VISOKA ZDRAVSTVENA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA U BEOGRADU

Specijalističke strukovne studije

Oblast kliničke nege

SEMINARSKI RAD

Predmet:

Metodologija istraživanja u zdravstvu

Tema:

Baze podataka u zdravstvu

 SADRŽAJ: Str.

1. UVOD 3
2. ZDRAVSTVENA INFORMATIKA 4
3. ZDRAVSTVENA KOMUNIKACIJA 4
4. BAZE PODATAKA 5
4.1. Vrste baze podataka 6
4.2. Najvažnije baze podataka u području biomedicine i
7
zdravstva
5. PRETRAŽIVANJE BAZE PODATAKA 9
5.1. Pretraživanje po autoru 10
5.2. Pretraživanje po naslovu 11
5.3. Pretraživanje po ključnim rečima 11
5.4. Pretraživanje referenci 11
5.5. Napredno pretraživanje 11
5.5.1. MeSH 12
6. ZAKLJUČAK 13
7. LITERATURA 14

2
 1. UVOD

Područje zdravstva neprestano se razvija i od članova profesionalne zajednice očekuje

se sistematsko praćenje novih medicinskih saznanja i dostignuća. Budući da je količina
raspoloživih informacija sve veća za svakog naučnika je važno da dobije globalni pregled
vlastitog područja. Porast naučnih istraživanja kao i sve veći broj naučnika i istraživača, te
pojave novih naučnih disciplina, dovodi do povećanja broja rezultata naučnih informacija
objavljenih u časopisima i drugim publikacijama. Renomirani proizvođači baza podataka
nastoje da kvalitetnije organizuju informacije i time olakšaju pristup informacijama.
Selektivnost u izboru i uključivanju časopisa u pojedine baze podataka obezbeđuju
korisnicima relevantnost objavljenih informacija. Temeljni kriterijumi koji se koriste u
određivanju relevantnosti dostupnih izvora informacija su: jedinstvenost, pokrivenost,
verodostojnost i ugled izdavača sekundarnih izvora informacija.
Medicinska terminologija predstavlja sastavni deo medicinskih nauka sa kojima se
medicinsko osoblje svakodnevno susreće i veoma je opsežna. Procenat godišnjeg prirasta
novih saznanja u medicini iznosi od 10 do 15% godišnje. Lekar, kao pojedinac, više nije u
mogućnosti da prati taj napredak čak ni u svom specijalnom području delatnosti i da
novostečena znanja koristi u praktičnoj terapiji koju sprovodi. Rad uređaja koji se koriste u
hirurgiji i dijagnostici kontrolišu računari. Imajući u vidu interes bolesnika, u budućnosti se
neće moći zamisliti dijagnoza, a ni terapija bez upotrebe računara. Podaci iz istorije bolesti,
rezultata ispitivanja i laboratorijskih analiza predstavljaju ulazne podatke za dijagnostikovanje
simptoma bolesti. Poznato je da u savremenoj medicini postoji više od 100.000 simptoma koji
mogu ukazivati na oko 10.000 oboljenja. Prema tome dijagnoza koju lekar treba da postavi
može predstavljati kombinovanu pojavu većeg broja oboljenja istovremeno. Umesto listanja
debelih knjiga radi postavljanja dijagnoze i zadavanja terapije, upotreba računara sa
odgovarajućim softverom može da brže reši taj problem. Informacioni sistem u zdravstvu
treba da omogući lekaru iz bilo kog dela sveta pristup zdravstvenom kartonu pacijenta koji se
razboleo.

3
 2. ZDRAVSTVENA INFORMATIKA

Zdravstvena infomatika je naučna disciplina koja se bavi teorijom i praksom

informacionih procesa u zdravstvenoj zaštiti, zatim pitanjima obrade podataka i informacija u
sistemu zdravstvene zaštite i svim implikacijama koje ti procesi imaju sa teorijskog,
tehnološkog i aplikativnog aspekta na medicinsku problematiku. Osnovne kemponente jednog
zdravstvenog informacionog sistema su:
 kadrovi (organizatori, planeri, dizajneri, menadžeri, programeri, korisnici)
 baza podataka
 tehnička baza i
 programska podrška.

Jedan od osnovnih problema u zdravstvu i savremenoj medicini, uopšte, predstavlja

prikupljanje, manipulisanje, obrada i korišćenje podataka, koji se svakodnevno u velikim
količinama sakupljaju u ogromnoj dokumentaciji zdravstvenih ustanova.
U ovome radu predstavljene su neke od važnijih opštih i specijalizovanih baza podataka
koje medicinski radnici koriste u svakodnevnom pronalaženju i pristupu najnovijim
medicinskim saznanjima.

3. ZDRAVSTVENA KOMUNIKACIJA

Komunikacija je razmena informacija između pojedinaca na temelju zajedničkog

sistema znakova. Razvoj nauke, ali i društva uopšte, moguće je pratiti od trenutka kada su
ljudi započeli sistematski zapisivati i čuvati oblike verbalne komunikacije. Naučnu
komunikaciju moguće je odrediti kao proces prezentacije, slanja i primanja nuačnih
informacija u društvu. Specifičnosti naučne komunikacije u medicinskim naukama ogleda se i
u komunikaciji između različitih profila stručnjaka i na različite načine, pa se ona tako odvija
putem izvornih naučnih radova objavljenih u naučnim časopisima, putem kliničkih
istraživanja, preglednih radova, prikaza slučajeva i to na četiri načina:
1. naučnik: naučnik (putem naučnih članaka),
2. naučnik: lekar praktičar (putem kliničkih ispitivanja/ogleda),
3. praktičar: praktičar (putem preglednih radova)

4
 4. praktičar: naučnik (putem prikaza bolesnika/slučaja).
Osnovna obeležja naučne komunikacije u medicinskim naukama moguće je sažeti u pet
tačaka koje slede:
 Kumulativnost: sakupljanje medicinskih informacija i medicinskog znanja je trajni
proces, a svako novo naučno objavljivanje počinje od prethodno objavljenih
rezultata.
 Grananje i specijalizacija: zbog stalnog povećanja medicinskog znanja, naučnici i
lekari praktičari sužavaju svoja područja interesovanja. Grananjem medicine kao
nauke i struke na uže specijalnosti te pojava novih naučnih disciplina kao i saradnja
naučnika sa različitih područja istraživanja i rešavanja medicinskih pitanja, dovode
do povećanja broja informacija i sredstava koja ih prenose.
 Rast i zastarevanje: broj novih medicinskih informacija stalno se povećava iako neka
naučna istraživanja nisu jednaka u svim područjima medicine.
 Međunarodnost: medicinske informacije je potrebno objavljivati na međunarodnim
razmerama, bez obzira na jezik, politiku ili neke druge različitosti jer su medicinske
nauke „nadnacionalne.“
 Javna dostupnost: zableženo medicinsko znanje je javno i dostupno svima.

4. BAZE PODATAKA

Prethodnici bibliografskih baza podataka predstavljaju štampane publikacije odnosno

tzv. časopisi indeksa, te časopisi sažetaka. Pretraživanjem spomenutih, dobijaju se osnovni
bibliografski podaci koji služe za pronalaženje određene publikacije. U medicini, to su
najčešće podaci o radovima objavljeni u medicinskim časopisima. Među najpoznatijim i
najstarijim časopisima indeksa svakako se smatraju Chemical Abstracts i Index Medicus.
Spomenute sekundarne publikacije sastojale su se od više vrsta indeksa (abecedno sređenih
popisa podataka kao prezimena autora, predmeta, citata itd.), a zadatak im je bila da
korisnika upute na izvorne radove.
Baza podataka - Database (“dejtabejz”) predstavlja kolekciju uskladištenih podataka,
po pravilu organizovana u polja (field), zapise (record) i datoteke (file). Praćena je opisom i
shemom. Više međusobno povezanih baza podataka čine banku podataka (databank).

5
 U izradi baza podataka učestvuju stručnjaci različitih profila pa tako:
 Naučnici i istraživači definišu strukturu baza podataka te paze da budu uključeni svi
oni elementi koji opisuju rad,
 programeri izrađuju bazu i interfejs te se brini o tehničkoj podršci,
 indekseri opisuju radove i pridaju im ključne reči.

Baze podataka su izvori pouzdanih naučnih informacija, organizovane su sistemski,

pregledne su, informacije koje pružaju svakako su relevantne, a njihovi proizvođači su
ugledne ustanove koje obezbeđuju pouzdanost i kvalitet pruženih informacija. Osim toga,
korištenje baza podataka članovima naučne i istraživačke zajednice (istraživačima,
nastavnicima, studentima) omogućava da budu u toku sa najnovijim dostignućima koja se tiču
njihovog područja zanimanja/interesa.

4.1. Vrste baze podataka

 Bibliografske baze podataka - sadrže podatke o radovima objavljenim u različitim

publikacijama. Opisi radova u ovim bazama su vrlo detaljni dok je struktura zapisa unutar
pojedine baze podataka ujednačena. Koriste se za sticanje uvida u određeno naučno područje.
Najčešće se pretražuju ključnim rečima (predmetna pretraživanja), dok im se pristupa
neposredno, putem Interneta, uz pretplatu ili besplatno.
 Citatne baze podataka - takođe su bibliografske međutim posebne su po tome što uz
same radove obrađuju i popise korištene literature, referenci ili citata koje autori navode na
kraju radova. Ovakve baze podataka se koriste u svrhu prosuđivanja kvaliteta citiranog rada, a
razlog tome su navedeni radovi posebno značajni autorima, koje su koristili više nego ostale.
Ove baze podataka daju odgovore na pitanja o najpopularnijim, najčitanijim ili najcitiranijim
radovima unutar nekog naučnog područja. Citatne baze podataka koriste se za sticanje uvida u
određeno naučno područje te za praćenje odjeka određenog rada ili naučnika unutar naučnih
krugova.
 Baze podataka sa celovitim tekstom - uz bibliografske podatke kao dodanu vrednost
omogućava se pristup celovitom tekstu rada. Tekst je najčešće ponuđen u HTML i/ili PDF
formatu. Spomenute baze podataka najčešće se odnose na zbirke elektronskih časopisa većeg
6
ili manjeg opsega, jednog ili više izdavača. Ova vrsta baze podataka koristi se za pronalaženje
radova tačno određenih autora ili časopisa.
4.2. Najvažnije baze podataka u području biomedicine i zdravstva

Baze podataka ključna su pomoć prilikom korištenja medicinske literature.

Specijalizovane baze podataka su one koje se bave određenim naučnim područjem.
Baze podataka koje se bave samo područjem koje obuhvata biomedicinu i zdravstvo su:
Medline, Core Biomedical Collection (CBC), Toxline, Cancerlit, Current Contents, Citation
Databeses, Sceince Citation Index (SCI), Excerpta Medica, EMBASE.

 Medline
Medline je najvažnija baza podataka sa područja biomedicinskih nauka (uključuje
kliničku i bazičnu medicinu, sestrinstvo, stomatologiju, veterinarsku medicinu i zdravstva iz
celog sveta). Bazu održava National Library of Medicine (NLM) koji je prvobitno lansirao
MEDLARS (Medical Literature Analysis and Retrieval System) pri pokušaju stvaranja
bibliografskog, sa uređajem čitljivog pomagača, odnosno od 1964. Medline, pod kojim ga
imenom danas prepoznajemo. Prva pretraga baze Medline dogodila se 1971.godine kada ga je
NLM dao na javno korištenje. To je takođe bio i početak novog korištenja medicinskih
informacija. Medline baza podataka sadrži više od 13 miliona bibliografskih radova, a
prilikom izbora časopisa u obzir uzima pokrivenost discipline dok indeksiranje obavljaju
visokospecijalizovani stručnjaci. Medline baza podataka nažalost ne sadrži puni tekst već
samo bibliografske podatke, 90% radova objavljeno je na engleskom jeziku, 89% sadrži
originalni engleski sažetak. Od 1996. godine Medline baza podataka je dostupna putem
mrežnog sistema PubMeda. ili Internet Grateful Med. Kompletna baza sa svim opcijama za
pretraživanje, gde su obuhvaćeni i obrađeni najbolji časopisi je zaštićena i ona se mora kupiti,
ili za korisnike Interneta, ukoliko žele da je pregledaju mora se platiti lozinka. Osnovna
jedinica Medline – a je zapis (record) koji se odnosi na jedna članak iz nekog od časopisa koji
se obrađuje. Osnovna polja zapisa koja su bitna korisnicima su sledeća: Author (AU), Address
of Author (AD), Title (TI), Orginal title (TO), Source (SO), Abstract (AB), Medical Subject
Headings (MeSH).

 Core Biomedical Collection (CBC)

7
 Ovid Core Biomedical Collection (CBC) je baza podataka sa celovitim tekstom koju
održava Ovid Technologies Inc. Sadrži radove objavljene u 14 časopisa iz područja
biomedicine.
Ovid interfejs nudi napredne mogućnosti pretraživanja radova, kao npr.: mogućnost
pretraživanja specifičnih polja, kvalitetan prikaz slika uz moguća uvećanja, ispis, pamćenje i
sl. Kvalitetna navigacija je obezbeđena unutar hipertekstualnog prikaza dokumenata, a na
bibliografske zapise u bazi podataka Medline ili celovite tekstove u drugim bazama, veze su
citati u popisu literature rada.

 Toxline
U okviru opcije Internet Grateful Med. moguć je pristup većem broju baza podataka.
Jedan od njih je Toxline. U ovoj bazi se mogu pronaći radovi vezani za toksikologiju,
neželjena i toskična dejstva lekova i drugih supstanci. Bazi se pristupa izborom opcije Internet
Grateful Mod u okviru prezentacije Američke nacionalne biblioteke za medicinu. Kao
rezultati pretrage dobijaju se bibliografsko – abstraktni podaci o referencama.

 Cancerlit
Na Internet adresi w.w.w.cnetdb.nci.nih.gov/cancerlit.shtml nalazi se bibliografsko –
abstraktna baza cancerlit, koja sadrži radove o tumorima.

 Current Contents
Ova baza podataka je indeksno – abstraktnog tipa i podeljena je u više sekcija, koje
obrađuju različit broj časopisa. Od značaja za medicinu su sekcije: Clinical Medicine; Life
Sciences i Social and Behavioral Sciences. Ova baza podataka nije besplatna i može se
nabaviti na CD ROM – u ili se može pregledati ON – LINE na Internetu tek nakon uplate i
dobijanja lozinke. Besplatno je jedino moguće dobiti najosnovnije informacije o nazivimaa
časopisa, koje ova baza obrađuje. Izlazi jednom nedeljno i namenjena je istraživačima koji
prate najnovija dostignuća iz medicine. Pored časopisa ova baza podataka obrađuje i knjige te
se tu mogu pronaći naslovi najnovijih radova u časopisima i naslove knjiga, kao i kratke
abstrakte, uz najosnovnije informacije o autorima i njihovim adresama.

 Citation Databases

8
 Pored Curent Contents – a, Institut for Sceintific Information izdaje i druge baze
podataka, od kojih su svakako najznačajnije tzv. Citation Databases, koja se bavi pitanjima
citiranosti i značajnosti pojedinih časopisa. I ovoj bazi podataka pristup nije besplatan.

 Sceince Citation Index (SCI)

Predstavlja najznačajniju bazu podataka ovog tipa za medicinare. Besplatno se na
stranici SCI mogu pregledati samo časopisi koji su obuhvaćeni ovom publikacijom.

 Excerpta Medica
Ovo je baza podataka indeksno – abstraktnog tipa koja spada u nekoliko najpoznatijih
medicinskih baza podataka. Internet adresa je w.w.w.excerptamedica.com i na njoj se mogu
pronaći osnovne informacije o bazi, kao i besplatno pregledati jedan deo baze podataka
EMBASE. EMBASE predstavlja naziv podataka koju pravi kompanija Excerpta Medica. Ova
kompanija se nalazi u sastavu jednog od najvećih izdavača u oblasti medicine Reed Elsevier.
Excerpta Medica takođe publikuje i oko 1100 časopisa iz oblasti medicine, kao i EventLine,
koji omogućava informacije o kongresima, konferencijama i simpozijumima u oblasti
medicine kao i kontakte sa različitim društvima i organizacijama.

 EMBASE
Od svih dostupnih baza podataka za medicinu je svakako najznačajnija EMBASE. Ona
predstavlja biomedicinsku i farmakološku bazu podataka koja omogućava pristup najnovijim
medicinskim informacijama. Baza se nedeljno ažurira i radovi u njoj se pojavljuju već nakon
15 – tak dana od prijema orginalnog časopisa. Preko 80% radova u bazi sadrži apstrakte pored
osnovnih bibliografskih podataka. Baza sadrži preko 7 miliona zapisa, a godišnje se dodaje
preko 400 hiljada novih zapisa. Baza obrađuje preko 4 hiljade časopisa i obuhvata celokupnu
oblast medicine i farmakologije.

5. PRETRAŽIVANJE BAZE PODATAKA

Kako bi pretraživanje bilo uspešno, potrebno je dobro postaviti upit za pretraživanje.

Postoji pet koraka za oblikovanje dobrog upita:

9
1) korak – preciznost upita - Kako se ne bi dobilo previše rezultata pretraživanja,
važno je da upit ne bude previše uopšten, odnosno potrebno je što preciznije
formulisati rečenicu koja će ga predstavljati. U slučaju da se dobije premalo
rezultata, upit se uvek može proširiti.

10
 2) korak – nezavisni koncepti/pojmovi - Pitanje je potrebno raščlaniti na samostalne,
nezavisne koncepte, jer ovakav način pretraživanja daje dobar pregled radova koji se
bave zasebnim konceptima. U 5. koraku se ti koncepti povezuju Booleovim
operatorom AND.

3) korak – sinonimi - Za svaki koncept potrebno je definisati srodne pojmove, pri tom
uzimajući u obzir sinonime (proširuju pretraživanje), različitu terminologiju i sl. Ove
koncepte u 5. koraku povezujemo Booleovim operatorom OR, kako bismo uključili
sve srodne pojmove.

4) korak - gramatički oblici istog izraza - Da bismo dobili dokumente koji sadrže sve
oblike dane reči, što će znatno unaprediti pretraživanje, potrebno je odrediti
gramatičke oblike svakog od izraza. Nakon korena reči, korisno je staviti znak
kraćenja (*) kako bi uključili sve mogućnosti. Koncepti se u 5. koraku povezuju
operatorom OR.

5) korak – kombinovanje rezultata - Nezavisni raščlanjeni izrazi kombinuju se

Booleovim operatorima AND i OR da bi se došlo do početnog upita.

5.1. Pretraživanje po autoru

Ova vrsta pretraživanja sprovodi se onda kada znamo ime autora i kada pratimo njegov
naučni rad, ali i onda kada smo predmetnim pretraživanjem došli do autora koji se bave nama
zanimljivim područjem i smatramo vrednim pogledati njegove ostale radove. Imena autora
unutar pregleda bibliografske jedinice su zapravo veze koje klikom dovode do svih njegovih
radova u određenoj bazi. Problem autorskog pretraživanja u svim bazama podataka nastaje
onda kada dva autora imaju isto ime i prezime te je potrebno razlikovati ta dva članka, ali i
onda kada se žele dobiti radovi određenog autora, a on je pisan različitim oblicima (npr. Ilić,
M., Ilic, M., Ilić, Marko).

11
 5.2. Pretraživanje po naslovu

Pretraživanje po naslovu koristi se tek onda kada nas isključivo zanima rad koji se bavi
nekom određenom temom i to tako ciljano da je sadržan u naslovu pojedinog rada. Ovakvo
pretraživanje kao rezultat nudi znatno manji broj radova, međutim, upravo zbog toga možemo
biti sigurni u visoku relevantnost takvih radova.

5.3. Pretraživanje po ključnim riječima

Kako bi pretraživali po ključnim rečima, upit za pretraživanje je potrebno raščlaniti na

samostalne koncepte kako bi dobili preglede radova koji se bave tim zasebnim konceptima.
Rezultate svakog posebnog pretraživanja kasnije povezujemo Booleovim operatorima.

5.4. Pretraživanje referenci

Pretraživanje referenci/citata koristi se kada nas zanima koliko je puta i ko citirao

pojedini rad ili autora. Omogućava uvid u onu literaturu koja je prethodila objavljivanju
pojedinog rada, a podaci o citiranosti često se koriste kao uvid na uticaj naučnog rada nekog
autora u daljnjim istraživanjima.

5.5. Napredno pretraživanje

Napredno pretraživanje nudi mogućnost ciljanog pretraživanja prema određenim

poljima. Kako medicinu i zdravstvo sačinjavaju specijalizovane discipline, vrlo je važno
poznavati i medicinsku terminologiju koja je standardizovana do nivoa usaglašavanja oko
konceptualnog prostora jedne discipline. Ona se razvijala uporedo sa razvojem medicinske
nauke, a danas obuhvata brojne sisteme imenovanja delova ne samo ljudskoga tela, organa i
tkiva već i ćelija, specifične postupke koji se u tim ćelijama ostvaruju. Medicinsku
terminologiju danas, zbog napretka interdisciplinarnih nauka, sve više oblikuju i pojmovi iz
područja fizike, hemije, biologije, statistike, informatike, sociologije itd.

12
 5.5.1. MeSH

MeSH je skraćenica engleskog izraza Medical Subject Heading. Najvažniji je

kontrolisani tezaurus za područje biomedicine koji izrađuje National Library of Medicine
(NLM), te se koristi u indeksiranju i pretraživanju svih baza podataka koje stvara i održava
NLM. Korištenjem MeSH tezaurusa obezbeđuje se preciznost u pretraživanju Medline baze
podataka, a takođe se koristi i prilikom indeksiranja članaka za istu bazu podataka, ali i za
klasifikovanje medicinske literature, a često ga koriste i autori kada određuju ključne reči
članaka objavljenih u medicinskim časopisima. MeSH tezaurus sadrži abecedni spisak
predmetnih odrednica i njihov raspored u 16 hijerarhijskih struktura, a unutar svake kategorije
dele se podgrupe u kojoj su predmetne odrednice poređane hijerarhijski, od uopštenog prema
najspecifičnijem pojmu.

13
 6. ZAKLJUČAK

Medicinske nauke izložene su svakodnevnim promenama. Svakim danom broj

dostupnih publikacija iz područja biomedicine i zdravstva sve je veći jer naučnici i istraživači
objavljuju svoja istraživanja kako bi zdravstveni radnici bilu u kontaktu sa novim otkrićima
(nove bolesti, novog leka itd.). Medicina je nauka brzog rasta, ali i brzog zastarevanja
informacija, te je i zbog te činjenice važno biti upoznat sa novim saznanjima i rezultatima
istraživanja. U današnjem svetu brzog razvoja tehnologije, informacije su dostupnije nego
ikad pre. Međutim, nije svaka informacija relevantna. Baze podataka su organizovane zbirke
podataka koje sadrže relevantne informacije, jer oni radovi koji se nalaze u bazama prošli su
postupak recenzije. Stoga je korištenje baza podataka pravi put prilikom pronalaženja
relevantnih informacija. Baze podataka uveliko pomažu naučnicima i istraživačima jer u
njihov kvalitet ne treba ni najmanje sumnjati.
Objavljenih radova o (bio)medicini ima zaista puno, a oni najkvalitetniji objavljeni su u
bibliografskim bazama podataka koje su ovde bile spomenute. Ono što je od velike važnosti
za područje medicine je svakako da svaki lekar, a i medicinska sestra, zna da se koristi
bazama podataka, ali i drugim relevantnim izvorima informacija kako bi svom bolesniku
omogućili najbolju negu i terapijski postupak. Činjenica je da većina relevantnih informacija
nije dostupna besplatno, pa se naučnici i istraživači (ili ustanove u kojima deluju, pa i država)
moraju pretplatiti na različite časopise i baze podataka kako bi obezbedili pristup
informacijama, što je njima svakako od velike važnosti kako za lični tako i za razvoj
sveukupne naučnoistraživačke zajednice.

14
 7. LITERATURA

- Mikhailov, A.I.; Chernyi, A.; Giliarevskii, R.S. Scientific communications and

informatics. Arlington: Information Resources Press, 1984. Str. 39.
- Nikola Puđa. Zdravstveni informacioni sistem. Savremena organizacija zdravstva,
Vršac, 2006.
- Vidović M., Jelić B. Internet i medicina. U: Informatika u zdravstvu. Gojković G.,
Dačić M. Ed. 155 – 159. Savez zdravstvenih radnika Jugoslavije, Beograd, 1997.
- Wesley – Tanasković I. Naučna dokumentacija i informatika u medicini, Institut za
stručno usavršavanje i specijalizaciju zdravstvenih radnika, Beograd, 1977.
- Dačić M. Metodologija izrade naučnoistraživačkog rada u biomedicinskim
istraživanjima. VMŠ, Beograd - Zemun, 2005.
- http://www.online-baze.hr/files/9_5.pdf.
- http://www.online-baze.hr/baze?q=&p=3.
- http://en.wikipedia.org/wiki/MEDLINE.
- www.sbm.co.yu – medicinski informacioni sistem.
- www.doctor.co.yu.

15