ლექცია 11

სოციალური და კულტურული ერთიმხრივ საზოგადოებებს შორის განსხვავებას,

მეორემხრივ კი მათ მსგავსებას შეისწავლის. მერყეობს უნივერსალურსა და სპეციფიკურს
შორის.

სიტყვასიტყვით სოციალურ კულტურული ანთროპოლოგია არის - ცოდნა საზოგადოებაში,

კულტურაში მცხოვრები ადამიანის შესახებ.

კულტურა- ლათ. კულტივირება, შესაბამისად კულტურული ანტროპოლოგია არის ცოდნა

კულტივირებული ადამიანის შესახებ.

კულტურას 50იანებში მიახლოებით 161 განმარტება ჰქონდა, თუმცა დღეს,

ანთროპოლოგების უმეტესობისთვის მიღებულია ქცევის ის შესაძლებლობები, ნორმები და
ფორმები, რომლებიც პიროვნებებმა საზოგადოებაში ცხოვრების გზით შეიძინეს “
(ტეილორი და გრიცი)

ჩართული დაკვირვება კულტურული ანთროპოლოგიის უმთავრესია, რაც წარმოადგენს

კონკტერული შესასწავლი ობიექტის საველე კვლევას, ერთ ობიექტზე ანთროპოლოგი
შეიძლება ბევრ ასპექტს აკვირდებოდეს.

ზუსტი კანონზომიერებები უნდა ვეძიოთ თუ სხვადასხვა ხალხების გაგებასა და

ინტერპრეტირებას ვეცადოთ, უმეტესობა მეორეს ემხრობა.

სოციალური და კულტურული ანთროპოლოგია შედარებითი და ემპირიული მეცნიერებაა ;

მონაცემთა შეგროვების მისი სპეციფიკური მეთოდია საველე კვლევა; მისი ფოკუსი
გლობალურია - ანთროპოლოგია ერთ რომელიმე რეგიონს, ან ერთი ტიპის საზოგადოებას
სხვებთან შედარებით უფრო მნიშვნელოვნად არ მიიჩნევს. სოციოლოგიისგან
განსხვავებით, ანთროპოლოგიის ყურადღება უმეტესად ინდუსტრიულად განვითარებული
ქვეყნებისკენ როდია მიმართული; ფილოსოფიისგან განსხვავებით, ანთროპოლოგია
ემპირიული კვლევების მნიშვნელობას უსვამს ხაზს; ისტორიისგან განსხვავებით , ის
სწავლობს საზოგადოებას „აქ და ახლა“ ; ხოლო ლინგვისტიკისგან განსხვავებით, ენის
შესწავლისას ყურადღებას საუბრის სოციალურ და კულტურულ კონტექსტზე ამახვილებ

უნივერსალიზმი - ყველაფერს შეიძლება საერთო გამოვუნახოთ,

რელატივიზმი- ფარდობითობა, რომლის მიხედვითაც კონკრეტული მორალური თ

ფაქტობრივი მტკიცება მხოლოდ კონტექსტიდან გამომდინარე შეიძლება განისაჯოს.

დონალდ ბრაუნი : უნივერსალისტური პოზიცია -- აღწერილი განსხვავებები

გაზვიადებულია, მხედველობის არის გარეთ გვრჩება საერთო ,ის რაც ყველა დედამიწის
მოსახლეს აერთიანებს მაგ: ცეკვა , არშიყი ხატვა ლაპარაკი სახის/ სხეულის მოხატვა
ეთიკა და ა.შ
საწინააღმდეგოდ არის შემდეგი არგუმენტები:1) ტრივიალურია და 2) სხვადასხვა
საზოგადოებაში თითოეულ ცნებას განსხვავებული აღქმა აქვს.

უნივერსალური VS კონკრეტული მუდმივად დავის საგანი იყო, საბოლოოს ისინი მოექცნენ

ენთოცენტრიზმსა და კულტურული რელატივიზმის ჩარჩოებში.

ეთნოცენტრიზმის ( სხვა კულტურის შეფასება საკუთარის

გადმოსახედიდან)კონტრარგუმენტად შეგვიძლია ჩვთვალოთ კონკრეტული კულტურის
მქონე ხალხის მათსავე პერსპექტივიდან შესწავლა, მათსავე ადათწესების გააზრებით ,
ეთნოცენტრისტი არის ადამიანი, რომელიც სხვა კულტურებს საკუთარი კულტურის
გადმოსახედიდან აფასებს.

1870 იანებში ე.წ ადრეული ევულოციონიზმი ბატონობდა, რაც გულისხმობდა იმას , რომ
კულტურები ერთნაირად ვითარდებოდნენ, ლუკას მორგანნის პოსტულატი ოჯახის 6
საფეხურზე რომელშიც პირველი ‘’ გარყვნილების ურდო’’ ბოლო და უმაღლესი კი
მონოგამიური ოჯახი იყო. მათი მოსაზრებები უმაღლესი და პროგრესული იყო სხვა
კულტურები კი უფრო დაბალ საფეხუზე იდგნენ.

ამ მიდგომას ეწინააღმდეგებოდა ფრანც ბოასი თავის მოსწავლეებითურთ ისინი

ამბობდნენ --რომ 70-იანელები არასაკმარისად იცნობდნენ კულტურებს რომელთაც
აღწერდნენ და არც მათი თავისებური კონტექსტი ესმოდათ კულტურული რელატივიზმი-
კულტურები თვისებრივად განსხვავდებიან , ყოველი მათგანი უნიკალურია

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ რელატივიზმი ყოველდღიურობაში დიდად გამოსადეგი

არაა ყველაფრისთვის ფარდობითობით ყურება ნიჰილიზმამდე მიგვიყვანს .

ანთროპოლოგია როგორც დისციპლინა მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს გაჩნდა.

პროანთროპოლოგია - პირველი ანთროპოლოგებად შეგვიძლია ჰეროდოტე ( ბერძნების

აღწერით) და შემდგომ უკვე მე-14 საუკუნეში იბნ ხალდუნი მივიჩნიოთ.

მე-19 საუკუნეშ ე. წ სოციალური ევოლუციის რწმენა იყო, რომ კულტურები სწორხაზოვნად

განვითარდა და ევროპული, დასავლური კულტურა განვითარების პიკი იყო ამას ე.წ
თეთრი კაცის ტვირთით ამართლებდნენ ( კიპლინგის პოემა სადაც ვხედავთ , რომ
ცენტრიდან პერიფერიებში ჩასულ ადამიანებს იქაური ველურების განვითარების ,
ცივილიზაციისტვირთი აწვათ, იმპერიალიზმის კარგი მაგალითია)

ედვარდ ტაილორი კულტურას განმარტავს როგორც:კულტურა ერთი მთლიანობაა,

ცივილიზაციაარომელიც ცოდნას ხელოვნებას რწმენას მორალს რომლებსაც ადამიანი
სოციალიზაციის გზით იძენს.

ბოასი- კულტურული რელატივიზმი …ამერიკული ანთროპოლოგიის მამა ის ამტკიცებდა,

რომ თითოეული კულტურა საკუთარ კონტექსტში უნდა იქნეს გააზრებული და რომ სხვა
კულტურების შეფასება და კლასიფიცირება დასავლურ , ეთნოცენტრისტულ ტიპოლოგიაზე
დაყრდნობით - ‘განვითარების საფეხურების’ საზომის მიხედვით - მეცნიერული აბსურდია .

ისტორიული პარტიკულარიზმი განავიარა რაც გულისხმობს რომ თითოეულ კულტურას

გააჩნია უნიკალური ისტორია და ამყველას რაიმე საერთოსთვის მორგება შეუძ ₾ებელია .

ბონისლავ მალინოვსკი იყო პოლონელი მიგრანტი და საველე/ ჩართული კვლევის ,

ფუნქციონალიზმის ფუძემდებელი, მისთვის სოციალური სტრუქტურა ქმედებების ჩარჩო
იყო , რომლის საზღვრებშიც ნდივიდი იმპრპვიზირებდა, აღნიშნავდა რომ თითოეული
მოვლენა სრულ კონტყექსტშ უნდა იყოს შესწავლილი, ეყრდნობოდა ძრითადად
ეთნოგრაფიულობას

მოსი: პირველყოფილი რელიგიები გაცვლა მაშინ ერთგვარად საჩუქრის ფუნქციით იყო

დატვირთული, ასევე ცვლიდნენ სოციალურ სტატუსსაც, იგი ასევე ამბობდა რომ ტექნიკები
სხვადასხვა ასაკზეა დამოკიდებული იგი გამოყოფსდა ბავშვის ახალგაზრდობის
მშოიარობის ბებიაქალის სხეულის ტექნიკებს.

ეთნოგრაფიული საველე სამუშაო ანთროპოლოგიის საყრდენია, იგი არის

სსაშალებაშეიძნოს საზოგადოებასა და მათ კულტურაზე ცოდნა , ხშირად წლები
გრძელდება და მკვლევარები ხანდახან ე.წ ჯამბაზების როლსაც ირგებენ სხვამენ უტაქტო
კითხვებს,საუბრობენ ლოკალურ ენაზე არასწორად და ა.შ საზოგადოების რეაქციით კი მათ
აზროვნებაზე პირველად პოვ ,ს მივიღებთ. თუმცა არსებობს ექსპერტის როლიც ხშირად ,
ანთროპოლოგებს ხალხი მაღალგფარდოვნად ელაპარაკება, ცდილობს საკუთარი
საუკეთესო სახე უჩვენოს მას. საველე კვლევას გვერდითიეფექტებიც ახლავს, უცხო ხალხი
, მიუჩვევლობა ის არარის ყოველთვის ამაღელვებელი ადაპტაცია უცხო ადგილთან.
შესაძლებელია ურბანული ადგილებისთის ჩვეული მარტოობა სხვაგან
გადასხვაფერებულად აღიქვან, ზოგადად ურბანული საველეკვლევა ბევრად უფრო
წყვეტილია, რადგან აქ მკვლევარი არარის განსაკუთრებული პერსონა

ჩართული დაკვირვება - მკვლავარი მაქსიმალურად ‘’შედის’’ ეფლობადასაკვირვებელ

ობიექტებს შრის, ცდილობს შეუმჩნეველი იყოს. აუცილებლად ღია უნდა იყოს დაკვირვება
რადგანაც საკვლევი ხალხის გაუფრთხილებლობა არაეთიკურია, მათ აქვთ სრული
უფლება რომ იცოდნენ.

ინდუქცია მოიცავს გარეთ (ველზე) გასვლას, ‘ყურებას და დაინტერესებას’, ინფორმაციის

შეგროვებას იმის შესახებ, თუ რას ამბობს და აკეთებს ხალხი.

დედუქცია მოიცავს მცდელობებს - ახსნას ფაქტები ზოგადი ჰიპოთეზის ან კვლევითი

კითხვების საშუალებით
ანთროპპლოგიას სხვებისგან განასხვავებს 1)საველე კვლევა 2) არაინდუსტრიული
საზოგადოების შესწავლა

მე-12 ლექცია

მაუგლი(1984) ძირითადი იდეა საზოგადოებისგან იზოლირებული ადამიანის სოციუმშ

დაბრუნებისას ხელახლა ‘’ აღზრდის’’ იდეას ურტიალებს.

კრიტიკული პერიოდის ჰიპოთეზის თანახმად ბავშვში 5 წლამდე ენების ათვისება ბევრად

მარტივია ვიდრე შემდეგ, ადამიანი სოციალური ცხოველია, სოციალიზაცია ანუ
ინკულტურიაცია ბავშვის სოციალური ნირმების ქცევის, შიდაკულტურული ნორმების
ათვისებას გულისხმობს. პირველი მაგალითი კი ბავშვისთვის ოჯახია.

კულტურული ანთროპოლოგებისთვის ადამიანის ჩვევები თანდაყოლილი არაა არამედ

ისინი კონსტრუირებულია საზოგადოების მიხედვით, საჭიროებები, ძილი,კვება
თანდაყოლილია, თუმცა არა ის თუ როგორ დავიკმაყოფილებთ მათ, ამაზე გავლენას ახდენს
კულტურა , სხვადასხვა კულტურაში სხვადასხვა საკვებია მიღებული, ისევე როგორც ჩაცმისა
და თუნდაც თმის მოვლის ხერხები, ჩვენც ვიიქცევით ისე როგორც არის ‘’ ნორმა’’ ჩვენს
საზოგადოებაში. ადამიანი საზპგადოებაში არსებობისთვის მთელ რიგ ნაგულისხმევ,
იმპლიციტურ წესებს უნდა დაექვემდებაროს, ეს იმდენად გამჯდარი გვაქვს, რომ ბუნებრივად
მივიჩნევთ, მაგალითად : ტრანსპორტში ბილეთის აღება, ადგილის შესაბამისად ჩაცმა.,.. სხვა,
ჩვენგან განსხვავებულ საზოგადოებაზე დაკვირვება კი გვაძლევს რაღაც ახლისა და ჩვენივე
კულტურის სხვანაირად დანახვის საშუალებას.

თანდაყოლილი ვს შეძენილი

სტრუქტურალისტები - დარვინის გადარჩევის თეორის გავლენის ქვეშ მყოფნი

კულტურული ანთროპოლოგები უფრომეტად ფოკუსირდებიან თანდაყოლილი თისებების

განსხვავებებზე სხვადასხვა კულტურაში.1940-30 იან წლებამდე თუ რასობრივი განსხვავება
იყო პოპილარული დღეს დამტკიცებულია, რომ ადამიანთა 99,8% გენი საერთოა,
განსხვავებული კი მთელს პოპულაციაში მხოლოდ 0,012% ს შეადგენს, რაც კავშირში
ფიზიკურობასთან სულაც არაა, რასობრივი დაყოფა პირობითია და სხვადასხვა
საზოგადოებაშ „ჭეშმარიტების“ ჩამოყალიბების შესწავლისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ.
კულტურული და ბიოლოგიური აღწერების სიზუსტე დღესაც მწვავე დისკუსიის საგანია,
ზოგიერთი ანთროპოლოგი მიიჩნევს რომ თუნდაც გენდერი ან აგრესაი სხვა არა
ბიოლოგიური არამედ კულტურულია.

კულტურა(მხ) რაღაც საერთო ყველა ჰომოსაპიენსს შორის ~

კულტურები (მრ) განსხვავება

ენა ჩვენი ურთიერთობის ერთ ერთი გზაა, კომუნიკაცია რაც გადაცემას, განაწილებას ნიშნავს
უზრუნველყოფს იმას, რომ ყოველი ადამიანი სოციალური იყოს და არა საკუთარ სამყაროშ
გამოკეტილი, თმცა ჩვენ მხოლოდ ენით არ ვურთუერთობთ, არამედ ჟესტებით, მიმიკით,
მუსიკით, განტოლებებითაც კი

როგორც ენტონი ვილდენმა აღნიშნა, „თითოეული ქმედება, თითოეული პაუზა, თითოეული

მოძრაობა ცოცხალ და სოციალურ სისტემებში გზავნილს წარმოადგენს; დუმილიც კი
ურთიერთობის ფორმაა; წარმოუდგენელია ცოცხალი არსება ურთიერთობის გარეშე “

ადამიანები მსოფლიოს გარშემო ერთნაირად აღიქვამენ სახის მიმიკებს, თუმცა ენა მაინც
მთავრად რჩება, რომარა ის ვერ გვექნებოდა კომუნიკაცია სხვაენაზე მოლაპარაკეებთან ,
ასევე ენა მიიჩნევა მთავარ განსხვავებად ადამიანსა და სხვა თუნდაც დიდ მაიმუნებს
შორის.

ერთიმხრივ კულტურა აყალიბებს ენას მეორემხრივ- ენა აძლევს კულტურას სტრუქტურას,

ენის და კულტურის ურთიერთ გავლენის მაგალითია ჰარი ჰოიჯერის კვლევა ნავახოს

ხალხზე, რომელთაც შესაბამისი ზმნები აქვთ მოქმედებისა დაშემთხვევის აღსაწერად და
დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მიმართულებას, ასევე კუთვნილება, საკუთრება არ აქვთ ყველა
ენაში, არამედ მხოლოდ იქ სადაც სოციალური უთანასწორობა მკაფიოდ არის გამოხატული.

ზემოთქმულზე უმნიშვნელოვანესი აზრები ეკუთვნით სეპირსა და ლი ვორფს,იზიარებენ

რელატივიზმს (კულტურების ფარდობითობას), მათ მიხედვით ენა გავლენას ახდენს
ადამიანთა მსოფლმხედველობაზე, შესაბამისად ენა უკავშრდება აღქმას, ეს ჰიპოთეზა
ცნობილია როგორც ლინგვისტური ფარდობითობის ჰიპოთეზა . მაგ ჰოპის და ინგლისურის
შედარებისას, როცა ჰოპის ენას ინგლისურისგან განსხვავებით არა აქვს დაკონკრეტებული
დროები, მათი აზრით ენობრივ განსხვავებას ეს ხალხები სხვადასხვანაირ
მსოფლმხედველობამდე მიჰყავთ.

ტრადიციულ ანთორპოლოგიაშ ბუნება და კულტურა ხშირად საპიტისპიტორბი

იყო,ვინაიდან ადამიანმა კულტურით მეორე ბუნება შექმნა და პირველი ( ეკოლოგია)
უკუაგდო.

იტურის ტყის ბამბუთი პიგმეები რომლებიც მარტივი ტექნოლოგიებით ცხოვრობენ,

ნადირობენ ან ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად, ქალები და ბავშვები კი ტყეშ საკვებს
აგროვებენ, ისინი ქორწინებას სერიოზულად უყურებენ, სექსსაც ოღონდ მხოლოდ
ქორწინების შემდგომ, აღსანიშნავია ის,რომ ისინი თავიანთ მეზობელი ბანტუს ტომისგან
განსხვავდებიან. ყველა ბამბუთის კაცი მოლიმოს კულტის წევრია, მათ სპეციალური
რიტუელაბეი აქვთ, საყვირითა და სიმრერებით, შესაბამისად, მათ მთელი ცხოვრება
კულტურას ემყარება.ეთნოგრაფიაზე დაყრდნობით, მეილასუ ამტკიცებს, რომ ბამბუთები
ბუნებას სურათი 7 ბამბუთი ბიჭუნები რიტუალში მონაწილეობენ. 12 სუბიექტად, „მეგობრად “
აღიქვამენ, მაშინ როცა მეზობელი ფერმერები ბუნებას ობიექტად თვლიან,დამიანისა და
ბუნების ურთიერთკავშირის შესახებ უახლესი სამეცნიერო მოსაზრებები ზოგჯერ ამ
დიქოტომიას საერთოდ კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. ამ პოზიციის მომხრე ავტორები
ამტკიცებენ, რომ ტრადიციულ საზოგადოებებზე, მაგალითად, ამაზონიის კულტურებზე
დაკვირვებით ნათელი ხდება, რომ „ბუნება“-„კულტურას“ ყველა საზოგადოება
ურთიერთდაპირისპირებულ ცნებებად როდი აღიქვამს (Descola 2013)

ანთროპოლოგიასა და სოციოლოგიაში მოქმედ პირს სქტორი ან აგენტი ექოდება, მაგალითად

აქტორები შეიძლება პოლიტიკური პარტიებიც იყვნენ, ამიტომ მათი ცნება სცდება
პიროვნებასა და ინდივიდს, უმცირესი კი რასაც სოციალური ანთროპოლოგია შეისწავლის
არის ორ ინდივიდს შორის ურთიერთქმედება.

აგენტი- სოციალურ მეცნიერებებში ავტონომიურობას. დამოუკიდებლად გადაწყვეტას

გულისხმობს, სტრუქტურა კი არის ის რაც ამ აგენტს ზღუდავს ( ეროვნება, რელიგია…)
სტატუსი არის სოციალურად განსაზღვრული ასპექტი, რომელიც პიროვნების სოციალურ
ურთიერთობებს განსაზღვრავს და სხვასთან მიმართებაშ ანიჭებს კონკრეტულ უფლებებს

კონკრეტული სტატუსი შეიძლება სხვა სტატუუსებზეც ახდენდეს გავლენას.განვასხვაოთ

მოპოვებული და დადგენილი . დადგენილია მაგალიითად 7 წლის ვაჟის სტატური.
მოპოვებულის მაგალითად კი შეგვიძლია პროფრსია ჩავთვალოთ, ესეც არა ყოველთის.

როლი ეს არის სტატუსი მოქმედებაში, თუმცა ხშრად მის სინონიმადაც გვევლინება. როლი
იმპროვიზირებაა, სტატუსისგან კი რაღაც ფიქსირებულს მოელიან. მაგ: მამის სტატუსი და
მამის როლი განსხვავდება . განსაზღვრული სოციალური სტატუსი ზღუდავს ადამიანს, მაგ
სამეფო ოჯახი, პრინცესების ქცევა დაქ ა,შ.

ირვინ გოფმანს ეკუთვნის სცენისა და კულისების ‘’თეორია’’, ანუ მისი აზრით სცენა არის
ადგილი სადაც ყოველდღიურად ვართ, შთაბეჭდილების მენეჯმენტით ვაჩენთ საკუთარ
საუკეთესო, ხშირად არარეალურ სხეს. ვასრულებთ ჩვენს დაკისრებულ როლს, კულისებში
კი ჩვენ ვართ ჩვენ.

გრედერიკ ბართი გემის წარმოდგენით გვიჩვენებს, თუ როგორ ვუთმობთ კონკრეტულ

ასპექტს მეტ ყურადღებას შთაბეჭდილების მენეჯმენტისთვის.

გოფმანის მთავარი იდეა იმის ჩვენებაა, რომ არსებობს სოციალური ჩვეულებები ,

რომლებიც ჩვენი, როგორც სოციალური არსებების ქმედებებს განსაზღვრავს. ადამიანს
ძლიერი და გულწრფელი ემოციების გამოსახატადაც კი უწევს, კულტურულად წინასწარ
განსაზღვრულ წესებს დაემორჩილოს, რომლებიც განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა
გამოიხატოს ესა თუ ის ემოცია. თუკი აქტორს სურს, რომ მისი მოქმედება სხვებისათვის
გასაგები იყოს, მისი ყველაზე სპონტანური აქტიც კი გამოხატვის სოციალურ ფორმებს
ეფუძნება
ჰაროლდ გარფინკელი ‘’ არევ-დარევის ექსპერიმენტი’’ დაკვირვების შედეგად დაასკვნა რომ
კონკრეტული ნორმები დაწესები არის ის რაც სოციალჯურ წესრიგს აყალიბებს,იგი
უცნაურად იწყებდა ხოლმე მოქცევას, კიბეზე ჩასვლის ნაცვლად ჩასრიელაბეას და ა.შ…
შედეგად მივიღეთ და გავიაზრეთ ის რომ ადამიანები გაუცნობიერებლად ვართ ჩართულნი
სოციალური ინტერაქციის თამაშის წესების განსაზღვრაში.

ადამიანთა ყველა ჯგუფს გააჩნია პიროვნული მეს ცნება, მაგრამ სხვადასხვა კულტურაშ ის
განსხვავებულად ესმით. ის სუვერენული და განუყოფელია, თუმცა ზოგიერთ არადასავლურ
კულტურაში ის ინდივიდის სოციალური ურთიერთობების ერთიანობად აღიქმება.

ბევრი აფრიკული ტომის პერსპექტივით ადამიანი მანამ არ არის პიროვნება სანამ არეზიარება
თავის კყულტურას, ამუ ბავშვი ვითარდება და კონკრეტულად რაღაც მომენტში აღწევს
„მიზანს“მარსელ მოსი აღნიშნავს თავის ცნობილ ესეიში ‘მეს’ შესახებ (1985 [1938]),
ლათინური ტერმინი ‘persona’ თავდაპირველად ‘ნიღაბს’ ნიშნავდა. ის ცდილობს
გვიჩვენოს, რომ ‘პიროვნული მეს’ იდეა „ნიღბის“ ან „როლის“ ცნებებისგან განსხვავებული
მნიშვნელობით ევროპაში მხოლოდ ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ ჩნდება .