3.

4 Ứng dụng vào bài toán tối ưu

3.4.1 Các giá trị tối ưu
Khái niệm cực trị và giá trị lớn nhất, nhỏ nhất của hàm số đã được học
trong chương trình phổ thông. Nhắc lại:
Định nghĩa 3.4.1 Giả sử hàm số 𝑓 xác định trên tập 𝐷 ⊂ ℝ và 𝑥0 ∈ 𝐷.
Ta nói hàm 𝑓 đạt cực đại (hoặc cực tiểu) tại điểm 𝑥0 nếu tồn tại một
khoảng (a,b) chứa điểm 𝑥0 sao cho (a;b) ⊂ 𝐷 và
𝑓 𝑥 < 𝑓(𝑥0 ) (hoặc 𝑓 𝑥 > 𝑓(𝑥0 ) ) ∀𝑥 ∈ 𝑎; 𝑏 ∖ {𝑥0 }
Điều kiện cần để hàm số khả vi có cực trị: 𝑓 ′ 𝑥 = 0
Các điểm tại đó 𝑓 ′ 𝑥 = 0 được gọi là điểm dừng của hàm số 𝑓.
Nhận xét 3.4.1 Hàm số 𝑓 chỉ có thể đạt cực trị tại những điểm dừng
hoặc những điểm không có đạo hàm. Những điểm đó được gọi là điểm
tới hạn của hàm số.
Định lý 3.4.1 Giả sử hàm 𝑓 liên tục trên khoảng (a;b) chứa điểm
𝑥0 , có đạo hàm trên các khoảng (a; 𝑥0 ) và (𝑥0 ;b) và 𝑥0 là điểm tới hạn
của hàm số. Khi đó
i) Nếu 𝑓′(𝑥) đổi dấu từ dương sang âm khi 𝑥 đi qua 𝑥0 ;
ii) Nếu 𝑓′(𝑥) đổi dấu từ âm sang dương khi 𝑥 đi qua 𝑥0 ;
iii) Nếu 𝑓′(𝑥) không đổi dấu khi 𝑥 đi qua 𝑥0 thì (𝑥0 , f(𝑥0 )) là điểm uốn
của đồ thị hàm số.
Định lý 3.4.2 Giả sử hàm số 𝑓 có đạo hàm cấp một trên khoảng (a;b)
chứa điểm 𝑥0 , và có đạo hàm cấp hai tại điểm 𝑥0 . Khi đó
i) nếu 𝑓 ′ 𝑥 = 0, 𝑓 ′′ 𝑥 < 0 thì hàm số đạt cực đại tại 𝑥0 ;
ii) nếu 𝑓 ′ 𝑥 = 0, 𝑓 ′′ 𝑥 > 0 thì hàm số đạt cực tiểu tại 𝑥0 ;
iii) nếu 𝑓 ′ ′ 𝑥 = 0, và 𝑓 ′ ′ 𝑥 đổi dấu khi 𝑥 đi qua 𝑥0 thì (𝑥0 , f(𝑥0 )) là
điểm uốn của đồ thị hàm số.
Phương pháp tìm điểm cực trị có nhiều ứng dụng vào trong thực
tiễn. Chẳng hạn: Một doanh nhân muốn giảm thiểu chi phí và tối đa
hóa lợi nhuận; Một khách du lịch muốn giảm thiểu thời gian di chuyển.
Ví dụ. Một lon hình trụ được chế tạo để chứa 1 lít dầu. Tìm các kích
thuowcs sẽ giảm thiểu chi phí kim loại sản xuất lon.
Giải. Ta có diện tích bề mặt lon
𝐴 = 2𝜋𝑟 2 + 2𝜋𝑟ℎ
Ta xác định ℎ dựa vào thể tích chứa 1 lít dầu.
1𝑙 = 1000𝑐𝑚3
 2
1000
𝑉 = 𝜋𝑟 ℎ ⇒ ℎ =
𝜋𝑟 2
Ta có hàm diện tích bề mặt lon
2
1000 2
2000
𝐴 𝑟 = 2𝜋𝑟 + 2𝜋𝑟. 2
= 2𝜋𝑟 +
𝜋𝑟 3
𝑟
′
2000 4 𝜋𝑟 − 500
𝐴 𝑟 = 4𝜋𝑟 − 2 =
𝑟 𝑟2
𝑟 0 3
500/𝜋
𝐴′ 𝑟 ∥ − 0 +

3 1000 500 3
𝑟 = 500/𝜋 ⇒ ℎ = =2 = 2𝑟
3 5002 𝜋
𝜋
𝜋2
Để diện tích kim loại dung sản xuất lon nhỏ nhất thì ta sản xuất lon theo kích
thước 𝑟 = 3 500/𝜋 và ℎ = 2𝑟