,
με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό αγροτών να περιορίζεται σε καλλιέργειες που
μόλις επαρκούν για τις βιοτικές ανάγκες των οικογενειών τους.
ΘΕΜΑ Δ
Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα
που σας τίθενται α) στους λόγους που οδήγησαν στην υπογραφή της Σύμβασης της
Λωζάννης και β) στην αντίδραση των προσφύγων για την υπογραφή της καθώς και
στη στάση που τηρούσαν πριν από την υπογραφή της και στη στάση που υιοθέτη-
σαν όταν η Σύμβαση της Λωζάννης ήταν γεγονός. Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 151: «Η πραγματικότητα όμως…
ελληνικού κράτους». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυα-
σμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο
r Σ τα τέλη του 1922 οι Έλληνες και Τούρκοι διπλωμάτες είχαν συναντηθεί στη Λο-
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ζάνη και είχαν διαπραγματευτεί τον τερματισμό του πολέμου και συμφωνήσει
παράλληλα να προχωρήσουν σε μια συνολική ανταλλαγή πληθυσμών.
r Ο
νορβηγός διπλωμάτης Νάνσεν, στον οποίο η ΚΤΕ είχε αναθέσει την οργάνωση
της ανακούφισης των προσφύγων, ίσως να ήταν εκείνος που έριξε αρχικά την
ιδέα, αλλά ήδη τόσο ο Βενιζέλος όσο και ο Ατατούρκ έκαναν παραπλήσιες σκέ-
ψεις.
r Ο
ι δυο ηγέτες επιδίωκαν να χτίσουν έθνη- κράτη πάνω στα ερείπια της Οθω-
μανικής αυτοκρατορίας και επόπτευαν αμφότεροι μια πολιτική εθνικής και θρη-
σκευτικής ομογενοποίησης.
r Μ
ε κάποιες ελάσσονες εξαιρέσεις, η Ελλάδα θα δεχόταν όλους τους ορθόδοξους
χριστιανούς της Μ. Ασίας και η Τουρκία τον μουσουλμανικό πληθυσμό της Ελ-
λάδας. Αυτό αφορούσε συνολικά περισσότερες από ενάμισι εκατομμύριο ψυχές,
ανάμεσα τους και τους μουσουλμάνους της Θεσσαλονίκης.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 151: «Όταν έγινε.. εφαρμογή
της».
8ο διαγώνισμα
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δώσετε τον ορισμό των παρακάτω εννοιών:
α) Κίνημα στο γουδί
β) Λαϊκό Κόμμα
γ) Υπουργείο περιθάλψεως
δ) γραφεία Ανταλλαγής Μονάδες 16
Απάντηση
α) Κίνημα στο γουδί: βλ. σελ. 86, 88 σχ. βιβλίου: «Το 1909… μέσω της βουλής. (...)
Στις 15 Μαρτίου... επιδιώξεις του».
β) Λαϊκό Κόμμα: βλ. σελ. 93 «Πράγματι, στα μέσα… Φιλελευθέρους».
γ) Υπουργείο περιθάλψεως: βλ. σελ. 141 σχ. βιβλίου: «Τον Ιούλιο 1917… 450.000
πρόσφυγες» και σελ. 143 «Η παλιννόστηση… Μ. Ασίας», σελ. «148 «Με την
άφιξη… προσωπικό».
δ) γραφεία Ανταλλαγής: βλ. σελ. 160 σχ. βιβλίου: «Η προσωρινή… αποκαταστα-
θεί».
Α2. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β.
Μονάδες 12
Απάντηση
α – 4, β – 5, γ – 1, δ – 3, ε – 6, στ – 2
Β1. να αναφερθείτε στις ενέργειες του νεοελληνικού κράτους από το 1860 και εξής για
να αξιοποιήσει το πλούσιο σε κοιτάσματα υπέδαφός του. Μονάδες 12
Απάντηση
βλ. σελ. 27-28 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα… 19ου αιώνα».
Β2. πώς αντιμετωπίστηκε το προσφυγικό ζήτημα στα πλαίσια της γ΄ Εθνοσυνέλευσης;

Μονάδες 10
Απάντηση
βλ. σελ. 122-123 σχ. βιβλίου: «Γενικά, το προσφυγικό ζήτημα… επίλυση του προ-
βλήματος».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις
α) να χαρακτηρίσετε την κυβερνητική πολιτική του Κωλέττη και
β) να συσχετίσετε τις καταγγελίες του Κωλέττη για τις επεμβάσεις των Μ. Δυνάμεων
(Αγγλίας, Γαλλίας) με τον αποκλεισμό της χώρας εξαιτίας της υπόθεσης Πατσίφι-
κο. Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 73-74: «Ο Κωλέττης… διαδοχή».
Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφή-
Κείμενο Α
r Η
παραχώρηση Συντάγματος δε μετέβαλε τη πολιτική ζωή. Η συνεργασία των
τριών κομμάτων εν όψει της αλλαγής του 1843 διαλύθηκε αμέσως μετά την επι-
τυχία.
r Ο
ι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν κράτησαν τρεις μήνες κατά τους οποίους
η Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη.
r Ο
Κωλέττης δείχτηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός, όταν πήρε την εξουσία κι εν-
θάρρυνε τις επεμβάσεις του στέμματος στη πολιτική ζωή.
r Η
πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη ‘‘διάθεση των κρατικών
εσόδων για λογαριασμό των φίλων του’’, χωρίς κανένα σοβαρό μέτρο για τη
διοργάνωση και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
r Υ
πήρξε υποστηρικτής της Μ. Ιδέας. Η δράση των οπλισμένων συμμοριών στα
ελληνοτουρκικά σύνορα και η δραστηριότητα των ‘‘μυστικών εταιρειών’’ συνι-
στούν την ‘‘ εθνική’’ πολιτική της Ελλάδας του Κωλέττη.
r Μ
ε τέτοια πολιτική εμφανίζεται ο Κωλέττης στη πολιτική ιστορία της Ελλάδας ως
ο τύπος του τυχοδιώκτη πολιτικού που εισήγαγε όσο κανείς άλλος τη διαφθορά
στην άσκηση της εξουσίας.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 74-75: «Κατά την περίοδο…
πολιτική σκηνή». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό
Κείμενο Β
r Τ ον Απρίλιο του 1849 αθηναϊκός όχλος λεηλάτησε το σπίτι της βρετανικής υπη-
κοότητας Εβραίου Δον Πατσίφικο.
r Α
υτός απαίτησε την υπερβολική αποζημίωση από την ελληνική κυβέρνηση και
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ζήτησε την παρέμβαση της βρετανικής πρεσβείας. Η βρετανική κυβέρνηση έκανε

επίδειξη δύναμης και επέβαλε το 1850 ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας με την
απαίτηση να διευθετηθεί η υπόθεση του Πατσίφικο και κάποιων άλλων βρετα-
νών υπηκόων.
r Μ
ετά από έντονη αντίδραση της Γαλλίας και της Ρωσίας σταμάτησε ο αποκλει-
σμός.
Κείμενο Γ
r Ο
Κωλέττης κατήγγειλε στη Βουλή την αντιδραστική πολιτική των Βρετανών,
τονίζοντας ότι ο Λόρδος Πάλμεστρον, κάλεσε την Αγγλία να συμφωνήσει με τη
Γαλλία για κοινή επέμβαση στην Ελλάδα.
r Ο
Κωλέττης τονίζει ότι η οποιαδήποτε ξένη επέμβαση στη χώρα θα είναι επιβλα-
βής για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού.
(Επισήμανση: Η αναφορά του Κωλέττη για ασύστολη παρέμβαση των Μ. Δυνάμεων
στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας είναι βάσιμη και αποδεικνύεται
τόσο από την υπόθεση Πατσίφικο, όσο και από τα γεγονότα του Κριμαϊκού Πολέμου,
τα οποία ακολούθησαν δυο χρόνια μετά το θάνατο του Κωλέττη).
ΘΕΜΑ Δ
Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις: α) να επισημάνετε τις αδυναμίες στην οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας
που προκάλεσαν εσωτερική κρίση μετά τα δύο πρώτα έτη της λειτουργίας της και β)
να εξηγήσετε πώς εκδηλώθηκε αυτή η κρίση σε πολιτικό επίπεδο και πώς, στη συνέ-
χεια, η διάσταση των απόψεων πήρε τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης.
Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 208: «Το θετικό… Κρητών». Από
τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση
Κείμενο Α
r Τ α σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των
ατελειών του. Για παράδειγμα, ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος
των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη, αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια
«σύμβαση». Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο κύριος εκτελεστι-
κός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας. Όπως παρα-
τηρούσε ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπή Ι. Σφακιανάκης, «το πρόσωπον
του Ηγεμόνος είναι το κέντρο όλων των εξουσιών».
r Τ α μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης, σύμφωνα πάντοτε με το σύνταγμα, ήταν
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
σύμβουλοι του πρίγκιπα, ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ’ αυτόν μάλλον παρά
στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν.
r Η
Κρητική Συνέλευση, η οποία εκλεγόταν με γενική ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια,
δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες. Πραγματοποίησε μόνο μια
συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και, καθώς φαίνεται, είχε περιορισμένη
δικαιοδοσία, αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα
του ύπατου αρμοστή.
Κείμενο Β
r Η
δημοσίευση του συντάγματος αποτέλεσε δυσάρεστη έκπληξη, τόσο για τις μά-
ζες των αστικών κρητικών κέντρων, όσο και της υπαίθρου.
r Το νέο σύνταγμα ήταν σαφώς δεσποτικό και μεροληπτικώτατα φιλομοναρχικό.
r Ο
κρητικός λαός παραδινόταν δέσμιος στη διακυβέρνηση ενός άπειρου στα πο-
λιτικά πράγματα πρίγκιπα, ο οποίος δεν φημιζόταν και για τις δημοκρατικές του
αντιλήψεις.
r Τ ο κρητικό σύνταγμα ήταν προϊόν μιας και μόνης τάξης, των γαιοκτημόνων. Ο
ακτήμων λαός, που σήκωσε στους ώμους του τα βάρη πολλών επαναστάσεων
στην Κρήτη παραμερίστηκε επιμελώς από τα έδρανα της Κρητικής εθνοσυνέλευ-
σης και δεν λύθηκε το καίριο ζήτημα της αναδιανομής της γης στους ακτήμο-
νες.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 208-209: «Αλλά το πιο σημαντι-
κό.. διχασμού». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με
Κείμενο Γ
r Η
διπλωματική στρατηγική του Βενιζέλου κατέτεινε στην εξασφάλιση των προ-
ϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη δυναμική προσαρμογή στον αδυσώπητο διε-
θνή ανταγωνισμό. Το 1896, δεν δίστασε να υποστηρίξει την αρχή ότι τα μικρά
έθνη όχι μόνο έχουν συμφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση με τις Μεγάλες
Δυνάμεις, αλλά και να προσαρμόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την
εκπλήρωση των εθνικών τους διεκδικήσεων κατά στάδια.
r Η
πεποίθηση στη μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα των συμμαχικών δεσμών με
τις ισχυρές ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, και ιδιαίτερα τα μεγάλα δημοκρα-
τικά έθνη της Δ. Ευρώπης, σε συνδυασμό με την πίστη στην ανάγκη της εσωτε-
ρικής οργανώσεως και ενδυναμώσεως του έθνους αποτέλεσε έκτοτε τη βασική
συνισταμένη της διπλωματικής δράσεως του Κρητικού ηγέτη.
Κείμενο Δ
r Ο
πρίγκιπας Γεώργιος είχε την πεποίθηση ότι οποιαδήποτε λύση του Κρητικού
θα προερχόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις και κατά τη γνώμη του, οι πολιτικοί
παράγοντες της Κρήτης ήταν άσχετοι με το θέμα αν όχι επιζήμιοι.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
r Ο
πρίγκιπας Γεώργιος στάθηκε αδύνατο γι’ αυτόν να αντιληφθεί τη σημασία της
πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των Κρητικών, καθώς και την εύλογη απαί-
τησή τους να αποκτήσουν τον έλεγχο της τύχης τους μετά από αιώνες αγώνων
κατά των Τούρκων κυριάρχων.
r Δ
εν κατάφερε να εκτιμήσει τη σημασία των νέων πολιτικών ρευμάτων της Κρή-
της και να αναγνωρίσει τις τάσεις των νέων δυναμικών ανθρώπων που εκπρο-
σωπούσε ο Βενιζέλος και ο κύκλος του, μιας ανερχόμενης αστικής τάξης των
πόλεων, των εμπορευομένων και των επιχειρηματιών, των γιατρών, των δικη-
γόρων, των καθηγητών και των διανοουμένων, και, ακόμη, των αγροτών της
υπαίθρου, οι οποίοι προσχώρησαν σχεδόν όλοι στο στρατόπεδο του Θέρισου το
1905.
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
α) Κλήριγκ
β) Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.)
γ) Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως
δ) Σύνταγμα 1899 Μονάδες 12
Απάντηση
α) Κλήριγκ: βλ. σελ. 54 σχ. βιβλίου: «Στο εξωτερικό… στοιχεία».

β) Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.): βλ. σελ. 97-98 σχ. βιβλίου: «Οι υψη-
λοί… Κ.Κ.Ε.».
γ) Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως: βλ. σελ. 143 σχ. βιβλίου: «Στα πλαί-
σια… της προσφυγιάς».
δ) Σύνταγμα 1899: βλ. σελ. 207 σχ. βιβλίου: «Το Σύνταγμα… Βενιζέλος».
Α2. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με τα δεδομένα της στήλης Β.

Μονάδες 10
Απάντηση
1 – β, 2 – δ, 3 – ε, 4 – γ, 5 – α
Β1. Ποιες ήταν οι βασικές διαφορές στις πολιτικές θέσεις του Θ. Δηλιγιάννη και του Χ.
Τρικούπη; Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 81 σχ. βιβλίου: «Οι αντίθετοι… δραστηριότητες».
Β2. Να αναφερθούν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στον τομέα της
αγροτικής οικονομίας. Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 167-168 σχ. βιβλίου: «Για ένα διάστημα… πατρίδα τους».
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
Αξιοποιώντας τα κείμενα που σας δίνονται και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερ-
θείτε
α) στα δάνεια που παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα μετά το 1870 και στο πώς αξιοποι-
ήθηκαν,
β) στα δάνεια του 1917 και στις επιπτώσεις που είχαν στην οικονομία έως και το
1922. Μονάδες 25
Απάντηση
α) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 36-37: «Η αλλαγή… ολοκλη-
ρωθούν». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο A (Πίνακας)
Τα στοιχεία του πίνακα αποκαλύπτουν ότι τα περισσότερα δάνεια κάλυψαν τις ανά-
γκες για την κάλυψη των ελλειμμάτων 220.000.000 δρχ από το 1880 έως το 1893.
Ενώ μόλις 80.000.000 επενδύθηκαν στα δημόσια έργα. Την ίδια περίοδο τα έσοδα
της χώρας ανέρχονταν συνολικά σε 256.000.000 μόλις εκατομμύρια, ενώ από το
1891 και εξής τα έσοδα είχαν παγώσει. Η παραπάνω κατάσταση του τεράστιου ελ-
λείμματος της χώρας εξηγεί πως έφτασε στη χρεωκοπία το 1893.
β) Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στη σελ. 50: «Όταν με την επέμβαση…
να φανούν». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την
Κείμενο Β
r Ο
ι πολεμικές δαπάνες της Ελλάδας ήταν πάνω από τις οικονομικές δυνατότητές
της.
r Γ ια να μπορέσει να διεξαγάγει τον πόλεμο, οι Σύμμαχοι άνοιξαν πίστωση για την
ελληνική κυβέρνηση, μέσω της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, 12 εκατομμύρια
στερλίνες η Αγγλία, 300 εκατομμύρια φράγκα η Γαλλία και 50 εκατομμύρια δολά-
ρια οι Ηνωμένες Πολιτείες. Με βάση αυτές τις πιστώσεις, που θα μπορούσαν να
ληφθούν μόνο μετά το τέλος του πολέμου, η Εθνική Τράπεζα εξέδωσε τραπεζο-
γραμμάτια που η αξία τους ανερχόταν σε 850 εκατομμύρια δρχ.
r Σ την πραγματικότητα, μετά την υπογραφή της ειρήνης, η Ελλάδα δεν κατόρθωσε
να χρησιμοποιήσει τις πιστώσεις αυτές, εξαιτίας της νομισματικής αστάθειας και
της ταχείας υποτιμήσεως της δραχμής. Στο τέλος του 1920, ανακλήθηκαν όλες οι
πιστώσεις.
r Σ το τέλος του 1920, το σύνολο των γαλλικών πιστώσεων, το μισό των αγγλικών
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
και τα 2/3 των αμερικανικών παρέμειναν αχρησιμοποίητες. Τέλος, όταν επανήλθε

στη χώρα ο Κωνσταντίνος το 1920, ανακλήθηκαν όλες οι πιστώσεις.
r Ο
υσιαστικά η Ελλάδα πήρε ελάχιστη οικονομική βοήθεια από τους Συμμάχους
κατά τη διάρκεια του πολέμου και βασίσθηκε κυρίως στους δικούς της πόρους.
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του κειμένου και τις ιστορικές σας γνώσεις, να
παρουσιάσετε τα αποτελέσματα της επανάστασης του Θέρισου (1905). Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 215-216: «Το κίνημα του… επαρ-
χίας». Από την πηγή θα αξιοποιηθούν στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική
Κείμενο
r Το απόσπασμα είναι από την ομιλία του Βενιζέλου στην Εθνοσυνέλευση στα Χανιά
το 1907.
r Ο Βενιζέλος αναγνωρίζει την σπουδαιότητα όσων επέτυχε η Επανάσταση στο Θέρι-
σο.
r Από εδώ και στο εξής η Κρήτη θα έχει ελληνική διοίκηση, αφού ο Βασιλιάς της Ελλά-
δος θα ορίσει τον Ύπατο Αρμοστή.
r Επίσης, η Κρήτη θα έχει Σύνταγμα σύμφωνο με το πνεύμα του ελληνικού Συντάγμα-
τος.
r Η Κρήτη αποτελεί πλέον πολιτικό εξάρτημα της Ελλάδος.
r Οι Δυνάμεις στην ουσία αναγνωρίζουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Μένει
να αναγνωριστεί και τυπικά η ένωση της με την Ελλάδα.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
ΟΜΑΔΑ Α
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να δικαιολογήσετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων:
α) Το 1910 οι πρόοδοι της εθνικής οικονομίας δεν ήταν εμφανείς.
β) Αντίθετα με άλλες χώρες της Ευρώπης στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν
προέκυψαν ταξικά κόμματα.
γ) Η διάσταση απόψεων στο πολιτικό ζήτημα (της Κρήτης) δεν άργησε να λάβει τη
μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης. Μονάδες 12
Απάντηση
α) βλ. σελ. 48 σχ. βιβλίου: «Οι… μεταναστών», σελ. 15 «Προς το τέλος… Ατλαντι-
κό».
β) βλ. σελ. 84 σχ. βιβλίου: «Αντίθετα, με άλλες… πληθυσμού».
γ) βλ. σελ. 209 σχ. βιβλίου: «Η διάσταση… διχασμού».
Α2. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας τη λέξη Σωστό ή

Λάθος δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση: Σωστό Λάθος
1. Το 1897 η Ελλάδα έχασε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο και κλήθηκε X
να πληρώσει αποζημίωση 92.000.000 δρχ στην Τουρκία.
2. Το 1932 το ελληνικό κράτος υιοθέτησε μια πολιτική προστατευτι- X
σμού βασισμένη στις ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.
3. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 έκανε την πρώτη του εμφάνιση ως πρωθυ- X
πουργός στην πλατεία Συντάγματος ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
4. Το 1924 το ΣΕΚΕ μετονομάστηκε σε ΚΚΕ. X
5. Με πρωτοβουλία της ΚτΕ ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1923 η ΕΑΠ. X
Μονάδες 10
Β1. Τι γνωρίζετε για την Τράπεζα της Ελλάδας; Μονάδες 14
Απάντηση
βλ. σελ. 53 σχ. βιβλίου: «Το 1927… 1929».
Β2. Τι γνωρίζετε για τη Συμφωνία της Άγκυρας (βασικά σημεία και συμπληρωματικές
συμφωνίες) Μονάδες 14
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Απάντηση
βλ. σελ. 161 σχ. βιβλίου: «Στις 10 Ιουνίου… άλλου κράτους».
ΟΜΑΔΑ B
ΘΕΜΑ Γ
α) Ποιοί οι ανασταλτικοί παράγοντες της ανάπτυξης της ελληνικής βιομηχανίας τον
19ο αι.;
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 30: «Ο δισταγμός… δυναμικού» και
σελ. 31: «Η βιομηχανία υπέφερε… τεχνολογική εξέλιξη». Από την πηγή θα αξιοποιη-
Κείμενο Α
r Αν και η κυριαρχία της μικροϊδιοκτητικής αγροτικής μονάδας έπαιξε ανασταλτικό
στη δημιουργία μεγάλης ιδιοκτησίας, έπαιξε εξίσου ανασταλτικό ρόλο και στη δη-
μιουργία προλεταριάτου στις πόλεις, μιας και δεν αποδέσμευε εργατικές δυνάμεις
που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στη βιομηχανία, και σε γενικές γραμμές δεν
ενθάρρυνε την αγροτική έξοδο.
r Η αύξηση του αριθμού των προσώπων που απασχολούνταν στη γεωργία και η
μείωση εκείνου της βιοτεχνίας κατά τη δεκαετία του 1850 που επεσήμανε ο Σ. Σπη-
λιωτάκης βρίσκει τη δικαίωση της σε αυτό τον μηχανισμό.
r Όταν κατά τη δεκαετία του 1870 άρχισαν τα μεγάλα δημόσια έργα και η ίδρυση των
πρώτων βιομηχανιών, η «σχετική» έλλειψη ντόπιων εργατικών χεριών ανάγκασε
τους επιχειρηματίες να οργανώσουν τη μετανάστευση Ελλήνων ή αλλοεθνών εργα-
τών από την Οθωμανική αυτοκρατορία.
β) Πώς εξελίσσεται η πορεία της ελληνικής βιομηχανίας από το 1870 μέχρι και μετά
το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913);
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 30-31: «Χρειάστηκε να… νέου αιώ-
να» και «Ούτε η προσάρτηση… ενισχυτικά μέτρα». Από τις πηγές θα αξιοποιηθούν
στην απάντηση σε συνδυασμό με την ιστορική αφήγηση τα εξής σημεία:
Κείμενο Β
r Ο βιομηχανικός τομέας εξαιτίας της βραδείας του ανάπτυξης κατά το τελευταίο
τέταρτο του 19ου αιώνα έως και τις αρχές του 20ου αιώνα αντιμετώπιζε τον συντρι-
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 
πτικό ανταγωνισμό του εμπορικού τομέα για την προσέλκυση κεφαλαίων.

r Λόγω του μεγάλου βραχυπρόθεσμου κέρδους που απέφεραν οι επενδύσεις στο
εμπόριο, η δραστηριότητα αυτή συγκέντρωσε το κύριο πιστοδοτικό ενδιαφέρον
των ιδιωτών, αλλά και των τραπεζικών οργανισμών.
r Ο πόλεμος δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για τη βιομηχανία για την ανάπτυξη της
βιομηχανικής παραγωγής.
r Σύμφωνα με απογραφή του 1920 πάνω από το 70% των επιχειρήσεων ήταν βιομη-
χανίες τροφίμων.
r Με την άρση των πολεμικών αποκλεισμών που είχαν επενεργήσει προστατευτικά
για την εγχώρια παραγωγή, τα ελληνικά προϊόντα αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν
τον ξένο ανταγωνισμό.
Κείμενο Γ
r Μεταξύ του 1890 και 1914 η Ελλάδα βρισκόταν σε διαδικασία εκβιομηχάνισης.
r Μέσα στις συνθήκες θερμοκηπίου που δημιουργούσε η υποτιμημένη δραχμή και
χάρη στη σχετική αφθονία του συντελεστή «εργασία» η βιομηχανία ανέκαμψε από
την κρίση της δεκαετίας του 1880 και αναπτυσσόταν με ποικίλες μορφές σε όλη τη
χώρα.
r Ο νέος αναπτυξιακός κύκλος της διεθνούς οικονομίας στα 1896-1914, τα πεδία που
άνοιγαν οι προσιτές νέες τεχνολογίες, η οικοδόμηση των πόλεων και η ίδια η διεύ-
ρυνση του τομέα ενίσχυσαν τη διαδικασία αυτή.
r Ο τύπος όμως της εκβιομηχάνισης που προωθείτο με μονάδες μικρού μεγέθους,
εντάσεως εργασίας, βασικών καταναλωτικών αγαθών και χωρίς μόνιμες διεξόδους
στις εξωτερικές αγορές, έφθασε στα όρια του γύρω στα μέσα της πρώτης δεκαετίας
του 20ου αι, με την ανατίμηση της δραχμής, την κρίση των εξαγωγικών βιομηχανιών
και τους περιορισμούς των εσωτερικών αγορών.
r Οι προσπάθειες ανασύνταξης ορισμένων βιομηχανιών την περίοδο 1906-1914 άρ-
χισαν να αλλάζουν το τοπίο, ακολουθώντας συγχωνεύσεις επιχειρήσεων, ενίσχυση
των μεγαλύτερων μονάδων, επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και τεχνολογίας.
ΘΕΜΑ Δ
Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις
θέσεις του ΣΕΚΕ και στον αντίκτυπο που είχε η πολιτική του παρουσία στην πολιτική
ζωή της Ελλάδας. Μονάδες 25
Απάντηση
Η απάντηση από το σχολικό βιβλίο είναι στις σελ. 97-98: «Οι υψηλοί δείκτες… Κ.Κ.Ε».
 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Κείμενο
r Εμφανίζεται το Σ.Ε.Κ.Ε. (Κ.Κ.Ε.) στην πολιτική ζωή του τόπου σαν καταλύτης, στο
παραδοσιακό διχασμό Βενιζελικών – Αντιβενιζελικών.
r Το ΣΕΚΕ έρχεται να προβάλλει μια άλλη προοπτική στην κατεστραμμένη Ελλάδα με
τους χρεωκοπημένους μύθους του μεγαλοϊδεατισμού, τις τεράστιες μάζες προσφύ-
γων και των άλλων εξαθλιωμένων λαϊκών στρωμάτων.
r Θα μιλήσει για Επανάσταση που θα φέρει το σταμάτημα της εκμετάλλευσης άνθρω-
που από άνθρωπο, που θα γεννήσει ένα νέο κόσμο χωρίς βαρβαρότητες, πολέμους
και πείνα.
r Η γρήγορη άνοδος μιας νέας συνείδησης –της προλεταριακής-, έχει αναγκαστικά
πολιτικό αντίκτυπο σ’ όλη την πολιτική δομή του κυρίαρχου συστήματος. Κι όμως
παρά την οικονομική αθλιότητα, παρά τα συσσωρευμένα προβλήματα που φάνη-
καν ξεκάθαρα μέσα από τα ερείπια της Μικράς Ασίας, οι κομουνιστές σ’ όλη αυτή
την περίοδο δεν κατόρθωσαν να ξεφύγουν οριστικά από τη γωνιά που η αστική
τάξη τους είχε τοποθετήσει.
r Πολιτικές αιτίες που συνείργησαν σ’ αυτό: Η απομάκρυνση όλης σχεδόν της ιδρυτι-
κής γενιάς του Σ.Ε.Κ.Ε, Η αντικατάστασή τους από ριζοσπαστικά στοιχεία ασύνδετα
με τους λαϊκού αγώνες, η εσωκομματική διαπάλη, οι διαγραφές, οι δυσφημιστικές
επιθέσεις, οι αποχωρήσεις, οι επεμβάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς, οι επιθέσεις
ενάντια σ’ όλες τις αποχρώσεις του αστικού χώρου, ακόμη και ενάντια των αγροτι-
κών κινημάτων, η θέση για τη Μακεδονία και Θράκη.

AnswersΙΣΤΟΡΙΑ Γ ΖΗΤΗΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AnswersΙΣΤΟΡΙΑ Γ ΖΗΤΗΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ºáôåòÝîá ªáìáâïàòá

© Copyright: Ιούνιος 2019, Κ. Σαλαβούρα, Eκδόσεις Zήτη

Για επικοινωνία με τη συγγραφέα: katerinasalavoura@yahoo.gr

Π. ZHTH & ΣIA I.K.E.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ B΄: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄: ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄: ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ

Ώρα για επαναληψη - Κεφαλαιο α’

Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11-41)

Ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος»

Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας με ένα Χ

Ερωτήσεις κατανόησης (σελ 42-54)

8. Με ποιον τρόπο η υπερπόντια μετανάστευση συνέβαλε στην αντιμετώπιση της

Ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος»

Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας με ένα Χ

Συνδυαστικές ερωτήσεις Α κεφαλαίου με Β και Γ κεφάλαιο σχολικού βιβλίου

1. με ποια ιδεολογία συνοδεύτηκε η ελληνική οικονομική παρουσία στο Εξωτερικό,

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Α’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

❶ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και τις σχετικές πληροφορίες

τα κεφάλαια στο χώρο της ναυτιλίας.

❷ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής και τις σχετικές πληροφορίες

r Οι δραστηριότητες αυτές των ομογενών κατέγραψαν και τα χαρακτηριστικά των

❸ Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να

❹ Mε βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις, να συνθέσετε το περιεχό-

Ελλήνων της Διασποράς ανήκε σε μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα. Σε μεγάλο

ση του χαρτονομίσματος, ενίσχυσε με ένα αρκετά σημαντικό ποσό το Δημόσιο

❽ Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε τα μέτρα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ A’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

α) βλ. σελ. 23 σχ. βιβλίου: «Εθνικές… δικαίω»

βλ. σελ. 33 σχ. βιβλίου: «Η πιο χαρακτηριστική… σιδηροδρομικού δικτύου».

Β2. Τι γνωρίζετε για την οικονομία του Μεσοπολέμου (1919-1939); Μονάδες 12

βλ. σελ. 52 σχ. βιβλίου: «Η Ελλάδα… καταστροφή».

ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ  ΚΕΦΑΛΑΙΟ B’

Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 59-69)

11. Τι ήταν οι ναπαίοι;

Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 70-98)

▶ βλ. σελ. 73-74 σχ. βιβλίου: «Ο Κωλέττης… διαδοχή».

Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 99-110)

Ερωτήσεις τύπου «Σωστό-Λάθος»

Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας με ένα Χ

Συνδυαστικές ερωτήσεις Β΄ κεφαλαίου σχολικού βιβλίου

8. Πώς καθορίζονται οι βασιλικές εξουσίες σύμφωνα με τα συντάγματα του 1844, 1864,

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ B’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

❻ Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις

Δεδηλωμένης, γεγονός που άλλαξε σημαντικά το πολιτικό σύστημα της χώρας

❼ Απέναντι στο εκσυγχρονιστικό κράτος του Χ. Τρικούπη αντιπαρατίθεται το κρά-

αποκλεισμό της Ελλάδας από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

❽ Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές

10 Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθεί-

r Η δικαιοσύνη απονεμόταν με φαύλο τρόπο (διεφθαρμένη δικαιοσύνη).

11 Λαμβάνοντας υπόψη τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις, να εξηγή-

r Αντίθετα, επιβάλλεται η ενίσχυση της δύναμης του Βασιλιά, όχι η αποδυνάμωση

15 Επισημαίνοντας χωρία του παρακάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές

17 Με βάση τα παραθέματα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στο

1ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Α2. Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή

βλ. σελ. 86-88 σχ. βιβλίου: «Το 1909… επιδιώξεις του» .

βλ. σελ. 94-95 σχ. βιβλίου: «Με αφορμή… της κυβέρνησης» .

2ο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

οι οπαδοί τους, αυτοδύναμοι, μπαίνουν στην υπηρεσία ενός ισχυρότερου αρχηγού,

α) Η απάντηση βρίσκεται στη πηγή Α. Ως εκ τούτου τα σημεία του παραθέματος που

επωνυμία «Εθνικός Συναπισμός» είχαν συγκεντρώσει ποσοστό 46,3% έναντι του

1. β Μακεδονική Επιτροπή α. Περίθαλψη των Μακεδόνων προσφύγων