ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა

13.1. sabanko dakreditebis safuZvlebi

krediti ekonomikuri mecnierebis umniSvnelovanesi kategoriaa,

romlis arsisa da bunebis Seswavlas mravali klasikosi mecnieris naSro-
mi mieZRvna. sityva „krediti“ warmodgeba laTinuri kreditum-isagan, rac
„sesxs“, „vals“ niSnavs. sainteresoa, rom am sityvas laTinurSi sxva mniS-
vnelobac aqvs _ „ndoba“, rac garkveulwilad gamoxatavs kidec mis rao-
bas, vinaidan ndoba umniSvnelovanesia partniorebs Soris sakredito
urTierTobisas. sakredito urTierTobis dros erTi partniori (kredi-
tori) aZlevs meore partniors (msesxebeli) fuls (zogjer qonebasac)
garkveuli vadiT, ekvivalenturi Rirebulebis dabrunebis pirobiT,
rogorc wesi, garkveuli sazRauris damatebiT. Tanamedrove pirobebSi
sesxebi formdeba fuladi kreditebis saxiT da sakredito urTierTo-
bebi warmoadgenen fuladi urTierTobebis Semadgenel nawils.
mTavari, riTac fuladi sesxi gansxvavdeba fuladi urTierTo-
bis sxva formebisagan, Rirebulebis dabrunebiTi moZraobaa. kredit-
Si gamoixateba sawarmoo urTierTobebi, roca sameurneo subieqtebi:
saxelmwifo, kompaniebi, organizaciebi, fizikuri pirebi _ gadascemen
erTmaneTs Rirebulebas droebiT sargeblobaSi dabrunebis pirobiT.
sakredito urTierTobebSi igulisxmeba yvela fuladi urTierToba,
romlebic dakavSirebulia sesxis gacemasa da dabrunebasTan, fuladi
angariSsworebis organizebasTan, fuladi niSnebis emisiasaTan, sadaz-
Rvevo operaciebis warmoebasTan da a.S.
fuli gvevlineba gadaxdis saSualebad yvelgan, sadac ki monaw-
ileobs krediti. maSinac ki, roca saqme gvaqvs kreditis saqonlur saxe-
obasTan, igi formdeba fuladi kreditis formiT. Sesabamisad, krediti
fulis moZraobis gansakuTrebuli formaa. krediti sabazro kategoriaa
da bazari momsaxurebuli unda iyos im fuladi saxsrebis gansakuTrebu-
li fondiT, romelTa miwodeba xdeba ekonomikuri subieqtebis mier da-
brunebis pirobiT. vuwodoT am fonds sazogadebis sasesxo fondi, rom-
lis moZraobis formasac swored krediti warmoadgens.
kreditis meSveobiT saxelmwifos, kompaniebisa da fizikuri pirebis
droebiT Tavisufali saxsrebi warimarTebian saqmianobis im sferoebSi,
sadac aris saxsrebis droebiTi deficiti, anu krediti uzrunvelyofs
fuladi kapitalis sasesxo kapitalad transformacias. kreditis meS-
veobiT saxelmwifo biujetis, iuridiuli da fizikuri pirebis droebiT
Tavisufali fuladi saxsrebi akumulirdeba sabanko sistemaSi, eqceva
fulad mimoqcevaSi da gardaiqmneba sasesxo kapitalad, romelic, Tavis
mxriv, warimarTeba im ekonomikuri subieqtebis dasafinanseblad, rom-
lebic ganicdian finansuri saxsrebis droebiT deficits.

arsebobs kreditis sxvadasxva forma. SeiZleba gamovyoT kreditis

6 ZiriTadi forma da mokled davaxasiaToT isini:
1) saerTaSoriso krediti _ esaa sasesxo kapitalis moZraoba saer-
TaSoriso ekonomikuri urTierTobebis sferoSi, romelic dakavSire-
bulia savaluto da sasaqonlo resursebis moZraobasTan vadianobis,

306
 Tavi 13 - sabanko dakreditebis Tanamedrove sistema

dabrunebis, uzrunvelyofisa da fasianobis pirobebiT. saerTaSoriso

krediti SeiZleba iyos rogorc saxelmwifo, ise kerZo xasiaTis matare-
beli;
2) saxelmwifo kreditis SemTxvevaSi xdeba, erTi mxriv, saxelmwi-
fos, xolo, meore mxriv, iuridiul da fizikur pirebs, ucxour saxelm-
wifoebsa da saerTaSoriso safinanso institutebs Soris fuladi sax-
srebis moZraoba vadianobis, dabrunebisa da fasianobis pirobebiT. am
SemTxvevaSi saxelmwifo SeiZleba gvevlinebodes rogorc kreditoris,
ise msesxeblis an garantoris saxiT;
3) sabanko krediti SeiZleba daxasiaTebul iqnes, rogorc kredi­
ti, gacemuli specializebuli safinanso-sakredito dawesebulebis
mier centraluri bankis Sesabamisi licenziis safuZvelze;
4) komerciuli kreditis miwodeba xdeba sasaqonlo formiT gamyi­
dvelebis mier myidvelebisadmi miyidul saqonelze gadaxdis gada-
vadebis (nisiad miyidvis) saxiT. komerciuli kreditis miwodeba xdeba
myidvelis mier fiqsirebul vadaSi ZiriTadi Tanxisa da daricxuli pro-
centis gadaxdis pirobiT. komerciuli kreditis saxeobebia: saTamasuqo
krediti, sezonuri krediti, konsignacia da sxv.;
5) samomxmareblo kreditis miwodeba xdeba komerciuli bankebis,
specializebuli sakredito-safinanso da savaWro kompaniebis mier mo-
saxleobis mier saqonlisa da momsaxurebis misaRebad ganvadebis formiT;
6) samevaxSeo krediti met-naklebi masStabiT SemorCenilia yvela
qveynisaTvis da metwilad damaxasiaTebelia naklebad ganviTarebuli
sakredito sistemis mqone qveynebisaTvis. aRniSnuli krediti xasiaT-
deba Zalian maRali procentiT da, upiratesad, misiT sargebloben is
fizikuri pirebi, romelTac komerciuli bankebi da sakredito-safinan-
so institutebi uars eubnebian dakreditebaze.
rogorc viciT, komerciuli bankebis aqtiuri operaciebis ZiriTad
saxeobas dakreditebis operaciebi warmoadgenen. rogorc wesi, sakredi-
to portfelze modis komerciuli bankebis aqtivebis daaxloebiT ori
mesamedi da igia misi Semosavlebisa da saboloo finansuri Sedegis, wmin-
da mogebis formirebis mTavari wyaro. sabanko krediti _ esaa sakredi-
to urTierTobebis yvelaze gavrcelebuli forma, vinaidan miuxedavad
arsebuli alternativebisa, swored komerciuli banki iZleva saSuale-
bas optimaluri odenobiT, pirobebiT da fasad miRebul iqnes finansuri
resursebi.

sabanko dakrediteba unda xorcieldebodes dakreditebis princi-

pebis mkacri dacviT. es principebi warmoadgenen dakreditebis sistemis
safuZvelsa da mTavar elements, vinaidan asaxaven kreditis mTel arss
da Sinaarss. dakreditebis principebi aseve asaxaven obieqtur ekonomi-
kur kanonebs da ar warmoadgenen romelime komerciuli bankis subieq-
tur mosazrebebs.
ekonomikur literaturaSi, tradiciulad, miRebulia dakreditebis
principebis gansxvavebuli raodenobis aRiareba. maTi mniSvnelobidan
gamomdinare, SeiZleba CamovayaliboT da mokled davaxasiaToT sabanko
dakreditebis 8 principi:

307
 ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა

1) dabrunebiToba. aRniSnuli principi gulisxmobs, rom msesxeb-

lis mier aRebuli krediti da masze daricxuli procentebi srulad unda
iqnes dabrunebuli sakredito xelSekrulebiT gansazRvrul vadebSi.
2) vadianoba. nebisimeri kreditis gacemisas aucileblad xdeba im
vadis gansazRvra, romel vadaSic unda dabrundes krediti. aRniSnuli
vada da misi dacvis pasuxismgebloba gansazRvrulia sakredito xelSek-
rulebiT. Tu gaviTvaliswinebT, rom bankebi kreditebis saxiT gascemen
mozidul resursebs, romelTac dabrunebis garkveuli vada aqvT, amde-
nad, bankebis mier gacemuli kreditebis dafarvis vadis dacvis moTxov-
nas didi mniSvneloba eniWeba.
3) fasianoba. principi gulisxmobs msesxebelis valdebulebas, daa-
brunos ara marto aRebuli krediti, aramed gadaixados garkveuli sa-
fasuri misi sargeblobisaTvis. imisaTvis, rom bankma SeZlos moziduli
resursis fasis gadaxda, sxva saoperacio da administraciuli xarjebis
anazRaureba da garda amisa, aqcionerTaTvis sasurveli wminda mogebis
miReba, aucilebeli xdeba gacemul kreditze garkveuli fasis daweseba.
4) miznobrioba. am principis arsi isaa, rom msesxebeli valdebulia
gamoiyenos aRebuli krediti sakredito xelSekrulebaSi dafiqsirebu-
li miznebisaTvis, vinaidan am mizanzea damokidebuli komerciuli bankis
gadawyvetileba kreditis gacemaze, aseve dafarvis vadaze, fasze da a.S.
5) uzrunvelyofiToba. uzrunvelyofiTobis principi gulis­
xmobs komerciuli bankis qonebrivi interesebis dacvas msesxeblis mier
aRebuli valdebulebebis Seusruleblobis SemTxvevaSi. aRniSnuli
meqanizmi unda iyos iuridulad gaformebuli, raTa safrTxe ar Seeqmnas
im ekonomikuri subieqtebis resursebs (iuridiuli da fiziuri pirebi),
romelTa droebiT gasxvisebasac axdens komerciuli banki gacemuli
kreditebis saxiT.
6) diferencirebuloba. aRniSnuli principiT komerciuli banki
erTnairad ar unda udgebodes potenciur msesxeblebs. kreditis gace-
misas prioriteti unda mieniWos im msesxeblebs, romelTac aqvT kredi­
tis miznobrivad aTvisebisa da droulad dabrunebis SesaZlebloba,
survili da gamocdileba.
7) kanonmdeblobasTan Sesabamisoba. aucilebelia, sakredito
garigebasaTan dakavSirebuli dokumentacia Seesabamebodes arsebul
kanonmdeblobas.
8) urTierTsargeblianoba. principi gulisxmobs, rom sakredito
garigebis pirobebi erTnairad iTvaliswinebdes rogorc komerciuli
bankis, ise msesxeblis komerciul interesebsa da SesaZleblobebs.

sabanko dakreditebis sabazo elementebSi aucileblad Sedis da-

kreditebis subieqtisa da obieqtis cnebebi.
vis SeiZleba ewodos dakreditebis subieqtebi? am CamonaTvalSi
Sedis nebismieri fizikuri Tu iuriduli piri da saxelmwifoc ki. da-
kreditebis subieqtebi SeiZleba CamovayaliboT Semdegi saxiT:
• kompaniebi;
• mcire (individualuri) mewarmeebi;
• fizikuri pirebi;

308
 Tavi 13 - sabanko dakreditebis Tanamedrove sistema

• saxelmwifo organizaciebi;
• bankebi.
sabanko dakreditebis subieqtebi sakredito urTierTobebisas
gvevlinebian sxvadasxva statusiT: rogorc kreditorebis, ise msesxe-
blebis rolSi. kreditorebi _ es is iuridiuli da fizikuri pirebia,
romelTa fuladi saxsrebi gadadis msesxeblebis droebiT mflobelo-
baSi garkveuli vadiT. msesxebeli _ esaa piri, romelmac miiRo fuladi
saxsrebi droebiT sargeblobaSi da valdebulia daabrunos igi SeTanx-
mebul vadaSi garkveuli fasis (procenti) gadaxdiT. komerciuli banki
ekonomikuri subieqtebisgan saxsrebis mobilizaciis procesSi gvev-
lineba msesxeblad, xolo maTi dakreditebisas _ kreditorad. Sesa-
bamisad, iuridiuli da fizikuri pirebi saxelmwifo bankebSi sakuTari
saxsrebis ganTavsebiT gvevlinebian kreditorebad, xolo bankebidan
saxsrebis (kreditis) miRebisas xdebian msesxeblebi.
dakreditebis obieqtSi igulisxmeba kreditis mizani, romlis
dasakmayofilebladac gaicema krediti. TiToeuli komerciuli banki
damoukideblad adgens dakreditebis obieqtebis CamonaTvals, rac,
rogorc wesi, aisaxeba mis sakredito politikasa da sxvadasxva Sida
normatiul dokumentSi. bunebrivia, dakreditebis subieqtis mixedviT,
dakreditebis obieqtebi gansxvavebulia, Tumca, ganzogadebuli saxiT
mainc SesaZlebelia maTi Camoyalibeba:
• sainvesticio proeqtebi (uZravi qonebis SeZena, teqnikuri gada­
iaraReba, rekonstruqcia);
• sabrunavi saSualebebis Sevseba;
• saangariSsworebo saxsrebis ukmarisoba;
• sasaqonlo-materialuri faseulobebi;
• saxelfaso davalianeba;
• kreditoruli davalianeba;
• samomxmareblo moTxovnebi.

sabanko dakreditebis safuZvlebidan mniSvnelovania dakreditebis

meTodebi, romlebSic moiazreba im meqanizmebis erToblioba, romel­
Tac komerciuli banki iyenebs kreditis gacemisa da dafarvisas. da-
kreditebis meTodebi SeiZleba dajgufdes Semdegnairad:
1) kreditis gacema erTjeradi (miznobrivi) proeqtis dasafi-
nanseblad. am meTodis gamoyenebiT kreditebi gaicema gansazRvruli
miznebisaTvis da konkretuli vadiT. es meTodi ZiriTadia axali klien-
tebis dafinansebis SemTxvevaSi.
2) kreditis gacema sakredito xazis gaxsniT. am SemTxvevaSi ban-
kis mier msesxeblisaTvis dgindeba dakreditebis limiti, romelic mis
mier gamoiyeneba saWiroebis mixedviT. sakredito limitis upiratesoba
isaa, rom winaswar SeTanmxebuli vadisa da Tanxis farglebSi msesxebels
SeuZlia nebismier momentSi miiRos krediti bankTan yovelgvari damate-
biTi molaparakebebisa da SeTanxmebebis gareSe. am SemTxvevaSi izogeba
rogorc msesxeblis, ise komerciuli bankis dro da SromiTi danaxar-
jebi. rogorc wesi, am meTodiT xdeba komerciuli bankis stabiluri da
warmatebuli msesxeblebis dafinanseba.

309
 ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა

ekonomikuri subieqtebis dakreditebis Tanamedrove qarTuli

sistema mniSvnelovnad gansxvavdeba arcTu ise Soreuli warsulis sa-
banko praqtikisagan. igi xasiaTdeba bevrad ufro liberaluri sqemiT,
romlis drosac klients aqvs SesaZlebloba, airCios sabanko dawese-
buleba, gaxsnas angariSi ramdenime bankSi. dakreditebis Tanamedrove
praqtikis Tavisebureba organizaciuli TvalsazrisiT isaa, rom igi age-
bulia ara erT Sablonze, aramed emyareba msesxeblis mxridan arCeva­nis
mravalferovnebas. mkacri sabanko konkurenciisa da informaciis xelmi-
sawvdomobis zrdis fonze komerciuli bankebis potenciuri msesxeble-
bi TviTon irCeven, dakreditebis romeli formaa maTTvis yvelaze opti­
maluri.

13.2. komerciuli bankis sakredito politika

komerciuli bankis sakredito politika SeiZleba aRqmul iqnes

farTo da viwro gagebiT. farTo gagebiT komerciuli bankis sakredi-
to politika _ esaa sabanko dakreditebis bazarze misi prioritetebisa
da miznebis, strategiisa da taqtikis gansazRvra, viwro gagebiT ki _ es
konkretuli komerciuli bankis Sida normatiuli dokumentia, romelic
gansazRvravs sakredito saqmianobis amocanebs, misi realizaciis saSu-
alebebsa da meqanizmebs, aseve sakredito procesis principebsa da wess.
garda amisa, komerciuli bankis sakredito politika, rogorc Sida nor-
matiuli dokumenti, qmnis komerciuli bankis sakredito saqmianobis
organizebis safuZvlebs misi strategiis Sesabamisad da warmoadgens
dakreditebis procesis mareglamentirebeli dokumentebis paketis
SemuSavebis aucilebel pirobas. sakredito politika awesebs sakredi-
to saqmianobis filosofiur safuZvlebsa da „TamaSis wesebs“, xolo
sakredito saqmianobis danarCeni mareglamentirebeli dokumentebi _
misi realizaciis praqtikul meqanizmebs.
komerciuli bankis sakredito politikis mniSvnelobas isic war-
moaCens, rom, rogorc wesi, mas SeimuSavebs umaRlesi menejmeti, aRmas-
rulebeli organo (direqtorati) an sakredito komiteti da amtkicebs
sameTvalyureo sabWo. ierarqiuli vertikaliT, sakredito politikis
damtkicebiT komerciuli bankis sameTvalyureo sabWo aRmasrulebel
organos uwesebs da umtkicebs dakreditebis standartebsa da krite-
riumebs, romlebiTac unda xelmZRvanelobdnen bankis TanamSromle-
bi, aseve gansazRvravs strategiuli gadawyvetilebis mimRebi pirebis
uflebamosilebebsa da sakredito saqmianobis xarisxis, misi riskebis
marTvis kontrols.
SeiZleba iTqvas, komerciuli bankis sakredito politika _ esaa misi
sakredito strategiisa da taqtikis erToblioba. amasTan, Tuki strate-
gia gansazRvravs komerciuli bankis ZiriTad principebs, prioritete­
bsa da miznebs sakredito bazarze, taqtika _ bankis mier Tavisi miznebis
realizaciisaTvis sakredito garigebaTa ganxorcielebisas gamoye­

310