SYSTEM INSTYTUCJONALNY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

W UJĘCIU STATUS QUO-ANTE I PRO FUTURO

- Europejska Wspólnota Węgla i Stali; - Euratom; - Europejska Wspólnota Gospodarcza; -
geneza powstania Unii Europejskiej; - europejskie traktaty; - Plan Marshalla; - etapy
rozwoju gospodarczego Wspólnot Europejskich; - najważniejsze instytucje Unii
Europejskiej;

Wstęp
Niemal od zarania dziejów ludzie łączyli się we wspólnoty. Początkowo rodziny
łączyły się w szczepy, plemiona, potem zaś, wraz z rozwojem historycznym, w narody. Coraz
częściej ludzie tak zgrupowani zastanawiali się, w jaki sposób unikać problemów
kulturowych, gospodarczych czy wojen. Odpowiedzią na te kwestie była integracja, która
miała być odpowiedzią na problemy ówczesnych ludzi. Ówczesna integracja po części
zdawała gzamin (np. pakty między państwami w celu walki ze wspólnym wrogiem).
Doświadczenia XX wieku pokazały jednak, że dotychczasowy układ, dotychczasowe
ustalenia już się nie sprawdzają.
Dwie krwawe wojny światowe czy światowy krach gospodarczy – te wydarzenia
uświadomiły ludziom potrzeba przewartościowania pojęcia integracja, przewartościowania jej
podstaw. Dlaczego właśnie Europa? Gdyż beż wątpienia to ona została najdotkliwiej
doświadczona przez te XX-wieczne plagi.
Już w trzy lata po zakończeniu II wojny światowej wielu mężów stanu europejskiego
kontynentu zjechało do Hagi, by uczestniczyć w odbywającym się tam kongresie 1. To właśnie
tam rozpoczęła się cała historia Ruchu Europejskiego. Ruchu, który na lata odmienił Stary
Kontynent.

Geneza Unii Europejskiej

Pomysły na wspólną Europę pojawiały się znacznie wcześniej, niż w XX wieku. Ale
właśnie doświadczenia XX-wieczne spowodowały natłok myśli dotyczącej zjednoczenia
1
Kongres Haski (8-10 V 1948 roku) zebrał ponad 800 osób związanych z polityką i gospodarką ówczesnej
Europy. Byli to reprezentanci 19 państw. Obradowano w trzech głównych sferach: politycznej, gospodarczej i
społecznej. Kongres ten wezwał do powołania wpólnych instytucji, które miały ujednolicić sfery gospodarczą i
socjalną. Kongres ten zapoczątkował Ruch Europejski i wyznaczył kierunki jego działania. Kongres Ruchu
Europejskiego odbył się w 50 lat po Kongresie Haskim – w 1998 roku. Przyjęto wtedy ponownie „Apel do
Europejczyków” (pierwotnie przyjęty właśnie na kongresie w Hadze).
państw kontynentu. W latach I wojny światowej pojawiło się hasło „Stanów Zjednoczonych
Europy”, a w latach międzywojnia swą świetność przeżywało pojęcie „Paneuropy”, które
oznaczało „Europę zorganizowaną, która za pomocą wszystkich środków nowoczesnej
techniki miałaby przeciwdziałać regresowi, zabijaniu się i rujnowaniu mieszkańców. Pomysł
ten przedstawiono jako Plan Brianda (od nazwiska ministra spraw zagranicznych Francji,
który przedstawił go w 1930 r.)”2.
Dopiero po II wojnie światowej jednak pojawiły się przesłanki umożliwiające
rozpoczęcie integracji europejskiej. Można do nich zaliczyć powstanie nowego układu sił na
świecie (środek ciężkości jeżeli chodzi o politykę przesunął się na kontynent amerykański –
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej nowym światowym mocarstwem, zarówno w
kwestiach politycznych, militarnych jak i gospodarczych. Jeżeli chodzi o Europę to i tu
zmienił się układ. Dzięki zatrzymaniu pochodu hitleryzmu na pierwsze miejsce wysunął się
Związek Radziecki (współzałożyciel Organizacji Narodów Zjednoczonych i stały członek
Rady Bezpieczeństwa). Wysunięcie się ZSRR na pozycję europejskiego lidera przyspieszyło
jednoczenie się krajów Starego Kontynentu. Innymi przesłankami, które pozwoliły na
europejską integrację były ogromne potrzeby ekonomiczne gospodarek zniszczonych
działaniami wojennymi, przebudowanie dotychczas funkcjonującego systemu prawnego,
który nie zdołał zapewnić bezpieczeństwa mieszkańcom Europy. Wszystkie te czynniki, jak i
sytuacja społeczno-polityczna (blok sowiecki kontra USA, które chciały mieć za partnera
Europę Zachodnią) pobudziła i przyspieszyła tworzenie się europejskich wspólnot.
Stany Zjednoczone, liczące na zacieśnienie współpracy Europą Zachodnią
postanowiły wesprzeć odbudowę starego Kontynentu, czego dowodem miał być Plan
Marshalla. Wszedł on w życie w 1947 roku, a nazwę swą wziął od amerykańskiego ministra
SZ, Georga Marshalla. „W ciągu 5 lat kraje Europy Zachodniej otrzymały w ramach p. M. 14
mld USD. Pozwoliło to na odbudowę gospodarki, powstrzymanie komunizmu, a także
uniknięcia odrodzenia się faszyzmu w Niemczech i we Włoszech” 3. Amerykańskie dotacje
nie objęły krajów pozostających w radzieckiej strefie wpływów.
Rok po wprowadzeniu Planu Marshalla, w 16 kwietnia 1948 roku w Paryżu do życia
powołana została Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Wśród jej założycieli
znalazło się 16 państw, które korzystały z Planu Marshalla. „Początkowym celem Organizacji
było zagospodarowanie środków w ramach planu Marshalla, a później dążenie do ułatwienia
handlu i pełnej wymienności walut”4. Organizacja ta przetrwała kolejnych 12 lat, kiedy to w
2
„Integracja Europejska”, pod redakją Jerzego Wosia, Poznań 1999, s. 38
3
„Leksykon Unii Europejskiej”, Iwona Kienzler, Warszawa 2003, s. 192
4
„Leksykon Unii Europejskiej”, Iwona Kienzler, Warszawa 2003, s. 182
1960 roku przekształciła się w Organizację Współpracy Gospodarczej io Rozwoju (OECD),
która skupiała na początku 20 państw-założycieli 5. Podstawą działalności OECD jest „wzrost
gospodarczy, stabilizacja finansowa, obniżenie barier handlowych, rozszerzenie rynków
zbytu, koordynacja i wspieranie inwestycji w państwach rozwijających się”6.
Kolejnym etapem genezy UE jest zawiązanie się 5 maja 1949 roku w Strasburgu Rady
Europy. Jej założycielami było 10 państw. Rok później Rober Schuman, minister spraw
zagranicznych Francji przedstawił plan poddania wspólnej kontroli (Francji i Niemiec)
produkcji węgla i stali – tzw. Plan Schumana7. Dzięki temu planowi możliwe było powołanie
do życia (18 kwietnia 1951 roku) Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Organizacja ta, jak
napisali w traktacie założycielskim jego sygnatariusze8, „miała przyczyniać się do szybkiego i
zrównoważonego rozwoju gospodarczego, zwiększenia zatrudnienia, stworzenia wspólnego
rynku węgla i stali, a tym samym umożliwienia wspólnej kontroli, planowania i
wykorzystywania tych surowców i ich produkcji”9.
Kolejnym znaczącym krokiem do utworzenia Wspólnoty Europejskiej, a w
konsekwencji dziesiejszej Unii Europejskiej było powołanie do życia w 1957 dwóch
instytucji. 25 marca 1957 roku na mocy Traktatu Rzymskiego powstały Europejska
Wspólnota Gospodarcza i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom). W skład
EWG weszły: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy10, czyli dokładnie te
same państwa, które zapoczątkowały sześć lat wcześniej Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.
W kolejnych latach te trzy organizacje (EWWiS, EWG i Euroatom) połączyły się dla
wspólnych określonych celów. Było to w 1967 roku, natomiast w 1973 roku nastąpił kolejny
krok, jeżeli chodzi o gospodarczą integrację Europy. Powołano wtedy wspólną jednostkę
walutową – ECU.
Kolejny krok w coraz pełniejszej integracji struktur europejskich to przyjęcie w
grudniu 1985 roku Jednolitego Traktatu Europejskiego (podpisany został on 17-18 lutego

5
Wśród nich były: Austria, Belgia, Dania, Grecja, Francja, Hiszpania, Holandia Irlandia, Islandia, Luksemburg,
Norwegia, RFN, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Turcja, Portugalia, Kanada, USA. W
późniejszym czasie dołączyły m. in. Japonia, Australia i Nowa Zelandia. Polska przystąpiła do OECD wraz z
Węgrami w 1996 roku.
6
„Leksykon...”, s. 182
7
Plan Schumana (ogłoszony 9 maja 1950 roku) był zalążkiem do powstania Europejskiej Wspólnoty Węgla i
Stali. Opierał się on na trzech głównych zasadach: 1) próbie eliminacji wrogości między RFN a Francją, 2)
współdziałaniu na rzecz podniesieniu standardów życia mieszkańców tych państw, 3) tworzeniu wspólnoty
gospodarczej.
8
Traktat Paryski o utworzeniu EWWiS podpisały: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy
9
„Integracja...”, s. 28
10
Później do EWG przystąpiły: Wielka Brytania, Dania i Irlandia (1973 rok), Grecja (1981r.) oraz Hiszpania i
Portugalia (1986r.)
1986 roku w Luksemburgu, a w życie wszedł w 1987 roku). Traktat ten wniósł wiele
istotnych poprawek dotyczących traktatów rzymskich11.
W 1990 roku doszło do długo oczekiwanego zjednoczenia Niemiec, natomiast dwa
lata później, na mocy traktatu z Maastricht podpisanego 7 lutego 1992 roku, powołano do
życia Unię Europejską. Traktat o Unii Europejskiej (zwany też Traktatem z Maastricht - od
miejsca podpisania, holenderskiej miejscowości) wszedł w życie z 1 stycznia 1993 roku.
Oprócz stworzenia UE traktat zintegrował regulacje odnoście Unii Gospodarczej i Walutowej
z traktatem dotyczącym powołania do życia EWG. Co więcej – zawarte w nim zostało
również zobowiązanie do prowadzenia wspólnej polityki sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych. Zawarto także decyzje dotyczące unii politycznej. Podstawą działania tak
powołanej do życia Unii Europejskiej są Traktat o EWG oraz Jednolity Akt Europejski.
Rewizja Traktatu z Maastricht nastąpiła w 1997 roku na mocy postanowień traktatu
amsterdamskiego12.
Od stycznia 1999 roku Unia Europejska jeszcze bardziej zintegrowała się pod
względem finansowym. Od tego momentu dla państw Europejskiego Systemu Monetarnego
do obiegu bezgotówkowego wprowadzono nową walutę europejską – Euro. Natomiast od 1
stycznia 2002 roku 12 spośród 15 krajów, które w tamtym czasie były członkami UE,
przyjęło Euro za wspólną walutę. Jedynie Wielka Brytania, Dania i Szwecja wynegocjowały
możliwość zachowania swych narodowych środków płatniczych.
W międzyczasie, od 7 do 12 grudnia 2000 roku w Nicei trwał szczyt europejski, na
zakończenie którego podpisano traktat. Traktat Nicejski otworzył drogę 10 nowym państwom
do wstąpienia do struktur europejskich. Wśród tych krajów była także Polska. Dziesięć
nowych państw wstąpiło do unijnych struktur 1 maja 2004 roku.

Rada Europejska
Stoi na szczycie w hierarchii ważności pośród instytucji Unii Europejskiej. Na Radę
Europejską składają się szefowie rządów i głowy państw członkowskich. W jej skład wchodzi
11
„Zredukował liczbę przypadków, w których wymagano zasady jednomyślności, aby można było ratyfikować
Program 1992, ustanawiający Jednolity Rynek Wewnętrzny Wspólnoty Europejskiej (1993) oraz tworzenie i
rozwijanie wspólnej polityki. Nadał Radzie Europejskiej status prawny, choć nie określił jej uprawnień.
Rozszerzył traktaty rzymskie o nowe tematy dotyczące spraw monetarnych, polityki socjalnej spójności
ekonomicznej i społecznej, ochrony środowiska, badań i rozwoju technologii”; „Leksykon...”, s. 117
12
Podpisany został podczas trwającej od 29 marca 1996 do 17 czerwca 1997 roku konferencji w Amsterdamie.
Na jego mocy w stosunku do państw członkowskich, które nie przestrzegają zasad demokratycznych i praw
człowieka mogą zostać zastosowane sankcje, Rada UE ma zwalczać wszelkiego rodzaju dyskryminację (ze
względu na płeć, wyznanie, rasę, wiek, orientację seksualną i. in.), wszystkie państwa zobowiązane zostały do
ochrony środowiska. Poza tym w traktacie ujęto zmiany dotyczące Rady UE, Komisji Europejskiej, Parlamentu
Europejskiego, Trybunału Sprawiedliwości, procedur decyzyjnych oraz wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa.
także, na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego, przewodniczący Komisji Europejskiej.
Rada Europejska zbiera się na posiedzenia od grudnia 1974 roku. Zebrania odbywają się co
najmniej dwa razy do roku.
Do najważniejszych zadań Rady Europejskiej należy zaliczyć ustalanie priorytetów
polityki UE, rozwiązywanie spornych kwestii na łonie Unii oraz określanie kierunków i celów
strategicznych organizacji13. Po każdym swoim posiedzeniu Rada Europejska składa dla
Parlamentu Europejskiego sprawozdanie. Poza tym każdego roku Rada Europejska ma
obowiązek sporządzić dla Parlamentu sprawozdanie informujące o rozwoju Unii Europejskiej
oraz o osiągniętych wynikach14. Parlament Europejski nie ma jednak żadnego wpływu na
decyzję Rady Europejskiej. Nie podlega ona także kontroli Trybunału Sprawiedliwości.
Od 2005 roku (na mocy Traktatu Nicejskiego z 2000 roku) posiedzenia Rady
Europejskiej odbywały się będą jedynie w Brukseli.

Rada Unii Europejskiej

Jest najważniejszym organem ustawodawczo-decyzyjnym w Unii Europejskiej. WE
skład tej rady wchodzą reprezentanci rządów państw członkowskich. „Spotkania Rady dzielą
się na ogólne i specjalistyczne” 15. Spotkania ogólne to spotkania ministrów spraw
zagranicznych poszczególnych państw członkowskich. Natomiast jeżeli chodzi o spotkania
specjalistyczne, to biorą w nich udział „ministrowie odpowiedzialni za obszary będące
przedmiotem dyskusji”16. Z takie a nie innego podziału wynika fakt, że istnieje wiele różnych
składów Rady Unii Europejskiej. Istnieją, oprócz Rady ds. Ogólnych i Spraw Zagranicznych
(kiedy zbierają się właśnie ministrowie spraw zagranicznych) takie rady jak: Rada ds.
Ekonomicznych i Finansowych czy Rada ds. Rolnictwa.
Do podstawowych funkcji Rady Unii Europejskiej, jako najważniejszego organu
decyzyjno-ustawodawczego Unii, zastrzeżono najistotniejsze sprawy. I tak, Rada UE „ma
prawo podejmowania wszystkich przewidzianych przez traktaty typów uchwał oraz
zawierania umów międzynarodowych w imieniu UE. Uchwały podejmowane są zazwyczaj
zwykłą większością głosów, jednak w niektórych, ściśle określonych przez traktaty
przypadkach wymagana jest jednomyślność lub większość kwalifikowana. W ostatnim

13
Poza tym wspiera rozwój Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejskiego Systemu Walutowego, wspiera
wybory do Parlamentu Europejskiego, koordynuje politykę zagraniczną i bezpieczeństwa członków, podejmuje
uchwały odnoście stowarzyszania państw lub akcesji nowych członków i. in.
14
Składanie sprawozdań dla PE ma miejsce od 1981 roku
15
„Leksykon...”, s. 251
16
„Nowy przewodnik po Unii Europejskiej, Alasdair Blair, Warszawa 2002, s. 141
przypadku poszczególne państwa dysponują określoną liczbą głosów, których najwięcej mają
Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy”17.
Rada Unii Europejskiej zbiera się w Brukseli. Co pół roku zmienia się prezydencja
(czyli przewodniczenie obradom tego organu) – sprawują ją poszczególne państwa w
określonej kolejności (w tej chwili trwa prezydencja Irlandii).

Komisja Europejska
Jej początki sięgają Komisji Wspólnoty Europejskiej, a powstała na mocy traktatu o
Unii Europejskiej. Siedziba KE mieści się w Brukseli. Organ ten do momentu rozszerzenia
struktur Unii Europejskiej składał się z 20 członków. W tej chwili liczba członków się
zwiększyła. Po dwóch komisarzy pochodzi z Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Wielkiej
Brytanii, natomiast po jednym z pozostałych krajów członkowskich. Komisarze powoływanie
są przez Radę Unii Europejskiej, dlatego (przynajmniej teoretycznie) są niezależni od krajów
pochodzenia. Kadencja Komisarzy trwa 5 lat18.
Spotkania Komisji Europejskiej odbywają się raz w tygodniu, a poruszane są na nich
kwestie polityczne. Poza tym w KE unijne dokumenty przechodzą wszystkie etapy
opracowania – od akceptacji wstępnych propozycji do końcowych wydań. Do
najważniejszych zadań KE należy inicjowanie procesu legislacyjnego 19, Komisja dostarcza
impulsów do rozszerzenia struktur unijnych o nowe państwa, kontroluje prawa UE,
monitoruje wdrażanie prawa przez państwa członkowskie20.

Parlament Europejski
Organ ten powstał w 1957 roku jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne,
natomiast pod obecną nazwą znany jest od 1962 roku. „Parlament Europejski zapewnia
legitymację demokratyczną Unii Europejskiej po uzyskaniu większych uprawnień na mocy
jednolitego Aktu Europejskiego z 1986 roku (...) oraz Traktatu o Unii Europejskiej z 1992
roku (...)”21.

17
„Leksykon...” s. 252
18
„Komisja Europejska dzieli się na 20 merytorycznych Dyrekcji Generalnych i 6 dyrekcji i biur
zapewniających obsługę wewnętrzną”; „Nowy przewodnik...”, s. 129
19
„Komisja nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej w dwóch obszarach współpracy międzynarodowej objętych
traktatem o Unii Europejskiej, a mianowicie w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wymia
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”; „Nowy przewodnik...”, s. 130
20
Najważniejszym jednak obszarem kompetencji wykonawczych Komisji jest zarządzanie rocznym budżetem
Wspólnot Europejskich, w którym dominują wydatki na wspólną politykę rolną i Fundusze Strukturalne
przeznaczone na eliminowanie różnic w rozwoju między regionami bogatymi a biednymi”; „Nowy
przewodnik...” s. 131
21
„Nowy przewodnik...”, s. 131
 Parlament Europejski ma uprawnienia legislacyjne, budżetowe i kontrolne. Może
wetować porozumienia zawarte między wspólnotami a innymi krajami. Ma również prawo
weta jeśli chodzi o rozszerzenie Unii Europejskiej. Komisja Europejska i Rada Unii
Europejskiej muszą konsultować z Parlamentem propozycje i inicjatywy dotyczące polityki
wspólnotowej. Parlament Europejski uchwala budżet Unii Europejskiej.
Naczelnym organem PE jest Prezydium, które podejmuje decyzje finansowe,
organizacyjne i administracyjne odnośnie funkcjonowania Parlamentu. Poza Prezydium w
ramach PE funkcjonuje 17 Stałych komitetów Parlamentu Europejskiego. Są to m. in.
Komitet Spraw Zagranicznych, K. Praw Człowieka, K. Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i
Obrony, K. Ds. Budżetu czy K. Ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych.
Pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w 1979 roku. Obecnie w
ławach poselskich zasiada 626 eurodeputowanych podzielonych na 8 frakcji22. Poczynając od
najbliższych, czerwcowych wyborów, w ławach Parlamentu Europejskiego zasiadać będzie
732 wybrańców.

Trybunał Sprawiedliwości
Organ ten to najważniejszy i najwyższy sąd Unii Europejskiej. W jego skład wchodzi
„15 sędziów i 9 adwokatów, których kadencja trwa 6 lat” 23. Częściowa wymiana składu
Trybunału Sprawiedliwości odbywa się co trzy lata.
Jak każdy sąd, także i trybunał mający siedzibę w Luksemburgu został powołany po
to, by zapewnić poszanowanie prawa jeżeli chodzi o interpretację i stosowanie prawa
unijnego. „Trybunał stoi na straży traktatów i ustaw, kontroluje legalność aktów instytucji
Unii Europejskiej, wydaje opinie na temat umów międzynarodowych”24.

Trybunał Rewidentów Księgowych

Organ nazywany także Trybunałem Obrachunkowym lub Trybunałem Audytorów
składa się z 15 rewidentów księgowych25. Ta instytucja Unii Europejskiej ma za zadanie
kontrolować finanse Wspólnot (pomaga tym samym realizować budżet Unii Europejskiej).
22
Są to: GUE/NGL (Zjednoczona Lewica Europejska/Nordycka Lewica Zielonych), PES (Partia Europejskich
Socjalistów – tu mogą zasiąść posłowie SLD-UP), Green/EFA (Zieloni/Wolny Sojusz Europejski – ew. Zieloni
2004), ELDR (Europejska Liberalno-Demokratyczna Partia Reform – ew. UW), EPP/ED (Europejska Partia
Ludowa/Europejscy Demokraci – ew. PO, PSL, Ruch Społeczny, SKL NKWW), UEN (Unia na rzecz Europy
Narodów – ew. PiS), EDD (Europa na rzecz Demokracji i Różności), Niezrzeszeni (ew. Samoobrona i LPR);
„Gazeta Wyborcza”, wtorek 18 maja 2004, nr115.4629
23
„Leksykon...”, s. 309
24
„Leksykon...”, s. 310
25
Mianowani są oni przez Radę Unii Europejskiej (musi ona w tej kwestii zasięgnąć opinii Parlamentu
Europejskiego) na 6-letnią kadencję.
 Zakończenie
Oprócz wymienionych powyżej kilku najważniejszych instytucji Unii Europejskiej, w
jej ramach funkcjonują dziesiątki organów pomocniczych, takich jak Komitet Ekonomiczno-
Społeczny, Komitet Regionów czy Komitet Stałych Przedstawicielstw. Nie sposób omówić tu
każdego z osobna. Należy jednak pamiętać, że od 1 maja 2004 roku te organy, jak i wszystkie
inne instytucje są także instytucjami Rzeczypospolitej Polskiej. Możemy więc korzystać z ich
dobrodziejstw, pamiętając jednak, że bierzemy za nie również odpowiedzialność. To, czy
będą nam one sprzyjały, czy będą przyjazne społeczeństwu polskiemu, jak i unijnemu, zależy
więc tak samo od nas, jak i od pozostałych 24 państw członkowskich Unii Europejskiej.

Bibliografia
1. http//www.ukie.gov.pl
2. „Integracja europejska”, p. red. M. Perłowskiego, Warszawa 2003
3. „Integracja europejska” p. red. J. Wosia, Poznań 1999
4. „Integracja europejska. Zarys problematyki”, E. Dynia, Warszawa 2003
5. „Leksykon Unii Europejskiej”, I. Kienzler, Warszawa 2003
6. „Nowy przewodnik po Unii Europejskiej”, A. Blair, Warszawa 2002