6 միավոր հարցեր

1. Տեղեկատվական համակարգի ձևավորումը կազմակերպության արդյունավետ ղեկավարման

համար, կազմակերպչական բուրգ
2. Ձեռնարկություն ռեսուրսների պլանավորման համակարգերի զարգացման փուլերը
(Evolution of Enterprise Resource Planning - ERP)
3. Տեղեկատվության մշակում և պահպանում, տվյալների հենքեր և պահոցներ

4. Վերլուծական տեղեկատվական համակարգեր (Business Intelligence - BI) դասի

համակարգերի տեսակները և գործնական նշանակությունը

5. Հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման համակարգերը CRM -

տեխնոլոգիաները, որպես ժամանակակից հաճախորդամետ ծառայություն
6. Տեղեկատվական համակարգերի կենսացիկլի հիմնական փուլերի նկարագրությունը (IS
lifecycle)

7. Տեղեկատվական համակարգերի ներդրման և շահագործման տնտեսական

արդյունավետության գնահատման ժամանակակից մեթոդները
8. Բաց համակարգերի փոխկապակցման մոդելի նկարագրությունը (Open Systems
Interconnection Reference Model – OSI/RM )

3
միավոր հարցեր
9. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ խնդիրներ են լուծում
գիտելիքների տեղեկատվական համակարգը (KWS), հարցումների տեղեկատվական
համակարգը (TPS)
10. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ խնդիրներ են լուծում
որոշումների աջակցման տեղեկատվական համակարգը (DSS), կառավարիչների
տեղեկատվական համակարգը (ESS)

11. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ խնդիրներ են լուծում

կառավարման տեղեկատվական համակարգերը (MIS, OAS)

12. Ձեռնարկություն ռեսուրսների պլանավորման – ERP II համակարգի

նկարագրությունը և առանձնահատկությունները (Enterprise Resource Planning II– ERP
II)
13. Տվյալների հենքերի մոդելները և առանձնահատկությունները

14. Լոգիստիկայի տեղեկատվական համակարգերը, լոգիստիկայի կանոնները

15. Ամպային տեխնոլոգիաներ և լուծումներ բիզնեսի համար (cloud technology and cloud
solutions)

16. Էլեկտրոնային բիզնես, թվային շուկաներ, էլեկտրոնային կոմերցիան և նրա

ուղղությունները

17. KPI (key performance indicators) էլ. առևտրի արդյունավետության գնահատման

ցուցանիշները
18. Ժամանակակից Ինտերնետ/Ինտրանետ տեխնոլոգիաները, TCP/IP
ընտանիքի արձանագրությունների նկարագրությունը
19. WWW տեխնոլոգիայի հիմնական տարրերը և դրանց նկարագրությունը
20. Վեբ-կայքերի առաջխաղացում որոնողական համակարգերի համար (Search engine
optimization)

3 միավոր հարցեր (SQL հարցումներ )

 Հարց 1. Տեղեկատվական համակարգի ձևավորումը կազմակերպության արդյունավետ
ղեկավարման համար,
կազմակերպչական բուրգ

Այսoր մենք ունենք բոլոր հիմքերը դիտարկելու տեղեկատվական համակարգերը, որպես

կազմակերպության ղեկավարման անբաժան մաս:

Տեղեկատվական համակարգ (Information System)

Ձեռնարկության ողջ կառուցվածքը, որը կառավարման ընթացքում աշխատանքի է բերված
բոլոր գործընթացների տեղեկատվական, փաստաթղթային հոսքերով, հանդիսանում է
տեղեկատվական համակարգ:
Այսօր գրեթե բոլոր կառուցվածքները, որոնք կորդինացնում են մարդկային գործունեությունը,
կառուցվում են նորագույն տելեկոմունիկացիոն համակարգերի հիման վրա: Նույնիսկ
ամենաավանդական կառավարիչը չի կարող իրականացնել իր աշխատանքը առանց
համակարգչի:
Նոր կառավարման տեխնոլոգիաները, որոնք մտել են այսօր կազմակերպության առօրյա
գործունեության մեջ հետևյալն են.
Օպերացիոն կոմունիկացիայի միջոցներ – էլ. Փոստ, mailing list-եր, կայքերի
՛՛Նորություն բաժինները՛՛ Բաշխված ռեսուրսներ - database, portals, համակարգչային
ցացների տերմինալներ
Գործունեության կոորդինացման համակարգեր- ֆորումներ, էլէկտրոնային հարցումներ,
հայտարարության էլէկտորնային գրատախտակներ:
Հետադարձ կապի միջոցներ – teleconferences
Արտադրության միջոցներ – արագ ռեսուրսներ գտնելու համակարգեր, ստանդարտացված և
մասնագիտացված համակարգչային ծրագրեր:

Այնուամենայնիվ այսպիսի տեխնոլոգիական նորամուծությունները դեռևս բավարար չեն

մարդանց գիտակցության մեջ փոփոխություններ կատարելու համար: Այստեղ պահանջվում է
նաև մեկ այլ գործոն , որը կտանի մարդկանց ՙսոցիալականտարածությունից՚՚դեպի
ՙմեդիատարածություն՚՚:Հենց այս վիրտուալ տարածություն են օրեցօր տեղափոխվում
պաշտոնական հանդիպումներ, գաղափարների փոխանակման, պրոյեկտների համատեղ
նախագծման գործընթացները (օրինակ, Վեբ Լաբարատորիաներ): Ասյպես են տեղեկատվական
համակարգերը դառնում կորպորատիվ մշակույթի մի մաս:
Ահա հենց այստեղ է, որ ի հայտ է գալիս տեղեկատվական համարգերի կառավարման խնդիրը:
Տեղեկատվական մենեջմենթը գիտելիքի զարգացող ճյուղ է, որն առաջացել է տեղեկատվական
տեխնոլոգիաների և պրակտիկ մենեջմենթի սահմանակետում` կազմակերպությունների և
ընկերությունների տեղեկատվական համակարգերի կառավարման խնդիրների լուծման
համար:
Տարբերվում են տեղեկատվական մենեջմենթի երեք հիմնական տեսակներ՝
Կազմակերպության կառավարում
Ներքին փասթաթղթավորում
Հրապարակումներ
Այս բոլոր տեսակների հիմնական խնդրիներն են
21. ՏՀ տեխնոլոգիական միջավայրի ձևավորում
22. ՏՀ զարգացումը և սպասարկումը
23. Պլանավորումը ՏՀ միջավայրում
24. ՏՀ կազմակերպական կառուցվածքի ձևավորումը
25. ՏՀ օգտագործումը և շահագործումը
26. Ինովացիոն քաղաքականության ձևավորում
 27. ՏՀ ոլորտում անձնակազմի ղեկավարում
28. Ֆինանսների կառավարում ՏՀ ոլորտում

ԱՅԺՄ հասկանանք տեղեկատվական համակարգերի տեսակները, որը ներկայացված է

կազմակերպչական բուրգի տեսքով :

Տեղակատվական
համակարգերի չորս
տեսակներ:

1) Գործառնական մակարդակի
համակարգ – օգնում է ստորին օղակի
կառավարիչներին իրենց ամենօրյա
գործունեությունը այդյունավետ
դարձնելու համար: Օրինակ ՝ TPS.

Transaction Processing Systems (TPS)

Շահագործման (գործառնական)
մակարդակի ՏՀ-ը նախատեսված են
կազմակերպության կառավարման
օպերատիվ մակարդակի տարրական
գործառույթների ավտոմատացման
համար: Այդպիսի գործառույթներից են`
տեղեկատվության մուտքագրումը,
ընթացիկ տեղեկատվության
նախնական մշակումը, վճարումների
իրականացումը, «փոստային
գործարքների» կատարումը:
EXAMPLE: աշխատավարձի վճարումը, Կրեդիտորական պարտքերը

2) Գիտելիքի մակարդակի համակարգ – օգնում է ապրանքների ստեղծման,

տեղեկատվության տարածման և թղթաբանության հետ կապված գործընթացներն
արդյունավետ դարձնելու համար: Օրինակ ՝ KWS, OAS

Office Automation Systems (OAS) Հ ամակարգ – տեքսային մշակումների, էլեկտրոնային

փոստի, ժամանակի պլանավորման, որը բարձրացն ում է տվյալների հետ
աշխատողների արդյունավետությունը
EXAMPLE: (document imaging system) Փաստաթղթերի վիզուալացման համակարգեր
Knowledge Work Systems (KWS) ՏՀ, որը կատարում է տեղեկատվության խորը մշակում, նոր
տեղեկատվության ստեղծում, նոր գիտելիքների ստեղծում, գիտական կամ
ճարտարագիտական աշխատանքներ
EXAMPLE: Engineering workstations – Ինժիներաան աշխատակայաններ

3) Ղեկավարման մակարդակի համակարգ –օգնում է մոնիթորինգի, վերահսկողության և

որոշումների կայացման գործընթացներին և միջին օղակի մենեջերների վարչական
գործունեությունն արդյունավետ դարձնելու համար: Օրինակ ՝ MIS, DSS
Management Information Systems (MIS) Տեղեկատվական համակարգ, որը կատարում է
գործառույթներ ի պլանավոր ում, վերահսկում, հատուկ իրավիճակների գրանցում և ապահով
ում է կառավարչին ընթացիկ հաշվետվություններով
EXAMPLE: տարեկան բյուջետավորում
Decision Support Systems (DSS) Տեղեկատվական համակարգ, որը կատարում է ներքին
արդյունքների ամփոփում, ընկերության հիմնական գործառույթների վերաբերյալ
հաշվետվություն, պլանավորում, կառավարչական մակարդակում որոշումներ ընդունելու
գործառույթներ
EXAMPLE: մարզային վաճառքի վերլուծություն

4) Ստրատեգիական մակարդակի համակարգ –օգնում է վերին օղակի մենեջերներին

երկարաժամկետ պլանավորման գործում: Օրինակ ՝ ESS:
Executive Support Systems (ESS) Տեղեկատվական համակարգ, որը կատարում է շրջակա
միջավայրի համակարգային վերլուծություն, նոր հարկային օրենքների կամ մրցակիցների
վերլուծություն, բիզնեսի նոր ուղիների որոնում և այլն
Փաստորեն ամփոփելով՝ կարող ենք եզրակացնել, որ առաջին ՝ գործառնական մակարդակի
տեղեկատվությունը, որը կարող է ստացվել ամենօրյա աշխատանքից, գնում է երկրորդ
մակարդակ, որտեղ վերջինս դառնում է գիտելիք, և ապա փոխանցվում է երրորդ և չորրոդ
մակարդակներ, որտեղ, ի վերջո, վերին օղակի մենեջերները,
օգտագործելով այդ և արտաքին աշխարհից ստացված այլ տեղեկատվություններ, կայացնում են
ռազմավարական որոշումներ :
Տեղեկատվական համակարգերի դասակարգում ՝ ըստ ֆունկցիոնալ ոլորտի
1) Մարքեթինգային ԻՀ
2) Արտադրության ԻՀ
3) Հաշվապահական և Ֆինանսական ԻՀ
4) Մարդկային Ռեսուրսների ԻՀ
Մարքեթինգային ԻՀ
Համակարգեր, որոնք օգնում են
կազմակերպությանը
բացահայտել ընկերության
ապրանքների ու
ծառայությունների
հաճախորդներին, ձևավորել
հաճախորդների կարիքներից
բխող ապրանքներ ու
ծառայություններ, խթանել և
վաճառել ապրանքներն ու
ծառայությունները և աջակցել
հաճախորդներին :

Արտադրության համակարգեր
Համակարգեր, որոնք գործ ունեն
ապրանքների ու
ծառայությունների
պլանավորման, զարգացման,
արտադրության և
արտադրանքի հոսքի
վերահսկման հետ:
Ֆինանսական և
հաշվապահական
համակարգեր
Համակարգեր, որոնք
հետևում են ընկերության
ֆինանսական ակտիվների
և ֆոնդերի հոսքերը

Մարդկային ռեսուրսների համակարգեր

Համակարգեր, որոնք
ապահովում են աշխատողների
գրանցումը` գրանցում
աշխատողի ունակությունները,
աշխատանքի կատարումը, և
վերապատրաստումը և խթանում
են աշխատակցի
փոխհատուցման և
կարիերայզարգացման
պլանավոմանը:

Հարց 2. Ձեռնարկության ռեսուրսների պլլանավորման համակարգերի

զարգացմանը փուլերը (Evolution of Enterprise Resource Planning-ERP)

Մինչ ERP-ի զարգացումը, կազմակերպություններն ունեին բիզնես ֆունկցիաներին աջակցող ոչ

ինտեգրված համակարգեր:
ERP-ն մազմամոդուլ ծրագիր է, որն օգնում է հիմնարկին կազմակերպելու իր գործունեության
կարևոր մասերը: Այն իրենից ներկայացնում է էֆֆեկտիվ համակարգ, որում տվյալները չեն
կրկնվում, միավորում է ողջ կազմակերպության գործունեությունը, մոդուլար է և ունի մեկ
դատաբազա (DB):
ERP-ի զարգացման համար կարելի է ներկայացնել հետևյալ 4 գործոնները՝
• Hw and sw տեխնոլոգիաների առաջընթացը
• Moore’s law
• Client server ճարտարապետությունը
• էլեկտրոնային գնում
ERP-ն աջակցում է բիզնեսին հետևյալ ուղղություններով՝
Աջակցում է բիզնեսին հետևյալում.
արտադրանքի պլանավորում
մասերի գնում
պահեստի կառավարում
մատակարարների հետ շփում
հաճախորդների սպասարկում
պատվերների վերհսկում (tracking orders)
կառավարում
ֆինանսներ

Այն կենտրոնացնում է կազմակերպության ողջ ինֆորմացիան, հեշտացնում է բաժինների մեջ

տվյալների փոխանակումը, տեխնիկապես աշխատում է տարբեր պլատֆորմնորի վրա:
Յուրաքանչյուր մոդուլ աշխատում է առանձին և մշակում է տվյալներ: Մոդուլների հետևյալ
օրինակները կարող ենք բերել՝
Պատվերի մուտք մոդուլ
Հիմնական ժամատախտակային մոդուլ
մոդուլ
Պահեստի կառավարում
-floor մոդուլ
Գնի հաշվարկի
Գնման/PO

ERP-ի նպատակներն են՝


Կրճատել արտադրության և ներդրման ծախսերը

Լավացնել հաճախորդների սպասարկումը

Պլանավորել և կանխատեսել ապրանքի պահանջը
Խոտանի, արտադրության աղբի չափում



Այնպես է անում, որ պետքական նյութերը հասանելի լինեն ժամանակին
ERP-ի ներդրման դեպքում գործարաններն ավելի էֆֆեկտիվ են աշխատում, շատանում է
արտադրությունը, ավելի կարճ ժամանակ է անհրաժեշտ արտադրությունը սկսելու համար (lead
time), բացի այդ պահեստավորված ապրանքի քանակն է կրճատում:
Այնուամենայնիվ, այն բավականին ռիսկային է, քանի որ շատ
մեծ ներդրում է, ծախսատար է,
դժվար է չափել (return),
աշխատողներն ավելի մեծ պատասխանատվություն են կրում,
մեծ կախվածություն է առաջանում կոնդուլտանտներից
հաջողություն կախված է ղեկավարությունից

ERP-ի հետ կապված հիմնական ծախսերը հետևյալն են՝


Համակարգի ներդրման ծախսերը

Կոնսուլտանտներ և ներքին ծախսեր

Համակարգի սպասարկման ծախսեր
Այսպիսով, ERP-ն ներդնելու դեպքում

իջնում է արտադրանքի գինը

կարճացնում է արտադրության ժամանակը

քչեցնում է պահեստավորված արտ. քանակը/reduces stock

ավելի բազմազան արտադրանք

բարձրացնում է որակը

ավելի հուսալի ժամկետներ

լավ սպասարկում

կորդինացնում է պահանջը, առաջարկն ու արտադրությունը
ERP-ի կարևոր հատկություններն են՝

քիչ տվյալնրի մուտքագրում

մի IS համակարգ

կենտրոնացված ինֆ.

քիչ ինվենտորիա

կարճ ցիկլ

եկամտի աճ

customer satisfaction

on-time delivery
ERP-ի շուկայում առաջատարներն են Oracle, Microsoft, IBM և այլն:

Հարց 3. Տեղեկատվության մշակում և պահպանում, տվյալների հենքեր և պահուստներ

Այն տեղեկատվությունը, որը պետք է մշակվի համակարգչի մեջ, կոչվում է տվյալ: Երբ
տվյալները շատ են,
առաջանում է վերջիններիս պահպանման, նրանց մեջ ինֆորմացիա փնտրելու և դրա
օգտագործման խնդիր: Դրա
համար տվյալները պետք է կարգավորված լինեն որոշակի ձևով: Տվյալների
կարգավորումը դա նրանց խմբավորումն է ըստ որոշակի չափանիշների:
Ասյպիսով, այս խնդրի լուծման համար ստեղծվում են տվյալների բազաներ:
Տվյալների հենք (բազա) է կոչվում փոխկապակցված տվյալների համախումբ, որը նկարագրում
է որև է ֆիզիկական համակարգի բնութագրերը:
Տվյալների հենքը դա իրական աշխարհի մոդել է, որտեղ առանձնացվում է օբյեկտը, օբյեկտի
հատկությունը և փոխադարձ կապերը օբյեկտների միջև: Տվյալների հենքերի հետ աշխատելու
համար անհրաժեշտ են տվյալների հենքերի կառավարման համակարգեր` մասնագիտացված
ծրագրեր, որոնք նախատեսված են տվյալների հենքերի նոր կառուցվածքների ստեղծման,
տվյալների խմբագրման և որոշակի չափանիշների բավարարող տվյալների
արտապատկերման համար:
Ժամանակակից DBMS-ն (database management system) իր մեջ պարունակում է հետևյալ
բաղադրիչները
•Կորիզ, որը պատասխանատու է տվյալների կառավարման համար արտաքին և օպերատիվ
հիշաղության մեջ,
• Տվյալների բազայի լեզվի պրոցեսոր, որն ապահովում է հարցումների օպտիմիզացիան
տվյալների հանման ու փոփոխման համար և, որպես կանոն, մեքենայական անկախ ներքին
կոդի ստեղծման համար,
• Կատարման ժամանակի ապահովման ենթահամակարգը, որը մեկնաբանում է տվյալների
մանիպուլյավիայի ծրագրերը, որոնք ստեղծում են օգտատերների համար DBMS-ով
ինտերֆեյս,
• Սերվիսների ծրագրեր /արտաքին ուտիlիտներ/, որոնք ապահովում են մի շարք լրացուցիչ
հնարավորություններ տեղեկատվական համակարգի ծառայության համար:
ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԵՆՔԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ
Ըստ տվյալների մոդելների տվյալների հենքերը լինում են`
•Հիերարխիկ
•Ցանցային
•Ռելացիոն
•Օբյեկտա-ուղված
1) Հիերարխիկ տվյալների հենքեր
Տվյալների հենքերը կազմված են բազմաթիվ one to many կապերից
: Այս ստրուկտուրայի հիմքում ընկած է այն գաղափարը, որը մի
մայրը կարող է ունենալ բազմաթիվ երեխաններ, իսկ երեխան՝
միայ մի մայր : Այս համակարգը ստեղծվել է IBM ի կողմից և
 հիմանկանում կիրառվում է իրենց տեղեկատվական համակարգի
կառավաման մեջ :
Օրինակ ՝ համակարգչային ֆայլ (ինչ որ ֆայլ գտնելու համար
մտնում ենք my computer, հետո ուրիշ պապկա, հետո մեր
ցանկացած ֆայլը)
Առավելություններ՝
 Տեղեկատվության արագ մուտքագրում և ջնջում: 
 Ամենավորևում գտնվող տվյալը արագ հասանելի է:
Թերություններ
  Միևնույն տեղեկատվությունը կրկնվում է տարբեր տեղերում
 Ստորին հատվածի տեղեկատվությանը փնտրելը կարող է շատ դանդաղ լինել, քանի որ
վերջինս փնտրվում է ամենավերևից ամենաներքև անցնելով

2) Ցանցային տվյալների հենքեր

Հիերարխիկ մոելի ընդլայնված տեսակն է: Ի տարբերություն
հիերարխիկի, մի երեխան կարող է ունենալ բազմաթիվ
քանակի ծնողներ: Օրինակ ՝ Ինտերնետ
Առավելություն:
Հիշողություն և արագության տեսանկյունից
խնայողությունները մեծ են Թերություններ:
Տվյալների բազայի սխեմայի բարդությունը և կոշտությունը (flexible չի)

3) Ռելացիոն տվյալների հենքերի

1980 թ –ից ի վեր փոխարինում է նախորդ երկուսին:
Ամենալայն կիրառվողն է:
Օրինակ ՝ excel, mySQL

Հիմնական հատկություններն են`

•Բոլոր տվյալները գրվում են երկչափ աղյուսակներում
•Ամեն տողի և սյունակի հատման տեղում գրված է միայն մեկ արժեք
• Ամեն սյունակ ունի իր անունը և սյունակի բոլոր արժեքները
նույնատիպ են
• Հարցման արդյունքը ունի աղյուսակի տեսք, որի
արժեքները նույնպես կարող են հարցման արդյունք
հանդիսանալ:
Առավելություններ
 Տեղեկատվությունը պետք չէ փոխել մի քանի անգամ
 Ավելի էֆֆեկտիվ տվյալների պահոց
 Հեշտ է փոխել կամ ջնջել տվյալնրը
 Եթե փոփոխություն կատարվում, բոլոր կապված աղյուսակները արտացոլում են
փոփոխությունը:
Եվ վերջապես, հարկ է նշել, որ այսօր ահռելի մեծ նշանակություն ունի Big Data
հասկացությունը: Վերջինս նշանակում է տվյալների մեծ ծավալ, որոնք լինում են և
կառուցվածքավորված և չկառուցվածքավորված (structured, unstructured): Այնուամենայնիվ,
ապագան տանում է նրան, որ ավելի շատ օգտագործվում են չկառուցվածքավորված մեծ
տվյալների հենքեր:
րինգ

Հարց 5. Հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման համակարգերը CRM-

տեխնոլոգիաները, որպես ժամանակակից հաճախորդաուղղված ծառայություն

Հաճախորդի հետ հարաբերությունների կառավարումը (CRM- Customer Relationship

Management) ռազմավարություն է հաճախորդների հետ կազմակերպության
հարաբերությունները/շփումը կառավարելու համար: Այն ընդգրկում է տեխնոլոգիաներ
կազմակերպելու, ավտոմատացնելու, սինխրոն դարձնելու բիզնես պրոցեսները, հատկապես
վաճառքը, մարքեթինգը, սպասարկումը, տեխնիկական օգնությունը: CRM-ի հիմքում ընկած են
վաճառքը, մարքեթինգը(պոտենցիալ հաճախորդների ներգրավում և գոյություն ունեցող
հաճախորդների պահպանում), սպասարկման և աջակցության ռազմավարությունները (service
and support strategy), գործընթացը, մարդկային ռեսուրսները և տեխնոլոգիաները , որոնք օգնում
են մաքսիմալացնել հաճախորդների ձեռքբերումը (customer acquisition), արժեքը,
հարաբերությունները, նրանց պահպանումը և հավատարմությունը :
Հաճախորդների հետ փոխհարաբերությունների կառավարման համակարգը (CRM) պարզապես
ծրագիր կամ տեխնոլոգիա չէ, այն բիզնեսի կառավարման ռազմավարություն է և մի
հասկացություն, որի համաձայն` ցանկացած
բիզնեսի առաջնահերթությունը հաճախորդն է ու նրա հետ հարաբերությունները: CRM
համակարգը հարկավոր է հաճախորդների ամբողջական և համակարգված բազա ստեղծելու և
կադրային փոփոխությունների դեպքում դրա կորստի սպառնալիքը վերացնելու համար: CRM
համակարգի հատուկ համակարգչային ծրագրերը թույլ են տալիս ծրագրել խնդիրներն ու
վերահսկել դրանց կատարումը, իրականացնել հաճախորդների հաշվարկ, պահպանել
նախագծերի վերաբերյալ փաստաթղթեր և ավտոմատացնել դրանց ստեղծումը:
Համակարգերի վրա ծախսվող գումարների աճը պայմանավորված է կազմակերպությունների՝
մրցակցությանն դիմակայելու և հաճախորդների գոհունակության մակարդակի բարձրացման
մտահոգությամբ։ Արդյունավետ կառուցված CRM համակարգը իր մեջ ներառում է
մեթոդաբանություն, ռազմավարություն, ծրագրային ապահովում, Հաղորդակցման միջոցներ,
որոնք օգնում են կազմակերպությանը կազմակերպել և ճիշտ
ղեկավարել հաճախորդների հետ հարաբերությունները։ Համաշխարհային շուկայում CRM
համակարգերի մրցունակությունը և պահանջարկը բավական բարձր է, քանի որ այն
համարվում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի վերջին ձեռքբերումներից մեկը։
CRM համակարգի ներդրման առավելությունները թե՛ կազմակերպության, և թե՛
հաճախորդների տեսանկյունից կարելի է համակարգել մի քանի խմբերում, որոնցից են՝
կազմակերպության եկամուտների ավելացում, հաճախորդակողմնորոշված մոտեցում,նոր
հաճախորդների ներգրավում, ավելի լավ սպասարկումից օգտվելու հնարավորություն,
ժամանակի օպտիմալ ծախսում, նոր ծառայությունների և ապրանքների տրամադրում
հաճախորդներին։
3 բազային CRM-ռազմավարություն (ամեն մեկը ենթադրում է ապրանքնի, արտադրանքի
առաջարկի համապատասխան տիպ )
• հարաբերություններ երբ ներգավված է եզակի ապրանք;
•հարաբերություններ, որոնք հավելյալ եզակի ապրանքին /տրանզակցիա/ ներառում են
տեխնիկական խորհրդատվություն և առաջարկություններ , այսինքն` ներգրավված են
ծառայությունների և ապրանքատեսակների մի խումբ;
• լիակատար ընկերություն /партнерство/, որը ներառում է վերը նշվածը, ենթադրում է
հաճախորդի մասին լավ տեղեկացված լինելը, (ապրնքատեսակը և ծառայությունները փոխվում
են որքան որ գնորդը անցնում է կենսացիկլի տարբեր փուլերը):
Ժամանակի հետ փոխվում են նաև հաճախորդների կողմից դրված շեշտադրությունները՝
ծառայությունների մատուցման ձևի հետ կապված։ Եթե նախկինում հաճախորդները
կազմակերպության մասին պատկերացում էին կազմում հիմնվելով արտադրանքի վրա, ապա
այժմ նա կազմում է կարծիք կազմակերպության մասին առավելապես ՙգործընկերոջ՚սկզբունքի
վրա հիմնվելով, որի հետ նա հաղորդակցվում է տարբեր եղանակներով՝ սկսած հեռախոսային
զանգերից, մինչև կապը ինտերնետի միջոցով, կամ էլ նույնիսկ մինչև անձնական այց։ Ընդ որում
սպառողների հարցադրումները դարձել են առավել լայնամասշտաբ, իսկ մոտեցումները
պահանջվում են անհատական։
CRM համակարգի հիմնական գործառույթները հետևյալն են
• Կոնտակտների կառավարում - հաճախորդի մասին տեղեկատվության և նրա հետ
գործարքների պատմության ղեկավարում
•Գործունեության կառավարում - կառավարում է օրացույցային պլանը և գործարար օրագիրը
• Կապի կառավարում - ծրագրային մոդուլ է , որը փոխանցում է տեղեկատվություն ցանցային
սարքավորւոմների միջոցով /հեռախոս, մոդեմ և այլն /
•Կանխատեսում - տրամադրում է տեղեկատվություն հեռանկարային վաճառքների,
հետազոտական կազմակերպությունների տվյալների, մարքեթինգային ընկերությունների
շուկայի վերլուծության և ևկանխատեսման մասին
•Հնարավորությունների կառավարում - հնարավոր հաճախորդների ներգրավվում
• Պատվերների կառավարում - պահուստում ապրանքների մասին տեղեկատվության ստացում,
պատվերների գրանցում և ապահովում իրական ժամանակում
• Փաստաթղթաշրջանառության կառավարում – ստանդարտների, հաշվետվությունների,
գովազդային նյութերի մշակում և պատրաստում
•Վաճառքի վերլուծություն - վաճառքի մասին տվյալների վերլուծական հնարավորություն
•Ապրանքի ղեկավարում - տեղեկություններ այլընտրանքային ապրանքների և դրանց գների
վերաբերյալ
• Մարքեթինգի հանրագիտարան – տրամադրոմ է ապրանքի, գովազդային միջոցառումների,
մրցակիների, շուկայի մասին տեղեկություններ:
CRM-ում ներդրումները հաճախորդի հետ երկարաժամկետ հարաբերությունների ներդրում է,
այսինքն՝ ներդրած միջոցների փոխհատուցման գործընթացը կախված կլինի նրանից, թե որքան
արդյունավետ «մատակարար - հաճախորդ» փոխհարաբերությունների մոդել մենք կստեղծենք:
Անհրաժեշտ է հստակ պատկերացնել, որ CRM-ը էժան, հասարակ և արագ որոշում չէ, այլ միշտ
հեռանկարային:

Հարց 8. Բաց համակարգերի փոխկապակցման մոդելի նկարագրությունը (Open Systems

Interconnection Reference Model – OSI/RM )
Բաց համակարգերի փոխկապակցման մոդել (Open Systems Interconnection model (OSI Model),
կոնցեպտուալ մոդել, որը բնորոշում և ստանդարտացնում է հեռահաղորդակցության կամ
համակարգչային համակարգի հաղորդակցման գործառույթները՝ առանց դրանց ներքին
կառուցվածքը և տեխնոլոգիաները հաշվի առնելու Դրա նպատակը հաղորդակցման
բազմազան համակարգերի փոխգործունակությունն է ստանդարտ պրոտոկոլներով Այս մոդելը
հաղորդակցման համակարգերը բաժանում է վերացական շերտերի Այս մոդելի օրիգինալ
տարբերակը սահմանում էր յոթ շերտ
OSI (Open Systems Interconnection) is reference model for how applications can communicate over a
network. A reference model is a conceptual framework for understanding relationships. The purpose of the
OSI reference model is to guide vendors and developers so the digital communication products and
software programs they create will interoperate, and to facilitate clear comparisons among
communications tools.
Յուրաքանչյուր շերտ ծառայում է իրենից վեր գտնվող շերտին, իսկ այդ շերտին է ծառայում
իրենից ներքև գտնվող շերտը: Օրինակ այն շերտը, որը տրամադրում է ցանցի մեջ առանց
սխալների հաղորդակցում, տրամադրում է այն ուղղությունը, որը անհրաժեշտ է իրենից վերև
գտնվող ծրագրին, մինչ այն դիմում է ներքևում գտնվող հաջորդ շերտին՝ ուղարկելու և
ստանալու այն փաթեթները, որոնք կազմում են այդ ճանապարհի բովանդակությունը Նույն
շերտի երկու օղակներ պատկերվում են որպես այդ շերտում հորիզոնական կապով կապված
Այս մոդելը Open Systems Interconnection (բաց համակարգերի փոխկապակցում) պրոյեկտի
արդյունք է, որը իրագործվել է ստանդարտացման միջազգային կազմակերպության
(International Organization for Standardization (ISO)) կողմից
1 .Ֆիզիկական 2. Կանալային 3. Ցանցային 4. Տրանսպորտային 5. Սեանսային 6. Ներկայացման
7. Հավելվածային/Ծրագրային
Ֆիզիկական մակարդակը - իր մեջ է ներառում ֆիզիկական ասպեկտը երկանիշ ինֆորմացիայի
փոխանցումը կապուղով, այսինքն պատասխանատու է բիթերի փոխանցման համար:
Կանալային մակարդակը – պատասխանատու է առաջին մակարդակով ինֆորմացիայի (frame -
կադրերի) անսխալ փոխանցման համար, կանալային մակարդակի խնդիրներիվ մեկը՝ ստուգել
հեռակա հասցեի հասանելիությունը: Կանալային պրոտոկոլներից են՝ Ethernet, Token Ring,
FDDI, 100VG-AnyLAN, LLC Ցանցային մակարդակը – այս մակարդակում իրականացվում են
պակետների երթուղումը հիմնվելով MAC հասցեների վերափոխումները ցանցային հասցեների:
Երրորդ մակարդակը ապահովում է թափանցիկ փոխանցումը դեպի տրանսպորտային
մակարդակ: Պետք է նշել նաև, որ երրորդ մակարդակում է որոշվում ցանցի կառուցվածքը:
Ցանցային մակարդակի վրա են իրականացվում երթուղիների մասին ինֆորմացիայի
փոխանակումները: Տրանսպորտային մակարդակը – բաժանում է փոխանցվող ինֆորմացիայի
հոսքը բավականին մանր մասերի (պակետների) հետագայում ցանցային մակարդակն
փոխանցելու համար: Տրանսպորտային մակարդակի ամենատարածված պրոտոկոլներից են՝ -
TCP փոխանցման ղեկավարման պրոտոկոլ - NCP Netware Core Protocol - SPX պակետների
սերիական փոխանակման պրոտոկոլ - TP4 չորրորդ դասի փոխանցման պրոտոկոլ Սեանսային
մակարդակը – պատասխանատու է վերջնակետային մեքենաների միջև տվյալների
փոխանակման սեանսի կազմակերպման համար: Սեանսային մակարդակի պրոտոկոլները
հիմնականում հանդիսանում են վերին երեք OSI մակարդակների մի մասը: Ներկայացման
մակարդակը – պատասխանատու է երկու վերջնակետային մեքենաների տարբեր ծրագրերի
դիալոգի հնարավորության համար: Ներկայացման մակարդակն ապահովում է հավելվածային
մակարդակի տվյալների վերափոխումը (կոմպրեսացիա, կոդավորում և այլ...)
տրանսպորտային մակարդակի ինֆորմացիայի հոսքի: Հավելվածային մակարդակը –
պատասխանատու է ծրագրերի դեպի ցանց մուտքի համար:
Հավելվածային մակարդակի խնդիրներից է ֆայլերի տեղափոխումը,
փոստային հաղորդագրությունների փոխանցումը և ցանցի
ղեկավարմումը: Վերին մակարդակների ամենատարածված
պրոտոկոլներից են - FTP ֆայլերի տեղափոխման պրոտոկոլ - TFTP
ֆայլերի տեղափոխման հեշտացված պրոտոկոլ - SMTP հասարակ
փոստային փոխանցումների պրոտոկոլ - SNMP ցանցի ղեկավարման
հասարակ պրոտոկոլ - Telnet տերմինալային պրոտոկոլ - NFS ցանցային
ֆայլային համակարգ
 [1]
Շերտ Տվյալների Ֆունկցիա Օրինակներ
միավոր

Բարձր դասի API-ներ, որոնց շարքին

են դասվում ռեսուրսների կիսումը,
7.
ֆայլերի հեռակա HTTP, FTP, SMTP, Secure
Ծրագրային/գործադիր
մատչումը(մոտեցումը), Shell, WWW, DNS,
(Application)
դիրեկտորիաների ծառայություններ և
վիրտուալ տերմինալ
Ցանցային ծառայությունների և
ծրագրերի միջև տվյալների
ASCII, EBCDIC, JPEG,
6. Ներկայացում տվյալներ թարգմանություն, որը ներառում է PDF,
Ընդունող (Presentation) նիշերի այլագրում, տվյալների MP4, MP3,
շերտեր սեղմում և
կոդավորում/ապակոդավորում
Host
Հաղորդակցման սեսիաների
layers
կառավորում, օրինակ՝ ինֆորմացիայի
5. Սեսիա (Session) շարունակական փոխանակում երկու RPC, PAP
հանգույցների միջև՝ բազմակի
փոխանցումների տեսքով
Ցանցի տարբեր կետերի միջև
տվյալների սեգմենտի վստահելի
4. Տրանսպորտային
հատվածներ փոխանակում, որը ընդգրկում է TCP, UDP
(Transport)
սեգմենտավորում, ճանաչում և
մուլտիպլեքսավորում
Բազմահանգույց ցանցի կառավարում
փաթեթ/ և համակարգում, որը ընդգրկում է IPv4, IPv6, IPsec,
3. Ցանց (Network) AppleTalk
դատագրամ նաաև հասցեավորում, ուղղորդում և
տրաֆիկի կառավարում
Մեդիա
շերտեր Տվյալների շրջանակների վստահելի
2. Տվյալների օղակ (Data փոխանակում երկու հանգույցների
Media բիթ/ֆրեյմ PPP, IEEE 802.2, L2TP
link) միջև, որը կապված է ֆիզիկական
layers
շերտի միջոցով
Անմշակ տվյալների ստացում և
1. Ֆիզիկական (Physical) բիթ փոխանցում ֆիզիկական շերտի Ethernet, DSL, USB
Միջոցով
Ֆիզիկական կապ երկու կետերի միջև
Երբ մենք որևէ տվյալ ենք ուղարկում, այն անցնում է վերոնշյալ
մակարդակները վերևից ներքև ուղղությամբ, իսկ երբ ստանում ենք՝
ներքևից վերև:

Հարց 9. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ

խնդիրներ է կատարում գիտելիքների տեղեկատվական համակարգը (KWS),
հարցումների տեղեկատվական համակարգը (TPS)
Գիտելիք մակարդակի համակարգեր
Knowledge-level Systems (KMS)
Կազմակերպությունը կարող է ունենալ աշխատանքային, գիտելիքի, կառավարման և
ստրատեգիական համակարգեր յուր. Ֆունկցինալ բաժնի համար/operational, knowledge,
management and strategic level systems : Նրանք հիմնված են կազմակերպչական մոդելի վրա,
որոնք յուրացված են կազմակերպության կողմից:
 Գիտելիքի մակարդակի համակարգեր-Տեղեկատվական Համակարգ, որը կատարում է
տեղեկատվության խորը մշակում, նոր տեղեկատվության ստեղծում, նոր գիտելիքների
ստեղծում, գիտական կամ ճարտարագիտական աշխատանքներ, ստեղծված են աջակցել և
բարելավել կազմակերպության գիտելիքի ստեղծման, պահեստավորման, փոխանցման, և
կիրառության պրոցեսները:
Տեղեկատվությունը մշակվում է մոդելների և սիմուլյացիաների մեթոդով, և ներկայացվում է
որպես գրաֆիկներ կամ մոդելներ։ Օգտագործվում է կազմակերպության կառավարման
միջին մակարդակի մասնագետների և տեխնիկական անձնակազմի կողմից։
KMS –ի նպատակն է բավարարել knowledge worker-ների գիտելիքային
(ինֆորմացիոն) կարիքները: Հիմնականում, knowledge worker-ները ունենում են
գիտական աստիճան (ինժիներներ, գինտականներ, իրավաբաններ), որոնց գործը
կայանում է նոր KMS-ների ստեղծման մեջ:
Օրինակ: Գիտական և ինժեներական ծրագրային աշխատակայանները, նախագծի
կառավարման համակարգեր, փաստաթղթերի հետ ավտոմատ ծանոթության համակրգեր և
այլն:
Գիտելիք մակարդակի համակարգերի Knowledge-level Systems (KMS) հնարավորությունները
 Օգնում են գիտելիքի և տվյալների հետ կապված աշխատանքներին կազմակերպության
 ներսում
 Օգնում են կազմակերպությանը հայտնաբերել, կազմակերպել և ինտեգրացնել գործի
 մեջ նոր և գոյություն ունեցող գիտելիքը
 Օգնել ղեկավարել փաստաթղթային հոսքը

 Կազմակերպության արժեքավոր ինֆ.-ի սփռում

  Կրկնվող աշխատանքի կրճատում
 Կարճ ժամանակ վերապատրաստման համար
  Ոչ շոշափելի գիտելիքի պահպանում
 ժամանակի կառավարում

 Նոր արտադրանք ավելի կարճ ժամանակում

 Հասանելիություն աճող գիտելիքների պաշարի
  Կազմ. Մեջ նորամուծության և ուսուցման աջակցություն և կառավարում
 Աճող կապ ներքին և արտաքին անհատների միջև increased connectivity bw
internal&external individuals
 Խնդիրների լուծում
 Know-how-ի կառավարում

Սոցիալական համակարգչային ինքնակառավարման KMS (Social computing – self governed KMS)

 Blogs
 wikis
KMS նպատակ ունեն բախվելու մասնագետների `կազմակերպության ներսում
գիտելիքների հետ կապված պահանջներին և ստեղծել մի համակարգ որը կբավարարի
նրանց պահանջները :
Գիտելիքի կառավարման համակարգի ներդրման արդյունքում կազմակերպության ներսում
տարածվում է արժեքավոր տեղեկատվությունը, կրճատվում է կրկնվող աշխատանքների
կատարման անհրաժեշտությունը, նոր աշխատողների վերապատրաստումը կատարվում է
ավելի արագ և հարմար եղանակով, պահպանվում են ոչ շոշափելի գիտելիքները և
կառավարվում է ժամանակը։
Օպերացիոն մակարդակի համակարգեր
Հարցումների տեղեկատվական համակարգը Transaction Processing Systems (TPS)
Շահագործման (գործառնական) մակարդակի ՏՀ-ը նախատեսված են կազմակերպության
կառավարման օպերատիվ մակարդակի տարրական գործառույթների ավտոմատացման
համար: Այդպիսի գործառույթներից են` տեղեկատվության մուտքագրումը, ընթացիկ
տեղեկատվության նախնական մշակումը, վճարումների իրականացումը, «փոստային
գործարքների» կատարումը: ։ Օգտագործվում է օպերացիան անձնակազմի և վերահսկող
անձնակազմի կողմից։Նախատեսված են կառուցվածքային խնդիրների (well-structured
problems) լուծման համար:
Օրիանկներ:
 Ավիաուղիների ռեզերվման համակարգ (Airline Reservation System)
 Աշխատավարձերի հաշվարկման մշակող համակարգ (Payroll Processing System)
 Տրանսպորտային տոմսերի ռեզերվման համակարգ (Transport Ticket Reservation System)
 Գնումների պատվերային մուտքագրման համակարգ (Purchase Order Entry System)
 Շուկայական աղյուսակների համակարգ (Markets Tabulation System)

Հարց 10. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ խնդիրներ են լուծում

որոշումների աջակցման տեղեկատվական համակարգը (DSS), կառավարիչների
տեղեկատվական համակարգը (ESS)

Տարբեր տեսակի Տեղեկատվական Համակարգերը ընդգրկում են

 Մարդկանց
 Գործընթացներ
 Տվյալներ
 Ծրագրային ապահովում (software)
 Սարքավորումներ (hardware)
Տեղեկատվական համակարգերի մոդելը ներկայացված է ստորև

Տեղեկատվությունը առացքային դեր ունի ցանկացած կազմակերպությունում:Տեղեկատվության

արժեքը կախված է
նրա կիրառումից:Կազմակերպության հաջողույունը հիմմնված է իր ունեցած ինֆորմացիայի
որկաի
վրա:Ինֆորմացիան օգտագործվում է որպես չմշակված նյութ որորշումների կայացման
գործում: Գոյություն ունեն մի քանի տեղեկատվական համակարգեր որոնք օգնում են որոշում
կայացնելիս, և DSS-ը դրանցից մեկն է: Որոշումների աջակցման համակարգը(DSS)
համակարգչի վրա հիմնված ինֆորմացիոն համակարգ է,որը թույլ է տալիս կառավարիչներին
ընտրել մի շարք այլընտրանքային լուծուներից մեկը տվյալ խնդրի համար:Հնարավոր է
ավտոմատացնել որոշումների կայացման գործընթացը լայն,համակարգչի վրա հիմնված DSS-ի
միջոցով որը մասնագիտացած է դրանում և արագ վերլուծում է հսկայական ինֆորմացիան:Սա
օգնում է կազմակերպություններին մեծացնել շուկայում րիենց մասնաբաժինը,նվազեցնել
ծախսերը ,բարձրացնել շահութաբերությունը և ուժեղացնել որակը: Խնդրի աղբյուրը ինքնին
 գլխավոր դեր ունի որոշումների կայացման գործընթացում:DSS-ը համակարգչի վրա հիմնված
ինտերակտիվ,ճկուն և հարմարեցվող ինֆորմացիոն համակարգ
է կազմված բազմաթիվ մոդելներից,մարդկանցից,պրոցեդուրաներից,ծրագրային
ապահովումից, հասկանալի տվյալների
բազաներից,հեռահաղորդակցությունից,սխեմաներից,որոնք օգնում են որոշում
կայացնողներին առաջարկել իրականցվելի լուծումներ անկառուցվածքային(խնդիրներ
որոնք լուծվում են ինտուիցիայով, պատճառաբանությամբ, հիշողությամբ) կամ
կիսակառուցվածքային խնդիրների համար:
Առանձնահատկությունները
 Գործածում և մեկնաբանում է հսկայական չափի ինֆորմացիա

 Ստանում և կիրառում է թե արտաքին,թե ներքին աղբյուրների գլխավոր
 համակարգերից և ցանցերից ստացված ինֆորմացիան
 Օգնում է արագ ստանալ անհրաժեշտ քանակական արդյունքներ՝որոշման
հասնելու համար
 Ապահովում է որոշում կայացնողի կարքիներին համապատասխան զեկույց և
ներկայացում:
  Ունի և տեքստային և գրաֆիկական ուղղվածություն (charts,trend line,tables)
 Ներկայացնումէհամալիր,հիմնավորվածվերլուծությունև
 համեմատություններ օգտագործելով առաջատար ծրագրային փաթեթներ:
 Նպաստում է օպտիմալացման, բավարարման և տալիս է մեծ ճկունթյուն պարզ
կամ
 համալիր խնդրիներ լուծելիս:
  Ներկայացնում է “what-if” և “goal-seeking” վերլուծությունները:
 Կառավարիչներին տալիս է հնարավորություն իրենց բիզնեսը ավելի լավ
հասկանալու:
Ընդունակությունները
1. Ներառելով
 Հետազոտություն (միջավայրի ուսումնասիրում գտնելու և սահմանելու խնդիրը կամ
 հնարավուրությունը),
 Դիզայն (մի քանի այլընտրանքային լուծումներ են մշակվում),
 Ընտրություն (այլընտրանքային տարբերակները համեմատվում են),
 Իրականացվելիություն (լուծումը կիրառվում է) և
 վերահսկում` կայացվում են որոշումներ:
!Հիշեցում:Վերոնշյալ քայլերից յուրաքանչյուրը կարող է պահանջել հետադարձ քայլ
նախորդին՝ վերասահմանելու խնդիրը կամ ընտրելու ավելի լավ լուծում:
2. Կայացնում է որոշումներ ՝տարբեր հաճախականությամբ հանդես եկող՝մեկանգամյաից
(ինչպես օրինակ ՝ միաձուլվել մեկ այլ ընկերության) մինչև կրկնվող (օրինակ ՝որքան
պաշար գնել ասյ շաբաթ)
3. Մեկանգամյա կայացվող որոշումները իրկանացվում են հատուկ DSS_ի միջոցով:
4. Կրկնվող որոշումները իրականացվում են ինստիտուցիոնալ DSS_ի կողմից:
5. Օգնում է տարբեր խնդիրները դասակարգել բարձր համակարգված և ծրագրավորվածից
մինչև չհամակարգված և չծրագրավորված:
6. Օգնում է տարբեր որոշում կայացնող մակարդակներին՝ներառյալ գործառնական,
տակտիկական և ռազմավարական մակարդակները:

1. Ինֆորմացիայի կառավարման ենթահամակարգ

2. Մոդելի կառավարման ենթահամակարգ
3. Երկխոսության/փոխազդեցության կառավարման ենթահամակագ
DSS -ը կառավարչական մակարդակի համակարգ է , նախատեսված կառավարչական
հիերարխիայի միջին և երբեմն բարձր մակարդակի կառավարիչների համար՝նրանց
օգնելու կայացնել արագ փոփոխվող, ոչ հեշտ ձևակերպվող որոշումներ՝ ցուցաբերելով
ավելի անալիտիկ ուժ՝ ի տարբերություն մյուս համակարգերի և ունենալով user-friendly և
այլ ինտերակտիվ գործիքներ:
Կառավարիչների տեղեկատվական համակարգը (Executive support systems-ESS)
ստրատեգիական մակարդակի համակարգ է, որը հնարավորություն է տալիս
կազմակերպությունում առկա տվյալները վերածել օգտակար ամփոփ հաշվետվության: Այս
հաշվետվությունները օգտագործվում են վերին օղակի ղեկավարների կողմից`
կազմակերպության տարբեր մակարդակներից ու ստորաբաժանումներից եկող
տեղեկատվություններին արագ հասանելիություն ունենալու համար։ Օրինակ՝ ֆինանսական
վերլուծության ժամանակ հաճախ կիրառվում են նմանատիպ համակարգեր, որոնք թույլ են
տալիս վերլուծությունը կատարել նախապես սահմանված բազայի հիման վրա։
ESS-ը կատարում է շրջակա միջավայրի համակարգային վերլուծություն, նոր հարկային
օրենքների կամ մրցակիցների վերլուծություն, բիզնեսի նոր ուղիների որոնում և այլն: Այլ կերպ
ասած, այն ընկած է վերլուծական ծրագրերի հիմքում և իրենից ներկայացնում է վերլուծական
շատ հզոր գործիք: ESS-ը նախատեսված է կանխատեսումներ կատարելու համար: Այլ
հնարավորություն է տալիս հասկանալ, թե ինչ պիտի անի տվյալ կազմակերպությունը 5 տարի
հետո, որտեղ այն կգտնվի, ովքեր կլինեն նրա մրցակիցները և այլն:
ESS-ը օգտակար է կազմակերպության ղեկավարների համար, քանի որ այն ապահովում է
հնարավոր արդյունքներ
ևարագ հասանելիություն վիճակագրական տվյալներին, կազմակերպչական նպատակներին
առնչվող ներքին ու արտաքին տեղեկատվությանը, որոնք անհրաժեշտ են որոշումների
ընդունման համար: Այդպիսի համակարգերը ստեղծված են ոչ թե կոնկրետ խնդիրներ լուծելու,
այլ խնդիրների փոխվող շարքը արմատախիլ անելու համար: Այն իրենից ներկայացնում է
որոշումների աջակցման տեղեկատվական համակարգի (DSS) մասնագիտացված ձև, որը օգնում
է վերին մակարդակի ղեկավարներին վերլուծել, համեմատել և ընդգծել կարևոր
փոփոխությունները այնպես,
որ վերջիններս կարողանան վերահսկել կազմակերպության գործունեությունը և բացահայտել
հնարավորություններն ու խնդիրները:

Հարց 11. Կազմակերպության ղեկավարման որ մակարդակի վրա և ինչ խնդիրներ են

լուծում տեղեկատվական համակարգերը (MIS, OAS)

MIS
Տեղեկատվական համակարգ, որը կատարում է գործառույթների պլանավորում, վերահսկում ,
հատուկ իրավիճակների գրանցում և ապահովում է կառավարչին ընթացիկ
հաշվետվություններով: Այն իրենից ներկայացնում է կառավարման մակարդակի մի
համակարգ, որը կառավարությանը տրամադրում է տեղեկատվություն վաճառքի, նյութական
ռեսուրսների այն ամենի մասին, ինչը կօգնի կազմակերպության կառավարմանը: Օրինակ,
նմանատիպ համակարգեր օգտագործվում են սպառողների մասին տեղեկատվության
արդյունավետ հավաքագրման և վերլուծության համար՝ արդյունքում ավելի լավ իրացում
կատարելու նպատակով։ MIS-ը կենտրոնացած է ստեղծվող ինֆորմացիայի և այն համակարգի
վրա, որն այդ ինֆորմացիան ստեղծում/արտադրում է (information produced and the system that
produces it): Այն իրենից ներկայացնում է բիզնեսում օգտագործվող համակարգչային ծրագրերի
ողջ դաշտը: Օգնում է միջին մակարդակի ղեկավարներին կառավարել կազմակերպության
գործունեությունը:

Տեղեկատվության կառավարման համակարգերը`

  Ուղղված են մոնիթորինգի, վերահսկելու, որոշումներ կայացնելու և ադմինիստրատիվ
բնույթի գործերին
 (monitoring, controlling, decision-making, and administrative activities of middle managers)
 Ապահովում են պարբերական հաշվետվությամբ (periodic reports rather than instant
 information on operations)
 Ապահովում են հաշվետվություններով և հաճախ տալիս են online հասանելիություն
կազմակերպության ընթացիկ գործերին և նախկինում գրանցված տվյալներին (access to
 the organisations current performance and historical records)
 Սովորաբար կենտրոնացած են կազմակերպության ներքին ֆունկցիաների վրա
 (operations)` վաճառք, ինվենտորիա, ՄՌ/HR:
 Հարաբերականորեն ոչ ճկուն են
 Նպաստում են որոշումների կայացմանը` օգտագործելով նախկին և ներկա տվյալները
 Ունեն անալիտիկ փոքր հնարավորություններ:
MIS-ը կարող է տրամադրել անսովոր որոշումեր, կենտրոնանալ ավելի թերակառույց
որոշումների վրա, որոնց համար տեղեկատվական պահանջները ոչ միշտ են պարզ: Դա շատ
հաճախ պահանջում է կազմակերպությունից դուրս գտնվող տեղեկատվություն, ինչպես նաև
նորմալ օպերատիվ (շահագործման) մակարդակի տվյալներ: MIS-ը կենտրոնանում է
ինֆորմացիոն համակարգերի կառավարման վրա` նպատակ ունենալով ապահովել
ստրատեգիական որոշումների ընդունման արդյունավետությունը: Այսօրվա դրությամբ այն
լայնորեն օգտագործվում է բազմաթիվ կոնտեքստներում և ներառվում է (բայց չի
սահմանափակվում) այնպիսի համակարգերում, ինչպիսիք են որոշումների աջակցման
տեղեկատվական համակարգ (decision support systems-DSS), ընկերության ռեսուրսների
պլանավորում (enterprise resource planning-ERP), ընկերության գործունեության կառավարում
(enterprise performance management-EPM), մատակարարման շղթայի կառավարում (supply chain
management-SCM), հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման համակարգ
(customer relationship management-CRM), նախագծի կազմակերպման և տվյալների որոնման
ծրագրեր:
Գրասենյակային ավտոմատացման համակարգեր/Office Automation Systems (OAS)
Գիտելիքի մակարդակի համակարգերը հանդիսանում են այսօրվա դրությամբ ամենաարագ
աճող ծրագրերը բիզնեսում:
OAS
Համակարգ – տեքսային մշակումների, էլեկտրոնային փոստի, ժամանակի պլանավորման, որը
բարձրացնում է տվյալների հետ աշխատողների արդյունավետությունը:
 Տվյալների հետ գործ ունեցող աշխատողները ավելի հաճախ մշակում են, այլ ոչ թե
 ստեղծում գիտելիքներ
 Օգտագործում, ձևափոխում և տարածում են ինֆորմացիան
 Տիպիկ OAS գործ ունեն փաստաթղթերի, scheduling-ի (գրաֆիկավորում) և
հաղորդակցության հետ: OAS-ը, գիտելիքի մակարդակի համակարգ է, որը պարունակում է
փաստաթղթեր և ժամանակացուցակներ։ Իրականացնում է բիզնես և հաղորդակացական
գործառույթներ, ինչպիսին գրավոր հաղորդակցությունն ու ստրատեգիական պլանավորումն
են: Օգտագործվում է փաստաթղթերի կառավարման, նախագծման և հաղորդակցման համար։
Օգտագործվում է գրասենյակային անձնակազմի կողմից։ Օրինակ, այսօր օգտագործվում են
ավտոմատացված աշխատավարձերի համակարգեր, որոնք ինքնուրույն կատարում են
հաշվարկները և փոխանցումները՝ հիմնվելով նախապես մուտքագրված տվյալների վրա։
 OAS-ի գործառույթների մեջ են մտնում`
 Էլեկտրոնային հրատարակություն (electronic publishing)
 Էլեկտրոնային հաղորդակցություն (electronic communication)
 Էլեկտրոնային համագործակցություն (electronic collaboration)
  Պատկերների մշակում (image processing)

 Աշխատասենյակի կառավարում (office management):

OAS-ի, ինչպես նաև KMS –ի նպատակն է բավարարել knowledge worker-ների
գիտելիքային (ինֆորմացիոն)
կարիքները:

Հարց 12. Ձեռնարկություն ռեսուրսների պլանավորման – ERP II համակարգի

նկարագրությունը և առանձնահատկությունները (Enterprise Resource Planning II– ERP II)

Ինչ վերաբերում է e-commerce-ին, այս դեպքում տեղի է ունենում միայն գնում-վաճառք

գործընթաց` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների օգնությամբ (էլեկտրոնային վճարումներ,
էլեկտրոնային թվային ստորագրություն եւ այլն) կամ Internet ցանցի միջոցով: Այս տեսակ
գնումը ներառում է ապրանքների եւ ծառայությունների սեփականության կամ օգտագործման
իրավունքների փոխանցումը:
E-commerce-ը աստիճանաբար դուրս է մղում ավանդական բիզնեսը: E-commerce-ը կատարյալ
մոդել չէ, քանի որ ունի իր առավելություններն ու թերությունները` համեմատած ավանդական
բիզնեսի հետ: Սակայն ավանդական բիզնեսը չի կարող գործել շուրջօրյա, որը կարող է
մեծացնել ծախսերը: Բացի այդ, իրական խանութը ունի ֆիքսված գտնվելու վայր, որը
սահմանափակում է բիզնեսի զարգացումը: Տրանսպորտային ծախսերը մեծանում են, քանի որ
ապրանքը պետք է հասցնել նշանակված վայր: Ավանդական բիզնեսը ունի սահմանափակ
կոմունիկացիայի գործիքներ, ինչպիսիք են` հեռախոսը եւ ֆաքսը:
Վերլուծական Տեղեկատվական համակարգեր ( Business Intelligence (BI)) դասի համակարգերի
տեսակները և գործնական նշանակությունը
Business Intelligence (BI) տերմինը ներկայացնում է գործիքների եւ համակարգերի մի հավաքածու,
որոնք խաղում են առանցքային դեր կորպորացիայի ռազմավարական պլանավորման
գործընթացում: Այս համակարգերը հնարավորություն են տալիս ընկերությանը հավաքել,
դասակարգել, մուտքագրել եւ վերլուծել կորպորատիվ տվյալները որոշումների կայացման
գործընթացին աջակցելու համար: Վերլուծական Տեղեկատվական համակարգերի
առավելությունների թվին են դասվում որոշումների կայացման գործընթացի արագացումը և
բարելավումը, ներքին բիզնես գործընթացների օպտիմալացումը, գործառնական
արդյունավետության բարձրացումը, նոր եկամուտների ստացումը եւ այլ մրցակիցների
 նկատմամբ մրցակցային առավելությունների վաստակումը: Վերլուծական Տեղեկատվական
համակարգերը կարող են նաև օգնել ընկերություններին բացահայտել շուկայական նոր
միտումները, ինչպես նաև նկատել լուծման կարիք ունեցող բոլոր խնդիրները: Վերլուծական
Տեղեկատվական համակարգերի տվյալները կարող են ներառել ինչպես պատմական
տեղեկություններ,այնպես էլ նոր տվյալներ՝ հավաքագրված տեղեկատվական համակարգերից,
որոնք հնարավորություն են տալիս BI-ին աջակցել եվ ռազմավարական եւ մարտավարական
որոշումներ կայացման գործընթացներին: Վերլուծական Տեղեկատվական համակարգերը
կարոց են ներառել մի շարք բաղադրիչներ, ինչպիսիք են աղյուսակային հաշվետվությունները,
աղյուսակներ, դիագրամները, եւ այլ:. Չնայած նրան, որ ավանդական Վերլուծական
Տեղեկատվական համակարգերը ներկայացվում էին հյուրընկալող տերմինալների ; host
terminals; կամ թղթային հաշվետվությունների միջոցով , այսօր ժամանակակից Վերլուծական
Տեղեկատվական համակարգերի դիմումումները : application ; ներկայացվում են համացանցի,
Ինտերնետի կամ ինտրանետի կապերի միջոցով: Գործնական ինտելեկտ Business Intelligence (BI)
դասի համակարգերի տեսակները
• Տվյալների պահոցների կառուցման միջոցներ (data warehouse);
• Օպերատիվ վերլուծական մշակման գործիքներ (On-Line Analytical Processing OLAP) և
բազմաչափ վերլուծության այլ միջոցներ;
• Տվյալների մշակման ինտելեկտուալ և որոնման միջոցներ; (Data Mining) Տվյալների պահոցներ
Տվյալների պահոցներիը ձեռնարկության մասշտաբի տվյալների բազա է, որը պարունակում է
համապատասխան վերլուծական տեղեկատվություն, ապահովում է նրա օպերատիվ
ներկայացումը օգտվողի համար հարմար ձևով և ունի կառուցվածք, որը հաշվի է առնում
կազմակերպության գործունեության ճյուղային յուրահատկությունը: Այս կատեգորիայի
ծրագրային արտադրանքի վառ ներկայացուցիչներն են SAP Business Warehouse (SAP), Informatica -
ն: Տվյալների պահոցներ ասելով կարող ենք հասկանալ տվյալների մի համախումբ՝
հավաքագրված մի շարք աղբյուրներներից: Ինչպես գիտենք ժամանակակից բիզնեսում
անհրաժեշտ է արագ բացահայտել շուկայում առկա խնդիրները եւ հնարավորությունները,
արձագանքել իրադարձություններին արագ եւ պատշաճ կերպով, որը հանրավոր է միայն Up-to-
date տեղեկատվության միջոցով: Հետեվաբար Տվյալների պահոցների հիմնական նպատակը
ժամանակի մի կետում բիզնեսի վերաբերյալ համաձայնեցված եվ իրական պատկերի
ներկայացումն է: Տվյալների պահոցների Օգտագործումը հնարավորություն է տալիս
օգտվողներին առաջադրվել օնլայն հարցումներ եւ փնտրել իրենց ցանկացած տվյալները
6. Հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման համակարգերը CRM
CRM (Customer Relationship Management) - դա հաճախորդների հետ հարաբերությունների
ղեկավարման ժամանակակից ռազմավարություն է, որը իր մեջ ներառում է գործընթացներ
հաճախորդների ձեռքբերման, սպասարկման, պահպանման և երկարաժամկետ
համագործակցության: CRM-ում ներդրումները – դա հաճախորդի հետ երկարաժամկետ
հարաբերությունների ներդրում է, այսինքն, ներդրած միջոցների փոխհատուցման գործընթացը
կախված կլինի նրանից, թե որքան արդյունավետ «մատակարար -հաճախորդ»
փոխհարաբերությունների մոդել մենք կստեղծենք: Անհրաժեշտ է հստակ պատկերացնել, որ
CRM-ը էժան, հասարակ և արագ որոշում չէ, այլ միշտ հեռանկարային:
3 բազային CRM-ռազմավուրություն (ամեն մեկը ենթադրում է ապրանքնի, արտադրանքի
առաջարկի համապատասխան տիպ )
• հարաբերություններ երբ ներգավված է եզակի ապրանք;
• հարաբերություններ, որոնք հավելյալ եզակի ապրանքին /տրանզակցիա/ ներառում են
տեխնիկական խորհրդատվություն և առաջարկություններ , այսինքն ներգրավված են
ծառայությունների և ապրանքատեսակների մի խումբ;
 • լիակատար ընկերություն /партнерство/, որը ներառում է վերը նշվածը, ենթադրում է
հաճախորդի մասին լավ տեղեկացված լինելը, (ապրնքատեսակը և ծառայությունները փոխվում
են որքան որ գնորդը անցնում է կենսացիկլի տարբեր փուլերը).
CRM համակարգի հիմնական գործառույթները
• Կոնտակտների կառավարում - հաճախորդի մասին տեղեկատվության և նրա հետ
գործարքների պատմության ղեկավարում
• Գործունեության կառավարում - կառավարում է օրացույցային պլանը և գործարար օրագիրը
• Կապի կառավարում - ծրագրային մոդուլ է , որը փոխանցում է տեղեկատվություն ցանցային
սարքավորւոմների միջոցով /հեռախոս, մոդեմ և այլն /
• Կանխատեսում - տրամադրում է տեղեկատվություն հեռանկարային վաճառքների,
հետազոտական կազմակերպությունների տվյալների, մարքեթինգային ընկերությունների
շուկայի վերլուծության և ևկանխատեսման մասին
• Հնարավորությունների կառավարում - հնարավոր հաճախորդների ներգրավվում
• Պատվերների կառավարում - պահուստում ապրանքների մասին տեղեկատվության
ստացում, պատվերների գրանցում և ապահովում իրական ժամանակում
• Փաստաթղթաշրջանառության կառավարման – ստանդարտների, հաշվետվությունների,
գովազդային նյութերի մշակում և պատրաստում
• Վաճառքի վերլուծություն - վաճառքի մասին տվյալների վերլուծական հնարավորություն
• Ապրանքի ղեկավարում - տեղեկություններ այլընտրանքային ապրանքների եւ դրանց գների
վերաբերյալ
• Մարքեթինգի հանրագիտարան – տրամադրոմ է ապրանքի, գովազդային միջոցառումների,
մրցակիների, շուկայի մասին տեղեկություններ.
Այն ընդգրկում է տեխնոլոգիաներ կազմակերպելու, ավտոմատացնելու, սինխրոն դարձնելու
բիզնես պրոցեսները, հատկապես վաճառքը, մարքեթինգը, սպասարկումը, տեխնիկական
օգնությունը: CRM-ի հիմքում ընկած են վաճառքը, մարքեթինգը(պոտենցիալ հաճախորդների
ներգրավում և գոյություն ունեցող հաճախորդների պահպանում), սպասարկման և աջակցության
ռազմավարությունները (service and support strategy), գործընթացը, մարդկային ռեսուրսները և
տեխնոլոգիաները , որոնք օգնում են մաքսիմալացնել հաճախորդների ձեռքբերումը (customer
acquisition), արժեքը, հարաբերությունները, նրանց պահպանումը և հավատարմությունը :

Ինտերնետ տեխնոլոգիաները բիզնեսում, էլեկտրոնային կոմերցիայի ուղղությունները

Բիզնեսի էլեկտրոնային միջոցների զարգացման ներկա փուլում կարելի է առանձնացնել
Internet-ի օգտագործման 2 ուղղություն` Internet-ի օգտագործումը բիզնեսում (ինտերնետ
տեխնոլոգիաներ բիզնեսի համար) և բիզնեսը ինտերնետ տարածությունում:
Web-պորտալների ստեղծումն ու արդյունավետ օգտագործումը բացում է սկզբունքորեն նոր
հնարավորություններ բիզնեսում Internet-տեխնոլոգիաների օգտագործման համար, թույլ
տալով`

օպերատիվ տեղադրել և զարգացնել կազմակերպության տեղեկատվական ռեսուրսները ,

գտնել տեղեկատվություն ցանկացած պահին, ցանկացած վայրում և ցանկացած այցելուի
համար
Էլեկտրոնային առևտուրը դա շահույթ հետապնդող այն կայքերն են, որոնք գլոբալ ցանցով
գովազդում են իրենց ապրանքները և վաճառում։ Ամբողջ աշխարհում բիզնեսի այս տեսակը
շատ տարածված է և շահավետ շահույթ հետապնդող կազմակերպությունների համար։
Էլեկտրոնային բիզնեսը (e-Business) բիզնես գործընթացների ավտոմատացումն է Web–
տեխնոլոգիաների կիրառմամբ, որի արդյունքում բարձրանում է ձեռնարկության
արդյունավետությունը: Էլեկտրոնային բիզնեսում /e-business / կարելի է առանձնացնել 4 շերտ.
 Internet -ենթակառուցվածք
  Internet-ծառայություններ
 տեղեկատվական միջնորդներ/CMS/
 էլեկտրոնային կոմերցիա

Էլեկտրոնային կոմերցիան (e-Commerce) համարվում է էլեկտրոնային բիզնեսի ամենակարևոր

բաղկացուցիչ մասը: էլեկտրոնային առևտուրը գլոբալ ցանցի միջոցով կատարվող առք
վաճառքն է, ապրանքների կամ ծառայութնունների փոխանակումն է։
Էլեկտրոնային կոմերցիայի ստանդարտը
OBI /Open Buying on the Internet/ էլեկտրոնային առևտրի (e-commerce) ստանդարտ է: OBI-ը
ազատ կերպով հասանելի ձևաչափ է Web-ում Business-to-Business –B2B-ի համար: Այն ստեղծվել
է American Express–ի և SupplyWorks-ի կողմից: OBI-ը ստեղծվել է, որպեսզի խթանի ինտերնետ
առևտուրը: Նպատակն է նվազեցնել ծախսերը, բարելավել ընդհանուր buy-pay գործընթացը և
բարձրացնել սպասարկման մակարդակը սպառողների համար օգտագործելով ինտերնետ
տեխնոլոգիան:
Շղթա
“Մատակարարումներ–Վաճառք–
Գնումներ” “Supply –Selling –Buying”
Էլեկտրոնային կոմերցիայի ուղղությունները
 «Բիզնես-Բիզնես» (Business-to-Business –B2B),
 «Բիզնես-Սպառող» (Business-to-Consumer, կամ Business-to-Client –B2C),
 « Սպառող-Բիզնես» (Consumer -to-Business –C2B),
 « Սպառող-Սպառող» (Consumer -to-Consumer –C2C):

B2B «կազմակերպություն-կազմակերպություն» - ²Ù»Ý³ÏÇñ³é³Ï³Ý Ùá¹»ÉÝ ¿, áñÝ Çñ»ÝÇó

Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ԲǽݻëÇ ÙÇ Ù³ëª áõÕÕí³Í Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý
ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ñ»ßï³óÙ³ÝÁ ¨ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: Ի սկզբանե, այդ տերմինով կոչվում էին
ապրանքների և online ռեժիմում ձեռնարկությունների միջև ծառայությունների առք և վաճառքի
գործընթացները:
Ներկայումս B2B հատվածը բիզնես-խնդիրների լուծման համար ձեռնարկությունների միջև
ցանկացած գործընթաց, որը կարող է իրականացվել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կամ
Internet-ի միջոցով: Օրինակ՝ Արարատ սննդի կոմբինատ ՍՊԸ-ն մետաղյալ տարաներ է
տրամադրում Նիկոլա ինթերնեյշնալ Արմենիա ՍՊԸ-ին:
B2C «կազմակերպություն-սպառող»- Էլեկտրոնային կոմերցիայի ձև, որի նպատակն է
կազմակերպել սպառողների համար ուղղակի վաճառքներ:Առևտրի նման ձևը արդյունավետ է
խոշոր քաղաքների և շրջանների միջև աշխարհագրական հեռավորությունները վերացնելու
համար, այսինքն ապրանքները և ծառայությունները հասանելի դարձնել սպառողի համար:
Օրինակ՝ բանկերը, Գրանդ Քենդին և այլն:
B2C համակարգերին է վերաբերվում`
 կազմակերպությունների Web-ցուցափեղկերը (Front Office)`գրավելու հնարավոր
գնորդներին դեպի տվյալ ընկերության ապրանքները,
 Internet-խանութները, որոնք զբաղվում են միայն ապրանքների վաճառքով և ներառում
են վաճառքի կազմակերպման անհրաժեշտ ենթակառուցվածքը (Back Office).
 առևտրային Internet-ընկերություններ, որոնցում էլեկտրոնային վաճառքի համակարգը
ամբողջությամբ ինտեգրված է բոլոր առևտրային բիզնես-գործընթացների հետ:
C2B «սպառող-կազմակերպություն»- էլեկտրոնային կոմերցիայի տեսակ է, որը սպառողին
ընձեռում է հնարավորություն ինքնուրույն առաջարկել ընկերություններին տարբեր
ապրանքներ և ծառայություններ: Օրինակ անհատ աուդիտորների, դիզայներների,
փաստաբանների և այլնի ծառայությունները բիզնեսներին:
C2C « Սպառող-Սպառող» -նշանակում է, որ բոլոր ապրանքների եւ ծառայությունների
փոխանակումը բազմաթիվ սպառողների միջև առանց միջնորդների ներգրավման: Օրինակ ՝
eBay, list.am, amazon և այլն:
Էլեկտրոնային կոմերցիայի բոլոր 4 հատվածների գումարը` B2B+ B2C+ C2B+ C2C, համարվում է
ընդհանրացված սոցիալական ռեսուրս և նկարագրում է անցումը հետարդյունաբերական
հասարակությունից տեղեկատվականին:
KPI (key performance indicators) էլ. առևտրի արդյունավետության գնահատման ցուցանիշներ KPI-ն
արդյունավետության գնահատման համակարգ է ,որն օգնում է գնահատել կազմակերպության
ուժեղ և թույլ կողմերը, բիզնես-գործընթացների առավելություններն ու թերությունները,որոնց
վրա էլ հիմնված է կազմակերպության և աշխատակիցների հիմնական գործունեությունը:Այն
հնարավորություն է տալիս որոշել ,թե կազմակերպությունը որքանով է իրականացրել իր
ռազմավարական և մարտավարական նպատակները: Կարելի է ասել, որ KPI համակարգը
գնահատականն է այն բանի, թե ինչքանով են ձեռքբերված արդյունքները համապատասխանում
սահմանված նպատակներին: KPI համակարգը լայնորեն կիրառվում է էլեկտրոնային առևտրի
ոլորտում ևս: Վերջինիցս ստացված արդյունքներն օգտագործվում են բիզնես-գործընթացների
օպտիմալացման համար: Ընդ որում, ճիշտ և արդյունավետ արդյունքներ ստանալու համար
արդյունավետության գնահատման ցուցանիշները պետք է լինեն.  Չափելի  Առնչվելի 
Օբյեկտիվ  Հավասարակշռված Էլեկտրոնային առևտրում արդյունավետության գնահատման
ցուցանիշների ընտրությունը սկսվում է նպատակների հստակ սահմանումից և այդ
նպատակների բիզնես ուղղվածությունից: KPI-ները տարբերվում են միմյանցից ՝ կախված
նպատակներից և այդ իսկ պատճառով էլ էլեկտրոնային առևտրում ենթարկվում են որոշակի
դասակարգման:
Վաճառքի հիմնական ցուցանիշներ
 Վաճառքի ծավալն ըստ ժամերի, օրերի, շաբաթների, ամիսների,
եռամսյակների,տարիների
 Պատվերի միջին չափը
 Միջին մարժան
 Շուկայի մասնաբաժինը
 Վաճառված ապրանքների ինքնարժեքը 33 UFAR, MARKETING 4, 2015-2016
 Պաշարների մակարդակը
 ROI (return of investment)
 CPA (cost per action/cost per lead)
 CPO (cost per order) և այլն:
CPA = ծախսեր/նպատակային գործողությունների քանակը
CPO = ծախսեր/պատվեր
ROI= (Benefits - Costs) / Costs *100%
Մարքեթինգի հիմնական ցուցանիշներ
 Կայքի կոնվերսիա
 Եզակի այցելուների և վերադարձող այցելուների հարաբերակցությունը
 Էջերի դիտումների քանակը մեկ այցելության ընթացքում
 SMS բաժանորդների քնակը
 Հետևոդները Facebook-ում, Twitter-ում, Google-ում…
 Մերժումների քանակը
 Գործընկեր ընկերությունների արդյունավետության ցուցանիշները և այլն:
Կայքի կոնվերսիա - կայքի այցելուների քանակն է, որոնք կատարել են հաջորդ գործողությունը
(այսինքն պատվեր, զանգ, բաժանորդագրություն ,գնում և այլն): Եթե օրինակ կոնվերսիան 1%,
դա նշանակում է , որ 100 այցելուներից 1 այցելուն է կատարել նպատակային գործողություն:
Հաճախորդների սպասարկման հիմնական ցուցանիշներ
 Էլեկտրոնային փոստով հաճախորդներին ուղղված հարցումների քանակությունը
 Հեռախոսազանգերի քանակությունը ՝ուղղված հաճախորդների սպասարկմանը
 Խնդիրների լուծմանը հատկացված միջին ժամանակը և այլն:
Կախված նրանից, որ նպատակները տարբեր են, տարբեր են նաև դրանց իրականացմանն
ուղղված արդյունավետության ցուցանիշները: Օրինակ, եթե կազմակերպության նպատակն է
կայքի հաճախելիության 20% աճի ապահովում առաջիկա տարում,ապա այս դեպքում
արդյունավետության ցուցանիշները կլինեն կայքի հաճախելիությունը, սոցցանցերում
գործունեությունը, մերժման ցուցանիշները և այլն:Սակայն այս նույն ցուցանիշները չենք կարող
օգտագործել եթե նպատակն այլ է,օրինակ՝օնլայն վաճառքի ծավալների 10% աճի ապահովում
առաջիկա եռամսյակում:Այս դեպքում կկիրառենք այլ ցուցանիշներ (օրական վաճառքի
ծավալներ և այլն): Նպատակների սահմանումից և այնուհետև հիմնական ցուցանիշների
ընտրությունից հետո, այդ ցուցանիշների դիտարկումը (մոնիտորինգը) պետք է դառնա
ամենօրյա զբաղմունք յուրաքանչյուր էլ.առևտուր իրականացնող կազմակերպության համար:
Եվ ամենակարևորը, տվյալ ցուցանիշները պետք է հիմք հանդիսանան բիզնես - որոշումների
կայացման համար: Ինտերնետային կենսացիկլը ներկայացվում է որոշակի փուլերով.
 Մուտք շուկա և արագ աճ, որի ռազմավարական նպատակն է շուկայական մասնաբաժնի
գրավումը,իսկ արդյունավետության ցուցանիշները՝ Մեկ click-ի արժեքը (CPC) ,Click-ների
քանակը:Այս պարագայում KPI բալանսը Click-ների առավելագույն քանակն է՝նշանակված CPC :
 Սահուն աճ, որի ռազմավարական նպատակն է վերադարձնել ներդրված ծախսերը,իսկ
արդյունավետության ցուցանիշները՝ նպատակային գործունեության գինը (CPA) և վաճառքի
քանակը: KPI բալանսը՝ վաճառքների մաքսիմալ քանակը՝ սահմանված CPA :  Կայուն վիճակի
ռազմավարական նպատակն է բարձրացնել շահութաբերությունը: KPI-ներն են՝ շահույթը և ROI
(ներդրումներից վերադարձ): KPI բալանսը՝մաքսիմալ շահույթ, մաքսիմալ ROI:

Հարց 13. Տվյալների հենքերի մոդելները և առանձնահատկությունները

Տվյալների հենք (բազա) է կոչվում փոխկապակցված տվյալների համախումբը, որը նկարագրում

է որևէ ֆիզիկական համակարգի բնութագրերը: Տվյալների հենքերի հետ աշխատելու համար
անհրաժեշտ են տվյալների հենքերի կառավարման համակարգի` այսինքն մասնագիտացված
ծրագրեր, որոնք նախատեսված են տվյալների հենքերի նոր կառուցվածքների ստեղծման,
տվյալների խմբագրման և որոշակի չափանիշների բավարարող տվյալների արտապատկերման
համար: Տվյալների հենքը դա իրական աշխարհի մոդել է, որտեղ առանձնացվում է օբյեկտը,
օբյեկտի հատկությունը և փոխադարձ կապեր օբյեկտների միջև: Օրինակ`ապրանքային
օբյեկտների հատկություններն են ապրանքի կոդը, ապրանքի անվանումը, ապրանքի
նկարագրությունը, գինը, մատակարարի կոդը: Մատակարարվող օբյեկտի հատկություններն են
մատակարարի կոդը, մատակարարի անվանումը, հեռախոսը, ֆաքսը, հասցեն, տնօրենի
ազգանունը և այլն: Այս օբյեկտների միջև փոխադարձ կապի դեր է խաղում մատակարարի կոդ
հատկությունը:Տվյալների հենքերի հետ աշխատելու համար անհրաժեշտ են տվյալների
հենքերի կառավարման համակարգեր(DBMS, Data Base Management System) ` մասնագիտացված
ծրագրեր, որոնք նախատեսված են տվյալների հենքերի նոր կառուցվածքների ստեղծման,
տվյալների խմբագրման և որոշակի չափանիշների բավարարող տվյալների արտապատկերման
համար:
Ըստ տվյալների մոդելների տվյալների հենքերը լինում են`
•Հիերարխիկ
•Ցանցային
 •Ռելացիոն
•Օբյեկտա-ուղված

Տվյալների հիերարխիկ մոդելը (ծառանման) իրենից ներկայացնում է հանգույցներ կոչվող

տարրերի հիերարխիան: Հանգույցը տվյալների հատկանիշների ամբողջությունն է, որոնք
նկարագրում են ինֆորմացիոն օբյեկտը: Ամենավերին մակարդակում առկա է միայն մեկ
հանգույց` արմատը: Այն հանգույցները, որոնցից չեն առաջանում նոր հանգույցներ կոչվում են
տերևներ: Հիերարխիկ մոդելը բավականին պարզ է ,իսկ կապերը՝ հասկանալի: Հիմնական
թերությունը կայանում է նրանում, որ նոր հանգույցներ ստեղծելու կամ հները հեռացնելու
համար անհրաժեշտ է սկսել արմատային հանգույցներից, ինչը այնքան էլ հարմար չէ:

Ցանցային մոդելի հիմքում ընկած են ցանցային կառուցվածքներ: Ցանցային կառուցվածքի

տարբերությունը հիերարխիկից կայանում է նրանում, որ ցանցային կառուցվածքում ամեն
տարր կարող է կազմված լինել ցանկացած այլ տարրերի հետ, այսինքն՝ տարրը ունի մեկից
ավելի ելակետային հանգույցներ:Ի տարբերություն հիերարխիկ մոդելի, ցանցային մոդելը թույլ
է տալիս արտապատկերել օբյեկտների բոլոր հնարավոր կապերը և ցանցի ցանկացած
հանգույցին մուտք գործել առանց նշելու այլ հանգույցները: Թերությունը կայանում է նրանում,
որ հնարավոր չէ ապահովել տվյալների անկախությունը: Բացի դրանից կիրառական ծրագրերի
ստեղծումը ավելի դժվար է քան հիերարխիկ մոդելի դեպքում:

Տվյալների այնպիսի բազաները, որոնցում գրառումները իրար հետ կապված են ընդհանուր

դաշտի միջոցով, սովորաբար անվանում են ռելյացիոն: Տվյալների ռելյացիոն մոդելներում
առարկայական տիրույթը ներկայացվում է մեծ թվով աղյուսակների կամ հարաբերությունների
տեսքով: Տվյալների ռելյացիոն բազան փաստորեն երկչափ աղյուսակների հավաքածու է:
Աղյուսակը բաղկացած է տողերից և սյուներից:
Ռելացիոն մոդելի դեպքում աղյուսակներում տվյալները բավարարում են հետևյալ
պայմաններին` յուրաքանչյուր տողի և սյան խաչմերուկում գտնվող արժեքը պետք է լինի
 ատոմներ, այսինքն` անբաժանելի մի քանի արժեքների, Նույն սյունակում գտնվող արժեքները
պետք է լինեն նույն տիպի տվյալներ, յուրաքանչյուր գրառում ունիկալ է, այսինքն` միևնույն
աղյուսակում չեն կարող լինել համընկնող, դաշտերի միևնույն արժեքներով գրառումներ,
յուրաքանչյուր դաշտ ունի ունիկալ անուն: Աղյուսակում դաշտերի և գրառումների
հաջորդականությունը կարևոր չէ և նրա դաշտերում կարող են պահվել տարբեր տիպի
տվյալներ:
Տվյալների ռելյացիոն մոդելի բազաները ունեն հետևյալ առավելությունները`
  Տվյալների յուրաքանչյուր հավաքածուի համար ստեղծվում է սեփական աղյուսակ-ֆայլը,
 Տալիս են մշակման և հարցումների իրականացման ավելի լայն հնարավորություններ,
  Ապահովում են ինֆորմացիայի կենտրոնացված պահպանում,
 Տվյալների ներմուծման համար ավելի քիչ ժամանակ է ծախսվում,
 Ունեն ավելի մեծ կայունություն սխալների նկատմամբ:
Օբյեկտա-ուղղված
Ինֆորմացիան ներկայացմած է առարկայի տեսքով, ինչպես object-oriented ծրագրավորման մեջ:
Ռելացիոն տվյալների բազայի և object-oriented ծրագրավորման խառնուրդ է: Ի հայտ է եկել 80
ականների ի վեր:

Հարց 15. Ամպային տեխնոլոգիաներ և լուծումներ բիզնեսի համար (cloud technology and
cloud solutions)
Բիզնես կիրառական ծրագրերը գնում են դեպի այսպես կոչված «ամպ»: Դա պարզապես
տարօրինակություն չէ, անցումն ավանդական ծրագրային ապահովման մոդելներից
համացանցին ձեռք է բերել հաստատուն արագություն վերջին 10 տարիների ընթացքում:
Ամպային տեխնոլոգիաները կամ ամպային համակարգչային գործողությունները ( Cloud
Computing ) տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ծառայությունների մատուցման նոր մոդելներ
են, որոնք համացանցի միջոցով տրամադրում են դինամիկ, մասշտաբային և հաճախ վիրտուալ
ռեսուրսներ «Ամպ» տերմինը բնորոշում է բարդ ենթակառուցվածքի կերպար, որը քողարկում է
բոլոր տեխնիկական մանրամասնությունները Այդ դեպքում տեղեկատվությունը մշտապես
պահպանվում է համաշխարհային ցանցի սերվերներում և ժամանակավորապես պահպանվում
է հաճախորդի համակարգչում
Ամպային տեխնոլոգիաների դեպքում տեխնիկական միջոցների և ծրագրային ապահովման
կառավարման համար պատասխանատվություն է կրում փորձառու վաճառողը, ինչպիսին է
օրինակ Salesforce.com ընկերությունը: Salesforce.com ընկերությունը ձեռնարկության ամպային
տեխնոլոգիաների ընկերություն է: Ընդհանուր ենթակառուցվածքը (shared infrastructure)
ենթադրում է, որ այն աշխատում է որպես համակարգային ծրագիր, որը նախատեսված է
որոշակի, հաճախ օժանդակ (ծառայողական) գործառույթի կատարման համար (utility)`
օգտվողը վճարում է միայն նրա համար, ինչն իրեն հարկավոր է, թարմացումներն
իրականացվում են ավտոմատ, իսկ փոփոխությունները` հեշտ:
Ամպային տեխնոլոգիաները վեբի վրա հիմնված տեխնոլոգիա է, որի օգնությամբ համացանցի
միջոցով պահանջի դեպքում համակարգիչներին և այլ սարքերին (օրինակ` սմարտֆոններ)
տրամադրվում են ընդհանուր ռեսուրսներ (shared resources), ծրագրային ապահովում և
տեղեկատվություն:
Ամպային տեխնոլոգիաներն օգտագործում են համացանցը և կենտրոնական հեռավոր
սերվերները (remote servers) տվյալները և կիրառական ծրագրերը պահպանելու համար:
Ամպային տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս սպառողներին և բիզնես ընկերություններին
կիրառական ծրագրերն օգտագործել առանց տեղակայման և մուտք գործել իրենց անձնական
ֆայլեր համացանց հասանելիությամբ ցանկացած համակարգչից: Այս տեխնոլոգիան թույլ է
տալիս շատ ավելի արդյունավետ համակարգչային գործողություններ (computing)`
կենտրոնացնելով պահպանումը, հիշողությունը, վերամշակումը և թողունակությունը
(bandwidth):
Ամպային տեխնոլոգիաների ծառայությունները բաժանվում են հետևյալ մակարդակների
(շերտերի) և կատեգորիաների`
Մակարդակ` Կիրառական ծրագիր
o Կատեգորիա` ամպային կիրառական ծրագրեր կամ ծրագրային ապահովումը որպես
ծառայություն (Software-as-a-Service (SaaS))
Մակարդակ` Պլատֆորմ
o Կատեգորիա` ամպային պլատֆորմներ կամ պլատֆորմը որպես ծառայություն (Platform-as-a-
Service (PaaS))
Մակարդակ` Ենթակառուցվածք
o Կատեգորիա` ամպային ենթակառուցվածք կամ ենթակառուցվածքը որպես ծառայություն
(Infrastructure-as-a-Service (IaaS))

Ի՞նչ է SaaS-ը
Ընդհանուր առմամբ, դա ծրագրային ապահովում է, որը մշակվել և տեղադրվել է SaaS
վաճառողի կողմից, և որին վերջնական օգտվող հաճախորդը մուտք է գործում համացանցի
միջոցով: Ի տարբերություն ավանդական կիրառական ծրագրերի փաթեթների, որոնք
օգտվողները տեղակայում են իրենց համակարգիչների կամ սերվերների վրա, SaaS վաճառողը
տնօրինում է ծրագրային ապահովումը և այն աշխատեցնում է իր տվյալների կենտրոնում (data
center) գտնվող համակարգիչների վրա: Հաճախորդը չի տնօրինում ծրագրային ապահովումը,
բայց արդյունավետորեն վարձում է այն, սովորաբար ամսական վճարով: SaaS երբեմն հայտնի է
նաև որպես տեղադրված ծրագրային ապահովում (hosted software) կամ իր առավել
մարքեթինգային հարմար անվանումով`«ըստ պահանջի»:
SaaS առկայության դեպքում, մատակարարը լիազորում է կիրառական ծրագիրը
հաճախորդներին կամ որպես ըստ պահանջի ծառայություն բաժանորդագրության միջոցով,
վճարիր ընթացքում (―pay-as-you-go‖) մոդելով, կամ (այժմ առավել հաճախ) անվճար:
SaaS ի սկզբանե լայնորեն կիրարկվում էր վաճառքի ուժի ավտոմատացման, ինչպես նաև
հաճախորդների հետ հարաբերությունների կառավարման (CRM) համար: Այժմ այն դարձել է
սովորական շատ բիզնես խնդիրների համար, այդ թվում` հաշվապահական հաշվառման
ծրագրային ապահովման, համակարգչային բիլինգի, ապրանքագրման, մարդկային
ռեսուրսների կառավարման, ֆինանսների, բովանդակության կառավարման,
համագործակցության, փաստաթղթերի կառավարման և ծառայության մատուցման կենտրոնի
կառավարման (service desk management )համար:
Առավելությունն այն է, որ օգտվողին անհրաժեշտ չէ տեղակայել ոչ մի բան: Օգտվողը ստիպված
չէ աշխատացնել CD օժանդակ ծրագիր (plugin) կամ բեռնել ֆայլ և հետո վարել տեղակայման
ձանձրալի ընթացքը: Նույնը վերաբերում է թարմացումներին: Վերջնական օգտվողը երբեք
ստիպված չի լինի ժամանակ ծախսել ծրագրային ապահովման կիրառական ծրագիրը
թարմացնելու համար, քանի որ ծրագրային ապահովման կիրառական ծրագրի հեղինակը դա
կատարում է օգտվողի համար: Սա նաև տարածվում է մյուս առօրյա աշխատանքների վրա, որ
համարյա բոլոր օգտվողները մոռանում են կատարել, ինչպես օրինակ` արխիվացման
իրականացում: Օգտվողը ստիպված չէ դա կատարել, քանի որ ծրագրային ապահովման
հեղինակը դա կատարում է օգտվողի համար:
Ի՞նչ է PaaS-ը
Ամպային պլատֆորմի ծառայությունները կամ «Պլատֆորմը որպես ծառայությունը (PaaS)»
տրամադրում են համակարգչային գործողությունների համար նախատեսված պլատֆորմը
և/կամ լուծումների փաթեթը որպես ծառայություն` հաճախ գործածելով ամպային
ենթակառուցվածքը և պահպանելով ամպային կիրառական ծրագրերը: Այն նպաստում է
կիրառական ծրագրերի կիրարկմանը առանց հիմքում ընկած տեխնիկական միջոցների և
ծրագրային ապահովման մակարդակները գնելու և կառավարելու ծախսի և բարդության:
Այսպիսով պլատֆորմը որպես ծառայություն ամպում սահմանվում է որպես ծրագրային
ապահովման և արտադրանքի մշակման գործիքների ամբողջություն` տեղադրված
մատակարարի ենթակառուցվածքում: Ծրագրավորողները կիրառական ծրագրեր են ստեղծում
մատակարարի պլատֆորմում համացանցի միջոցով: Պլատֆորմը որպես ծառայության (PaaS)
մատակարարները կարող են օգտագործել կիրառական ծրագրի ինտերֆեյսներ (APIs: application
program interfaces), վեբ պորտալներ կամ համակարգչի` որն իրականացնում է կապը երկու
լոկալ ցանցերի միջև (gateway), ծրագրային ապահովում` տեղակայված հաճախորդի
համակարգչի վրա: Force.com-ը (որը Salesforce.com ընկերության արդյունք է) և GoogleApps-ը
պլատֆորմը որպես ծառայության (PaaS) օրինակներ են: Ծրագրավորողները պետք է իմանան,
որ ներկայումս ամպում չկան փոխգործունակության կամ տվյալների դյուրատարության
(portability) չափորոշիչներ: Որոշ մատակարարներ թույլ չեն տա, որ իրենց հաճախորդների
կողմից ստեղծված ծրագրային ապահովումը տեղափոխվի մատակարարի պլատֆորմից: Ի՞նչ է
IaaS-ը
Ամպային ենթակառուցվածքի ծառայությունները, որոնք հայտնի են նաև որպես
«Ենթակառուցվածքը որպես ծառայություն (IaaS)», տրամադրում են համակարգչային
ենթակառուցվածքը` սովորաբար պլատֆորմի վիրտուալացման միջավայրը, որպես
ծառայություն: Սերվերներ, ծրագրային ապահովում, տվյալների կենտրոնի տարածք (data-center
space) կամ ցանցային սարքավորումներ գնելու փոխարեն հաճախորդները գնում են այդ
ռեսուրսները որպես լիովին արտապատվիրված (outsourced) ծառայություն: Մատակարարները
սովորաբար նման ծառայությունները ստեղծում են համակարգչային գործողությունների հիման
վրա և սովորաբար սպառված ռեսուրսների քանակը (և, հետևաբար, ծախսերը) արտացոլում է
գործունեության մակարդակը: Ենթակառուցվածքը որպես ծառայություն (IaaS) ծագել է
վիրտուալ մասնավոր սերվերի առաջարկությունների արդյունքում:
Այսպիսով, ենթակառուցվածքը որպես ծառայություն (IaaS), ինչպիսին է Amazon Վեբ
Ծառայությունները, տրամադրում է վիրտուալ սերվերների օրինակներ եզակի IP-հասցեներով և
պահանջվող պահպանման բլոկներով: Հաճախորդները օգտագործում են մատակարարի
կիրառական ծրագրի ինտերֆեյսը (API) իրենց վիրտուալ սերվերները և պահպանումները
սկսելու, դադարեցնելու, մուտք գործելու և կարգավորելու համար: Ամպային տեխնոլոգիաների
թերությունները
Եթե օգտվողը պատրաստվում է տեղափոխել ամբողջ տեղեկատվությունը իր
կազմակերպությունից դուրս գտվող տվյալների կենտրոններ (data centers), ապա
անվտանգությունը պետք է լինի ծայր աստիճան կարևոր:
Վերահսկողության կորուստը հանգեցնում է ընկերության տվյալների և տեղեկատվության
փոխանցմանը:
Կախվածություն երրորդ կողմից տվյալների և տեղեկատվության անվտանգությունը և
գաղտնիությունն ապահովելու համար:
Ամպային տեխնոլոգիաները կամ ինչպես նաև անվանում են ամպային հաշվարկները (cloud
computing) ՏՀ են, որոնք ենթադրում են ընդհանուր pool-ին համընդհանուր և հարմարավետ
ցանցային մուտքի ապահովում, ինչը կարող է օպերատիվ կերպով կատարվել օգտագործման
մինիմալ ծախսերով կամ մատակարարին մինիմալ հարցումների միջոցով: Pool-ի օրինակ
կարող են լինել ինֆորմացիայի պահպանման կամ փոխանցման ցանցերը, սերվերները,
ծառայությունները, որոնց կարող են հանդես գալ ինչպես միասին այնպես էլ առանձին:
Այսպիսի համակարգեր օգտոգործողները կարող են նշանակալի կերպով կրճատել ՏՀ
ինֆրոստրուկտուրաների վրա ծախսերը և ճկուն կերպով արձագանքել հաշվարկային
պահանջների փոփխություններին՝ օգտագործելով ամպային տեղխնոլոգիաների հաշվարկային
ճկունությունը / elastic computing/:
2006ին նման հմակարգերի հայտնվելուց հետո դրանք ավելի ու ավելի խորն են ներթափանցում
տարբեր ոլորտներ և գրավում են ավոլի ու ավելի ծանրակշիռ դեր պարտիկայում: Այսպես
2009ին բաց ամպային համակարգերի վրա ծախսումները կազմել էին 17 մլրդ $ կամ ԻՏ ոլորտի
մոտ 5%ը, իսկ 2014ին կամզակերպությունների ընդհանուր ծախումների թիվը աճել է մինչև 175
մլրդ $:
ԱՏ զարգացումը սկսել է դեռ 60ականներից, սակայն վերջիններս հանդիսանում էին միայն շատ
պարզ կոնցեպտներ: Այնուհետև CRM-համակարգերի առաջարկումը Salesforce.com-ի կողմից
(1999) և ինտերնետի միջոցով հաշվարկային համակարգերի տրամադրումը Amazon.com
գրախանութի կողմից (2002) սկիզբ դրեցին ամպային հաշվարկային տեխնոլոգիաներին:
Հետագա զարգացումը բերեց 2006ի օգոստոսին Ամազոնի Elastic Computing Cloud (Amazon EC2)-
ի ստեղծմանը, որի հետ զուգահեռ առաջացան cloud և cloud computing տերմինները, առաջին
անգամ հնչելով Գուգլի պրեզենտացիաներից մեկի ժամանակ:
ԱՏ հիմնական բնութագրեր են հանդիասնում.
Պահանջով ինքնասպասարկումը / self service on demand/ - Օգտագործողը ինքն է սահմանում
կամ փոխում հաշվարկային պահանջները:
Ցանցի միջոցով ունիվերսալ հասանելիություն – ծառայությունները հասանելի են
օգտագործողին ցացով, անկոխ օգտագործվող սարքավորումից:
Ռեսուրսների միավորում / resource pooling/ - ծառայություններ մատուցոը միավորում է
ռեսուրսները միասնական pool-ում, մեծ թվով օգտագործողների միաժամանակյա
սպասարկաման համար: Սա թույլ է տալիս վերաբաշխել հզորությունները օգտվողների միջև,
իսկ օգտագործողը կարող է կառավարել միայն հիմանակն պարամետրերը (օրինակ. Ինֆոյի
ծավալը, միացման արագությունը և այլն): Սակայն ռեսուրսների տեղակայումը և բաշխումը
իրականացնում է մատակարարը, բացառությամբ որոշ դեպքերի: Ինչպես օրինակ.
Ռուսաստանը նոր օրինագծով սահմանեց որ քլաու սեռվերում իր բնակիչների ինֆորմացիան

պահպանելու համար կազմակերպությունները պարտավոր են դրանք փաստացի տեղակայեն

ՌԴ տարածքում:
Ճկունությունը/ էլաստիկությունը – ծառայությունները կարող են մատակարարվել, մեծացվել,
փոքրացվել ժամանակի ցանկացած պահի, որպես կանոն առանց մատակարարի հետ շփվելու՝
ավտոմատ կերպով:
Սպառման հաշվառում – մատակարաը ավտոմատ կերպով հաշվարկում է ռեսուրսների
սպառումը (օրինակ. Պահվող ինֆոյի ծավալ, արտադրողական հնարավորություններ,
օգտագործողների քանակ, գորշարքների քանակ), դրանց հիման վրա գնահատելով յուզերին
տրամադրված ծառայությունների ծավալը:
Տարբերում են ԱՏ-ների հետևյալ մոդելի ծառայություններ.
Ծրագրային ապահովումը որպես սերվիս (SaaS, Software-as-a-Service): Այս մոդելի դեպքում
օգտագործողին տրվում է կիրառական ծրագրային ապահովում, որը ամբողջությամբ
մատակարարվում է պրովայդերի կողմից: Ամպի ֆիզիկական և վիրտուալ
ինֆրոստրուկտուրայի կառավորումը և ղեկավարում, այդ թվում սերվերները, օպերացիոն
համակարգերը կամ ծրագրի յուրահատուկ հնարավորությունները, իրականացվում են
պրովայդերի կողմից: Յուզերին տրվում է սահմանափակ մուտք որոշակի
հնարավորություններին, որոնք կատարվում են բրաուզերի կամ հատուկ ծրագրի /օր. Էփփ/
միջոցով: Այսպիասի ծառայության օրինակ է էլ. Փոստը:
Պլատֆորմը որպես սերվիս (PaaS, Platform-as-a-Service): Մոդել, որի ժամանակ օգտագործողին
հնարավորություն է տրվում օգտագործել ԱՏ-ն, այնտեղ բազային ծրագրային ապահովում
տեղադրելու համար, հետագայում դրա վրա նոր կամ արդեն գոյություն ունեցող ծրագիրներ
տեղադրելու համար: Այսպիսի պլատֆորմաների մեջ են մտնում կիրառական ծրագրային
ապահովման ստեղծման, թեստավորման և օգտագործման համար գործիքները /տվյալների
բազայի կառավարում, միացնող ծրագրային ապահովում, ծրագրավորման լեզուների
օգտագործման միջավայր և այլն/: Կրկին ամպի ֆիզիկական և վիրտուալ կառավարում
կատարվում է պրովայդերի կողմից, բացառությամբ օգտագործողի կեղմից տեղադրված կամ
ստեղծված ծրագրերի, ինչպես նաև միջավայրի պարամետրերի կոնֆիգուրացիայի
հնարավորության:
Ինֆրստրուկտուրան որպես սերվիս (IaaS, Infrastructure-as-a-Service): Տրալիս է
հնարավորություն ամպային տեխնոլոգիան օգտագործելու՝ մշակման, պահպանման, ցանցային
և այլ հիմանական ռեսուրսներ ինքնուրույն կառավարման համար: Օրինակ օգտագործողը
կարող է տեղադրել և աշխատեցնել ցանկացած ծրագրային ապահովում, որը իր մեջ կարող է
պարունակել ցանկացած օպերացիոն համակարգ, պլատֆորմային կամ կիրառական
ծրագրային ապահովում: Նա կարող է կառավարել օպերացիոն համակարգերը, ինֆորմացիայի
պահպանման վիրտուալ համակարգեր և տեղադրված ծրագրեր: Ինչպես նաև կարող է ունենալ
հասանելի ցանցային սերվիսների սահմանափակ կառավարում /օր. Միջցանցային էկրան,
DNS/: Ամպի ֆիզիկական և վիրտուալհամակարգերի, այդ թվում ցանցի, օպերացիոն
համակարգերի տեսակների, պահպանման համակարգերի կառավարումը կատարվում է
ամպային պրովայդերի կողմից:
 Հարց 18. Ժամանակակից Ինտերնետ/Ինտրանետ տեխնոլոգիան, TCP/IP ընտանիքի
արձանագրությունների նկարագրությունը Ինտերնետ

Այն աշխարհահռչակ համաակարգ է, որն ունի հետևյալ բնութագրերը.

 Ինտերնետը փոխկապակցված համակարգչային ցանցերի գլոբալ համակարգ է
  Ինտերնետը օգտագործում է ստանդարտ ինտերնետ արձանագրություն (TCP/IP)
 Ինտերնետում յուրաքանչյուր համակարգիչ ճանաչվում է եզակի IP հասցեով
 IP հասցեն թվերի եզակի շարք է (օր՝ 88.22.33.114), որը ճանաչում է համակարգչի
գտնվելու վայրը

Հատուկ համակարգչային DNS( Domain Name Server)-ը օգտագործվում է IP հասցեին
անուն տալու համար, որպեսզի օգտվողը կարողանա համակարգիչը գտնել(տեղը
որոշել) անունով, օրինակ՝ DNS սերվերը անուն կորոշի կոնկրետ IP հասցեի համար
(https://translate.google.com), որպեսզի եզակիորեն ճանաչի այն համակարգիչը, որի վրա
այս կայքը բացվել է:
 Ինտերնետը հասանելի է ցանկացած օգտվողի ամբողջ աշխարհում:
Ինտրանետ
 Ինտրանետը համակարգ է, որում բազմաթիվ անձնական համակարգիչներ (PCs)
կապված են իրար
  Ինտրանետի համակարգիչները հասանելի չեն աշխարհի համար ինտրանետից դուրս

 Սովորաբար յուրաքանչյուր կազմակերպություն կամ ընկերություն ունի իր

սեփական ինտրանետ ցանցը, և տվյալ կազմակերպության
անդամները/աշխատողները կարող են մուտք գործել իրենց ինտրանետի
 համակարգիչներ

 Յուրաքանչյուր համակարգիչ ինտրանետում նույնպես ճանաչվում է IP հասցեով, որը

եզակի է դրանցից յուրաքանչյուրի
համար
Ինտերնետի և ինտրանետի նմանությունները
 Ինտրանետը օգտագործում է այնպիսի ինտերնետ արձանագձություններ, ինչպիսիք են
 TCP/IP և FTP
 Ինտրանետի կայքերը հասանելի են վեբ բրաուզերի միջոցով այնպես, ինչպես ինտերնետ
կայքերը: Բայց միայն Ինտրանետ ցանցի անդամները կարող են մուտք գործել
ինտրանետի մտած կայքեր
 Ինտրանետում սեփական ակնթարթային մեսինջերները կարող են օգտագործվել այնպես,
ինչպես yahoo
մեսինջերը/ gtalk-ը ինտերնետով:
Ինտերնետի և ինտրանետի տարբերությունները
 Ինտերնետը համընդհանուր է բոլոր համակարգիչների համար, մինչդեռ ինտրանետը
 հատուկ է քիչ թվով համակարգիչերի
 Ինտերնետը ավելի լայն հասանելիություն ունի և ավելի լավ մուտք է ապահովում մեծ
 թվով բնակչության համար, մինչդեռ ինտրանետը սահմանափակված է:
 Ինտերնետը այնքան անվտանգ չէ, որքան ինտրանետը, քանի որ վերջինս
անհրաժեշտության դեպքում կարող է անվտանգ մասնավորեցվել:
TCP/IP արձանագրություն
TCP/IP արձանագրությունը ժամանակակից ցանցային և միջցանցային փոխգործունեության
գլխավոր միջոցն է: Գաղտնի չէ, որ բազմաթիվ ժամանակակից համակարգերը աջակցում են
տվյալ արձանագրությանը: Տվյալ արձանագրության տարածմանը նպաստում է ինտերնետ
ցանցի զարգացումը և TCP/ IP օգտագործումը, որպես փոխադրման ունիվերսալ միջոց: TCP/ IP
 շահագործողին է ներկայացնում միակարգային ինտերֆեյս, որը թույլ է տալիս
փոխգործունեություն ապահովել տարբեր տեսակի ցանցային ապարատային միջոցների միջև:
Այս արձանագրությունը երաշխավորում է տվյալների փոխանակումը համակարգերի միջև
անկախ նրանց միջև գոյություն ունեցող բազմաթիվ տարբերություններին, նաև թույլ է տալիս
ծրագրային մակարդակով , ավելի մեծ և ճկուն տրամաբանական ցանցով միավորել առանձին
ֆիզիկական ցանցը: Պետք է նշել, որ TCP/ IP դա մի ցանցային արձանագրություն չէ, այլ երկու`
դրված տարբեր մակարդակներում:
 TCP արձանագրություն` տրանսպորտային մակարդակի արձանագրություն:
 Նա ղեկավարում է ինֆորմացիայի հաղորդումը:
 IP արձանագրություն` հասցեային: Այն պատկանում է ցանցային մակարդակին և
որոշում է, թե որտեղ է կատարվում հաղորդումը:

1. Միջցանցային արձանագրություն (Internet Protocol` IP), որը ապահովում է մի մեքենայից

մյուսի տեղափոխումը, առանց լրացուցիչ մշակման,
2. Հաղորդագրությունների կառավարման միջցանցային արձանագրություն (Internet
Control Message Protokol, ICMP), որը պատասխանատու է IP արձանագրության տարբեր
տեսակի ցածր մակարդակի աջակցությանը, ներառյալ սխալների մասին
հաղորդագրությունները, մարշրուտիզացիայի աջակցությունը:
TCP արձանագրություն` տվյալների ուղարկումը բաժանում է փոքր փաթեթների և
նաև ինֆորմացիա է պարունակում այն մասին, թե ստացողի համակարգչի վրա այդ
փաթեթները միավորվեն:
IP արձանագրություն. էությունը կայանում է նրանում, որ համաշխարհային ցանցի
յուրաքանչյուր մասնակից պետք է ունենա իր յուրահատուկ հասցեն: Այդ հասցեն
արտահայտվում է 4 բայտով:
3. Հասցեների փոխակերպման արձանագրություն (Adress Resolition Protokol, ARP), որը
տրամաբանական ցանցային հասցեները թարգմանում է:
4. Շահագործվող դեյտագրամների արձանագրություն (User Datagram Protokol, UDP) և
տվյալների փոխանակման արձանագրություն (Transmissions Control Protokol, TCP), որը
ապահովում է տվյալների մի ծրագրից մյուսի առաքումը IP արձանագրության օգնությամբ:
UDP արձանագրությունը ապահովում է առանձին հաղորդագրությունների տեղափոխումը
առանց ստուգման, երբ TCP-ն ավելի հուսալի է և ենթադրում է միացման ստուգումը:
OSI մոդել
OSI մոդելի առանձնահատկությունները
1. Ցանցի մեծ պատկերը հասկանալի է այս OSI մոդելի միջոցով:
2. Մենք տեսնում ենք ինչպես են hardware-ը և software-ը միասին աշխատում:
3. Մենք կարող ենք հասկանալ նոր տեխնոլոգիաները, ինչպես են դրանք զարգացած:
4. Անսարքությունների վերացումը առանձին ցանցերով ավելի հեշտ է:
5. Կարող է օգտագործվել համեմատելու համար տարբեր ցանցերում
հիմնական ֆունկցիոնալ հարաբերությունները

Տարբեր մակարդակների գործառույթները

Մակարդակ 1: Ֆիզիկական
Այն ակտիվացնում, պահպանում եւ ապաակտիվացնում է ֆիզիկական կապը: Այս շերտում
որոշվում են տրամաբանական մակարդակները, տվյալների փոխանցման արագությունը,
ճնշումը և տվյալների ձևափոխման ֆունկցիաները, որոնք փաթեթների բիթային հոսքերը մի
համակարգից մյուսն են փոխանցում:
Մակարդակ 2: Տվյալների հղման մակարդակ (data link layer)
Ապահովում է ֆիզիկական հասցեագրումը և մուտքը տվյալների փոխանցման միջավայր: Այն
բաղկացած է 2 ենթամակարդակից՝ Տրամաբանական կապերի ղեկավարում (LLC`Logical link
control), Մուտքի վերահսկում դեպի միջավայր (MAC` Media access control): Այն նաև
ապահովում է տվյալների փաթեթավորման և քանդման գործառույթները:
Մակարդակ 3: Ցանցային
Այս մակարդակը ղեկավարում է փաթեթների ուղղորդումը տրամաբանական հասցեագրման և
անջատման գործառույթների միջոցով: Այն հանդես է գալիս որպես ցանցային համակարգող:
Այն որոշում է, թե ինչ ուղղություն պետք է տվյալը վերցնի: Այն բաժանում է ելքային տվյալները
փաթեթների, իսկ մուտքային տվյալները հավաքում է հաղորդագրությունների մեջ բարձր
մակարդակների համար:
Մակարդակ 4: Փոխադրման մակարդակ
Այն որոշում է՝ տվյալների պետք է փոխանցվեն զուգահեռաբար, թե մեկ ուղղությամբ:
Այնպիսի գործառույթներ, ինչպիսիք են տվյալների սեգմենտավորումը, պառակտումը
կատարվում են այս մակարդակում: Այս մակարդակը տվյալը բաժամում է այնքան փոքր
մասերի, որ դրանք ցանցային մակարդակում ավելի արդյունավետ գործածվեն
(կառավարվեն): Այս շերտն ապահովում է ծառայության ֆունկցիաների որակը և տվյալների
ամբողջական առաքումը:
Մակարդակ 5: Session layer
Այն սահմանում, ղեկավարում և դադարեցնում է կապը համակարգերի միջև: Այս
մակարդակը ստուգում է նաև տվյալների առաքումը:
Մակարդակ 6: Ներկայացուցչական մակարդակ
Այն հոգ է տանում, որ տվյալն ուղարկվի այնպես, որ ստացողը հասկանա և ի վիճակի լինի
օգտագործել այն: Երկու հաղորդակից համակարգերի լեզուները կարող են տարբեր լինել, քանի
որ այս պայմանում այն թարգմանչի դեր է խաղում: Այս մակարդակը ստուգում է տվյալը
ապահովելու համար, որ այն համապատասխանի հաղորդակցման ռեսուրսների հետ: Այն
ապահովում է տվյալների ֆորմատների համապատասխանությունը ծրագրային և դրանից
ցածր մակարդակների միջև:
Մակարդակ 7: Հավելվածների կամ ծրագրային մակարդակ
Սա վերին մակարդակն է: Տարբեր եղանակներով տվյալների մանիպուլիացիան արվում է
այստեղ: Փոստային ծառայությունները, տեղեկատվական ծառայությունները, ցանցային
ռեսուրսները հանդիսանում են այս շերտի կողմից տրամադրվող ծառայություններ: Այն
ստուգում է հաղորդակցման գործընկերոջ հասանելիությունը և ռեսուրսները, որոնք
անհրաժեշտ են ցանկացած տվյալի փոխանցման համար: Այն աշխատում է նաև վերջնական
ծրագրերի հետ, ինչպիսիք են domain name service (DNS), file transfer protocol (FTP), hypertext
transfer protocol (HTTP), Internet message access protocol (IMAP), post office protocol (POP), simple
mail transfer protocol (SMTP), Telenet:

քանի հազարավոր ցածր կարգի կայքերը: