ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Δ. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ/Η ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ – Ε. Η
ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΟΡΩΝ
1. Να δώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων.
α. Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής Πληθυσμών
β. Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών
γ. Ανώτατο Συμβούλιο
δ. Πρωτοβάθμιες/Δευτεροβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης
ε. Συμφωνία της Άγκυρας
2. Να αντιστοιχίσετε τον φορέα με τη δράση του.
Ι. ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΙ. ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ
ΚΡΑΤΟΥΣ
α. Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών 1. ιδρύθηκε με βάση το άρθρο 11
της Συμβάσης της Λοζάνης
β. Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής 2. το τεχνικό και διοικητικό
Πληθυσμών προσωπικό του, διατέθηκε στις
υπηρεσίες της ΕΑΠ από το ελληνικό
κράτος
γ. Ανώτατο Συμβούλιο 3. διέκρινε την αποκατάσταση των
προσφύγων σε αγροτική και αστική
δ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής 4. η προσωρινή εκτίμηση των
περιουσιών των ανταλλαξίμων έγινε
με βάση τις δηλώσεις που
υποβλήθηκαν εκεί
ε. Ε.Α.Π. 5. συστάθηκαν για προβλήματα που
ενδεχομένως θα ανέκυπταν κατά την
οριστική εκτίμηση των περιουσιών
που εγκαταλείφθηκαν στην Τουρκία
στ. Υπουργείο Περιθάλψεως 6. φορέας που αναθεωρούσε τις
ανακριβείς αιτήσεις των δικαιούχων
ζ. Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων 7. συστάθηκε το 1924 για να
βοηθήσει το έργο της ελληνικής
αντιπροσωπείας στη Μικτή
Επιτροπή
η. Υπουργείο Προνοίας και 8.μετά το 1930 ανέλαβε να
Αντιλήψεως εισπράξει τα χρέη των αγροτών
προσφύγων
θ. Αγροτική Τράπεζα 9. ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922
ι. Δευτεροβάθμιες Επιτροπές 10. με την άφιξη των προσφύγων
Εκτίμησης ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό

1
3. Να συμπληρώσετε σωστά τις προτάσεις
 Για να βοηθήσει το έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας στη ________
________, σχετικά με την εκτίμηση της ________ των περιουσιών των
ανταλλαξίμων, συστάθηκε το _____ η _______ _________ _________
_____________ που υπαγόταν στο Υπουργείο ______________.

 Γραφεία __________ _________ = Υπηρεσίες της

___________________________________________ που ιδρύθηκαν κατά
τόπους για να κάνουν αποτελεσματικότερη τη λειτουργία της. Η _________
___________ των περιουσιών έγινε με βάση τις __________ που
υποβλήθηκαν στα κατά τόπους ______ ___________. Οι αιτήσεις των
δικαιούχων εξετάζονταν από __________ ___________. Εάν θεωρούνταν
ανακριβείς προβλεπόταν αναθεώρησή τους από ένα ________ __________.

4. Απαντήστε σωστά στις ακόλουθες ερωτήσεις

1. Ποιος φορέας του ελληνικού κράτους συστάθηκε το 1924, υπαγόταν στο
Υπουργείο Γεωργίας και βοήθησε στο έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας στη
Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής; _______________________________________
2. Η προσωρινή εκτίμηση των περιουσιών των ανταλλαξίμων έγινε με βάση τις
δηλώσεις που κατατέθηκαν στα; _______________________________________
3. Ποιος φορέας με έδρα την Κωνσταντινούπολη, αποτελούνταν από έντεκα μέλη (4
Έλληνες, 4 Τούρκους και 3 μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
κρατών; ________________________________
4. Ποιος φορέας του ελληνικού κράτους με την άφιξη των προσφύγων ανέλαβε το
έργο της προσωρινής στέγασης και ενισχύθηκε με έκτακτο
προσωπικό;_______________
5. Ποιος φορέας του ελληνικού κράτους ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922 και
ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων;
________________________
6. Με ποια διεθνή συμφωνία προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών
μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας; (πότε υπογράφηκε;) ___________________________
7. Ποια διεθνής συμφωνία αποτελούσε το οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας-
Τουρκίας; (πότε υπογράφηκε;)___________________________________________
8. Ποια συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υπογράφηκε τον Ιούνιο του 1925;
___________________ εφαρμόστηκε; ________
9. Με ποιες επιμέρους συμφωνίες ολοκληρώθηκε η συμφωνία της Άγκυρας; Πότε
υπογράφηκαν; Τι προέβλεπαν;
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

2
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Β. ΣΩΣΤΟ/ΛΑΘΟΣ
Δ1-Δ2
Για να βοηθήσει τον έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Μικτή Επιτροπή
συστάθηκε το 1924 ένα Ανώτατο Συμβούλιο.
Η Εθνική Τράπεζα ανέλαβε να πληρώσει στους ανταλλαξίμους την χρηματική
προκαταβολή της αποζημίωσης.
Η προσωρινή εκτίμηση της αξίας των περιουσιών των ανταλλαξίμων έγινε με βάση
της δηλώσεις που υποβλήθηκαν στις κατά τόπους Πρωτοβάθμιες Επιτροπές
Εκτίμησης.
Για την οριστική εκτίμηση των περιουσιών που εγκαταλείφθηκαν στην Τουρκία
συστάθηκαν κατά τόπους Γραφεία Ανταλλαγής.
Η Συμφωνία της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930) προέβλεπε την αμοιβαία απόσβεση των
οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Η Σύμβαση της Άγκυρας υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου 1923.
Στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών που αποτελούσε το
οικονομικό σύμφωνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Με την υπογραφή του Συμφώνου φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας δόθηκε η
δυνατότητα στους υπηκόους των δύο κρατών να ταξιδεύουν ή να εγκαθίστανται στο
έδαφος του άλλου κράτους.
Το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας (30 Οκτωβρίου
1930) ρύθμιζε το ζήτημα των Ελλήνων Ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης.
Στις εκλογές του 1933 επικράτησε το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Ε1-Ε2
Μεγάλο μέρος του έργου της αποκατάστασης των προσφύγων έγινε από το 1924 έως
το 1928 και καθοριστικό ρόλο έπαιξε η λειτουργία της ΕΑΠ.
Οι πρόσφυγες, οι οποίοι έφτασαν στην Ελλάδα, αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο.
Ανάμεσα στους πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα, μετά το 1922, υπήρχαν και
100.000 τουρκόφωνοι.
Η μεγάλη μάζα των προσφύγων αφομοιώθηκε με ευκολία από το ελληνικό κράτος.
Οι πρόσφυγες συχνά εξέφραζαν παράπονα για το γεγονός ότι αποζημιώθηκαν μόνο
κατά ένα μέρος για την περιουσία που εγκατέλειψαν στις πατρίδες τους.
Οι ανταλλάξιμες μουσουλμανικές περιουσίες, συχνά παραχωρούνταν από το
ελληνικό κράτος σε γηγενείς ακτήμονες.

3
Η πλειονότητα των προσφύγων τάχτηκε στο πλευρό των Αντιβενιζελικών,
πιστεύοντας ότι οι Φιλελεύθεροι ήταν υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι πρόσφυγες εφάρμοσαν την αμειψισπορά, την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το
θεσμό της μεγάλης ιδιοκτησίας.
Υπό το βάρος του προσφυγικού προβλήματος, το ελληνικό κράτος ανέλαβε την
κατασκευή μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων, κυρίως στη Μακεδονία.
Οι πρόσφυγες εισήγαγαν νέες καλλιέργειες, οι οποίες τόνωσαν την ελληνική
αγροτική οικονομία.
Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Δ1-Δ2
1.Να αναφερθείτε στις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν προκειμένου να
αποζημιωθούν οι Έλληνες ανταλλάξιμοι.
2. Τι γνωρίζετε για την προκαταβολή αποζημίωσης στους ανταλλάξιμους πρόσφυγες
από το ελληνικό κράτος;
3. Ποια ήταν τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας της Άγκυρας;
4. Πώς αντέδρασαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στις ρυθμίσεις της συμφωνίας της
Άγκυρας;
ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ
Α. α)Τι προέβλεπε η Σύμβαση της Λοζάνης σχετικά με την αποζημίωση των
ανταλλαξίμων; Ποιοι φορείς ασχολήθηκαν με τη σχετική διαδικασία; β) Με ποια
διεθνή συμφωνία διευθετήθηκαν οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των 2 Ελλάδας και
Τουρκίας; Τι προέβλεπε; γ) Πώς αντέδρασαν οι πρόσφυγες στην ψήφιση αυτής της
συμφωνίας;
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Β. Να συγκρίνετε α) την ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών με την
Συμφωνία της Άγκυρας ως προς το περιεχόμενο τους β) Τις αντιδράσεις των
προσφύγων στην ψήφιση των δύο αυτών συμφωνιών.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Ε1-Ε2
1.α)Να αναφερθείτε στην ίδρυση και τη λειτουργία της ΕΑΠ. β)Να αποτιμήσετε το
έργο και την προσφορά της στην αποκατάσταση των προσφύγων;
2. Ποια ήταν τα παράπονα των προσφύγων απέναντι στο ελληνικό κράτος;

4
3. Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών ύστερα από την
μικρασιατική καταστροφή στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή;
4. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του
σύσταση, από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;
5. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική
καταστροφή στον τομέα της βιομηχανίας;
6. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική
καταστροφή στον τομέα της αγροτικής οικονομίας;
7. . Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική
καταστροφή στον τομέα του πολιτισμού;
Δ. ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το
παράθεμα που σας δίνεται, να αναφερθείτε στην αποζημίωση των Ελλήνων
ανταλλάξιμων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν και στις διαδικασίες
προσδιορισμού αυτής.
Μονάδες 25
Τα περιουσιακά στοιχεία που εθεωρείτο ότι επιδέχονταν αποζημίωση ήταν: α) τα
ακίνητα κάθε είδους, αστικά και αγροτικά, β) τα κινητά αγαθά που δεν πουλήθηκαν
επί τόπου ούτε μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και γ) οι καλλιεργημένοι αγροί μαζί με τα
προϊόντα τους, συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων τα οποία έχασε ο
ανταλλάξιμος. Ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων βρέθηκαν εκπρόθεσμοι, είτε
γιατί ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής (αιχμάλωτοι,
πρόσφυγες από τη Ρωσία, Κωνσταντινουπολίτες) είτε γιατί δεν μπορούσαν να
υποβάλουν δήλωση λόγω ασθένειας, φυλάκισης ή ανηλικιότητας (περίπτωση
ορφανών). Η προκαταβολή θα δινόταν σε εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε
αποκατασταθεί, με τη διευκρίνιση ότι η απλή υποτυπώδης στέγαση στους οικισμούς
της ΕΑΠ (Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων) ή του ελληνικού κράτους δεν θα
εθεωρείτο ως αποκατάσταση. Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της
αποζημίωσης, χωρίς να επιβαρυνθεί πολύ ο κρατικός προϋπολογισμός, αποφασίστηκε
η έκδοση ομολογιών με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου. [...] Το 20% της
προσωρινής αποζημίωσης δόθηκε σε μετρητά και το υπόλοιπο σε ομολογίες. Παρά
την πρόσκαιρη ανακούφιση, η προσωρινή αυτή λύση δεν έκλεισε το ζήτημα. Οι
προσφυγικές οργανώσεις αξίωναν την πλήρη αποζημίωση όπως εξάλλου προέβλεπε η
σύμβαση της Λωζάνης, με αποτέλεσμα το θέμα να λάβει διαστάσεις και να γίνει
αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Για την οριστική εκτίμηση των
εγκαταλειφθεισών περιουσιών συστάθηκαν 1.114 Πρωτοβάθμιες Επιτροπές
Εκτίμησης, μία ή περισσότερες για καθεμία από τις 934 χριστιανικές κοινότητες της
Τουρκίας. Τα ποικίλα προβλήματα που ανέκυψαν επέβαλαν αρχικά τη δημιουργία 52
Δευτεροβάθμιων Επιτροπών, 31 στην Αθήνα και 21 στην επαρχία, και στη συνέχεια,
το Μάιο του 1927, 20 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών (Εφετεία της Ανταλλαγής), 8 στην
Αθήνα και 12 στην επαρχία.

5
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7 ος Τόμος: Ο Μεσοπόλεμος (1922-1940), Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 84-85.

Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις

ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε: α. Τι επεδίωκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με
την υπογραφή της Συμφωνίας της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930). (μον.12) β. Τις
αντιδράσεις των προσφύγων της Μικράς Ασίας στην παραπάνω συμφωνία. (μον.
13)
ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄:
Βενιζέλος κατά την συνεδρίασιν ταύτην (της Βουλής της 25ης Ιουνίου 1930)
υπεστήριξεν ότι η Ελλάς ανέλαβε διά της συνθήκης περί ανταλλαγής την υποχρέωσιν
να χρησιμοποιήση την εις το έδαφός της ανταλλάξιμον περιουσίαν διά την
αποζημίωσιν των προσφύγων και ότι την υποχρέωσίν της ταύτην την εξεπλήρωσεν.
Αλλ’ οσονδήποτε και αν ήτο επαχθής διά την Ελλάδα η σύμβασις της 10ης Ιουνίου,
τίποτε το καλύτερο δεν ημπορούσε να πραγματοποιηθή. Η Τουρκία εζήτει, ευθύς εξ
αρχής, τον πλήρη συμψηφισμόν. Η Ελλάς αντεπρότεινεν όπως τα ουδέτερα μέλη της
Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής αναλάβουν την εφαρμογήν συνοπτικού και
συνολικού συστήματος εκτιμήσεως. Η τουρκική κυβέρνησις απεδέχθη, τελικώς, την
ελληνικήν πρότασιν, τα ουδέτερα δε μέλη υπέδειξαν τον γενικό συμψηφισμόν. Να
ηρνείτο η Ελλάς την υπόδειξιν ταύτην; Η τουρκική κυβέρνησις δεν είχε κανένα λόγο
να βιάζεται. Αντιθέτως, η εκκρεμότης της έδιδε την ευκαιρίαν να δυσχεραίνη ακόμη
περισσότερον την θέσιν των 110.000 Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι
θα εξηναγκάζοντο να καταφύγουν εις την Ελλάδα. Θα ημπορούσαμεν να υποστώμεν
το νέον αυτό προσφυγικόν κύμα; Και ήτο συμφέρον να κενωθή η Κωνσταντινούπολις
από τους Έλληνας, έναντι της αβεβαίας προοπτικής που παρείχε η παράτασις της
εκκρεμότητος επί του ζητήματος των εκτιμήσεων;
(Γρ. Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923 -1940), τόμ. Β΄, Αθήνα 1997: εκδ. Κάκτος, σσ. 66-
68. )

ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄:
Το οικονομικό σύμφωνο με την Τουρκία θα κυρωθεί. Ο προσφυγικός όμως κόσμος
θα παραμείνει διχασμένος. Όσα σωματεία, τόσες αντιδράσεις, τόσα ανακοινωθέντα
και ψηφίσματα –πολλά από τα οποία περνούν και στον τύπο –με περιεχόμενο
διαμετρικά αντίθετο. Οι εξεγέρσεις και το προσφυγικό ρεύμα διαμαρτυρίας θα
ογκωθεί επικίνδυνα προς τα τέλη Οκτωβρίου του 1930, τις παραμονές της
αναχώρησης του Βενιζέλου στην Άγκυρα. Οι προσφυγικές οργανώσεις θα καλέσουν
τα μέλη τους σε γενικές συγκεντρώσεις και θα συντάξουν ψηφίσματα που θα τα
στείλουν όχι μόνο στον Βενιζέλο αλλά και στον Ινονού 1. Μ’ αυτά θα ζητούν την
ακύρωση των «απανθρώπων [...] συμβάσεων και την διαρρύθμισιν του προσφυγικού
προβλήματος επί τη βάσει των στοιχειωδών κανόνων της ηθικής και του δικαίου [...]
άλλως η ελληνοτουρκική φιλία [...] αποβαίνει κενή εννοίας και όλως διόλου
ασταθής».

1
Ινονού: Πρωθυπουργός της Τουρκίας.

6
(Ιφιγένεια Αναστασιάδου: Ο Βενιζέλος και το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας του 1930. Στο
συλλογικό τόμο: Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Αθήνα 1980: εκδ.
Φιλιππότης, σ. 329.)