Կառավարչական հաշվապահություն

1. Որն է կառավարչական հաշվապահության նպատակը: Բնորոշեք և օրինակի միջոցով

տարբերակեք “տվյալ” և “տեղեկատվություն” հասկացությունները: Ներկայացրեք օգտակար
կառավարչական տեղեկատվության հինգ որակական հատկանիշ և բնութագրեք դրանք որպես
այդպիսին:

Կառավարչական հաշվապահության նպատակն է օժանդակել կառավարչական անձնակազմին`

տնտեսական միավորի գործունեությունը վարելու այնպիսի եղանակներով, որոնք կբարելավեն
կատարողական ցուցանիշներն ու արտադրողականությունը:

Կառավարչական անձնակազմին օժանդակելու եղանակներից մեկն օգտակար

տեղեկատվությամբ ապահովումն է, որը նրանց կօգնի որոշումներ կայացնելիս:
Տեղեկատվությունը կարող է տրամադրվել տարբեր ձևերով, սակայն սովորաբար դա արվում է
հաշվետվությունների տեսքով: “Տվյալ” ասվածը վերաբերվում է փաստերին, դեպքերին և
իրադարձություններին, որոնք հավաքագրվում, պահեստավորվում ու պահպանվում են: Այլ
խոսքով, “տվյալը” կարելի է ներկայացնել որպես տվյալների մշակման գործընթացի “հումք”:
Քանի դեռ տվյալը չի մշակվել, այսինքն` վերլուծվել ու խմբավորվել, այն չունի հստակ
նշանակվածություն ու չի ներկայանում որպես “տեղեկատվություն”: Վերջինս երբեմն անվանվում
է մշակված տվյալ:

Օրինակ՝ եթե հետազոտողներն իրականացնում են շուկայի վերաբերյալ ուսումնասիրություն և

հարցախույզ, նրանք կարող են հասարակության տարբեր անդամներին խնդրել լրացնելու
հարցաթերթիկներ` տվյալ ապրանքի կամ ծառայության վերաբերյալ: Այս լրացված
հարցաթեթիկներն իրենցից ներկայացնում են տվյալներ: Հետագայում այդ տվյալները մշակվում
ու վելուծվում են` հարցախույզի արդյունքները հաշվետվության տեսքով ամփոփելու միջոցով:
Արդյունքում ստացված հաշվետվությունն իրենից կներկայացնի “տեղեկատվություն”, և
կառավարչական անձնակազմի կողմից կարող է օգտագործվել որոշումների կայացման
նպատակով:

Օգտակար` լավ որակական հատկանիշներ ունեցող տեղեկատվությունը պետք է լինի`

 ճշգիրտ,
 ամբողջական (սակայն ոչ ավելորդ),
 արդյունավետ (ծախսերը պետք է լինեն ավելի քիչ, քան արդյունքներից բխող օգուտները
կամ տնտեսումները),
 ըմբռնելի (բոլոր նրանց համար, ովքեր տեղեկատվությունն օգտագործում են),
 պատշաճ (որոշումների կայացման համար),
 մատչելի (այսինքն` այն պետք է հաղորդակցվի համապատասխան ձևով կամ միջոցով,
օրինակ, տպագրված տարբերակով կամ էլեկտրոնային փոխանցման եղանակով),
 ժամանակին ներկայացված:

+ բացատրել յուրաքանչյուրը

2. Ներկայացրեք և համառոտ բնութագրեք կառավարչական հիմնական գործընթացները

(կառավարչական հաշվապահության հիմնական գործառույթները կամ ոլորտները):
Բնութագրեք պլանավորման երեք տարբեր մակարդակները: Բնորոշեք և տարբերակեք
կառավարչական և ֆինանսական հաշվապահության հիմնական հատկանիշներն ու շրջանակը:

Ծախսերի կառավարչական հաշվառումը ընկած է կառավարչական հաշվապահության հիմքում

ու կազմում է դրա բաղկացուցիչ էական մասը:
Կառավարչական հաշվապահության հիմնական ոլորտներն են՝

 Ծախսերի կառավարչական գնահատում - Ծախսերի կառավարչական հաշվառման

հիմքում ընկած է արտադրանքի արտադրության (կամ ծառայությունների մատուցման)
ինքնարժեքի գնահատումը` համապատասխան որոշումների կայացման նպատակով,
օրինակ, վաճառքի գնի որոշման համար:
 Պլանավորում – Օրինակ՝ գնահատում, թե տվյալ արտադրական օղակում որքան
աշխատողներ պետք է լինեն ներգրավված հաջորդ տարվա ընթացքում: Կամ, որքան
փայտանյութ կծախսվի մեկ սեղան արտադրելու համար:
 Որոշումների կայացում – Օրինակ՝ որոշում, թե ինչ գին պետք է առաջարկվի գնորդներին
նոր թողարկված արտադրանքը վաճառելիս: Կամ, որոշում, թե տվյալ արտադրանքն
արտադրելու համար անհրաժեշտ հումքային բաղադրիչն ավելի արդյունավետ կլինի
թողարկել ներքին ուժերով, թե այն վերապատվիրակել այլ արտադրական կառույցի:
 Հսկողություն – Օրինակ՝ ամսական կտրվածքով դիտարկում, թե ձեռնարկությունը
աշխատավարձի ծախսերի գծով արդյոք ունեցել է թերածախս, թե` գերածախս (այսինքն`
ծախսել է ավելի քիչ/շատ, քան պլանավորել էր):
 Կատարողական արդյունքների չափում - Օրինակ, գնահատում, թե որքան լավ է
ձեռնարկությունն իրականացնում իր առաջադրած առաքելությունը, կամ, թե իրերի
վիճակն արդյոք ունի բարելավման միտում:

Կարելի է առանձնացնել պլանավորման տարբեր մակարդակներ՝

 Ռազմավարական պլանավորում. այս մակարդակի պլանավորումն ենթադրում է

երկարաժամկետ պլանների կազմում (օրինակ, 5-ից 10 տարվա կտրվածքով): Օրինակ, ինչ
նոր գրասենյակներ կամ մասնաճյուղեր պետք է բացել, կամ արտադրանքի ինչ-նոր
տեսակներ պետք է թողարկել առաջիկա հինգ տարվա ընթացքում:
 Մարտավարական պլանավորում. այս մակարդակի պլանավորումն ենթադրում է
միջնաժամկետ պլանների կազմում: Այն ընդգրկում է հարաբերականորեն ավելի
մանրամասնեցված ծրագրեր` երկարաժամկետ տեղեկատվության համեմատ:
Միջնաժամկետ պլանավորում է, օրինակ, բյուջեի պատրաստումը հաջորդ տարվա
համար:
 Գործառնական պլանավորում. այս մակարդակի պլանավորումն ենթադրում է
կարճաժամկետ պլանների կազմում և որոշումների կայացում: Օրինակ, թե որ
մատակարարից կամ որքան հումք պետք է գնել հաջորդ շաբաթվա ընթացքում:

Կառավարչական և ֆինանսական հաշվապահության հիմնական հատկանիշներն ու շրջանակը՝

 Կառավարչական հաշվապահություն
 Տեղակատվությունը տրամադրվում է ու ավելի շատ նախատեսված է ներքին
օգտագործման համար:
 Նպատակն է օժանդակել պլանավորման, հսկման ու որոշումների կայացման
գործընթացներին:
 Իրավական առանձնահատուկ նախատեսված պահանջներ չկան:
 Պահանջվող տեղեկատվության ձևը կամ ձևաչափը որոշվում է կառավարչական
անձնակազմի կողմից:
 Ներկայացվող տեղեկատվությունն և ֆինանսական, և ոչ ֆինանսական բնույթի է:
 Ժամանակային ծածկույթի տեսանկյունից` տեղեկատվությունը ներառում է անցյալ
ժամանակաշրջաններին վերաբերող (պատմական), ինչպես նաև ապագա
ժամանակաշրջաններին վերաբերող (հեռանկարային) տվյալներ:

 Ֆինանսական հաշվապահություն
 Տեղակատվությունը տրամադրվում է ու ավելի շատ նախատեսված է արտաքին
օգտագործման համար, օրինակ, բաժնետերերի, փոխատուների, կառավարման
լիազոր մարմինների կողմից:
  Նպատակն է արտացոլել ժամանակաշրջանի ֆինանսական արդյունքը, ինչպես նաև
ֆինանսական դրությունը` ժամակաշրջանի վերջի դրությամբ:
 Որպես կանոն` իրավականորեն ամրագրված պահանջ է, որ սահմանափակ
պատասխանատվությամբ (բաժնետիրական) ընկերությունները պատրաստեն ու
ներկայացնեն ֆինանսական հաշիվներ ու հոդվածներ ներառող հաշվետվություններ:
 Ֆինասական հաշվետվությունների ձևաչափն ու բովանդակությունը պետք է
համապատասխանի հաշվապահական հաշվառման ստանդարտներին, ինչպես նաև
այլ կարգավորող օրենսդրության պահանջներին:
 Ներկայացվող տեղեկատվությունը մեծամասամբ ֆինանսական բնույթի է:
 Ժամանակային ծածկույթի տեսանկյունից` տեղեկատվությունը մեծամասամբ
ներառում է անցյալ ժամանակաշրջաններին վերաբերող (պատմական) տվյալներ:

3. Դասակարգեք ծախսերն ըստ բաղկացուցիչ տարրերի, գործառույթի, բնույթի և վարքի:

Մանրամասնեք ըստ բաղկացուցիչ տարրերի ծախսերի դասակարգման շրջանակը:
Ներկայացրեք “արտադրական” և “ոչ արտադրական ծախսեր” հասկացությունները:
Տարբերակեք և բնութագրեք բնույթով ուղղակի, ինչպես նաև անուղղակի ծախսերը:

Ծախսերի դասակարգումը կառավարչական հաշվապահության կարևոր ոլորտներից մեկն է: Այն

ենթադրում է ծախսային տարրերի դասավորում կամ խմբավորում` ըստ որոշակի բնույթի կամ
տրամաբանական նշանակվածության: Ծախսերը կարող են դասակարգվել տարբեր
եղանակներով, մասնավորապես` ըստ բաղկացուցիչ տարրերի, գործառույթի, բնույթի և վարքի:

Ծախսերն ըստ բաղկացուցիչ տարրերի դասակարգելիս տարբերակվում են`

 նյութական ծախսեր (հումք, սարքավորումների պահպանման համար անհրաժեշտ
մաքրող նյութեր, գրասենյակային պիտույքներ),
 աշխատանքային ծախսեր (աշխատավարձ),
 այլ ծախսեր (վարձակալություն, հեռահաղորդակցություն, սարքավորումների
մաշվածություն և այլն):

Ծախսերն ըստ գործառույթի դասակարգելիս տարբերակվում են`

 արտադրական ծախսեր,
 ոչ արտադրական ծախսեր:

Նաև, ըստ բնույթի դասակարգելիս տարբերակվում են`

 ուղղակի ծախսեր,
 անուղղակի ծախսեր:

Ծախսերն ըստ վարքի դասակարգելիս տարբերակվում են`

 հաստատուն ծախսեր,
 փոփոխուն ծախսեր,
 կիսափոփոխուն ծախսեր:

+ Հավելյալ խորսել յուրաքանչյուր խմբի մասին։

“Արտադրական ծախսեր” դասակարգումը ներառում է այն ծախսերը, որոնք կատարվում են

հումքը պատրաստի արտադրանքի փոխակերպելու/վերամշակելու համար, ինչպես նաև
կիսավարտ արտադրանք մարմնավորող ծախսերը (անավարտ արտադրություն): Արտադրական
ծախսերը կազմում են կազմակերպության պաշարների արտադրական ինքնարժեքը և ներառում
են`
 ուղղակի նյութական ծախսերը (հումքը կամ ուղղակի նյութերը, օրինակ՝ խաղող - գինի),
  ուղղակի աշխատանքային ծախսերը (արտադրության գործընթացում ուղղակիորեն
ներգրավված աշխատուժի արժեքը, օրինակ՝ գինի արտադրող մասնագետի
աշխատավարձը),
 ուղղակի այլ ծախսերը, (Ուղղակի այլ ծախսերը ներառում են բոլոր այն ծախսերը, որոնք
ուղղակի նյութական կամ աշխատանքային բնույթ չունեն, սակայն ուղղակիորեն
վերագրելի են տվյալ արտադրանքի միավորին. օրինակ, պայմանագրային կարգով դրսից
ներգրավված նախագծողի (դիզայների) հնարավոր հոնորարը` ամեն մեկ արտադրվող
վերնաշապիկի համար:),
 անուղղակի արտադրական վերադիր ծախսերը: (Որպես “անուղղակի արտադրական
վերադիր” են բնորոշվում բոլոր այն ծախսերը, որոնք թեև առնչվում են արտադրության
հետ և կատարվում են արտադրական նպատակներով, սակայն ուղղակիորեն չէ, որ
դրանք հնարավոր է վերագրել տվյալ արտադրանքի միավորին: Օրինակ՝ արտադրամասի
վարձակալության ծախսը, արտադրական սարքավորումներն աշխատացնելու համար
կատարվող վառելանյութի ծախսը:)

“Ոչ արտադրական ծախսեր” դասակարգումը ներառում է այնպիսի ծախսեր, որոնք

անմիջականորեն չէ, որ առնչվում են արտադրության հետ: Դրանք օժանդակում են, սակայն
անմիջական կերպով կապված չեն արտադրության հետ, և ըստ այդմ, չեն ներառվում պաշարի
միավորի ինքնարժեքում: Եթե արտադրական ծախսերը արտադրանքին առնչվող կամ
“արտադրանքի ծախսեր” են, ապա ոչ արտադրական ծախսերը “ժամանակաշրջանի ծախսեր”
են և արտացոլվում են տվյալ ժամանակաշրջանի ֆինանսական արդյունքներում: Օրինակ` են
վարչական ծախսերը, վաճառքի ծախսերը:

Ուղղակի են այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն վերագրելի են տվյալ արտադրանքի միավորի

ինքնարժեքին: Տարբերակվում են երեք տեսակի ուղղակի ծախսեր`
 ուղղակի նյութական ծախսեր
 ուղղակի աշխատանքային հիմնական արտադրական ծախսեր
 ուղղակի այլ ծախսեր

Անուղղակի են այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն (առանց լրացուցիչ բաշխման) վերագրելի չեն
տվյալ արտադրանքի միավորի ինքնարժեքին: Տարբերակվում են երեք տեսակի անուղղակի
ծախսեր`
 անուղղակի նյութական ծախսեր (օրինակ՝ արտադրական սարքավորումների
պահպանման համար նախատեսված մաքրող հեղուկ),
 անուղղակի աշխատանքային ծախսեր (օրինակ՝ սեղանի արտադրամասի վերահսկիչի
աշխատավարձը),
 անուղղակի այլ ծախսեր (օրինակ՝ սեղանի արտադրամասի վարձակալություն կամ
ապահովագրություն):

Արտադրական անուղղակի ծախսերի ամբողջությունը (ընդհանուր գումարը) անվանվում է

արտադրական վերադիր ծախսեր:

Այսինքն՝
Ընդհանուր ծախսեր = Արտադրական ծախսեր + Ոչ արտադրական ծախսեր
Ընդհանուր արտադրական ծախսեր = Հիմնական արտադրական ծախսեր + Արտադրական
վերադիր ծախսեր

4. Սահմանեք փոփոխուն, հաստատուն և կիսափոփոխուն ծախսերը, բնութագրեք ու

տարբերակեք ընդհանուր փոփոխուն ու ընդհանուր հաստատուն, ինչպես նաև միավոր
փոփոխուն ու միավոր հաստատուն ծախսերը: Ինչ նպատակով է կիրառվում բարձր-ցածր
մեթոդը: Ներկայացրեք տրամաբանական ընթացքն ու հաջորդական քայլերը՝ բարձր-ցածր
մեթոդը կիրառելիս:
Ծախսերը կարող են նաև դասակարգվել ըստ այն եղանակի կամ վարքի, որ կերպ որ դրանք
իրենց “պահում են” կամ փոփոխվում են` արտադրության մակարդակի (ծավալների)
փոփոխմանը զուգընթաց: Ըստ վարքի տարբերակվում են ծախսերի հետևյալ տեսակներ`
 փոփոխուն ծախսեր,
 հաստատուն ծախսեր,
 կիսափոփոխուն ծախսեր:

Փոփոխուն են այն ծախսերը, որոնք փոփոխվում են արտադրության մակարդակի փոփոխմանը

ուղիղ համամասնությամբ. երբ արտադրության ծավալներն աճում են, փոփոխուն ծախսերը
նույնպես ավելանում են, և` հակառակը:

Այս կապակցությամբ պետք է շեշտել, որ եթե ընդհանուր փոփոխուն ծախսերը աճում են

արտադրության ծավալների փոփոխմանը զուգընթաց, ապա միավոր փոփոխուն ծախսը
հաստատուն մեծություն է: + օրինակ

Հաստատուն են այն ծախսերը, որոնք կատարվում են տվյալ հաշվապահական

ժամանակահատվածում, և որոնք գործունեության տվյալ (որոշակի) մակարդակում չեն
փոփոխվում` մնում են հաստատուն:

Այստեղ էլ պետք է շեշտել այն առանձնահատկությունը, որ եթե հաստատուն ծախսերը

գործունեության տվյալ մակարդակում մնում են հաստատուն, ապա միավոր հաստատուն ծախսը
նվազում է, երբ արտադրության ծավալներն աճում են, և կամ` հակառակը: + օրինակ
Հաստատուն, մասնավորապես արտադրական հաստատուն ծախսերի տիպային օրինակներ
կարող են համարվել արտադրական վերահսկող անձնակազմի աշխատավարձի դրույքը,
արտադրական տարածքի գույքային չփոփոխվող հարկերը, ապահովագրության, ,
վարձակալության ծախսերը:

Կիսափոփոխուն են այն ծախսերը, որոնք պարունակում են հաստատուն և փոփոխուն

ծախսերին բնորոշ հատկանիշներ, և այդ հատկորոշմամբ, մասնակիորեն են ներազդվում
արտադրական ծավալերի փոփոխությունից: Կիսափոփոխուն ծախսերի օրինակ կարող է
ծառայել հեռահաղորդակցության վճարը, երբ օրինակ` այն ներառում է հաստատուն` ֆիքսված
կապի բաղադրիչ, ինչպես նաև փոփոխուն բաղադրիչ`սպառման որոշակի մակարդակ
գերազանցելու դեպքում: Այլ խոսքով` կապի համար նախատեսված վճարը որոշակի ծավալի
սահմաններում մնում է անփոփոխ` կախված չլինելով օգտագործված րոպեների (կամ չափման
համար կիրառելի այլ ցուցանիշի) սպառման մակարդակից (oրինակ, որոշակի չափով
հաստատուն վճար` տվյալ ժամաքանակի համար), իսկ նշյալ մակարդակն գերազանցելուց հետո
այն փոփոխվում է` դրսևորելով փոփոխուն ծախսերին բնորոշ հատկություն (օրինակ, որոշակի
չափով վճար` սահմանված ժամաքանակն գերազանցող ամեն 1 րոպե հեռախոսավարձի դիմաց):

Բարձր- ցածր մեթոդ

Կիսափոփոխուն ծախսերը պարունակում են թե փոփոխուն, և թե հաստատուն ծախսային
բաղադրիչ: Կիսափոփոխուն ծախսերի այդ երկու` հաստատուն և փոփոխուն մասերի
գնահատման ու առանձնացման մեթոդներից մեկը բարձր-ցածր մեթոդն է:

Կիսափոփոխուն ընդհանուր ծախսը կարելի է ներկայացնել հետևյալ բանաձևի տեսքով`

Ընդհանուր ծախս = ընդհանուր հաստատուն ծախս + (փոփոխուն ծախս` մեկ միավորի համար X
գործունեության մակարդակ):

Փոփոխուն ծախսերից հաստատուն ծախսերն առանձնացնելիս` առաջին հերթին պետք է ընտրել

գործունեության ամենաբարձր ու ամենացածր մակարդակները, ինչպես նաև դրանց
համապատասխանող ընդհանուր ծախսերը: Այնուհետև, այս տվյալների հիման վրա կարելի է
հաշվարկել փոփոխուն ծախսը մեկ միավորի համար`
Փոփոխուն ծախս/մեկ միավոր = (ընդհանուր ծախս` գործունեության ամենաբարձր
մակարդակում – ընդհանուր ծախս` գործունեության ամենացածր մակարդակում) /
(գործունեության ամենաբարձր մակարդակ – գործունեության ամենացածր մակարդակ):

Եվ հետո, վերևում բերված ընդհանուր կիսափոփոխուն ծախսի բանաձևի հիման վրա կարելի է
հաշվարկել ընդհանուր հաստատուն ծախսը։

Երբ արդեն հայտնի են միավոր փոփոխուն ծախսի և ընդհանուր հաստատուն ծախսի տվյալները,
դրանց հիման վրա կարելի է գնահատել ընդհանուր ծախսերը` գործունեության տարբեր
մակարդակների դեպքում:

Բարձր-ցածր մեթոդը կիրառելիս արվում են որոշ ենթադրություններ:

1. Ընդհանուր ծախսի փոփոխության հանգեցնող միակ գործոնը դա գործունեության
մակարդակն է (արտադրանքի ծավալը):
2. Ընդհանուր ծախսի ու տարբեր վարք դրսևորող ծախսային բաղադրիչների միջև կապը
գծային է` y = a + bx: Եվ դրա կետ կապված, ենթադրվում է, որ խնդրո առարկա ընդհանուր
ծախսը կիսափոփոխուն է, այսինքն` ներառում է թե հաստատուն, և թե փոփոխուն
բաղադրիչներ:

Որոշ դեպքերում` ծախսերը հաստատուն վարք են դրսևորում գործունեության միայն տվյալ`

որոշակի մակարդակում կամ միջակայքում, իսկ այնուհետ` գործունեության մեկ այլ մակարդակի
անցնելիս, հաստատուն ծախսի մեծությունը այս վերջին մակարդակում ավելանում է: Այլ խոսքով,
գործունեության տարբեր մակարդակներում (միջակայքերում) հաստատուն ծախսերը,
համահունչ իրենց սահմանմանը, դարձյալ անփոփոխ են, սակայն երբ գործունեությունը
“թևակոխում է” մեկ այլ` աստիճանական ավելի բարձր մակարդակ, հաստատուն ծախսի
գումարային մեծությունը այդ միջակայքում ավելի մեծ է լինում, քան մինչ այդ դիտարկված
սահմանային տիրույթում: Նմանօրինակ վարք դրսևորող այսպիսի հաստատուն ծախսերը
հաճախ անվանվում են “աստիճանական հաստատուն ծախսեր”:

Կարելի է ընդգծել, որ բարձր-ցածր մեթոդը աստիճանական հաստատուն ծախսերի դեպքում ևս

կիրառելի է` հաստատուն և փոփոխուն մասնաբաժիններն առանձնացնելու համար: Պարզապես
այս դեպքում, գործունության տարբեր մակարդակներից պետք է ընտրել այն երկուսը, որոնց
դեպքում հաստատուն ծախսերը`իրենց սահմանմանը համահունչ, գործունեության տվյալ
միջակայքում կլինեն անփոփոխ: Այնուհետև կատարվի ճշգրտում` մյուս միջակայքի
աստիճանական փոփոխված հաստատուն ծախսի մեծությունը գնահատելու համար:

5. Բնութագրեք ու բանաձևեք պաշարներին առնչվող երեք հիմնական խումբ ներկայացնող

ծախսերը՝ ա. պաշարների գնման (ձեռքբերման), բ. պաշարների պատվիրման
(վերապատվիրման), և գ. պաշարների պահպանման ծախսերը: Բնորոշեք “վերապատվիրման
քանակություն և “միջանկյալ ժամանակահատված” հասկացությունները: Ինչ է իրենից
ներկայացնում և ինչպես է հաշվարկվում պաշարների վերապատվիրման մակարդակը:

Ի՞նչ հիմնական ծախսեր կարող են առնչվել պաշարների պատվիրման գործընթացի հետ: Կարելի
է առանձնացնել երեք հիմնական խումբ`
 պաշարների գնման (ձեռքբերման) ծախսեր,
 պաշարների պատվիրման (վերապատվիրման) ծախսեր,
 պաշարների պահպանման ծախսեր:

Գնման ծախսերը ներառում են այնպիսի ծախսեր, որոնք առնչվում են պաշարների ձեռքբերման

հետ, օրինակ, պաշարների գնման գինը: Ընդ որում, տվյալ քանակի պահանջարկը համալրելու
առումով, այս խումբ ծախսերը տարեկան կտրվածքով կլինեն նույնը, այսինքն`
հարաբերականորեն անփոփոխ, անկախ նրանից, թե կազմակերպությունն ինչպիսի
պարբերականությամբ ու ինչպիսի քանակությամբ կստանա պաշարները և կհամալրի տարվա
համար գնահատված պահանջարկը: Ուրեմն, պաշարներին առնչվող ծախսերը հնարավորինս
նվազեցնելու տեսանկյունից, ձեռքբերման ծախսերը կլինեն ոչ էական կամ ոչ տեղին, այլ խոսքով`
էական ազդեցություն չունեցող: Նաև պետք է նշել, որ այս դիտարկումից հնարավոր
բացառություն կներկայացնի այնպիսի իրավիճակը, երբ կազմակերպությունը ստանա գնման
զեղչեր` հարաբերականորեն մեծ քանակի պատվերներ տալու դեպքերում:

Ձեռքբերման տարեկան ընդհանուր ծախս = մեկ միավոր պաշարի ձեռբերման ծախս (արժեք) X
ակնկալվող տարեկան պահանջարկ

Պատվիրման կամ վերապատվիրման ծախսերն իրենցից ներկայացնում են մատակարարներին

փաստացի պատվերներ տալու և պատվիրված պաշարները ստանալու կամ տեղափոխելու հետ
կապված ծախսերը: Մասնավորապես, այս խումբ ծախսերը կարող են ներառել գնման
պատվերներ տալու աշխատանքային պարտականություն ունեցող աշխատակիցների
աշխատավարձը, ինչպես նաև պատվիրված պաշարների փոխադրման ծախսերը: Այստեղ
կարելի է նաև նկատել, որ եթե մեկ առանձին պատվերի հետ կապված պատվիրման ծախսը
հաստատուն է, այլ խոսքով` նույնն է անկախ պատվերի մեծությունից (պատվիրված
քանակությունից), ապա պաշարների ավելի մեծ քանակով պատվերներ տալը կհանգեցնի ավելի
քիչ թվով պատվերների և հետևաբար ավելի փոքր պատվիրման ծախսի` տվյալ քանակությամբ
տարեկան պահանջարկը բավարարելու տեսանկյունից:

Պատվիրման տարեկան ընդհանուր ծախս = մեկ պատվեր տալու ծախս X տարվա ընթացքում
տրվող պատվերների քանակ: Որտեղ, տարվա ընթացքում տրվող պատվերների քանակը =
տարեկան ակնկալվող պահանջարկ / պատվիրման քանակություն:

Պաշարների պահպանման ծախսերը կապված են պաշարների պահպանության հետ, ինչպես

օրինակ, պահեստային տարածք ունենալու կամ պաշարների ապահովագրության ծախսերը:
Տեսանելի է, որ տարեկան կտրվածքով պաշարների պատվիրման հարաբերականորեն բարձր
քանակությունները կհանգեցնեն պաշարների ավելի բարձր միջին մակարդակի, և ըստ այդմ,
պաշարների պահպանման ավելի բարձր ծախսերի:

Պահպանման տարեկան ընդհանուր ծախս = մեկ միավոր պաշարի տարեկան պահպանման

ծախս X պաշարների միջին մակարդակ: Պաշարների միջին մակարդակ = պատվիրման
քանակություն / 2:

Ձեռքբերման, պատվիրման ու պահպանման ծախսերին առնչվող վերը բերված շարադրանքի ու

հաշվարկայինհավասարությունների հիման վրա կարելի է կատարել պաշարների տարեկան
ընդհանուր ծախսի ընդհանրացում`

Պաշարների տարեկան ընդհանուր ծախս = Ձեռքբերման տարեկան ընդհանուր ծախս +

Պատվիրման տարեկան ընդհանուր ծախս + Պահպանման տարեկան ընդհանուր ծախս:

Հաշվարկային ավելի մանրամասն արտահայտությամբ`

Պաշարների տարեկան ընդհանուր ծախս = (մեկ միավոր պաշարի ձեռբերման ծախս (արժեք) X
ակնկալվող տարեկան պահանջարկ) + (մեկ պատվեր տալու ծախս X տարվա ընթացքում տրվող
պատվերների քանակ) + (մեկ միավոր պաշարի տարեկան պահպանման ծախս X պաշարների
միջին մակարդակ):

Վերապատվիրման քանակությունը այն քանակությանն է, որը կազմակերպությունը պատվիրում

է ամեն անգամ: Իրական կյանքում, այնուամենայնիվ, քիչ է հավանական, որ մատակարարը
առաքի կամ “բերի-հասցնի” պաշարները ակնթարթորեն: Օրինակ, պատվերը տալուց հետո
կարող է տևել մեկ շաբաթ, որ մատակարարը առաքի, իսկ կազմակերպությունը ստանա
պատվիրված պաշարները: Դա նշանակում է, որ կազմակերպությունը հակված կլինի արդեն
հաջորդ պատվերը տալ, երբ պաշարների որոշ միավորներ դեռևս չեն օգտագործվել, մնացել են ու
գտնվում են կազմակերպության տրամադրության տակ: Եվ հասկանալի է, որ եթե
կազմակերպությունը չունենա բավարար չափով պաշարներ, որոնք կարող է օգտագործել մինչև
նոր պատվերի ժամանումը, ապա հավանականորեն որոշ ժամանակ կարող է մնալ առանց
անհրաժեշտ պաշարների: Դրա հետևանքով կազմակերպության շարունակականությունը կարող
է ընկնել հարվածի տակ, ինչն էլ կարող է առաջացնել հաճախորդների դժգոհությունը, և մինչև
իսկ` հանգեցնել կարևոր գնորդների կորստի:

Եվ այսպես պատվեր տալու և տրված պատվերը ստանալու միջև ընկած ժամանակամիջոցը

անվանվում է միջանկյալ ժամանակահատված:

Կազմակերպության մոտ եղած պաշարների առկա քանակությունը կամ մակարդակը, երբ

տրվում է հաջորդ նոր պատվերը, անվանվում է վերապատվիրման մակարդակ:

Վերապատվիրման մակարդակ = առավելագույն օգտագործման քանակություն X առավելագույն

միջանկյալ ժամանահատված:

+ օրինակ

6. Ներկայացրեք պաշարների օպտիմալ քանակության հաշվարկման համար կիրառելի

բանաձևն ու այդ բանաձևում ընդգրկվող բաղկացուցիչները: Բնութագրեք ապահովության
համար պահվող քանակությունը (ապահովության պաշարները) և դրա ներառումը
վերապատվիրման մակարդակը գնահատելիս: Համառոտ տարբերակեք պաշարների
գույքագրման պարբերական և շարունակական եղանակները:

Կարելի է գնահատել պատվիրման այն քանակությունը, որի դեպքում պատվիրման և

պահպանման ծախսերը կլինեն նվազագույնը, այսինքն` պատվիրման օպտիմալ քանակությունը:
Այս ցուցանիշին ավելի հեշտ ու արագ հղում ունենալու նպատակով, կարելի է օգտագործել
այսպիսի հապավում` ՊՕՔ.

Իրական կյանքում միշտ էլ կարող է ծագել ռիսկ, որ ապրանքների պատվիրման և ստացման

միջև ընկած ժամանակամիջոցը լինի նախատեսվածից ավել, իսկ գնորդների շաբաթական
պահանջարկը բավարարելու համար անհրաժեշտ լինի ավելի շատ միավոր ապրանք: Մեկ այլ
խոսքով, գործնականում միշտ չէ, որ միջանկյալ ժամանակահատվածը և միջանկյալ
ժամանակահատվածում պաշարների պահանջարկը կլինեն որոշակի կամ անփոփոխ: Ինչ կարող
է անել կազմակերպությունը` ապահովելու համար պաշարների անհրաժեշտ քանակը կամ
մակարդակը: Այդ կապակցությամբ, լրացուցիչ կամ հավելյալ քանակը (100 միավոր), որը
կազմակերպությունը հաշվի է առնում պատվ եր կատարելու ժամանակ (պատվերը կատարում է
մի փոքր ավելի ժուտ, որպեսզի առկա պաշարները ևսպառվեն և կազմակերպության
աշխատանքը չկանգնի) անվանվում է ապահովության համար պահվող քանակություն
(ապահովության պաշարներ), կամ մեկ այլ ձևով` “բուֆերային” պաշարներ:

Պաշարների գույքագրման գործընթացն ենթադրում է պաշարների ֆիզիկական քանակության

զննություն ու հաստատում որոշակի ամսաթվին, ինչպես նաև մնացորդների համադրում
պահեստի մատյաններում առկա գրանցումների հետ: Պաշարների գույքագրումը կարող է
իրականացվել պարբերական կամ շարունակական հիմունքով:

 Պարբերական գույքագրումն ենթադրում է պաշարների յուրաքանչյուր միավորի

մնացորդի զննություն ու հաստատում միևնույն ամսաթվին, սովորաբար,
հաշվապահական ժամանակաշրջանի վերջում:
 Շարունակական գույքագրումն ենթադրում է պաշարների ընտրված որոշակի
միավորների հաշվում, դրանց քանակության ու արժեքի զննում պարբերական կրկնման
հիմունքով: Խոսքն այն մասին է, որ գույքագրման մասնագիտացված թիմն ամեն օր
հաշվում ու զննության է ենթարկում պաշարների որոշակի միավորներ: Պաշարների
յուրաքանչյուր միավոր զննվում ու հաշվվում է տարեկան առնվազն մեկ անգամ, իսկ
հարաբերականորեն առավել արժեքավոր միավորները` ավելի հաճախակի:

*Պաշարների հաշվառման գրանցամատյանների և պաշարների ֆիզիկական

քանակությունների միջև ծագող յուրաքանչյուր տարբերություն կամ շեղում ենթակա է
մանրազնին ուսումնասիրության:

*Պահեստի ու հաշվապահական գրանցամատյաններում պետք է կատարել ճշգրտում` ի

հայտ եկած ու նույնականացված ամեն մի շեղման գծով. հաշվառման գրքերի
գրանցումներն ու մնացորդները պետք է արտացոլեն ճիշտ ֆիզիկական առկայություն:

7. Բնութագրեք ուղղակի և անուղղակի աշխատանքային ծախսերի տարանջատումը՝

կառավարչական հաշվառման նպատակով: Ինչ երկու բաղադրիչների կարելի է տարաբաժանել
հավելյալ աշխատաժամանակի դիմաց տրվող հավելավճարը: Ներկայացրեք և բնորոշեք
աշխատանքի վարձատրության ժամավճարային և գործավճարային մեթոդները: Բնութագրեք
աշխատուժի շարժի ցուցանիշը (հարաբերակցությունը) և դրա հաշվարկման
առանձնահատկությունները:

Շատ կազմակերպություններում աշխատանքային ծախսերն ընդհանուր ծախսերի

համատեքստում ունեն ամենաբարձր տեսակարար կշիռը: Այս տեսանկյունից, աշխատանքային
ծախսերի կարեւոր դասակարգումներից մեկն ուղղակի եւ անուղղակի մասերի տարանջատումն
է:

Արտադրական աշխատանքային ծախսերը կազմում են հիմնական արտադրական ծախսերի

մաս եւ ներառում են ուղղակի աշխատողների հիմնական աշխատավարձը:

Ուղղակի աշխատողներ են համարվում այն աշխատակիցները, որոնք ուղղակիորեն

ներգրավված են արտադրանքի արտադրության գործընթացում:

Արտադրական անուղղակի աշխատանքային ծախսերը կազմում են արտադրական վերադիր`

անուղղակի ծախսերի մաս եւ ներառում են անուղղակի արտադրական աշխատողների
հիմնական աշխատավարձը:

Անուղղակի արտադրական աշխատողներ են համարվում այն աշխատակիցները, որոնք

ուղղակիորեն չէ, որ ներգրավված են արտադրանքի արտադրության գործընթացում, օրինակ,
սպասարկող (պահպանող) անձնակազմի, գործարանային վերահսկիչների կամ ճաշարանի
աշխատակիցների աշխատավարձը:

Անուղղակի աշխատանքային ծախսերը կարող են նաեւ ներառել`

o պարգեւավճարները,
o նպաստները,

o պարապուրդի համար վճարումները (երբ աշխատակիցները վճարվում են, սակայն չեն

արտադրում արտադրանք, օրինակ, երբ խափանվել է սարքավորումը),

o հիվանդության պատճառով բացակայության փոխհատուցումները,

o “անուղղակի աշխատանքային պարտականություններ” կատարելու համար ուղղակի

աշխատողների ծախսած ժամանակի համար վճարումները, օրինակ, սարքավորումների
մաքրման կամ վերանորոգման համար:

Հավելյալ աշխատաժամանակի դիմաց վճարումը կառավարչական նպատակներով կարելի է

տարաբաժանել (i) հիմնական վճարի բաղադրիչի եւ (ii) հավելյալ վճարի բաղադրիչի:

Տարբերակվում է վարձատրության երկու հիմնական մեթոդ կամ մոտեցում՝ ժամավճարային

(ժամային) կամ գործավճարային (գործավարձային):

Ժամաքանակի վրա հիմված համակարգեր

Ամենալայն կիրառություն ունեցող վարձատրության մեթոդը ժամաքանակի վրա հիմնված

մեթոդն է, երբ աշխատանքի դիմաց վճարի կամ աշխատավարձի չափը որոշվում է աշխատակցի
աշխատած ժամերի հիման վրա:

o Աշխատակիցներին վճարումը կարող է կատարվել ժամային, օրական, շաբաթական կամ

ամսական հիմնական դրույքի հիման վրա:

o Աշխատած ժամանակահատվածը (աշխատաժամանակի տեւողությունը) սովորաբար

արձանագրվում է աշխատաժամանակի թերթիկների (հաշվարկավճարային տեղեկագրերի)
հիման վրա:

o Մեծ իմաստով, ժամաքանակի վրա հիմնված համակարգերը համեմատականորեն այդքան էլ

մեծ խթան չեն ապահովում աշխատակիցների համար՝ ձգտելու բարձրացնել
արտադրողականությունը, եւ ըստ այդմ, շատ դեպքերում կարիք է առաջանում աշխատանքային
գործընթացի նկատմամբ ունենալ հարաբերականորեն ուժեղ վերահսկողություն:

o Կանոնավոր ժամերից դուրս աշխատած հավելյալ աշխատաժամանակի դեպքում վճարման է

ենթակա հավելյալ գումար:

Արդյունքի վրա հիմնված համակարգեր

Գործավճարային համակարգի դեպքում վճարումն իրենից ներկայացնում է հաստատված

հաստատուն գումար՝ թողարկված յուրաքանչյուր մեկ միավոր արդյունքի (արտադրանքի)
հաշվով: Այս դեպքում էլ կարելի է առանձնացնել աշխատավարձի ընդհանուր գումարի
հաշվարկման այսպիսի կառուցվածք՝

Աշխատավարձի ընդհանուր գումար = [(արտադրված միավորներ X դրույք մեկ միավոր

արտադրանքի համար)]:

o Գործավարձային համակարգի դեպքում եւս հաճախ գործողության մեջ է դրվում

երաշխավորված նվազագույն աշխատավարձի չափ՝ կապված աշխատավարձի նկատմամբ
օրենսդրորեն սահմանված նվազագույն աշխատավարձի պահանջների հետ:
Աշխատուժի շարժի ցուցանիշը կամ հարաբերակցությունն արտացոլում է աշխատանքից
ազատված աշխատողների համամասնությունը տվյալ ժամանակաշրջանի աշխատողների միջին
քանակի նկատմամբ: Այն նաեւ անվանվում է աշխատուժի “հոսունության” գործակից:

Կառավարչական անձնակազմն որպես կանոն կարեւոր է համարում հետեւել աշխատուժի

շարժի ցուցանիշի փոփոխություններին, մշտադիտարկման ենթարկել աշխատուժի շարժի վրա
ազդող գործոնները, որպեսզի հնարավորություն ունենա միջոցներ ձեռնարկել այն
իրավիճակներում, երբ աշխատանքից ազատված աշխատողների համամասնությունը դառնում է
զգալիորեն մեծ:

Տվյալ ժամանակաշրջանի աշխատուժի շարժի ցուցանիշը հաշվարկվում է կիրառելով հետեւյալ

բանաձեւը՝

Աշխատուժի շարժի ցուցանիշ = (Փոխարինում պահանջող ազատված աշխատողների

քանակ / Աշխատողների միջին քանակ) X 100

Ընկերությունների համար կարեւոր է գնահատել այն պատճառները կամ գործոնները, որոնք

իրենց ոչ բարենպաստ ազդեցությունն են ունենում աշխատողների աշխատանքից ազատումների
վրա, եւ ըստ այդ, աշխատուժի շարժի ցուցանիշի մեծացման վրա: Այդ կապակցությամբ խնդիր է
առաջանում տարբերակել այդ պատճառները, մասնավորապես, թե արդյոք հնարավոր էր
խուսափել դրանց ազդեցությունից, թե ոչ:

Այս առումով կարելի է առանձնացնել խուսափելի բնույթ մարմնավորող

որոշ պատճառներ՝

o ցածր վարձատրություն,

o վատ աշխատանքային պայմաններ,

o վերապատրաստման սակավ հնարավորություններ,

o առաջխաղացման հեռանկարի բացակայություն,

o ոչ առողջ աշխատանքային միջավայր:

Դրա հետ մեկտեղ, կարելի է նաեւ առանձնացնել անխուսափելի բնույթ մարմնավորող որոշ
պատճառներ՝

o կենսաթոշակի անցում,

o հիվանդություն,

o ընտանեկան հանգամանքներ,

o բնակության վայրի տեղափոխում այլ աշխարհագրականտարածք:

Առավել արդյունավետ կառավարիչները ձգտում են ուշադրության արժանացնել աշխատուժի

շարժի հարաբերականորեն բարձր ցուցանիշները, դրանց վրա ոչ բարենպաստ ազդեցություն
ունեցող գործոնները եւ քայլեր ձեռնարկել ապահովելու այդ գործակցի հնարավորինս ցածր
մակարդակ:
8. Նկարագրեք աշխատանքի խթանման պարգևավճարային պլանների կիրառությունը, և որպես
երկու օրինակ, բանաձևեք պարգևավճարային գումարի հաշվարկումը՝ ըստ Հալզիի և Ռովանի
պլանների: Բնութագրեք ու համապատասխան բանաձևերի միջոցով ցույց տվեք
աշխատանքային ծախսերի վերլուծության համար կիրառելի հետևյալ երեք
հարաբերակցությունները՝ ա. աշխատանքի արդյունավետության, բ. աշխատանքի
արտադրողականության և գ. արտադրության ծավալի:

Խթանման պլանները (սխեմաները) ուղղված են անհատական կամ խմբային (թիմային)

աշխատանքի խթանմանը:

Խթանման պլանների մեծ մասի համատեքստում վճարման է ենթակա հիմնական ժամային

դրույք, որին գումարվում է որոշակի մասնաբաժին տնտեսված ժամանակի համար՝ ի
համադրություն համաձայնեցված (թույլատրված) ժամանակի: Այս կապակցությամբ այս
պլանները հաճախ անվանվում են հավելյալ պարգեւատրային պլաններ: Այսպիսի պլանների
օրինակ կարող են ծառայել Հալզիի եւ Ռովանի պլանները:

o Հալզիի պլանի կիրառման դեպքում աշխատողը ստանում է 50 % հավելյալ վճար՝ տնտեսված

ժամանակի համար: Ըստ այս պլանի՝ պարգեւավճարը հաշվարկվում է այսպիսի բանաձեւի
կիրառմամբ՝

Պարգեւավճար = [(թույլատրելի աշխատաժամանակ – օգտագործած աշխատաժամանակ)

/ 2) X միավոր աշխատաժամանակի համար սահմանված դրույք]

o Ռովանի պլանի կիրառման դեպքում պարգեւավճարի հաշվարկը հիմնվում է թույլատրելի

աշխատաժամանակի նկատմամբ օգտագործված աշխատաժամանակի համամասնության վրա՝
հաշվի առնելով նաեւ տնտեսված աշխատաժամանակը:

Այս պլանով պարգեւավճարի հաշվարկման բանաձեւն այսպիսին է՝

Պարգեւավճար = [(օգտագործված աշխատաժամանակ / թույլատրելի աշխատաժամանակ) X

միավոր աշխատաժամանակի համար սահմանված դրույք X տնտեսված աշխատաժամանակ]

Շատ կազմակերպություններում աշխատանքային ծախսերն ունեն բարձր տեսակարար կշիռ: Այդ

կապակցությամբ կարեւորվում է աշխատանքային ծախսերի վերլուծությունը՝ կատարելով
համադրություն նախասահմանված թիրախային ցուցանիշների (ստանդարտների)
հետ:Աշխատանքի արդյունավետության հարաբերակցությունը ցույց է տալիս, թե
կազմակերպության աշխատուժն աշխատում է ավելի արագ, թե ավելի դանդաղ
նախատեսվածից: Այն արտացոլում է աշխատուժի կատարողական արդյունավետությունը՝
աշխատանքի համար ծախսված փաստացի աշխատաժամանակը համադրելով նախատեսված
(ակնկալվող) կամ ստանդարտ աշխատաժամանակի հետ: Ստանդարտ աշխատաժամանակն այն
տեւողությունն է, որի ընթացքում նախատեսվում է թողարկել փաստացի արդյունքը:

Աշխատանքի արդյունավետության հարաբերակցություն = (ակնկալվող (ստանդարտ)

ժամաքանակ` փաստացի արդյունքը թողարկելու համար / աշխատած փաստացի ժամաքանակ)
X 100
Աշխատանքի արտադրողականության (կարողունակության կամ հզորության)
հարաբերակցությունը ցույց է տալիս, թե կազմակերպությունը սպառում է ավելի շատ, թե ավելի
քիչ աշխատաժամ՝ բյուջեով նախատեսվածից: Այն ներկայացնում է փաստացի ծախսված
ժամաքանակի համամասնությունը՝ բյուջեով նախատեսված (հնարավոր) ժամաքանակին (լրիվ
կամ գնահատված հզորությանը):

Աշխատանքի արտադրողականության (կարողունակության կամ հզորության)

հարաբերակցություն = (աշխատած փաստացի ժամաքանակ արդյունք թողարկելու համար /
բյուջեով նախատեսված ժամաքանակ) X 100

Արտադրության ծավալի հարաբերակցությունը ցույց է տալիս, թե կազմակերպությունն արդյոք

կարողացել է արտադրել ավելի շատ, թե ավելի քիչ նախատեսվածից: Այս հարաբերակցությունը
համադրում է փաստացի արդյունք թողարկելու համար նախատեսված (ակնկալվող) կամ
ստանդարտ աշխատաժամանակը՝ բյուջեով նախատեսված (առկա կամ հնարավոր)
աշխատաժամանակի հետ:

Արտադրության ծավալի հարաբերակցություն = (ակնկալվող (ստանդարտ) ժամաքանակ`

փաստացի արդյունքը թողարկելու համար / բյուջեով նախատեսված ժամաքանակ) X 100

9. Ինչ է իրենից ներկայացնում արտադրական վերադիր ծախսերի կլանումը: Բնութագրեք

արտադրական վերադիր ծախսերի “հատկացում” և “բաշխում” հասկացությունները:
Տարբերակեք սպասարկող և արտադրական ծախսային կենտրոնները: Ինչ նպատակով է
կատարվում սպասարկող ծախսային կենտրոնների վերադիր ծախսերի վերաբաշխումը
արտադրական ծախսային կենտրոններին:

Արտադրական վերադիր ծախսերի կլանման գործընթացի առաջին փուլը ներառում է վերադիր

ծախսերի հատկացում եւ բաշխում:

“Հատկացումը” ենթադրում է որոշակի հնարավոր դեպքերում արտադրական վերադիր

ծախսերի ուղղակի վերագրում տվյալ ծախսային կենտրոնին (արտադրամասին): Ընդ որում,
խոսքը թե արտադրության մեջ ուղղակիորեն ներգրավված արտադրամասերի (արտադրող
ծախսային կենտրոնների), եւ թե արտադրության մեջ ուղղակիորեն չներգրավված եւ
արտադրությանը սպասարկող օղակների (սպասարկող ծախսային կենտրոնների) մասին է:
“Հատկացում” բնորոշմամբ գործողությունն ինքնին կիրառելի է այն դեպքերում, երբ տվյալ
գումարային մեծությամբ արտադրական վերադիր ծախսն՝ առանց հարաբերական բաժանման
(կամ բաշխման)՝ վերագրելի է հենց տվյալ ծախսային կենտրոնին:

Այն դեպքերում, երբ արտադրական վերադիր ընդհանուր ծախսերը վերաբերելի են մեկից

ավելի ծախսային կենտրոնների (արտադրամասերի կամ սպասարկող օղակների), դրանք
ենթակա են բաշխման այդ կենտրոնների միջեւ՝ կիրառելով այսպես կոչված “բաշխման”
գործողությունը կամ մեթոդը:

Վերադիր ծախսերը տարբեր արտադրական ու սպասարկող օղակների վրա պետք է բաշխվեն

կիրառելով խելամիտ հիմք: Հստակ կանոն չկա, թե հատկապես որ հիմքով պետք է բաշխել տվյալ
տեսակի վերադիր ծախսերը: Փոխարենը, ինչպես նշվեց վերեւում, կարեւոր է, որ այդ հիմքը լինի
խելամիտ, կամ որ նույնն է՝ իմաստալից: Բաշխման հնարավոր հիմքեր (մեծություններ) կարող են
լինել՝

o տարածքի մակերեսը՝ օրինակ, վարձակալության, գույքահարկի, կամ այլ ընդհանրական

բնույթի հարկի կամ տուրքի բաշխման համար.

o աշխատակիցների քանակը՝ օրինակ, գործարանային ճաշարանի ծախսերի բաշխման համար.

o ոչ ընթացիկ ակտիվների հաշվեկշռային արժեքը՝ օրինակ, արտադրական նշանակության

սարքավորումների մաշվածության կամ ապահովագրության ծախսերի բաշխման համար:

Արտադրական ծախսային կենտրոնների (արտադրամասերի) գործունեությունն

անմիջականորեն (ուղղակիորեն) կապված է արտադրանքի միավորի արտադրության հետ:
Սպասարկող ծախսային կենտրոնների (սպասարկող օղակների) գործունեությունն եւս առնչվում
է արտադրությանը, սակայն այս ծախսային կենտրոններն ուղղակիորեն չէ, որ ներգրավված են
արտադրական գործընթացում: Ինչպես անվանումն է հուշում, դրանք սպասարկում են
արտադրական ծախսային կենտրոններին, օժանդակում են արտադրության մեջ
անմիջականորեն մասնակցություն ունեցող արտադրամասերի հիմնական առաքելության
իրագործմանն ու ամբողջական արտադրական գործընթացի կայացմանը: Հենց այդ
կապակցությամբ է, որ կարիք է առաջանում սպասարկող արտադրամասերի վերադիր ծախսերը
տեղափոխել եւ ուղղել արտադրական ծախսային կենտրոններին, որպեսզի հնարավոր լինի տվյալ
ժամանակաշրջանի արտադրական ընդհանուր վերադիր ծախսերն ամբողջապես բաժանել ըստ
արտադրական ծախսային կենտրոնների, այսինքն՝ արտադրանքի միավորի արտադրության
գործընթացում ուղղակիորեն մասնակցող արտադրական միավորների կամ արտադրամասերի
միջեւ,քանի որ հենց վերջիններս են արտադրում միավոր արտադրանքը եւ հենց վերջինների
միջով են “հոսում” միավոր արտադրանքի ծախսերը:

Սպասարկող ծախսային կենտրոնների օրինակ կարող են ծառայել՝

o արտադրական նշանակության պահեստային տարածքը,

o գործարանային ճաշարանը,

o սարքավորումների պահպանման ու վերանորոգման արտադրամասը,

o աշխատավարձի հաշվառման ստորաբաժանումը:

Հասկանալի է, որ բացի արտադրական ծախսային կենտրոններին ծառայելուց,սպասարկող

օղակը կարող է աշխատել կամ ծառայություն մատուցել մեկ այլ սպասարկող միավորի (օրինակ,
սարքավորումների պահպանման ու վերանորոգման արտադրամասի աշխատակիցները ճաշեն
գործարանային ճաշարանում):

10. Ինչ է իրենից ներկայացնում արտադրական վերադիր ծախսերի “հիմնական

վերաբաշխումը”, որ իրավիճակներում է այն կիրառելի: Բնութագրեք արտադրական վերադիր
ծախսերի “փոխադարձ վերաբաշխումը”: Նկարագրեք փոխադարձ վերաբաշխման
կիրառության երկու եղանակները՝ ա. կրկնվող բաշխումների (շարունակական բաշխումների
կամ աղյուսակային) մեթոդը և բ. հանրահաշվական մեթոդը:
Հիմնական վերաբաշխումը կիրառվում է այն դեպքերում, երբ մեկ սպասարկող ծախսային
կենտրոն աշխատում կամ ծառայություն է մատուցում մեկ այլ սպասարկող ծախսային կենտրոնի
կամ կենտրոնների, ինչպես նաեւ մեկ կամ մի քանի արտադրական ծախսային կենտրոնների: Այլ
խոսքով, հիմնական վերաբաշխման պարագայում խոսքն այնպիսի կապակցության մասին է, երբ
առկա է հենց մեկ սպասարկող օղակ, կամ էլ առկա են մեկից ավելի սպասարկող օղակներ,
սակայն չկա փոխադարձ (մեկմեկու) ծառայություն՝ սպասարկող կենտրոնների միջեւ: Եթե,
պայմանականորեն, առաջին սպասարկող օղակը ծառայություն է տալիս երկրորդին, ապա
երկրորդը ծառայություն չի տալիս առաջինին: Օրինակ, սարքավորումների պահպանման եւ
վերանորոգման արտադրամասի աշխատակիցներին սպասարկում է գործարանային ճաշարանը,
մինչդեռ վերջինիս խոհանոցային սարքավորումների խափանումների դեպքում վերանորոգումը
չի կատարվում սարքավորումների պահպանման ու վերանորոգման նշված օղակի կողմից:

Սպասարկող օղակների արտադրական վերադիր ծախսերի վերաբաշխման գործողությունը

փոքր-ինչ բարդանում է, երբ արտադրության ամբողջական գործընթացում գործում են մեկից
ավելի սպասարկող ծախսային կենտրոններ եւ դրանք երկկողմանիորեն աշխատում եւ
ծառայություն են մատուցում մեկմեկու: Օրինակ, սարքավորումների պահպանման եւ
վերանորոգման օղակի աշխատակիցներին սպասարկում է գործարանային ճաշարանը, եւ
վերջինիս խոհանոցային սարքավորումների խափանումների դեպքում վերանորոգումը
կատարվում է սարքավորումների պահպանման ու վերանորոգման հենց նշված օղակի կողմից:
Եվ այսպես, փոխադարձ վերաբաշխումը կիրառվում է այն դեպքերում, երբ սպասարկող
ծախսային կենտրոնները փոխադարձաբար աշխատում կամ ծառայություն են մատուցում
միմյանց: Փոխադարձ վերաբաշխումը կարող է կատարվել ներքոնշյալ երկու մեթոդների
կիրառմամբ՝

կրկնվող բաշխումների մեթոդ (որոշ դեպքերում այս մեթոդն անվանվում է նաեւ

շարունակական բաշխումների կամ աղյուսակային մեթոդ),

հանրահաշվական մեթոդ:

Փոխադարձ վերաբաշխման կրկնվող բաշխումների մեթոդի կիրառման դեպքում իրականացվում

են այնքան քանակով վերաբաշխումներ, քանի դեռ սպասարկող ծախսային կենտրոնների
վերադիր ծախսերն ամբողջությամբ չեն զրոյացվել ու վերաուղղվել արտադրական ծախսային
կենտրոններին: Կրկնվող բաշխումների մեթոդի գործարկումը ավելի դիտարկելի կլինի
ներկայացնել օրինակի միջոցով:

Փոխադարձ վերաբաշխում կարելի է իրականացնել նաեւ հանրահաշվական մեթոդի

կիրառությամբ. օրինակ, միմյանց փոխադարձաբար ծառայություն մատուցող երկու սպասարկող
ծախսային կենտրոնների դեպքում՝ երկու անհայտ պարունակող մաթեմատիկական
հավասարումներ կազմելու եւ լուծելու միջոցով, ինչը հնարավորություն կտա որոշել սպասարկող
կենտրոններին վերաբերելի վերադիր ծախսերի ամբողջական գումարները, այնուհետեւ այդ
գումարները տարածել արտադրական ծախսային կենտրոնների վրա, եւ վերջում՝ հատկացման,
բաշխման ու վերաբաշխման գործողությունների արդյունքների մեկտեղման միջոցով որոշել
արտադրական ծախսային կենտրոններին վերագրվող վերադիր ծախսերի ամբողջական
գումարային մեծությունները:

Փոխադարձ բաշխման այս՝ հանրահաշվական մեթոդի կիրառությունը կարելի է լուսաբանել

նախորդ մասում բերված օրինակի վրա (այն ժամանակ վերաբաշխման նպատակով կիրառվել էր
կրկնակի բաշխումների մեթոդը):
11. Ինչ է իրենից ներկայացնում և ինչպես է հաշվարկվում արտադրական վերադիր ծախսերի
կլանման դրույքը: Բնութագրեք արտադրական վերադիր ծախսերի թերկլանումը և
արտադրական վերադիր ծախսերի գերկլանումը: Նկարագրեք երեք քայլերի
հաջորդականությունը և համապատասխան բանաձևերը, որոնց միջոցով կարելի է գնահատել
արտադրական վերադիր ծախսերի թերկլանված կամ գերկլանված գումարը:

Արտադրական վերադիր ծախսերը՝ արտադրական օղակների (արտադրամասերի) վրա

բաշխվելուց եւ վերաբաշխվելուց հետո՝ պետք է վերագրվեն արտադրանքի միավորի
ինքնարժեքին, այլ խոսքով՝ կլանվեն: Կլանումը կարող է կատարվել որոշակի հիմքերի կամ
դրույքների հիման վրա: Կարելի է առանձնացնել կլանման այսպիսի դրույքներ՝

o արտադրված միավորների քանակ,

o մեքենաժամեր (երբ արտադրությունն ավելի շատ հենված է մեքենաների եւ սարքավորումների

գործողության վրա),

o աշխատաժամեր (երբ արտադրությունն ավելի շատ հենված է մարդկայինաշխատուժի վրա),

o հիմնական արտադրական ծախսերի նկատմամբ որոշակի տոկոս,

o ուղղակի աշխատանքային ծախսերի նկատմամբ որոշակի տոկոս:

Արտադրական վերադիր ծախսերն սովորաբար հաշվարկվում ու գնահատվում են

հաշվապահական ժամանակաշրջանի սկզբում, որպեսզի հնարավոր լինի որոշել, թե ուղղակի
ծախսերի հետ մեկտեղ որքան վերադիր ծախսեր պետք է վերագրվի միավոր արտադրանքի
ինքնարժեքին, եւ ըստ այդ, գնահատվի ու սահմանվի վաճառքի գինը:

Արտադրական վերադիր ծախսերի կլանման դրույքը (պայմանական հապավումով՝ ՎԿԴ-ն)

հաշվարկվում է հետեւյալ բանաձեւի օգնությամբ՝

ՎԿԴ = Գնահատված արտադրական վերադիր ծախսեր/ կլանման գնահատված հիմք

(գործունեության գնահատված մակարդակ)

Գնահատված հիմքն ենթադրում է համապատասխան միավորով չափելի գործունեության

ակնկալվող մակարդակ: Որպես կլանման հիմք ավելի հաճախակի կիրառվում են արտադրանքի
միավորների քանակը, մեքենաժամերը կամ աշխատաժամերը:

Բնականոն է, որ արտադրական գործընթացում արտադրանքը մշակման է ենթարկվում մեկից

ավելի արտադրամասերում: Յուրաքանչյուր արտադրամասի համար սովորաբար որոշվում է
առանձին՝ արտադրամասային կլանման դրույք:

o Օրինակ, որպես կլանման դրույք, մեքենայական մշակման արտադրամասի համար ավելի

հավանական է, որ կկիրառվի մեքենաժամերը:

o Նմանապես, ավելի շատ մարդկային աշխատուժի վրա հիմնված արտադրամասի համար որպես
կլանման դրույք ավելի հավանական է, որ կկիրառվի աշխատաժամերը:

Մյուս կողմից, արտադրամասային կլանման դրույքին այլընտրանք կարող է համարվել այսպես

կոչված համընդհանուր կլանման դրույքը, երբ ամբողջ ընկերության համար հաշվարկվում է մեկ
միասնական դրույք՝ անկախ արտադրության մեջ ներգրավված արտադրամասերի քանակից:
Աարտադրական վերադիր ծախսերի կլանումը կամ վերագրումն արտադրանքի միավորի
ինքնարժեքին կատարվում է գնահատված մեծությունների՝ վերադիր ծախսերի գումարի եւ
գործունության մակարդակի հիման վրա: Ըստ այդմ ենթադրելի է, որ վերադիր ծախսերի
գնահատված գումարը, ինչպես նաեւ կլանման հիմք հանդիսացող գործունեության գնահատված
մակարդակը հիմնականում կտարբերվեն փաստացի համադրելի արդյունքներից: Այս
կապակցությամբ միանգամայնորեն հնարավոր է, որ ավելի քիչ կամ ավելի շատ գումար կարող է
կլանվել՝ փաստացի վերադիր ծախսերի համադրությամբ: Ի հետեւանս դրա, կարող է դիտվել՝

արտադրական վերադիր ծախսերի թերկլանում, կամ,

արտադրական վերադիր ծախսերի գերկլանում:

Թերկլանված կամ գերկլանված արտադրական վերադիր ծախսերի հաշվարկը կարելի է կատարել

երեք քայլ պարունակող թվաբանական գործողությունների միջոցով:

Առաջին քայլ

Հաշվարկել կլանման դրույքը՝ հիմնվելով արտադրական վերադիր ծախսերի գնահատված

գումարի եւ գործունեության ակնկալվող մակարդակի տվյալների վրա.

ՎԿԴ = Գնահատված արտադրական վերադիր ծախսեր/ գործունեության գնահատված

մակարդակ

Երկրորդ քայլ

Հաշվարկել գործունության փաստացի մակարդակի հիման վրա կլանված արտադրական

վերադիր ծախսերի մեծությունը.

Կլանված արտադրական վերադիր ծախսեր = նախորոշված ՎԿԴ X գործունության փաստացի

մակարդակ

Երրորդ քայլ

Համադրել կլանված ու փաստացի արտադրական վերադիր ծախսերը: Ըստ այդմ, եթե

ժամանակաշրջանի վերջում կլանված վերադիր ծախսերն ավելի են փաստացի վերադիր
ծախսերից, ուրեմն առկա է վերադիր ծախսերի գերկլանում: Եվ, մյուս կողմից, եթե կլանված
վերադիր ծախսերը պակաս են փաստացի վերադիր ծախսերից, ուրեմն առկա է վերադիր
ծախսերի թերկլանում:

12. Բնութագրեք և նկարագրեք ծախսերի գնահատման գործ-պատվերի մեթոդի կիրառությունը,

այդ թվում՝ գործ-պատվերի ծախսային թերթիկը (ծախսային քարտը), գործ-պատվերի
նյութական, աշխատանքային, արտադրական ու ոչ արտադրական վերադիր ծախսերի
գնահատվող ու փաստացի մեծությունների ներառումը ընդհանուր ծախսերի շրջանակ:
Ներկայացրեք, թե ինչպես է կատարվում գործ-պատվերի գնի սահմանումը, մասնավորապես,
շահույթի տոկոսը կիրառելով՝ ա. ծախսերի (վաճառքի ինքնարժեքի կամ ընդհանուր ծախսերի)
և բ. վաճառքից եկամտի (հասույթի) նկատմամբ:

Ամեն մի գործ-պատվերի ծախսերը հավաքվում եւ ամփոփվում են գործ-պատվերի ծախսային

թերթիկում (ծախսային քարտում): Այլ ծախսային մեթոդների կիրառության դեպքում
կառավարչական անձնակազմը պետք է նախապես որոշի, թե օրինակ, յուրաքանչյուր
արտադրատեսակից քանի միավոր, ինչ չափսի, գույնի, որակի կամ այլ նմանատիպ հատկանիշի
պետք է թողարկվի: Գործ-պատվերի մեթոդի դեպքում, որը սովորաբար իրականացվում է ըստ
տվյալ հաճախորդի առաջադրած առանձնահատուկ պայմանների, ծախսերի հավաքումը
կատարվում է հենց տվյալ աշխատանքի համար: Այլ խոսքով, յուրաքանչյուր անհատական
պատվերի համար կատարվում ու պահվում են առանձին կամ մյուս պատվերներից տարբերվող
գրանցումներ: Ըստ այդ, հենց այդպիսի գրանցումների ամբողջությունն է կազմավորում գործ-
պատվերի ծախսային թերթիկը (ծախսային քարտը):

Ուղղակի ու անուղղակի ծախսերի վերաբերյալ տեղեկատվությունը հավաքվում ու ամփոփվում է

ստորեւ նկարագրված կերպով:

(i) Ուղղակի նյութական ծախսեր

---ուղղակի նյութական ծախսերն ենթակա են գնահատման գործ-պատվերին վերաբերվող

նյութերի ձեռքբերման փաստաթղթերի, օրինակ, հաշիվ- ապրանքագրերի կամ ստացականների
հիման վրա.

---մինչդեռ, գործ-պատվերի փաստացի նյութական ծախսը հաշվարկվում է պահեստից նյութերի

բացթողնման փաստաթղթերի (օրինակ, նյութերի պահանջագրերի) հիման վրա, կամ էլ՝ հաշիվ-
ապրանքագրերի հիման վրա, եթե նյութերը ձեռքբերվել եւ ամբողջությամբ ծախսվել են տվյալ
գործ-պատվերի շրջանակում: Գործ-պատվերին վերաբերելի բոլոր փաստաթղթերը պետք է
պարունակեն հղում՝ գործ-պատվերի նույնականացման համար տրված անհատական համարին:
(ii) Ուղղակի աշխատանքային ծախսեր

---Գործ-պատվերի համար պահանջվող աշխատաժամանակի գնահատումը կատարվում է

անցյալ փորձի հիման վրա՝ նմանատիպ աշխատանքի համար նախկինում սպառված ժամանակի
տեւողությունը հաշվի առնելով, կամ էլ այն կարող է գնահատվել համապատասխան
մասնագետների կողմից շրջահայացորեն արված կանխատեսումների հիման վրա: Աշխատանքի
դիմաց վճարման դրույքը գնահատելիս կարիք կլինի հաշվի առնել աշխատավարձի ակնկալվող
կամ հնարավոր բարձրացումները, հավելյալ աշխատաժամանակի համար նախատեսվող
հավելումներն ու պարգեւատրային վճարումները:

---մինչդեռ, փաստացի աշխատած աշխատաժամերն առկա կլինեն ու հնարավոր կլինի դրանք

վերցնել աշխատաժամանակի թերթիկներից (հաշվարկավճարային տեղեկագրերից)` օգտվելով
ամեն գործ-պատվերի համար տրվող անհատական համարից, որը պետք է նշվի
աշխատաժամանակի թերթիկը լրացնելիս: Հիմնվելով գործ-պատվերը նույնականացնող համարի
վրա, կարելի կլինի կատարել խաչաձեւ հղումներ աշխատաժամանակի թերթիկից՝ գործ-
պատվերի ծախսային թերթիկ եւ հակառակը, եւ ըստ այդմ, ամփոփել տվյալ պատվերի համար
փաստացի կատարված աշխատանքային ծախսը: Վերջինս հաշվարկելու համար պետք է
օգտագործել աշխատավարձի ընթացիկ՝ տվյալ պահին գործող դրույքների ու փաստացի
ծախսված աշխատաժամանակի վերաբերյալ տվյալները:

(iii) Արտադրական վերադիր ծախսեր

---գործ-պատվերի շրջանակում ընդգրկվող արտադրական վերադիր ծախսերը գնահատվում են

կլանման դրույքների հիման վրա: Վերջինս հաշվարկելու համար պետք է կատարել կլանման
հիմքի խելամիտ ընտրություն ու այդպիսի հիմք հանդիսացող գործունեության մակարդակի
գնահատում (օրինակ, աշխատաժամերի կամ մեքենաժամերի):
---մինչդեռ, գործ-պատվերի շրջանակում ներառվող փաստացի արտադրական վերադիր
ծախսերը (կլանված վերադիր ծախսերը) հաշվարկվում են կլանման հիմք հանդիսացող
գործունեության փաստացի մակարդակը բազմապատկելով կլանման գնահատված դրույքով
(օրինակ՝ փաստացի աշխատաժամանակը բազմապատկելով մեկ աշխատաժամի հաշվով
գնահատված կլանման դրույքով):

Այստեղ պետք է հաշվի առնել, որ անշրջահայաց կերպով գնահատված կլանման դրույքը կարող է
լրջորեն վնասել ու ազդել ընկերության գործունեության արդյունքների վրա: Օրինակ՝ ոչ
խելամիտ, ասենք, զգալիորեն գերագնահատված կլանման դրույքը կարտացոլի ակնկալվող
բարձր ծախսեր եւ ցածր շահույթ, որը կարող է հանգեցնել սխալ կառավարչական որոշման՝
ընդլայնելու փոխարեն կրճատել արտադրության ծավալները: Ինչպես նաեւ, գնահատված բարձր
ծախսերը կարող են հանգեցնել պատվերի հարաբերականորեն բարձր գնի սահմանման, որը
կարող է բերել հաճախորդների քանակի կրճատման, եւ ըստ այդմ, վաճառքից եկամտի նվազման:

Գործ-պատվերի գնի սահմանման համար սովորաբար կիրառվում է “ծախսեր գումարած”

գնագոյացման կառուցվածքը կամ մեթոդը: Այս մեթոդի բովանդակությունը եւ կիրառումը
բավականին պարզ է. ընդհանուր ծախսերին գումարվում է ակնկալվող շահույթի գումարը՝ գործ-
պատվերի սահմանվող գինն որոշելու համար: Շահույթի ակնկալվող գումարը հաշվարկվում է
ընդհանուր ծախսերի նկատմամբ կիրառելով որոշակի տոկոս, որը կազմակերպության կողմից
գնահատվել է որպես շահույթի սահմանային տոկոս կամ ծախսերի նկատմամբ ակնկալվող
հավելաճ: Հասկանալի է, որ շահույթի սահմանային տոկոսի գնահատման համար հաշվի է
առնվում տվյալ գործ- պատվերի նկատմամբ պահանջարկն ու կատարման պայմանները, ինչպես
նաեւ արտաքին ու ներքին բազմապիսի գործոններ:

13. Բնութագրեք, թե ինչ է իրենից ներկայացնում և որ իրավիճակներում է կիրառվում ծախսերի

գնահատման շարունակական գործընթացի մեթոդը: Ինչ է իրենից ներկայացնում
շարունակական գործընթացի արդյունքի միավորի ինքնարժեքը: Բնորոշեք “համարժեք
միավորներ” հասկացությունը: Նկարագրեք, թե ինչպես է իրականացվում շարունակական
գործընթացի ծախսերի գնահատումը և ցույց տվեք դրա առանձնահատկությունները, երբ չկա
անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդ:

Շարունակական գործընթացի մեթոդն իրենից ներկայացնում է ծախսերի գնահատման եղանակ,

որը կիրառվում է այն իրավիճակներում, երբ զանգվածային արտադրության արդյունքում
թողարկվում են արտադրանքի բազմաթիվ նմանատիպ միավորներ: Կարելի է հստակեցնել, որ
շարունակական գործընթացն արտացոլում է միանման, շարունակաբար կրկնվող
գործառնությունների ամբողջություն: Ըստ այդմ, ենթադրվում է, որ մշակման ընթացքում
յուրաքանչյուր միավորի վրա կատարվում է միեւնույն չափի աշխատանք, հետեւապես, ծախսերը
հավաքվում ու ինքնարժեքին վերագրվում են ըստ տարբեր արտադրական փուլերի կամ
գործընթացների: Օրինակ, շինարարական ներկի կամ բենզինի, շոկոլադե սալիկների կամ
ըմպելիքների արտադրության համար կիրառելի է ծախսերի գնահատման շարունակական
գործընթացի մեթոդը:Կարելի է ամփոփել, որ շարունակական գործընթացը բնորոշող ու
տարբերակող հիմնական հատկանիշներից մեկն այն է, որ արտադրական գործընթացում
մշակվող բոլոր միավորները միատեսակ են, կամ՝ այլ խոսքով, միմյանցից անհատապես
տարբերակելի չեն:
Շարունակական գործընթացի տարբեր փուլերում միատեսակ մշակում են անցնում նույնատիպ
բազմաթիվ միավորներ: Միմյանց հաջորդող փուլերը պայմանականորեն կարելի է ներկայացնել
հետեւյալ կերպ՝ Գործընթաց 1, Գործընթաց 2, Գործընթաց 3, եւ այդպես շարունակ՝ կախված
նրանից, թե քանի փուլ կամ մաս է ներառում ամբողջ արտադրական գործընթացը: Որպես այս
ամենն լուսաբանող հակիրճ օրինակ կարելի է բերել կահույքի զանգվածային արտադրության
տարբեր փուլերը, ասենք, Գործընթաց 1-ը՝ փայտահումքի կտրտման ու մշակման փուլը,
Գործընթաց 2-ը՝ կառուցվածքի պատրաստման, Գործընթաց 3-ը՝ հավաքման, Գործընթաց 4-ը՝
լաքապատման, եւ այլն: Վերջին գործընթացը կներկայացնի ավարտական փուլը եւ այն
արտադրական օղակը, որտեղ կվերջնականացվի եւ ավարտուն տեսքի կբերվի արտադրանքը:
Հաշվի առնելով շարունակական գործընթացի առանձնահատկությունները, արդյունքի միավորի
ինքնարժեքը կհաշվարկվի հետեւյալ կերպ՝

Միավոր արտադրանքի ինքնարժեք = Կատարված արտադրական ծախսեր (ուղղակի նյութական,

աշխատանքային ծախսեր եւ արտադրական վերադիր) / Ակնկալվող արտադրանքի քանակ
(միավորներ)

Ակնկալվող արտադրանքի քանակն այն միավորներն են, որոնք նախատեսվում է ստանալ

արտադրական գործընթացի արդյունքում:

Շարունակական գործընթացի մեթոդի մեկ այլ բնորոշ առանձնահատկություն է այն, որ մի

գործընթացի վերջնական արդյունքը դառնում է հումք՝ նյութ կամ հումքային բաղադրիչ, մյուս՝
հաջորդող գործընթացի համար:

“Համարժեք միավորներ” հասկացության հիմքում դրված է այն գաղափարը, որ տվյալ քանակի

չավարտված, սակայն ֆիզիկապես առկա միավորները հաշվարկային կարգով կարելի է
ներկայացնել որպես որոշակի քանակի ավարտված միավորներ՝ ըստ ամբողջական միավորների
նկատմամբ ավարտվածության աստիճանի: Այլ խոսքով, մասնակիորեն ավարտված միավորները
կարող են արտահայտվել որպես ամբողջապես ավարտված միավորների որոշակի
համամասնություն:

Օրինակ, արտադրության գործընթացում ենթադրենք հաշվետու ժամանակաշրջանի

ավարտին առկա են 100 դեռեւս չավարտված միավորներ՝ 50% ավարտվածության աստիճանով:
Այս 100՝ 50%-ով ավարտված միավորների արժեքը պայմանականորեն կարող է հավասարեցվել ու
ներկայացվել որպես 50 ամբողջապես ավարտված միավորներ: Մեկ այլ դարձվածքով, ընդունվում
է, որ կատարել 50% աշխատանք՝ 100 միավորների վրա, նույնն է, թե կատարել ամբողջական կամ
100% աշխատանք՝ 50 միավորների վրա: Հասկանալի է, որ ֆիզիկական առումով այդքան էլ
իմաստալից չէ հավասարեցնել 100 50%-ով ավարտված միավորները՝ 50 100%- ով ավարտված
միավորների, սակայն արժեքային, եւ առանձնապես՝ գործընթացի ծախսերի գնահատման
համատեքստում, դա իմաստ ունի եւ միանգամայնորեն կիրառելի է:

Հասկանալի է, որ գործընթացում գտնվող միավորներն արտադրական ծախսերի տարբեր

բաղադրիչների (տարրերի) գծով կարող են ունենալ ավարտվածության տարբեր աստիճաններ:
Օրինակ, հնարավոր է, որ անհրաժեշտ ուղղակի նյութերը գործընթացի սկզբում եւեթ
ամբողջությամբ բաց են թողնվել արտադրություն, սակայն ուղղակի աշխատանքային ու
արտադրական վերադիր ծախսերը միայն մասնակիորեն են կատարվել մշակվող միավորների
վրա: Ուրեմն, այդ դեպքում հնարավոր է, որ ուղղակի աշխատանքային ու արտադրական
վերադիր ծախսերի գծով ավարտվածության աստիճանը կազմի, ասենք, 60%, մինչդեռ ուղղակի
նյութերի գծով կազմում է հենց 100%:Եվ, քանի որ ծախսերի տարբեր բաղադրիչների գծով
գործընթացում մշակվող միավորները կարող են ունենալ ավարտվածության տարբեր
աստիճաններ, հետեւապես, համարժեք միավորների արտացոլումն էլ կկատարվի առանձին-
առանձին՝ ըստ ծախսային տարրերի, այսինքն՝ ըստ ուղղակի նյութերի, ուղղակի
աշխատանքային ծախսերի եւ արտադրական վերադիր ծախսերի: Շատ դեպքերում,
ավարտվածության մեկ միասնական աստիճան կարող է գնահատվել ուղղակի աշխատանքային
եւ արտադրական վերադիր ծախսերի համար: Ինչպես նշվել է նախորդ թեմաներից մեկում,
ուղղակի աշխատանքային եւ արտադրական վերադիր ծախսերի ամբողջությունն ընդունված է
անվանել վերամշակման (կամ`փոխակերպման) ծախսեր:

Միավոր ինքնարժեքը կներկայացնի ծախսային բաղադրիչների (ուղղակի նյութերի, ուղղակի

աշխատանքային ծախսերի եւ արտադրական վերադիր ծախսերի) գծով առանձին համարժեք
միավորների հիման վրա հաշվարկված համապատասխան միավոր ծախսերի համակցություն
(գումար):

14. Նկարագրեք, թե ինչպես է իրականացվում շարունակական գործընթացի ծախսերի

գնահատումը և ցույց տվեք դրա առանձնահատկությունները, երբ առկա են անավարտ
արտադրության սկզբնական և վերջնական մնացորդներ, մասնավորապես՝ ա. “միջին կշռված
արժեքի” մեթոդի կիրառությամբ, և բ. “Առաջինը՝ մուտք, առաջինը ելք (ԱՄԱԵ)” մեթոդի
կիրառությամբ: Համառոտ բնութագրեք այդ երկու մեթոդների տարբերությունները:

Եթե հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբում առկա է նախորդ ժամանակաշրջանից փոխադրված

մնացորդ, ապա՝

ամբողջապես ավարտված միավորների եւ անավարտ արտադրության վերջնական մնացորդի

արժեքը կարող է գնահատվել կիրառելով երկու տարբեր եղանակներ՝ (i) “Միջին կշռված արժեքի”
մեթոդը, կամ՝ (ii) “Առաջինը՝ մուտք, առաջինը ելք (ԱՄԱԵ)” մեթոդը:

Այս մեթոդների կիրառության սկզբունքները նման են փոխադարձ պաշարների արժեքի

չափման համանուն բանաձեւերի համատեքստին:

Միջին կշռված արժեքի մեթոդի կիրառման դեպքում տարբերակում չի դրվում հաշվետու

ժամանակաշրջանի սկզբում գործընթացում արդեն եղած միավորների եւ ժամանակաշրջանի
ընթացքում գործընթաց նոր մուտք եղած միավորների միջեւ:

Անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդի ծախսերը գումարվում են ընթացիկ

ժամանակաշրջանում կատարված ծախսերին, որպեսզի այդ ընդհանուր ծախսերը՝
համապատասխան համարժեք միավորներին հարաբերելով՝ գնահատվի միջին կշռված արժեքը:

o Այլ խոսքով, միջին կշռված եղանակի կիրառության դեպքում ավարտված միավորները

գնահատվում են հաշվարկված միջին արժեքի հիման վրա:

“Առաջինը՝ մուտք, առաջինը ելք (ԱՄԱԵ)” մեթոդի կիրառության դեպքում ենթադրվում է, որ

անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդ ներկայացնող միավորները պետք է
ավարտվեն սկզբում՝ մինչեւ այլ միավորների մուտքը գործընթաց կամ դրանց մշակումը: Այլ
խոսքով, ենթադրվում է, որ նախորդ ժամանակաշրջանից փոխադրված անավարտ միավորները
կավարտվեն առաջինը, եւ նոր միայն՝ հաշվետու ժամանակաշրջանում սկզբնավորված եւ
մշակված միավորները:Ըստ այդմ, գործընթացի ծախսերի գնահատման ԱՄԱԵ մեթոդի
կիրառության դեպքումպետք է հաշվի առնել հետեւյալ առանձնահատկությունները՝
 ավարտված միավորները կներառեն՝ (i) անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդից
ժամանակաշրջանի ընթացքում վերջնական տեսքի բերված միավորները, եւ (ii)
ժամանակաշրջանի ընթացքում սկսված եւ ավարտված միավորները:

Օրինակ, եթե անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդի նյութերի գծով

ավարտվածության աստիճանը 80% է, իսկ աշխատանքային ու վերադիր ծախսերի գծով՝ 30%,
ապա ժամանակաշրջանում տվյալ միավորները ավարտուն տեսքի բերելու համար կարիք կլինի
նյութերի գծով կատարել 20% լրացուցիչ աշխատանք, իսկ աշխատանքային ու վերադիր
ծախսերի գծով՝ 70%:

նախորդ ժամանակաշրջանի անավարտ արտադրության վերջնական մնացորդը, որը

կներկայացնի հաշվետու ժամանակաշրջանի անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդ,
չի համարվի հաշվետու ժամանակաշրջանի ծախս, հետեւապես, չի ներառվի համարժեք
միավորին բաժին ընկնող ծախսի որոշման հաշվարկում:

Դա ենթադրում է, որ հաշվետու ժամանակաշրջանում տվյալ գործընթացում կատարված

ծախսերը կբաշխվեն հետեւյալ խումբ միավորների միջեւ՝

---անավարտ արտադրության սկզբնական մնացորդից հաշվետու ժամանակաշրջանում

ավարտված միավորներ.

---միավորներ, որոնք սկսվել ու ավարտվել են հենց հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում

(ժամանակաշրջանում ամբողջությամբ կատարված միավորներ).

---անավարտ արտադրության վերջնական մնացորդ ներկայացնող միավորներ (հաշվետու

ժամանակաշրջանում սկսված եւ չավարտված միավորներ):

15. Բնորոշեք ինքնարժեքի արտացոլման երկու՝ փոփոխուն և կլանման եղանակների

կիրառության հիմնական նպատակները, դրանց առանձնահատկություններն ու
տարբերությունները: Ինչ է իրենից ներկայացնում “սահմանային շահույթ” հասկացությունը:
Բնորոշեք դրա առանձնահատկությունները, որոնք հատկապես այն դարձնում են կիրառելի՝
կառավարչական որոշումների կայացման նպատակով:

Փոփոխուն եւ կլանման եղանակներն իրենցից ներկայացնում են վաճառքի ինքնարժեքի եւ

պաշարների վերջնական մնացորդի արտացոլման երկու տարբեր կառավարչական ձեւաչափեր:
Այս եղանակների առանցքային տարբերությունը հաստատուն արտադրական վերադիր
ծախսերի նկատմամբ մոտեցումն է: Կլանման եղանակի դեպքում՝ հաստատուն արտադրական
վերադիր ծախսերը դիտվում են որպես արտադրանքի արժեքի մաս կազմող ծախսեր եւ այլ
արտադրական ծախսերի հետ մեկտեղ վերագրվում են արտադրանքի միավորի ինքնարժեքին:
Փոխարենը, փոփոխուն եղանակի դեպքում հաստատուն արտադրական վերադիր ծախսերը՝
համանման ոչ արտադրական ծախսերին՝ դիտվում են որպես ժամանակաշրջանային ծախսեր եւ
ամբողջապես արտացոլվում հաշվետու ժամանակաշրջանի ֆինանսական արդյունքներում:

Ինքնարժեքի արտացոլման փոփոխուն եղանակի հիմքում ընկած է “սահմանային շահույթ”

հասկացությունը: Միանգամից կարելի է նշել, որ սահմանային շահույթը հաշվարկվում է հետեւյալ
կերպ՝
Սահմանային շահույթ = Վաճառքի գին - Փոփոխուն ծախսեր

“Սահմանային շահույթ” եզրույթն արտացոլում է կարեւոր կառավարչական գաղափար եւ

նշանակալի կիրառություն ունի կառավարչական որոշումների կայացման գործընթացում:
Սահմանային շահույթը՝ մեկ այլ դարձվածքով՝ կարելի է նկարագրել որպես “եկամուտներ՝
ուղղված հաստատուն ծախսերի ծածկմանն ու զուտ շահույթի ստեղծմանը”: Այսպիսով,
սահմանային շահույթը վաճառքի գնի եւ բոլոր փոփոխուն ծախսերի տարբերությունն է
(ներառյալ՝ ոչ արտադրական փոփոխուն ծախսերը), եւ սովորաբար արտահայտվում է միավոր
արտադրանքի համար.

Պետք է տարբերակել, որ սահմանային շահույթի հաշվարկման համար հաշվի են առնվում բոլոր՝

արտադրական եւ ոչ արտադրական փոփոխուն ծախսերը, մինչդեռ փոփոխուն (սահմանային)
ինքնարժեքը ներառում է միայն արտադրական փոփոխուն ծախսերը: Սահմանային (կամ`
փոփոխուն) եղանակով գնահատված պաշարների ինքնարժեքն արտացոլվում է փոփոխուն
արտադրական ծախսերի հիման վրա:

Կարելի է բերել որոշ դիտարկումներ ու կիրառելի հավասարություններ՝

Սահմանային շահույթը մեկ միավոր արտադրանքի հաշվով հաստատուն մեծություն է՝ անկախ

արտադրության ու վաճառքի ծավալներից:

Ոչ համանմանորեն, շահույթը (զուտ շահույթը) մեկ միավոր արտադրանքի հաշվով կփոփոխվի՝

կախված արտադրության ու վաճառքի ծավալներից:

Ընդհանուր սահմանային շահույթ = Միավոր սահմանային շահույթ X Վաճառքիծավալ

Շահույթը (զուտ շահույթը) = Ընդհանուր սահմանային շահույթ – Հաստատուն վերադիր

ծախսեր

16. Նկարագրեք Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության կառուցվածքը, երբ ա.

կիրառվում է ինքնարժեքի արտացոլման կլանման եղանակը, և բ. կիրառվում է ինքնարժեքի
արտացոլման փոփոխուն եղանակը: Բնութագրեք, թե այս երկու եղանակներից (կլանման թե
փոփոխուն) որի դեպքում է, որ ստացվում ավելի մեծ շահույթ, երբ՝ ա. երբ պաշարների
մակարդակն աճում է, և բ. երբ պաշարների մակարդակը նվազում է: Մեկնաբանեք և
հիմնավորեք այս երկու մեթոդների կիրառության դեպքում ստացվող շահույթի մեծությունների
տարբերությունները, և այն, թե ինչպես կարելի է դրանք համահավասարեցնել:

17. Բնութագրեք “ծախսեր-ծավալ-շահույթ” փոխկապվածության վերլուծության էությունը:

Նկարագրեք, թե ինչպիսին է Ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվության
այլընտրանքային ձևաչափը՝ հիմնված սահմանային շահույթի վրա: Բնորոշեք “սահմանային
շահույթ” և “սահմանային շահույթի հարաբերական ցուցանիշ” հասկացությունները և
մեկնաբանեք դրանց կիրառման ուղղությունները: Ինչ է իրենից ներկայացնում “սահմանական
կետ” հասկացությունը՝ ա. քանակային և բ. արժեքային (գումարային) արտահայտությամբ, և
ինչպես կարելի է դրանք հաշվարկել, և թե ինչու է այն կարևոր կառավարչական որոշումների
կայացման տեսանկյունից:
“Ծախսեր-ծավալ-շահույթ” վերլուծությունն իրենից ներկայացնում է ուսումնասիրություն, թե
ինչպես են ծախսերի ու արտադրության ծավալի (արտադրանքի քանակի) փոփոխությունները
ներազդում ընկերության շահույթի վրա: Այսպիսի վերլուծության արդյունքում ստացվող
եզրահանգումները կարեւոր են ընկերության ֆինանսական արդյունքը պլանավորելու
տեսանկյունից: Ինչպես նաեւ, “ծախսեր-ծավալ-շահույթ” վերլուծությունը նշանակալի գործոն է
այնպիսի կարեւոր կառավարչական որոշումներ կայացնելու առումով, ինչպես օրինակ, վաճառքի
գնի սահմանումը, տարբեր արտադրատեսակների արտադրության օպտիմալ
քանակությունների որոշումը, արտադրական հզորություններն առավելագույնս օգտագործելուն
ուղղված որոշումները, եւ այլն: Վերլուծության ընթացքում դիտարկվում են տարբեր
բաղադրիչների փոխկապվածությունը, իսկ այդպիսի բաղադրիչներ են, մասնավորապես,
արտադրության ծավալը կամ գործունեության մակարդակը, միավոր արտադրանքի վաճառքի
գինը, միավոր արտադրանքի փոփոխուն ծախսերը, ընդհանուր հաստատուն ծախսերը, տարբեր
արտադրատեսակների արտադրության օպտիմալ քանակությունները, եւ այլն:

Քանի որ “ծախսեր-ծավալ-շահույթ” վերլուծությունը կարեւոր է կառավարչական որոշումներ

կայացնելու համար, շատ դեպքերում կառավարչական անձնակազմը նպատակահարմար է
համարում ներքին օգտագործման նպատակներով ունենալ սահմանային շահույթի վրա հիմնված
այլընտրանքային ձեւաչափով պատրաստվող Ֆինանսական արդյունքների մասին
հաշվետվություն: Ի տարբերություն ավանդական եղանակով պատրաստվող Ֆինանսական
արդյունքների մասին հաշվետվության, որտեղ ծախսերը դասակարգվում եւ ներկայացվում են
ըստ գործառույթի (կամ` ֆունկցիայի. վաճառքի ինքնարժեք, վարչական ծախսեր, իրացման
ծախսեր, եւ այլն), այս՝ այլընտրանքային ձեւաչափով պատրաստվող հաշվետվության մեջ
ծախսերը դասակարգվում եւ ներկայացվում են ըստ վարքի (որպես փոփոխուն կամ
հաստատուն), ինչպես նաեւ հաշվարկվում ու ներկայացվում է սահմանային շահույթը:

Սահմանային շահույթն իրենից ներկայացնում է այն եկամուտը, որը մնում է բոլոր փոփոխուն
ծախսերը հանելուց հետո: Հաճախ, սահմանային շահույթը ներկայացվում է ինչպես ընդհանուր
գումարով, այնպես էլ՝ միավորի հաշվով:

Սահմանային շահույթի հարաբերական ցուցանիշն իրենից ներկայացնում է սահմանային

շահույթի համամասնությունը՝վաճառքի նկատմամբ: Ըստ այդմ, սահմանային շահույթի
հարաբերական ցուցանիշի հաշվարկման բանաձեւը կլինի այսպիսին՝

Սահմանային շահույթի հարաբերական ցուցանիշ = (միավոր սահմանային շահույթ / միավոր

վաճառքի գին) X 100

“Ծախսեր-ծավալ-շահույթ” փոխկապվածության վերլուծության հիմնական արտացոլումը

գործունեության այն մակարդակն է, որի դեպքում ընդհանուր եկամուտները հավասար են
ընդհանուր ծախսերին (հաստատուն եւ փոփոխուն): Գործունեության այս մակարդակն
անվանվում է սահմանական կետ: Սահմանական կետն արտացոլում է վաճառքի այն ծավալը, որի
դեպքում ընկերությունը չի ունենա ոչ շահույթ, եւ ոչ էլ՝ վնաս:

Երբ ընկերությունն կիրառում է միավոր սահմանային շահույթը, ապա սահմանական կետը՝

քանակական արտահայտությամբ, կհաշվարկվի որպես ընդհանուր հաստատուն ծախսերի եւ
միավոր սահմանային շահույթի հարաբերություն՝

Սահմանական կետ (քանակ) = ընդհանուր հաստատուն ծախսեր / միավոր սահմանային

շահույթ:
Սահմանական կետը՝ արժեքային (կամ`գումարային) արտահայտությամբ՝ կարելի է հաշվարկել
ընդհանուր հաստատուն ծախսերը բաժանելով սահմանային շահույթի հարաբերական
ցուցանիշի վրա: Ուրեմն,

Սահմանական կետ (գումար) = ընդհանուր հաստատուն ծախսեր / սահմանային շահույթի

հարաբերական ցուցանիշ:

Սահմանական կետի վերաբերյալ իմացությունը կարեւոր ու օգտակար է կառավարչական

անձնակազմի համար, մասնավորապես, երբ պետք է որոշել, թե արդյոք օգտավետ կլինի
արտադրել նոր արտադրատեսակ, կամ փոխել արտադրանքի վաճառքի գինը, կամ էլ՝ թափանցել
նոր շուկայական տեղադիրքեր:

18. Բնութագրեք “թիրախային շահույթ” հասկացությունը՝ դրա ա. քանակային և բ. արժեքային

(գումարային) արտահայտությունները, և թե ինչպես կարելի է դրանք հաշվարկել և կիրառել
կառավարչական որոշումներ կայացնելիս: Մեկնաբանեք “ապահովության սահման” և
“ապահովության սահմանի հարաբերական ցուցանիշ” հասկացությունները, ինչպես են դրանք
հաշվարկվում և ինչ կիրառություն կարող են ունենալ: Բերեք մեկ օրինակ, որը կցուցադրի
“ծախսեր-ծավալ-շահույթ” վերլուծության կիրառությունը՝ փոփոխվող գործարար
միջավայրում:

Ընդհանուր ռազմավարության համատեքստում, կառավարչական անձնակազմը շատ դեպքերում

դնում է նպատակ՝ ունենալ այս կամ այն չափի շահույթ: Մեկ այլ բնորոշմամբ, պլանավորվում է
թիրախային շահույթը (կամ՝ թիրախային զուտ շահույթը): Հասկանալի է, որ թիրախային
շահույթն արտացոլվում է վաճառքի այն ծավալով կամ գումարով, որի դեպքում ընկերությունը
կհասնի նպատակադրված շահույթին: Այլ խոսքով, քանի միավոր արտադրանք ընկերությունը
պետք է վաճառի, կամ՝ վաճառքից որքան եկամուտ պետք է վաստակի, որ նվաճի ու ունենա
սահմանված թիրախային շահույթը:

Մաթեմատիկական հավասարություն կազմելու միջոցով թիրախային շահույթն որոշելիս՝ հաշվի

է առնվում, որ ի տարբերություն սահմանական կետի, որի դեպքում չի առաջանում շահույթ կամ
վնաս (հետեւապես, չի ներառվում հաշվարկում), թիրախային շահույթի դեպքում պետք է հաշվի
առնել, որ կա նպատակադրված շահույթի գումար, եւ որ այն պետք է ներառել հաշվարկում: Ըստ
այդմ, գումարելով նպատակադրված շահույթի գումարը սահմանական կետի որոշման
մաթեմատիկական հավասարության մեջ ներկայացվող հաստատուն եւ փոփոխուն ծախսերին եւ
այդ ամբողջությունը համակշռելով եկամուտների հետ,կարելի է ստանալ թիրախային շահույթը՝
քանակական արտահայտությամբ (քանի միավոր պետք է վաճառել, որ ստացվի տվյալ գումարի
նպատակադրված, կամ որ նույնն է՝ թիրախային շահույթը)

Պահանջվող եկամուտներ = ՀԾ + ՓԾ + ԶՇ, այստեղից՝

(ՄԳ X Ք) = (ՄՓԾ X Ք) + ՀԾ + Թիրախային շահույթ

Համանման սահմանական կետին վերաբերող հաշվարկներին, թիրախային շահույթն եւս կարող

է գնահատվել արժեքային (կամ` գումարային) արտահայտությամբ՝ կիրառելով սահմանային
շահույթի հարաբերական ցուցանիշը (համարիչում ավելացնելով թիրախային շահույթի
գումարը)՝
Պահանջվող վաճառքի գումար = (ընդհանուր հաստատուն ծախսեր + թիրախային շահույթ) /
սահմանային շահույթի հարաբերական ցուցանիշ:

“Ծախսեր-ծավալ-շահույթ” փոխկապվածության վերլուծության մեկ այլ շրջանակ է

ներկայացնում “ապահովության սահման” հասկացությունը: Ապահովության սահմանն իրենից
ներկայացնում է փաստացի (կամ՝ ակնկալվող) վաճառքի եւ սահմանական կետին հասնելու
համար պահանջվող վաճառքի տարբերությունը: Այս ցուցանիշն արտացոլում է այն
ապահովվածության չափը, կամ պատկերավոր ասած՝ “ապահովության բարձիկը”, թե
ընկերության համար որքան իրատեսական կամ հավանական կլինի առնվազն չունենալ վնաս,
եթե նույնիսկ վաճառքի ավելի բարձր ակնկալվող ծավալներն իրականություն չեն դարձել:
Ինչպես նախորդ երկու ցուցանիշների պարագայում, ապահովության սահմանն եւս կարող է
արտահայտվել ինչպես բացարձակ գումարով, այնպես էլ հարաբերական
արտահայտությամբ`փաստացի (կամ ակնկալվող) վաճառքի նկատմամբ:

Գումարային (բացարձակ) արտահայտությամբ՝ ապահովության սահմանն հաշվարկվում է

որպես փաստացի (կամ՝ ակնկալվող) վաճառքի եւ սահմանական կետին հասնելու համար
պահանջվող վաճառքի (ավելի հակիրճ՝ սահմանական վաճառքի) միջեւ տարբերություն՝

Ապահովության սահման (գումար) = Փաստացի (կամ՝ ակնկալվող) վաճառք – սահմանական

վաճառք

Ապահովության սահմանի հարաբերական ցուցանիշը հաշվարկվում է գումարային

արտահայտությամբ ապահովության սահմանը հարաբերելով փաստացի (կամ՝ ակնկալվող)
վաճառքի գումարին: Այսպիսով, ապահովության սահմանի հարաբերական ցուցանիշի
բանաձեւը հետեւյալն է՝

Ապահովության սահմանի հարաբերական ցուցանիշ = [գումարային արտահայտությամբ

ապահովության սահման / փաստացի (ակնկալվող) վաճառքի գումար] X 100:

Իրավիճակ 2: Որպեսզի դիմանա խիստ մրցակցային պայմաններին, ընկերության

կառավարչական անձնակազմն որոշել է կատարել կապիտալ ներդրում եւ գնել նոր
տեխնոլոգիական հագեցվածությամբ սարքավորում, որի գործարկումը կնվազեցնի
արտադրանքի արտադրության համար կատարվող ուղղակի աշխատանքային ծախսերը: Նաեւ,
ընկերության կառավարչական անձնակազմը գնահատել է, որ այդ նոր կապիտալ ներդրման
արդյունքում ընդհանուր հաստատուն ծախսերը կավելանան 30%- ով, մինչդեռ փոփոխուն
միավոր ծախսը կնվազի նույն՝ 30%-ով: Խնդրո առարկա: Ինչ ազդեցություն կունենա նոր
սարքավորման գործարկումը սահմանական կետին հասնելու համար պահանջվող վաճառքի
քանակության վրա: “Ծախսեր-ծավալ-շահույթ” վերլուծության տարածում խնդրո առարկայի
նկատմամբ: Ընդհանուր հաստատուն ծախսերը նոր պայմաններում կդառնան 468,000 պ.մ.
[360,000 X 1.3]: Միավոր փոփոխուն ծախսը կկազմի 315 պ.մ. [450 X 0.70]: Քանակով
արտահայտված սահմանական կետի նոր մակարդակը կկազմի մոտավորապես 1,076 միավոր
(կլորացված) [468,000 / (750 - 315)]: Ինչպես դիտարկելի է, կապիտալ ներդրման արդյունքում
երեւան եկող նշված փոփոխությունները կարելի է նպաստավոր համարել ընկերության համար.
սահմանական կետին հասնելու համար պահանջվող վաճառքի միավորների քանակը նվազել է
մոտավորապես 124-ով կամ մոտավորապես 10.33%-ով:

19. Մեկնաբանեք գործառնությունների վրա հիմնված ծախսերի գնահատման մեթոդի

էությունն՝ որպես ծախսերի գնահատման նոր մոտեցման կարիքի արտացոլում և տարբերակեք
այն ծախսերի գնահատման ավանդական համակարգերից: Ինչ են իրենցից ներկայացնում
“ծախսային ավազան և ծախսային շարժիչ” հասկացությունները, և ինչպես են դրանք
կիրառվում գործառնությունների վրա հիմնված ծախսերի գնահատման մեթոդի շրջանակում:
Բերեք “ծախսային ավազանների” և “ծախսային շարժիչների” երկուական օրինակ:

Ընդհանրական բնորոշմամբ, գործառնությունների վրա հիմնված ծախսերի գնահատումը

միավոր արտադրանքին վերադիր ծախսերը բաշխելու մոտեցում է: Իսկ ավելի առանձնակի
նկարագրությամբ, գործառնությունների վրա հիմնված ծախսերի գնահատման մեթոդի
շրջանակում կատարվում է վերադիր ծախսերի բաշխում գործունեության բազմակի օղակների
(կամ՝ “ծախսային ավազանների”) միջեւ, այնուհետեւ, այդ գործառնությունների հետ
կապակցված ու խելամտորեն արտացոլող բաշխման հիմքերի (կամ “ծախսային շարժիչների”)
միջոցով վերադիր ծախսերը վերագրվում են արտադրանքին: Այս շրջանակն ավելի հստակորեն
պատկերացնելու համար կիրառելի են գործառնությունների վրա հիմնված մեթոդն արտացոլող
որոշ հասկացություններ:

Առաջին փուլի ընթացքում վերադիր ծախսերը կուտակվում են “ծախսային ավազաններում” (ի

հակադրություն՝ կլանման ավանդական եղանակի, երբ վերադիր ծախսերը հավաքվում են ըստ
արտադրամասերի կամ գործ- պատվերների): Վերադիր ծախսերի կուտակման “ծախսային
ավազանների” օրինակներ կարող են արտացոլել նյութերի պատվիրման, մեքենաների
գործարկման նախապատրաստման, արտադրանքի հավաքման, արտադրանքի տեխնիկական
զննության, եւ այլ գործառնություններ: Երկրորդ փուլի ընթացքում՝ “ծախսային ավազաններին”
բաշխված վերադիր ծախսերը վերագրվում են արտադրանքի միավորին՝ կիրառելով “ծախսային
շարժիչները”: Վերջինիս միջոցով, ինչպես նշվեց, չափվում ու արտացոլվում են անհատապես
նույնականացված գործառնությունները, որոնք կատարվում են արտադրանքի արտադրության
կամ ծառայության մատուցման նպատակով: Որպես “ծախսային շարժիչների” օրինակներ կարող
են ծառայել, օրինակ, գնման պատվերների քանակը, մեքենաների գործարկման
նախապատրաստումների քանակը, աշխատաժամերը, տեխնիկական զննության
գործընթացների քանակը, եւ այլն:

20. Բնութագրեք ու նկարագրեք գործառնությունների վրա հիմնված ծախսերի գնահատման

մեթոդի շրջանակում կատարվող չորս քայլերը, դրանցից յուրաքանչյուրի նպատակը,
կիրառության բովանդակությունը կամ հաշվարկման կարգը: Ներկայացրեք
գործառնությունների վրա հիմնված մոտեցման հարաբերական առավելություններն ու ոչ
նպաստավոր կողմերը: