THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

A.LÝ THUYẾT TỔNG HỢP

I. KHÁI NIỆM:

Nhựa phenol formaldehyd (PF) là polymer được tổng hợp từ họ

phenolic và aldehyd. Sản phẩm được ứng dụng chủ yếu là tấm ép
chịu nhiệt, cách điện…
Ở đây chúng ta đề cập đến nhựa PF được tổng hợp từ phenol
và formaldehyd.

II. NGUYÊN LIỆU CHÍNH:

1. Formaldehyd:
Sử dụng formaldehyd ở dạng dung dịch formalin.

2. Phenol:
Phenol tồn tại ở dạng rắn, nóng chảy ở nhiệt độ trên 40oC.
Trong điều kiện bảo quản tốt, phenol không có màu.
Trong điều kiện bảo quản không tốt,có tiếp xúc không khí,
phenol bị chảy nước do hút ẩm và có màu vàng hoặc hồng tùy theo
mức độ oxy hóa thành mono quynone.
Có tính acid và độc hại khá cao, thường gây bỏng khi tiếp xúc
với da.

3. Độn:

a) Bột độn:
Bột độn ở đây là bột gỗ, xơ dừa, trấu và giấy.

b) Sợi độn:
Có thể sử dụng sợi độn là sợi thủy tinh hoặc sợi cotton.
Sợi thủy tinh có các dạng:
Mat 300: tấm sợi đa hướng, mỗi sợi đơn có kích thước
40÷60 μ m. Khối lượng theo bề mặt 300g/m2.
Mat 450: tấm sợi đa hướng, mỗi sợi có kích thước 40÷60 μ m .
Khối lượng theo bề mặt 450 g/m2.
Rowing (vải) 400, 600,800: tấm sợi nhị hướng, dệt từ những
sợi đơn có khối lượng theo bề mặt là 400, 600, 800g/m2.
Sợi cotton: chủ yếu là loại vải dệt nhị hướng.

4. Urotropin (hexamethylentetrami: (CH2)6N4

http://www.ebook.edu.vn -1-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

Là tinh thể trắng được tổng hợp từ ure và formaldehyd có cấu

trúc tứ diện. Khi gia nhiệt lên >120oC sẽ phân hủy thành amin và
formaldehyd.

III. PHẢN ỨNG TỔNG HỢP:

1. Novolac:
Khi tổng hợp PF trong môi trường acid với tỷ lệ mol P/F > 1 sẽ
được nhựa mạch thẳng novolac.

H-CO-H + H+ 70-90*c H-C+(OH)-H

OH OH
-H+ CH2OH
H-C+(OH)-H + + Q

OH OH
CH2OH H+ ( CH2OH )n + nH2O
90-92*C

Đặc điểm phản ứng: phản ứng (1) tạo monomethylol tỏa nhiệt rất
mạnh UH khoảng -24÷-30 kcal/mol. Nhiệt tỏa ra có thể làm cho
hỗn hợp đạt nhiệt độ > 100oC gây hiện tượng sôi trào mạnh.

2. Resol:
Khi tổng hợp PF trong môi trường kiềm và tỷ lệ mol P/F<1 sẽ
tạo được nhựa mạch nhánh, resol.

http://www.ebook.edu.vn -2-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

http://www.ebook.edu.vn -3-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

Đặc điểm phản ứng:

Khi sử dụng xúc tác kiềm mạnh như NaOH, KOH, LiOH thì
các kim loại kiềm này dễ dàng phản ứng với nhóm –OH của
phenol tạo ra phenolat. Các ion phenolat này tồn tại trong nhựa
làm cho nhựa có thể tan trong dung môi phân cực mạnh như H2O.
Khi sử dụng xúc tác kiềm yếu như NH4OH, Ba(OH)2,
Ca(OH)2 thì không tạo ra phenolat. Do đó nhựa không tan được
trong nước mà chỉ có thể tan trong cồn.
Năm sản phẩm của phản ứng (2) luôn tồn tại trong giai đoạn
này và mỗi sản phẩm có một hằng số cân bằng khác nhau. Do đó
khi trùng ngưng rất khó để xác định công thức phân tử của rezol
một cách chính xác.
Tùy vào nhiệt độ trùng ngưng ở phản ứng (2) mà ta có sản
phẩm rezol có liên kết ether hay methylen: khi t<80oC thì sản
phẩm chủ yếu là liên kết ether, còn t>90oC thì sản phẩm chủ yếu là
liên kết methylen.

IV. TÍNH CHẤT CHÍNH CỦA SẢN PHẨM:

1. Novolac:
Tồn tại ở dạng rắn, cứng, giòn, có khả năng hút ẩm cao, không
màu hoặc màu vàng đến nâu tùy thuộc vào độ dư phenol trong sản
phẩm, có thể tan trong hỗn hợp dung môi C2H5OH/acetone dễ
dàng.
Novolac sau khi đóng rắn có độ bền cơ rất cao, chịu nhiệt tốt,
cách điện và chịu môi trường KOH, dung môi…
Novolac được sử dụng chủ yếu làm các sản phẩm ép dạng
tectolit.

http://www.ebook.edu.vn -4-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

BỘT novolac

2. Rezol:
Rezol là nhựa mạch nhánh, tồn tại ở dạng nhớt, có màu từ vàng
sáng đến nâu tùy thuộc vào lượng phenol dư có trong nhựa.
Sau khi đóng rắn, nhựa rezol có tính chất tương tự như novolac
đóng rắn.
Rezol được bảo quản tốt nhất ở dạng dung dịch. Rezol tan trong
nước thì bảo quản ở dạng dung dịch 50% trong H2O. Rezol tan
trong cồn thì hòa tan 50% trong cồn.
Trong trường hợp nhiệt độ bảo quản lớn hơn 30oC, sản phẩm
còn dư phenol và formaldehyd, khi tiếp xúc không khí,
formaldehyd dễ bị oxy hóa chuyển thành acid.
Rezol trong môi trường acid hoặc nhiệt độ cao hơn 100oC dễ
xảy ra phản ứng đa tụ sâu,tách formaldehyd và chuyển dần sang
dạng rezitol hoặc rezit có cấu trúc mạng không gian.
Rezol tan trong cồn thường được dùng làm chất dẻo lớp,
composit với các loại sợi độn như: thủy tinh, carbon… hoặc làm
sản phẩm tectolit.
Rezol tan trong nước được sử dụng làm ván ép là chủ yếu.

V. ĐÓNG RẮN PF:

1. Đóng rắn novolac:

Novolac có thể đóng rắn bằng urotropin ở nhiệt độ >120oC
bằng phản ứng ngưng tụ với formaldehyd vừa tạo thành từ phản
ứng phân hủy urotropin.
Lượng urotropin sử dụng từ 12,5÷14% so với novolac.

2. Đóng rắn rezol:

http://www.ebook.edu.vn -5-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

Rezol có thể tự đóng rắn ở nhiệt độ >120oC bằng phản ứng đa

tụ sâu (2)
hoặc có thể đóng rắn với các loại polymer có hydro linh động hoặc
có nhóm chức hoạt động mạnh như epoxy ở nhiệt độ >150oC.

B. THỰC HÀNH TỔNG HỢP PF –TỔNG HỢP NOVOLAC

1.Tính toán công thức tổng hợp
- Lượng hỗn hợp phản ứng trong bình cầu chỉ được chiếm từ 2/5-
1/2 dung tích chứa của bình .
- Chọn gần đúng tỷ trọng hỗn hợp bằng 1 .
- Chọn tỷ lệ mol P/F = 1.25/1 = n > 1
Phản ứng :
nP + F Nhựa + H2O
n.94 30
Khối lượng tổng là : n .90 + 30.100/37 = n.94 + 81
Khối lượng các chất cần tổng hợp một mẻ M (g) = 150g là

mp = m.n.94/( n.94 + 81 ) = 150.1,25.94/(1,25.94 +81)= 88,79g

MFormalin = m.81 /( n.94 + 81 ) = 150.81/(n.94 + 81) = 61.21g

-Axit HCl dùng là HCl 37% .lượng sử dụng 0.4% tổng khối
lượng hỗn hợp
- m HCl = 0.4 % . 150 = 0.6 g

2.Quy trình tổng hợp novolac

a.Đặc điểm quy trình
- Do phản ứng tạo methylol tỏa nhiệt rất mạnh nên khi có H+
nên cần phải lưu ý giải nhiệt cho phản ứng nếu thí nghiệm mẻ >
500g .
-Lượng axit dư cho vào trong giai đoạn này nhỏ hơn 0.1% khối
lượng hỗn hợp .
-Các giai đoạn của quá trình tổng hợp novolac có thể diễn giải
như hình sau

http://www.ebook.edu.vn -6-
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC POLYMER TỔNG HỢP NHỰA NOVOLAC

Nhiệt độ *C

100*C

50*C

Thời gian h

b.Giải thích quy trình

-Phenol rắn được gia nhiệt gián tiếp bằng nước trong nồi giữ
nhiệt cho chảy lỏng ở nhiệt độ 70-75*c ,Chú ý phải cẩn thận tránh
tiếp xúc với phenol

http://www.ebook.edu.vn -7-