ინფორმაციული

საზოგადოება და
კომუნიკაციები
ინფორმაციული საზოგადოების დეფინიცია
ინფორმაციული საზოგადოება წარმოადგენს ინდუსტრიული და
პოსტინდუსტრიული საზოგადოებების განვითარების ახალ ფაზას
თანამედროვე პოსტმოდერნულ სიტუაციაში.

სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუცია, რომელიც მოხდა მეოცე საუკუნის

გარიჟრაჟზე აღმოჩნდა მეტად ნაყოფიერი მეცნიერული
(სამეცნიერო) მიღწევების თვალსაზრისით, მაგრამ მას ჰქონდა ერთი
დიდი ნაკლი, სამყაროს ზოგად მეცნიერულ სურათში დაიკარგა
ინდივიდუალური ადამიანი, პიროვნება, რომელიც ლიტერატურის და
ხელოვნების საგანი იყო. შრომის დომინანტობამ სხვა სფეროების მიმართ
გამოიწვია ეს დანაკლისი.

ტექნოლოგიურმა რევოლუციამ, რომელიც 1970-იანი წლებიდან დაიწყო,

რაც ფაქტობრივად კომპიუტერების გამოგონებასთან არის
დაკავშირებული, შექმნა სამყაროს გლობალიზაციის ახალი
შესაძლებლობა, სადაც სივრცემ და დისტანციამ დაკარგა თავისი ძველი
მნიშვნელობა. ყურადღება გამახვილდა დროში მიმდინარე პროცესებზე.
ინფორმაციული საზოგადოება არის საზოგადოება, სადაც ინფორმაციას
და ცოდნას ენიჭება სუბსტანციური მნიშვნელობა.

ინფორმაცია უკვე აღარ წარმოადგენს მხოლოდ ადამიანის თავში

მიმდინარე პროცესს, არამედ ინფორმაცია იძენს თითქოსდა
ადამიანისაგან დამოუკიდებელ რეალურ საგნობრივ თვისებას.
კომპიუტერისა და ვებ საიტების საშუალებით იქმნება ინფორმაციული
ველი რომელიც არსებობს თავისთავად. ადამიანის მიზანია ახალი
ტექნოლოგიების გზით შევიდეს ამ ველში და ეზიაროს ინფორმაციის ამ
თვითმოძრავ ნაკადს, გახდეს მისი მატარებელი.

ინფორმაციულ საზოგადოებაში შეიცვალა ენის ფუნქციაც, ადამიანი კი

არ მეტყველებს გარკვეული ენით, რათა ინფორმაცია გადასცეს მეორე
ადამიანს, არამედ პირიქით ენა მეტყველებს ადამიანის
საშუალებით. ენობრივი ველი განაპირობებს კომუნიკაციას ადამიანებს
შორის რაც სავსებით ეთანხმება ქრისტიანულ, ბიბლიურ წარმოდგენას
იმის შესახებ, რომ პირველად იყო სიტყვა, სიტყვა იყო ღმერთი და
სიტყვამ შექმნა სამყარო. ენის ასეთი პირველად ფუნქციის ხაზგასმა,
ენობრივი ველში მოქცეული ინფორმაციის
პირველადობასაც გულისხმობს. ადამიანი კი არ გადასცემს ინფორმაციას
მეორე ადამიანს, არამედ ინფორმაცია ვითარდება ადამიანთა
კომუნიკაციის გზით. რაც ფაქტობრივად სამყაროს ლინგვისტურ
გენეზისთან მოდის თანხმობაში.

ინფორმაციულ საზოგადოებაში შეიძლება დაიძლიოს სამეცნიერო-

ტექნიკური რევოლუციის ხარვეზი, სადაც დაიკარგა ადამიანის
ინდივიდუალური სახე. ინფორმაციულ საზოგადოებაში არა ზოგადად
ადამიანი, არამედ სწორედ ინდივიდი და პიროვნება არის ინფორმაციის
მატარებელი აგენტი. ინდივიდუალური სუბიექტების გზით და მათი
კომუნიკაციის საშუალებით მეტყველებს ენა, ხდება ინფორმაციისთვის
თვითმოძრაობა.

შეგვიძლია გამოვყოთ 6 ძირითადი მომენტი, რომელიც მნიშვნელოვანია

ინფორმაციულ საზოგადოებაში:

1) ტექნიკური მომენტი ანუ კომპიუტერული ტექნიკა.

2) შრომითი, პროფესიული, სადაც ადამიანის ფიზიკური შრომა
გონებრივი მუშაობით არის ჩანაცვლებული.
3) სივრცითი მომენტი ანუ ვებსაიტების ქსელი, რომელთა საშუალებითაც
შესაძლებელია ადამიანთა კომუნიკაცია სივრცისა და დისტანციის
მიუხედავად.
4) კულტურული მომენტი ინფორმაციული საზოგადოებამ მოიტანა
კულტურისა და ხელოვნების ახალი ასპექტი, სადაც ხელოვნება გახდა
საბაზრო ეკონომიკის ელემენტი.
5) ეკონომიკური მომენტი ანუ ინფორმაციის ცოდნისა და გონებრივი
მუშაობის ხაზგასმამ გამოიწვია ეკონომიკური ეფექტი. (ეკონომიკის
სწრაფი ზრდა).
6) თეორიული მომენტი, სადაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გონებრივ
შრომას ფიზიკურთან შედარებით.

ორიოდე სიტყვა უნდა ვთქვათ ვირტუალური რეალობის შესახებ.

ინფორმაციული საზოგადოება არსებობს ვირტუალურ რეალობაში. ეს არ
არის ფიზიკური რეალობა ანუ მატერიალური ნივთების სამყარო, მაგრამ
ეს არ არის არც ფანტაზიისა და წარმოსახვის სფერო. ეს არის რეალობა,
რომელიც მოკლებულია სივრცულ არსებობას და გაშლილია დროში. მას
დროში მიმდინარე პროცესებთან აქვს საქმე.

ამასთან დაკავშირებით საინტერესოა ეგრეთ წოდებული ციფრული

ფულის “ბიტკოინის” ფენომენი. ის არის ფული, რომელიც ფიზიკურად არ
არსებობს, მაგრამ მას აქვს რეალური ფულის ძალა, რადგან მისი
საშუალებით ხდება დროში მიმდინარე ოპერაციების შესრულება. ის
გამოიყენება თანამედროვე ეკონომიკაში, რომელიც ინფორმაციის
ყოველისმომცველობას ემყარება. ბაზარი არეგულირებს ამ ვირტუალური
რეალობის მიმართებას ფიზიკურ რეალობასთან, ამდენად “ბიტკოინის”
გადაცვლა შესაძლებელია ნამდვილ ფულზე საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში.

ინფორმაციული საზოგადოების ერთ-ერთი შედეგია აგრეთვე სამხედრო

კონფლიქტების მოგვარება ფიზიკური კონფლიქტისა და და
სისხლისღვრის გარეშე. ინფორმაციული ომის მოგება ფაქტობრივად
რეალური ბრძოლის მოგებას უდრის. ეს გვაძლევს საშუალებას, რომ
საომარი კონფლიქტის დროს გადავარჩინოთ ადამიანის სიცოცხლე.

დასკვნის სახით შეიძლება ვთქვათ რომ ინფორმაციულ საზოგადოებაში

ჩნდება სრულიად ახალი პერსპექტივები კაცობრიობის ძველი
ტრადიციული პრობლემების მოგვარების მიზნით. ენისა და
ინფორმაციის სუბსტანციად ქცევა, რომელიც ბიბლიასთან სრულ
თანხმობაშია საშუალებას გვაძლევს დაუბრუნდეთ პიროვნებას რომელიც
წარმოადგენს თანამედროვე ინფორმაციის მატარებელ აგენტს რომლის
გონებრივი შრომა არ შეიძლება იქნას მექანიზებული და
გაერთმნიშვნელიანებული, რადგან მას აქვს აზრი როგორც ინდივიდის
გონების ნააზრევს.

ინფორმაციული ტექნოლოგიები
როგორც აღვნიშნეთ ინფორმაციული საზოგადოება ვირტუალურ
სფეროში არსებობს ის არ არის წარმოსახვის სფერო, მაგრამ ის არ ის არც
ფიზიკური რეალობა. ფიზიკური რეალობაში, რომელშიც ჩვენ
ვცხოვრობთ დრო და სივრცე ცალ-ცალკე არსებობს. ეს იმას ნიშნავს, რომ
სივრცეში მიმდინარე მოვლენები, რომლებსაც გააჩნიათ თავიანთი
მიზეზი დროის დინების მიმართ არიან ნეიტრალურნი. თუკი მიზეზი არ
შეიცვალა ყოველთვის მოხდება “A” მოვლენა დროის ნებისმიერ
მონაკვეთში, ამიტომ ჩვეულებრივ სამყაროში, რომელიც ნიუტონის
ფიზიკით აღიწერება მიზეზის ცონდის შედეგად აბსოლუტურად
ზუსტად შეგვიძლია მომავლის ხედვა. (შედეგების წინასწარმეტყველება).

სხვა სიტუაციაა ვირტუალურ რეალობაში აქ დრო და სივრცე

ერთიანობაში არსებობს და ამიტომ დროის მიმდინარეობა ცვლის
მოვლენის რაობას, მიზეზებისა და პირობების მიუხედავად. ვირტუალურ
რეალობაში ჩვენ აბსოლუტური სიზუსტით ვერ ვიწინასწარმეტყველებთ,
რომ დღეს მომხდარი მოვლენა ხვალაც განმეორდება. თვითონ დროის
მიმდინარეობა ცვლის მოვლენის ხდომილებას. კლასიკური ანუ ცალსახა
მიზეზობრიობის ნაცვლად გვაქვს ალაბათური მიზეზეობრობა.
ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ კვატური ფიზიკური ნაწილაკები არსებობენ
ვირტუალურ რეალობაში, სადაც ისინი წარმოადგენენ ლაიბნიცის
მონადებს, რომლებსაც “ფიზიკური სულიერება” გააჩნიათ ისინი ფლობენ
გარკვეულ ინფორმაციას.

იგივე ვირტუალური რეალობაა სახეზე აინშტაინის ფარდობითობის

თეორიაში, რომელიც შეეხება მეგა სამყაროს. შეიძლება ითქვას, რომ
მიკრო და მეგა სამყაროც ორივე ვირტუალურ რეალობას განეკუთვნება,
სადაც დროის მიმდინარეობა ზემოქმედებს სივრცეში არსებულ
მოვლენებზე, ეს ყველაფერი გვაფიქრებინებს, რომ ინფორმაციული
საზოგადოება, რომელიც ტექნოლოგიურ რევოლუციასთან
დაკავშირებულია გახსნილია სულიერების მიმართ.

ინფორმაციული ველის ადამიანის გარეშე არსებობა შესანიშნავად

ეთანხმება სამყაროს გენეზისს ბიბლიის მიხედვით, სადაც სიტყვა
განიხილება, როგორც შემოქმედი. სწორედ ამიტომ ტექნოლოგიური
რევოლუცია განსხვავდება სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციისაგან,
სამეცნიერო-ტექნიკურმა რევოლუციამ მოგვცა სამყაროს მეცნიერული
სურათი, რომელიც მოვლენათა მსგავსებაზე და ზოგადი ცნებების
საფუძველზეა აგებული.

ასეთ მეცნიერულ სურათში დაიკარგა ადამიანის ინდივიდუალობა,

სულიერება როგორც შეუქცევადი ინფორმაციის ნაკადი, რომელიც
ცოდნის დინების სახით მოიცავს მთელ სამყაროს. თუკი სამყაროს
მეცნიერულ სურათში მთავარია მოვლენათა მსგავსება ტექნოლოგიური
რეოლუციის შემდეგ მოვლენათა განსხვავებისა და ინდივიდუალობის
პროცესი მომდინარეობს რაც ადამიანს გზას უხსნის სულერებისკენ.

ამასთან დაკავშირებით, საინტერსოა კომუნიკაციის თეორია, რომელიც

ჰაბერმასმა შეიმუშავა. იურგენ ჰაბერმასის მიხედვით ადამიანთა
კომუნიკაცია არ ხდება ზოგადი ცოდნის მოპოვების მიზნით. ადამიანთა
კომუნიკაცია მატერიის როგორც ცოცხალი რეალობის ინდივიდუზაციის
შედეგია, სადაც ადამიანები ემსაგავსებიან იმით, რომ ისინი
განსახვავებულები არიან.

ინფორმაცია და ცოდნა
ინფორმაციული საზოგადოება ვირტუალურ რეალობაში არსებობს.
ასეთი ტიპის საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანია ცოდნა. მაგრამ
როგორია ცოდნის რაობა ფილოსოფიის ისტორიაში? ერთ-ერთი პირველი
ცოდნის თეორია, რომელიც ჩამოყალიბდა პლატონის იდეათა თეორიის
საფუძველზე არის “ანამნეზისი”. ადამიანის სული სავსეა თანშობილი
იდეებით, მაგრამ ეს იდეები გაუცნობიერებლად არსებობს მასში თავისი
ცხოვრების განამავლობაში ადამიანი აცნობიერებს ამ იდეებს. გახსენების
ეს პროცესი არის ცოდნის კრისტალიზაციის აქტი ეს არის ანალიტიკური
ცოდნა, რომელიც ემყარება წინასწარ ჩასახული იდეების გაცნობას და
ანალიზსს.

კანტმა პრინციპულად შეცვალა პლატონის ცოდნის თერია ცოდნის

მიღების პროცესში კანტი პრინციპულად ანსხვავებს ანალიტიკურ და
სინთეზურ მსჯელობებს. მსჯელობა წარმოდგენს სუბიექტისთვის
პრედიკატის მიწერის აქტს. P (პრედიკატი)-S (სუბიექტი). კანტის
მიხედვით ანალიტიკურია მსჯელობა როცა პრედიკატი წინასწარ
იგულისხმება სუბიექტში. ასე მაგალთად: ყოველი სხეული განფენია
სივრცეში. ეს მსჯელობა ანალიტიკურია, რადგან განფენილობა, სხეულის
ცნებაში უკვე იგულისხმება. 7+5=12 სინთეზურია. A=A ანალიტიკურია. *

როგორც ცნობილია ფიზიკაში მიზეზობრიობის პრინციპი არ არის

ცდისეული პრინციპი, როგორც ჰიუმმა აჩვენა მიზეზი ცდაში არ ჩანს. ის
რომ ყველა მოვლენას აქვს მიზეზი რაც კლასიკური ფიზიკის ძირითადი
დებულებაა წარმოადგენს სინთეზურ მსჯელობას, მაგრამ არა ცდისეულს,
რადგან მიზეზი არ იგულისხმება მოვლენის ცნებაში.
ასევე მეტაფიზიკური მსჯელობაა სამყაროს საწყისის შესახებ აზრის
გამოთქმა, რადგან საწყისის მომენტი სამყაროს ცნებაში არ იგულისხმება
ის უბრალოდ მიეწერება როგორც გარეშე პრედიკატი. კანტმა გააფართოვა
პლატონის ცოდნის თეორია იმით რომ ფილოსოფიური აზროვნების
სფეროში შემოიყვანა სპეციალური მეცნიერებები. ამით მან გაარღვია
ფილოსოფიური აზროვნების სფერო, თავისუფლების ახალი ხარისხით,
რამაც გამოიწვია ცოდნის გაფართოება.

დღეს თანამედროვე ცხოვრებაში კვანტური ფიზიკის წარმოშობამ და

ტექნოლოგიურმა რევოლუციამ კიდევ უფრო გააფართოვა ცოდნის
სფერო და ამდენად მიზეზობრიობის ცნება ალბათობის გაგებით
ჩანაცვლდა. კვანტურ-ფიზიკური სიტუაცია გადაიქცა შემეცნების
სიტუაციად და განეკუთვნა ვირტუალულ სახეს. კვანტურმა რეალობამ
შეიძინა ცნობიერების შინაგანი მოვლენების დამახასითებელი
თვისებები. მაგალითად სიტყვისა და საგნის მიმართება.

ჩვეულებრივ სამყაროში რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ სიტყვა და საგანი

დამოუკიდებელია ერთმანეთისაგან. მაგრამ ჩვენს ფსიქიკაში სიტყვა და
საგანი შერწყმულია ერთმანეთთან. არ არსებობს განცა სიტყვის გარეშე
როცა არსებობს მაგიდა სიტყვა მაგიდის გარეშე საინტერესოა, რომ
კვანტური ობიექტიც შერწყმულია მისი ენობრივი გამოსახულებასთან.

ამიტომ კვანტური ობიექტი არა ფიზიკურ არამედ ვირტუალურ

რეალობას განეკუთვნება ის კი სხვა არაფერია თუ არა ადამიანის
ცნობიერება გატანილი ადამიანს გარეთ. ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ
კვანტური თეორიის პრინციპები კარგად გამოიყენება ვირტუალურ
რეალობაში, სადაც არსებობს ჩვენი საზოგადოება სადაც ძირითადი
მომენტი არის ცოდნის თეორია, რომელიც წარმოადგენს
ინდივიდუალური ადამიანს გონებრივი მუშაობის შედეგს.

ამრიგად გონებრივი შრომა ჩაენაცვლა ფიზიკურს და ამ ჩანაცვლებამ

აღადგინა ინდივიდი როგორც პიროვნება, ინდივიდი როგორც ცოდნის
მიღების სუბიექტი.
ინფორმაციული საზოგადოება და ადამიანი
ადამიანის როლი მკვეთრად შეიცვალა ინფორმაციულ საზოგადოებაში,
ვირტუალურ რეალობაში სადაც ინფორმაციის ნაკადი და ველი არსებობს
ადამიანისგან დამოუკიდებლად, ხაზგასმულია ინდივიდის, სუბიექტის
“მე”-ს ცნობიერება, ფიზიკური მოვლენები ატარებენ გარკვეულ
ინფორმაციას სულიერი, ფსიქიკური და მეტაფიზიკური სამყაროს
შესახებ. სწორედ ინდივიდუალურ ცნობიერებასთან მიმართების გზით.
ამ მოსაზრებებს სამყაროს კრეაციონიზმისკენ მივყავართ. სამყაროს ჰყავს
შემოქმედი. ფიზიკური რეალობა კი როგორც ინფორმაცია
მეტაფიზიკური სფეროს შესახებ სიცოცხლისა და ინდივიდუალური
ცნობიერების გზით ახდენს ინფორმაციის რეალიზაციას.

მიკრო ნაწილაკები ატარებენ ინფორმაციას მეტაფიზიკური ფაქტების

შესახებ. მწვანე ფერის განცდას შეესაბამება გარკვეული ტალღა,
რომელსაც აქვს ამპლიტუდა და სიხშირე, მაგრამ ეს სიხშირე გადმოგვცემს
მწვანე ფერის ინფორმაციას ადამიანის თვალთან მიმართებაში. ადამიანი
კი არ მიაწერს ინფორმაცას საგანს ,არამდ თავად საგანი აძლევს
ინფორმაციას საგანის შესახებ..

თუმცა ეს ინფორმაცია არ განეკუთვნება ფიზიკური მოვლენების სფეროს.

სწორედ ამიტომ გაიზარდა ინდივიდის როლი ინფორმაციული
საზოგადოებაში. სიცოცხლის გაჩენა სამყაროში იმდენად მოულოდნელი
იყო, რომ ამ სინთეზის ალბათობა ნულის ტოლია.

ამდენად სიცოცხლის გაჩენა არის კოსმოსში თვითომოძრავი

ინფორმაციის რეალიზაციის შედეგი. სამყარო როგორც შემოქმედების
შედეგი მოითხოვს აღმქმელს და ეს არის ადამიანი მისი
ინდივიდუალური ბუნება.
ახალი ტექნოლოგიური მიღწევები ინფორმაციულ საზოგადოებაში
ადამიანს ხელს კი არ უშლის, პირიქით ეხმარება მას ინდივიდუალური
“მეობის” რეალიზაციაში, ამდენად გლობალიზაციის პროცესი, რომელიც
ინფორმაციულ საზოგადოებასთან არის დაკავშირებული არ შეიძლება
იყოს ინდივიდის წინააღმდეგ მიმართული.

ადამიანის როლის გასარკვევად აქ უპირველეს ყოვლისა უნდა

გავარკვიოთ მორალის საკითხი. ვირტუალურ რეალობაში ხდება
მორალის ინდივიდუაიზაცია. ინდვიდის ზნეობის საფუძველია მისი
სინდისის ხმა. რომელსაც ის თავისიუფალი ნებით მისდევს. სინდისი
მკვეთრად ინდივიდუალური მოვლენაა ძალიან საშიშია მისი
განზოგადება, საშიშია ვილაპარაკოთ ეროვნულ სინდისზე.

ერთადერთი სფერო სადაც სინდისის გაზოგადება ხდება არის

ქრისტიანული ეკლესია, რადგან მრევლი სწორედ თავისუფალი
ინდივიდებისგან შემდგარი სიმრავლეა. ადამიანი საკუთარი ნებით
ირჩევს ღვთისკენ მიმავალ გზას და მიდის ღვთის მცნებებთან. ეს არ არის
იძულება, არამედ მორწუნე ადამიანების თავისუფალი არჩევანი.

მორალის კანონთან მიმართებაც ინდივიდუიზაციის გზაზე გადის. ფრანც

კაფკას ცნობილი პასაჟი კარიბჭის შესახებ, (კაფკა, “პროცესი”). სწორედ
იმას გვასწავლის, რომ ეს კარიბჭე ღიაა მხოლოდ მისთვის ვინც
თავისუფლად მოქმედებს.

კომუნიკაცია, კავშირი, ქსელი - ინფორმაციული პროცესები

ამრიგად, კომუნიკაციის იდეა მთელ ფილოსოფიას თან სდევს.

სოფისტები საერთოდ უარყოფენ კომუნიკაციის შესაძლებლობას. რაც
შეეხება სოკრატეს, იგი არასოდეს არ აკეთებდა თავისი ფილოსოფიური
აზრის ჩანაწერებს, არამედ გადმოსცემდა მათ ზეპირად. ეს არ იყო
შემთხვევითი, მას მიაჩნდა რომ საუბრისა და დიალოგის დროს ხდება
ჭეშმარიტების დაბადება და კომუნიკაცია ადამიანებს შორის. ადამიანებს
შორის მენტალური ენერგიის სინერგეტიკა წარმოადგენს გზას
ჭეშმარიტების ნათელყოფისთვის.

კომუნიკაციის პირობაა განსხვავებულთა ურთიერთქმედება. სოფისტებმა

დაადგინეს რომ ყველა ადამიანი განსხვავებულია და განსხვავებულ
საზომს წარმოადგენს საგანთა და მოვლენათა შესაფასებლად. სოკრატე
თვლიდა, რომ ეს განსხვავებული პიროვნებები სწორედ საუბრის
პროცესში ახდენენ კომუნიკაციის აქტს და ეხმარებიან ერთმანეთს არსთა
შემეცნებაში. პლატონი თავისი მასწავლებლის ფილოსოფიური აზრებს
იწერდა და ქმნიდა დიალოგებს.

მაგრამ წერილობით ფორმაში იკარგება ის ცოცხალი ენერგეტიკული

ურთიერთქმედება რაც მხოლოდ ზეპირსიტყვიერებაში ხდება. მხოლოდ
ზეპირი მეტყველება მოიცავს კომუნიკაციის შესაძლებლობას,
მაგალითად ენის წარმოშობის საფუძველი არის არა გრამატიკული
წესები, არამედ ზეპირსიტყვიერება, ენა იბადება კომუნიკაციიდან და არა
კომუნიკაციისთვის.

საინტერესოა, რომ პლატონი ქმნდა მხატვრულ დიალოგებს სოკრატეს

შესახებ მისი დიალოგები იყო ლიტერატურული ნაწარმოები და არა
ფილოსოფიური ტრაქტატი, ასეთივე მხატვრული ფორმა გაიმეორა
ნიცშემაც, საინტერესოა, რატომ მიმართავდნენ ისინი ამ მეთოდს?
იმიტომ, რომ ფილოსოფიური ტრაქტატისგან განსხვავებით მხატვრულ-
ლიტერატურული ფორმა მოიცავს არა პირდაპირ თქმას, არამედ
ალეგორიას, ეს კი იძლევა კომუნიკაციის შესაძლებლობას მწერალსა და
მკითხველს შორის.

პლატონი როგორც მწერალი ქმნიდა სოკრატესგან ლიტერატურულ

პერსონაჟს, ლიტერატურულ პერსონაჟი კი არ არის ერთგვაროვანი, ის
თავისი მეტაფორულობის გამო ინტეპრეტაციის საშუალებას მოიცავს და
მკითხველს აქტიურ მდგომარეობაში ამყოფებს. მწერლის და მკითხველის
ასეთი მიმართება სწორედ კომუნიკაციას ნიშნავს. შეიძლება ითქვას, რომ
ლიტერატურული ნაწარმოები წარმოადგენს მეტად მნიშვნელოვან
ნიშანთა სისტემას ასეთი კომუნიკაციის განხორციელებისათვის.

ლიტერატურული ნაწარმოები სადაც ყველაფერია, ნათქვამი სპობს

თავისი ინტერპრეტაციის პერსპექტივას, ამიტომ ნაწარმოები ფასობს
იმდენად რამდენადაც რამდენადაც არ გამოხატავს თავის სათქმელს და
მკითხველს აძლევს ინტერპრეტაციის თავისუფლებას.

საინტერესოა, რომ სერვანტესი თავისი ცნობლი დონ კიხოტის მე-9 თავში

მოულოდნელად აკეთებს სრულად უჩვეულო პასაჟს, მას მოჰყავს ვიღაც
არაბი ისტორიკოსის გამონათქვამი ( რა თქმა უნდა ეს ფანტაზიაა), სადაც
ისტორიკოსი ვითომ დოკუმენტური სიზუსტით ასაბუთებს, რომ დონ
კიხოტი არ იყო გიჟი და რომ ის ნორმალური ადამიანი გახლდათ.

ასეთი ლიტერატურული ხერხით სერვანტესი ააქტიურებს მკითხველის

ცნობიერებას და მას სთავაზობს არჩევანს, გადაწყვიტოს დონ კიხოტი
მართლა გიჟია თუ არა. დონ კიხოტის ასეთი ორგვარი ინტერპრეტიაცია
მკითხველს არჩევანს სთავაზობს, გაიგოს მთელი ნაწარმოები როგორც
ნორმალური ადამიანის ნოსტალგია რომანტიკულ წარსულზე, როგორც
ვხედავთ სერვატესის ეს ლიტერატურული ხერხი კომუნიკაციაა
მკითხველსა და მწერალს შორის.

მკითხველის და მწერლის კომუნიკაციის თემა მე-20 საუკუნის

მნიშვნელოვანი პრობლემაა. არაერთი ლიტერტურის კრიტიკოსი
გვიჩვენებს, რომ დიდი მწერლების შედევრებში ნაწარმოები ბოლომდე არ
გამოხატავს თავის სათქმელს. ის მკითხველის ფანტაზიამ უნდა შეავსოს,
ამიტომ ლიტერატურული ნაწარმოები არასდროს არ შეიძლება იყოს
მორალური ქადაგება, ფილოსოფიური ტრაქტატი, მკითხველის მიმართ,
რადგან მკითხველთა წარმოსახვას სპობს. აქედან ის შედეგიც
გამომდინარეობს, რომ ლიტერატურული პერსონაჟი არ არის
აუცილებელი გამოხატავდეს ავტორის მორალურ პოზიციას.
შეუძლებელია ვიფიქროთ, რომ შექსპირი მაკბეტივით სიხლისმსმელია.

ლიტერატურული ნაწარმოების განსჯა რამდენად ის ქადაგებს სიკეთეს

და ჰუმანურ იდეებს ცოტა საფრთხილოა, რადგან სიკეთე და ჰუმანური
იდეები მწერლის და მკითხველს კომუნიკაციის დროს უნდა დადგინდეს,
ლიტერატურული ნაწარმოები კი ამის წინაპირობაა. პერსონაჟი
დადებითია თუ ის მხატვრულად შთამბეჭდავია, უარყოფითია თუ ის
უსახურადაა წარმოჩენილი. ყოველივე ეს კიდევ ერთხელ მიგვანიშნებს
კომუნიკაციის მნიშვნელობას როგორც ლიტერატურაში ისე
ფილოსოფიაში.

ინფორმაციული საზოგადოების კულტურა

ინფორმაციულ საზოგადოებაში, რომელიც შეიძლება ღია საზოგადოებას

მივაკუთვნოთ მინიშვნელოვანი საკითხია პიროვნების თავისუფლებისა
და კულტურათა გლობალიზაციის პრობლემა. მე-20 საუკუნის
ტექნიკურმა რევოლუციამ და კომპიუტერის შექმნამ კულტურათა
გლობალიზაციის პერსპექტივა წარმოშვა.

კომპიუტერული ქსელების საშუალებით მსოფლიო თითქოს

დაპატარავდა დაშორებები სახელმწიფოებს შორის შემოკლდა.
სხვადასხვა კულტურის ხალხი დაუახლოვდა ერთმანეთს. ყველაფერმა
ამან წარმოშვა ერთიანი კულტურის შექმნის პერსპექტივა, რომელიც
თანამედროვე ინფორმაციულ საზოგადოებას შეესაბამება.

მაგრამ კულტურათა გლობალიზაციის პროცესი მეტად საფრთხილო

პროცესია, აქ არ უნდა განმეორდეს ის შეცდომა რაც დაშვებული იქნა
სამეცნიერო რევოლუციის დროს მე-20 საუკუნეში, როცა ინდუსტრიულ
საზოგადოებაში ფიზიკური შრომა გამოცხადდა ადამიანური არსებობის
უმთავრეს მახასიათებლად.
ფიზიკურ შრომაში ადამიანის სულითხორცამდე ჩართულობამ
ერთგვარად დააქვეთა ადამიaნის მენტალური შესაძლებლობები,
დაიკარგა ადამიანი, პიროვნება როგორც უნიკალური განუმეორებელი
არსება, მის ნაცვლად მივიღეთ ე.წ “საშუალო ადამიანი” ანუ ქარხნის მუშა,
რომელიც ასრულებდა სტანდარტულ ოპერაციებს. ის გადაიქცა
ინდუსტრიული საზოგადოების ჭანჭიკად.

კომპიუტერის გამოგონებამ ფიზიკური შრომა გონებრივით შეცვალა.

ადამიანური არსებობის მახასიათებლად იქცა მენტალური შემოქმედება,
რომელმაც აღადგინა ადამიანის პიროვნული მე, მისი შემოქმედებითი
საწყისი, და ახალი აზრით გაანათა ადამიანისა და ღმერთის როგორც
სუბიექტის ურთიერთობის პრობლემა. ამერიკელი ფილოსოფოსი და
თეოლოგი ჯორჯ მაკლინი, (ვაშინგტონის კათოლიკური
უნივერსიტეტიდან) აღნიშნავს, რომ კულტურათა გლობალიზაცია
ნიშნავს წონასწორობის დაცვას ადამიანის სუბიექტურობასა და სამყაროს
ობიექტურობას შორის.

თუკი ეს წონასწორობა დაირღვა ანუ სასწორი ობიექტურობისაკენ

გადაიხარა, მაშინ მივიღებთ სამეცნიერო რევოლუციას, სადაც სუბიექტი
წაიშლება.

თუკი სასწორი სუბექტურობისკენ გადაიხარა მაშინ პოსტმოდერნულ

რელობას მივიღებთ, სადაც ადამიანის სუბიექტურობა დომინირებს
სამყაროზე, შემთხვევითობა ბატონობს აუცილებლობაზე. კანონი კარგავს
თავის საზრისს და რეალობა რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ იძენს
ჰიპერეალობის მნიშვნელობას, სადაც ადამიანი როგორც სუბიექტი ქმნის
უამრავ სიმბოლოს, ნიშანს, საზრისს, მაგრამ ეს სიმბოლოები არიან
შემთხვევითნი, ისინი აზროვნების ობიექტურ შინაარსს მოკლებულია.

უცნაური ფაქტია, რომ თანამედროვე პოსტმოდერნულ სამყაროში

უამრავი სიმბოლო და ნიშანი თამაშობს ისინი ქმნიან ჰიპერეალობის
სახეს, მაგრამ ადამიანური არსებობის საზრისი აშკარად გაუფასურებას
განიცდის. ეს უამრავი სიმბოლო გონების ფესვებს მოწყვეტილი ცარიელი
ნიშანია, რომელიც არაფერს არ გამოხატავს. ის უბრალოდ ახდენს
სამყაროს კანონზომიერების სიმულაციას და წარმოადგენს სიმულაკრებს.

უცნაურია, რომ რაც მეტი სიმბოლო და რეკლამაა ჩვენს გარშემო მით

უფრო ნაკლებია აზრი და კანონზომიერება, ეს სიმუალკრები სამყაროს კი
არ აწესრიგებენ, არამედ მასში ქაოსი შეაქვთ, რომელსაც
პოსტმოდერნული რეალობა ეწოდება.

სადაც საზღვრები წაშლილია ადამიანის სულიერი აქტივობის სხვადასხვა

ფორმებს შორის. ფიზიკური რეალობა შერწყმულია ვირტუალურ
რეალობას. ფაქტიურად ადამიანი დგას არსებულის უსაზრისობის წინაშე,
რომელიც ინფორმაციული საზოგადოების კულტურაში აბსურდის
ხელოვნებით გამოიხატება. აბსურდის თემა თანამედროვე ხელოვნებაში
ჯერ კიდევ კომპიუტერის გამოგონებამდე გაჩნდა.

ბეკეტის პიესა “გოდოს მოლოდინიში" შესანიშნავად გამოხატავს

აბსურდის ხელოვნების პრინციპებს. ამ ნაწარმოებში დარღვეულია
კომინიკაცია პიესის პერსონაჟებს შორის და აგრეთვე არსებობს
განუაზრებელი სასოწარკვეთლი მოლოდინი გოდოს მოსვლისა. აბსურდი
შესანიშნავად გამოხატავს პოსტმდერონული ჰიპერეალობის
უსაზრისობას და აგრეთვე სიმულაკრის ფენომენებს, რომელიც არის
ცარიელი სიმბოლო ის არც სინამდვილის მიბაძვაა და არც მისი
იდენტიფიკაცია.

ის არის თავისთავადი სიმბოლო, რომელიც მოწყვეტილია აზრისეულ

ფესვებს . ის ქმნის კალეიდოსკოპურად მოთამაშე ნიშნების სიმულაციით,
სინამდვილის ილუზიას. ამერიკელი მოაზროვნე მაკლინი თვლის, რომ
ასეთი გადახრა სუბიექტურობისკენ ისეთივე საშიში უკუდურესობაა,
როგორც სამეცნიერო ტექნიკური პროცესის ობექტივაციის პროცესი.

საჭიროა მესამე გზა სადაც დამყარდება წონასწორობა სუბიექტასა და

ობიექტს შორის და ამ მესამე გზის ძიებაში. ძალიან დიდი როლი ენიჭება
ადამიანის წღმისახვას, მაკლინი შენიშნავს, რომ თუკი პლატონის იდეათა
თეორიაში ყურადღება გამახვილებული იყო ცოდნაზე, როგორც
მიგონებაზე ანუ ხაზგასმული იყო ადამიანის მეხსიერება,
არისტოტელესთან გვაქვს წინ გადადგმული ნაბიჯი, ის ადამიანის
წარმოსახვას სუბიექტურ ძალებს მიაწერს.

წარმოსახვის თავისუფლება როგორც გზა შემოქმედებისაკენ

წარმოადგენს მესამე გზას სადაც წონასწორობა დაცულია სუბიექტსა და
ობიექტს შორის. ამდენად ინფორმაციულ საზოგადოებაში, სადაც
გონებრივი შრომით შეცვლილია ფიზიკური შრომა. ადამიანის
შემოქმედებას უდიდესი როლი ენიჭება. მარტინ ჰაიდეგერი მე-20
საუკუნის უდიდესი მოაზროვნე შენიშნავს, რომ ხელოვნების ნაწარმოები
წარმოადგენს ყოფიერების არა ზედნაშენს, არამედ ის თვითონ არის
ყოფერება. ყოფერების ის მოდუსი, რომელიც გახსნილია და
ამეტყველებულია ადამიანის როგორც სუბექტის წინაშე.

ყოველივე ეს გვაფიქრებინებს, რომ ინფორმაციული საზოგადოების

კულტურა და ხელოვნება არ დაიყვანება მხოლოდ რეალობის
სიმულაციაზე. კულტურათა გლობალიზაციის პროცესი უნდა გავიგოთ
არა როგორც კულტურათა გაერთმნიშვნელიანობა, არამედ კულტურულ
წიაღში ადამიანის სუბექტურობის და ერის თვითმყოფადობის
შენარჩუნების აქტი. რაც უფრო მეტად არის კულტურა თვითმყოფადი,
მიმართულია სუბიექტისკენ მით უფრო მეტად შედის დიალოგში სხვა
კულტურასთან.

როდესაც ობექტურობაც დაცულია და ადამიანის სუბექტურობაც სახეზეა

ეს არის წონასწორობა სუბიექტსა და ობიექტს შორის. წარმოსახვა არ არის
მხოლოდ ფანტაზია და სიზმარი. ადამინის წარმოსახვა შეადგენს
პროცესს, რომელიც გვიჩვენებს ადამიანის ავტონომიურობას
სინამდვილის მიმართ, რომელსაც შეუძლია შექმნას ახალი რეალობა,
ვირტუალური რეალობა სწორედ ამას წარმოადგენს.
დასასრულს, ე.წ “კულტურის ინდუსტრია”, ამ თემას განიხილავს
თეოდორ ადორნო თავის ცნობილ წიგნში “განმანთლებლობა, როგორც
მასების მოტყუება”. ის გვიხატავს იმ ქაოსს, რომელიც შექმნილია
თანამედროვე კულტურის სფეროში. ეს ქაოსი მიანიშნებს ადამიანის
გონების უსუსურობაზე, მის იმპოტენცენიაზე, მის უძლურებაზე
განასხვაოს ერთმანეთისაგან რეალობა და სიმულაკრა. ადამიანური
გონება და ხელოვნური ინტელექტი.

ადორნოს აზრით, დღევანდელი ტექნოლოგიური საზოგადოების ერთ-

ერთი ყველაზე სახასიათო და თვალსაჩინო ასპექტი მედიის გიგანტური
აპარატის შექმნაა (ჟურნალები, კინო, რეკლამა, ტელევიზია, დისკები და
ა.შ.). ფილოსოფოსი წმინდა კონსტატირება-აღწერილობის მიღმა წავიდა
და თავის ცნობილ ანალიზთა სერიაში ბრალი დასდო ,,მედიის იმპერიას”,
როგორც გონებებით მანიპულირების ყველაზე მზაკვრულ საშუალებას,
რომელსაც სისტემა თვითშენარჩუნებისა და ინდივიდთა
დაქვემდებარების მიზნით იყენებს.

წიგნში Parva aesthetica ადორნო წერს, რომ თავდაპირველად ის და

ჰორკჰაიმერი იყენებდნენ ტერმინს ,,მასობრივი კულტურა”. შემდეგ მათ
გააცნობიერეს ამ გამოთქმის ,,იდეოლოგიური” ხასიათი (რომელმაც
შეიძლება შექმნას მასებისგან თავისთავად მომდინარე კულტურაზე
საუბრის შთაბეჭდილება), უარყვეს მისივე მსგავსი მეორე ტერმინი
,,მასმედია” და შეადგინეს გამოთქმა ,,კულტურული ინდუსტრია”.

ეს გამოთქმა მიგვანიშნებს ,,მის მომხმარებელთა ზემოდან წინასწარ

განსაზღვრულ ინტეგრაციაზე” და მყისვე ამახვილებს ყურადღებას იმ
ფაქტზე, რომ მომხმარებელი სულაც არ არის ამ ინდუსტრიის
მბრძანებელი, სუბიექტი (რაშიც ცდილობენ ჩვენს დარწმუნებას),
პირიქით, მისი ობიექტია. მართლაც, კულტურული ინდუსტრია მართავს
ინდივიდთა მოთხოვნილებებს და განსაზღვრავს მათ ჩვევებს, აქცევს მათ
პასიურებად და ჰეტერო-მართულებად, ანულირებას უკეთებს მათ,
როგორც პიროვნებებს და ერთგვაროვან მასამდე დაჰყავს.
,,კულტურულმა ინდუსტრიამ, ულტრაორგანიზებულმა საზოგადოებამ,
დაგეგმილმა ეკონომიკამ დამცინავად შეასხეს ხორცი ადამიანს, როგორც
ზოგად არსებას, მოკლებულს ინდივიდუალურ ცნობიერებასა და
დამოუკიდებელ ზნეობრივ ინიციატივას და სხვისი ნება-სურვილის
მიხედვით მართულს”.

,,მასიფიცირებულმა ფორმამ ყველანი უბრალო ზოგადი არსის სტადიაზე

შეაჩერა” (განმანათლებლობის დიალექტიკა). გართობის დროც კი,
რომელიც ინდივიდუალური თავისუფალი შემოქმედებითობის მომენტი
უნდა იყოს, ასევე რაღაც ,,დაპროგრამებულად” გადაიქცა, რადგანაც იგივე
კულტურული ინდუსტრია განსაზღვრავს თვით გართობის სახეობებსა
და დროს.

მაშასადამე, კულტურული ინდუსტრიის მეშვეობით სისტემა

უმცირესობათა კლასის ბატონობის ფუნქციონალურ ღირებულებებსა და
ცხოვრების მოდელებს ახვევს თავს მომხმარებელს და თანხმობისა და
თანხვედრის ვრცელ სივრცეებს ქმნის. მით უმეტეს, ის შეადგენს და
საკუთარ თავში შეიცავს ნეოკაპიტალიზმისთვის ყველაზე სასიცოცხლო
იდეოლოგიას: ესაა სისტემის ,,სიკეთისა” და მისი შემადგენელი
ჰეტერომართული ინდივიდების ,,ბედნიერების” იდეა.

დახვეწილმა ლიტერატურულმა კრიტიკოსმა და დაფასებულმა

მუსიკათმცოდნემ, ადორნომ ესთეტიკის დარგშიც გამოიჩინა თავი. მისი
ხელოვნების თეორია მჭიდროდაა დაკავშირებული ზემოთ ნახსენებ
თეზისებთან. ადორნო მიიჩნევს, რომ XX საუკუნის ხელოვნებას ძალუძს
მნიშვნელოვანი კულტურული და სოციალური ფუნქციის ტვირთვა,
რადგანაც, ერთი მხრივ, ის მკვიდრდება, როგორც ,,სამყაროს
არაჰარმონიული ნეგატიურობის მხილება”, და მეორე მხრივ, - როგორც
,,შერიგების წინმსწრები ხატება”.

პირველ ასპექტს რაც შეეხება, ჰარმონიის, სრულყოფილებისა და

დასრულებულობის კლასიკური ხელოვნების კანონების დამსხვრევის
შემდეგ თანამედროვე ხელოვნება მკვიდრდება, როგორც ჩვენი სამყაროს
დისჰარმონიისა და ფრაგმენტულობის დოკუმენტი და მხილება და
როგორც სუბიექტსა და ობიექტს, ,,მე”-სა და საზოგადოებას შორის
არშემდგარი შერიგების ,,სიგნალი”. ამას ცხადად ადასტურებს
დღევანდელი მუსიკა, რომელშიც გადამწყეტი როლი დისონანსს ენიჭება
და რომელიც კეთილხმოვნებას სპობს (ლუკაჩისგან განსხვავებით,
ადორნო იცავს აბსტრაქტიზმსა და ექსპრესიონიზმს, აფასებს ისეთ
ავტორებს, როგორებიც არიან კაფკა, ბეკეტი და შონბერგისა და მალერის
მხარეს იჭერს სტრავინსკის წინააღმდეგ).

მაგრამ, სწორედ იმიტომ, რომ გამოხატავს ,,დათრგუნულ

სუბიექტურობას, თავისუფლების ნაკლებობის გამო ტანჯვასა და
ჭეშმარიტებას გაბატონებული სიმახინჯის შესახებ” (Parva aesthetica) და
იმიტომ, რომ ,,დათმობების გარეშე არეკლავს და ზედაპირზე
ამოატივტივებს ყოველივე იმას, რისი დავიწყებაც გვსურს”
(,,თანამედროვე მუსიკის ფილოსოფია”) ხელოვნება ახერხებს ,,ის
აალაპარაკოს, რასაც იდეოლოგია მალავს” (,,შენიშვნები ლიტერატურის
შესახებ”).

ყოველივე ამის გამო ხელოვნება მკვიდრდება, როგორც ადამიანის

საზომით შექმნილი სამყაროს სურვილი და უტოპიური წინასწარი
განჭვრეტა. ამიტომაც, ფაშიზმის მიერ წარმოებულ პოლიტიკის
ესთეტიზაციას ადორნო, ბენიამინის მსგავსად, უპირისპირებს
ხელოვნების პოლიტიზაციის იდეას, სადაც ხელოვნება სწორედ
გათავისუფლების იმედად და გზავნილად გვევლინება.

ხელოვნური ინტელექტით ადამიანის გონების ჩანაცვლება ადამიანის

მოსპობას ნიშნავს, ამიტომ ჩვენ უნდა ვეძებოთ ისეთი გზა რომ
კულტურის ინდუსტრიაში პოზიტიური მომენტები დავინახოთ,
გამოვკვეთოთ ადამიანური მოქმედების ახალი პერპექტივა. სიახლე
მდგომარებს იმაში, რომ ხელოვნება და კულტურა ეკონომიკას და
ბიზნესს უკავშირდება. ამ კავშირის უარყოფითი მხარე ის არის, რომ
ესთეტიკაში შემოდის პრაგმატიზმი, მოგებისა და სარგებლიანობის
პრინციპი, ხოლო პოზიტიური მომენტია, რომ ბიზნესში მკვიდრდება
ზნეობის პრიციპი მოგების ნაცვლად მოდის ქველმოქმედება, სიმდიდრე
განიხილება როგორც ქველმოქმედების შესაძლებლობა.

ინფორმაციული თავისუფლება და ინფორმაციული გარემო

როდესაც ვეხებით თავისუფლების პრობლემას თანამდეროვე სამყაროში

არ შეიძლება, გვერდი ავუაროთ თანამედროვე ფილოსოფიის ერთ–ერთ
მნიშვნელოვან მიმდინარეობას ეგზისტენციალიზმს.
ეგზისტენციალისტებად გვევლინებიან მარტინ ჰაიდეგერი (თუმცა ის
თავს ეგზისტენციალისტად არ თვლიდა) ფრანგებიდან მერლო პონტი,
ალბერ კამიუ, ჟან–პოლ სარტრი და სხვები. თავისუფლების პრობლემა
განსაკუთრებული სიმწვავით დგას ჟან–პოლ სარტრის კონცეფციაში,
სარტრი (1905–1980) თავის თავს თვლიდა მარტინ ჰაიდეგერის
მიმდევრად, თუმცა თავისუფლების პრობლემის გააზრებაში განუდგა მას
და ჩამოაყალიბა საკუთარი თვალსაზრისი. მისი ცნობილი ნაშრომებია:
„ყოფიერება და არარა“, „ეგზისტენციალიზმი ჰუმანიზმია“. სარტრი იყო
ათეისტი ფილოსოფოსი, მწერალი და დრამატურგი. სარტრის ლოგიკური
მსჯელობა შემდეგში მგომარეობდა: ადამიანის ძირითადი ღირებულება
არის თავისუფლება, ადამიანი თავისუფალია. თუკი დავუშვებთ, რომ
ღმერთი არსებობს და რომ ღმერთი არის სიკეთე, მაშინ ადამიანის
დაუმორჩილებლობა ღმერთისადმი და თავისუფლება მდგომარეობს
იმაში, რომ მას შეუძლია უარი თქვას სიკეთეზე და ჩაიდინოს ბოროტება.
ამდენად, ადამიანის თავისუფლება მისი ბოროტების ჩადენაში
მგომარეობს. ადამიანი დაწყევლილია თავისი თავისუფლებით,
ფიქრობდა სარტრი. ერთადერთი გზა, რომ ავიცილოთ ასეთი
წინააღმდეგობრივი და უარყოფითი დასკვნები ადამიანის შესახებ უნდა
დავუშვათ, რომ ღმერთი არ არსებობს. თუკი ღმერთი როგორც
აბსოლიტური სიკეთის მქონე არსება არ არსებობს, მაშინ ადამიანის
თავისუფლება მარტო ბოროტების ჩადენაში კი არ მდგომარეობს, არამედ
სიკეთის ქმნადობაშიც. ადამიანი არის ავკარგიანი არსება ღმერთის არ
არსებობის პირობებში და ამდენად, როგორც თავისუფალი არსება,
თვითონ არის საკუთარი სამყაროს შემოქმედი. სარტრი აქ
ეწინააღმდეგება მარტინ ჰაიდეგერის ახალ ონტოლოგიას. ჰაიდეგერი
თვლიდა, რომ ადამიანი არ არის თავისუფალი. ადამიანის ცხოვრების
აზრი დამოვალეობა ისაა რომ მან უნდა მიიღოს ინფორმაცია ყოფიერების
არსებობის შესახებ ანუ მან უნდა მოისმინოს ყოფიერების ხმა თუ რას
ელაპარაკება სამყარო ადამიანს. იმ შემთხვევასიც კი როდესაც ყოფიერება
დუმს. ამდენად ადამიანის შემოქმედებითი აქტივობა მხოლოდ იმაში
მდგომარეობს, რომ მან უნდა მოისმინოს თუ რას ეუბნება მას ყოფიერება
და ყოფიერების მიხედვით გასაზღვროს თავისი ცხოვრების საზრისი.
როგორც ვხედავთ, ჟან–პოლ სარტრი საპირისპიროს ამტკიცებს, ადამიანი
კი არ ისემენს ყოფიერების ხმას, არამედ თვითონ ქმნის ახალ სამყაროსა
და ყოფიერებას, თავისი თავისუფლების ძალით. თუკი ღმერთი არ
არსებობს, მაშინ ადამიანია ერთადერთი არსება, რომელიც თავისი
თავსუფლებით და შემოქმედებით შეიტანს აზრს სამყაროს ქაოსში.
ღმერთმა შექმნა სამყარო და ადამიანი, რომელიც არის თავისუფლება.
ხოლო თავისუფლება აუცილებელია შემოქმედებითი უნარისთვის,
ქმნადობისთვის. სარტრი ამ იდეებს ავითარებს არა მარტო თავის
ფილოსოფიაში, არამედ თავის მწერლობაშიც– პიესებში. ამ მხრივ
ცნობილია მისი პიესები: ბუზები და „ეშმაკი და უფალი ღმერთი“. პირველ
პიესაში გამოკვეთილია ადამიანის თავისუფლების პრობლემა, მისი
დაუმორჩილეობლობა საზოგადოებისა და ტრადიციის მიმართ.
თავისუფლების პრობლემას ეხება ჩვენი ვაჟა–ფშაველაც „სტუმარ–
მასპინძელი“ და „ალუდა ქეთელაური“. ადამიანის თავისუფლება ის
უმნიშვნელოვანესი თემაა, რომელიც მეოცე საუკუნის ეგზისტენციალურ
ფილოსოფიაში გავრცელდა და მწვავედ იქნა დასმული თანამედროვე
ინფორმაციულ საზოგადოებაში. თანამედროვე საზოგადოებაში ეს
პრობლემა იმდენად გამწვავდა, რომ დღეს–დღეობით ინფორმაციული
საზოგადოების ვირტუარულ რეალობაში დადგა საკითხი აზრის
გაუფასურების ანუ დევარვაციის შესახებ. ეს უდაოდ პოზიტიური
მომენტია თანამედროვე პოსტმოდერნულ რეალობაში . იმისათვის, რომ
მივაღწიოთ თავისუფლების მაღალ ხარისხს უნდა მოხდეს ენისა და
აზროვნების დეკონსტრუქცია (ენის დეკონსტრუქციის საკითხეზე
მუშაობდა დერიდა). სიმულაკრების წარმოშობა ბოდრეარტის თეორიაში
სწორედ, ნიშან–სიმბოლოსა და მის ობიექტს შორის კავშირის გაწყვეტას
ნიშნავს, რაც ფაქტიურად არსებული დეტერმინიზმის წინააღმდეგ
მიმართული თავისუფალი ქმედებაა. ამერიკელი მოაზროვენები დევეი
და გუდმენი განიხილავენ ხელოვნების ნაწარმოებს, როგორც
სიმულაკრს. ხელოვნების ნაწარმოებში უნდა მოხდეს მისი მხატვრული
დეკონსტრუქცია, შემოქმედებითი თავისუფლების დამკვიდრების
მიზნით ანუ მხატვრულ ნაწარმოებს უნდა ჩამოშორდეს ყველაფერი, რაც
მას ობიექტურ სინამდვილესთან აკავშირებს, როგორიცაა კომპოზიცია,
საგნობრიობს, პერსპექტივა, ფორმა, შინაარსი. მოკლედ, ნაწარმოები
გადადის აბსტრაქციაში, რომლის ელემენტები ხდება თანამედროვე
ნიშნები და სიმბოლოები. კლიპები, რეკლამები, კომპიუტერული იმიჯები
და სხვა. ასეთი ტიპის ნიშნებს ანუ აზრს მოკლებულ ხელოვნებას,
როგორც სიმულაკრს გარკვეული დატვირთვა ენიჭება. ფრანგი
სოციოლოგი ბოდრიარი გვეუბნება, რომ სიმულაკრები ქმნიან
ჰიპერრეალობას, რომელიც უფრო რეალურია, ვიდრე რელობა. რატო
ხდება ეს? იმიტომ, რომ ობიექტს მოწყვეტილი მხატვრული სიმბოლო
თავისუფლების მაღალი ხარისხით ხასიათდება. ამ სიმბოლოში
დაჭერილი არის ადამიანის არაცნობიერი სწრაფვების პირველადი
იმპულსები. გადმოცემულია ის მოუხელთებელი და დაუდუღარი
სამყარო, რომელსაც წინარეცნობიერი სამყაროს ნიშნებს ატარებს. ეს არის
ის სამყარო, რომელიც მოცემულია არ ობიექტებისა და საგნების
რეალური სახით, არამედ ამ ობიექტების ქმადობის პროცესის
გადმოცემით, სადაც პირველად ბატონობს მიზეზობრივი დეტერმინიზმი
და შემოქმედებითი თავისუფლება. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ
ჰიპპერრეაობას ადამინის არაცნობიერთან აქვს საქმე. ის თავისუფლების
ის მაღალი ხარისხია, რომელსაც, ჟან–პოლ სარტრი განიხილავს, როგორც
სამყაროს წარმოშობის მამოძრავებელ ძალას. რა თქმა უნდა ბორდრიარი
მიიჩნევს, რომ ხელოვნებისა და ენის ასეთი დეკონსტრუქციის პირობებში
ჩვენ ხელიდან გვეცლება ის ფიზიკური რეალობა რომელშიც ვცხოვრობთ.
სამაგიეროდ, გვეძლევა ახალი სამყარო– ვირტუალური რეალობის სახით,
ეს ახალი სამყარო არც ფიზიკური რელობაა და არც ადამიანის შინაგანი
სულიერი სამყარო. ეს არის სრულიად ახალი მესამე რეალობა, რომელიც
კაცობრიობის გონების განვითაერების, ტექნოლოგიური რევოლუციების
ეტაპზე განხორციელდა. სწორედ კომპიუტერის გამოგონებამ მოიტანა ეს
ახალი რეალობა, როგორც გარდამავალი სულიერსა და ფიზკიკურ
რეალობას შორის, რომელიც არც ადამიანის სულიერ სამყაროს
გაემიჯნება და არც გარესამყაროს. სწორედ ამ სამყაროს ჰიპერრეალობაზე
გვესაუბრება თანამედროვე ხელოვნება.

ამდენად ენა და მხატვრული ნაწარმოები გვევლინება, როგორც

მხატვრული ინსტრუმენტი, რომლიც გვეხმარება შევიცნპთ სინამდვილე
რომლშიც ვცხოვრობთ და აგრეთვე ქმნის ახალ სინამდვილეს
ვირტუარული რეალობის სახით და ეს მომენტი აშკარდ
პოსტმოდერნიზმის პოზიტიური მომეტია. აზროვენბის და ენის
დეკონსტრუქცია ნშნავს ფაქტიურად ახალი ენისა და აზროვნების
შექმნას,. სწორედ ეს მიზანი ამოძრავებს მას.

ინფორმაციული საზოგადოების მოდელები და იურგენ

ჰაბერმასის კომუნიკაციის თეორია
იურგენ ჰაბერმასმა შექმნა და გამოაქვეყნა თავისი ცნობილი
კომუნიკაციის თეორია 1981 წელს. ამ ნაშრომმა მაღალი შეფასება მიიღო
საერთაშორისო სოციოლოგიური ასოციაციის მხრიდან და იგი ჩაითვალა
ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს შრომად მე-20 საუკუნის ფილოსოფიაში.
ჰაბერმასის ორიგინალურობა და სიახლე მდგომარეობს იმაში, რომ მან
სოციოლოგია მთლიანად დაუქვემდებარა ენის სტრუქტურას.

ჰაბერმასის მიმოიხილავს და ღრმად აანალიზებს ვიტგენშტაინის ენის

ფილოსოფიას, ოღონდ მას აინტერესებს ვიტგენშტაინი არა როგორც
ნეოპოზიტივისტი (ადრეული ვიტგენშტაინი), რომელიც ენას
უქვემდებარებდა ფიზიკურ რეალობას და ამ რეალობის ცდისეული
მონაცემების ენობრივ ინტერპრეტაციას ახდენდა, არამედ მისი
ინტერესის საგანი გვიანდელი ვიტგენშტაინია.

მისი ინტერესის საგანია ვიტგენშტაინი როგორც ფენომენოლოგი,

რომელმაც შექმნა ე. წ. “ენობრივი თამაშის თეორია”. ენობრივი თამაშის
თეორიაში ენა გამოჩნდა როგორც თვითმყოფადი და თავისთავადი
ფენომენი, რომელიც თვითონ წარმოშობს ობიექტს და საგანს საკუთარ
წიაღში. ამდენად იგი ერთგვარად დამოუკიდებელია ობიექტური
რეალობისაგან. ენა როგორც შემოქმედებითი ენერგია, ენა როგორც
სამყაროს ქმნადობის საფუძველი, აი რა აინტერესებს ჰაბერმასს
ვიტგენშტაინის ენის ფილოსოფიაში.

ჰაბერმასის კომუნიკაციის თეორიის მიზანს შეადგენს ენის განხილვა არა

დესკრიფციულ პრიზმაში, არა როგორც ეპისტემოლოგიის საფუძველი,
არამედ ენა როგორც კომუნიკაციის საშუალება. (ეს მის ჰერმენევტიკულ
ფუნქციაზე მიუთითებს.) ჰერმენევტიკულ ფუნქციაში მოსჩანს
ქმნადობის ენერგიაც, რადგან თუკი ღმერთმა შექმნა სამყარო სიტყვით,
მაშინ ჰერმენევტიკა ღვთაებრივი ენერგიის გადაცემასაც გულისხმობს.

ჰაბერმასი თავისი კომუნიკაციის თეორიაში, ათავისუფლებს ენას ე.წ

ობიექტური ტერმინოლოგიიდან, ახდენს ენის განყენებას ობიექტური
სინამდვილიდან და ყურადღებას ამახვილებს ენაზე, როგორც
სუბიექტებს შორის კომუნიკაციის პროცესზე, მის ინტერსუბიექტურ
ფუნქციაზე. ამ გზითაც ადამიანები კი არ არ შეიმეცნებენ მოცემულ
საგნობრივ რეალობას, არამედ ახალ რეალობას გამოიმუშავებენ,
რომელიც არსებობს აზროვნებასა და ობიექტურ სამყაროს შორის ამ
მესამე რელობას შეგვიძლია ვირტუალური რეალობა დავარქვათ.

ამდენად სუბიექტების მიერ კომუნიკაციის დროს შექმნილი ენობრივ-

ვირტუალური რეალობა, რომელიც ეხმიანება ვიტგენშტაინის ენობრივი
თამაშის თეორიას არის ის სივრცე სადაც ადამიანის კომინიკაციური
გონება ვითარდება. კომუნიკაციური გონება არ არის რაციონალური
გონება, რაციონალურ გონებაში აზრი უკვე ჩამოყალიბებულია და
გონებრივად გაცხადებული და ამდენად რაციონალური გონება ცოდნასა
და ეპისტემოლოგიას შეეხება. კომუნიკაციურ გონებას აინტერესებს
საკუთრივ აზროვნების პროცესი, თუ როგორ ყალიბდება აზრი
სუბიექტების კომუნიკაციის დროს.

ჰაბერმასი იზიარებს იმ თვალსაზრისს, რომ ენა შედეგება სიტყვებისა და

წინადადებებისაგან და ყოველ სიტყვას გააჩნია საკუთარი აზრი. ეს
აზრისეული სიტყვა ამავე დროს ასახავს საგანს, მაგრამ საგანი
კონკრეტულია და ინდივიდუალური, სიტყვა კი ზოგადია, რადგან ის
აზრს მოიცავს. თუ როგორ უკავშირდება სიტყვის ზოგადობა საგნის
ინდივიდუალობას, ეს სოფისტებისთვის გადაუჭრელი პრობლემა იყო.
სოფისტი გორგია ამბობდა, რომ ენა ვერაფერს გამოხატავს, რადგან სიტყვა
ზოგადია, ადამიანის განცდა კი ინდივიდუალური.

ჰაბერმასი ამ პრობლემის გადაჭრას ახერხებს, იმდენად რამდენადაც

სიტყვას უკავშირებს არა აზრს, არამედ აზრის ჩამოყალიბების პროცესს,
მაგრამ საბოლოო ჯამში, როგორი აზრის ჩამოყალიბება ხდება ენაში?
პასუხი: ეს არის აზრი არსებობის შესახებ. ამდენად არსებობის საზრისი
ჩამოყალიბება გვაქცევს ენაში, სწორედ ენაში ხდება არსებულის
ინდივიდიუზაცია, რომელიც საბოლოო ჯამში შეიძლება დავიყვანოთ
ინდივიდუალურ საგნებამდე

მაგრამ საქმე იმაშია, რომ არსებულის საზრისის ანუ აზრის

ჩამოყალიბების პროცესი სუბიექტის ცნობიერებაში მიმდინარეობს,
ამიტომ სუბიექტის გარეშე სიტყვისა და საგნის ერთიანობა ვერ
მოიაზრება. სუბიექტი ერთი კი არა რამდენიმე უნდა იყოს, რომ ამ
სუბიექტებმა მიიღონ მონაწილეობა ენის საშუალებით
ინდივიდუიზაციის პროცესში. სწორედ ამას ეწოდება კომუნიკაციური
გონება.

ბოლოს შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ ჰაბერმასის კომუნიკაციის თეორია

მოიცავს კომუნიკაციის სამ სახეობას: 1) ესთეტიკური დისკურსი, 2)
თერაპიული დისკურსი, (ფსიქოანალიზი, ფროიდი). 3) ექსპლიკაციური
დისკურსი, (კომუნიკაცია როგორც გაგებინების პროცესი).

იურგენ ჰაბერმასი და ზიგმუნდ ფროიდი

ჰაბერმასის კომუნიკაციის თეორიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პუნქტია

კომუნიკაცია როგორც არაცნობიერის აქტივაციის პროცესი, რომელსაც
სამკურნალო-თერაპიული ეფექტი აქვს. საინტერესოა მიმართება
ჰაბერმასსა გვიანდელ ვიტგენშტაინსა და ფროიდის შორის. ამ სქემიდან
ნათლად ჩანს, რომ რომ ჰაბერმასი ცდილობს ფროიდის ფსიქოთერაპიის
ინტერპრეტაციას ენის საფუძველზე.

თუკი ენა არის მხოლოდ სიტყვისა და უკვე ჩამოყალიბებული აზრის

შესაბამისობა საგანთან, მაშინ კომუნიკაცია არ ხდება. ამ დროს ენობრივ
ველში არაცნობიერზე ლაპარიკი შეუძლებელია, მაგრამ ჰაბერმასისთვის
სიტყვა დაკავშირებულია აზრის ქმნადობის პროცესთან ანუ არსებულის
(ყოფიერების) საზრისის ინდივიდუიზაციასთან ხოლო ამ პროცესში
არაცნობიერი შეიძლება იყოს ჩართული.
კომუნიკაცია სუბიექტების შორის როგორც არაცნობერის რეალიზაცია
ენის საშუალებით ნიშნავს, რომ ენის სტრუქტურაშიც ირღვევა
ნორმალური მიმართება სიტყვასა და გარე სამყაროს შორის. ეს მოვლენა
ენაში გრამატიკული წესების გზით ხორციელდებოდა. გრამატიკული
ნორმების დარღვევა ე. წ “არაწესიერი ზმნები”, იდიომები და
გაქვავებული ფორმულები, რომლებიც აქტიურად მონაწილეობენ
ვიტგენშტაინის ენობრივი თამაშის თეორიაში წარმოადგენენ ენაში
არაცნობიერის შემოჭრის ნიშნებს.

ამდენად, ჰაბერმასს ფროიდი კომუნიკაციური გონების საშუალებით

შემოჰყავს თავის თეორიაში. კომუნიკაციის კი არ ნიშნავს შემეცნებას,
არამედ სუბიექტების მიერ ახალი რეალობის შექმნას, სადაც სწორედ
ენობრივი თამაშების დარღვევის გზით ფუნქციონირებს არაცნობიერი.
ფროიდი ამტკიცებდა, რომ ცნობიერებაში მიმდინარე მოვლენები
ობიექტური ხასიათისაა, რომ იგი საერთოა ყველა სუბიექტისათვის,
მაგრამ ფროიდს საქმე ჰქონდა ავადმყოფ ცნობიერებასთან. გარდა ამისა,
ის იყო ფსიქოთერაპევტი და არა ფილოსოფოსი. ჰაბერმასის აზრით,
რადგან ფროიდი გარკვეულ გონებას იკვლევდა ის უკვე თავიდანვე
წარმოადგენდა გამონაკლისს მას ჰქონდა არა ობიექტური, არამედ
სუბიექტური აზრი, რადგან სუბიექტურობა ნიშნავს გამონაკლისს.

ამიტომ თუ ფროიდის არაცნობიერის თეორიას განვიხილავთ

სუბიექტური ფილოსოფიის პოზიციდან, მაშინ ის თანხმობაში იქნება
კომუნიკაციის თეორიასთან და ენა შესარულებს ჰერმენევტიკულ
ფუნქციას, რათა მან მოახდინოს თვითრელიზაცია, როგორც
სასიცოცხლო ენერგიამ.

ამრიგად ჰაბერმასის მიხედვით არაცნობიერ დარღვევებს შეიძლება

ჰქონდეთ პოზიტიური აზრი, რადგან ისინი მიანიშნებენ ადამიანის
როგორც განუმეორებელი სუბიექტის ამბოხებაზე ობიექტური ცოდნის
წინააღმდეგ. ის ემსახურება ენის ჰერმენევტიკული ფუნქციის წამოჩენას
და მისი ეპისტემოლოგური მხარის დაჩრდილვას.
ცნობილი ფენომენლოგი სოკოლოვსკი აღნიშნავს, რომ ადამიანური
არსებობს უმაღლესი ფორმაა, მისი არსებობა პირველ პირში როგორც
“მეობა”, როგორც “მე”-დ ყოფნა, გამორჩეულობა. სწორედ ეს “მეობა” იყო
ის მთავრი მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა ჰაბერმასს თავისი
კომუნიკაციის თეორიაში.

ინფორმაციული საზოგადოება და ეკონომიკა

ინფორმაციულ საზოგადოებაში სადაც ფიზიკური შრომა

ჩანაცვლებულია გონებრივით, ეკონომიკაც სხვანაირია, ეკონომიკის
ფიზიკური წყარო არის დედამიწის რესურსები, მაგრამ ეს რესურსები რაც
არ უნდა დიდი იყოს მაინც არ არის უსაზღვრო, ის ამოწურვადია, რაც
აუცილებლად მიგვიყვანს ეკოლოგიურ კრიზისთან. ეკოლოგიური
კრიზისის მიზეზია ადამიანის გადამეტებული სწრაფვა ფიზიკური
კომფორტისაკენ, ტექნიკისა და ტექნოლოგიების განვითარებაზე
დამყარებული სხეულებრივი კომფორტი ადამიანს ვერ აკმაყოფილებს და
მას მეტი უნდა, ფაქტობრივად ეკონომიკური კრიზისი არის ბუნების
ექსპულატაციის შედეგი.

მაგრამ, თუკი ეკონომიკის განვითარებაში გონებრივი შრომაა წამყვანი

მაშინ ამ მენტალურ პროგრესს, რომელიც ტექნიკის ახალი მიღწევებით
აღინიშნება მოეძებნება სხვა წყაროც. ეს არის არა დედამიწის ფიზიკური
რესურსები, არამედ კოსმიურ ძალთა სფერო, სადანაც წარმოიშვა
სიცოცხლე და ცნობიერება სამყაროში. კოსმიურ ძალათა ეს სფერო არ
არის მხოლოდ ფიზიკური რეალობა, რადგანაც სამყარო იდეებისა და
სულიერი ფენომენების ქმნადობით არის გასჭვალული.

კოსმოსის ეს წყარო ადამიანის გონების განვითარების უსასრულო

პერსპექტივას ქმნის და ამ გონებრივ შრომაზე დამყარებული
ეკონომიკური პროგრესი უსასრულოა, ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ აქ
ადამიანი აღარ მიისწრაფვის ფიზიკური კომფორტისაკენ, არამედ
მიისწრაფვის სულიერი კაპიტალისაკენ.

სულიერი კაპიტალის შექმნა, სახარებისეულ მოტივებსაც ეხმიანება,

ამიტომ სულიერი კაპიტალის შემოყვანით ჩნდება რელიგისაა და ეთიკის
პრინციპები, მართალია საბაზრო ეკონომიკის მოთხოვნა სიმდიდრე და
მოგება ისევ ძალაშია, მაგრამ მოგების ინტერპრეტაცია სხვაგვარია,
ქველმოქმედება და ეთიკაა ახალ ეკონომიკურ ვითარებაში წამყვან
მნიშვნელობას იძენს.

ამ თემასთან დაკავშირების საინტერესოა თანამედროვე ინგლისელი

მეცნიერების იან მარშალისა და დანა ზოჰარი ნაშრომი “სულიერი
კაპიტალი”, ამ წიგნში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ იმისთვის რათა
ადამიანმა სულიერი კაპიტალი შექმნას და თავი აარიდოს ეკოლოგიურ
კრიზისს აუცილებელია მისი ფსიქოლოგიაც გარდაიქმნას, ინგლისელი
მეცნიერები ახასიათებენ ადამიანის ფსიქოლოგიური გარდაქმნის
რამდენიმე ძირითად მომენტს:

1).თვითცნობიერების გაფართოება. ჩემი “მეობის” ობიექტივაცია

კორპორაციული ჯგუფის ფარგლებში, რათა მე მოვახდინო ჩემი
იდენტიფიკაცია ამ ჯგუფის სხვა წევრებთან.

2) სპონტანურობა. სუბიექტური არსების გათავისუფლება მასში

შემოქმედებითი მომენტის გაძლიერება.

3) ადამიანმა უნდა შეძლოს გადაწყვეტილების მიღება სწრაფად.

3) ჰოლიზმი. ეს არის თვისება საბაზრო ეკონომიკის გარდაქმნა

იდეალურად (ასე მაგალითად: ფული არ არის ხელის ჭუჭყი, ეს
დამოკიდებულება უნდა შეიცვალოს )

4) თანაგრძნობა ( ქველმოქმედების განსახორციებლად აუცილებელია).

5) დამოუკიდებლობის შეგრძნება, ბრბოს მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ
წასვლა.

6) “sense of vocation” თავის შეწირვის უნარი, საკუთარი თავი მიძღვნა

საქმისადმი (dedication).

ამრიგად, რომ შევაჯამოთ ჩვენ ვხედავთ, რომ ინფორმაციული ეკონომიკა

არ არის ორიენტირებული მხოლოდ ფიზიკურ კაპიტალზე, ეთიკისა და
სულიერი ფასეულობების დამკვიდრებამ ამ სფეროში, შესაძლოა
ადამიანს აარიდოს ეკოლოგიურ კატასტროფა, რომლის წინაშეც ის
იმყოფება.