‫‬ ‫‬‫‬

‫ر 
‬
‫‪7‬‬ ‫ ‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ّ‬
‫»ر ا‪  8‬و ا 
«‬

‫‪ 8   4‬‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‬

‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ا‪7‬ا‪ !"# $9"&3‬‬

 ‫‬
‫ر  ‬
‫ﻳﺎ‬

‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ّ‬

‫»ر ا‪  8‬و ا ‪«7‬‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ‪ 8  4‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ا‪7‬ا‪ !"# $9"&3‬‬

‫‪ o‬ﭼﺎپ اول ‪1352 -‬‬
‫‪ o‬ﻧﺸﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ‪ -‬دي ﻣﺎه ‪1389‬‬
‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬
‫‪E mail: Farhad_1984@ymail.com‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت راﻳﮕﺎن ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﭘﻮزش ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ و ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪم ﺑﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺎ را در اراﺋﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎري دﻫﻴﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪7 ....................................................................................................................................................................‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ‪8 ........................................................................................................................................................‬‬
‫ﺟﻨﮓ ارﻣﺎث ‪29 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺟﻨﮓ اﻏﻮاث ‪36 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫روز ﻋﻤﺎس ‪42 ........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺷﺐ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ‪51 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫ذﻛﺮ اﺣﻮال ﻣﺮدم ﺳﻮاد ‪63 ...................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻨﻴﺎن ﺑﺼﺮه ‪70 .......................................................................................................................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت در آﻣﺪ ‪76 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺮج اﻟﺮوم ‪76 ..............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺣﻤﺺ ‪76 .......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ‪78 ............................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻫﺮﻗﻞ ﺳﻮى ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ‪79 ......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻏﺰه ‪80 .........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺴﺎن و ﺟﻨﮓ اﺟﻨﺎدﻳﻦ ‪81 ........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ‪83 ...........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺮرى و ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﻮان ‪87 ......................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮس ‪92 .......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺑﻞ ‪93 ........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از واﻗﻌﻪ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ در ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد ‪94 .........................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ در آﻣﺪ ‪95 ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻘﻴﻪ اﺧﺒﺎر و رود ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ‪95 .............................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺪاﻳﻦ دورﺗﺮ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺴﺮى ﺑﻮد ‪98 ............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از آﻧﭽﻪ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﺪاﺋﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ‪103 ................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﺎوران ﻛﻪ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ‪106 .............................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ ‪108 ..................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺗﻜﺮﻳﺖ ‪116 ....................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻣﺎﺳﺒﺬان ‪117 ................................................................................................................................................‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ‪117 ..............................................................................................................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ در آﻣﺪ ‪119 ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﻨﻴﺎد آن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ‪119 .........................................‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮﻳﻦ ‪126 .....................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﻮح ﻣﺪاﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ﻛﻮﻓﻪ ‪126 ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻤﺺ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى روم آﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻛﺮد ‪127 ...........................................................................‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺟﺰﻳﺮه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ‪130 ............................................................................................................................‬‬
‫اﺧﺘﻼف درﺑﺎره ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﻛﻪ در ﭼﻪ ﺳﺎل ﺑﻮد ‪135 ..............................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮ و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد ‪138 ......................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺎﺟﺮاى اﻳﻦ ﻓﺘﻮح و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﻰ ﺑﻮد؟ ‪145 .........................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺷﻮﺷﺘﺮ ‪148 ...................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ اﻳﻦ وﻻﻳﺘﻬﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ‪152 .......................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺷﻮش ‪158 .....................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺟﻨﺪيﺷﺎﭘﻮر ‪162 .....................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪163 ................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ رخ داد ‪168 .........................................................................................................‬‬
‫‪168‬‬ ‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد و ﻛﺎرﻫﺎى دﻳﮕﺮ ‪............................................................................................‬‬
‫‪168‬‬ ‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ و ﻓﺘﺢ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ‪.........................................................................................................................‬‬
‫‪175‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ درآﻣﺪ ‪..................................................................................................................................‬‬
‫‪176‬‬ ‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ‪......................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ و ﻛﺎر دو ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺎن دﺳﺘﻮرﺷﺎن داد ‪196 .........................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﺻﻔﻬﺎن ‪197 ..................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻦ رواﻳﺖ ‪199 ......................................................................................................................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و دوم در آﻣﺪ ‪202 ................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ رى ‪204 ..........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﮔﺮﮔﺎن ‪206 ....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ‪207 ...............................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ آذرﺑﻴﺠﺎن ‪207 ...............................................................................................................................................................‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﻓﺘﺢ ﺑﺎب در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد ‪209 .................................................................................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪214 ......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻋﺰل ﻋﻤﺎر ‪216 .......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﺒﺐ آن ‪219 .......................................................................................................‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم در آﻣﺪ ‪226 ................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺗﻮج ‪226 .........................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺨﺮ ‪227 ....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕﺮد ‪229 ......................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻛﺮﻣﺎن ‪230 ....................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺳﻴﺴﺘﺎن ‪231 ................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﺮان ‪232 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻴﺮوذ اﻫﻮاز ‪232 ....................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺷﺠﻌﻰ و ﻛﺮدان ‪235 .......................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻤﺮ ‪238 ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺴﺐ ﻋﻤﺮ ‪241 ......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از وﺻﻒ ﻋﻤﺮ ‪242 .......................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﻮﻟﺪ و ﻣﻘﺪار ﻋﻤﺮ ﻋﻤﺮ ‪242 ................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﻋﻤﺮ ‪243 ..............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از وﻗﺖ اﺳﻼم آوردن ﻋﻤﺮ ‪244 ...............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻌﻀﻰ روﺷﻬﺎى ﻋﻤﺮ ‪244 ....................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﺎم اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ‪250 ..........................................................................................................................................‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎدن ﻋﻤﺮ ‪250 ..........................................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و دﻳﻮان ﺗﺮﺗﻴﺐ داد ‪251 .....................................................................................................‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻤﺮ ‪254 ..............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﺛﺎﻫﺎ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪257 ........................................................................................................................‬‬
‫ﻗﺼﻪ ﺷﻮرى ‪264 ....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻋﻤﺮ ﺑﺮ وﻻﻳﺎت ‪277 .................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ‪278 ............................................................................................................‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺪﺳﺖ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪278 ..........................................................................‬‬
‫وﻻﻳﺘﺪارى ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ ‪279 ....................................................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺎل و واﻟﻴﺎن و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ‪280 .....................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺛﻨﺎى آن ‪281 .......................................................................................‬‬
‫ﺗﺠﻤﻊ روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ‪282 .................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻤﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻮد ‪283 .......................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ‪283 ..............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻌﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ ‪284 ...............................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ‪285 ..............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ و وﻻﻳﺘﺪارى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑﺮ ﻣﺼﺮ و ﻋﺰل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ‪285 ...............‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ‪288 .............................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﻗﺒﺮس ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ‪288 ....................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ ‪292 .................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ ‪293 .....................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰام ‪296 .............................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ‪296 ..................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن وﻟﻴﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ ‪298 .............................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻓﺘﺎدن اﻧﮕﺸﺘﺮ از دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن در ﭼﺎه ارﻳﺲ ‪307 .......................................................................................‬‬
‫اﺧﺒﺎر اﺑﻮذر رﺣﻤﻪ اﷲ ‪308 ..................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﻳﺰدﮔﺮد ‪311 ...........................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ‪312 ....................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﻳﻦ دو ﻏﺰا ‪312 ............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺎم ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ‪312 ........................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻗﺘﻞ ﻳﺰدﮔﺮد ‪315 .......................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﻮح اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ‪322 ...............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰ و دوم ‪324 .....................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از واﻗﻌﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ ‪324 ...................................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ وﻓﺎت اﺑﻮذر ‪327 ............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﻳﻦ ﻓﺘﻮح ‪329 ...............................................................................................................................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﺻﻠﺢ ﺑﻠﺦ ‪331 .................................................................................................................................................‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬

‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﺗﺎرﻳﺦ و ﻃﺒﺮي و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺲ از ﺧﺘﻢ ﻛﺎر ﻛﻪ اﻣﻴﺪ‬
‫ﻫﺴﺖ دورﺗﺮ از ﺑﻬﺎر آﻳﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﻪ اي از اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً دراز ﮔﻔﺘﻪ آﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺟﻤﺎل ﺣﺴﺐ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان از وﻗﺖ ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي را در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻪ ردﻳﻒ اول داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﻳﻎ ﺑﻮد اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺰرگ و ﻣﻔﺼﻞ و ﻛﻬﻦ ﻛﻪ ورﻗﻲ وزﻳﻦ از اﻧﺒﻮه ﻣ‪Ĥ‬ﺛﺮي ﻛـﻪ ﺗـﺎزان‬
‫ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري ﺻﻔﺤﺎت و ﻓﺼﻮل آن از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺳـﺨﻦ دارد‬
‫ﺑﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي اﺻﻴﻞ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮي‪ ،‬ﺑﺘﻤﺎم دﻳﺮي از اﺿـﺎﻓﺎت‪ ،‬زي ﺗـﺎزي ﻧﮕـﺬارد و‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﮕﻴﺮد و اﻳﻦ دور اﻓﺘﺎده ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬از ﭘﺲ ﻗﺮون‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر و ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺨﻠﺺ و ﭘﺮ ﻛﺎر اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از رﺳﻢ و ﭘﻨـﺪار راﻳـﺞ زﻣـﺎن‪ ،‬زﺑـﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﻲ را ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه ﻧﺒﻮغ آﺳﻤﺎن وار ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ آراﺳﺘﻪ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﭙﺎس ﺧﺪا را ﻛﻪ از ﭘﻲ ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت ﻣﻜﺮر ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬و ﻋﻼﻗﻪ اوﻟﻴﺎي ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه‬
‫ﻫﺴﺖ ﺷﺪ و ﻛﺎري ﻛﻪ در ﮔﺮو ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﻣﻲ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﺒﺎروز زودﺗﺮ از وﻗﺖ ﻣﻘﺮر‪ ،‬ره ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎز ﺷﻜﺮ ﺧﺪاي‪.‬‬

‫اﻳﻨﻚ ﺷﻤﺎ و ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺖ ﺟﻠﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ از دﻧﺒـﺎل آن در آﻳـﺪ‪ .‬ان ﺷـﺎء‬
‫اﷲ‪.‬‬

‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‬
‫آﺑﺎن ﻣﺎه ‪1352‬‬

‫‪7‬‬
 ‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﻨﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن در ﻗﺎدﺳـﻴﻪ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺟﻨﮓ دارﻧﺪ و از ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻴﺎن آﻧﻬـﺎ و ﻓـﺮات‬
‫ﺑﻮده وﻳﺮان ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺟﺰ در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﭼﻬﺎر ﭘﺎ و آذوﻗﻪ ﻛﻪ در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺟﺎ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ از دﺳﺖ ﺑﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻓﺮود آرﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻃﻒ‪ ،‬اﻣﻼك داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و ﻣـﺮدم را ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺷـﺎه را‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و رﺳﺘﻢ را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺮا ﺳﻮى ﺳﻮاد ﻓﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻛﺎرى آﻣﺎدﮔﻰ در ﺧﻮر آن ﺑﺎﻳـﺪ‪ .‬اﻛﻨـﻮن ﺗـﻮ ﻣـﺮد‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻰ و ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻠﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رخ ﻧﻤﻮده از آﻏﺎز ﺷﺎﻫﻰ ﺧﺎﻧﺪان اردﺷﻴﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻛﻪ راى ﺷﺎه را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺛﻨﺎى او ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻈـﺮ ﺗـﺮا ﺑـﺪاﻧﻢ و از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪات آﮔﺎه ﺷﻮم‪ ،‬ﻋﺮﺑﺎن را و رﻓﺘﺎرﺷﺎن را از ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑـﺮاى ﻣـﻦ وﺻـﻒ ﻛـﻦ و‬
‫ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﻋﺠﻤﺎن از آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺮﺑﺎن ﭼﻮن ﮔﺮﮔﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻏﻔﻠﺖ ﭼﻮﭘﺎن ﻓﺮﺻﺘﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ«‬
‫ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﺗﺎ وﺻﻒ آﻧﻬﺎ را آﺷﻜﺎر ﺑﮕﻮﻳﻰ و ﺗﺮا ﻧﻴﺮودﻫﻢ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫آن ﻛﺎر ﻛﻨﻰ اﻣﺎ ﺻﻮاب ﻧﮕﻔﺘﻰ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﺑﺸﻨﻮ ﻛﻪ ﻣﺜﺎل ﻋﺮﺑﺎن و ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﭼﻮﻧـﺎن ﻋﻘـﺎﺑﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﻛﻮﻫﻰ ﻓﺮود آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آﻧﺠﺎ رود‪ ،‬در داﻣﻦ ﻛﻮه در آﺷﻴﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد آرام ﮔﻴـﺮد و ﭼـﻮن ﺻـﺒﺢ‬
‫ﺷﻮد ﻋﻘﺎب را در ﻛﻤﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻨﺪ و اﮔﺮ ﭘﺮﻧﺪهاى ﺟﺪا اﻓﺘﺪ ﻋﻘﺎﺑﺶ ﺑﺮﺑﺎﻳﺪ و ﭼﻮن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻨﺪ از ﺑﻴﻢ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻴﺎرد و ﻫﺮ ﭘﺮﻧﺪهاى ﻛﻪ ﺟﺪا ﻣﺎﻧﺪ ﺑﭽﻨﮓ ﻋﻘﺎب اﻓﺘﺪ اﮔﺮ ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن ﻳﻜﺠـﺎ ﻫﺠـﻮم آرد ﻋﻘـﺎب را ﺑﺮاﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ ﺟﺰ ﻳﻜﻰ اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮد ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﻳـﺪ ﻧـﺎﺑﻮد ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﺜـﺎل‬
‫ﻋﺮﺑﺎن و ﻋﺠﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎر ﻛﻦ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺎدﺷﺎه! ﻣﺮا ﺑﮕﺬار ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ آﻧﻬـﺎ واﻧـﺪارى ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ از ﻋﺠﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﮕﻬﺪارى و ﺧﺪا ﻛﺎر را ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪﻋﻪ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻜﺎر‬
‫ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺧﺪﻋﻪ در ﺟﻨﮓ از ﭘﻴﺮوزى ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ«‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎه ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ؟«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺟﻨﮓ ﺗﺄﻣﻞ از ﺷﺘﺎب ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و اﻳﻨﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺳـﭙﺎﻫﻰ از ﭘـﺲ ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻳﻜﺠﺎ درﺳﺘﺘﺮ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاى دﺷﻤﻦ ﺳﺨﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎه اﺻﺮار ﻛﺮد و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑـﺮون ﺷـﺪ و در ﺳـﺎﺑﺎط اردو زد و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﻛﺴـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺷـﺎه‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﻣﮕﺮ وى را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻌﺎف دارد و دﻳﮕﺮى را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ دور رﺳﺘﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮﮔﻴﺮان از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻴﺮه و ﺑﻨﻰ ﺻﻠﻮﺑﺎ ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ‬
‫آوردﻧﺪ و او ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آزاد ﻣﺮد ﭘﺴﺮ آزاد ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﺰدﮔﺮد ﻣﻜﺮر ﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن آﻣـﺪه و ﻣﺼـﻤﻢ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وادارد و از ﺗﺪﺑﻴﺮ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻛﻮﺗﻪﺑﻴﻦ و ﻟﺠﻮج ﺑﻮد و ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد‬
‫و او ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺎدﺷﺎه! ﺧﻼف ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮا ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ از ﺣـﺪ ﺧـﻮد ﺑﺮﺗـﺮ روم و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدارم‪ .‬اﮔﺮ ﭼﺎره داﺷﺘﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻧﻤﻰﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻴﺪﻫﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﻮدت و ﻛﺴﺎﻧﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻴﺖ ﺑﮕﺬارى ﻣﻦ در اردوﮔﺎﻫﻢ ﺑﻤﺎﻧﻢ و ﺟﺎﻟﻨﻮس را ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﺑﻮد ﭼـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ و‬
‫ﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﻦ آﻣﺎدهام و دﻳﮕﺮى را ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﭼﺎره ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ روﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺴـﺘﻪ و‬
‫ﺿﻌﻴﻔﺸﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﺎ ﺗﺎزهﻧﻔﺴﻴﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و او را ﺑﻪ رﻓﺘﻦ وادار ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ در ﺳﺎﺑﺎط ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻟﻮازم ﺟﻨﮓ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﺟﺎﻟﻨﻮس را‬
‫ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﻠﻪاى ﺑﺒﺮ اﻣﺎ درﮔﻴﺮ ﻣﺸﻮ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن دﻫﻢ« ﻫﺮﻣـﺰان را ﺑـﻪ ﭘﻬﻠـﻮى‬
‫راﺳﺖ ﺳﭙﺎه وى ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻣﻬﺮان ﭘﺴﺮ ﺑﻬﺮام رازى را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﭘﻴﺮزان دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﺳﭙﺎه ﺷﺪ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﺮاى ﺗﺸﺠﻴﻊ ﺳﭙﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻇﻔﺮ داد راه ﺑﻪ دﻳﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺑـﺮﻳﻢ و در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ وﺿﻌﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻨﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ ﺷﺎه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺧﻮاﺑﻰ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ دﻳـﺪ و اﺣﺴـﺎس ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬از ﺣﺮﻛﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺎك داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ اﻓﺘﺎد و آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ و از ﺷﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻟﻴﻨﻮس ﺑﺮود و‬
‫او ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻇﻔﺮ ﺟﺎﻟﻨﻮس ﭼﻮن ﻇﻔﺮ ﻣﻨﺴﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧـﺎم ﻣـﻦ ﭘـﻴﺶ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻫﻤﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﻢ و اﻳﻦ ﻗﻮم را ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﮕﻬﺪارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارم ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﺷﻢ ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن در دل ﻋﺮﺑﺎن ﻣﻬﺎﺑـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪام ﺟﺮﺋﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻴﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ روم ﻳﻜﺒـﺎره ﺟـﺮى‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه را ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮد ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻫـﺰار ﻛـﺲ ﺣﺮﻛـﺖ ﻛـﺮد‪،‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﺗﺒﻌـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ درآﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ اردو زده ﺑﻮد ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪10‬‬

‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﺎه رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ وادار ﻛﺮد‪ ،‬وى ﺑﻪ ﺑﺮادرش و ﺳﺮان ﭘﺎرﺳـﻰ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻮﺷـﺖ‪ :‬از‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺑﻨﺪوان ﻣﺮزﺑﺎن در‪ ،‬و ﺗﻴﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮد و ﺧﺪا ﻫﺮ ﺳﭙﺎه ﺑﺰرﮔﻰ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫وى ﻣﻰﺷﻜﺴﺖ و ﻫﺮ ﻗﻠﻌﻪ اﺳﺘﻮارى را ﻣﻰﮔﺸﻮد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وى‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧـﻮﻳﺶ را اﺳـﺘﻮار ﻛﻨﻴـﺪ و‬
‫آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ و ﻟﻮازم ﻓﺮاﻫﻢ آرﻳﺪ ﻛﻪ زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻪ دﻳﺎر ﺷﻤﺎ آﻳﻨﺪ و ﻣﺰاﺣﻢ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﺘﺎن ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫رأى ﻣﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻬﺪارﻳﻢ و ﺗﻌﻠﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻃﺎﻟﻊ ﺳﻌﺪﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮﺳﺖ ﮔﺮاﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎه ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﺑﻬﺮام ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ رﺳﺘﻢ از ﺳﺎﺑﺎط ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ وى ﻧﺎﻣﻪاى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺰود ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻰ آب را ﮔﻞ آﻟﻮد ﻛﺮده و ﺷﺘﺮ ﻣﺮﻏﺎن ﻧﻜﻮ ﺷﺪه و ﮔﻞ روﻧﻖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻋﺘﺪال آﻣﺪه و ﺑﻬﺮام ﺑﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻨﺎن داﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺮ ﻣﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ و ﺑـﺮ ﻣﻠـﻚ ﻣﺠـﺎور ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﺘﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ دﻳﺪم اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﺗﻮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰروى ﻳﺎ ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻣﻰروم‪«.‬‬
‫ﻣﻦ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رواﻧﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﺘﻢ واداﺷـﺖ ﻏـﻼم ﺟﺎﭘـﺎن ﻣـﻨﺠﻢ‬
‫ﻛﺴﺮى ﺑﻮد‪ ،‬وى از ﻣﺮدم ﻓﺮات ﺑﺎدﻗﻠﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺰدﮔﺮد ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره رﻓـﺘﻦ رﺳـﺘﻢ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻋﺮﺑﺎن ﭼﻪ ﻧﻈﺮ دارى؟ و او از راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻴﻢ ﻛﺮد و ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دروغ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﺘﻢ ﻧﻴﺰ داﻧﺸﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶ وى داﺷﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ داﻧـﺶ ﺧـﻮﻳﺶ‪ ،‬رﻓـﺘﻦ را ﺧـﻮش‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﺎ ﺷﺎه ﺑﻪ رﻓﺘﻦ وى ﻣﺼﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻼم ﺟﺎﭘﺎن ﻓﺮﻳﺒﺶ داد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻣـﺮا در ﺑـﺎره‬
‫اﻳﻦ راى ﻛﻪ دارم ﺧﺒﺮ دﻫﻰ ﻛﻪ از ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﻢ‪«.‬‬
‫ﻏﻼم ﺑﻪ زرﻧﺎى ﻫﻨﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬وى را ﺧﺒﺮ ده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ ﺑﭙﺮس«‬
‫و ﭼﻮن ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮﻏﻰ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﺮ اﻳﻮان ﺗﻮ اﻓﺘﺪ و ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺑﻪ دﻫﺎن وى ﺑﺎﺷـﺪ اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫اﻓﺘﺪ« و داﻳﺮهاى ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﻏﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮغ ﻛﻼغ ﺑﺎﺷﺪ و در دﻫﺎن وى درﻫﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺟﺎﭘﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه او را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﺷﺎه در ﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﻏـﻼم از او ﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺖ اﻣﺎ ﺧﻄﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮغ‪ ،‬ﻛﻼغ زﻧﮕﻰ اﺳﺖ و درﻫﻤﻰ ﺑﻪ دﻫﺎن دارد ﻛﻪ اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ «.‬زرﺑﺎﺑﻪ دروغ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درﻫﻢ ﻣﻰﺟﻬﺪ و اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺎﻓﺘﺪ و داﻳﺮه دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬از ﺟﺎى ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻛﻼغ زﻧﮕﻰ ﺑﺮ ﻛﻨﮕﺮهﻫﺎ ﻧﺸﺴﺖ و درﻫﻤﻰ از او در ﺧﻂ اول اﻓﺘﺎد و ﺑﺮﺟﺴﺖ و در ﺧﻂ دﻳﮕﺮ ﺟﺎى ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻫﻨﺪى ﺑﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻪ او را ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﺮض ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﺎوى آﺑﺴﺘﻦ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨـﺪى ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ آن ﺳﻴﺎه رﻧﮓ اﺳﺖ و ﺳﭙﻴﺪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ و دم آن ﺳﭙﻴﺪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﺎو را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را در آوردﻧﺪ ﻛﻪ دم آن ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻄﺎى زرﻧﺎ از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد‪ «.‬و ﺷﺎه را دل دادﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ را روان ﻛﻨﺪ و او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺟﺎﭘﺎن ﺑﻪ ﺟﺸﻨﺴﻤﺎه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ زوال اﻓﺘﺎد و دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠـﻚ ﮔﺒـﺮان‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻠﻚ ﻋﺮﺑﺎن ﭘﺎﮔﺮﻓﺖ و دﻳﻨﺸﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻦ و ﻓﺮﻳﺐ اوﺿﺎع را ﻣﺨﻮر‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻛﻦ! ﺷﺘﺎب‬
‫ﻛﻦ! ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﻰ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺟﺸﻨﺴﻤﺎه رﺳﻴﺪ ﺳﻮى ﻋﺮﺑﺎن روان ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﻨﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد در ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ وى را ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از او ﺑﺮاى ﺧﻮدش و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮ آﻧﻬـﺎ ﺷـﺪ و‬
‫ﭘﺎﻟﻮده ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮد و ﻣﻌﻨﻰ از زن ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻤﺎﻧﻢ زن ﺑﻴﭽﺎرهاش ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﺎﭼﻰ ﺑﭙﺰد و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‪«.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﭽﺎره‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ از ﺳﺎﺑﺎط ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﺟﺎﭘﺎن ﺑﺮ ﭘﻞ او را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻠﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺑـﺎ رأى‬
‫ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻨﺎن ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ« رﺳﺘﻢ ﺟـﺎﻟﻨﻮس را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﻴﺮه رﻓﺖ و در ﻧﺠﻒ ﺧﻴﻤﻪ زد‪ .‬رﺳﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻛﻮﺛﻰ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻟﻨﻮس و آزاد ﻣـﺮد‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻋﺮﺑﺎن را از ﺳﭙﺎه ﺳﻌﺪ ﺑﺮاى ﻣـﻦ ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻳﻜـﻰ را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﭘـﻴﺶ رﺳـﺘﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻮﺛﻰ ﺑﻮد و از او ﺧﺒﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺳﭙﺲ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺳﻮى ﺣﺒـﺮه ﭘـﻴﺶ‬
‫رود ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻳﻜﻰ از ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﺮاى او ﺑﮕﻴﺮد و او ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آزاد ﻣﺮد ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺲ ﺗﺎ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﭘﻞ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدى رﺳﻴﺪﻧﺪ و او را ﺑﺮﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺠﻒ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺮد ﺑﺮﺑﻮده را ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫در ﻛﻮﺛﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﻳﺪ و ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻣﻮﻋﻮد ﺧﺪا آﻣﺪهاﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮﻋﻮد ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن درﻳﻎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺷﻤﺎ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻋﺪه ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد او را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در آورد و آﻧﭽـﻪ‬
‫را ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺎ دﻫﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎ دادهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى رﺳﺘﻢ! واى ﺑﺮ ﺗﻮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺎ داده و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺗﺴﻠﻴﻤﺘﺎن ﻛﺮده‪ ،‬از آﻧﭽﻪ‬
‫اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺨﻮر ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻃﺮف ﻧﻴﺴﺘﻰ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﭘﻨﺠﻪ اﻓﻜﻨﺪهاى«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪12‬‬

‫رﺳﺘﻢ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدن او را ﺑﺰدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺑﺮس از ﻛﻮﺛﻰ در آﻣﺪ و ﻳﺎران وى اﻣﻮال ﻛﺴـﺎن را ﺑـﻪ زور ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎ زﻧـﺎن در‬
‫آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺨﻮارﮔﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻓﺮﻳﺎد ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ آوردﻧﺪ و از رﻓﺘﺎرى ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﻰﺷﺪ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﭘﺎرﺳﻴﺎن! ﺑﺨﺪا آن ﻣﺮد ﻋـﺮب راﺳـﺖ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا اﻋﻤﺎل ﻣﺎ ﺳﺒﺐ زﺑﻮﻧﻰ ﻣﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺨﺪا رﻓﺘﺎر ﻋﺮﺑﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ و ﻣﺮدم در ﺣﺎل ﺟﻨﮕﻨﺪ از رﻓﺘﺎر ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻓﺘﺎر ﻧﻜﻮ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺪارى و ﻧﻴﻜﻰ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﻴﺮوز ﻣﻰﻛﺮد و ﺑـﺮ ﺑـﻼد‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻰداد اﻛﻨﻮن ﻛﻪ از آن رﻓﺘﺎر ﺑﮕﺸﺘﻪاﻳﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻛﺎر ﺷﻤﺎ را دﮔﺮ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻴﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ را از ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﻛﺴﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨـﺪ از آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﻣـﺮدم ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻴﺎوردﻧـﺪ و‬
‫ﮔﺮدﻧﺸﺎن را ﺑﺰد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﺪاى رﺣﻴﻞ داد و ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ دﻳﺮ اﻻﻋﻮر ﻓﺮود آﻣـﺪ و از آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺳﻮى ﻣﻠﻄﺎط رﻓﺖ و روﺑﺮوى ﻧﺠﻒ ﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﻓﺮات و ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮرﻧﻖ ﺗﺎ ﻏﺮﻳﻴﻦ اردو زد و ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه را ﺧﻮاﺳﺖ و‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪﺷﺎن ﻛﺮد و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻘﻴﻠﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺑﻠﻴﻪ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎر ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﻳﺎرى ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻰ و ﻣﻼﻣﺘﻤﺎن ﻛﻨﻰ ﻛـﻪ ﭼـﺮا ﺑـﻪ ﺣﻔـﻆ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ« و او ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪام ﺣﺎرﺛﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻤﻪﮔﺎه او ﺑﺮ ﻛﻨﺎر دﻳﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا! ﺧﻮﺷﺪل ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻪ دﻳﺎر ﻣﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﺪهاﻳﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻗﻮﺗﺸـﺎن‬
‫دادهاﻳﺪ‪ «.‬ﻛﺴﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﻘﻴﻠﻪ را ﭘﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬
‫اﺑﻦ ﺑﻘﻴﻠﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ از آﻣﺪن ﻋﺮﺑﺎن ﺧﻮﺷﺪل ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛـﻪ ﺧﻮﺷـﺪل‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار آﻧﻬﺎ ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ را ﺟﻬﻨﻤﻰ ﻣﻰﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﻔﺘـﻰ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﮔﻴﺮان آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻳﻢ آﻧﻬﺎ را ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮﮔﻴﺮﺷﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎران ﺗﻮ از ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و دﻫﻜﺪهﻫـﺎ را‬
‫ﺧﺎﻟﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ روﻧﺪ و ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻌﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘـﻰ ﺑـﺎ ﻣـﺎل ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻗﻮﺗﺸﺎن دادهاﻳﻢ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻤﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﻤﺎن را از آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﺎ دﻓﺎع ﻧﻜﺮدﻳﺪ و ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻴﻢ ﻛـﻪ‬
‫اﺳﻴﺮﻣﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪازﻧﺪ و ﺟﻨﮕﺎوراﻧﻤﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷـﻤﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺷـﺪﻧﺪ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬
‫ﻧﻴﺎرﺳﺘﻨﺪ و ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ زﺑﻮﻧﺘﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺠـﺎن ﺧـﻮدم ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ از آﻧﻬـﺎ دوﺳـﺖ دارﻳـﻢ و رﻓﺘﺎرﺗـﺎن را ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﻣﻰﭘﺴﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﻮﻣﻴﺎن ﺳﻮاد‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻏﺎﻟﺒﻴﻢ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ »اﻳﻦ ﻣﺮد ﺳﺨﻦ راﺳﺖ آورد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ در دﻳﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷـﺘﻪاى ﺑـﻪ اردوى ﭘﺎرﺳـﻴﺎن آﻣـﺪ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎ را ﻣﻬﺮ زد‪.‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﻀﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻟﻨﻮس را از ﻧﺠﻒ روان ﻛﺮد و او ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻧﺠﻒ و ﺳﻠﻴﺤﻴﻦ اردو زد آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و در ﻧﺠﻒ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬از آن وﻗﺖ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ از ﻣـﺪاﻳﻦ در‬
‫آﻣﺪ و در ﺳﺎﺑﺎط اردو زد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ در آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ ﻧﻤـﻰرﻓـﺖ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن از ﻣﺎﻧﺪن ﺧﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮوﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﺧـﻮش ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺑـﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ ﺑﺪو ﻧﻴﺰ آن رﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن وى رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻌﻠﻞ ﻣﻰﻛـﺮد اﻣـﺎ ﺷـﺎه وى را ﺑـﻪ ﺷـﺘﺎب و‬
‫ﺣﺮﻛﺖ و ﭘﻴﺶ روى واداﺷﺖ ﺗﺎ دل ﺑﻪ ﺟﻨﮓ داد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ در ﻧﺠﻒ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﺶ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺳﻼح ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻣﻬﺮ زد و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا داد و او‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ داد‪ .‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن رﺳﺘﻢ ﺳﺨﺖ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد و ﭼﻮن رﻓﻴﻞ اﻳﻦ را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم راﻏـﺐ ﺷـﺪ و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ وى ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺗﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺪود‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻳﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺰاﺣﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺑﺎن در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺠﺎى ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﻧـﻮر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و در ﺳﻮاد ﺑﻪ ﻏﺎرت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و اﻃﺮاف ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ وﻳﺮاﻧـﻰ‬
‫دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آوردﻧﺪ و ﺑﺮاى اﻗﺎﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻰ آﻣـﺎده ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼـﻤﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺪﻳﻦ ﺣـﺎل ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺧـﺪاى‬
‫ﻓﻴﺮوزﺷﺎن ﻛﻨﺪ و ﻋﻤﺮ در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪﺷﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺷﺎه و رﺳﺘﻢ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺣﺎل ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و از ﻛﺎرﺷﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎه ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ او را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻻزم دﻳـﺪ ﻛـﻪ رﺳـﺘﻢ را‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و رﺳﺘﻢ ﭼﻨﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺘﻴﻖ و ﻧﺠﻒ ﻓﺮود آﻳﺪ و ﺿﻤﻦ زد و ﺧﻮرد وﻗﺖ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫وى اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ و اﻗﺒﺎﻟﺸﺎن ﺑﻴﺪار ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻬﺮ ﺳﻮ روان ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﺘﻢ در ﻧﺠﻒ ﺑﻮد و ﺟﺎﻟﻨﻮس ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﺠﻒ و ﺳـﻠﻴﺤﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد و ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ رﺳﺘﻢ و ﺟﺎﻟﻨﻮس ﻣﻘﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰان و ﻣﻬﺮان ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﻴﺮزان‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﺑﻮد‪ ،‬زاد ﺑﻦ ﺑﻬﻴﺶ ﺣﺎﻛﻢ ﻓﺮات ﺳﺮﻳﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻮد و ﻛﻨﺎرى ﺳﺎﻻر ﺗﻚ ﺳﻮاران ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺎه ﻳﻜﺼﺪ‬
‫و ده ﻫﺰار ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻣﺘﺒﻮع ﺑﺎ ﺧﺪﻣﻪ و از ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ده ﻫﺰار ﻛﺲ ﻣﺘﺒﻮع ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﺮا ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﺳﻴﺎى ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻇﺮﻳﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻴﻢ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوم‪ «،‬اﻣﺎ ﺳﻌﺪ آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ راى از ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻜﻠﻒ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ راى ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫رأى ﭘﻴﺶ ﻣﻰروﻳﻢ و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﺪارﻳﻢ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪14‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻋﻤﺮو را ﺑﻰﺳﭙﺎه ﺑﻌﻨﻮان ﭘﻴﺸﺘﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﻮاد و ﺣﻤﻴﻀﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ ﺻﺪ ﻛـﺲ روان‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﻬﺮﻳﻦ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﺪان ﭘﻴﺶ ﻧﺮوﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﮔﺮوﻫﻰ را ﺳـﻮى‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻮاران وى دور رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺟﺎﺑﺮ اﺳﺪى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﻮاد و ﺣﻤﻴﻀﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن راه رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺎﺻﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺟﻨـﮓ ﭘـﻴﺶ آﻳـﺪ ﺗـﻮ ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺟﻤﻌﻰ‪ «.‬ﻋﺎﺻﻢ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺮﻳﻦ و اﺻﻄﻴﻤﻴﺎ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﺳـﻮاران ﭘﺎرﺳـﻰ اﻃﺮاﻓﺸـﺎن را ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺣﻤﻴﻀﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛـﻦ و ﻣـﻦ ﻏﻨﻴﻤـﺖ را‬
‫ﻣﻰﺑﺮم ﻳﺎ ﻣﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺗﻮ ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﻀﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را از ﻣﻦ ﺑﺪار و ﻣﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﻣﻰﺑﺮم«‬
‫ﺳﻮاد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺣﻤﻴﻀﻪ ﺑـﻪ راه اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﻋﺎﺻـﻢ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻪ او ﺑﺮﺧـﻮرد و ﺣﻤﻴﻀـﻪ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ از ﻋﺠﻤﺎﻧﻨﺪ و راه ﻛﺞ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن آﺷﻨﺎﻳﻰ دادﻧﺪ ﻋﺎﺻﻢ راه ﺳﻮاد ﮔﺮﻓﺖ و ﻏﻨﻴﻤﺖ را‬
‫ﺑﺮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﻗﺴﻤﺘﻰ از آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﺠﻤﺎن ﻋﺎﺻﻢ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮاد آﻧﭽﻪ‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزى و ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻋﻤﺮو ﻛﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﻣﺄﻣﻮر اردوى رﺳـﺘﻢ ﺑـﻮد و ﻋﻤـﺮو ﻣـﺄﻣﻮر اردوى ﺟـﺎﻟﻨﻮس ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻓﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ رخ داد ﺗـﻮ ﺳـﺎﻻر ﺟﻤﻌـﻰ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰاى ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺧﻮار ﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﻋﻤﺮو اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو رﺳﻴﺪ و ﺳﺮاغ ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از او ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم‪ «.‬و ﭼﻮن از ﻃﺮف‬
‫ﺟﻮف ﺑﻪ ﻧﺠﻒ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻗﻴﺲ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر اردوى آﻧﻬﺎ دﺳﺖ اﻧﺪازى ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻤﻰﮔﺬارم‪ ،‬ﻣﻴﺨﻮاﻫﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎرى وادارى ﻛﻪ ﺗﺎب آن ﻧﺪارﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺳﺎﻻر ﺗﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ ﺳﺎﻻر ﻧﺒﻮدم ﺗﺮا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎز ﻣﻰداﺷﺘﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺳﻮد ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﻗﻴﺲ را ﺑﺮ ﻋﻤﺮو و ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺳﺎﻻرى داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اى ﻗﻴﺲ! روزﮔﺎرى ﻛﻪ ﺗﻮ ﺳﺎﻻر ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻰ ﺑﺪ روزﮔﺎرى اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ از دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮدم و در راه آن ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻮ ﺳﺎﻻر ﻣـﻦ ﺑﺎﺷـﻰ« و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﺎر ﺗﻮ ﻛﻪ ﺗﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ از او ﺟﺪا ﻣﻰﺷﻮم«‬
‫ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮد داﻧﻰ«‬
‫‪15‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﺎر او را رد ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﺧﺒﺮ و ﺗﻌﺪادى ﻛﺎﻓﺮ و اﺳﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﺑﺎز ﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﺪام از‬
‫دﻳﮕﺮى ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻋﻤﺮو ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد و ﻋﻤﺮو از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻗﻴﺲ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮو ﺧﺒﺮ و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ در ﺟﻨﮓ ﻫـﺰار ﻛـﺲ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺎرﺳﻴﺎن روى و ﺑﺎ ﺻﺪ ﻛﺲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﻰ؟ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ در ﻛـﺎر ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﺠﺮﺑﺘﺮ از اﻳﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ «.‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺷﺒﻰ ﻣﻬﺘﺎﺑﻰ وارد اردوﮔﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺷﺪ و ﻧﻈـﺮ ﻛـﺮد و‬
‫ﻃﻨﺎﺑﻬﺎى ﺧﻴﻤﻪ ﻣﺮدى را ﺑﺒﺮﻳﺪ و اﺳﺐ او را ﺑﺮاﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ اردوى ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎز ﺧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮى را‬
‫ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬و اﺳﺐ او را ﺑﮕﺸﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﺟﺎﻟﻨﻮس رﻓﺖ و ﺧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮى را ﺑﺒﺮﻳﺪ و اﺳﺐ او را ﺑﮕﺸﻮد و‬
‫ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺮاره رﺳﻴﺪ و آن ﻣﺮد ﻛﻪ در ﻧﺠﻒ ﺑﻮد و آﻧﻜﻪ در اردوى ذو اﻟﺤﺎﺟـﺐ ﺑـﻮد ﺑـﺮون آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻜـﻪ در‬
‫اردوى ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﺑﻮد وى را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮد و ﺟﺎﻟﻨﻮﺳﻰ زودﺗﺮ ﺑﺮ او رﺳﻴﺪ ﭘﺲ از آن ﺣﺎﺟﺒﻰ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻧﺠﻔﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ اوﻟﻰ را ﻛﺸﺖ و آﺧﺮى را اﺳﻴﺮ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺎرﺳـﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺳﻌﺪ او را ﻣﺴﻠﻢ ﻧﺎم ﻛﺮد و ﻣﻼزم ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺷﺪ و در ﻫﻤﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ را ﺳﻮى دﻳﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫آﺑﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺷﺠﺎع ﺑﺮﺧﻮرد او را ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد و اﮔﺮ ﻧﺮﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﺎوران اﻳﺎم ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم ﺑﺎدﻳﻪ ﻛﻪ دﻋـﻮت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻴﺸﺎن ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀـﻰ دﻳﮕـﺮ ﭘـﺲ از‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و در ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ دو ﻫﺰار دو ﻫﺰار ﺳﻬﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮاغ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن را ﺑﻪ ﺧـﻮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن رﺳـﺘﻢ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و در ﻧﺠﻒ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﻳﻜﻰ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻴﺎرﻧﺪ ﺗﺎ در ﺑﺎره ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ‬
‫از او ﭼﻴﺰ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺘﺎزان روان ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از اﺧﺘﻼﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﻮد ﻛﺴﺎن ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﭘﻴﺸـﺘﺎز از ﻳـﻚ ﺗـﺎ ده ﻛـﺲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب را ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﺘﻢ ﺟﺎﻟﻨﻮس و ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻧﺠﻒ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺦ و ﻛﻤﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اردوﮔﺎه و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﺖ ﻃﻔﻮف را‬
‫ﭘﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز روﻳﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ او وﻗﺘﻰ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﻨﺪاﺷـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﻧﺠﻒ ﻣﻘﺮ دارﻧﺪ«‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ از وﺟﻮد ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ دار ﻧﺸﻮد«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻴﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪16‬‬

‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎروا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻗﻮم ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻗﻮم درآﻳﻢ ﻳﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ دل ﺑﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ دارى و از ﭘﺲ آﻧﻜﻪ ﻋﻜﺎﺷﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ را ﻛﺸﺘﻰ رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺷﺪ ﻣﺎ را ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮدان«‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮو از ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ درﻳﻎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ از ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه اﺳﺪى را ﺑﺎ ﺻﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺎﻻر آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ راﻫﻰ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮو او را ﺑﺪﻳﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز دارﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد‪ .‬ﻃﻠﻴﺤـﻪ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻗﻴﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﭘﺲ آورد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﺮﻓﺖ و از آﺑﻬﺎى ﻃﻔﻮف ﮔﺬﺷﺖ و وارد اردوﮔﺎه رﺳﺘﻢ ﺷﺪ و ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪،‬‬
‫و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر اردوﮔﺎه ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮد در ﻧﻈﺮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺳﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫در اﺳﺒﺎن ﻗﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺒﻮد و ﺧﻴﻤﻪاى ﺳﭙﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ و ﻋﻨﺎن اﺳﺐ را ﺑﺒﺮﻳﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﺎن اﺳﺐ ﺧﻮد ﭘﻴﻮﺳﺖ و اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‬
‫ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم و ﺻﺎﺣﺐ اﺳﺐ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ ﺷﺎن از‬
‫ﻓﺮط ﺷﺘﺎب ﻣﺮﻛﻮب ﺑﻰ زﻳﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ وى آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺳﻮارى از ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺿﺮﺑﺖ زﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ اﺳﺐ ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭘﺎرﺳﻰ روى از او ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮد و ﭘﺸـﺖ وى را ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻴﺰه در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه دﻳﮕﺮى آﻣﺪ و ﻫﻼﻛﺖ دو ﻳﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫را ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻋﻤﻮزاده وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻃﻠﻴﺤﻪ رﺳﻴﺪ و ﻧﻴﺰه را آﻣﺎده ﻛـﺮد ﻃﻠﻴﺤـﻪ اﺳـﺐ ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺳﻮى او ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ و ﻓﺎرﺳﻰ ﭘﺸﺖ ﻛﺮد و ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ اﺳﺎرت دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻰ ﻛﻪ دﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺗﻦ داد‪.‬‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى او ﺑﺪود‪ ،‬و او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن در رﺳﻴﺪﻧﺪ و دو ﺳﻮار را ﻛﺸـﺘﻪ دﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺳﻮﻣﻰ را اﺳﻴﺮ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اردوﮔﺎﻫﺸﺎن ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اردوﮔـﺎه‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل آﻣﺎده ﺑﺎش ﺑﻮد و ﻛﺴﺎن را ﺧﺒﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﻋﺒﻮر دادﻧﺪ و ﭼﻮن ﭘـﻴﺶ او رﺳـﻴﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺸﺐ وارد اردوﮔﺎﻫﺸﺎن ﺷﺪم و ﺑﮕﺸﺘﻢ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻨﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﻛﺎر ﺻـﻮاب ﻛـﺮدهام ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻄﺎ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ از او ﺑﭙﺮس‪ «.‬و ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻣﻴﺎن ﺳﻌﺪ و ﭘﺎرﺳﻰ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫‪17‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﻨﺰد ﻣﺎ راﺳﺘﻰ در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ از دروغ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻛﺴﺎن ﺧﻮدم ﭼﻴﺰى ﺑﮕﻮﻳﻢ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻳﺎرﺗﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ ﻣـﻦ از‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻟﻰ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻦ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺟﻨﮕﻬﺎ دﻳﺪهام و ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻛﺮدهام و از دﻟﻴﺮان ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺷـﻨﻴﺪهام و دﻳـﺪهام‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪهام و ﻧﺪﻳﺪهام ﻛﻪ ﻳﻜﻰ دو اردوﮔﺎه را ﻛﻪ دﻟﻴﺮان ﺟﺮات ﻧﺰدﻳﻜﻰ آن ﻧﻴﺎرﻧﺪ ﻃﻰ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اردوﮔﺎﻫﻰ رﺳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻛﺲ در آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﭘﻨﺞ و ده ﻛﺲ و ﻛﻤﺘﺮ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ دارد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺲ ﻧﻜﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﻓﺘﻪ در آﻳﺪ و ﻣﺎل ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﺳﭙﺎه را ﺑﺒﺮد و ﻃﻨﺎﺑﻬﺎى ﺧﻴﻤﻪ او را ﺑﺒﺮد و او ﺧﺒﺮ ﺷﻮد و ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻳﻢ و‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺒﺶ ﻛﻨﻴﻢ و اوﻟﻰ ﻛﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻗﻮم اﺳﺖ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺰار ﺳﻮار‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و دوﻣﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اوﺳﺖ ﺑﺮﺳﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﻦ ﺑﺮﺳﻢ و در ﻗﻮم ﻣﻦ ﻛﺲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ و از ﻣﺮگ دو ﻣﻘﺘـﻮل ﺑـﻪ ﻫﻴﺠـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻋﻤﻮزادﮔﺎن ﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺮگ را ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﺗﻦ ﺑﻪ اﺳﺎرت دﻫﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه از ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار اﺳﺖ و ﺗﺒﻌﻪ و ﺧﺪﻣﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫آن اﺳﻼم آورد و ﺳﻌﺪ ﻧﺎم او را ﻣﺴﻠﻢ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻃﻠﻴﺤﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ وﻓﺎ و راﺳﺘﻰ و ﺻﻼح‬
‫و اﻋﺎﻧﺖ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ دﻟﺒﺴﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻤﻰﺧﻮرﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭼـﻪ ﺣﺎﺟـﺖ‪ «.‬و در آن ﺟﻨـﮓ از‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻃﺮﻳﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه اﺳﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﺮدﻣﻨﺪ! ﺑﺮو و ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺎر دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﭙﺮداز ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻴﺎرى« ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب و ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﭘﻞ رﺳﻴﺪ و ﭼﻨﺪان راﻫﻰ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن را آن ﺳﻮى ﭘﻞ دﻳﺪ ﻛﻪ از اردوﮔﺎه ﻣـﻰآﻣﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫رﺳﺘﻢ از ﻧﺠﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد و ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ در ﻣﺤﻞ او ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺟﺎﻟﻮس ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻴﺰﻧﺎﺑﺎد داﺷـﺖ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو و ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﺑﺎ ﻗﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺳﺨﻨﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ از ﻋﻤـﺮو ﺑـﺪو رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد و‬
‫ﺳﺨﻨﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ ﺧـﻮد ﺑﺠﻨﮕﻴـﺪ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‬
‫اﻧﺪاز و ﺳﺎﻋﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در آوﻳﺰ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و دوازده ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﻪ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪارى ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آوردﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ او ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬إن ﺷﺎء اﷲ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺧﻮش اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺟﻤـﻊ و ﻧﻴـﺮوى ﻋﻤـﺪه آﻧﻬـﺎ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺷـﻮﻳﺪ‬
‫ﺣﻮادﺛﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ رخ ﻣﻰدﻫﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو و ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻴﺲ را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﻳﺪ«‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺎ دﻟﻴﺮﺗﺮ ﺑﻮد«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮدان را ﻧﻴﻜﺘﺮ از ﻣﺎ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪18‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم زﻧﺪه ﻛﺮد و دﻟﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد ﺑﺪان زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺨﺸﻴﺪ و دﻟﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ‬
‫زﻧﺪه ﺑﻮد ﺑﺪان ﺑﻤﻴﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﺎر ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﺑﺮ اﺳﻼم ﮔﺰﻳﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘـﺎن ﺑﻤﻴـﺮد و ﺷـﻤﺎ زﻧـﺪه ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮاﻳﻴﺪ و ﺣﻖ ﻛﺴﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ اﻗﻮاﻣﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ اﺳﻼم ﻋﺰﺗﺸﺎن داده ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ رﺳﺘﻢ در ﺳﻠﻴﺤﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ ﺟﺎﻟﻨﻮس و ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ را روان‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﭘﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻫﺮه ﺟـﺎى ﮔﺮﻓـﺖ و ﺑـﻪ ﺟـﺎى ﻃﻠﻴﻌـﻪدار ﻓـﺮود آﻣـﺪ و ذو‬
‫اﻟﺤﺎﺟﺐ در ﻃﻴﺰﻧﺎﺑﺎد ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ و رﺳﺘﻢ در ﺧﺮاره ﻛﻪ ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﻣﻘﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد ﺟـﺎ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ذو‬
‫اﻟﺤﺎﺟﺐ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﺘﻴﻖ رﺳﻴﺪ راه ﭼﭗ ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪﻳﺲ رﺳﻴﺪ ﺧﻨـﺪق زد و ﺟـﺎﻟﻴﻨﻮس‬
‫ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﻃﻠﻴﻌﻪدار ﺳﭙﺎه ﺳﻌﺪ ﺑﻮد‪ ،‬دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ ﻣﻌـﺘﻢ و ﺷـﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻤﻂ ﻛﻨﺪى ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺗﻚ ﺳﻮاران ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻓـﻼن ﺑـﻮد‪ ،‬ﺳـﺎﻻر ﭘﻴﺎدﮔـﺎن‬
‫ﻓﻼن ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺳﻮاد ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻠﻴﻌﻪدار ﺳﭙﺎه رﺳﺘﻢ ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺑﻮد و دو ﭘﻬﻠﻮى ان ﺑﻪ ﻫﺮم‪ .‬ان و‬
‫ﻣﻬﺮان ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺮزان ﺳﺎﻻر ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺑﻮد و زاد ﺑـﻦ ﻣﻬـﻴﺶ‬
‫ﺳﺎﻻر ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﺘﻴﻖ رﺳﻴﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اردوﮔﺎه ﺳﻌﺪ ﻓـﺮود آﻣـﺪه و ﻣـﺮدم را ﻓـﺮود آورد و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻓﺮود ﻣﻰآورد‪ ،‬از ﺑﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺐ را آﻧﺠﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﺷﺐ را در ﻛﻨﺎر ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻪ زور آوردﻧﺪ ﻣﻨﺠﻢ رﺳﺘﻢ ﺧﻮاﺑﻰ را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاى او ﻧﻘﻞ ﻛـﺮد‪:‬‬
‫»دﻟﻮى در آﺳﻤﺎن دﻳﺪم‪ ،‬دﻟﻮى ﺑﻮد ﻛﻪ آب آن ﺧﺎﻟﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎﻫﻰاى دﻳﺪم‪ ،‬ﻣـﺎﻫﻰاى ﻛـﻪ در آﺑـﻰ ﺗﻨـﮓ‬
‫ﻟﺮزان ﺑﻮد و ﺷﺘﺮ ﻣﺮﻏﺎم را دﻳﺪم و ﮔﻞ ﻛﻪ ﻣﻰﺷﻜﻔﺖ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ اﻳﻦ را ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﮔﻔﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ آﻧﺮا ﻣﻜﺘﻮمدار«‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﻣﻨﺠﻢ ﺑﻮد و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﻰدﻳﺪ و رخ ﻣﻰداد ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﻴﺮون ﻛﻮﻓﻪ‬
‫رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن در آﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪاى ﺑﺎ وى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳـﻼﺣﻬﺎ را ﻣﻬـﺮ زد و‬
‫دﺳﺘﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ داد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﻫﻴﺠﺪه ﻓﻴﻞ داﺷﺖ و ﺟـﺎﻟﻨﻮس ﭘـﺎﻧﺰده‬
‫ﻓﻴﻞ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻰ ﻓﻴﻞ ﻫﻤﺮاه رﺳﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻰ و ﺳﻪ ﻓﻴﻞ ﻫﻤﺮاه رﺳﺘﻢ ﺑﻮد و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻴﻞ ﺳـﭙﻴﺪ ﺷـﺎﭘﻮر و‬
‫ﻓﻴﻞ دﺳﺖ آﻣﻮز رﺳﺘﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻛﻬﻨﺴﺎلﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻰ و ﺳﻪ ﻓﻴﻞ ﻫﻤﺮاه رﺳﺘﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﺠﺪه ﻓﻴﻞ در ﻗﻠﺐ ﺳـﭙﺎه ﺑـﻮد و‬
‫ﭘﺎﻧﺰده ﻓﻴﻞ در دو ﭘﻬﻠﻮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﺷﺐ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ در ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺸﺴﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺪﻳﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﭘﻞ رﻓﺖ و ﺟﻤﻌﺸﺎن را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد و آن ﺳﻮى ﭘﻞ روﺑﺮوى آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﻐـﺎم داد‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﭘﻴﻐﺎم را ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﭘﻴﺶ زﻫـﺮه ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ او را ﭘـﻴﺶ ﺟـﺎﻟﻨﻮس‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺟﺎﻟﻨﻮس او را ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻋﺘﻴﻖ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺷﺐ را آﻧﺠﺎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻛﻨﺠﻜﺎوى و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ و در اﻣﺘﺪاد ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻄﺮف ﺧﻔﺎن ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎى اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﻓﺖ آﻧﮕﺎه راه ﺑﺎﻻ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻞ رﺳﻴﺪ و ﻗﻮم را ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺮف ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﺮ ﭘـﻞ ﺑﺎﻳﺴـﺘﺎد ﻛـﺲ‬
‫ﭘﻴﺶ زﻫﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﺳﺘﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ ﻛﻨـﺪ و ﭼﻴـﺰى ﺑﺪﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﺷﻤﺎ در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ رﻋﺎﻳﺘﺸـﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و از آزار ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻣﻰداﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟـﻮر ﻛﻤـﻚ ﻣـﻰﻛـﺮدﻳﻢ و در ﺟﻤـﻊ ﺑﺎدﻳـﻪﻧﺸـﻴﻨﺎن ﺣﻔﺎﻇﺘﺸـﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﺮاﺗﻊ ﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﺮا ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و از دﻳﺎر ﺧﻮدﻣﺎن آذوﻗﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰدادﻳﻢ‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮدﻣﺎن از ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺑﺎزﺷﺎن ﻧﻤﻰداﺷﺘﻴﻢ و ﻛﺎر ﻣﻌﺎش آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﻪ ﺻﻠﺢ اﺷﺎره ﻣﻰﻛﺮد و از رﻓﺘﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﺨﻦ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺻـﻠﺢ ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ اﻣـﺎ ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫ﻧﻤﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر ﻣﺎ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻘﺼـﻮد ﻣـﺎ ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻘﺼﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ دﻧﻴﺎ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺎ آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨـﺎن ﺑـﻮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻰ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻣﺪ زﻳﺮ ﻣﻨﺖ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻮد و ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻰ را ﻛـﻪ در ﺗﺼـﺮف ﺷـﻤﺎ ﺑـﻮد ﺑﻼﺑـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﺳﻮى ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫دﻋﻮت او را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺪاى ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﻦ اﻳـﻦ ﮔـﺮوه را ﺑـﺮ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻳـﻦ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﮕﺮاﻳﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻴﺪﻫﻢ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﻨﺎن از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮم و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ از آن ﺑﮕﺮدد زﺑﻮن ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺪان ﭼﻨﮓ زﻧﺪ ﻋﺰت ﻳﺎﺑﺪ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫زﻫﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺘﻮن آﻧﻜﻪ ﺟﺰ ﺑﺪان ﭘﺎى ﻧﮕﻴﺮد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﻰ ﺟـﺰ ﺧـﺪاى ﻳﮕﺎﻧـﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﺧﺪا آورده ﻣﻘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را از ﻋﺒﺎدت ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﺮﻧﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪20‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان آدﻣﻨﺪ و ﺣﻮا‪ ،‬ﺑﺮادراﻧﻨﺪ و از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻢ و ﻣﻦ و ﻗﻮﻣﻢ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛـﺮد آﻳـﺎ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ ﺑﺨﺪا و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻰﺷﻮﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاى ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ ﺣﺎﺟﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ اﻣﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺎﻫﻰ اردﺷﻴﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﺴﻰ از ﻣـﺮدم زﺑـﻮن از ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮون ﺷﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮون ﺷﻮﻧﺪ از ﺣﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﺷﺮاف ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫زﻫﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﻬﺘﺮﻳﻢ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣـﻰﮔﻮﻳﻴـﺪ‪ ،‬در ﺑـﺎره‬
‫ﻣﺮدم زﺑﻮن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺧﺪا ﻛﻨﺪ زﻳﺎﻧﻤﺎن ﻧﺰﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﺎرﺳﻰ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﺮدﻧﻔـﺮازى‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺸﺎن دور ﻛﻨﺪ و در ﻫﻢ ﺷﻜﻨﺪ و آﻧﻜﻪ را ﺗﺮﺳﺎﻧﺘﺮ و ﻧﺎﻻنﺗﺮ اﺳﺖ زﺑﻮن ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﺑﺮﻓﺖ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ زﻫﺮه ﺷﺪم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻣﻦ از آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد و ﻫﻤـﺮاه وى ﺑـﻮدم و ﭼـﻮن‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻬﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﺑﺴﺮة ﺑﻦ اﺑﻰ رﻫﻢ و ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ و‬
‫ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ و رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻓﺮﻗﺔ ﺑﻦ زاﻫﺮ ﺗﻴﻤﻰ واﺋﻠﻰ و ﻣﺬﻋﻮر ﺑﻦ ﻋﺪى ﻋﺠﻠﻰ و ﻣﻀﺎرب ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﻋﺠﻠﻰ را ﺑﺎ ﻣﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺮه ﻋﺠﻠﻰ ﻛﻪ از زﻳﺮﻛﺎن ﻋﺮب ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺮو ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮاﻳﻢ و ﺑﺪان ﺑﺲ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ ﻛﺎرى ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره آن ﻧﻈـﺮ ﻧـﺪاده‬
‫ﺑﺎﺷﻰ در آن ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺑﺮاى ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر دور اﻧﺪﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮوﻳﺪ و ﻫﻤﮕﻰ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺠﻤﺎن ﻧﻈﺮﻫﺎ و رﺳﻤﻬﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺶ آﻧﻬـﺎ روﻳـﻢ ﭘﻨﺪارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺨﺖ‬
‫اﻫﻤﻴﺘﺸﺎن دادهاﻳﻢ ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﻰ ﻧﻔﺮﺳﺖ« ﻫﻤﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻮاﻓﻖ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ« و ﺳـﻌﺪ او را‬
‫رواﻧﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫رﺑﻌﻰ روان ﺷﺪ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه رﺳﺘﻢ ﭘﻴﺶ وى رود و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ او را ﺑﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﻛـﺲ ﭘـﻴﺶ‬
‫رﺳﺘﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و آﻣﺪن او را ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪ .‬رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﺎرﺳﻰ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ‬
‫ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﻰاﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻛﻨﻴﻢ؟«‬
‫‪21‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻰ اﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﺑﻮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه اﺳﺒﺎب زﻳﻨﺖ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و ﻓﺮﺷﻬﺎ و دﻳﺒﺎﻫﺎ ﺑﮕﺴﺘﺮدﻧﺪ و ﭼﻴـﺰى ﻛـﻢ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺮاى رﺳﺘﻢ ﺗﺨﺖ ﻃﻼ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﻴﺎراﺳﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺷﻬﺎ و ﻣﺨﺪهﻫﺎى زرﺑﻔﺖ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﻛﻢ ﺟﺜﻪ ﺧﻮد ﺳﻮار ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﻴﺮى ﺑـﺮان و ﺻـﻴﻘﻠﻰ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻴـﺎم آن ﭘـﺎره‬
‫ﺟﺎﻣﻪاى ﻛﻬﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺰه وى ﺷﻜﺴﺘﮕﻰ داﺷﺖ ﺳﭙﺮى از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو داﺷﺖ ﻛﻪ روى آن ﭼﺮﻣﻰ ﺳﺮخ ﺑﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﺎن‪ .‬ﻛﻤﺎن و ﺗﻴﺮ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎه رﺳﻴﺪ و ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﺮش ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻓﺮود آى و‬
‫او اﺳﺐ را روى ﻓﺮش راﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ دو ﻣﺨﺪه ﺑﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣﺨـﺪهﻫـﺎ را درﻳـﺪ و رﻳﺴـﻤﺎن را از آن‬
‫ﮔﺬراﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ او را ﺑﺎز دارﻧﺪ و ﺑﻰاﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وى ﻧﻴﺰ ﻗﺼﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﺴﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ آﺷـﻔﺘﻪ ﺷـﺎن‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬زرهاى ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻮى ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﺎى وى ﺟﻞ ﺷﺘﺮش ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎره ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد و ﻛﻤﺮ آﻧﺮا ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺘﻰ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﻨﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﭘﺮ ﻣـﻮىﺗـﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺳﺮﺑﻨﺪ وى ﻃﻨﺎب ﺷﺘﺮش ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮش ﭼﻬﺎر رﺷﺘﻪ ﻣﻰداﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﮔﻮﻳﻰ ﺷﺎخ ﮔﻮزن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼح ﺑﮕﺬار«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪهام ﻛﻪ ﺳﻼح ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻢ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم«‬
‫ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻳﻜﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ«‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑـﻮد‪ ،‬ﻗـﺪﻣﻬﺎ را ﻛﻮﺗـﺎه ﺑﺮﻣـﻰداﺷـﺖ و‬
‫دﻳﺒﺎﻫﺎ و ﻓﺮﺷﻬﺎ را ﺳﻮراخ ﻣﻰﻛﺮد و دﻳﺒﺎ و ﻓﺮﺷﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺎه ﻧﻜﺮد و ﭘﺎره ﻧﺸﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ رﺳـﺘﻢ رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در او آوﻳﺨﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﻴﺰه را در ﻓﺮش ﻓﺮو ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﺮ ﺗﺠﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا آﻣﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﺧﺪا ﻣﺎ را آورده ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫـﺪ از ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺶ او‬
‫ﺑﺒﺮﻳﻢ و از ﻣﻀﻴﻘﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آن ﺑﺮﻳﻢ و از ﺳﺘﻢ دﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺪل اﺳﻼم ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧـﻮﻳﺶ ﺳـﻮى‬
‫ﺧﻠﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاى ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﺑﭙـﺬﻳﺮد از او ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ و از او ﺑـﺎزﮔﺮدﻳﻢ و او را ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﺶ واﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار آن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ اﻧﻜﺎر ورزد ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ وى ﭘﻴﻜـﺎر ﻛﻨـﻴﻢ ﺗـﺎ ﺑـﻪ وﻋـﺪه ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺮﺳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻋﺪه ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻜﺮان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﻓﻴﺮوزى ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ را ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﻛـﺎر را ﭘـﺲ اﻧﺪازﻳـﺪ ﺗـﺎ در آن ﺑﻨﮕـﺮﻳﻢ و ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪22‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺪت ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟ ﻳﻚ روز ﻳﺎ دو روز؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﺳﺮان ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪ «.‬ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ او را ﺟﻠﺐ و دﻓﻊ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔـﻮش ﺑـﻪ دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﻓﺮاﻧﺪﻫﻴﻢ و ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼﻗﻰ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن ﻧﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﻪ روز ﺻﺒﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ در ﻛﺎر ﺧـﻮﻳﺶ و ﻗﻮﻣـﺖ‬
‫ﺑﻨﮕﺮ و در اﻳﻦ ﻣﺪت ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ‪ :‬اﺳﻼم را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ و ﻣﺎ ﺗﺮا و زﻣﻴﻨﺖ را واﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪه‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ و از ﺗﻮ ﻣﻰﮔﺬرﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ از ﻳﺎرى ﻣﺎ ﺑﻰﻧﻴﺎزى ﻣﻰروﻳﻢ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﻣﺎ ﺣﺎﺟـﺖ دارى از ﺗـﻮ دﻓـﺎع‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﺗﺎ روز ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ آﻏﺎز ﻛﻨﻰ‪ .‬ﻣﻦ اﻳـﻦ‬
‫را از ﻃﺮف ﻳﺎراﻧﻢ و ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺳﺎﻻر ﻗﻮﻣﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳـﻚ ﭘﻴﻜﺮﻧـﺪ و ﭘـﺎﻳﻴﻦﺗﺮﺷـﺎن از ﺟﺎﻧـﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮﺷـﺎن ﺗﻌﻬـﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﻰ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ آﻳﺎ ﺳﺨﻨﻰ واﺿﺤﺘﺮ و ﻗﻮىﺗﺮ از ﺳﺨﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺷﻮى و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﮓ واﮔﺬارى‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻟﺒﺎس‬
‫او را ﻧﺪﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻟﺒﺎس را ﻧﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬رأى و ﺳﺨﻦ و رﻓﺘﺎر را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺎن ﺑـﻪ ﻟﺒـﺎس و ﺧـﻮراك اﻋﺘﻨـﺎ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و ﺷﺮف را ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻈﺮﺷﺎن در ﺑﺎره ﻟﺒﺎس ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﻮى رﺑﻌﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻼح او را دﺳﺖ ﻣﻰزدﻧﺪ و او را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺑﻌﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮا ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ؟« و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را از ﭘﺎرﭼﻪ در آورد‬
‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺷﻌﻠﻪ آﺗﺶ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ را در ﻏﻼف ﻛـﻦ« و او ﺑﻜـﺮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺳـﭙﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻨـﺪ و ﺳـﭙﺮ ﭼﺮﻣـﻰ او را‬
‫ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺮ آﻧﻬﺎ درﻳﺪ و ﺳﭙﺮ وى ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺑﻌﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻏـﺬا و ﻟﺒـﺎس و ﭘﻮﺷـﻴﺪﻧﻰ را ﺑـﺰرگ ﻣـﻰدارﻳـﺪ و ﻣـﺎ آﻧـﺮا ﺣﻘﻴـﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻤﺎرﻳﻢ« ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ در ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫روز دﻳﮕﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ را ﺳﻮى آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮ و ﻟﺒﺎﺳﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رﺑﻌﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﺮش رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮودآى«‬
‫‪23‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﺷـﺎﻫﺘﺎن ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ آﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺣﺎﺟﺖ او آﻣﺪهام ﻳﺎ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮدم‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮدم آﻣﺪهام دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم‬
‫و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرى ﻧﺪارم‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺎﺟﺖ اوﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﺠﻮر ﻛﻪ دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺘﺎر ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ وى رﻓﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺑﻮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮود آى«‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮود ﻧﻴﺎﻳﻢ«‬
‫و ﭼﻮن از ﻓﺮود آﻣﺪن درﻳﻎ ﻛﺮد رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺗﻮ آﻣﺪى و رﻓﻴﻖ دﻳﺮوزى ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮﻣﺎن دوﺳﺖ دارد ﻛﻪ در ﺳﺨﺘﻰ و ﺳﺴﺘﻰ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﺪ اﻳﻨﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد و آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻮد ﺗـﺎ او را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻜﺮ او ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﻫﺮ ﻳﻚ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻳﻜﻰ اﺳﻼم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ از دﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺎﺟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ از ﺷﻤﺎ‬
‫دﻓﺎع ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﻳﺎ ﺟﻨﮓ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬و ﻳﺎ ﺻﻠﺢ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺳﻪ روز از اﻣﺸﺐ«‬
‫و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﺟﺰ اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﭘﻴﺶ او ﻧﻴﺎﻓﺖ وى را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺖ واى ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﻣﮕـﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬اوﻟﻰ دﻳﺮوز آﻣﺪ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺑﺰرگ ﻣﻰﺷﻤﺎرﻳﻢ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد‬
‫و اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ زﻳﻮر ﻣﺎ ﺑﺪاﺷﺖ و ﺑﺪان ﺑﺴﺖ و ﺑﺎ ﻓﺎل ﻧﻴﻚ و ﻋﻘﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ زﻣﻴﻦ ﻣﺎ را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در آن‬
‫ﻫﺴﺖ ﺑﺒﺮد و اﻣﺮوز اﻳﻦ ﻳﻜﻰ آﻣﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﺎ اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﻴﻚ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣـﺎ اﻳﺴـﺘﺎد‪ «.‬و ﭼﻨـﺪان‬
‫ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ وى را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن روز دﻳﮕﺮ ﺷﺪ رﺳﺘﻢ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻳﻜﻰ را ﭘﻴﺶ ﻣـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﻴﺪ و ﻣﻐﻴـﺮة ﺑـﻦ ﺷـﻌﺒﻪ را ﺳـﻮى ﭘﺎرﺳـﻴﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻐﻴﺮه از ﭘﻞ ﮔﺬﺷﺖ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﺳﻴﺪ او را ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و از رﺳﺘﻢ ﺑـﺮاى‬
‫ﻋﺒﻮر وى اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰى از ﺳﺮ و ﻟﺒﺎس ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻰاﻋﺘﻨـﺎﻳﻰ ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺟﻬﺎ و ﻟﺒﺎﺳﻬﺎى زرﺑﻔﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳـﻚ ﺗﻴـﺮ‬
‫رس ﻓﺮش ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ از آن ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ رﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﭼﻬﺎر رﺷﺘﻪ ﻣﻮى ﺑﺎﻓﺘﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺎ رﺳـﺘﻢ ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ و ﻣﺨـﺪه او ﻧﺸﺴـﺖ‪ ،‬ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺑـﺮ او‬
‫ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻜﺸﻴﺪﻧﺪ و از ﺗﺨﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ آوردﻧﺪ و ﺑﻜﻮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﺮدﻣﻨﺪى ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻨﻬﺎ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﻰ را از ﺷﻤﺎ ﺳﻔﻴﻪﺗﺮ ﻧﻤـﻰﺑﻴـﻨﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﻋﺮب ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻳﻢ و ﻛﺴﻰ از ﻣﺎ دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ اﺳﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪24‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﺑﺮﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺮاﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻌﻀـﻰﺗـﺎن ﺧـﺪاى ﺑﻌﻀـﻰ‬
‫دﻳﮕﺮﻳﺪ و ﻛﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎرواﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪم‪ ،‬ﻣﺮا دﻋﻮت ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﺎن‬
‫رو ﺑﻪ زوال اﺳﺖ و رو ﺑﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪن دارﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ روش و ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻠﻬﺎ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ«‬
‫زﺑﻮﻧﺎن ﻗﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻣﺮد ﻋﺮب راﺳﺖ ﮔﻔﺖ«‬
‫اﻣﺎ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺳﺨﻨﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺪان ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن‬
‫ﻣﺎ را ﺑﻜﺸﺪ ﭼﻪ اﺣﻤﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻋﺮب را دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﺷﻮﺧﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ اﺛﺮ رﻓﺘﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮد ﻋﺮب ﮔـﺎه ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ اﻃﺮاﻓﻴـﺎن‬
‫ﻛﺎرى ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻮاﻓﻖ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﺪ از ﺑﻴﻢ آﻧﻜﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرى ﻛﺮد ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ و ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ وﻓﺎ و ﻗﺒﻮل ﺣﻘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ دوﻛﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ دارى؟«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻌﻠﻪ را ﭼﻪ زﻳﺎن اﮔﺮ دراز ﻧﺒﺎﺷﺪ« آﻧﮕﺎه ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺷﻤﺸﻴﺮت ﻛﻬﻨﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻮﺷﺶ آن ﻛﻬﻨﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺿﺮﺑﺖ آن ﺗﻴﺰ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدى ﭘﺲ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻣﻴﺎن رﺳﺘﻢ و ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و از ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ آورد و ﻛﺎرﺷـﺎن‬
‫را ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺷﻤﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺑﻼد ﺗﺴﻠﻂ دارﻳﻢ و ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﻏﺎﻟﺒﻴﻢ و اﺷـﺮاف اﻣﺘﻬـﺎﻳﻴﻢ و‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺰت و ﺷﺮف و ﻗﺪرت ﻣﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺴﺎن ﻓﻴﺮوزى دارﻳﻢ و ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻴـﺮوزى ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻳﻚ روز ﻳﺎ دو روز ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه و دو ﻣﺎه و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺧﺪا اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮﻓﺖ ﻋﺰت‬
‫ﻣﺎ را ﭘﺲ آورد و ﺑﺮاى دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ روزﮔﺎرى ﻓﺮاﻫﻢ آرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻗﻮﻣﻰ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ از ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻰ ﻓﻘﻴﺮﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎش ﺑﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﻧﻴﻢ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎرﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻗﺤﻄﻰ ﻣﻰﺷﺪ و ﺑﻰآذوﻗﻪ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪﻳﺪ از ﺣﺪود ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ و ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از ﺧﺮﻣﺎ و ﺟﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﭘﺴﺘﺎن ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬داﻧﻢ ﻛﻪ آﻣﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻓﻘـﺮ و‬
‫ﺑﻰﭼﻴﺰى اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺷﻤﺎ را ﺟﺎﻣﻪاى دﻫﻨﺪ و اﺳﺘﺮى ﺑﺎ ﻫﺰار درم و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻴـﺪﻫﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺒﺎر ﺧﺮﻣﺎ و دو ﺟﺎﻣﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﻜﺸﻢ ﻳـﺎ اﺳـﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﻪ زﺑﺎن آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺧـﺎﻟﻖ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ اﺳﺖ و روزى رﺳﺎن ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺎرى ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺧﺪا ﺻﺎﻧﻊ وى و ﻛﺎر اوﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره ﺧﻮدت و‬
‫ﻣﺮدم دﻳﺎرت ﮔﻔﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮدهاﻳﺪ و ﺑﺮ ﺑﻼد ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﻪاﻳﺪ و در ﺟﻬﺎن ﻣﻘﺘﺪر ﺑﻮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻦ را‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ و ﻣﻨﻜﺮ آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده و اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﻛﻪ ﻗﺪرت از ﺧﺪاﺳﺖ و از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ از ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ و اﺧﺘﻼف دﻟﻬﺎى ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻰ اﻳﻦ را داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ و اﻧﻜﺎر ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺑﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ داد‬
‫و ﻣﺎ را ﺑﺪان دﭼﺎر ﻛﺮد‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﺳﺖ و ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺳﺨﺘﻰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﮔﺸﺎﻳﺸـﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺪان ﺑﺮﺳـﻨﺪ و‬
‫اﻫﻞ رﻓﺎه رو ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰروﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﺑﺎره ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺷﻜﺮ ﮔﺰار ﺑﻮدهاﻳـﺪ‬
‫ﺷﻜﺮﺗﺎن ﺑﻘﺪر ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺒﻮده و ﻗﺼﻮر در ﻛﺎر ﺷﻜﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﺷﺪه و اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻮدهاﻳـﻢ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرﮔﻰ رخ داده ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻮده و ﻣﺎﻳﻪ رﻓﺎه ﻣﺎ ﺷﺪه‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻛﺎر ﺑﺠﺰ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ و ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﺪان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﻟﻰ را ﻳﺎد ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺣﺎﺟﺖ دارى ﻛﻪ از ﺗﻮ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎش ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻰ و ﺗﺒﻌﻪ ﺑﺎﺷﻰ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮى ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﻐﺮﻳﺪ و ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﻓـﺮدا ﺑـﺮ ﻧﻴﺎﻳـﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪﺗﺎن را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﭘﺲ از‬
‫اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دو ﺗﻦ اوﻟﻰ آﻣﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﻳﻜﻰ آﻣـﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد و ﻳﻚ روش داﺷﺘﻨﺪ و ﻳﻚ ﻛﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﻳﻨﺎن راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳـﺎ دروﻏﮕـﻮ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺗﺪﺑﻴﺮ و رازدارى آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫رﺳﻴﺪ و اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫اﻣﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻟﺞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺮﺋﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺮا ﺑﺎور داﺷﺘﻪاﻳﺪ اﻣﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬ﻟﺠﺎﺟﺘﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰود‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﻣﺮدى را ﻫﻤـﺮاه ﻣﻐﻴـﺮه ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬وﻗﺘـﻰ از ﭘـﻞ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎران ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻨﺠﻢ اﺳﺖ و درﺑﺎره ﺗﻮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮده و در ﻛﺎرت ﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺗﻮ ﻛﻮر ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺸﺎرت ﺧﻴﺮ و ﭘﺎداش دادى‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻢ‬
‫آرزو ﻣﻰﻛﺮدم آن ﻳﻜﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﻮر ﺷﻮد‪ «.‬ﻓﺮﺳﺘﺎده دﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑـﺎن از ﮔﻔﺘـﺎر ﻣﻐﻴـﺮه ﻣـﻰﺧﻨﺪﻧـﺪ و از ﺑﺼـﻴﺮت وى‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺧـﺪا ﺑﻠﻴـﻪاى داده ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻓـﻊ آن ﻗـﺎدر‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮاران ﻋﺮب و ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﺮ ﭘﻞ ﺗﻼﻗﻰ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ و ﺟـﺎى دﻳﮕـﺮ ﺗﻼﻗـﻰ ﻧﺒـﻮد و ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺼﺎدم آﻏﺎز ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪت ﺳﻪ روز دﺳﺖ ﺑﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و وﻗﺘـﻰ ﺗﺼـﺎدم از‬
‫ﻃﺮف ﭘﺎرﺳﻴﺎن آﻏﺎز ﻣﻰﺷﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را دﻓﻊ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﺎن رﺳﺘﻢ از ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه ﺑﻮد و ﻋﺒﻮد ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪26‬‬

‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﻣﻐﻴﺮه را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﺗﺨـﺖ وى ﻧﺸﺴـﺖ‪ ،‬رﺳـﺘﻢ ﺗﺮﺟﻤـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻋﺮﺑﻰ از ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه ﺑﻮد و ﻋﺒﻮد ﻧﺎم داﺷﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺒﻮد ﺗـﻮ ﻣـﺮدى‬
‫ﻋﺮﺑﻰ وﻗﺘﻰ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺨﻨﺎن وى را ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ« رﺳـﺘﻢ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وى‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮه ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ و او را ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎرﻳﺪ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوﺗﻰ در ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﺣﻘﻴﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻰﺗﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺳﭙﺎس او ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪاش را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﮔﻔﺘﮕـﻮ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺷﻤﺎ را از ﺟﺰﻳﻪ و ﺟﻨﮓ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﺷﻘﻴﻖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه ﺑﻮدم و در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳـﻴﻪ آﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران اﻳﺎم ﭘﻴﺶ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺳﭙﺎه رﺳﺘﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اردوى ﻋﺮﺑﺎن رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن ﻳﻜﻰ را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﻐﻴـﺮه ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮادر رﺳﺘﻢ ﺑﻐﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺮش ﻣﻜﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺮف ﻣﺮا ﻧﻴﻔﺰود و از ﺑﺮادر ﺗﻮ ﻧﻜﺎﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﺗﻴﺮه روز ﺑﻮدﻳﺪ ‪ «...‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔـﺮ ﻛـﺎرى ﺟـﺰ اﻳـﻦ‬
‫دارﻳﺪ ﺑﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﺗﻴﺮى از ﺗﻴﺮدان ﻣﻐﻴﺮ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺼﻮر ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻛﻬﺎ ﻛـﺎرى ﺑـﺮاى ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖ«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﺟﻮاب او ﭘﺮداﺧﺖ و از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺳﺨﻦ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ وى روزى ﻣﺎ ﻛﺮد داﻧﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﻰروﻳﺪ ﻛﻪ ﭼـﻮن آﻧـﺮا ﺑـﻪ ﻧـﺎﻧﺨﻮران‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮراﻧﻴﺪﻳﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ از اﻳﻦ ﺻﺒﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻛﺮد و آﻣﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ آن داﻧﻪ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮراﻧﻴﻢ ﻳﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﺎن ﻣﻰدﻫﻴﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻰرود و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻜﺸﻴﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻴﺮود و‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻇﻔﺮ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮا ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺨﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ« ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺻﻠﺢ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ راى را ﻳﻜﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن ﺳﻪ ﺗﻦ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻘﺎى ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮ و ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ و ﺳـﻼﻣﺖ ﺗـﻮ در آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫دﻋﻮت ﺧﺪا را ﺑﭙﺬﻳﺮى و ﻣﺎ ﺳﻮى ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ روﻳﻢ و ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدت ﺑﺎزﮔﺮدى و ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺎرﺗﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻳﺪ‬
‫‪27‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﺎ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ ﻣﺎ ﻳﺎران ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اى رﺳـﺘﻢ‪ ،‬از ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺘﺮس ﻣﺒﺎدا ﻫﻼك ﻗﻮم ﺗﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﺑﻬﺮهورى از اﺳﻼم ﺣﺎﻳﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪان ﮔﺮاﻳـﻰ‬
‫و ﺷﻴﻄﺎن را از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﻰ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهام‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﻴﺪ داﺷـﺘﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺜﺎل از ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬روﺷﻨﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻰ ﻓﻘﻴﺮ و‬
‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻴﺮوى دﻓﺎع داﺷﺘﻴﺪ و ﻧﻪ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﻧﺼﺎف ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺣﻖ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻰ ﺑﺪاﺷﺘﻴﻢ و از ﻛﻤﻚ‬
‫ﺷﻤﺎ درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻣﻴﺮﻳﺨﺘﻴﺪ ﻛﻪ آذوﻗﻪ ﻣﻰدادﻳﻢ و ﭘﺲ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣـﺰدورى و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻰآﻣﺪﻳﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻜﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و ﭼﻮن ﻏﺬاى ﻣﺎ را ﺑﺨﻮردﻳﺪ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ ﻣﺎ را ﺑﻨﻮﺷﻴﺪﻳﺪ و‬
‫در ﺳﺎﻳﻪ دﻳﺎر ﻣﺎ ﺑﻴﺎرﻣﻴﺪﻳﺪ وﺻﻒ آن ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻴﺪ و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﺷـﻤﺎ و ﻣـﺎ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻰ داﺷﺖ و ﺷﻐﺎﻟﻰ در آن دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ از ﻳﻚ ﺷﻐﺎل ﭼـﻪ زﻳـﺎن‪ ،‬اﻣـﺎ ﺷـﻐﺎل ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺷﻐﺎﻻن را ﺳﻮى ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﻮراﺧﻰ را ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺪرون ﻣﻰﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺴﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ و ﻧﺪارى ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر واداﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺴﺎل ﺑﺎزﮔﺮدﻳـﺪ و ﺑﻘـﺪر‬
‫ﺣﺎﺟﺖ آذوﻗﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺣﺎﺟﺖ داﺷﺘﻴﺪ ﺑﺎز ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﻜﺸﻢ«‬
‫اﺑﻦ ﻗﻌﻘﺎع ﺿﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻳﺮﺑﻮع ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻪ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﺘﻢ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺴﻴﺎرى از ﺷﻤﺎ آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از زﻣﻴﻦ ﻣﺎ رﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻳﺎ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ روش‬
‫را درﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ دﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﭼﻴﺰى رﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻌﻀﻰﺷـﺎن‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ ﺟﺎن ﺑﺮدهاﻧﺪ و و آﻧﭽﻪ را رﺑﻮدهاﻧﺪ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻮﺷﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻈﺮﻓﻰ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﻪ در آﻧﺴﺖ و ﻇﺮف ﺳﻮراخ اﺳﺖ ﻣﻮش اوﻟﻰ وارد ﺷـﺪه و آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه و دﻳﮕﺮان از آن داﻧﻪ ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎو ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدد و او درﻳﻎ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻣـﻮش ﻇـﺮف‬
‫ﺑﻜﻤﺎل ﭼﺎﻗﻰ رﺳﻴﺪه و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد رود و ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻜﻮى ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ اﻣـﺎ ﺳـﻮراخ ﺗﻨـﮓ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺮون ﺷﺪن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و آﺷﻔﺘﮕﻰ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻳﺎران ﺑﮕﻔﺘﻪ و راه ﺧﺮوج ﺟﺴﺘﻪ اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﺪن‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﻰ ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻮى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻮدهاى‪ ،‬و او از ﺧﻮردن ﺑﻤﺎﻧﺪه و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺎ ﺗﺮس ﺳﺮ ﻛﺮده ﺗﺎ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﻇﺮف ﺑﻮده آﻧﮕﺎه ﺻﺎﺣﺐ ﻇﺮف ﺑﻴﺎﻣﺪه و او را ﺑﻜﺸﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮوﻳﺪ و ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﺸﻮﻳﺪ«‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﺪا ﻣﺨﻠـﻮﻗﻰ ﺣـﺮﻳﺺﺗـﺮ و زﻳـﺎن‬
‫اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ از ﻣﮕﺲ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اى ﻋﺮﺑﺎن ﻫﻼﻛﺖ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ و ﻃﻤﻊ ﺷﻤﺎ را ﺳﻮى آن ﻣـﻰﻛﺸـﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ ﻣﺜـﻞ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻣﮕﺲ ﭼﻮن ﻋﺴﻞ ﺑﻴﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮواز آﻳﺪ و ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﺴﻞ ﻣﻴﺮﺳﺎﻧﺪ و دو درم ﺑﮕﻴﺮد و آﻧﮕﺎه‬
‫داﺧﻞ ﻋﺴﻞ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ او را دور ﻛﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮد و ﭼﻮن اﻓﺘﺎد و ﻏـﺮق ﺷـﺪ ﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻰ ﻣـﺮا ﺑـﺮون‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺪ و ﭼﻬﺎر درم ﺑﮕﻴﺮد«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪28‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﻴﺰ رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﭼﻮن ﺷﻐﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻﻏﺮ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد و او ﺳﻮراﺧﻰ ﺑـﻪ ﺗﺎﻛﺴـﺘﺎن‬
‫درآﻣﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻰﺧﻮرد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎﻛﺴـﺘﺎن او را ﺑﺪﻳـﺪ و رﺣﻤـﺖ آورد و ﭼـﻮن دﻳـﺮ در‬
‫ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼﺎق ﺷﺪ و ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻜﻮ ﺷﺪ و ﻻﻏﺮﻳﺶ ﺑﺮﻓﺖ ﻃﻐﻴﺎن آورد و در ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن ﺷﻠﻮغ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮرد ﺗﺒﺎه ﻣﻰﻛﺮد و ﻛﺎر ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎك ﺳﺨﺖ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺻـﺒﺮ ﻧﺘـﻮاﻧﻢ ﻛـﺮد و ﭼـﻮﺑﻰ‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و از ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺷﻐﺎل آﻣﺪﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ در ﺗﺎﻛﺴﺘﺎن ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﭼﻮن دﻳـﺪ‬
‫از ﺗﻌﺎﻗﺐ او دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارﻧﺪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ از ﺳﻮراﺧﻰ ﻛﻪ در آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ در رود اﻣﺎ ﮔﻴﺮ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻻﻏﺮى‬
‫از ﺳﻮراخ آﻣﺪه ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ وﻗﺖ ﭼﺎﻗﻰ ﺗﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎك ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻨﺪان او را ﺑـﺰد ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺎن داد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻰ آﻣﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻻﻏﺮ ﺑﻮدﻳﺪ و اﻛﻨﻮن ﭼﺎق ﺷﺪهاﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ؟«‬
‫و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﺳﺒﺪى ﻧﻬﺎد و ﻏﺬاى ﺧﻮﻳﺶ را در آن ﺟﺎ داد‪ ،‬ﻣﻮﺷﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺳﺒﺪ را ﺳﻮراخ ﻛـﺮد و‬
‫وارد آن ﺷﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮراخ را ﺑﺒﻨﺪد اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﻦ ﭘﻬﻠﻮى آن ﻧﻘﺒﻰ ﺑﺰن و ﻧﻰ ﻣﺠﻮﻓﻰ در آن ﻧﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻮﺷﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ از ﻧﻰ در آﻳﺪ و از آن ﺑﺮون ﺷﻮد و ﭼﻮن ﻣﻮﺷﻰ ﻧﻤﻮدار ﺷﻮد آﻧﺮا ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣـﻦ راه را ﺑﺴـﺘﻪام‬
‫ﻣﺒﺎدا وارد ﻧﻰ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ از آن در آﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻋﺪه دارﻳﺪ ﻧﻪ ﻟﻮازم ﭼﺮا آﻣﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻗﻮم ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ از ﺑﺪ ﺣﺎﻟﻰ و آﺷﻔﺘﮕﻰ ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ آن‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪى ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﻣﻴﻤﺮد ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰرﻓﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ در ﺳﺨﺘﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺣـﺎل‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﭘﻴﻤﺒﺮى را از ﻣﺎ ﺑﺴﻮى اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺘﻰ ﺑﻮد و ﻫـﺮ ﻛـﻪ را ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻰﻛﺮد و ﻧﻘﻤﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ او از ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻛﺮاﻣﺖ او ﺑﻮد اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﻳﻜﺎﻳﻚ دﻋﻮت ﻛﺮد و ﻗﻮم وى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻨﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻨﻜﺮ دﻋﻮت وى ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ او ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و دﻳﻦ او را رد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﭼـﻮن آﻧﻬـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻗﺼـﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬او ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮد و ﺟﺰ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻴﺮوزى داد‬
‫و ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه و ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﺎ ﺑﻪ دﻟﺨـﻮاه ﺑـﻪ دﻳـﻦ وى در آﻣـﺪﻳﻢ و ﻫﻤﮕـﻰ ﺣﻘﺎﻧﻴـﺖ و راﺳـﺘﻰ را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺧﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﻌﺠﺰ ﺳﻮى ﻣﺎ آورده ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ آورده ﺑﻮد ﭘﻴﻜﺎر ﺑـﺎ‬
‫اﻗﻮام ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﻣﺎن اﻧﺠﺎم دادﻳﻢ از آن رو ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘـﻪ و وﻋـﺪه‬
‫داده ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و ﺧﻼف ﻧﺪارد و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف اﻳﺸﺎن‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﻟﻔﺖ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ در راه‬
‫وى ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ و ﻓﺮﻣﺎن او را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪﻳﻢ و وﻋﺪه او را ﻣﺤﻘﻖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻳﻢ و ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن واﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ ﺑـﺮ ﻣـﺎ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻓﺮزﻧـﺪان و اﻣـﻮال‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺪا اﺳﻼم آوردن ﺷﻤﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ از ﻏﻨﻴﻤﺘﺎن ﺧﻮﺷـﺘﺮ اﺳـﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﻮد ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﺻﻠﺤﺘﺎن ﺧﻮﺷﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻓﺮﺳﻮدﮔﻰ و ﻛﻤﻰ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻰ اﺑﺰار ﻛﺎر ﻣﺎ‬
‫‪29‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ ﻣﺎ ﻓﻴﺮوزى ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آن ﻣﺜﻠﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎ زدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺮدان و ﻛﺎرﻫﺎى ﺑﺰرگ و ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﻀﺤﻚ زدﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﭼﻮن ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻰ را ﻛﺸﺘﻪ و درﺧﺖ و‬
‫داﻧﻪ ﻧﺨﺒﻪ ﻧﺸﺎﻧﺪه و ﺟﻮﻳﻬﺎ ﺳﻮى آن روان ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻗﺼـﺮﻫﺎ آراﺳـﺘﻪ و ﻛﺸـﺎورزان در آن ﺟـﺎ ﻧﺸـﺎﻧﺪه ﻛـﻪ در‬
‫ﻗﺼﻮرش ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻏﻬﺎى آﻧﺮا ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻛﺸﺎورزان در ﻗﺼﺮﻫﺎ ﭼﻨﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ و در‬
‫ﺑﺎﻏﻬﺎى ان را ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻛﺸﺎورزان در ﻗﺼﺮﻫﺎ ﭼﻨﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ و در ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آن ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻣﺪﺗﻰ دراز ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن دﻫﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ دل ﺷﺮم ﻧﻴﺎرﻧﺪ ﻣﻼﻣﺘﺸﺎن ﻛﻨﺪ و ﻣﻜﺎﺑﺮه ﻛﻨﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮوﻧﺪ ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ زﻳﺮ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻠـﻮك ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﺣﻖ ﻧﺒﻮد و ﺟـﺰ ﻛـﺎر دﻧﻴـﺎ ﻧﺒـﻮد از اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺮﻓﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﭼﺸﻴﺪهاﻳﻢ و اﻳﻦ ﺗﺠﻤﻞ ﻛﻪ دﻳﺪهاﻳﻢ ﺻﺒﺮ ﻧﻴﺎرﺳﺘﻴﻢ و ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﻛﻮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﻨﮓ‬
‫آرﻳﻢ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﻢ« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻄﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن از ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺎم داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﭘﻞ ﺑﮕﺬرﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﭘﻴﻐـﺎم داد ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﺸﺪﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺲ ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺮى ﺟﺰ ﭘﻠﻬﺎ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ و آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺻـﺒﺤﮕﺎه‬
‫ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻨﺪ ﻣﻴﺰدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ ارﻣﺎث‬
‫ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪﻳﺲ ﺑﺮ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻨﺪ زﻧﻨـﺪ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﻗﺪﻳﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﻴﻦ اﻟﺸﻤﺲ ﺑﻮد ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﺮ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﺎ ﺧﺎك و ﻧﻰ‬
‫و ﭘﺎﻻﻧﻬﺎ ﺑﻨﺪ ﻣﻰزدﻧﺪ و راﻫﻰ ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ روز دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آﻣﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ آن ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪاى از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻛﻤﺎﻧﻬﺎى ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ‬
‫و ﭘﺮ زد و آﻧﺮا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮد‪ ،‬اﻓﺴﺮده و ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﻴﺪار ﺷﺪ و ﺧﻮاص ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮاب را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ اﻧﺪرز ﻣﻰدﻫﺪ اﮔﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ اﻧﺪرز ﮔﻴﺮم‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺮوزى را از ﻣﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎد ﻣﻮاﻓﻖ دﺷﻤﻦ ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ در ﻛﺎر و ﺳﺨﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آﻣﺪن ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻘﺪر ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺎ ﺑﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻋﺘﻴﻖ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻤﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﺑﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﻢ دو زره ﭘﻮﺷﻴﺪ و زره ﺑﺴﺮ ﻛﺮد و ﺳﻼح ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗـﺎ اﺳـﺐ وى را‬
‫زﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻰآﻧﻜﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺐ ﺑﺰﻧﺪ ﻳﺎ ﭘﺎى در رﻛﺎب ﻛﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻓﺮدا درﻫﻤﺸﺎن ﻣﻰﻛﻮﺑﻴﻢ«‬
‫ﻳﻜﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪30‬‬

‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ«‬

‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻴﺮ ﺑﻤﺮد ﺷﻐﺎل ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد‪ «.‬ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺧﺴﺮو اﺷﺎره ﻣﻰﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺎل ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ وﺻﻒ آراﺳﺘﻨﺪ رﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮ او ﺳﺎﻳﺒﺎن زدﻧﺪ ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه را ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻴﺠﺪه ﻓﻴﻞ ﺑﻴﺎراﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ و ﻣﺮدان ﺑﺮ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮ ﻧﻴﺰ ﻫﻔﺖ و ﻫﺸﺖ ﻓﻴﻞ ﻧﻬﺎد ﻛـﻪ ﺻـﻨﺪوﻗﻬﺎ و‬
‫ﻣﺮدان ﺑﺮ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﻟﻨﻮس ﻣﻴﺎن او و ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻞ ﻣﻴﺎن ﺳـﭙﺎه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﺰدﮔﺮد رﺳﺘﻢ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻣﺮدى را ﺑﺮ در اﻳﻮان ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫﺪ‬
‫و دﻳﮕﺮى را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺸﻨﻮد و دﻳﮕﺮى از ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺸﻨﻮد و ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﺮاى ﮔﻔﺘﻦ ﻣـﺮدى‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﻓﺮود آﻣﺪ آﻧﻜﻪ در ﺳﺎﺑﺎط ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮود آﻣﺪ« و دﻳﮕﺮى آﻧﺮا ﺗﻜﺮار ﻛـﺮد ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ ﺑـﺮ در‬
‫اﻳﻮان ﺑﻮد و ﻣﻴﺎن ﻫﺮ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﮔﻔﺘﻨﻰ ﻳﻜﻰ را ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻫﺮ وﻗﺖ رﺳﺘﻢ ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﻳـﺎ‬
‫ﻛﺎرى رخ ﻣﻴﺪاد‪ ،‬او ﻣﻰﮔﻔﺖ و آﻧﻜﻪ ﭘﺲ از وى ﺑﻮد ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ در اﻳﻮان ﺑﻮد ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻣﻴﺎن ﻋﺘﻴﻖ و ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﺮداﻧﻰ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد و از ﺑﺮﻳﺪ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ رﺳﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻒ آراﺳﺘﻨﺪ و زﻫﺮه و ﻋﺎﺻﻢ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﻌﻪدار را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮارﻳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻛﺴﺎن را در ﻗﻠﺐ و دو ﭘﻬﻠﻮ در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺖ و ﻣﻨﺎدى وى ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﺣﺴﺪ رواﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ در ﻛﺎر ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا‪ .‬اى ﻣﺮدم در ﻛﺎر ﺟﻬﺎد ﺣﺴﻮدى ﻛﻨﻴﺪ و ﻏﻴﺮت ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﺪ آن روز ﻗﺪرت ﺳﻮارى و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻨﺪ دﻣﻞ ﭼﺮﻛﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ رو اﻓﺘـﺎده‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺘﻜﺎﻳﻰ زﻳﺮ ﺳﻴﻨﻪ داﺷﺖ و از ﻗﺼﺮ ﻣﺮاﻗﺐ ﻛﺴﺎن ﺑﻮد و رﻗﻌﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن اﻣﺮ و ﻧﻬﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از او ﺟﺎى داﺷﺖ ﺻﻒ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻗﺼﺮ ﺑﻮد و ﺧﺎﻟﺪ در ﺑـﺎره ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ ﺳـﻌﺪ‬
‫ﻧﻤﻰدﻳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وى ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻧﻤﺮان ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد ﺟﺎى زﻫﺮه و ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻛـﺮد ﺳـﻌﺪ زﻫـﺮه را ﺑﺠـﺎى اﺑـﻦ‬
‫اﻟﺴﻤﻂ ﮔﻤﺎﺷﺖ و رﺳﺘﻢ ﺟﺎﻟﻨﻮس را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻫﺮﻣﺰان ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻋﺮق اﻟﻨﺴﺎ داﺷﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ دﻣﻞ و ﺑﺮو اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد اﻣﺎ ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻣﺎن او را ﻧﺒﺮدﻧﺪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﺮا ﺑﺒﺮﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم را‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ دﻳﺪ« او را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﻣﺮدم را ﻣﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﻒ‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮى دﻳﻮار ﻗﺪﻳﺲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻴﺪاد و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ داد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﺷﻮرﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔـﺖ و اﻓـﺰود‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺪا اﮔﺮ دﺷﻤﻦ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺒﻮد ﺷﻤﺎ را ﻣﺎﻳﻪ ﻋﺒﺮت دﻳﮕﺮان ﻣﻰﻛﺮدم‪ «.‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﺷﺖ و در ﻗﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺮد اﺑـﻮ‬
‫ﻣﺤﺠﻦ ﺛﻘﻔﻰ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺟﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهام ﻛﻪ از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫او ﻣﻴﺪﻫﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺪهء ﺣﺒﺸﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻛﺎرى ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ دﺷـﻤﻦ ﺑـﺎز ﻣﺎﻧﻨـﺪ و ﻣﺤﺒـﻮس‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ او رﻓﺘﺎرى ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻳﻨﺪﮔﺎن از آن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﺳﻌﺪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄـﻪ را در ﻫـﻢ ﺷﻜﺴـﺖ ﺑـﺮاى ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﻪ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻮد ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى‬
‫او ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺣﻖ اﺳﺖ و در ﻣﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺪارد و ﮔﻔﺘﺎر او ﺑﻰ ﺗﺨﻠﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﺪا ﺟـﻞ ﺛﻨﺎﺋـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»و‪َ ‬ﻟ َﻘﺪ‪َ ‬ﻛ َﺘﺒ‪‬ﻨﺎ ﻓﻲ اﻟﺰﱠﺑ‪‬ﻮرِ ﻣﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌﺪ‪ ‬اﻟﺬﱢ ْﻛﺮِ أَنﱠ ا ْﻟﺄَر‪‬ض‪ ‬ﻳﺮِﺛُﻬﺎ ﻋ‪‬ﺒﺎد‪‬ي‪ ‬اﻟﺼ‪‬ﺎ ‪‬ﻟﺤ‪‬ﻮنَ ‪«105 :21‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬از ﭘﻰ آن ﻛﺘﺎب در زﺑﻮر ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﻤﻴﺮاث ﻣﻴﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﺷﻤﺎﺳﺖ و وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا از ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روا ﻛﺮده و ﺗـﺎﻛﻨﻮن از‬
‫آن ﻣﻰﺧﻮرﻳﺪ و ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ و ﻣﺮدﻣﺶ را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺑﺎج ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ و اﺳﻴﺮﺷﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و اﻳﻦ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻛﺎر ﺟﻨﮕﺎوران ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪه و ﺷﻤﺎ ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮﺑﻴﺪ و ﻧﺨﺒﮕـﺎن ﻫـﺮ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮوى آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻰ رﻏﺒﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑـﻪ آﺧـﺮت ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﺧـﺪا دﻧﻴـﺎ و‬
‫آﺧﺮت را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰدﻫﺪ و اﻳﻦ ﻛﺴﻰ را ﺑﻪ اﺟﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و اﮔﺮ ﻓﺮو ﻣﺎﻧﻴﺪ و ﺳﺴﺘﻰ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺿـﻌﻒ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳﺘﺎن ﺑﺮود و آﺧﺮﺗﺘﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ در ﻣﻴﺎن ﺗﻚ ﺳﻮاران ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ دﻳﺎرﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدم آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻼل‬
‫ﻛﺮده و ﺳﻪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮهﻫﺎ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤـﻰﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﺗﺮﻳـﺪ و ﺧـﺪا ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ اﮔﺮ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﻴﺪ اﻣﻮال و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و دﻳﺎرﺷـﺎن از آن ﺷﻤﺎﺳـﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﺳﺴﺘﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﻓﺮوﻣﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از اﻳﻦ ﺑﻠﻴﻪ ﻧﮕﻬﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ را ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻴﻢ‬
‫دارﻧﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﻫﻼﻛﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪا را‪ ،‬ﺧﺪا را‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬﺎى ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﺑﺎن و ﻟﻢ ﻳﺰرع اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻨﮕﻞ ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ ﻛﻮه ﻛـﻪ ﺑـﺪان ﭘﻨـﺎه ﺗـﻮان ﺑـﺮد‪،‬‬
‫آﺧﺮت را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺳﭙﺎه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدم و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى وى ﺑﺎﺷﻢ دردى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﻰﮔﻴﺮد و دﻣﻠﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ دارم و ﺑﺮو اﻓﺘﺎدهام اﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬از ﺧﺎﻟﺪ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ از زﺑﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪ رأى ﻣﻦ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻧﻴﻜﻰ‬
‫اﻓﺰود و ﺑﻪ رأى وى ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﮕﺎن ﻛﺎر ﺳﻌﺪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪32‬‬

‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﺎﻻر ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﺛﺒﺎت‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺮان ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺑـﺎ وى ﻫﻤـﺪﻟﻰ داﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎدى ﺳﻌﺪ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ داد‪ .‬و رﺳﺘﻢ ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﻬﺎن ﻣﺮﻧﺪر‪ ،1‬ﻋﻤﺮ ﺟﮕﺮ ﻣﺮا ﺧﻮرد ﺧﺪا ﺟﮕﺮش‬
‫را ﺑﺴﻮزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﭼﻴﺰ ﻳﺎد داد‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ در ﻧﺠﻒ ﻓﺮود آﻣﺪ ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮى ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜـﻰ‬
‫از ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻫﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﺴﻮاك ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰروﻧﺪ‬
‫و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺧﺒﺮ و رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺧﻮراﻛﺸﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺒﻰ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم و ﻧﺪﻳﺪم ﻛﺴﻰ ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮرد ﭼﻮﺑﻬﺎﺋﻰ دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ و ﺑﻮﻗـﺖ‬
‫ﺧﻔﺘﻦ آﻧﺮا ﻣﻰﻣﻜﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﻣﻴﺎن ﻗﻠﻌﻪ و ﻋﺘﻴﻖ ﻓﺮود آﻣﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺆذن ﺳﻌﺪ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز داده ﺑﻮد و دﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﺳﻮار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻮارى ﺑﺮاى ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ »ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن دﺷﻤﻦ ﻧﺪا دادﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪﻧـﺪ؟« ﺧﺒﺮﮔﻴـﺮ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز اﺳﺖ«‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺻﺪاﻳﻰ آﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﺳﻜﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻋﻘﻞ ﻣﻰداد‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺆذن ﺳﻌﺪ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز داد رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺟﮕﺮم را ﺧﻮرد«‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﺎﺑﺖ راى ﺷﻬﺮه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﺮى ﻣﻌـﺮوف ﺑﻮدﻧـﺪ و دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﻀﺎﻳﻞ را ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن راى ﻛﻪ ﺳﻮى رﺳـﺘﻢ ﻧﻴـﺰ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣﻐﻴـﺮه ﺑـﻮد و‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﻋﺎﺻﻢ و ﻳﺎراﻧﺸﺎن و از دﻟﻴﺮان‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﻮد و ﻗﻴﺲ اﺳﺪى و ﻏﺎﻟﺐ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب و اﻣﺜﺎﻟﺸـﺎن و‬
‫از ﺷﺎﻋﺮان ﺷﻤﺎخ ﺑﻮد و ﺣﻄﻴﺌﻪ و اوس ﺑﻦ ﻣﻐﺮاء و ﻋﺒﺪة ﺑﻦ ﻃﺒﻴﺐ و از دﻳﮕﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ‪ .‬ﭘـﻴﺶ‬
‫از آﻧﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﻜﺎر ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺷـﻤﺎ و ﺳـﺰاوار آﻧﻬﺎﺳـﺖ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺑﺎن ﻣﻘﺎﻣﻰ دارﻳﺪ و ﺷﺎﻋﺮان و ﺳـﺨﻨﻮران و ﺻـﺎﺣﺒﺎن راى و ﺷـﺠﺎﻋﺖ و ﺳـﺮان‬
‫ﻗﻮﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روﻳﺪ و ﺗﺬﻛﺎرﺷﺎن دﻫﻴﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫آن ﮔﺮوه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه اﺳﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ داده و آﻧﭽـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ آورده ﺣﻤﺪ او ﮔﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺰوﻧﺘﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا را ﺑﻴﺎد آرﻳﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻄﺎﻳـﺎى وى اﻣﻴـﺪوار ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ را در ﭘﻴﺶ دارﻳﺪ‪ .‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﺮ را در ﭘﻴﺶ دارﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﻴﺎﺑﺎن و زﻣﻴﻦ ﻟﻢﻳـﺰرع و‬
‫ﺳﻨﮕﺴﺘﺎن ﺳﺨﺖ و ﺻﺤﺮاﻫﺎى ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﺧﺪا را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ داده ﺣﻤﺪ ﮔﻮﻳﻴﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺰوﻧﺘﺎن دﻫﺪ و ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ اﺟﺎﺑـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬در ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪33‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫»اى ﮔﺮوه ﻣﻌﺪﻳﺎن ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺑﺎك ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻳﻌﻨـﻰ اﺳـﺐ‪ ،‬و ﻛﺴـﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﻫﻤﺮاه دارﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻴﺎد آرﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺳﺨﻦ از ﺷﻤﺎ آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ از دﻳﮕﺮان ﺳﺨﻦ آرﻧﺪ«‬
‫اﺑﻦ ﻫﺬﻳﻞ اﺳﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﻌﺪﻳﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺣﺼﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﭼـﻮن‬
‫ﺷﻴﺮان ﺑﻴﺸﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺮان ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر را ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎه ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑﺨـﺪا ﺗﻜﻴـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ و‬
‫ﭼﺸﻤﻬﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﻔﺮﻣﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻨﺪ ﺷﺪ ﺳﻨﮓ ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن اﻓﻜﻨﻴﺪ ﻛـﻪ ﻛـﺎرى از‬
‫آن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻫﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ رﻫﻢ ﺟﻬﻨﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﮔﻮﻳﻴﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺘﺘﺎن ﻛﺮده ﺣﻤﺪ ﮔﻔﺘﻪاﻳﺪ و ﻳﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻜﺒﻴﺮ او ﮔﻔﺘﻪاﻳﺪ و ﺑـﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮش و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ و دﻧﻴﺎ را ﺳﺒﻚ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻰاﻋﺘﻨﺎﻳﻰ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺑﺪو رو ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺮﻳﺰد‪ ،‬ﺧﺪا را ﻳﺎرى ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎرى ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن ﺷﻤﺎ ﺳﺮان ﻋﺮﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮان ﻋﺠﻢ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ و آﻧﻬﺎ دﻧﻴﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﻴﺎى ﺧﻮﻳﺶ دﻟﺒﺴﺘﻪﺗﺮ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ آﺧـﺮت ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺮوز‬
‫ﻛﺎرى ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﺑﻼد ﺳﻌﺪى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﻮى ﻣﻐﻔﺮت ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ و ﺑﻬﺸﺘﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎى آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮاى ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺎران آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ اﮔﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ واﻧﻤﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدام ﻛﻪ اﻫﻞ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﻮﺳﻤﻬﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ«‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛـﺮد و در ﺳـﺎﻳﻪ آن ﻓـﺮاﻫﻢ آورد و ﻓﺰوﻧـﻰ ﺑﺨﺸـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﻮرى ﻣﺎﻳﻪ آﺳﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﺧﻮ ﻛﻨﻴﺪ و از اﺿﻄﺮاب دورى ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑـﺎ ﻫﻴﺠـﺎن ﺑـﺮاى آﻧﭽـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‪ ،‬آﻣـﺎده‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دل دادﻧﺪ و ﺑـﻪ زﻧﺠﻴﺮﻫـﺎ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺳﻰ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻰ ﻓﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﻴﻞ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﺧﺮاش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻒ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻮد و ﺻﻒ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻨـﺎر دﻳـﻮار ﻗـﺪﻳﺲ ﺑـﻮد و‬
‫ﺧﻨﺪق را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻴﺎن ﺧﻨﺪق و ﻋﺘﻴـﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺳـﻰﻫـﺰار ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ زﻧﺠﻴـﺮ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻰ ﻓﻴﻞ ﺟﻨﮕﻰ و ﻳﻚ ﻓﻴﻞ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮ آن ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻴﻜﺮد‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻮره ﺟﻬﺎد‬
‫را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪34‬‬

‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎرى دﺳﺖ ﻣﺰﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﺠﺎى آرﻳﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻜﺮدﻳﺪ ﻣﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ را ﭘﻴﺶ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﻛﺴـﻰ ﻋﻄـﺎ‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻗـﻮت ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و ﭼـﻮن ﺗﻜﺒﻴـﺮ دوم را ﺷـﻨﻴﺪﻳﺪ ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻮﻳﻴـﺪ و‬
‫ﺳﻮاراﻧﺘﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻫﻤﮕﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ در آوﻳﺰﻳﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ«‬
‫اﺑﻮ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺗﻜﺒﻴﺮ را ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﺑﻨـﺪ ﭘﺎﭘﻮﺷـﻬﺎى ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ دوم ﺑﮕﻔﺘﻢ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﮕﻔﺘﻢ دﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻓﺸﺎرﻳﺪ و ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻜﺮد ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه وى ﻛـﺮده ﺑـﻮد و از ﺟﻤﻠـﻪ ﻗﺎرﻳـﺎن ﺑـﻮد‬
‫ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻮره ﺟﻬﺎد را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺮا ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و او ﺳﻮره ﺟﻬﺎد را ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺑﻮد ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و دﻟﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﺪ آﻣﺪ و ﭼﺸـﻤﻬﺎ روﺷـﻦ ﺷـﺪ و ﻛﺴـﺎن از‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﺎرﻳﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺳﻌﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺠﺎور وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﻛﺴـﺎن‬
‫ﭘﻴﺎﭘﻰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺗﻜﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻔﺖ و ﻣﺮدم آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﮕﻔـﺖ و‬
‫دﻟﻴﺮان ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و دﻟﻴﺮان ﻓﺎرس ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺳﺪى در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه آﻣﺪ و ﻫﺮﻣﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى آﻣﺪ‪ .‬ﻫﺮﻣـﺰ از‬
‫ﺷﺎﻫﺎن در ﺑﻮد و ﺗﺎج داﺷﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ او را اﺳﻴﺮ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ رﺟﺰﺧﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه آﻣﺪ و ﻳﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ وى رﻓـﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﻒ دﺷﻤﻦ رﺳﻴﺪ ﺳﻮارى را دﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺮى ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و آﻧﺮا رﻫﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﺑﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ او آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺎﺻﻢ اﺳﺘﺮ را ﺑﺎ ﺑﺎر ﺑﺮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻴﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ وى ﻧﺎﻧﻮاى ﺷﺎه ﺑـﻮد‬
‫و ﺑﺎر ﺧﺎﺻﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻧﺎن ﺧﻮب و ﺑﺴﺘﻪ ﻋﺴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد و ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﺳـﻌﺪ‬
‫آﻧﺮا ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﻫﻤﺎوردان ﻋﺎﺻﻢ ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻛﺴﺎن در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻜﺒﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺣـﺪﻳﻢ ﺳـﺎﻻر ﭘﻴﺎدﮔـﺎن ﺑﻨـﻰ ﻧﻬـﺪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻬﺪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ )ﻛـﻪ ﻧﻬـﺪ ﺑﻤﻌﻨـﻰ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ اﺳﺖ(‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﺑﻪ او ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺲ ﻧﻜﻨﻰ دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻤﺎرم و او ﺑﺲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻮاران در ﻫﻢ آوﻳﺨﺘﻨﺪ ﻳﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻴﺰد‪ :‬ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺮد! ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻣﻌـﺪﻳﻜﺮب ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى رﻓﺖ و ﺑﺎ او در آوﻳﺨﺖ و ﺑﻪ زﻣﻴﻨﺶ ﻛﻮﻓﺖ و ﺳـﺮش را ﺑﺒﺮﻳـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه رو ﺑـﻪ ﻛﺴـﺎن ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺎرﺳﻰ وﻗﺘﻰ ﻛﻤﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺰ اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﭘﺎرﺳﻰ و ﻋﺮب ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻗـﻴﺲ‬
‫‪35‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﺮد‬
‫ﻋﺠﻢ وﻗﺘﻰ ﻧﻴﺰه ﻛﻮﺗﺎه ﺧﻮد را ﺑﻴﻨﺪازد ﺑﺰ اﺳﺖ« در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮد ﻳﻜﻰ از ﻋﺠﻤﺎن ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫وى آﻣﺪ و ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﺗﻴﺮ او ﺧﻄﺎ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و در او آوﻳﺨﺖ و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪش را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ اﺳﺐ ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺑﻴـﺎورد و‬
‫ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ رﺳﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺸﻜﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺣﻠﻖ وى ﻧﻬﺎد و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺛﻮر‪ ،‬ﻛﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﺮو دو ﻃﻮق و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و ﻗﺒﺎدى دﻳﺒﺎى او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺠﻤﺎن ﺳﻴﺰده ﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﺠﻴﻠﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠـﺮت ﺑـﻮد و در اول ﻣـﺎه ﺑـﻮد و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻋﺮﺑﺎن ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه« و او ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﺠﻴﻠﻪ‬
‫را ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﻴﻞ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﭘﺲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ درﮔﻴﺮﻳﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻓﻴﻠﺪاران ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و اﺳﺒﺎن ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻮد ﻣـﺮدم ﺑﺠﻴﻠـﻪ ﻧـﺎﺑﻮد ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ اﺳـﺒﺎن آﻧﻬـﺎ و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮار ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺳﺪ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﺑﺠﻴﻠﻪ‬
‫و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ و ﺣﻤﺎل ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻏﺎﻟـﺐ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ و زﺑﻴـﻞ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ و ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻓﻴﻼن آﻣﺪﻧﺪ و ﻓﻴﻞ ﺳﻮاران ﻓﻴﻠﻬﺎ را ﭘﺲ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﻴﻞ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻃﺮﻳﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ از ﻗﻮم ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻋﺸﻴﺮه را درﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ را ﻧﺎم ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻌﺪ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴـﻰ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ از آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﻨﻴـﺪ و ﭼـﻮن ﺷـﻴﺮان ﺟﺴـﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺘﺎزﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را اﺳﺪ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﻴﺮان ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ و ﭘـﺲ ﻧﺮوﻳـﺪ ﭘـﻴﺶ روﻳـﺪ و رو‬
‫ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ رﺑﻴﻌﻪ ﭼﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد و ﺑﻜﺠﺎ رو ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد! ﻣﮕﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺪ رﺳـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻫﺎى ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﺮور ﺑﻦ ﺳﻮﻳﺪ و ﺷﻔﻴﻖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﻨﻰ اﺳﺪﻳﺎن ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺿـﺮﺑﺖ زدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻓﻴـﻞ را از‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺠﻴﻠﻪ ﺑﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ رﻓﺖ و ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﺎرﺳﻰ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ و ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﻴـﺪ و اﻣـﺎﻧﺶ‬
‫ﻧﺪاد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻛﻨﺪه آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻫﻨﺮﻧﻤـﺎﻳﻰﻫـﺎ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻰروﻧﺪ! ﻫﺮ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺠﺎوران ﺧﻮد ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻰ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪36‬‬

‫ﺑﺎر ﺟﻨﮓ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮدارد! ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و ﭘﻴﻜـﺎر ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ده ﻛﺲ از اﻳﺸﺎن ﺳﻮى او دوﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻨﮓ آورﺗﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺮﺑﺎن را ﻳﺎرى ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮاﻳﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺷﻌﺚ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻰ ﻓﻴﻞ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮوه ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى‬
‫ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ و ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺘﻈـﺎر ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﭼﻬـﺎرم ﺳـﻌﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻋﻤﺪه ﻧﻴﺮوى ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻬﻤﺮاه ﻓﻴﻞ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﭼﻬـﺎرم ﺑﮕﻔـﺖ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ آﺳﻴﺎى ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻓﻴﻼن در ﻣﻴﻤﻨﻪ و ﻣﻴﺴﺮه ﺑﻪ اﺳﺒﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮد و آﻧـﺮا‬
‫ﻋﻘﺐ راﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮاران از ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻼن را ﺑﺮاﻧﻨﺪ و ﺳﻌﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺎﺻـﻢ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ اى ﮔﺮوه ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ دار و اﺳﺒﺪار ﺑﻮدهاﻳﺪ ﭼﺎره اﻳﻦ ﻓﻴﻼن را ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﺮد؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﺨﺪا«‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻣﺮدم ﻣﺠﺮب ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔـﺮوه ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان!‬
‫ﻓﻴﻞ ﺳﻮاران را ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬و ﺷﻤﺎ اى ﻣﺮدم ﻣﺠﺮب‪ ،‬ﻓﻴﻼن را ﭘﺲ ﺑﺮاﻧﻴﺪ و ﺗﻨﮓ آﻧﺮا ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ «.‬و ﺑﻪ ﺗﺸﺠﻴﻊ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ آﺳﻴﺎى ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻣﻴﻤﻨﻪ و ﻣﻴﺴﺮه ﺑﻪ ﺟﻮﻻن آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎران ﻋﺎﺻﻢ ﺳﻮى ﻓـﻴﻼن‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و دم ﻓﻴﻞ و دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻨﮓ ﻓﻴﻼن را ﺑﺒﺮﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﺮه آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻓﻴﻠﻰ ﻧﻤﺎﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻌﺮه ﺑﺮﻧﻴﺎورد و ﻓﻴﻞ ﺳﻮاران ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و دو ﺳﭙﺎه روﺑﺮو ﺷﺪ و ﻓﺸﺎر از ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺳﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﭘﺎرﺳـﻴﺎن را از‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻓﺘﺎب ﻓﺮو رﻓﺖ و ﺟﻨﮓ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﻰ از ﺷﺐ‪ .‬دوام داﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه دو ﺳﭙﺎه ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آن ﺷﺐ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از اﺳﺪﻳﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺎﺻﻢ ﭘﻴﺸﺘﺎز و دﻟﻴﺮ ﻗﻮم ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫روز اول ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺟﻨﮓ ارﻣﺎث ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻨﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ارﻣﺎث ﭘﻬﻠﻮﻫﺎى ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﻨـﻰ اﺳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻮﻻن آﻣﺪ و در آن ﺷﺐ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ اﻏﻮاث‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ ﭘﻴﺶ از آن ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻤﻰ دﺧﺘﺮ ﺧﺼﻔﻪ زن ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را در ﺷﺮاف ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬
‫او را ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ آورده ﺑﻮد و ﭼﻮن در ﺟﻨﮓ ارﻣﺎث ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺠﻮﻻن آﻣﺪﻧﺪ ﺳﻌﺪ ﺗﺎب ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻧﺪاﺷـﺖ ﻣﮕـﺮ ﻳـﻚ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ و روى ﺷﻜﻢ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺳﻠﻤﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬درﻳﻎ از ﻣﺜﻨـﻰ ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن ﺳـﭙﺎه‪،‬‬
‫ﻣﺜﻨﻰ ﻧﺪارد‪ «.‬و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ از رﻓﺘﺎر ﻳﺎران و ﻫﻢ از ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﺖ دﻟﺘﻨـﮓ ﺑـﻮد و‬
‫ﺳﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زن زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺜﻨﻰ‪ ،‬ﻛﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ آﺳﻴﺎى ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آن ﻣﻴﮕﺮدد«‬
‫‪37‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻘﺼﻮدش ﺑﻨﻰ اﺳﺪ و ﻋﺎﺻﻢ و ﮔﺮوه وى ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻠﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﻴﺮت ﻣﻴﺒﺮى و ﺗﺮس دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﻌﺬور ﻧﺪارى ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻣﺮا ﻣﻌﺬور ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ وﻗﺘﻰ ﺗﻮ ﻛﻪ ﺣﺎل ﻣﺮا ﻣﻰﺑﻴﻨـﻰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﻣﺮدم ﺣﻖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﻌﺬور ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﺴﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻋﺮﺑﺎن ﻓﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺨﻦ وى را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﺗﺮﺳﻮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ در ﺧﻮر ﻣﻼﻣﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه روز ﺑﻌﺪ ﻋﺮﺑﺎن آراﻳﺶ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻌﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﻬﻴﺪان را‬
‫ﺳﻮى ﻋﺬﻳﺐ ﺑﺮﻧﺪ و زﺧﻤﻴﺎن را ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﺧﻤﻴﺎن را ﺑﻪ زﻧﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻋـﺰ و ﺟـﻞ‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻨﺪ و ﺷﻬﻴﺪان را در وادى ﻣﻴﺎن ﻋﺬﻳﺐ و ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺑـﺎن ﺑـﺮاى آﻏـﺎز‬
‫ﺟﻨﮓ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮدن ﻛﺸﺘﮕﺎن و زﺧﻤﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻫﻤﻪ را ﺑﺮ ﺷﺘﺮان ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ راه ﻋﺬﻳﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻃﻠﻴﻌـﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎم ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺘﺢ دﻣﺸﻖ ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ رخ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻋﺮاق را ﻛﻪ ﻳﺎران ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻮد ﺳﻮى ﻋﺮاق ﻓﺮﺳﺘﺪ و از ﺧﺎﻟﺪ ﻧﺎم ﻧﺒﺮده ﺑـﻮد اﺑـﻮ ﻋﺒﻴـﺪه ﺧﺎﻟـﺪ را ﻧﮕـﻪ‬
‫داﺷﺖ و ﺳﭙﺎه را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﺸﻬﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻛﺲ از رﺑﻴﻌﻪ و ﻣﻀﺮ و ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ‬
‫و ﺣﺠﺎز و ﺳﺎﻻرى ﻗﻮم را ﺑﻪ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص داد ﻣﻘﺪﻣﻪ داروى ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب از‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮة ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻳﻐﻮث ﻣﺮادى ﺳـﭙﺮده ﺑـﻮد و ﭘﻬﻠـﻮى دﻳﮕـﺮ را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺰﻫﺎز ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﺠﻠﻰ داده ﺑﻮد‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ را ﺑﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس داده ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﺷﺘﺎب راه ﺳﭙﺮد و ﺻﺒﺤﮕﺎه روز‬
‫اﻏﻮاث ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎى ده ﻧﻔﺮى ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﺸﺎن ﻫـﺰار ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ده ﻧﻔﺮى از دﻳﺪ ﭼﺸﻢ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ روان ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻪ ده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ در رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺳﻼم ﻛﺮد و رﺳﻴﺪن ﺳـﭙﺎه را ﻣـﮋده داد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﺣﺴـﺪ‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺠﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺑﺎﻧﮓ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ و ﻋﺮﺑﺎن ﺳﺨﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ را درﺑﺎره او ﺑﻪ زﺑﺎن آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛـﻪ ﭼـﻮن‬
‫اوﻳﻰ در ﻣﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻤﻰﺧﻮرد« و از ﺣﻀﻮر او آرام ﺧﺎﻃﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﻗﻌﻘﺎع آﻣﺪ ﻛﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻬﻤﻦ ﺟﺎذوﻳﻪ ﻫﺴﺘﻢ«‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد ﻛﻪ اى اﻧﺘﻘﺎم اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ و ﺳﻠﻴﻂ و ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﺴﺮ! و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻗﻌﻘﺎع او‬
‫را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪38‬‬

‫ﺳﭙﺎه ﻗﻌﻘﺎع دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ و ﺗﺎ ﺷﺐ در ﻛﺎر آﻣﺪن ﺑﻮد و ﻋﺮﺑﺎن ﺧﻮﺷﺪل ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻮﻳﻰ دﻳﺮوز ﺑﻠﻴﻪاى‬
‫ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ از ﻗﺘﻞ ﺣﺎﺟﺒﻰ و آﻣﺪن دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻗﻌﻘﺎع آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﺠﻤﺎن از آﻣـﺪن آﻧﻬـﺎ ﺷﻜﺴـﺘﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎﻧﮓ زد و ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬دو ﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺮزان ﺑﻮد و دﻳﮕﺮى ﺑﻨـﺪوان‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ اﻻت ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ ﭘﻴﺮزان ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷـﺪ و‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد و ﺳﺮ او را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ اﺑﻦ ﻃﺒﻴﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻨﺪوان ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻧﺸـﺪ و ﺿـﺮﺑﺘﻰ ﺑـﺰد و ﺳـﺮش را ﺑﻴﻨـﺪاﺧﺖ‬
‫ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻴﺰد‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﻬـﺎ روﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ دور ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ« ﻋﺮﺑﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را دل دادﻧﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺷـﺒﺎﻧﮕﺎه ﺟﻨـﮓ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن آن روز ﺣﺎدﺛﻪ دﻟﺨﻮاﻫﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ روز ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮ ﻓﻴﻞ ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روز ﭘﻴﺶ ﺻﻨﺪوق ﭘﻴﻼن ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد و ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﻣﻴﻢ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﻼن ﺑﺎﻻ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﻰ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻧﺨﻊ ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﺳﻼم آورﻳﺪ و دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻳﺪ و ﻛﺎر زﺷﺘﻰ از ﺷﻤﺎ ﺳﺮ ﻧﺰد‪ ،‬ﺑـﻪ دﻳـﺎر دور ﻧﺮﻓﺘﻴـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﻰ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﺎدﻳﺪ و اﻳﻨﻚ ﻣﺎدرﺗﺎن را ﻛﻪ ﭘﻴﺮى ﻓﺮﺗﻮت اﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﭘﻴﺶ روى ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﻧﻬﺎدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮان‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮدﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻚ زﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﺪرﺗﺎن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدم و داﻳﻰ ﺷﻤﺎ را رﺳﻮا ﻧﻜﺮدم‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ و در آﻏﺎز‬
‫و ﺧﺘﻢ ﺟﻨﮓ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ«‬
‫ﭘﺴﺮان ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از ﭼﺸﻢ وى دور ﺷﺪﻧﺪ دﺳﺖ ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺧـﺪاﻳﺎ‬
‫ﭘﺴﺮان ﻣﺮا ﺣﻔﻆ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮان ﭘﻴﺶ ﻣﺎدر ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻴﻚ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺪاﻣﺸﺎن زﺧﻤﺪار ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن‬
‫دﻳﺪﻣﺸﺎن ﻛﻪ دو ﻫﺰار دو ﻫﺰار ﺳﻬﻢ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﺎدر ﻣﻰآوردﻧﺪ و ﻛﻨﺎر او ﻣﻰﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻣـﺎدر ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬـﺎ ﭘـﺲ‬
‫ﻣﻴﺪاد و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮﺿﻌﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز ﺳﻪ ﺗﻦ از رﻳﺎﺣﻴﺎن ﺑﻨﻰ ﻳﺮﺑﻮع ﺑﺎ ﻗﻌﻘﺎع ﻫﻤﻜﺎرى داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻳﻜﻰ از دﺳﺘﻪﻫﺎى‬
‫ده ﻧﻔﺮى ﺳﭙﺎه ﻧﻤﻮدار ﻣﻰﺷﺪ ﻗﻌﻘﺎع ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻗﻌﻘـﺎع ﺣﻤﻠـﻪ ﻣـﻰﺑـﺮد و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺮﺑﻮﻋﻴﺎن ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺘﺎب و ﻋﺘﺎب ﺑﻦ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎ و ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﺷـﺒﻴﺐ‬
‫ﺑﻦ رﺑﻴﺎع ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ روز ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر اﺳﺐ و ﭼﻬﺎر ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ رخ داده ﺳﻌﺪ آﻧـﺮا ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﺎن ﺳﭙﺎه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ و او ﺣﻤﺎل ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و رﺑﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺮدوان واﻟﺒﻰ‪ ،‬و ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻮﻳﻠﺪ ﻓﻘﻌﺴﻰ را ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺗﻤﻴﻤﻰ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داد‬
‫‪39‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﻳﺮﺑﻮﻋﻴﺎن را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داد ﻛﻪ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺑﻴﻦ ﻳﺮﺑﻮع ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم اﺳﺒﺎن و‬
‫ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻌﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﭘﻴﻜﺎر در ﻫﻤﻪ روزﻫﺎ ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﻳﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻴﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣـﻦ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ« و ﺑﺎﻧـﮓ زد و ﻫﻤـﺎورد ﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﻪ ذو‬
‫اﻟﺤﺎﺟﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى آﻣﺪ و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن از ﻫـﺮ ﺳـﻮ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و ﺟﻨـﮓ و ﺿـﺮﺑﺖ زدن آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮزادﮔﺎن ﻗﻌﻘﺎع ده ﺗﻦ از ﭘﻴﺎدﮔﺎن را ﺳﻮار ﺷﺘﺮان ﺟﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮﻗـﻊ ﺑﺼـﻮرت داﺷـﺖ و ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺳﻮاران ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻴﺸﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺷﺘﺮان را ﭼﻮن ﻓﻴﻼن ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺳـﻮى ﺳـﻮاران ﭘﺎرﺳـﻰ ﺑﺮاﻧﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ روز‬
‫اﻏﻮاث ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺷﺘﺮان ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮوز ارﻣﺎث ﺑﺎ ﻓﻴﻼن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮان از ﭼﻴـﺰى ﺑـﺎك‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و اﺳﺒﺎن را رم ﻣﻴﺪاد و ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ روز اﻏﻮاث ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﺷﺘﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺳﺨﺘﻰ و ﺑﻠﻴﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮوز ارﻣـﺎث از ﻓـﻴﻼن دﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺷﺘﺮ ﺳﻮاران ﺑﻮد و ﺳـﻮاد ﻧـﺎم داﺷـﺖ ﻃﺎﻟـﺐ ﺷـﻬﺎدت ﺑـﻮد و ﻣـﺪﺗﻰ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ وﻗﺘﻰ ﺳﻮى رﺳﺘﻢ رﻓﺖ و ﻗﺼﺪ او داﺷﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد و ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﺒـﺎء‬
‫ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﻋﺠﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او رﻓﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد و ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﺪرﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻰ ﻧﻴﺰ ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و اﻣﻌـﺎء او را ﺑـﺮون‬
‫رﻳﺨﺖ و ﻫﺮ دو ﺑﻴﻔﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎرﺳﻰ ﻫﻤﺎﻧﺪم ﺑﻤﺮد و ﻋﻠﺒﺎء ﻛﻪ اﻣﻌـﺎء وى ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺑـﻮد و ﺗـﻮان ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻦ ﻧﺪاﺷـﺖ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﺮا ﺑﺠﺎى ﺑﺮد و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ و ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼﻧﻰ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻛﻦ« و او اﻣﻌﺎء را ﺑﺠﺎى ﺧﻮد ﺑﺮد و ﻋﻠﺒﺎ ﺷﻜﻢ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﺻﻒ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن دوﻳـﺪ و ﺳـﻮى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺳﻰ ذراع ﺑﺮﻓﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺻﻒ ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﭘﺎى درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮف ﺑـﻦ اﻋـﻼم ﻋﻘﻴﻠـﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او رﻓﺖ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻤﻘﺎﺑﻠﻪ آﻣﺪ ﻛﻪ او را ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳـﻮار ﭘﺎرﺳـﻰ وى را در‬
‫ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﺳﻼﺣﺶ از دﺳﺖ ﺑﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺮﮔﻔﺘﻨﺪ و اﻋﺮف ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺷﻴﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز ﻗﻌﻘﺎع ﺳﻰ ﺑﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻫﺮ وﻗﺖ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻛﻤﻜﻴﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ روز اﻏﻮاث ﺳﻰ ﻛﺲ را در ﺳﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻜﺸﺖ در ﻫﺮ ﺣﻤﻠـﻪ ﻳﻜـﻰ را ﻣـﻰﻛﺸـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آﺧﺮﺷﺎن ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﻮر ﺑﻦ ﻗﻄﻴﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ دﻳﮕﺮى را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺨﺮاق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺗﺎ ﻧﻴﻤﺮوز‪ ،‬ﺳﻮاران ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن روز ﺑﮕﺸﺖ دو ﺳـﭙﺎه ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ دوام داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪40‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺐ ارﻣﺎث را آراﻣﺶ ﻧﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺐ اﻏﻮاث ﺳﻮاد ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺼـﻒ اول آن‬
‫ﺳﻮاد ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮوز اﻏﻮاث ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﻴﺮوز ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻴﺶ ﺑﺰرﮔـﺎن ﭘﺎرﺳـﻰ را ﻛﺸـﺘﻨﺪ ﺳـﻮاران ﻗﻠـﺐ‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺤﻮﻻن آﻣﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﺠﺎى ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺳﻮاران ﻧﺒﻮد رﺳﺘﻢ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﺮﻓﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼـﻮن ﺷـﺐ ارﻣـﺎث آرام ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬از ﺷـﺎﻣﮕﺎه ﺗـﺎ ﺑﻬﻨﮕـﺎم ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺎم و ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﺨﻔﺖ و ﺑﻪ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺎم و ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﻴﺪار ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ دﺷـﻤﻦ‬
‫ﭼﻴﺮهاﻧﺪ و اﮔﺮ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﺎم و ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﻴﺪار ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﺎم و ﻧﺴﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻴﺪارم ﻛﻦ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮﺷﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﻛﻪ در ﻗﺼﺮ ﻣﺤﺒـﻮس و ﻣﻘﻴـﺪ ﺑـﻮد ﺑـﺎﻻ رﻓـﺖ و از ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ او ﺗﻨﺪى ﻛﺮد و ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻤﻰ دﺧﺘﺮ ﺧﺼﻔﻪ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳـﻠﻤﻰ!‬
‫دﺧﺘﺮ آل ﺧﺼﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻰ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻛﺎرى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻰ و اﺳﺐ ﺑﻠﻘﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ دﻫﻰ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻣﺘﻌﻬﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺴﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﺪم ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺎز ﮔﺮدم‬
‫و ﭘﺎى در ﻗﻴﺪ ﻧﻬﻢ«‬
‫ﺳﻠﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻣﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﺎى در ﻗﻴﺪ ﺑﺮﻓﺖ و ﺷﻌﺮى ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﻏﻢ ﺑﺲ ﻛﻪ ﺳﻮاران ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﻫﻼك ﺷﻮﻧﺪ«‬
‫»و ﻣﻦ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و ﻗﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺎى«‬
‫»وﻗﺘﻰ ﺑﺮﺧﻴﺰم آﻫﻦ ﻣﺮا ﺑﺪارد«‬
‫»و درﻫﺎ ﺑﺮوى ﻣﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫»ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎر و ﻳﺎران داﺷﺘﻢ«‬
‫»و ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺪارم«‬
‫»ﺧﺪا را ﻣﺘﻌﻬﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ«‬
‫»ﻫﺮﮔﺰ ره ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ ﻧﮕﻴﺮم«‬
‫ﺳﻠﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺘﺨﺎره ﻛﺮدم و ﺑﻪ ﺗﻌﻬـﺪ ﺗـﻮ رﺿـﺎ ﻣﻴـﺪﻫﻢ« و او را ﺑﮕﺸـﻮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﺳـﺐ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﻢ« و ﺑﺠﺎى ﺧﻮد رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ اﺳﺐ را ﺑﺮاﻧﺪ و از آن در ﻗﺼﺮ ﻛﻪ ﻣﺠﺎور ﺧﻨﺪق ﺑﻮد ﺑﺮون ﺑﺮد و ﺑـﺮ آن ﻧﺸﺴـﺖ و ﺑﺘﺎﺧـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻴﻤﻨﻪ رﺳﻴﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺴﺮه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﺎ ﻧﻴـﺰه و ﺳـﻼح ﺧـﻮد‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻜﺎرى ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻘﻮﻟﻰ اﺳﺐ زﻳﻦ داﺷﺖ و ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻗﺎﺳﻢ ﻟﺨﺖ ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه از ﭘﺸـﺖ ﺻـﻒ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳـﻮى‬
‫‪41‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻴﺴﺮه ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﻣﻴﻤﻨﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﭘﺸﺖ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮى ﻗﻠﺐ رﻓﺖ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻮﻻن داد و ﺑﭙﺎرﺳﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه و ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻴﺮﻳﻨﻜﺎرى ﻣﻴﻜﺮد و‬
‫دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰﻛﻮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎن در ﻛﺎر وى ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ او را ﻧﻤﻰﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻫﻨﮕـﺎم روز وى را‬
‫ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﺳﻴﺪﮔﺎن ﻳﺎران ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮد ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺮو در اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و از ﺑﺎﻻى ﻗﺼﺮ ﻣﺮدم را ﻣﻴﻨﮕﺮﻳﺴﺖ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﻣﺤﺒﻮس‬
‫ﻧﺒﻮد ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻠﻘﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻀﺮ در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﭘﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻮار ﺑﻠﻘﺎ ﺧﻀﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻴﮕﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪاﻳﺴﺖ ﻛـﻪ ﺑﺘﺄﻳﻴـﺪ ﻣـﺎ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ «.‬از ﻣﺤﺠﻦ ﻧﺎﻣﻰ ﻧﺒﻮد و ﺑﺪو ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ وى را ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ در آﻣﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﺟﻨﮓ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑـﻮ ﻣﺤﺠـﻦ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و از‬
‫ﻫﻤﺎن در ﻛﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد وارد ﺷﺪ و ﺷﺐ و ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ و زﻳﻦ اﺳﺐ را ﺑﮕﺬاﺷﺖ و دو ﭘﺎى در ﻗﻴﺪ ﻧﻬﺎد و ﺷﻌﺮى‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺛﻘﻔﻴﺎن داﻧﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫»ﻛﻪ ﻣﺎ از ﻫﻤﻪ ﺷﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ و زره ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻳﻢ«‬
‫»و وﻗﺘﻰ آﻧﻬﺎ ﺛﺒﺎت ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ«‬
‫»ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻣﻴﻜﻨﻴﻢ«‬
‫»ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ«‬
‫»و اﮔﺮ ﻧﺪاﻧﻨﺪ از ﻋﺮﻳﻒ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ«‬
‫»ﺷﺐ ﻗﺎدس ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ«‬
‫»و ﺟﻤﻊ ﺑﺮون ﺷﺪن ﻣﺮا ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ«‬
‫»اﮔﺮ ﻣﺤﺒﻮﺳﻢ ﺑﺪارﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻠﻴﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫»و اﮔﺮ رﻫﺎﻳﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺮگ را ﺑﺤﺮﻳﻔﺎن ﺑﭽﺸﺎﻧﻢ«‬
‫ﺳﻠﻤﻰ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺮد ﺗﺮا ﻣﺤﺒﻮس ﻛﺮده اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺣﺒﺲ ﻣﻦ ﺑﺴﺒﺐ ﺣﺮاﻣﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺧﻮردهام ﻳﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪهام‪ .‬در اﻳﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻴﺨﻮاره ﺑﻮدهام و‬
‫ﻣﺮدى ﺷﺎﻋﺮم ﻛﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻢ ﻣﻴﺮود و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺑﻠﺐ ﻣﻴﺮﺳﺪ و ﺑﺪ ﻧﺎم ﻣﻴﺸﻮم از اﻳﻦ رو ﻣـﺮا ﻣﺤﺒـﻮس ﻛـﺮده ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪام‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ ﺑﻤﻴﺮم«‬
‫»ﻣﺮا ﭘﺎى ﺗﺎ ﻛﻰ ﺑﺨﺎك ﺳﭙﺎر«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪42‬‬

‫»ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ رﻳﺸﻪﻫﺎى آن«‬

‫»اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﻢ را ﺳﻴﺮاب ﻛﻨﺪ«‬
‫»در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺨﺎﻛﻢ ﻣﺴﭙﺎر«‬
‫»ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﺮاب ﻧﭽﺸﻢ«‬
‫»ﮔﻮر ﻣﺮا از ﺷﺮاب ﺳﻴﺮاب ﻛﻦ«‬
‫»ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺑﻨﺪ آﻧﻢ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻠﻤﻰ ﺷﺐ ارﻣﺎث و ﺷﺐ آراﻣﺶ و ﺷﺐ ﺳﻮاد ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﻗﻬﺮ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷـﺪ ﭘـﻴﺶ‬
‫وى رﻓﺖ و آﺷﺘﻰ ﻛﺮد و ﻗﺼﻪ ﺧﻮﻳﺶ و اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ را ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و آزاد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻛﻪ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺨﻨﻰ ﻛﻪ ﮔـﻮﻳﻰ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻧﻴﺎرى‪ ،‬ﻣﻮاﺧﺬه ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻦ زﺷﺖ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻴﺎرم«‬
‫روز ﻋﻤﺎس‬
‫اﺑﻦ ﻣﺨﺮاق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﺳﻮم ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻳﻚ ﻣﻴﻞ ﺳﺮخ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬دو ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ و زﺧﻤﻰ ﺑـﻮد و از ﻋﺠﻤـﺎن ده ﻫـﺰار ﻛﺸـﺘﻪ و‬
‫زﺧﻤﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻬﻴﺪان را ﻏﺴﻞ دﻫﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺧـﻮن آﻟـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧﺎﻛﺸـﺎن‬
‫ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﺻﻒ ﺟﺎى دادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﺧﺎك ﻛﺮدن ﺑﺮدﻧﺪ و زﺧﻤﻴﺎن را ﺑﻪ زﻧﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﺟﺐ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻋﻬﺪه دار ﻛﺎر ﺷـﻬﻴﺪان‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺪت دو روز‪ ،‬روز اﻏﻮاث و روز ارﻣﺎث‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﭙﻪﻫﺎى ﻣﺸﺮق ﮔﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪﻧﺪ و دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ‬
‫ﻛﺲ از ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺐ و ﻛﺴﺎن ﺷﻬﻴﺪان ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻋﺬﻳﺐ ﭘﺎى ﻧﺨﻠﻰ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن روزﮔـﺎر‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ آن ﻧﺨﻠﻰ ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن زﺧﻤﻴﺎن را ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﻮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫او را زﻳﺮ ﻧﺨﻞ ﺑﺪارﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﺎﻳﻪ آن ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از زﺧﻤﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺠﻴﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ در ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺨـﻞ ﺷـﻌﺮى ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎش اى ﻧﺨﻞ ﻛﻪ«‬
‫»ﻣﻴﺎن ﻗﺎدس و ﻋﺬﻳﺒﻰ«‬
‫»و ﭘﻬﻠﻮى ﺗﻮ ﻧﺨﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از زﺧﻤﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﺷﻌﺎرى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن در ﺑﺎره اﻳﻦ ﺗﻚ ﻧﺨﻞ دﺷﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﻗﻌﻘﺎع ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪن از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣـﻰﺑـﺮد و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ آﻓﺘﺎب ﺑﺮ آﻳﺪ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﻚ ﮔﺮوه از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮون ﺷﺪ ﮔﺮوه‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﺎﺷﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﮔﺮ ﻧﻪ اﻣﻴﺪ و ﻫﻤﺖ ﻛﺴﺎن را اﻓﺰودهاﻳﺪ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺲ اﻳﻦ را ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺣﺎﺟـﺐ ﺑـﻦ زﻳـﺪ‬
‫ﺳﭙﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻣﻰرﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻄﺎف ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ آﻓﺘﺎب ﺑﺮآﻣﺪ ﻗﻌﻘﺎع ﻧﮕﺮان ﺳﻮاران ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺪد آﻣﺪ«‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻔﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺪد‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﻫﻨﻮز آﺧﺮﻳﻦ ﻳﺎران ﻗﻌﻘﺎع ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺎﺷﻢ در رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﻛﺎر ﻗﻌﻘﺎع را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن دو روز ﭼﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻳﺎران ﺧﻮد را ﻫﻔﺘﺎد ﻫﻔﺘﺎد ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد و‬
‫ﭼﻮن آﺧﺮﻳﻦ ﻳﺎران ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ ﻳﻐـﻮث از آن ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وى از ﺟﻨﮕﺎوران روزﻫﺎى ﭘﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ ،‬از ﻳﻤﻦ ﺳﻮى ﻳﺮﻣﻮك رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﻫﺎﺷﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴـﺰ ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﺻـﻒ‬
‫آراﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﻳﺰ اﺳﺖ و ﭘﺲ از آن ﺗﻴﺮاﻧﺪازى اﺳـﺖ‪ «.‬اﻳـﻦ ﺑﮕﻔـﺖ و‬
‫ﻛﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻴﺮى در دل ﻛﻤﺎن ﻧﻬﺎد و زه را ﻛﺸﻴﺪ و اﺳﺐ وى ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺶ ﺑﺪرﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى زﺷﺘﻰ ﺑﻮد از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اوﻳﻨـﺪ! ﭘﻨﺪارﻳـﺪ ﺗﻴـﺮ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﻛﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰرﺳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﺘﻴﻖ ﻣﻰرﺳﻴﺪ«‬
‫ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺐ راﻫﻰ ﻛﺮد و ﺗﻴﺮ را از ﻛﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺎز اﺳﺐ راﻫﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻋﺘﻴـﻖ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن‬
‫اﺳﺐ راﻫﻰ ﻛﺮد و ﺻﻒ دﺷﻤﻦ را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎى وى ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺻﻼح ﺻﻨﺪوق ﻓﻴﻼن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺻﻒ آراﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﻼن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن‬
‫ﻫﻤﺮاه آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﮕﻬﺎ را ﻧﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺳﻮاران ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎدﮔﺎن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﻗﺼـﺪ ﮔﺮوﻫـﻰ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻓﻴﻞ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن آﻧﺮا ﺳﻮى آن ﮔﺮوه ﻣﻰراﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن را رم دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺎر ﻓﻴﻼن ﭼﻮن روز ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻓﻴﻞ وﻗﺘﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻰ ﺑﺎ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺮس اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻛﺴﺎن اﻃﺮاف آن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺄﻧﻮسﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ روز ﺑﮕﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪44‬‬

‫روز ﻋﻤﺎس از اول ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد و ﻋﺮﺑﺎن و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎن دﭼﺎر ﺳﺨﺘﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻰرﻓﺖ ﻣﺮدان ﭘﻴﺎﭘﻰ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻴﺰدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻣﻰرﺳﻴﺪ و از ﺳـﭙﺎﻫﻰ ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ وى ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﻴﺮو ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺎدﺛﻪ روز ﭘﻴﺶ ﻛﻤﻜﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻟﻄﻒ ﺧﺪاى ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آن دو‬
‫روز ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﭼﻨﺎن اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و ﻫﺎﺷﻢ از راه ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻳﺮﻣﻮك و ﮔﺸﻮدن دﻣﺸﻖ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ از ﺷـﺎم ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ ،‬ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻣﻜﺸـﻮح‬
‫ﻣﺮادى ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻏﺮان ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب در رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﺑﺎ ﻗﻌﻘﺎع ﺟﺰو ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺼﻤﻪ واﺋﻠﻰ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﻣـﺮدم ﻋـﺮاق از ﺷـﺎم ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﮔﺮوﻫـﻰ‬
‫اﻧﺪك‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﭘﻴﺶ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ اﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻧﻔـﺮ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن آﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻔﻮف آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺳﻮم روز ﻋﻤﺎس ﺑﻮد و ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﺎم ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد و ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و از ﺗﻠﻔﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻰﻧﺎﻟﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﻛﺎﻓﺮان از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴـﺰ از ﻛـﺎﻓﺮان ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ روز ﻋﻤﺎس ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬وى ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ‬
‫ﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮد و ﭼﻮن در ﺻﻒ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش اﺳﺐ وى‬
‫ﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ زﺷﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش اﺳﺒﻢ ﻧﺨﻮرده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻰرﺳﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن ﺟﺎ«‬
‫آﻧﮕﺎه وى از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺖ ﻫﻤﻰ زد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وى در ﻣﻴﻤﻨﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻰدﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮ ﻣﻴﻤﻨﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺳﭙﺮ ﺟﻠﻬـﺎى اﺳـﺐ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎخ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺪان ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺣﻔﺎﻇﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻨﺎب ﺑﻪ ﺳﺮﻫﺎى ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻛﺒﺮان ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح ﺑﺎ ﻫﺎﺷﻢ از ﺷﺎم ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﺎ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﺮاﻣﺖ داد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاى ﺑﺮادران ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﭘﺮﻳﺪﻳﺪ و ﭼﻮن ﮔﺮﮔﺎن ﻳـﻚ دﻳﮕـﺮ را‬
‫ﻣﻰرﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻳﻜﻴﺴﺖ و ﻛﺎرﺗﺎن ﻳﻜﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻳﺎرى ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎرى ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ دﻳﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن را از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺷﺎم را ﺑﺮاى ﺑﺮادران ﺷـﻤﺎ ﻛـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮔﺸـﻮد و ﻗﺼـﺮﻫﺎى ﺳـﺮخ و‬
‫ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺳﺮخ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪45‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﻞ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎﺳﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺪت‬
‫ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻣﺮا رﻫﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ اﺑﻮ ﺛﻮر را از دﺳﺖ دادهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮ ﺛـﻮرم‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﻴﺪ ﻣﺮا ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ دارم«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ در ﺻﻒ دﺷﻤﻦ ﻓﺮو رﻓﺖ و در دل ﻏﺒﺎر ﻧﻬﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎران ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻴﺴـﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ او ﻧﺨﻮاﻫﻴـﺪ رﺳـﻴﺪ و اﮔـﺮ او را از دﺳـﺖ ﺑﺪﻫﻴـﺪ ﭼﺎﺑﻜﺴـﻮار‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻤﺮو را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زده ﺑﻮدﻧﺪ و او ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزد‪،‬‬
‫اﺳﺐ وى از ﭘﺎى درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﺮﺑﺎن ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ دﺷﻤﻦ از او ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻳﺎران ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﺪ و‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن از او ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎى اﺳﺐ ﻳﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻰ ﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺐ را ﺑﺮاﻧﺪ اﻣﺎ اﺳﺐ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻤﺮو ﺷﺪ و ﻗﺼﺪ او ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دور وى رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﺎرﺳﻰ از اﺳﺐ ﺑﻪ‬
‫زﻳﺮ آﻣﺪ و ﺳﻮى ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﮕﺎم اﺳﺐ را ﺑﻪ ﻣﻦ دﻫﻴﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﻟﮕﺎم را ﺑﺪو دادﻧﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻮد ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻋﻤﺎس ﻳﻜﻰ از ﻋﺠﻤﺎن‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ رﺳﻴﺪ ﺑﻐﺮﻳﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد و ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺷﺒﺮ ﻧﺎم‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻠﻘﻤﻪ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮدى ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺪ و ﻛﻢ ﺟﺜﻪ و ﺑﺪ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! اﻳﻦ ﻣﺮد اﻧﺼـﺎف آورد اﻣـﺎ ﻛـﺲ‬
‫ﺟﻮاب وى ﻧﺪاد و ﻛﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى وى ﻧﺮﻓﺖ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻴﺮم ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى وى ﻣﻰروم«‬
‫و ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻊ وى ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳﭙﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮى او رﻓﺖ و ﭼـﻮن ﻣـﺮد‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ او را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﻐﺮﻳﺪ و از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و او را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ زد و ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪاش ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳـﺰد‪ .‬ﻋﻨـﺎن‬
‫اﺳﺐ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﺮش ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪ اﺳﺐ ﭘﺲ رﻓﺖ و ﻋﻨﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ و ﭘﺎرﺳـﻰ را از روى‬
‫ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﻋﻠﻘﻤﻪ در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻛﺸـﻴﺪه ﻣـﻰﺷـﺪ ﺑـﺮ او ﺟﺴـﺖ و ﻳـﺎران وى ﺑﺎﻧـﮓ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎﻧﮓ زﻧﻴﺪ ﻣﻦ از او دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارم ﺗﺎ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰم و ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺶ‬
‫را ﺑﮕﻴﺮم« و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺶ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻇﻬﺮ ﺷـﺪ ﭘـﻴﺶ ﻣـﻦ‬
‫آى«‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻇﻬﺮ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﭘﺎرﺳﻰ را ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد و او ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪاى ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬راى‬
‫ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺳﺎز و ﺑﺮگ دﺷـﻤﻦ را ﺑﮕﻴـﺮد از آن اوﺳـﺖ« و‬
‫ﻋﻠﻘﻤﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ دوازده ﻫﺰار ﻓﺮوﺧﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ارﻣﺎث وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را از ﺳـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺿﺨﻢ و ﻣﺴﻠﻢ و راﻓﻊ و ﻋﺸﻖ و دﻳﮕﺮ ﻳﺎران ﭘﺎرﺳﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺟﺎى ﺣﺴﺎس ﻓﻴﻞ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪46‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺮﻃﻮم و ﭼﺸﻤﻬﺎ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ آﺳﻴﺐ ﺑﻴﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرى از ﻓﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻗﻌﻘﺎع و ﻋﺎﺻﻢ ﻫﺮدوان ﭘﺴﺮان ﻋﻤﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﺎر ﻓﻴﻞ ﺳﭙﻴﺪ را ﺑﺴـﺎزﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻓﻴـﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﻮس ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﻴﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺣﻤﺎل و رﺑﻴﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﺎر ﻓﻴﻞ ﺳﻴﺎه را ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻴـﻞ‬
‫ﺳﻴﺎه ﻣﺎﻧﻮس ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﻴﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع و ﻋﺎﺻﻢ دو ﻧﻴﺰه ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﺮم ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﭘﻴـﻞ را در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﮔﻴﺞ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎل و رﺑﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﭘـﻴﻼن‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ آﻧﺮا در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﻴﻼن ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع و ﻋﺎﺻﻢ در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﻓﻴﻞ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮان ﺑﻮد ﻧﻴﺰهﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را در ﭼﺸﻤﺎن ﻓﻴﻞ ﺳﻔﻴﺪ ﻓﺮو‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﻛﺸﻴﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻴﺪ و ﻓﻴﻠﺒﺎن را ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ و ﺧﺮﻃﻮم ﺑﻴﺎوﻳﺨﺖ ﻛﻪ ﻗﻌﻘـﺎع ﺿـﺮﺑﺘﻰ‬
‫زد و آﻧﺮا ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ و ﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ در اﻓﺘﺎد و ﻫﻤﻪ ﻓﻴﻞ ﺳﻮاران را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮﺑﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻦ ﻳﺎ ﺧﺮﻃﻮم را ﺑﺰن و ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻤﺎن ﻓﻴـﻞ ﺿـﺮﺑﻪ‬
‫ﻣﻰزﻧﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺰن و ﻣﻦ ﺧﺮﻃﻮم را ﻣﻰزﻧﻢ‪«.‬‬
‫رﺑﻴﻞ ﺧﺮﻃﻮم را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻤﺎل ﺑﻪ ﻓﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪن ﻛﺴﺎن اﻃـﺮاف ﺧـﻮد ﻣﺸـﻐﻮل ﺑـﻮد ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد‬
‫ﻓﻴﻠﺒﺎن ﻓﻘﻂ از ﺑﺮﻳﺪن ﺗﻨﮓ ﻓﻴﻞ ﻧﮕﺮان ﺑﻮد و اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎل ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن آن زد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ زاﻧﻮ در آﻣﺪ و ﺑﺎز ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و رﺑﻴﻞ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد و ﺧﺮﻃﻮم را ﺑﻴﻔﻜﻨـﺪ و ﻓﻴﻠﺒـﺎن او را ﺑﺪﻳـﺪ و ﺑـﺎ ﺗﺒـﺮ ﺑﻴﻨـﻰ و‬
‫ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ را ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﺗﻦ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم رﺑﻴﻞ و ﺣﻤﺎل ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﭼـﻪ ﻣﺮﮔـﻰ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺘﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﻴﻞ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ«‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن روى ﭘﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺳﻮى ﻓﻴـﻞ ﻛـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻮد ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﻓﻴﻞ ﺿﺮﺑﻪ زد ﻛﻪ از ﻋﻘﺐ ﺑﻴﻔﺘﺎد و دﻳﮕﺮى ﺧﺮﻃﻮم آﻧﺮا ﺑـﺰد‪ ،‬ﻓﻴﻠﺒـﺎن ﺑـﺎ ﺗﺒـﺮزﻳﻦ ﺿـﺮﺑﺘﻰ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت وى زد اﻣﺎ ﺣﻤﺎل و رﺑﻴﻞ ﻓﻴﻞ را از ﭘﺎى درآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻌﻘﺎع و ﺑﺮادرش ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن ﺑﻮد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﺸﻤﺎن آﻧﺮا ﻛﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺮﻃﻮﻣﺶ‬
‫را ﺑﺒﺮﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﻣﻰدوﻳﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ آن ﻣﻴﺰدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﻒ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻰرﺳﻴﺪﻧﺪ آﻧﺮا ﭘﺲ ﻣﻴﺮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺷﻌﺒﻰ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻴﺎن ﻓﻴﻼن دو ﻓﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻴﻼن دﻳﮕﺮ را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻴﺪاد و ﺑـﻪ روز‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ آن دو را در ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع و ﻋﺎﺻﻢ ﺗﻤﻴﻤﻰ و ﺣﻤﺎل و رﺑﻴﻞ اﺳﺪى را ﺳـﻮى‬
‫آن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫‪47‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻳﺖ ﭼﻮن رواﻳﺖ اول اﺳﺖ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻳﺪ و ﻓﻴﻼن زﻧﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﮔﺮاز ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻴﺰد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﻴﻠﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮر ﺑﻮد ﺑﺪوﻳﺪ ﺗﺎ در ﻋﺘﻴﻖ اﻓﺘﺎد و ﻓﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن رﻓﺖ و ﺻﻒ ﻋﺠﻤﺎن را ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﻴـﻞ‬
‫اول از ﻋﺘﻴﻖ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬و ﻓﻴﻼن ﺑﺎ ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ رﻓﺖ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ در ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﻴﻼن ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳـﺎﻳﻪ ﺑﮕﺸـﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﻮاران ﻛﻪ آﻏﺎز روز ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺗـﺎ ﺷـﺒﺎﻧﮕﺎه ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ روان ﺑﻮد و دو ﻃﺮف ﺗﻠﻔﺎت ﻣﺴﺎوى داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻓﻴﻼن ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺘﺮان زره دار را ﺑﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻴﻼن ﺑﺮ آﻣﺪ و آﻧﺮا ﻋﻘﺐ زد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه رﺳﻴﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮓ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺟﻨـﮓ ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺨﺖ ﺷـﺪ و دو ﻃـﺮف‬
‫ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺎوى در آﻣﺪﻧﺪ و از ﻫﺮ دو ﺳﻮ ﺑﺎﻧﮓ و ﻏﻮﻏﺎ ﺑﻮد و آﻧﺮا ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از آن در‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﻴﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻋﻤﺮو را ﺳﻮى ﮔﺪارى ﻛﻪ زﻳـﺮ اردوﮔـﺎه ﺑـﻮد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻦ از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ دﺷﻤﻦ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺟﺎى ﮔﻴﺮﻳﺪ و اﮔﺮ دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ از آن ﺧﺒﺮ دار ﻧﺸﺪه ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮان اﻫﻞ ارﺗﺪاد را ﺑﻪ ﺻﺪ ﻛﺲ ﻧﮕﻤﺎرد و ﭼﻮن ﻋﻤﺮو و ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﻪ ﮔﺪار‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺲ را آﻧﺠﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮﺑﺴﺖ از آب ﺑﮕﺬرﻳﻢ و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻋﺠﻤﺎن درآﻳﻴﻢ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬از ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻣﻰﺧﻮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺎب آن ﻧﺪارم«‬
‫آﻧﮕﺎه از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﻠﻴﺤﻪ از ﻣﺎوراى ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ راه اردوﮔﺎه ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮدوان ﻫﻤﺮاه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻛﻪ از اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮد ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح را ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻗـﻴﺲ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آن ﺳﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺻﺪ ﻛﺲ روا ﻧﺒﻮد اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ رﺳـﻴﺪى ﺳﺎﻻرﺷـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﮔﺪار رﺳﻴﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو و ﻳﺎران وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮده ﺑﻮد‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﻋﻘﺐ زد و ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﻤﺮو رﻓﺖ و وى را ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎروا ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻳـﺎران‬
‫ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬وى را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﺎﻻرى دادهاﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺎﻻرى ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ ﻋﻤـﺮ ﺑـﺎ وى‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪهام؟« اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪48‬‬

‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻨﺪ رﺳﻴﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وى ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻛﺪام ﺳﻮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و او ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺖ و از ﻛﺪار ﮔﺬﺷﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭘـﻴﺶ ﺳـﻌﺪ‬
‫آﻣﺪ و ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑـﺮاى ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﺑـﻮد و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺮﺳـﻨﺪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻗﺪاﻣﻪ ﻛﺎﻫﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ده ﺑﺮادر از ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺎﻫﻞ ﺑﻦ اﺳـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑﻨـﻰ ﺣـﺮب ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﻳﻜﻴﺸﺎن در ﻧﺒﺮدﮔﺎه رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از آن ده ﺑﺮادر ﻋﻔﺎق ﻧـﺎم داﺷـﺖ و ﭼـﻮن ران ﻣـﺮد رﺟـﺰ‬
‫ﺧﻮان ﻗﻄﻊ ﺷﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﻔﺎق ﺻﺒﺮ ﻛﻦ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاراﻧﻨﺪ«‬
‫»ﺻﺒﺮ ﻛﻦ و ﻳﻚ ﭘﺎى از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺗﺮا ﻧﮕﺮان ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫و ﻫﻤﺎن روز از اﻳﻦ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺷﺠﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﻃﻠﻴﺤﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎرى ﻓﺮﺳﺘﺎد اﻣﺎ او ﻛﺎر را رﻫﺎ ﻛـﺮد و از ﻋﺘﻴـﻖ ﮔﺬﺷـﺖ و‬
‫ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﻨﺪ رﺳﻴﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻬﺮاﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺖ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ و ﻋﺠﻤﺎن ﻛـﺲ ﺑـﺮاى ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺠﻤﺎن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﮕﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ در آوردﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﻪ‬
‫روز ﭘﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﻠﻴﺤﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎش ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﺮاى آﺷﻔﺘﻪ‬
‫ﻛﺮدن ﭘﺎرﺳﻴﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ اﺳﺪى و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺗﻤﻴﻤﻰ و اﺑﻦ ذى اﻟﺒﺮدﻳﻦ ﻫﻼﻟﻰ و اﺑﻦ ذى اﻟﺴـﻬﻤﻴﻦ و‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه اﺳﺪى و ﻛﺴﺎﻧﻰ اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و ﭘﺮواى آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎزﻧﺪ و ﺻﻔﻰ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ دو ﮔـﻮش )؟( داﺷـﺖ و ﺻـﻒ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮد و ﺻﻒ دﻳﮕﺮ و ﺻﻒ دﻳﮕﺮ ﺗﺎ ﺳﻴﺰده ﺻﻒ در ﻗﻠﺐ و دو ﭘﻬﻠﻮ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ .‬و ﭼـﻮن ﺳـﻮاران‬
‫ﻋﺮب ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﻴﺮاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازﻳﺸﺎن ﭘﺎرﺳـﻴﺎن را از ﺳـﻮار ﺷـﺪن ﺑـﺎز ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﮔﺮوﻫﻬـﺎى‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﻮى ﺳﻮاران ﻋﺮب ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آن ﺷﺐ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻤﺮ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺗﻴﺮ ﺳﻮى ﺧﺎﻟﺪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ در ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺮﺑﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻤﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع از ﺳﻌﺪ اﺟﺎزه ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺑﺮ او ﺑﺒﺨﺶ و و او را ﻳﺎرى ﻛﻦ اﮔﺮ از ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻦ ﺑـﻪ او اﺟـﺎزه‬
‫دادم‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﺰ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻮى دﺷﻤﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﻪ ﺟـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪49‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻪ ﺻﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺻﻒ ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺰه و ﺷﻤﺸﻴﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺻﻒ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻳـﻚ‬
‫ﺻﻒ ﺳﻮاران ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺟﺎى داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻬﻠﻮى راﺳﺖ و ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺳﭙﺎه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻣﻦ ﺳﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ« ﻛﺴـﺎن آﻣـﺎده‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ وى ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و آﺳﻴﺎى ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻗﻌﻘﺎع و ﻳﺎران وى ﻣﻰﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﻣﺮادى ﻛﻪ روزﻫﺎى ﭘﻴﺶ در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻃﺮاف وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﺳﺮ ﺣﻤﻠﻪ دارد و راى‪ ،‬راى ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ و دﺷﻤﻦ ﺑﺮ اﺳﺐ ﭘﻴﺶ آﻳـﺪ و ﭘﻴـﺎده ﻫﻤـﺮاه ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫راﻫﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻨﺪد و ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻳﻜﺠﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎى ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻨﻴﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﻧﺨﻌﻰ ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﺨﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷـﺖ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ آﻣﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺸﺐ از دﻳﮕﺮان ﺳﻮى ﺧﺪا و ﺟﻬﺎد ﺳﺒﻖ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺳـﺒﻖ ﮔﻴـﺮد ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه آن ﺛﻮاب ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻛﺎر ﺷﻬﺎدت ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﭼﺸﻤﻰ ﻛﻨﻴﺪ و دل ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻧﻬﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ زﻧﺪﮔﻰ را دوﺳـﺖ‬
‫دارﻳﺪ راه زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ آﺧﺮت ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺪان ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﺟﻠﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن! روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﻮم از ﺷـﻤﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﺮگ‬
‫ﺟﺴﻮرﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺟﺎن ﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﮕﺬرﻳﺪ و از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻴﻢ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛـﻪ آرزوى‬
‫ﻛﺮﻳﻤﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﻬﻴﺪان اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و از اﺳﺐ ﭘﻴﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ و ﺳﺮان ﮔﺮوﻫﻬﺎى ده ﻧﻔﺮى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻛﺴﺎن ﻓﺮود آﻳﻴﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و از ﻣﺮگ ﺑﻴﻢ ﻣﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ رﻫﺎﻳﻰ از ﺑﻴﻢ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻏﺎﻟﺐ و ﺣﻤﺎل و دﻟﻴﺮان ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺳﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺮار‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻗﺮﺷﻰ از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻋﺮﺑﺎن در اﺛﻨﺎى ﺗﻜﺒﻴﺮﻫﺎى ﺳﻌﺪ و اﻧﺘﻈـﺎر ﺗﻜﺒﻴـﺮ دﻳﮕـﺮ ﺳـﻮى ﭘﺎرﺳـﻴﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ دوم ﺑﮕﻔﺖ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮم ﻧﺨﻊ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺳﻌﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺰ ﺳﺮان ﻗﻮم ﻛﺲ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ و از آن ﭘـﺲ ﻛـﻪ ﻧﻤـﺎز ﻋﺸـﺎ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻨﮓ ﺷﺒﺎﻧﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﻃﻴﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﺳﻌﺪ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺮد ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ را ﺑﺮ او ﺑﺒﺨﺶ و ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﻦ »و ﺑﺎﻗﻰ ﺷﺐ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫درﻳﻎ ﺗﻤﻴﻤﻴﺎن«‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻈﺮم ﻛﺎر ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﺳﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻳﻚ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﺑﻨﻰ اﺳﺪﻳﺎن ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪50‬‬

‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻨﻰ اﺳﺪﻳﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺒﺨﺶ و ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻛﻦ‪ «.‬و ﺑﻘﻴﻪ ﺷﺐ ﻣﻰﮔﻔﺖ »اى درﻳﻎ از ﺑﻨﻰ اﺳﺪﻳﺎن‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻧﺨﻊ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺒﺨﺶ و ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻛﻦ‪ «.‬و ﺑﻘﻴﻪ ﺷﺐ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى درﻳﻎ از ﻧﺨﻊ«‬
‫ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺠﻴﻠﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﻦ را ﺑﺒﺨﺶ اى درﻳﻎ از ﺑﺠﻴﻠﻪ«‬
‫ﭘﺲ از آن ﻛﻨﺪﻳﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى درﻳﻎ از ﻛﻨﺪه«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺮان ﻗﻮم و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﺗﺎ ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن دوام‬
‫داﺷﺖ و اﻳﻦ ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﺟﻠﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ و ﺗـﺎ ﺻـﺒﺤﮕﺎه ﺻـﺪاى ﺑﺮﺧـﻮرد آﻫـﻦ ﭼـﻮن ﭼﻜـﺶ‬
‫آﻫﻨﮕﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺷﺒﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﺮﺑﺎن و ﻋﺠﻤﺎن وﺿﻌﻰ دﻳﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ از رﺳﺘﻢ و ﺳﻌﺪ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد و ﺳﻌﺪ ﺑﻪ دﻋﺎ ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻋﺮﺑـﺎن دﺳـﺖ از‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و از اﻳﻦ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ و ﻏﻠﺒﻪ از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻋﻮر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺳﻌﺪ آن ﺷﺐ ﺷﻨﻴﺪ و ﻧﺸﺎن ﻓﺘﺢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪاى ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺷﺐ ﺑﻪ ﮔﻮش وى رﺳﻴﺪ ﻛﻪ رﺟﺰى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه و ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ«‬
‫»ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ و ﻳﻚ«‬
‫»ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﺷﻴﺮان ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫»و ﭼﻮن ﺑﻤﺮدﻧﺪ ﺧﺪاى ﺧﻮﻳﺶ را«‬
‫»ﺧﻮاﻧﺪم و ﺳﺨﺖ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪم«‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ از اول ﺷﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧـﺪ ﺑﺎﻧـﮓ ﻣـﻰزدﻧـﺪ و اﻳـﻦ را‬
‫ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﺮﻳﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن ﺷﺐ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺠـﺎد را ﻛـﻪ ﻧﻮﺧﺎﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد ﺳـﻮى ﺻـﻒ ﺟﻨـﮓ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﻴﻦ وﺿﻊ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺠﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ ﭼﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺪﻣﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﺎزى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﺟﺪى ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪51‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﺎﺑﺲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻋﻤﺎس ﺟﻌﻔﻰ در ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻰ از ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳـﻼح‬
‫ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺿﺮﺑﺖ زدﻧﺪ و دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در آﻫﻦ ﻛـﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴـﺖ و ﭘـﺲ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﻤﻴﻀﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﻼح در آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﭘﺸﺖ وى را ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﺸﻜﺴﺖ و ﺑﻪ ﻳـﺎران ﺧـﻮد ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺷﻮد ﻛﺸﺖ« و ﻋﺮﺑﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﺻﻔﺸﺎن ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا در ﻗﺎدﺳﻴﻪ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﻧﺒﻮد و ﺗﺮك ﻃﺒـﺮى در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﻌﺚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺗﺮك ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﺐ ﻗﺎدﺳﻴﻪ‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺐ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﺑﻮد و از اﻳﻦ روزﻫﺎى ﺟﻨﮓ آﻧﺮا ﺷـﺐ ﻗﺎدﺳـﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﻨﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻌﻘـﺎع ﻣﻴـﺎن ﺳـﭙﺎه ﺑـﻪ راه اﻓﺘـﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺟﻨﮓ اﻧﺪازد ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻇﻔﺮ ﺑﻴﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﻨﻴﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻇﻔـﺮ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﺴﺘﻰ ﻣﻜﻨﻴﺪ«‬
‫ﺟﻤﻌﻰ از ﺳﺮان ﺳﭙﺎه ﺑﺮ اﺷﻌﺚ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻮى رﺳﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺻﺒﺤﺪم ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ روى‬
‫وى ﺑﻮد در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻳﻐﻮث و اﺷـﻌﺚ ﺑـﻦ‬
‫ﻗﻴﺲ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب و اﺑﻦ ذى اﻟﺴﻬﻤﻴﻦ ﺧﺜﻌﻤﻰ و اﺑﻦ ذى اﻟﺒـﺮدﻳﻦ ﻫﻼﻟـﻰ ﺳـﺨﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺒﺎدا اﻳﻨﺎن در ﻛﺎر ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﻛﻮﺷﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺒﺎدا اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺑـﻰ اﻋﺘﻨـﺎﺗﺮ و در‬
‫ﺟﺎﻧﺒﺎزى ﺑﻰﺑﺎﻛﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﻖ ﮔﻴﺮﻳﺪ«‬
‫ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻋﺮب ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم رﺑﻴﻌـﻪ ﻧﻴـﺰ ﻛﺴـﺎﻧﻰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳـﺪ و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺟﺴـﻮرﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدهاﻳﺪ ﭼﺮا اﻛﻨﻮن از آﻧﭽﻪ ﺑﻮدهاﻳﺪ ﺟﺴﻮرﺗﺮ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺮوز ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﻣﺰان و ﭘﻴﺮزان ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎز ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺮوز ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و ﻏﺒﺎر ﺑﺮ آﻧﻬﺎ رﻳﺨﺖ و ﺑﺎدى ﺳﺨﺖ وزﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺎﻳﺒﺎن‬
‫رﺳﺘﻢ از ﺗﺨﺖ وى ﻛﻨﺪه ﺷﺪ و در ﻋﺘﻴﻖ اﻓﺘﺎد و اﻳﻦ ﺑـﺎد دﺑـﻮر ﺑـﻮد و ﻏﺒـﺎر رو ﺑـﻪ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن داﺷـﺖ‪ .‬ﻗﻌﻘـﺎع و‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺨﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺨﺖ را ﺧﺎﻟﻰ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ وﻗﺘﻰ ﺑﺎد ﺳﺎﻳﺒﺎن را ﻛﻨﺪه ﺑﻮد از آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪52‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﻨﺎه اﺳﺘﺮاﻧﻰ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آن روز ﺑﺎرى آورده ﺑﻮد و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻮد و در ﺳﺎﻳﻪ ﻳﻚ اﺳﺘﺮ و ﺑﺎر آن‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻼل ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺑﺎرى را ﻛﻪ رﺳﺘﻢ زﻳﺮ آن ﺑﻮد ﺑﺰد و ﻃﻨﺎﺑﻬﺎى آﻧﺮا ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﻳﻜﻰ از ﻟﻨﮕﻪﻫﺎ ﺑﺮ رﺳﺘﻢ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ‬
‫ﻫﻼل او را ﻧﻤﻰدﻳﺪ و از ﺣﻀﻮرش ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻬﺮهﻫﺎى ﭘﺸﺖ رﺳﺘﻢ ﺷﻜﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﻫﻼل ﺿـﺮﺑﺘﻰ ﺑـﺪوزد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻮى ﻣﺸﻚ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و رﺳﺘﻢ ﺳﻮى ﻋﺘﻴﻖ رﻓﺖ و ﺧﻮد را در آن اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻼل ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﺟﺴﺖ ﻛﻪ در آب ﻓﺮو‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﮕﺮﻓﺘﺶ ﻫﻼل اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﭘﺎى او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ ﺳـﺮ او زد ﺗـﺎ‬
‫ﺟﺎن داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺟﺜﻪ او را ﺑﻴﺎورد و زﻳﺮ ﭘﺎى اﺳﺘﺮان اﻓﻜﻨﺪ و روى ﺗﺨﺖ رﻓﺖ و ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻪ رﺳـﺘﻢ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاى ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ دور وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺗﺨﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد و او را ﻧﻤـﻰدﻳﺪﻧـﺪ و ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﺑﺎﻧـﮓ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺑﺮ ﺑﻨﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ و ﻏﺒﺎر از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻋﺘﻴﻖ رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﺰه آﻧﻬﺎ را ﺑﺰدﻧﺪ و ﻛﺲ از اﻳﺸﺎن ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮد‬
‫و ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻰ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮار ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در ﻓﺶ ﻛﺎﺑﻴﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻰ ﻫﺰار در ﻋﻮض آن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ درﻓﺶ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻫﺰار‬
‫و دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ روزﻫـﺎى ﭘـﻴﺶ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻫﻼل ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻛﻌﺐ ﻃﺎﺋﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ و ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و‬
‫در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ و روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺷﺸﻬﺰار ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺧﻨﺪق رو ﺑﻪ روى ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﺟﺎى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﻗﺪﻳﺲ و ﻋﺘﻴﻖ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣـﺎ ﺑـﻴﻦ ﺧﻨـﺪق و‬
‫ﻋﺘﻴﻖ از ﻛﺸﺘﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد ﺳﻌﺪ ﺑﻪ زﻫﺮه ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨـﺪ و او ﺑﺎﻧـﮓ زد و ﭘﻴﺸـﺘﺎزان را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻗﻌﻘﺎع را ﮔﻔﺖ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رود ﻛﻪ راه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ را ﮔﻔﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رود ﻛﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺮﮔﻴﺮد و ﺷﻬﻴﺪان را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ ﺷﻬﻴﺪان ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ و روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ در اﻃﺮاف ﻗﺪﻳﺲ آن ﺳﻮى ﻋﺘﻴـﻖ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺮق‬
‫ﻣﺪﻓﻮن ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻬﻴﺪان ﭘﻴﺶ از ﻟﻴﻠﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺮق دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎز و ﺑﺮگ و اﻣﻮال ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ و ﭼﻨﺪان ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻫﻼل را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاى وى دﻋﺎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬رﻓﻴﻘﺖ ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫‪53‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وى را زﻳﺮ اﺳﺘﺮان اﻓﻜﻨﺪم«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو او را ﺑﻴﺎر«‬
‫ﻫﻼل ﺑﺮﻓﺖ و رﺳﺘﻢ را ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﻫﻨﻪاش ﻛﻦ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ واﮔﺬار«‬
‫ﻫﻼل ﺳﺎز و ﺑﺮگ وى را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻗﻌﻘﺎع و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺪام را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻰ ﻛﻪ دﻳﮕﺮى رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣـﺄﻣﻮر ﻛـﺮد ﻗﻌﻘـﺎع را‪ ،‬ﺑـﺎﻻ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ راه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺧﺮاره ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺮﺑﺎن را از ﺗﻌﺎﻗـﺐ ﺑـﺎز‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻜﻴﺮ! ﭘﻴﺶ ﺑﺮو«‪ ،‬و او اﺳﺐ ﺧﻮد را ﻫﻰ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ وى ﺑـﺮ اﺳـﺐ ﻣـﺎده ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻃﻼل ﺑﭙﺮ« و اﺳﺐ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺤﻖ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺑﭙﺮ«‬
‫زﻫﺮه ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﺮ ﺑﻮد اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺠﻬﺎﻧﻴﺪ و دﻳﮕﺮ ﺳﻮاران ﻧﻴﺰ اﺳﺐ ﺑﺠﻬﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آب زدﻧﺪ و‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﺳﻮار ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﺑﻪ ﺳﻮاران دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﭘﻞ روﻳﺪ و ﺑﻤﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ «.‬و ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺴـﺎن ﺳـﻮى ﭘـﻞ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻟﻨﻮس دﻧﺒﺎﻟﻪ آﻧﻬﺎ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬زﻫـﺮه ﺑـﺎ وى در‬
‫آوﻳﺨﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ در ﻣﻴﺎﻧﻪ رد و ﺑﺪل ﺷﺪ ﻛﻪ زﻫﺮه او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺶ را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺮﺑﺎن ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را‬
‫ﻛﻪ از ﺧﺮاره ﺗﺎ ﺳﻠﻴﺤﻴﻦ و ﻧﺠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺐ را در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻘﻴﻖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻏﺎز روز در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﭘﻴﺮوى ﻛﺮدﻳﻢ وﻗﺘﻰ ﺑﺎز آﻣﺪﻳﻢ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺆذن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺮدم در ﺑﺎره اذان ﮔﻔﺘﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮﻋﻪ زد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﻜﻰ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ اذان ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺑﺎز ﭼﻨﺎن ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮارﻳﺎن ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و وﻗـﺖ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﺆذن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد در ﻛﺎر اذان ﮔﻔﺘﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻗﺮﻋـﻪ زد و ﺑﻘﻴـﻪ روز و‬
‫ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻫﺮه ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﻛﺲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ ﻓـﺘﺢ را ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎر ﻣﻘﺘـﻮﻻن ﭘﺎرﺳـﻰ و‬
‫ﻣﻘﺘﻮﻻن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻨﻮﺷﺖ و ﻳﻜﻰ از ﻣﻌﺎرﻳﻒ را ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﻠﻪ ﻓﺰارى ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﻣﺮا ﺧﻮاﺳﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﺳﺮان را ﺑﺮاى او ﻧﺎم‬
‫ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دادم‪ .‬اﻣﺎ رﺳﺘﻢ را در ﺟﺎى ﺧﻮد ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺗﻴﻢ‬
‫را ﻛﻪ ﻫﻼل ﻧﺎم داﺷﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﮕﻔﺘﻰ ﻛﻪ رﺳﺘﻢ را ﻛﺸﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪54‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ او را ﭼﻪ ﻛﺮدى؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻳﺮ ﭘﺎى اﺳﺘﺮان اﻓﻜﻨﺪم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺸﺘﻰ؟«‬
‫ﻫﻼل ﻃﺮز ﻛﺸﺘﻦ رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ داد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﺮ و ﺑﻴﻨﻰ او ﺿﺮﺑﺖ زدم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» ،‬او را ﺑﻴﺎر«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﭼﻮن ﺟﺜﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻴﺎورد ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﺪو ﺑﺨﺸﻴﺪ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ در آب ﻣﻴﺎﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺳﺒﻚ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑـﻪ ﻫﻔﺘـﺎد ﻫـﺰار‬
‫ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻼه رﺳﺘﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد ﻗﻴﻤﺖ آن ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻋﺒﺎدﻳﺎن ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﭘﻴﻜﺮ رﺳﺘﻢ را ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ ﺗﻮ دﻳﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺮ دﻳﮕﺮى ﺑﺮ آن ﺑﻮد و از ﺿﺮﺑﺖ درﻫﻢ ﻛﻮﻓﺘﻪ ﺑﻮد« و ﺳﻌﺪ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﻠﻤﻴﺎن و ﺳﺮان ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﻋﻮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮادران ﻣﺎ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ و ﺻﺎﻳﺐ ﺗﺮ از ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺨﺪا ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﺲ از رﺳﺘﻢ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ« و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﻮدﻛﺎن اردو ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻗﻤﻘﻤﻪ ﭼﺮﻣﻴﻦ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛـﻪ رﻣﻘـﻰ داﺷـﺘﻨﺪ آب‬
‫ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻰ را ﻛﻪ رﻣﻘﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﻋﺬﻳﺐ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮه ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺟﺎﻟﻨﻮس رﻓﺖ و ﻗﻌﻘﺎع و ﺑﺮادرش ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ راه ﺑﺎﻻ ﻳﺎ راه ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺘﻨﺪ و در دﻫﻜﺪهﻫﺎ و ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ و ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺮﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎز ﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﻤـﺎز ﻇﻬـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﺷﺒﺎش ﮔﻔﺖ و ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ را ﺛﻨﺎ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﻳﺎد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮه ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻴﺎن ﺧﺮاره و ﺳﻠﻴﺤﻴﻦ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻟﻨﻮس رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ از ﺷـﺎﻫﺎن‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻮد و ﻃﻮق و دو دﺳﺖ ﺑﻨﺪ و دو ﮔﻮﺷﻮار داﺷﺖ و اﺳﺒﺶ واﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا زﻫﺮه در آن روز ﺑﺮ اﺳﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺎن آن ﻃﻨﺎﺑﻰ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻮن اﻓﺴﺎر و ﺗﻨﮓ آن ﻧﻴﺰ ﻣـﻮى‬
‫ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺟﺎﻟﻨﻮس را ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد و اﺳﻴﺮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻧـﺮا ﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺟﺎﻟﻨﻮس اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﻛﺴﻰ در ﻛﺸﺘﻦ وى ﺑﺎ ﺗﻮ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا«‬
‫و ﺳﻌﺪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫‪55‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﺮاى زﻫﺮه زﻳﺎد داﻧﺴﺖ و ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺎو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪام ﻫﺮ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺴﻰ را ﺑﻜﺸﺪ ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺶ ﻏﻨﻴﻤﺖ اوﺳﺖ و ﺳﻌﺪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﻪ وى داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻓﺮوﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮه ﺑﻪ ﺟﺎﻟﻨﻮس رﺳﻴﺪ و ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف رﺳﻴﺪ و ﭼﻮن رو ﺑـﻪ رو‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و او را از ﭘﺎى در آورد‪.‬‬
‫زﻫﺮه آن روز ﻣﻮﻫﺎى ﺑﺎﻓﺘﻪ داﺷﺖ‪ .‬وى در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎرى ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در اﺳـﻼم ﺳـﺨﺖ ﻛﻮﺷـﺎ ﺑـﻮد و‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﻜﻮ داﺷﺖ در آن وﻗﺖ ﺟﻮان ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ را ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺑﺘﻦ داﺷﺖ ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻣﻴﺎرزﻳﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ »ﺳﺎز و ﺑﺮگ را از او ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺟﺎزه ﻣﻦ ﻧﻤﺎﻧـﺪى؟« و ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﺎ زﻫﺮه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮد و ﻫﻨﻮز ﺟﻨﮓ در ﭘﻴﺶ دارى ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺷﺎﺧﺶ را ﺑﺸﻜﻨﻰ و ﻗﻠﺒﺶ را ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺳﺎز و ﺑﺮگ وى را ﺑﺪه و ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻄﺎ از ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻧﺼـﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ او ﺑﺪه«‬
‫ﻋﺼﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﻦ زﻫﺮه را ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ زﻫﺮه ﭼﻴﺰى از ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻬﺎن ﻧﻜﺮده اﮔﺮ آﻧﻜﻪ درﺑﺎره او ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮد دروﻏﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪا وى را ﺑﺎ دو ﻃﻮق در ﺑـﺎزوان دﭼـﺎر ﻳﻜـﻰ‬
‫ﭼﻮن زﻫﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪام ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮدى را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺳﺎز و ﺑﺮگ وى از آن او ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺳﺎز و ﺑﺮگ را ﺑﻪ زﻫﺮه داد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﺑﻔﺮوﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻋﻄﺎى ﻋﺎدى ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻫﺮه و ﻋﺼﻤﻪ ﺿﺒﻰ و ﻛﻠﺞ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﺎوران اﻳﺎم ﭘﻴﺶ ﺳﻪ ﻫﺰار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از‬
‫اﻫﻞ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺿﺨﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ اﻫﻞ ﻗﺎدﺳﻴﻪ را ﻧﻴـﺰ ﭼـﻮن ﺟﻨﮕـﺎوران اﻳـﺎم ﭘـﻴﺶ ﻋﻄـﺎ‬
‫دﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در آن روزﻫﺎ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ درﺑﺎره اﻫﻞ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ و دﻳﺎرﺷﺎن دور ﺑﻮده ﺑﺮ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ اﻣﺘﻴﺎز دﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دورى دﻳﺎرﺷﺎن ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺷـﻤﻦ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ اﻣﺘﻴـﺎز‬
‫دﻫﻢ؟ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎدم ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﮔﺮاﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﻣﻬـﺎﺟﺮان ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎرﻳﺎن ﻛـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟«‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ رﺳﺘﻢ از ﺟﺎى ﺑﺮﻓﺖ ﺑﺮ اﺳﺘﺮى ﻧﺸﺴﺖ و ﭼﻮن ﻫﻼل ﺑـﻪ وى ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺶ ﺧﻮرد و اﺑﺮ را ﺑﺮﻛﺎب دوﺧﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﭙﺎﻳﻪ«‬

‫‪ .1‬در ﻣﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺖ و ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺪل ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎﻳﻪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪56‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻫﻼل ﺑﻪ وى ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و رﺳﺘﻢ ﻓﺮود آﻣﺪ و زﻳـﺮ اﺳـﺘﺮ رﻓـﺖ و ﭼـﻮن ﻫـﻼل ﺑـﺪو دﺳـﺖ ﻧﻴﺎﻓـﺖ‬
‫رﻳﺴﻤﺎن را ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر ﺑﺮ او اﻓﺘﺎد آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺳﺮش را در ﻫﻢ ﻛﻮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻘﻴﻖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎره ﺑﻪ ﻋﺠﻤﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ ﺧﺪا ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﭘﺎرﺳﻰ اﺷﺎره ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻼح ﻛﺎﻣﻞ ﺳﻮى ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺰدم و ﺳﺎز و ﺑـﺮﮔﺶ را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﺲ از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﭼﻨﺎن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖﺷﺪﮔﺎن ﻣﻰﺷﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜﻴﺸﺎن را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻰآﻣـﺪ و ﺟﻠـﻮ روى او‬
‫ﻣﻰاﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻴﺰد و ﭼﻨﺎن ﻣﻴﺸﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﺎ ﺳﻼح ﺧﻮدش ﻣﻰﻛﺸﺖ و ﭼﻨﺎن ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻣـﺮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻳﻜﻰ رﻓﻴﻘﺶ را ﺑﻜﺸﺪ و اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻋﺠﻤﺎن را دﻳـﺪ ﻛـﻪ زﻳـﺮ ﭘـﺮﭼﻢ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺮوﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮﻳﻢ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ زﻳﺮ‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺸﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻳﻜﻪ ﺳﻮار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن‬
‫ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺮارﻳﺎﻧﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ راه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ ذو اﻟﻨﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ ﺳـﻮاران ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫درﻫﻤﺸﺎن ﻛﻮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻨﺪﻫﺎى ﻛﺴﺎن را ﺑﻬﺘـﺮ از آن ﻣﻴﺸـﻨﺎﺧﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻼح ﺑﻨـﺪﻫﺎى ﺣﻴـﻮان ﻛﺸـﺘﻨﻰ را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن زﻧﺪان اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد و ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻴـﺎن آن و ﺧﺎﻧـﻪ ﻣﺨﺘـﺎر‬
‫اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻮد و اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻣﺤﻮﻃﻪاى را ﻛﻪ ﺟﻠﻮ آن ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺨﺘﺎر اﻓﺘﺎد ﺑـﻪ ﺗﻴـﻮل‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور دادﻧﺪ و ﺳﻠﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺷﻌﺚ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﺟﺴﻮر ﺷﺪهاى‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ زﻣـﻴﻦ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮى ﺗﺮا ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰزﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻦ از ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ؟« و اﺷﻌﺚ از زﻣﻴﻦ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﻣﺘﻌﺮض آن ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺳﻰ و ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻦ ﺑﻤﺮگ دادﻧﺪ و از ﻓﺮار ﺷﺮم داﺷـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻰ و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ از ﺳﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و دﻧﺒﺎل ﻓﺮارﻳﺎن ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ذو اﻟﻨـﻮر ﺑـﻪ ﮔـﺮوه دﻳﮕـﺮ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﻛﺴـﺎﻧﻰ از ﺳـﺮان‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﺗﺎب ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮان ﻓﺮارى اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻄﺎر ﺑﻮد و اﻫﻮ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ‬
‫ﻛﺎﺗﺐ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد و زاد ﺑﻦ ﺑﻬﻴﺶ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد و ﻗﺎرن ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دل ﺑﻪ ﻣﺮگ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭘﺴﺮ ﻛﻨﺎرا ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻮد و ﭘﺴﺮ‬
‫ﻫﺮﺑﺬ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻮد و ﻓﺮﺧﺎن اﻫﻮازى ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺴﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ رﻫﻢ ﺟﻬﻨﻰ ﺑﻮد و ﺧﺴﺮو ﺷﻨﻮم‬
‫ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﻦ ﻫﺬﻳﻞ ﻛﺎﻫﻠﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻ و زﻳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳـﻪ را ﺑـﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﺟـﺎﻟﻨﻮس‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻤﺮد و ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫وﻗﺎص ﺳﻠﻤﻰ دﺧﺘﺮ ﺧﺼﻔﻪ را ﻛﻪ زن وى ﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺴﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑـﻮد‪ .‬آن ﺳـﺎل‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح وارد دﻣﺸﻖ ﺷﺪ و زﻣﺴﺘﺎن را آﻧﺠﺎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻫﺮﻗـﻞ‬
‫ﺑﺎرو ﻣﻴﺎن ﺑﻪ اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ آﻣﺪ و از ﻣﺴﺘﻌﺮﺑﺎن از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻟﺨﻢ و ﺟﺬام و ﺑﻠﻘﻴﻦ و ﺑﻠﻰ و ﻋﺎﻣﻠﻪ و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻗﻀﺎﻋﻪ و ﻏﺴـﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﺑﻮد و از ﻣﺮدم ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﻗﻞ در اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺻﻘﻼر را ﻛﻪ از ﺧﻮاﺟﮕﺎن ﺑﻮد ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﻪ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ‬
‫از ﻣﺮدم ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﺟﺮﺟﻪ ﺑﻮد و دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺴﺘﻌﺮﺑﺎن از ﻏﺴﺎن و ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻗﻀـﺎﻋﻪ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﺟﺒﻠﺔ ﺑﻦ اﻳﻬﻢ ﻏﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد و ﺑﻘﻴﻪ از روﻣﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺻﻘﻼر ﺧﻮاﺟﻪ ﻫﺮﻗﻞ ﺳﺎﻻر ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﺷﺎن اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح ﺑﻮد ﺑﺮون ﺷـﺪﻧﺪ و در رﺟـﺐ‬
‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ در ﻳﺮﻣﻮك ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از‬
‫زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ وﻗﺖ درآﻣﺪن روﻣﻴﺎن ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮداﻧـﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ام ﺣﻜـﻴﻢ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ روﻣﻴﺎن ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻟﺨﻢ و ﺟﺬام ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺷﺪت ﺟﻨﮓ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﻧﺰدﻳﻚ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را رﻫـﺎ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮوة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎره رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﻟﺨﻢ و ﺟﺬام ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ﻟﺨﻢ و ﺟﺬام در ﻛﺎر ﮔﺮﻳﺰ ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫»و ﻣﺎ و روﻣﻴﺎن در ﻣﺮج ﺑﻪ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﺑﻮدﻳﻢ«‬
‫»اﮔﺮ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺎرى ﻧﺪارﻳﻢ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﻳﺮﻣﻮك ﺑﺎ ﭘﺪرم ﺑﻮدم و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آراﻳﺶ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬زﺑﻴـﺮ زره‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺮ اﺳﺐ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ دو ﺗﻦ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ را ﭘﻴﺶ ﺑﺎر ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎل اﺳﺖ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪58‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و روﻣﻴﺎن ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺟﻤﻌﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺗﭙﻪاى اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﺳﺒﻰ را ﻛﻪ زﺑﻴﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﺎر ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﺑﮕـﺮﻓﺘﻢ و ﺑـﺮ ﻧﺸﺴـﺘﻢ و‬
‫ﺳﻮى آن ﺟﻤﻊ رﻓﺘﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎدم و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺒﻴﻨﻢ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ« و دﻳﺪم ﻛﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب ﺑﺎ‬
‫ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﭘﻴﺮان ﻗﺮﻳﺶ از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺮا دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎل‬
‫ﺑﻮدم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺎر روﻣﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻴﺸﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬زردﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ« و ﭼﻮن روﻣﻴﺎن ﻋﻘﺐ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻔﻮق ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى درﻳﻎ از زردﻫﺎ«‪.‬‬
‫و ﻣﻦ از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﻬﺎ در ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮدم و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ روﻳﻤﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و زﺑﻴﺮ ﺑﺎز آﻣﺪ ﻗﺼﻪ آن ﺟﻤﻊ‬
‫را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﺑﻜﺸﺪ ﻛﻪ از ﻛﻴﻨﻪ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ روﻣﻴﺎن ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ؟ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ از روﻣﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻢ«‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻧﺼﺮت آورد و روﻣﻴﺎن و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮد‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و از ﺳﭙﺎه روم از ﻣﺮدم ارﻣﻴﻨﻴﻪ و ﻣﺴﺘﻌﺮﺑﺎن ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺪا ﺻﻘﻼر و ﺑﺎﻫﺎن را‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ ﻫﻤﺮاه وى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻫﺮﻗﻞ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺸﻨﻴﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻰ و ﻣﺮدم ﻣﻠﻄﻴﻪ را ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ و ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺷﻬﺮ را آﺗﺶ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﻳﺮﻣﻮك از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص و اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص و از ﺑﻨﻰ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻻﺳﺪ و از ﺑﻨﻰ ﺳﻬﻢ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ ﺣـﺎرث ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﺧﺮ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺮاق رﺳﺘﻢ را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻳﺮﻣﻮك ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ‬
‫از ﺟﻨﮓ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻌﺪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺳﻌﺪ از ﺷﺮاف ﺳﻮى ﻗﺎدﺳﻴﻪ روان ﺷـﺪ و رﺳـﺘﻢ ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ وى ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ از ﺣﺮﻛﺖ وى ﺧﺒﺮدار ﺷﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺛﻘﻔﻰ را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﻛﺲ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح ﻣﺮادى را ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ وﻗـﺎص‬
‫ﺳﺎﻻر ﻋﺮاق ﻓﺮﺳﺖ و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﻓﻬﺮى را ﺳﺎﻻر آن ﮔﺮوه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺳﺎل ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴـﺮى در ﻗﺼـﺮ‬
‫ﺑﻨﻰ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻗﺒﻴﺼﻪ ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﺣﻴﻪ ﻃﺎﻳﻰ و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ‬
‫اﻳﺎس ﻃﺎﻳﻰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﺣﻴﺮه‪ ،‬در ﻗﺼﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﭼﻮن از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن‬
‫اﺳﺪى ﺻﺪا وى درﺑﺎره وى ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪59‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻗﺮﺷﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺨﺪا ﺑﺎ او ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﺮﺷﻴﺎن ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻛﺴـﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺪا از ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ از دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻧﺸﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺘـﻰ ﺑﺨﻔـﺖ ﺑـﺮ او درآﻣـﺪ و ﻧﻴـﺰه را ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﺶ ﻓﺮو ﻛﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮى رﺳﺘﻢ روان ﺷﺪ و در ﻗﺎدس ﻛﻪ دﻫﻜﺪهاى ﻣﺠﺎور ﻋﺬﻳﺐ ﺑﻮد ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻣﺮدم‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳـﻌﺪ‬
‫در ﻗﺼﺮ ﻋﺬﻳﺐ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ و رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺎه وى ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در دﻳـﻮان وى ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه ﺑﺠﺰ ﺗﺒﻌﻪ و ﻏﻼﻣﺎن ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎن رﺳﺘﻢ و ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺘﻴﻖ‪ ،‬ﭘﻞ ﻗﺎدﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﺪ در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد و ﻗﺮﺣﻪاى ﺳﺨﺖ داﺷﺖ و اﺑﻮ ﻣﺤﺤﻦ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ ﺛﻘﻔـﻰ‬
‫در ﻗﺼﺮ وى ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮاﺑﺨﻮارى او را ﺣﺒﺲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن رﺳﺘﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻫﻮﺷﻴﺎر را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮة‬
‫ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺷﺘﻪ ﺗﺎﺑﻴﺪه ﺑﻮد و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ و ﺑـﺎﻻى ﮔـﻮش‬
‫اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮدى ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ رﺳﺘﻢ ﻛﻪ آن ﺳﻮى ﭘﻞ ﻋﺘﻴﻖ در ﺳﻤﺖ ﻋـﺮاق ﺟـﺎى داﺷـﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﻮى دﻳﮕﺮ در ﺳﻤﺖ ﺣﺠﺎز ﻣﻴﺎن ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻋﺬﻳﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﺗﻴﺮه روز و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺎزرﮔـﺎﻧﻰ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺰدورى ﻳﺎ ﺳﻔﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻰآﻣﺪﻳﺪ و از ﻏﺬاى ﻣﺎ ﻣـﻰﺧﻮردﻳـﺪ و از آﺑﻤـﺎن ﻣـﻰﻧﻮﺷـﻴﺪﻳﺪ و در ﺳـﺎﻳﻪﻫـﺎى ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻰآرﻣﺪﻳﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻴﺪ و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎوردﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﭼـﻮن ﻣـﺮدى اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎغ‬
‫اﻧﮕﻮرى داﺷﺖ و ﺷﻐﺎﻟﻰ در آن دﻳﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ﻳﻚ ﺷﻐﺎل ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺷﻐﺎل ﺑﺮﻓﺖ و ﺷﻐﺎﻻن را ﺑﻪ ﺑﺎغ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎغ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺳﻮراﺧﻰ را ﻛﻪ ﺷـﻐﺎﻻن از آن آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﻫﻤـﻪ را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪى ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر واداﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺴﺎل ﺑﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از آﺑﺎداﻧﻰ دﻳﺎرﻣﺎن‬
‫و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﻤﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪاﻳﺪ و ﻣﺎ ﺷﺘﺮاﻧﺘﺎن را ﮔﻨﺪم و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎر ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ ،‬از دﻳﺎر‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑﺴﻼﻣﺖ دارد‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻳﻢ و ﺑﺪﺗﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮﻓﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ آن ﻛـﺲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻋﻤﻮى ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﻛﺸﺖ و ﻣﺎل وى را ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺮدار و ﺧﻮن و اﺳﺘﺨﻮان ﻣـﻰﺧـﻮردﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﭘﻴﻐﻤﺒﺮى ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﻛﺘﺎب ﺑﺪو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺳﻮى ﺧـﺪا و دﻳـﻦ وى ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻜـﻰ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ او ﻛﺮد و دﻳﮕﺮى ﺗﻜﺬﻳﺐ او ﻛﺮد و آﻧﻜﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗـﺎ ﻫﻤـﻪ از‬
‫روى ﻳﻘﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺑﻪ دﻳﻦ وى ﮔﺮوﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ وى ﺻﺎدق اﺳﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ و او ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪60‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ وى ﺑﻤﻴﺮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸـﺖ ﻣـﻰرود و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻤﻠﻚ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺮا دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا و ﭘﻴﻤﺒـﺮ او‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎرى و ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺎ در آﻳﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ دﻳﺎرت از آن ﺗﺴﺖ و ﻛﺲ ﺟﺰ ﺑﻪ رﺿﺎى ﺗﻮ وارد آن ﻧﺸـﻮد و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ زﻛﺎت و ﺧﻤﺲ ﺑﺪﻫﻰ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮى ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻰ و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮى ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣـﺎ و ﺗـﻮ‬
‫داورى ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫رﺳﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ در ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ از ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬ﻓﺮدا ﻛﺎرﺗﺎن را ﻳﻜﺴﺮه‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻫﻤﻪﺗﺎن را ﻣﻰﻛﺸﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻨﺪ زدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺗﺎ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﺎ ﻋﻠﻒ و ﺧﺎك و ﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ﻣﻰزدﻧـﺪ و راه آﻣـﺎده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آراﻳﺶ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻻرى ﻗﻮم را ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄـﻪ ﻫـﻢ ﭘﻴﻤـﺎن ﺑﻨـﻰ اﻣﻴـﻪ‬
‫ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﻣﻴﻤﻨﻪ ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺠﻠﻰ داد و ﻣﻴﺴﺮه را ﺑﻪ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح ﺳﭙﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺟﻞ ﺑﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﭙﺮى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮب ﺑﺪان ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺮﭘﻮش آﻧﻬﺎ ﻃﻨﺎب ﺑﺎرﻫﺎ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ ﻃﻨـﺎب ﺑـﺎر ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﻰﭘﻴﭽﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﺮا ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن آﻫﻦ ﭘﻮش و ﻗﺒﺎﭘﻮش ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ در ﻗﺼﺮ ﺑﻮد و‬
‫ﺟﻨﮓ را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺳﻠﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﺼﻔﻪ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ زن ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻮده ﺑـﻮد ﺑـﺎ وى ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﻪ ﺟﻮﻻن آﻣﺪﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى درﻳﻎ از ﻣﺜﻨﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻣﺜﻨﻰ ﻧﺪارم‪ «.‬و ﺳﻌﺪ ﺳﻴﻠﻰ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه او زد‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را از روى ﻏﻴﺮت و ﺗﺮس ﻛﺮدى«‬
‫و ﭼﻮن اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﻛﻪ در ﻗﺼﺮ ﻋﺬﻳﺐ ﺑﻮد ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﻮﻻن ﺳﭙﺎه را ﺑﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺮاء ﻛﻨﻴﺰ ﺳﻌﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫وى ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى زﺑﺮاء! ﻣﺮا رﻫﺎ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﻗﻴﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﺪا ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪم ﺑﺎزﮔﺮدم‬
‫ﻛﻪ ﺑﻨﺪ آﻫﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺎى ﻣﻦ ﻧﻬﻰ‪«.‬‬
‫زﺑﺮاء وى را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﺑﻠﻘﺎ اﺳﺐ ﺳﻌﺪ را ﺑﺪو داد‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﺳـﻌﺪ از ﺑـﺎﻻى ﺣﺼـﺎر‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ و ﺧﺪا ﺟﻤﻊ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﭘـﻴﺶ زﺑـﺮاء ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و ﭘـﺎى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﻨﺪ وى ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ از ﺑﺎﻻى ﺣﺼﺎر ﺑﻴﺎﻣﺪ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺮق ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺪاﻧﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻮار آن ﺷﺪهاﻧﺪ و از زﺑﺮاء ﭘﺮﺳﻴﺪ و او ﻗﺼﻪ اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ را ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﻌﺪ آزادش ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻮد ﻧﺨﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ و دﻳﺪم ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻧﺨﻊ ﺷﺼﺖ ﺗـﺎ ﻫﺸـﺘﺎد ﺗـﻦ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آزادﮔﺎن را ﭘﻴﺶ ﻣﻰراﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪان آزادﮔﺎن را زﺑﻮن ﻛﺮد‪«.‬‬
‫‪61‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﺑﺠﻠﻰ ﻛﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻳﻜﻰ از ﺛﻘﻔﻴـﺎن ﺑـﺎ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻮد و از دﻳﻦ ﺑﮕﺸﺖ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻋﺮﺑـﺎن ﺟـﺎﻳﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺠﻴﻠـﻪ‬
‫آﻧﺠﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﺳﭙﺎه ﺑﻮدﻳﻢ و ﺷﺎﻧﺰده ﻓﻴﻞ ﺳﻮى ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و دو ﻓﻴﻞ ﺳﻮى ﺑﺎﻗﻰ ﺳﭙﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و‬
‫ﺧﺎر آﻫﻨﻴﻦ زﻳﺮ ﭘﺎى اﺳﺒﺎن ﻣﺎ ﻣﻰرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺗﻴﺮ ﺳﻮى ﻣﺎ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﮔﻔﺘـﻰ ﺑـﺎران اﺳـﺖ و اﺳـﺒﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺷﻴﺮان ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻴﻚ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﺷﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺎرﺳﻰ ﭼﻮن ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪازد ﺑﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻴﺮش ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻰﻛﺮد ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺛﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮار را‬
‫دﻓﻊ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺗﻴﺮ وى ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮو ﺳﻮى او رﻓﺖ و ﭘﺎرﺳﻰ ﺗﻴﺮى ﺑﺰد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤـﺎن وى ﺧـﻮرد و ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ وى درآوﻳﺨﺖ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ و دو ﻃﻮق و ﻳﻚ ﻛﻤﺮ ﺑﻨﺪ ﻃﻼ و ﻳﻚ ﻗﺒﺎى دﻳﺒﺎ از او ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا رﺳﺘﻢ را ﺑﻜﺸﺖ و اردوﮔﺎه وى را ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ در آن ﺑﻮد ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺷﺶ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻜﻪ رﺳﺘﻢ را ﺑﻜﺸﺖ ﻫﻼل اﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ وى را ﺑﺪﻳﺪ و ﺳﻮى او رﻓﺖ‬
‫و در آن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ رﺳﺘﻢ ﺑﻮد ﺗﻴﺮى ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎى او ﺧﻮرد و ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﻪ رﻛﺎب زﻳـﻦ دوﺧـﺖ و‬
‫رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ »ﺑﭙﺎﻳﻪ« ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻪ آﻣﺪ ﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻼل ﺑﻦ ﻋﻠﻔﻪ ﺑﻪ رﺳﺘﻢ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﻴﺎوﻳﺨﺖ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﻘـﺐ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن رﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻰ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺮاره رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‬
‫و ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ و در ﻋﺠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺸـﺎن در ﻋﺮﺑـﺎن ﻛـﺎرﮔﺮ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻛﺮهاى ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﺗﻴﺮى زد و آﻧﺮا ﺳﻮراخ ﻛﺮد و در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺳـﻮاران ﻣﺴـﻠﻤﺎن در‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﻟﻨﻮس ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳـﻮى دﻳـﺮ‬
‫ﻗﺮه و آن ﺳﻮى دﻳﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮﺿـﻊ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﺑﺎ ﻛﻤﻜﻴﺎن ﺷﺎم ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ در رﺳﻴﺪ و ﺳﻌﺪ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ او و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﺳـﻬﻢ‬
‫داد‪ .‬ﺳﻌﺪ از دﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ درد ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺟﺮﻳﺮم و ﻛﻨﻴﻪ اﺑﻮ ﻋﻤﺮو دارم«‬
‫»ﺳﻌﺪ در ﻗﺼﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﻴﺮوزى داد«‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻓﻴﺮوزى داد«‬
‫»و ﺳﻌﺪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ در ﻗﺼﺮ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮد«‬
‫»از ﺟﻨﮓ آﻣﺪﻳﻢ و ﺑﺴﻴﺎر زﻧﺎن ﺑﻴﻮه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪62‬‬

‫»اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن ﺳﻌﺪ ﻛﺲ ﺑﻴﻮه ﻧﺒﻮد«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﺴﺎن آﻣﺪ و ﻋﺬر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ و دﻣﻠﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ران‬
‫و ﻛﻔﻞ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻤﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وى را ﻣﻌﺬور داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺗﺮﺳﻮ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺳـﻌﺪ ﺑـﻪ ﺟـﻮاب‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»درﺑﺎره ﺑﺠﻴﻠﻪ آرزوﺋﻰ ﻧﺪارم«‬
‫»ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ روز ﺷﻤﺎر ﭘﺎداش ﻳﺎﺑﻨﺪ«‬
‫»ﻛﻪ ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﺳﻮاران رو ﺑﻪ رو ﺷﺪﻧﺪ«‬
‫»و ﺳﻮاران ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ«‬
‫»و ﻓﻴﻼن ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎﻫﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ«‬
‫»ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻪ روﻧﻖ ﺷﺘﺮان ﺗﻨﺪرو ﺑﻮد«‬
‫ﭘﺲ از آن ﭘﺎرﺳﻴﺎن از دﻳﺮ ﻗﺮه ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و آﻫﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و دﻳﺒﺎ و ﭘﺮﻧـﺪ‬
‫و ﺣﺮﻳﺮ و ﺳﻼح و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﻛﺴﺮى و دﺧﺘﺮان وى را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﻛﺴـﺎن‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ را رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ و ﻳـﺎران‬
‫وى را ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻟﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را ﭘﻴﺸﺪار ﺳﭙﺎه وى ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺠﻠـﻰ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻴﻤﻨﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ و زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ را ﺑﻪ ﻣﻴﺴﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺧﻮد ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دردى ﻛﻪ داﺷﺖ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻮن درد وى ﺑﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﮔﺮوه روان ﺷﺪ و در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ دﺟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ اردو زدﻧﺪ و ﺑﺎر ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﮔﺪار ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛـﺎﻓﺮى از ﻣـﺮدم ﻣـﺪاﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬راﻫﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭼﻨﺪان راﻫﻰ ﻃﻰ ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ« و آﻧﻬﺎ را از ﮔﺪارى ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﻄﺮﺑﻞ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺪار زد ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎى رﻓﺖ و ﭼﻮن ﻋﺒﻮر ﻛﺮد ﺳﻮاراﻧﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻛﺮد ﭘﺲ‬
‫از آن ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﺑﺎ ﺳﻮاران ﺧﻮد ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴـﺎﭘﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﮔـﺪار زدﻧـﺪ و ﻋﺒـﻮر‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻛﺲ اﻳﻦ ﮔﺪار را ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل ﺳﺎﺑﺎط رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻤﻴﻦ دﺷﻤﻦ آﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮدﻳـﺪ اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ در آﻣﺪ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺖ ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻜﺎن داد و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺮس ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﻋﺒﻮر داد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻻ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨـﮓ ﺟﻠـﻮﻻ‬
‫رخ داد ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫‪63‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آوردﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از دﺧﺘﺮان ﻛﺴﺮى و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮ او ﺑﻨﺎم ﻣﻨﺠﺎﻧﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻳﻜـﻰ از ﺷـﺎﻋﺮان ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮه اﺳﺒﺎن ﻧﻴﻜﻮى ﭼﺎق«‬
‫»ﻛﻪ ﺑﺎر ﺟﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﻰﺑﺮد«‬
‫»ﻛﻪ در راه رﺣﻤﺎن از ﺟﻬﻨﻢ رﻫﺎﻳﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد«‬
‫»و اﻳﻦ ﺑﻪ روز ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻮد و روز رﺳﺘﻢ«‬
‫»و روز ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻮﻓﻪ«‬
‫»و روزى ﻛﻪ دﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ رو در اﻓﺘﺎد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻓﺘﺤﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎى‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎش و ﺟﺰ اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻣﺠﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﭼﻴﺰى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ و زﻣﻴﻦ ﺟﻠﻮ روى ﻣﺎ ﮔﺸﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺑﺠﺎى ﺧﻮد ﺑﺎش و ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻜﻦ و ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺠﺮت و ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺟﻬﺎدى‬
‫درﺳﺖ ﻛﻦ و ﺷﻂ را ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻜﻦ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻧﺒﺎر ﻓﺮود آورد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺐ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ داد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺟﺰ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻧﻜﻮ دارد و ﻋﻠﻔﺰار ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺮﺑﺎن را ﻧﻜﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﺎورت ﺷﻂ‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﻦ و ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺰﻟﻰ آﻧﺠﺎ ﺑﺠﻮى‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻛﻮﻳﻔﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﻪ و ﺗﺐ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ و ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻨﻰ ﻋﻤﺮى را ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم اﻧﺼﺎر ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻰ‬
‫را ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻛﻮﻓﻪ آﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﻴﺎﻓﺖ و ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آن ﺳﺎل ﺳﻮى ﺷﺎم آﻣﺪه ﺑﻮد و در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﻓـﺮود آﻣـﺪ و اﻳﻠﻴـﺎ ﺷـﻬﺮ ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﻘﺪس ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺣﻨﻈﻠﺔ ﺑﻦ ﻃﻔﻴﻞ ﺳﻠﻤﻰ را ﺳﻮى ﺣﻤﺺ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷـﻬﺮ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ وى ﺑﮕﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺳﻤﻂ را ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻨﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻰ ﻣﺪاﻳﻦ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ذﻛﺮ اﺣﻮال ﻣﺮدم ﺳﻮاد‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪64‬‬

‫ﻗﺒﻴﺼﺔ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ وﻗﺘﻰ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ و ﺳﻌﺪ را از اﻳﻨﻜـﻪ در ﻗﺼـﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻌﺮى وى در دﻫﺎﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﮔـﺮ دروﻏﮕﻮﺳـﺖ ﻳـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ رﻳﺎ و ﻃﻠﺐ ﺷﻬﺮت ﮔﻔﺘﻪ زﺑﺎن و دﺳﺖ وى را از ﻣﻦ ﺑﺒﺮ«‬
‫ﻗﺒﻴﺼﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا ﮔﻮﻳﻨﺪه ﺷﻌﺮ ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻋﺎى ﺳﻌﺪ ﺗﻴﺮى ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﻪ زﺑـﺎن وى‬
‫ﺧﻮرد و ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻦ وى ﺑﺨﺸﻜﻴﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻠﻤﻪاى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ رﺟﺎى ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺟﺴﻮرﺗﺮ و دﻟﻴﺮﺗﺮ ﺑﻮد و در ﻗﺼﺮى ﻧﺎ اﺳﺘﻮار ﺟﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺻﻒ ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪«.‬‬
‫ام ﻛﺜﻴﺮ زن ﻫﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﺨﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺧﻮد در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮدﻳﻢ و ﭼـﻮن ﺧﺒـﺮ آﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪﻳﻢ و ﻗﻤﻘﻤﻪﻫﺎى آب ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺳﻮى زﺧﻤﻴﺎن رﻓﺘـﻴﻢ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد آب ﺑﻪ او دادﻳﻢ و از ﺟﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد ﺧﻼﺻـﺶ ﻛـﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻛﻮدﻛـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ دادﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻄﻴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻫﻴﭽﻴـﻚ از ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻋـﺮب ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺑﺠﻴﻠـﻪ و ﻧﺨـﻊ زن ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﺨﻌﻴﺎن ﻫﻔﺘﺼﺪ زن ﺑﻰﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺠﻴﻠﻪ ﻫﺰار زن داﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻫـﺰار ﻛـﺲ از ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻋـﺮب‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ ﺷﻮﻫﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﻌﻴﺎن و ﺑﺠﻴﻠﻴﺎن را ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻛﺎر اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر و اﺛﺎث ﺑﻰﭘﺮوا ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ زﻣﻴﻨﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻣﺜﻨﻰ ﭘﺲ از ﺧﺎﻟﺪ و اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ ﭘـﺲ از‬
‫ﻣﺜﻨﻰ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻟﻴﺜﻰ و ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ ﺳﻬﻰ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ اﻧﺼﺎرى اﻳﻦ ﺳﻤﺎك ﺑﺠـﺰ‬
‫اﺑﻮ دﺟﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ از زﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرى ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﻛﻪ زﻧﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را ﻫﻤـﺮاه آورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻔﺘﺼﺪ زن ﺑﻰﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎى ﺟﻨﮓ ﭘـﻴﺶ از‬
‫ﻓﺘﺢ و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻬﺎﺟﺮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣـﺮدم ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﺷﻮﻫﺮﺷـﺎن ﺷـﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ رﻓﺖ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﺲ از اﻳﻦ زن ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرى ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وى اروى دﺧﺘﺮ ﻋﺎﻣﺮ ﻫﻼﻟﻰ‪ ،‬ﻫﻼل ﻧﺨﻊ‪ ،‬ﺑـﻮد و‬
‫ﺧﻮاﻫﺮش ﻫﻨﻴﺪه زن ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻮد‪ .‬اروى ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻛـﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﺪ‪ «.‬و اﻳﻦ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع ﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﺷﻌﺮ وﺻﻒ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺗﻮ ﺑﺮاى ﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻈﺮ ﺑﺪه و ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ درﻫﻢﻫﺎ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ«‬
‫»ﺑﻪ ﺳﻤﺎك اﻧﺼﺎرى ﻳﺎ اﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ«‬
‫»ﺷﻮﻫﺮ ﻛﻦ«‬
‫»و اﮔﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ«‬
‫»رو ﺳﻮى ﺑﻜﻴﺮ ﻛﻦ«‬
‫‪65‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫»و ﻫﻤﻪﺷﺎن در اوج ﺑﺰرﮔﻴﻨﺪ«‬

‫»ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ درﺑﺎره ﻓﺮد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﺬﻳﺐ ﺗﺎ ﻋﺪن اﺑﻴﻦ و ازاﺑﻠﻪ ﺗﺎ اﻳﻠﻪ ﻋﺮﺑﺎن در اﻧﺘﻈﺎر ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺛﺒﺎت و زوال ﻣﻠﻚ ﭘﺎرﺳﻴﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺴﺖ و در ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﮔﻮش ﻓﺮا داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑـﻪﺑﻴﻨﻨـﺪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم آن ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﻛﺎرى در ﭘﻴﺶ داﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺎر ﻗﺎدﺳـﻴﻪ ﭼـﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد؟« و‬
‫ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ رخ داد ﺟﻨﻴﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ از آدﻣﻴﺎن ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه زﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻴﺴﺖ ﺑـﺮ ﻛـﻮﻫﻰ در ﺻـﻨﻌﺎ ﺷـﻌﺮى درﺑـﺎره ﺟﻨـﮓ ﻗﺎدﺳـﻴﻪ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران را ﺳﺘﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ رﻫﮕﺬر اﺷﻌﺎرى درﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻰﻛـﺮد و در‬
‫ﻫﻤﻪ دﻳﺎر ﻋﺮب اﺷﻌﺎرى در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ و ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ﭘﺎرﺳﻰ و ﻣﻘﺘﻮﻻن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻧﺎم ﻣﻌـﺎرﻳﻒ ﻧﻮﺷـﺖ و‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﻠﻪ ﻓﺰارى ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در رواﻳﺖ اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﻴﺴﻮر ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻌﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺲ ﺟﻨﮕﻰ دراز و اﺿﻄﺮاﺑﻰ ﺳﺨﺖ ﺧﺪا ﻣـﺎ را ﺑـﺮ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﻓﻴـﺮوزى داد و‬
‫روﺷﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ اﺳﻼﻓﺸﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﺑـﻪ ﺗﻼﻗـﻰ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺷﻜﻮه آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮدﺷﺎن ﻧﺪاد و ﺧﺪا ﺷـﻜﻮه آﻧﻬـﺎ را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﺮ رودﻫـﺎ و دل ﺑﻴﺸـﻪﻫـﺎ و درهﻫـﺎ ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻗﺎرى و ﻓﻼن و ﻓﻼن‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ و ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﻗﺮآن ﻫﻤﻰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻴﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺎن ﻧﺒﻮد و آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﺮﺗﺮى ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﺮ اﻳﻨﺎن ﻣﻘﺮر ﻧﺸـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از آﻣﺪن رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ از ﺻﺒﺤﺪم ﺗﺎ ﻧﻴﻤﺮوز از ﻛﺎرواﻧﻴﺎن‬
‫درﺑﺎره ﻣﺮدم ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻰﺟﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺸﺎرت آور را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺠﺎ؟« و او ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا دﺷﻤﻦ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺎ وى ﭘﻴﺎده ﻣﻰرﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ و ﻣﺮد ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰرﻓﺖ و ﻋﻤﺮ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ در آﻣﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻼم ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزاد ﭼﺮا ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻰ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرم ﺑﺎك ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪66‬‬

‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺘﻈﺎر وﺻﻮل ﻣﮋده و ﻓﺮﻣـﺎن ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻏﻨـﺎﻳﻢ ﺧـﻮد را وارﺳـﻰ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﻣﻰرﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮد را ﺳﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق از ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻪ در ﻳﺮﻣﻮك و دﻣﺸﻖ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺮاى ﻛﻤـﻚ ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻓﺮدا و ﭘﺲ ﻓﺮدا ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوه آﻧﻬﺎ روز اﻏﻮاث آﻣﺪﻧﺪ و آﺧﺮﻳﻨﺸـﺎن ﭘـﺲ‬
‫ﻓﺮداى ﻓﺘﺢ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪ ...‬در ﺟﻤﻊ ﻛﻤﻜﻴﺎن از ﻣﺮدم ﻣﺮاد و ﻫﻤﺪان و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻛﺲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ دوم ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺬﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺘﺢ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻋﻼﻗـﻪ دارم‬
‫ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎج را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮم در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ رﻓﺎه ﻫﻤﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﺎر ﻣﻌﺎش ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻳـﻚ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻴﺰى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوﺳﺖ دارم آﻧﭽﻪ را درﺑـﺎره ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ دل دارم ﺑﺪاﻧﻴـﺪ و آﻧـﺮا ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﻣﻦ ﺷﺎه ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺪه ﺧﺪاﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ او ﺳـﭙﺮدهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ آﻧﺮا ﻧﮕﻴﺮم و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺲ دﻫﻢ و دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﺑﺎﺷﻢ و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﺮوز ﺑﺎﺷﻢ و‬
‫اﮔﺮ آﻧﺮا ﻋﻬﺪه ﻛﻨﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻜﺸﺎﻧﻢ و ﻛﻨﺎره ﻧﮕﻴﺮم ﻛﻪ ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﻢ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺗﻴﺮه روز‬
‫ﺷﻮم ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻰ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺪت ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه اﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ از ﻣﺮدم ﺳﻮاد دﻋﻮى ﭘﻴﻤﺎن دارﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫داﻧﻴﻢ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺰ ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﻘﻴﺎ و ﺑﺴﻤﺎ و ﻣﺮدم اﻟﻴﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎى ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳـﻴﻪ وﻓـﺎ ﻧﻜـﺮده‪ .‬ﻣـﺮدم‬
‫ﺳﻮاد ادﻋﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﺠﺒﻮرﺷﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آوردهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺎ ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج اﺳﺪى ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺑﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻰ را ﻛـﻪ ﭘـﻴﺶ از ﻣـﺎ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻮده ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﻋﻮى دارﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﺟﺒﺎر آﻣﺪهاﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻫﻤـﻪ را‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻦ ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ وﺳﻴﻊ اﻓﺘﺎدهاﻳﻢ و زﻣﻴﻦ از ﻣﺮدم ﺧﺎﻟﻰ ﺷﺪه و ﺷﻤﺎر ﻣﺎ اﻧﺪك اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ و ﺟﻠﺐ ﻗﻠﻮب آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻳﻪ آﺑﺎدى زﻣﻴﻦ و ﺿﻌﻒ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮس و ﮔﻨﺎه ﻛﺎر ﻛﻨﺪ ﻧﺼﻴﺐ وى ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد و ﺟـﺰ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را زﻳﺎن ﻧﺰﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﭘﺎداﺷﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺖ ﭘﻴﺮو ﺳﻨﺖ ﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ راه راﺳﺖ رود ﻛﺎرش ﺳﺎﻣﺎن ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰ و‬
‫ﻈ ‪‬ﻠﻢ‪ ‬ر‪ ‬ﺑﻚ‪ ‬أَﺣ‪‬ﺪاً ‪«49 :18‬‬
‫ﺟﺪ‪‬وا ﻣﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤﻠُﻮا ﺣﺎﺿ‪‬ﺮاً و‪ ‬ﻻ ‪‬ﻳ ْ‬
‫ﺟﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و‪ ‬و‪ ‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺶ و ﭘﻴﻜﺎرﺟﻮﻳﺎن ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ادﻋﺎ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺸﺎن آوردهاﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫‪67‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﺎﻧﺪهاﻧﺪ و رﻓﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ادﻋﺎﻳﻰ ﻧﻜﺮدهاﻧـﺪ و ﻧﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﭼﻪ راى دارﻳﺪ؟«‬
‫ﻗﻮم ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﭘﻴﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ﻛﺎرى ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺮ اﻓﺰاى اوﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ‬
‫دﻋﻮى ﻛﻨﺪ و راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ ﭼﻮن ﮔﺮوه اول اﺳﺖ و اﮔﺮ دروﻏﮕﻮ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آﻳﻨـﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸـﺎن ﻟﻐـﻮ ﺷـﻮد و‬
‫ﺻﻠﺤﺸﺎن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮد و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺨﻴﺮ ﺷـﻮﻧﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺻـﻠﺢ آﻳﻨـﺪ و در ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ از زﻣﻴﻨﺸﺎن ﺑﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺨﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺎورز ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﻠﻴﺲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻞ و ﻋﻼ در ﻫﺮ ﭼﻴﺰ در ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻮارد ﺗﺴﺎﻫﻠﻰ آورده ﺑﺠـﺰ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﺬﻛﺎر ﻛﻪ درﺑﺎره ﺗﺬﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎر آن رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫در ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره ﻧﺰدﻳﻚ و دور و در ﺳﺨﺘﻰ و ﺳﺴﺘﻰ ﺗﺴﺎﻫﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﮔﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﻧﺮم ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺮاى ﻣﺤﻮ ﺳﺘﻢ و ازاﻟﻪ ﺑﺎﻃﻞ از ﺳﺘﻢ ﻗﻮﻳﺘﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻮ ﻛﻔـﺮ‬
‫رﺳﺎﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﺪه و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤـﻚ ﻧﻜـﺮده‬
‫در ﭘﻨﺎه ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ دﻋﻮى اﺟﺒﺎر دارد اﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳـﻮى ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺮده و ﺑﺠﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺼﺪﻳﻘﺸﺎن ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن را ﻟﻐﻮ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاب ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪه و ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻮن اﻫﻞ ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﻣﺎﻧـﺪه و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﻴﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻋﻮى دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ذﻣﻰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸـﺎن ﻟﻐـﻮ‬
‫ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده و ﺑﺮﻓﺘﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر وى را ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﮔـﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻴﺪ‬
‫دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻨﺸﺎن ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ و در ﭘﻨﺎه ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺟﺰﻳـﻪ دﻫﻨـﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ را از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻴﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و از ﺳـﻮاد دور ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و ذﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﭘﻴﻤـﺎن ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻰ ﺧﺮاج آﻧﻬﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ دﻋﻮى اﺟﺒﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻒ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎن دادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺎورزان را‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﻒ ﭘﻴﻤﺎﻧـﺪاران ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﻮال ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﻛﺴﺮى و ﻧﻴﺰ اﻣﻮال ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﻼم ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮدن ﻧﻨﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ و ﺑﺎ اﻣﻮاﻟﻰ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻮد ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻛﺴـﺎن ﺷـﺪ و ﺑـﺎﻗﻰ ﺳـﻮاد‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪68‬‬

‫ﻣﺸﻤﻮل ذﻣﻪ ﺑﻮد و ﺧﺮاﺟﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﺮى از آن ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮاج ﻛﺴﺮى از ﺳﺮ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻣﻮال‬
‫و داراﻳﻴﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﻛﺴﺮى ﺑﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و زن و ﻓﺮزﻧﺪ و ﻣﺎل ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﻮال آﺗﺸﻜﺪهﻫﺎ و ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ و ﻣﺮداﺑﻬﺎ‬
‫و ﮔﺬرﻫﺎ و ﻣﺘﻌﻠﻘﺎت ﺧﺎﻧﺪان ﻛﺴﺮى‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻛﻪ از اﻣﻮال ﻛﺴﺮى ﺑﻮد ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺳﻮاد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮد و ﻛﺴﺎن ﻣﻌﺘﻤﺪ و ﻣﻨﺘﺨﺐ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺮاى ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان اداره ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان در ﺑـﺎره‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻮاد و وﻻﻳﺘﺪاران ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﺎزع ﻛﺴﺎن در ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺗﻌﻠﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫از اﻳﻦ رو ﻏﺎﻓﻼن در ﻛﺎر اراﺿﻰ ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺧﻄﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻗﻮم ﺑﺎ ﺳﺒﻚ ﻋﻘﻼن ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸـﺪ وﻟـﻰ ﺧﺮدﻣﻨـﺪان رﺿـﺎ ﻧﺪادﻧـﺪ و ﻣﺘﺼـﺪﻳﺎن از راى‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺳﺒﻚ ﻋﻘﻼن ﺑﻰ اﺛﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮض ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ راى ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﺎر ﺳﺒﻚ ﻋﻘﻼن را ﻧﺪﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺒﺎدا در ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﺎﻣﺮ ﺷﻌﺒﻰ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪» :‬وﺿﻊ ﺳﻮاد ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﺮدﻣﺶ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ذﻣﻪ‬
‫دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻣﻘـﺮر ﺷـﺪ و در ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و روﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻴﺰ در دوﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬و اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﻛﺴﺮى‬
‫و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻫﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺳﻮاد را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺸﻮد و ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﻴﺎن آﻧﺠﺎ و ﻧﻬﺮ ﺑﻠﺦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻗﻠﻌﻪﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن زﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ و زﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﻮال ﺧﺎﻧـﺪان ﻛﺴـﺮى و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﻔﺘﻮح ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻧﺒﻮد ﺗـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻛﺴﺎن را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ و ذﻣـﻰ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻮاد و ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻰ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ‬
‫ﻗﻠﻌﻪاى ﺑﺮ ﻛﻮﻫﻰ و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪ و‬
‫ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎ آﻧﭽﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺤﺴﺎب آﻳﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺟﺰﻳﻪ دادن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬روﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪69‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﻀﻰ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز آﻳﻨﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮاد‬
‫و ﺟﺒﻞ ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ درﺑﺎره ﻏﻨﻴﻤﺘﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛﺎر ﺳﺮاﻧﻪ و ذﻣـﻪ ﻃﺒـﻖ آﺧـﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را از ﺗﺒﻮك ﺑﻪ دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه دوﻣﻪ اﻛﻴﺪر ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ را اﺳﻴﺮ ﻛﺮد و او را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ذﻣﻰ ﺷﻮد و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ دﻳﺎر وى ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ دو ﭘﺴﺮ ﻋﺮﻳﺾ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮى وى ﻣﻰآﻣﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﺟﺰﻳﻪ و ذﻣﻪ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﻳﺤﻨﺔ ﺑﻦ روﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﻳﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬روﻳﻪ ﻣﻌﻤﻮل ﭼﻮن رواﻳﺖ ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى‬
‫ﺟﺰ ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻋﺎدل و ﻣﺴﻠﻤﺎن رواﻳﺖ ﻛﻨﺪ دروغ آورده و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر از ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻮدﻧﺪ زن ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ اﮔـﺮ ﺑـﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ را روا ﻧﻤﻴﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و روا ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰان اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺤﺼ‪‬ﻨﺎت‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْﻣ‪‬ﻨـﺎت‪َ ‬ﻓﻤ‪‬ـﻦْ ﻣـﺎ ‪‬ﻣ َﻠﻜَـﺖ‪ ‬أَﻳ‪‬ﻤـﺎ ُﻧ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣـﻦ َﻓﺘَﻴـﺎ ‪‬ﺗ ُﻜﻢ‪‬‬
‫ﻄﻊ‪ ‬ﻣ ْﻨ ُﻜﻢ‪َ ‬ﻃﻮ‪‬ﻟًﺎ أَنْ ‪‬ﻳ ْﻨ ‪‬ﻜﺢ‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴ َﺘ ‪‬‬
‫»و‪ ‬ﻣﻦ َﻟﻢ‪ ‬ﻳ ‪‬‬
‫ا ْﻟ ‪‬ﻤﺆْﻣ‪‬ﻨﺎت‪«25 :4 ‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ ﻣﻜﻨﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ زﻧـﺎن ﻋﻔﻴـﻒ ﻣـﺆﻣﻦ ﺑﻨﻜـﺎح آورد از آﻧﭽـﻪ ﻣﺎﻟـﻚ آن‬
‫ﺷﺪهاﻳﺪ از ﻛﻨﻴﺰان ﻣﺆﻣﻨﺘﺎن ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫و ﻧﮕﻔﺘﻪ دﺧﺘﺮان اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺣﺬﻳﻔﻪ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻣﺪاﻳﻦ ﻛﺮد و زﻧـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪهام زﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ را ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪاى‪ ،‬ﻃﻼﻗﺶ ﺑﺪه‪.‬‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻰ ﺣﻼل اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺮام و ﻣﻘﺼﻮدت ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺣﻼل اﺳﺖ وﻟﻰ زﻧﺎن ﻋﺠﻢ دل اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو ﻛﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ را از زﻧﺎن ﻋﺮب ﺑﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‪ «.‬و آن زن را ﻃﻼق داد‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﻌﺪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮدﻳﻢ و زﻧﺎن ﻛﺘـﺎﺑﻰ را ﺑـﻪ زﻧـﻰ ﮔـﺮﻓﺘﻴﻢ ﻛـﻪ زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑﻘـﺪر ﻛـﺎﻓﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻃﻼﻗﺸﺎن دادﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز آﻳﻨﺪ و ﺟﺰﻳـﻪ ﺑﺪﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﻛﺴﺮى و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ و ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از آن ﺳﺨﻦ دادﻧﺪ و ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺎﻧﺪه و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻮاد ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻮد اﻣـﺎ ﻏﺎﻟـﺐ اﻫـﻞ‬
‫ﺳﻮاد ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪70‬‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺨﻌﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ آﻳﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛـﻪ ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ او ﻣﻘﺮر ﺷﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﻣﺎل وى ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ‪،‬‬
‫از زﻣﻴﻨﻬﺎى ﺳﻮاد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺟﺒﻞ ﺗﺎ ﻋﺬﻳﺐ و ﻧﻴﺰ زﻣﻴﻦ ﺟﺒﻞ رواﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺟﺒﻞ و ﻋﺬﻳﺐ روا ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﺑﻴﺮ و ﺧﺒﺎب و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و اﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ و اﺑﻦ ﻫﺒﺎر در زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن )از زﻣﻴﻨﻬﺎى ﺳﻮاد( ﺗﻴـﻮل‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻄﺎ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از وى ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺧﻄﺎ ﻛﺎرﺗﺮﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ دﻳـﻦ ﺧـﻮﻳﺶ را از‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻠﺤﻪ و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ و رﺑﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺗﻴﻮل داد‪ .‬دار اﻟﻔﻴﻞ را ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺗﻴـﻮل اﺑـﺎ‬
‫ﻣﻔﺰر داد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺗﻴﻮل داد‪ ،‬ﺗﻴﻮﻟﻬﺎ ﺑﺼﻮرت ﺑﺨﺸﺶ از ﺧﻤـﺲ ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺗﻴﻮل ﺑﺪه ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﻮﺗﺶ ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺮ ﻧﺎﻣﻪاى از ﺗﻮ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﻮﺗﺶ ﺑﻪ او ﺗﻴﻮل داده ﺷـﻮد و‬
‫ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ اﻳﻦ را ﺑﻜﺎر ﺑﻨﺪم ﺗﺎ از ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺟﺮﻳﺮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ و ﻧﻜﻮ ﻛﺮدى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮدى‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻴﻮل داد‪ ،‬ﻋﻠﻰ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻧﻴﺰ ﻛﺮد و ﺳﻴﻪ را ﺑﻪ ﻛﺮدوس ﺑﻦ ﻫـﺎﻧﻰ ﺑـﻪ ﺗﻴـﻮل داد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻏﻔﻠﻪ ﺟﻌﻔﻰ ﻧﻴﺰ ﺗﻴﻮل داد‪.‬‬
‫ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻏﻔﻠﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﻠﻰ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺗﻴﻮل ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ زﻣـﻴﻦ داد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻛﺠﺎ و ﻛﺠﺎ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻴﻮل ﺳﻮﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺑـﺎ ﻗـﻮﻣﻰ ﭘﻴﻤـﺎن ﻣـﻰﻛﻨﻴـﺪ ﺧﺮاﺑـﻰ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن را ﺑﻌﻬـﺪه‬
‫ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ‪ «.‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﺎﻣﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻰﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮاﺑﻰ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓ و ﻓﺘﺢ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ درﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد و رواﻳﺖ وى را از ﭘﻴﺶ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻨﻴﺎن ﺑﺼﺮه‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار واﻗﺪى ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را در ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ وﻻﻳﺘﻬﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺪاﻳﻨﻰ و در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان را ﺳﻮى‬
‫ﺑﺼﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ آﻧﺠﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﺷﻮد و ارﺗﺒﺎط ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﺪاﻳﻦ و اﻃﺮاف را از آﻧﺠﺎ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫‪71‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺳﻴﻒ‪ ،‬ﺑﺼﺮه در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ از ﺟﻠﻮﻻ و ﺗﻜﺮﻳﺖ و‬
‫ﺣﺼﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان از ﻣﺪاﻳﻦ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻤﺮ وى را آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﺮان ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻳﻌﻨـﻰ اﺑـﻦ ﻏـﺰوان ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺣﻴﺮه و اﻃﺮاف آن را ﺑﺮاى ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ﮔﺸﻮد و ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮادران ﭘﺎرﺳﻴﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ آﻳﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ ﺑﻔﺮﺳـﺘﻢ ﻛـﻪ ﻧﮕـﺬارى ﻣـﺮدم ﺣﻴـﺮه از‬
‫ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻰ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺤﻰ ﻧﺼﻴﺐ ﺷﻤﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﺮﻛـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ روان ﺷﻮ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﻰ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس و ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﻜﻢ ﻛﻦ و ﺑﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻦ و ذﻛﺮ ﺧـﺪا ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﮔﻮى‪«.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ و ﭼﻨﺪ ﻛﺲ روان ﺷﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از اﻋﺮاب و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻛـﺲ‪،‬‬
‫ﻛﻤﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪ و در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻷول‪ ،‬ﻳﺎ رﺑﻴﻊ اﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣـﺪ‪ .‬در آن‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺼﺮه را ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﻨﮕﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﺳﺨﺖ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ در ﺧﺮﻳﺒﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬در ﺣﺪود ﺧﺮﻳﺒﻪ و راﺑﻮﻗﻪ و ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ و ازد ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺖ ﺑﻨﺎ ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ‪:‬‬
‫دو ﺗﺎ دو ﺗﺎ در ﺧﺮﻳﺒﻪ ﺑﻮد و دو ﺗﺎ در ﻣﺤﻞ ازد ﺑﻮد و دو ﺗﺎ در ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻮد و ﻳﻜﻰ در راﺑﻮﻗﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺤﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاى وى وﺻﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﺟﻮاب داد ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﺟﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻦ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻜﻦ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻰ ﻧﻜﺮد و ﺑﺎ ﻛﺴﻰ روﺑﺮو ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد ﺑﺮو و ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮب رﺳﻴﺪﻳﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ دﻳﺎر ﻋﺠﻢ ﺷﺪﻳﺪ آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻤﺮﺑﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و آن دو ﺳﻨﮓ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳـﻦ ﺑﺼـﺮه ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻞ ﻛﻮﭼﻚ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﻰ روﻳﻴﺪه ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳـﺪ اﻳـﻦ ﺟـﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴـﺪ‪ «.‬و ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻓﺮات ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻓﺮات ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎ ﻗﻮﻣﻰ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛـﻪ ﭘﺮﭼﻤـﻰ‬
‫دارﻧﺪ و آﻫﻨﮓ ﺗﻮ دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻓﺮات ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﭼﺎﺑﻜﺴﻮار ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻨﻬﺎ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻃﻨﺎب ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺸﺎن اﻧﺪازﻳﺪ‬
‫و ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ رﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪن آﻏﺎز ﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪام‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن آﻓﺘﺎب ﻓﺮو ﺷﺪ ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ« و ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻫﻤـﻪ را ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و از آﻧﻬـﺎ ﺟـﺰ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻓﺮات ﻛﺲ ﺟﺎن ﻧﺒﺮد ﻛﻪ او را اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ از اﻳﻦ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫روزى ﺳﺨﺖ ﮔﺮم ﺑﻮد و ﻧﺴﻴﻤﻰ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻨﺒﺮى ﺑﺮاى ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺮآوردﻧﺪ و او ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬دﻧﻴـﺎ‬
‫ﺑﺴﺮ رﺳﻴﺪه و از آن ﭼﻴﺰى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮ رﻳﺰ ﻃﺮف ﺑﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺷﻤﺎ از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ دار اﻟﻘﺮار ﻣﻴﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪72‬‬

‫روﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻟﺐ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻨﮕﻰ ﻓﺮو اﻓﻜﻨﻨﺪ ﻫﻔﺘﺎد ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮو رود و آن را ﭘﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬
‫»ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻟﻨﮕﻪ از درﻫﺎى ﺑﻬﺸﺖ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل راه اﺳﺖ و روزى ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﭘﺮ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫روزى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﻳﺎر ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮدم و ﻏﺬاﻳﻰ ﺟﺰ ﺑـﺮگ درﺧـﺖ ﺑﻴﺎﺑـﺎﻧﻰ ﻧﺪاﺷـﺘﻴﻢ‬
‫ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻟﺒﻬﺎى ﻣﺎ ﻣﺘﻮرم ﺷﺪ و ﻣﻦ ﺑﺮدى ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و ﭘﺎره ﻛﺮدم و ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻫﻔﺖ‬
‫ﻛﺲ اﻣﻴﺮ ﻳﻜﻰ از وﻻﻳﺘﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺎ ﻛﺴﺎن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﻣﺎزﻧﻰ‪ ،‬از ﺑﻨﻰ ﻣﺎزن ﻣﻨﺼـﻮر‪ ،‬از ﻣـﺪاﻳﻦ ﺳـﻮى دروازه ﻫﻨـﺪ رﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺎﺣﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻧﺪﻛﻰ آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺰل ﻋﻮض ﻛﺮد و ﻛﺴﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻫﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ در ﺳﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﺳﻪ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻋﻮض ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎى ﮔﻠﻰ را‬
‫ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﭼﻬﺎرم ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺼﺮه ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻨﮓ آن ﮔﭻ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ دﺳـﺘﻮر‬
‫داده ﺷﺪ ﻧﻬﺮى از دﺟﻠﻪ روان ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻬﺮى ﺑﺮاى آب ﺧﻮردن ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و اﺳﻜﺎن ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه در ﺑﺼﺮه و اﺳـﻜﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﮔﻴﺮﻧﺪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ در ﻛﻮﻓﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه در ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺟﺎ ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻣﻘـﻴﻢ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺦ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺮى ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺨﻰ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺮ را ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن ﺑـﺎز ﻓﺮﺳـﺨﻰ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺮ را ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺴﺘﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻧﻬﺮ را ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃـﺮح ﻣﺤـﻼت ﺑﺼـﺮه را ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎر اﺳﻜﺎن ﺑﺼﺮه ﺑﺎ اﺑﻮ اﻟﺠﺮﺑﺎ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ دﻟﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﻴﻼن ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺼﺮ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺳﻠﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻄﺒﺔ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﺳﺪوﺳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺮﻳﺒﻪ ﺑﺼﺮه ﻫﺠﻮم ﻣﻰﺑﺮد‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺜﻨﻰ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺣﻴﺮه ﻫﺠﻮم ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و وﺿﻊ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﺒﺮ‬
‫داد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺪه ﻛﻤﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻋﺠﻤﺎن آﻧﺠﺎ ﻇﻔﺮ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و آﻧﻬﺎ را از دﻳﺎرﺷﺎن ﺑﻴـﺮون ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻟﺪ در رود زن ﻋﺠﻤﺎن اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى ﺑﺮ ﻋﺠﻤﺎن ﻣﺠﺎور ﺧﻮد ﻫﺠﻮم ﻣﻰﺑﺮى‪ ،‬ﻧﻜﻮ ﻛﺮدهاى‬
‫و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﺑﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎش و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪى را ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬در آﻧﺠﺎ ﻋﻘﺒﺪار ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎش‪ «.‬و او ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه آﻣﺪ و ﻗﻄﺒﻪ را آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎد و ﺳﻮى اﻫﻮاز رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دارس رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻰ از ﻋﺠﻤﺎن‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان را ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺘﺒﻪ! ﺗﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪ ﻣﻰﮔﻤﺎرم ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻧﻮاﺣﻰ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ و اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪاﻳﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﻃﺮاف آن ﺗﺴﻠﻂ‬
‫ﻳﺎﺑﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪام ﻛﻪ ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ را ﻛﻪ در ﺧﺪﻋﻪ و در ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ آﻣﺪ ﺑﺎ او ﻣﺸﻮرت ﻛﻦ و ﺣﺮﻣﺖ ﻛﻦ و ﻛﺴﺎن را ﺳﻮى ﺧﺪاى دﻋﻮت ﻛﻦ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‬
‫‪73‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫از او ﺑﭙﺬﻳﺮ و ﻫﺮ ﻛﻪ درﻳﻎ ﻛﺮد ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﺣﻘﺎرت ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻰ ﺗﺄﻣﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺎرى ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس‪ ،‬ﻣﺒﺎدا دﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺒﺮ ﮔﺮاﻳﺪ و ﻳﺎراﻧـﺖ را ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑـﺪ دل ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺗـﻮ ﺻـﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫داﺷﺘﻪاى و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وى از ﭘﺲ ذﻟﺖ‪ ،‬ﻋﺰت ﻳﺎﻓﺘﻪاى و از ﭘﺲ ﺿﻌﻒ ﻧﻴﺮو ﮔﺮﻓﺘﻪاى و اﻣﻴﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﺷـﺎه‬
‫ﻣﻄﺎع ﺷﺪهاى ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ و ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻰ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻌﻤﺘﻰ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺗﺮا‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺘﻰ ﻧﺒﺮد و ﺑﺎ زﻳﺮ دﺳﺘﺎن ﮔﺮدﻧﻔﺮاز ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻌﻤﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﮔﻨﺎه ﺑﭙﺮﻫﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ از ﮔﻨﺎه‬
‫ﺑﻴﻢ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺗﺮا ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺐ دﻫﺪ و ﺧﻄﺎﻳﻰ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﺟﻬـﻨﻢ روى ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺗﺮا و ﻣﺮا از اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﻣﺼﻮن دارد‪ ،‬ﻣﺮدم وﻗﺘﻰ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رخ ﻧﻤﻮد ﺳﻮى ﺧﺪا ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺷـﺎن‬
‫دﻧﻴﺎ ﺑﻮد ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر دار و دﻧﻴﺎ را ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺪار و از ﺳﻘﻮط ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎش‪«.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪ و ﭼﻮن ﻧﻴﺰارﻫﺎ را ﺑﺪﻳﺪ و ﺻﺪاى ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ را‬
‫ﺑﺸﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده در اﻗﺼﺎى ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻋـﺮب و روﺳـﺘﺎى ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﺪﻳﺎر ﻋﺠﻤـﺎن‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﮔﻴﺮم ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ «.‬و در ﺧﺮﻳﺒﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ از ﭼﺎﺑﻜﺴـﻮاران در اﺑﻠـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺣﻔﺎﻇـﺖ آن ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ اﺑﻠـﻪ ﺑﻨـﺪرﮔﺎه‬
‫ﻛﺸﺘﻰﻫﺎﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﭼﻴﻦ و ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺮﻓﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ اﺟﺎﻧﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه ﮔﺮﻓـﺖ و در ﺣـﺪود‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم اﺑﻠﻪ ﺳﻮى وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﺳﺪوﺳﻰ و ﻗﺴﺎﻣﻪ ﺑـﻦ‬
‫زﻫﻴﺮ ﻣﺎزﻧﻰ را ﺑﺎ ده ﺳﻮار ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻓﺮارى را ﺑﺎز ﭘﺲ راﻧﻴﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ را از ﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﺮ آﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺸﺘﻦ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺷـﺘﺮ ﺟﻨـﮓ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﺮﺑـﺎن ﻏﻠﺒـﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬و ﻋﺠﻤﺎن ﭼﻨـﺪ روز در ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺧﺪا ﺗﺮس در دﻟﻬﺎﺷﺎن اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎى ﺳﺒﻚ وزن را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و از ﻓﺮات ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﺷـﻬﺮ‬
‫را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى ﻛﺎﻻ و ﺳﻼح و اﺳﻴﺮ و ﻧﻘﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻧﻘﺪ را ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ دو درم رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﻪ ﺿﺒﻂ اﺑﻠﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺧﻤﺲ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑـﺎﻗﻰ را ﻣﻴـﺎن ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد و ﻣﺎ وﻗﻊ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫داود ﺑﻦ اﺑﻰ ﻫﻨﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺑﻠﻪ ﺷﺸﺼﺪ درم ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ دو درم ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻛﺪام از دو درم ﮔﺮﻓﺘﮕﺎن ﻓﺘﺢ اﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دو ﻫﺰار درم ﻋﻄﺎ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ اﺑﻠﻪ در رﺟﺐ ﻳﺎ ﺷﻌﺒﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻓﺘﺢ اﺑﻠﻪ دوﻳﺴﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮه و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﺷـﺒﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﺒﺪ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﻠﻮى و رﺑﻴﻌﺔ اﺑﻦ ﻛﻠﺪة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺼﻠﺖ ﺛﻘﻔﻰ و ﺣﺠـﺎج‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪74‬‬

‫ﻋﺒﺎﻳﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ در ﻓﺘﺢ اﺑﻠﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺎرث را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺳـﻮى ﻋﻤـﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم دﺷﺖ ﻣﻴﺸﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ« و ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮزﺑﺎن دﺷﺖ ﻣﻴﺸﺎن روﺑﺮو ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و او را اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻗﺒﺎ‬
‫و ﻛﻤﺮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ آن را ﻫﻤﺮاه اﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﺠﻴﻪ ﻳﺸﻜﺮى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻠﻴﺢ ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﺠﻴﻪ را ﺑﺎ ﻛﻤﺮ ﺑﻨﺪ ﻣﺮزﺑﺎن دﺷﺖ ﻣﻴﺸﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻄﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رو ﻛﺮده و از ﺑﺴﻴﺎرى ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه در زﺣﻤﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﺼﺮه راﻏﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و رو ﺳﻮى آن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺘﺒﻪ از اﺑﻠﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﺮزﺑﺎن دﺷﺖ ﻣﻴﺸﺎن ﻛﺴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﻓﺮاﻫﻢ آورد‬
‫و ﻋﺘﺒﻪ از اﺑﻠﻪ ﺳﻮى وى رﻓﺖ و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺠﺎﺷﻊ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﺳﻮى ﻓﺮات ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷـﻬﺮى آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻮد و ﻋﺘﺒﻪ ﺳﻮى ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﺎز آﻳﺪ و ﭼـﻮن ﺑﻴﺎﻣـﺪ‬
‫ﺳﺎﻻر ﻗﻮم اوﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻓﺮات ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻓﻴﻠﻜﺎن ﻳﻜﻰ از ﺑﺰرﮔﺎن اﺑﻦ ﻗﺒﺎد ﺟﻤﻌﻰ را‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺳﻮى او رﻓﺖ و در ﻣﺮﻏﺎب ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻐﻴـﺮه ﻇﻔـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ‪ ،‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ را ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟ ﻣﻰداﻧﻰ ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﺎر ﻣﻐﻴﺮه را ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد و ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺘﺒﻪ در راه ﺑﻤﺮد و ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﺳﺎﻻر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺘﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﻴﺸﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻐﻴﺮه ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓـﺖ و ﺑﺎرﻫـﺎى ﺳـﻨﮕﻴﻦ را‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ دﺟﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬ارده دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻛﻠﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﻮب اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﺮﭘﻮش ﺧـﻮد ﭘﺮﭼﻤـﻰ ﺑﺴـﺖ و زﻧـﺎن ﺳـﺮ ﭘﻮﺷـﻬﺎى ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و وﻗﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻮن ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻤﻚ رﺳﻴﺪ و ﻋﻘـﺐ ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﻘﻴﺒﺸـﺎن‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادى از آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﻣﻀﺮب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻋﺘﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻜﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺎن ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﻴﺸﺎن اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻳﺴﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ اﻟﺤﺴـﻦ ﺑﺼـﺮى ﻛﻨﻴـﻪ ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫ارﻃﺒﺎن ﺟﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻮن ﺑﻦ ارﻃﺒﺎن‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻓﺘﺢ اﺑﻠﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ و ﻳﻚ دﻳﮓ ﻣﺴﻴﻦ ﺟﺰو ﺳﻬﻢ ﻣﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻴﻚ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ ﻃـﻼ‬
‫ﺑﻮد و ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ در آن ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﻳﮓ را ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻨﻈﺮش ﻣﺴﻴﻦ ﺑﻮده‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد ﺑﺪو ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻛﻨﻴـﺪ و ﮔـﺮ ﻧـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮدم و دﻳﮓ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و رﻳﺸﻪ اﻣﻮال ﻣﺎ از آﻧﺠﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮه دﺧﺘﺮ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎن ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم اﺑﻠﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ ﺷﻮﻫﺮ و ﭘﺴﺮ ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و دو درم و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻮﻳﺰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﻠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻄﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻄﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻮب درﺧﺘﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻮى دﺷﻤﻦ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑـﺎ‬
‫اوﻟﻴﺸﺎن ﻛﺎرى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﺸﺎن ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮى ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺗﻜﺒﻴـﺮ‬
‫دوم ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﺮﻛﺒﻬﺎﻳﺸﺎن روى ﭘﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻨﺎ ﻛﺮد راﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ و ﻣﺎ ﺳﺮﻫﺎ را ﻣﻰدﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰاﻓﺘﺎد اﻣﺎ ﻧﻤﻰدﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزﻧﺪ و ﺧﺪا ﻓﺘﺢ‬
‫ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻛﻠﺪه زن ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﺑﻮد و ﺧﻮاﻫﺮ وى ارده دﺧﺘـﺮ ﺣـﺎرث‪ ،‬زن‬
‫ﺷﺒﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺠﻠﻰ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺎﻻرى ﺑﺼﺮه ﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان وى اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻧﺎﻓﻊ و ﺷﺒﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒـﺪ ﺑـﺎ‬
‫وى آﻣﺪﻧﺪ و زﻳﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد و ﭼـﻮن اﺑﻠـﻪ را ﺑﮕﺸـﻮدﻧﺪ ﻛـﺲ ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛﻨـﺪ و زﻳـﺎد‬
‫ﻗﺴﻤﺘﮕﺮﺷﺎن ﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﭼﻬﺎرده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و ﮔﻴﺴﻮى آوﻳﺨﺘﻪ داﺷﺖ و ﻫﺮ روز دو درم ﺑﻪ او ﻣﻰدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﺎﻻرى ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑـﻮد و ﮔﻔﺘـﺎر اول درﺳـﺖﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﺳﺎﻻرى ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻮد ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺛﻘﻔﻰ را ﺳﺎﻻر ﺑﺼﺮه ﻛﺮد و دو‬
‫ﺳﺎل در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮد و درﺑﺎره وى ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺳﺎﻻر ﺑﺼﺮه ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻋﻤـﺮ ﭘـﺲ از‬
‫ﻋﺘﺒﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ و ﭘﺲ از او ﻣﻐﻴﺮه را ﺳﺎﻻر ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ و ﻳﺎران وى را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷـﺮاﺑﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺪ زد و اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ را ﻧﻴﺰ ﺣﺪ زد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪76‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻘﻮﻟﻰ ﺳﺎﻻر ﻣﻜﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻳﻤﻦ ﻳﻌﻠﻰ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻨﻴﻪ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﺷﺎم اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة اﺑﻦ ﺟﺮاح و ﺳﺎﻻر ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ‬
‫اﻟﻌﺎص و ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻋﻤﺎن ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت در آﻣﺪ‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻛﻮﻓﻪ را ﺷﻬﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﺑﻘﻴﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻛﻮﻓﻪ رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻨﻰ رﻫﺒـﺮى ﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ ﭘﺸـﻪ ﻧـﺪارد و از ﻓـﻼت‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و ﺟﺎﻳﻰ را ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻛﻮﻓﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺮج اﻟﺮوم‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﻣﺮج اﻟﺮوم رخ داد و ﻣﺎﺟﺮا ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺎ ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ وﻟﻴﺪ از دﻣﺸﻖ آﻫﻨـﮓ‬
‫ﺣﻤﺺ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻳﺮﻣﻮك ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﻓﺖ و ﻫﻤﮕﻰ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ذو اﻟﻜـﻼع اردو زدﻧـﺪ و‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻫﺮﻗﻞ رﺳﻴﺪ و ﺗﻮذراى ﺑﻄﺮﻳﻖ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﺳﺒﺰهزار )ﻣﺮج( دﻣﺸـﻖ در ﻏـﺮب ﺷـﻬﺮ اردو زد و اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﻣﺮج اﻟﺮوم و ﺟﻤﻊ آﻧﺠﺎ ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ زﺧﻤﻰ‬
‫ﺑﻮد و ﭼﻮن اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در ﻣﺮج اﻟﺮوم اردو زد ﻫﻤﺎن روز ﺷﻨﺲ روﻣﻰ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺎه ﺗﻮذرا ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى‬
‫و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ رﺳﻴﺪ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اردو زد و ﭼﻮن ﺷﺐ در آﻣﺪ اردوﮔﺎه ﺗﻮذرا ﻛـﻪ ﺧﺎﻟـﺪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ آن ﺑـﻮد‬
‫ﺧﺎﻟﻰ ﺷﺪ‪ ،‬اردوﮔﺎه اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻨﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻮذرا ﺳﻮى دﻣﺸﻖ ﻣـﻰرود و راى وى و‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ او را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻮذرا رﻓـﺖ و ﭼـﻮن‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن از ﻛﺎر ﺧﺎﻟﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺗﻮذرا ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺟﻨﮓ درﮔﻴﺮ ﺷﺪ و وﻗﺘﻰ ﺧﺎﻟﺪ رﺳﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﻮد و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ روﻣﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و از ﭘﻴﺶ رو و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﻫﻤﻰﺷﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﻫﻤـﻪ از ﭘـﺎى در‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻌﺪودى از اﻳﺸﺎن ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺮﻛﺐ و ﻟﻮازم و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن آن را ﺑﺮ ﻳﺎران ﺧﻮد و ﻳﺎران ﺧﺎﻟﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻳﺰﻳﺪ ﺳﻮى دﻣﺸـﻖ رﻓـﺖ و ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﺳﻮى اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻛﻪ ﺗﻮذرا را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎ ﺗﻮذرا و ﺷﻮذرا را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ«‬
‫»و ﭘﻴﺶ از او ﻧﻴﺰ ﺣﻴﺪر را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ«‬
‫»و اﻛﻴﺪر را«‬
‫از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﻮذرا رﻓﺖ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺷﻨﺲ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و در ﻣﺮج اﻟﺮوم ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از روﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺷﻨﺲ را ﺑﻜﺸﺖ و ﻣﺮج از ﻛﺸﺘﮕﺎن روﻣﻰ ﭘﺮ ﺷﺪ و زﻣﻴﻦ از آن ﺑﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﺪر ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﻛﻨﺎﻧﺸﺎن ﺗﺎ ﺣﻤﺺ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺣﻤﺺ‬
‫‪77‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻴﻒ در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره اﺑﻰ ﻋﺜﻤﺎن دارد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺮﻗﻞ از ﻛﺸـﺘﺎر ﻣـﺮدم ﻣـﺮج ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺣﻤﺺ را ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﺳﻮى ﺣﻤﺺ رود و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻏﺬاى ﻋﺮﺑﺎن ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻴﺸﺎن ﺷﻴﺮ ﺷﺘﺮ‪ ،‬اﻛﻨﻮن زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در روزﻫﺎى ﺳﺮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎ ﺗﺎﺑﺴـﺘﺎن ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻴﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ زﻧﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه از اردوﮔـﺎه ﺧـﻮﻳﺶ ﺳـﻮى رﻫـﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﻋﺎﻣﻞ وى ﺣﻤﺺ را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﺺ اردو زد و ﺧﺎﻟﺪ از ﭘﺲ وى ﺑﻪ آﻫﻨـﮓ‬
‫ﺣﻤﺺ آﻣﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ روﻣﻴﺎن در روزﻫﺎى ﺳﺮد‪ ،‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠـﻪ ﻣـﻰﺑﺮدﻧـﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از‬
‫ﺳﺮﻣﺎى ﺳﺨﺖ و روﻣﻴﺎن از ﻃﻮل ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﺪا ﺗﺤﻤﻠﺸﺎن داد و ﻓﻴﺮوزى ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎد ﺗﺎ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮﻓﺖ و روﻣﻴﺎن ﺣﺼﺎرى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﺰﻫﺮاى ﻗﺸﻴﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در ﺣﺼﺎر ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪاﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺳﺮﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻮردﻧﻰ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺒﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ روﻣﻴﺎن از ﺟﻨﮓ ﺑﺎز ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻮردﻧﻰ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﭘﺎى‬
‫ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن در ﭘﺎﭘﻮﺷﻬﺎ ﻣﻰاﻓﺘﺎد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﺎﭘﻮش ﺳﺒﻚ داﺷﺘﻨﺪ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺘﺸﺎن آﺳﻴﺐ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﻗﻮم ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎه در ﻗﺪرت و ﻗﻮت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺠﺎﺳﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺎدﺛـﻪاى رخ‬
‫ﻧﺪاده« و ﭘﻴﺮ آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮﻓﺖ و اﻣﻴﺪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻴﺴﺘﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ ﺑﻴﻤﺎرى ﺑﺮﺳﺎم ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ در زﻣﺴﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻰآﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﭘﺮﺗﺤﻤﻠﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺠﻨﮓ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫راى ﻣﺮا ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺮى ﺧﺮف اﺳﺖ و از ﺟﻨﮓ ﺑﻰﺧﺒﺮ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﭘﻴﺮان ﻏﺴﺎن و ﺑﻠﻘﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺻـﺒﻮرى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻳـﺎم ﺣﻤـﺺ ﭘـﺎداش داد و ﻣـﺮدم‬
‫ﺣﻤﺺ را دﭼﺎر زﻟﺰﻟﻪ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ روﻣﻴـﺎن در ﺷـﻬﺮ‬
‫دﭼﺎر زﻟﺰﻟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و دﻳﻮارﻫﺎ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ و ﻫﺮاﺳﺎن ﭘﻴﺶ ﺳﺮان و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ راى ﺑﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪادﻧﺪ و ﻗﻮم را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر در ﺷﻬﺮ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ و ﺑﺎز ﻗﻮم ﻫﺮاﺳﺎن ﭘﻴﺶ ﺳﺮان و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻣﮕـﺮ ﻋـﺬاب‬
‫ﺧﺪا را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪78‬‬

‫ﻗﻮم از ﺑﺎﻻى ﺣﺼﺎر ﻧﺪا دادﻧﺪ‪ :‬ﺻﻠﺢ! ﺻﻠﺢ!‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺎﺟﺮا ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻮﻳﮓ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﺷﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ اﻣﻼك و‬
‫ﺑﻨﺎﻫﺎى روﻣﻴﺎن را رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻠﺢ دﻣﺸـﻖ‬
‫ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ دﻳﻨﺎر ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻏﻠﻪاى از ﺣﺎﺻﻞ ﻫﺮ ﺟﺮﻳﺐ ﺑﻄﻮر داﻳﻢ‪ ،‬در ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﺳﺨﺘﻰ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻰ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪ ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻠﺢ دﻣﺸﻖ و اردن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺗﻌﻬﺪ ﭼﻴﺰى ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﭼـﻪ در ﮔﺸـﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﭼـﻪ در‬
‫ﺳﺨﺘﻰ و ﺑﻌﻀﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اداره اﻣﻼﻛﻰ را ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﻗﻮم واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧـﻮد آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه‪ ،‬ﺳﻤﻂ ﺑﻦ اﺳﻮد را ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻣﺌﻨﺎس را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﻜﻮن و اﺑﻦ ﻋﺎﺑﺲ و ﻣﻘﺪاد را‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻠﻰ و ﺑﻼل و ﺧﺎﻟﺪ و ﺻﺒﺎح ﺑﻦ ﺷﺒﻴﺮ و ذﻫﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻄﻴﻪ و ذو اﻟﺸﻤﺴﺘﺎن را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ‬
‫وﻻﻳﺖ ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و او ﺧﻮد در اردوﮔﺎه ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻤﺲﻫﺎ را ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ از آب ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه رﻓﺘﻪ و در رﻫﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﻧﻬﺎن ﻣﻰﺷﻮد و ﮔﺎﻫﻰ ﻧﻤﻮدار‪ .‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ او را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺲ از آن وى را‬
‫ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷﺖ در ﺷﻬﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻤـﺎن و ﻣـﺮدم ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ و دﻟﻴـﺮ از‬
‫ﻋﺮﺑﺎن ﺷﺎم را ﺑﺨﻮان‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ان ﺷﺎء اﷲ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﻓﺘﺢ ﺣﻤﺺ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺳﻮى ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬روﻣﻴﺎن ﺑﺴﺎﻻرى ﻣﻴﻨﺎس ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻫﺮﻗﻞ ﺳﺮ روﻣﻴﺎن و ﺑﺰرگ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﺳﻮى او ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و در ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﻣﻴﻨﺎس ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و از ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﭼﻨﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ آن دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و روﻣﻴـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎى ﻛﺸﺘﻪ وى ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺲ ﺳﻮى ﺧﺎﻟﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎﻧﻨـﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮ ﺟﻨﮓ وى ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺎﻟﺪ از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را واﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ از ﻣﺎﺟﺮا ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺧﻮدش را ﺳﺎﻻر ﻛﺮد ﺧﺪا اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻴـﺎﻣﺮزد ﻛـﻪ ﻣـﺮدان را‬
‫ﻣﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺖ‪ «.‬زﻳﺮا وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺧﺎﻟﺪ و ﻣﺜﻨﻰ را ﻋﺰل ﻛﺮده ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺰﻟﺸﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺒﻮد وﻟﻰ ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ را ﺑﺰرگ ﻣﻰﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﻛﻨﻨـﺪ‪ «.‬و ﭼـﻮن ﺧﺎﻟـﺪ در‬
‫ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻋﻤﺮ درﺑﺎره او ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺪر ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ در اﺑـﺮ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‬
‫ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﺑﺮآرد‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺳﻮى ﻣﺎ ﻓﺮود آرد‪«.‬‬
‫‪79‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻫﻞ ﺣﻤﺺ را ﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻠﺢ ﺣﻤﺺ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮ را وﻳﺮان ﻛﻨﺪ و آن را وﻳﺮان ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺣﻤـﺺ و‬
‫ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ﻫﺮﻗﻞ واﭘﺲ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ واﭘﺲ رﻓﺘﻦ وى آن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻴﻨﺎس را ﺑﻜﺸﺖ و روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎى ﻛﺸﺘﻪ وى ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ را رﻫﺎ ﻛﺮد ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از ﻛﻮﻓﻪ از راه ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‬
‫از دﻳﺎر ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﻠﺒﻴﺎن و ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه آﻣﺪ و ﺷﻬﺮﻫﺎى ﺟﺰﻳﺮه را از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻗﻞ ﻣﻨﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم‬
‫ﺟﺰﻳﺮه در ﺣﺮان ورﻗﻪ و ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻪ روﻣﻴﺎن ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻰ وﻟﻴﺪ را در ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺠـﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﻴـﺎض از ﺣـﺪود ﺷـﺎم و ﻋﻤـﺮو ﻋﺒـﺪ اﷲ از ﺣـﺪود ﺟﺰﻳـﺮه‬
‫ﺑﺴﺮزﻣﻴﻦ روم‪ ،‬ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﻧﺘﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺗﺎﺧـﺖ و ﺗـﺎزى‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪوران اﺳﻼم در ﺧﺎك روم رخ داد و ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺧﺎﻟﺪ ﺳـﻮى ﻗﻨﺴـﺮﻳﻦ آﻣـﺪ و آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻛﺮد اﻣﺎرت ﻳﺎﻓﺖ و ﭼﻮن ﻣﻌﺰول ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺷﺎم ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﭼـﻮن ﻛـﺎر ﺷـﺎم روﻧـﻖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻌﺰوﻟﻢ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮﻗﻞ ﺳﻮى ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ رﻓﺖ‪ .‬در وﻗﺖ رﻓﺘﻦ وى و رﻫﺎ ﻛﺮدن وﻻﻳـﺖ ﺷـﺎم‬
‫ﺧﻼف اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺴﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد و ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺴﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻫﺮﻗﻞ ﺳﻮى ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ‬
‫اﺑﻮ اﻟﺰﻫﺮاى ﻗﺸﻴﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺮﻗﻞ از رﻫﺎ ﺑﺮﻓﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗـﻮ ﺑﺎﺷـﻴﻢ‪ «.‬و از ﻫﻤﺮاﻫـﻰ وى درﻳـﻎ ﻛﺮدﻧـﺪ و از او و از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻨـﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ زﻳﺎد ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻰ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ در اﻣـﺎرت‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ ﻗﺼﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻫﺮﻗﻞ ﺗﺎ ﺷﻤﺸﺎط ﻋﻘﺐ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻪ رﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ آﻣﺎده ﺑﺎش داد‬
‫و راه ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﻜﻰ از روﻣﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﻴﺮ ﺑﻮد و ﺟﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد ﭘـﻴﺶ وى آﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا از اﻳﻦ ﻗﻮم ﺧﺒﺮ ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﻧﮕﺮى ﺑﻪ روز ﺳﻮاراﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷـﺐ راﻫﺒـﺎن‪ ،‬در ﻗﻠﻤـﺮو‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺑﻬﺎ و در ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺳﻼم و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ ﭼﻨﺪان در ﻣﻘﺎﺑـﻞ وى ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﻣﻴﺎﻧﺶ ﺑﺮدارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﺮﻗﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ اﻳﻦ ﺟﺎ را ﻛﻪ اﻛﻨﻮن زﻳﺮ ﭘﺎى ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻗﻞ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻣﻰآﻣﺪ و ﺳـﻮرﻳﻪ را ﺗـﺮك ﻣـﻰﻛـﺮد ﺳـﻮى روم ﺑـﺎز‬
‫ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ اى ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬درود ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪه و ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪80‬‬

‫و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮى ﺣﻤﺺ آﻣﺪﻧﺪ از آب ﮔﺬﺷﺖ و رﻫﺎ را ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻛﺮد و آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺳﻘﻮط ﻛﺮد و ﻣﻴﻨﺎس ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﺮﻗﻞ ﺳﻮى ﺷﻤﺸـﺎط واﭘـﺲ رﻓـﺖ و ﭼـﻮن از آﻧﺠـﺎ ﺑـﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ روم در آﻣﺪ ﺑﺮ ﺗﭙﻪاى ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﺳﻮى ﺳﻮرﻳﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬درود ﺑـﺮ ﺗـﻮ اى ﺳـﻮرﻳﻪ! درود وداع‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ روﻣﻰ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺮس‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﺷﻮم ﺗﻮﻟـﺪ ﻳﺎﺑـﺪ و اى ﻛـﺎش ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﻧﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر وى ﺑﺮاى روﻣﻴﺎن ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻠﺦ دارد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺮﻗﻞ از ﺷﻤﺸﺎط در آﻣﺪ و وارد روم ﺷﺪ ﺳﻮى ﺳـﻮرﻳﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ درود ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺘﻮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ اﻣﺎ اﻳﻨﻚ درود ﺑﺮ ﺗﻮ اى ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬درود ﺟﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ روﻣﻰ ﺳﻮى ﺗﻮ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﺮس‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻮﻟﻮد ﺷﻮم ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻜﺎش ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ «.‬اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻗﺴـﻄﻨﻄﻨﻴﻪ رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﻣﺮدم ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﻣﻴﺎن اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ و ﻃﺮﺳﻮس را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﻦ اﻧﻄﺎﻛﻴـﻪ و دﻳـﺎر روم در آﺑـﺎدى‬
‫ﻋﺒﻮر ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ را ﺧﺎﻟﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺴﻰ را آﻧﺠﺎ ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺴﺎ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ آن‬
‫ﻛﻤﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﭙﺎه را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻏﺰه‬
‫ﻋﺒﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه و ﺧﺎﻟﺪ از ﻓﺤﻞ ﺳﻮى ﺣﻤﺺ رﻓﺘﻨﺪ ﻋﻤﺮو و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﺑﻴﺴـﺎن ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم اردن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺎه روم در اﺟﻨﺎدﻳﻦ و ﺑﻴﺴﺎن و ﻏﺰه ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و او ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﭘﺸـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن‬
‫ﻛﺴﺎن ﮔﺮم ﻛﻨﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺳﻮى ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ارﻃﺒﻮن ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻠﻘﻤـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﻴﻘﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﺮا ﺑﻪ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺳﻮى آﻧﺠﺎ رو و از ﺧﺪا ﺑﺮ روﻣﻴﺎن ﻧﺼﺮت ﺑﺨﻮاه و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﮕﻮى ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬اﷲ رﺑﻨﺎ و ﺛﻘﺘﻨﺎ و رﺟﺎؤﻧﺎ‪ ،‬و ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻢ اﻟﻤﻮﻟﻰ و ﻧﻌـﻢ‬
‫اﻟﻨﺼﻴﺮ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو و ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺳﻮى ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﭙﺎه ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﻓـﺮود آﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﺷﺎن اﺑﻨﻰ ﺑﻮد و او را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻰ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻫﺠﻮم ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮد و ﺳﻮى ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺲ ﻣﻰراﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮاى آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ و از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ در اﺛﻨـﺎى‬
‫ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و در اﺛﻨﺎى ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻫﺰار رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﻫﻤﺮاه دو‬
‫ﻛﺲ از ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻴﺐ ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﻓﺮاﺳﻰ و زﻫﻴﺮ ﺑـﻦ ﺟـﻼب‬
‫ﺧﺜﻌﻤﻰ را را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻧﺒﺎل آن دو ﺗﻦ ﺑﺮوﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻌﺪى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ آن‬
‫دو ﺗﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﺑﺮﻓﺖ و ﻓﻴﻘﺎر را در ﻏﺰه ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﺑﺎ وى ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ آﻏﺎز ﻛﺮد اﻣﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻴﻔﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺧﻮد او ﺳﻮى ﻓﻴﻘﺎر رﻓﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻮد ﻓﻴﻘﺎر ﻳﻜﻰ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در راه وى ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﻪ اﻳﻦ را ﺣﺪس زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ ﻫﻤـﺮاه ﻣـﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در راى ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ ﺑﺮوم آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎرم‪ «.‬ﻓﻴﻘﺎر ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﭘﻴﻐﺎم داد ﻣﺘﻌﺮض ﻋﻠﻘﻤﻪ ﻧﺸﻮد و او از ﭘﻴﺶ ﻓﻴﻘـﺎر ﺑـﺮون ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ارﻃﺒﻮن ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪ و او ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺧﺒﺮ ﺧﻮش را ﺑﮕﻔﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا‬
‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻮﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﻴﺶ از ﻓﺘﺢ و ﭘﺲ از آن اﺳﻴﺮان را ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻴﺨﺎﺋﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﻴﺮان ﻣﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﻴﺮان روﻣﻰ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬و او را از ﺑﺪرﻓﺘﺎرى ﺑﺎ اﺳﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺴﺎن و ﺟﻨﮓ اﺟﻨﺎدﻳﻦ‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺳﻮى ﻏﺰه رﻓﺖ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻮى ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ارﻃﺒـﻮن رﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﺑﻮد‪ ،‬أﺑﻮ اﻷﻋﻮر را در اردن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﻣﺎﻟﻜﻰ ﺳﭙﺮد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﻓﺮود آﻣـﺪ‪ .‬روﻣﻴـﺎن در ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﺧﻨﺪﻗﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺎﻻرﺷﺎن ارﻃﺒﻮن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ روﻣﻴﺎن ﻋﻤﻴﻘﺘﺮ و دﻟﻴﺮﺗﺮ و ﻣﺪﺑﺮﺗﺮ ﺑـﻮد و ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﺰرگ در رﻣﻠﻪ و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﺰرگ در اﻳﻠﻴﺎ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ارﻃﺒﻮن ﻋﺮب را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ارﻃﺒـﻮن روم‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ وﻗﺘﻰ ﺳﺎﻻران ﺷﺎم را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺎﻻران ﺳـﭙﺎه ﻛﻤـﻚ ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو آﻣﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه روم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺎ ﺳـﭙﺎﻫﺶ ﺳـﻮى‬
‫ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرى ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ را ﺑﺪو ﻣـﻰدﻫـﺪ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را از ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻣﺸﻐﻮل دارد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻴﻢ ﻓﺮاﺳﻰ و ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ ﻓﻼن ﻋﻜﻰ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ از ﻋﻤﺮو ﻣﺸﻐﻮﻟﺸﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻢ اﺑﻮ اﺑﻮ اﻳﻮب ﻣﺎﻟﻜﻰ را ﺳﻮى رﻣﻠﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎﻻر آن ﺗﺬارق ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺮاى ﻋﻤﺮو ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو را ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻋﻠﻘﻤـﻪ و‬
‫ﻣﺴﺮوق ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺿﻤﺮى را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺑﻰ اﻳﻮب ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﺮ ارﻃﺒﻮن دﺳﺖ ﻧﻤﻰﻳﺎﻓﺖ و از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻛﺎرى ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد و ﺧﻮد او‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﺨﻦ وى‬
‫را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى وى را ﺑﺪﻳﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺴﺖ‪ .‬ارﻃﺒﻮن ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﻋﻤﺮو اﺳﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪82‬‬

‫ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ راى وى ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺮاى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻠﻴـﻪاى ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ﻛﺸـﺘﻦ وى ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ را ﺑﺨﻮاﺳﺖ و ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺮو را ﺑﺎ وى در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو و در ﻓﻼن ﺟﺎ ﺑﻤﺎن و ﭼﻮن ﺑﺮ ﺗﻮ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫او را ﺑﻜﺶ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو اﻳﻦ را ﺣﺪس زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺷﻨﻴﺪى و ﺳﺨﻦ ﺗﺮا ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻰ در ﻣﻦ اﺛـﺮ ﻛـﺮد و‬
‫ﻣﻦ ﻳﻜﻰ از ده ﻧﻔﺮم ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ وﻻﻳﺘﺪار ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﺎﻇﺮ ﻛﺎرﻫـﺎى‬
‫وى ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻰروم و آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰآورم اﮔﺮ راى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ راى ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راى‬
‫ﻣﺮدم ﺳﭙﺎه و ﺳﺎﻻر ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ راى آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﻣﻦ ﻧﺒﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻰ و ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻰ‪«.‬‬
‫ارﻃﺒﻮن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ« و ﻣﺮدى را ﺑﺨﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘـﻴﺶ ﻓﻼﻧـﻰ رو و او را‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آر‪ «.‬و آن ﻣﺮد ﭘﻴﺶ ارﻃﺒﻮن ﺑﺎز آﻣﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو ﻳﺎران ﺧﻮد را ﺑﻴﺎور‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺮﻓﺖ و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺎرى ﻧﻜﻨﺪ و روﻣﻰ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد‬
‫ﻣﺮا ﻓﺮﻳﺐ داد وى از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮو ﺑﺮ او ﭼﻴﺮه ﺷﺪ‪ .‬آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻋﻤﺮو‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﻛﻪ از وﺿﻊ ارﻃﺒﻮن آﮔﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﻮى وى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﺎره ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫در اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﻳﺮﻣﻮك ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از دو ﻃـﺮف ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ و ارﻃﺒﻮن و ﺳﭙﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و او ﺳﻮى اﻳﻠﻴﺎ رﻓﺖ و ﻋﻤﺮو در اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ارﻃﺒﻮن ﺑﻪ اﻳﻠﻴﺎ رﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راه دادﻧﺪ ﻛﻪ وارد آﻧﺠﺎ ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﻋﻘﺐ راﻧﺪ و‬
‫ﻋﻠﻘﻤﻪ و ﻣﺴﺮوق و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و اﺑﻮ اﻳﻮب در اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ارﻃﺒﻮن ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮ دوﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻰ‪ .‬ﺗﻮ در ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻗﻮم ﺧﻮدم‪ .‬ﺑﺨﺪا ﭘﺲ از اﺟﻨـﺎدﻳﻦ در ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻳﻰ را ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮد و ﻣﻐﺮور ﻣﺸﻮ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﻮى‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﻳﻜﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ روﻣﻰ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و او را ﺳﻮى ارﻃﺒﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﺳﺘﻮر داد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﺑﺎن روﻣﻰ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻨﺎن وى را ﺑﺸﻨﻮ ﻛﻪ ان ﺷﺎء اﷲ وﻗﺘﻰ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻰ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﮕـﻮﻳﻰ« و ﺑـﻪ‬
‫ارﻃﺒﻮن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﺗﻮ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻗﻮم ﺧﻮدم‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰى ﻛﻢ و‬
‫ﻛﺎﺳﺖ داﺷﺘﻰ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺮا ﻧﻤﻴﺸﻨﺎﺧﺘﻰ‪ .‬ﺗﻮ ﻣﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺎﺗﺢ اﻳﻦ ﺷﻬﺮم اﻣﺎ ﻓﻼن و ﻓﻼن و ﻓﻼن‪ ،‬وزﻳـﺮان او‬
‫را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮان ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﺮو ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ارﻃﺒﻮن رﺳﻴﺪ ﻧﺎﻣﻪ را در ﺣﻀﻮر ﻛﺴـﺎن ﺑـﺪو داد ﻛـﻪ آن را‬
‫دروغ ﻧﺎﻣﻴﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ارﻃﺒﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻰداﻧﻰ ﻛـﻪ وى ﻓـﺎﺗﺢ اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺎﺗﺢ ﺷﻬﺮ ﻣﺮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎم دارد و ﺳﻪ ﺣﺮف اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪83‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و او ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻋﻤﺮ اﺳﺖ و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و از او ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻬﺮى ﻛﻪ ﺑﻨﺎم ﺗﻮ ذﺧﻴﺮه ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﺟﻨﮕـﻰ ﺳـﺨﺖ دﺳـﺖ زدهام ﺑﺒـﻴﻦ راى ﺗـﻮ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ وى اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻴﻬﻮده ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻣﺮدم را ﺧﺒﺮ ﻛﺮد و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫روان ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر راه ﺳﻔﺮ ﺷﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎر اول ﺳﻮار اﺳﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎر دوم ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺳﻔﺮ ﺳﻮم ﺑﺴﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﺎﻋﻮن در ﻛﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻔﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﺮ ﺧﺮى ﺳﻮار ﺑﻮد و وارد ﺷـﺎم ﺷـﺪ و ﻛـﺲ در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻔﺮ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻻران ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ روز ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﻪﺳﻮاران در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﭘﻴﺶ وى‬
‫آﻳﻨﺪ و ﻛﺲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﺪﻳﺪار وى آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻛﻪ او‬
‫را ﺑﺪﻳﺪ ﻳﺰدى ﺑﻮد ﭘﺲ از آن ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻮ ﻛﻪ ﺳﻮار اﺳﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و دﻳﺒﺎ و ﺣﺮﻳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﻓـﺮود آﻣـﺪ و‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ زود از راه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺸﺘﻪاﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از دا ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺳﻴﺮ ﺷﺪهاﻳﺪ ﻣﺮا‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﺒﺎس اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ! ﭼﻪ زود از ﭘﺮﺧﻮرى ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺪا اﮔـﺮ ﺳـﺎﻻر دوﻳﺴـﺖ ﻛـﺲ‬
‫ﺑﻮدﻳﺪ و ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻧﻬﺎدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪهاﻳﻢ و ﺳﻼح ﺑﺘﻦ دارﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮار ﺷﺪ و وارد ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ در اﺟﻨﺎدﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺟﺎى ﺧﻮد ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ آﻣـﺪ ﻳـﻚ ﻣـﺮد ﻳﻬـﻮدى ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺳﻮى دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻧﮕﺮد ﺗﺎ ﺧﺪا اﻳﻠﻴﺎ را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﻮد ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺳﻮار را دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣـﻰآﻣﺪﻧـﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ او رﺳـﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را از ﻧﻴﺎم در آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻣﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ«‬
‫و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ از ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺷﻬﺮ را ﺑﺮ او‬
‫ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺷﻬﺮ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ﻳﻬﻮدى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ داﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد او ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ از ﻳﻬﻮدى درﺑﺎره دﺟﺎل ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮس و ﺟﻮ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻳﻬﻮدى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن درﺑﺎره او ﭼﻪ ﻣﻰﭘﺮﺳﻰ ﻛﻪ ﺑﺨﺪا ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺑﺎن در ﻓﺎﺻﻠﻪ ده و ﭼﻨﺪ ذراع از‬
‫دروازه ﻟﺪ او را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺎم ﺷﺪ ﻳﻜﻰ از ﻳﻬﻮدان دﻣﺸﻖ وى را ﺑﺪﻳﺪ ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺳـﻼم ﺑـﺮ ﺗـﻮ اى‬
‫ﻓﺎروق ﻛﻪ ﻓﺎﺗﺢ اﻳﻠﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺨﺪا از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺮوى ﺗﺎ ﺧﺪا اﻳﻠﻴﺎ را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪84‬‬

‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﻋﻤﺮو را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و از وى ﺑـﻪ زﺣﻤـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﮔﺸـﻮدن آن‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬رﻣﻠﻪ را ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺸﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در ﺟﺎﻣﻪ اردو زده ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺴﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻼح ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺳﻮاران و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻰ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﻴﻚ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﮔﺮوﻫـﻰ ﺳـﻮار دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎ را ﺗﻜـﺎن ﻣـﻰدادﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳﻨـﺎن اﻣـﺎن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﻣﻜﻨﻴﺪ و اﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺎن دادﻧﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻴﻊ وى ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻪاى درﺑـﺎره اﻳﻠﻴـﺎ و اﻃـﺮاف و‬
‫رﻣﻠﻪ و اﻃﺮاف آن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ دو ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﺮوه دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫رﻣﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ ده وﻻﻳﺖ ﺑﻮد و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﻤﻪ ﺷﺎم ﺑﻮد و آن ﻳﻬﻮدى ﺷﺎﻫﺪ ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ از ﻳﻬﻮدى در ﺑﺎره دﺟﺎل ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وى از ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺪا ﺷـﻤﺎ ﻋﺮﺑـﺎن در ﻓﺎﺻـﻠﻪ ده و ﭼﻨـﺪ زراع از دروازه ﻟـﺪ او را‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ درﺑﺎره اﻳﻠﻴﺎ و رﻣﻠﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ آﻣﺪ ارﻃﺒـﻮن و ﺗـﺬارق‬
‫ﺳﻮى ﻣﺼﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن در ﻳﻜﻰ از ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ رﻓﺘﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺎم آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻬﺮﻫﺎى ﺷﺎم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪه ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎه ﺷﺎم از ﻋﻤﺮ در ﺑﺎره ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻠﻰ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﺮون ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﻮدت ﻣﻰروى ﻛﻪ ﺳﻮى دﺷﻤﻨﻰ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻣﻰروى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺎ ﺟﻬﺎد و دﺷﻤﻦ ﻣﺮگ ﻋﺒﺎس را ﭘﺲ اﻧﺪازم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺒﺎس را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺷﺮ ﺑﺪور‬
‫ﺷﻤﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺮ ﻃﻨﺎب ﺟﻤﻊ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎت ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺑﺮاى‬
‫ﻫﺮ وﻻﻳﺖ ﻧﺎﻣﻪاى ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن و اﻣﻮاﻟﺸﺎن‬
‫و ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺻﻠﻴﺒﻬﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮ ﺑﻴﻤﺎرﺷﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺸـﺎن را اﻣـﺎن ﻣـﻰدﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﻜﻮن ﻧﺸﻮد و وﻳـﺮان ﻧﺸـﻮد و از آن ﻧﻜﺎﻫﻨـﺪ و ﺣـﺪود آن را ﻛـﻢ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬از‬
‫‪85‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺻﻠﻴﺐ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬و در ﻛﺎر دﻳﺸﺎن ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻛﺴﻰﺷﺎن زﻳﺎن ﻧﺒﻴﻨﺪ و ﻛﺴـﻰ از‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن در اﻳﻠﻴﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ روﻣﻴﺎن و دزدان را از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺸﺎن در اﻣﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺎ ﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﺮﺳـﻨﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ در اﻣﺎن اﺳﺖ و او ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻮن ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣـﺮدم اﻳﻠﻴـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ اﻣﻮال ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه روﻣﻴﺎن ﺑﺮوﻧـﺪ و ﻛﻠﻴﺴـﺎﻫﺎ و ﺻـﻠﻴﺒﻬﺎ را رﻫـﺎ ﻛﻨﻨـﺪ ﺟـﺎن و‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ و ﺻﻠﻴﺒﻬﺎﻳﺸﺎن در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﺪاراﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﻓﻼن در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻮن ﻣﺮدم اﻳﻠﻴـﺎ ﺟﺰﻳـﻪ‬
‫دﻫﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺑﺮود و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﺧـﻮد ﺑـﺎز ﮔـﺮدد و از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺖ درو ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻘﺮر را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا و ﺗﻌﻬﺪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﺧﺪا و ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن و ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴـﺪ و ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫و آﻣﺎده ﺷﺪ‪«.‬‬
‫از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻟﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﻟـﺪ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫـﺪ ﺑـﺮ ﺟﺎﻧﻬﺎﺷـﺎن و‬
‫اﻣﻮاﻟﺸــﺎن و ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﺷــﺎن و ﺻﻠﻴﺒﻬﺎﺷــﺎن‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺷــﺎن و ﺳﺎﻟﻤﺸــﺎن و دﻳﮕــﺮ ﻣﺮدﻣﺸــﺎن ﻛــﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﻜﻮن ﻧﺸﻮد و وﻳﺮان ﻧﺸﻮد و از آن ﻧﻜﺎﻫﻨﺪ و ﺣﺪود و ﻣﺮدم آن را ﻛﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫و از ﺻﻠﻴﺒﻬﺎ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬و در ﻛﺎر دﻳﻨﺸﺎن ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻟﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﻪ ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎى ﺷﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻛﺲ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را ﻣﻴﺎن دو ﻛﺲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﺔ اﺑـﻦ ﺣﻜـﻴﻢ را ﺳـﺎﻻر‬
‫ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻛﺮد و او را در رﻣﻠﻪ ﻣﻘﺮ داد و ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺠﺰز را ﺳﺎﻻر ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺮد و او را در اﻳﻠﻴﺎ ﻣﻘﺮ داد و ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺠﺰز را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻳﻠﻴﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻴﻢ را ﺑﻪ ﻛﺎر رﻣﻠﻪ و ﺳﭙﺎه ﻋﻤـﺮو‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻋﻤﺮو و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ را در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﺳﻮار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زاﻧـﻮى‬
‫وى را ﺑﺒﻮﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎن ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﭙﺎه‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﻣﻘـﻴﻢ ﺷـﺪ از ﺟﺎﺑﻴـﻪ آﻫﻨـﮓ ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﻘﺪس ﻛﺮد و اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻟﻨﮕﺎن دﻳﺪ و از آن ﭘﻴﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎﺑﻮﻳﻰ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ آن ﻧﺸﺴـﺖ اﻣـﺎ ﻋﻤـﺮ را‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪86‬‬

‫ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن داد ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت آن زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا زﺷﺖ ﻛﻨﺪ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫آﻣﻮﺧﺖ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﭼﻨﺪ روز اﺳﺐ ﺧﻮد را اﺳﺘﺮاﺣﺖ داد و ﺳﻢ آن را ﻋﻼج ﻛﺮد و ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﻘﺪس رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﺻﻔﻴﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺑﻨﻰ ﺷﻴﺒﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺪ ﻳﺎﺑﻮﻳﻰ ﺑﺮاى وى آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺮاه اﻓﺘﺎد او را ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن ﻣﻰداد ﻛﻪ از آن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺶ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺖ ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺎﻣﻮزد« ﭘﻴﺶ از آن ﺑﺮ ﻳﺎﺑﻮﻳﻰ ﺳﻮار ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ از آن ﻧﻴﺰ ﺳﻮاد ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻠﻴﺎ و ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﺮ ﮔﺸﻮده ﺑﺠﺰ ﺟﻨﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻋﻤـﺮو ﮔﺸـﻮده ﺷـﺪ و‬
‫ﻗﻴﺴﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻠﻴﺎ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن در رﺑﻴﻊ اﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﺮ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﻣﺮﻳﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﻼﻣﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻓﺘﺢ اﻳﻠﻴﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻮدم وى از ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻠﻴﺎ رﻓـﺖ و وارد ﻣﺴـﺠﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻣﺤﺮاب داود رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺠﺪه داود را ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد ﺳﺠﺪه ﻛـﺮد‪ ،‬ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وى ﺳـﺠﺪه‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫رﺟﺎء ﺑﻦ ﺣﻴﻮه ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از ﺟﺎﺑﻴـﻪ ﺑـﺎ اﻳﻠﻴـﺎ آﻣـﺪ و ﻧﺰدﻳـﻚ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ »ﻛﻌﺐ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪ «.‬و ﭼﻮن ﺑﺪر رﺳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺎدهام‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎ آﻣﺎدهام‪ .‬ﺑﺮاى ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارى‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻣﺤﺮاب داود ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رﻓﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ ﺑـﻮد‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ دﻣﻴﺪ و ﻣﺆذن را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و ﺳـﻮره ص را در‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و ﺿﻤﻦ آن ﺳﺠﺪه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و در رﻛﻌﺖ دوم ﻗﺴﻤﺖ اول ﺳﻮره ﺑﻨﻰ اﺳـﺮاﺋﻴﻞ را ﺧﻮاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن رﻛﻮع ﻛﺮد و ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻌﺐ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻛﻌﺐ را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﺎزﮔﺎه را ﻛﺠﺎ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎى ﺻﺨﺮه«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻛﻌﺐ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬روش ﻳﻬﻮدى ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻰ‪ ،‬دﻳﺪﻣﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭘﺎﭘﻮش از ﭘﺎى درآوردى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻢ زﻣﻴﻦ را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻻى ﻣﺴﺠﺪ را ﻗﺒﻠﻪﮔـﺎه ﻣـﻰﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻗﺒﻠـﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪﻫﺎى ﻣﺎ را ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را واﮔﺬار ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺻﺨﺮه اﻣﺮى ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ درﺑـﺎره ﻛﻌﺒـﺔ اﻣـﺮ‬
‫دارﻳﻢ« و ﺑﺎﻻى ﻣﺴﺠﺪ را ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه از ﻧﻤﺎزﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺪاﻧﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ روزﮔﺎر ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس را زﻳﺮ ﺧـﺎك‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺎز ﺑﺪﺳﺘﺸﺎن اﻓﺘﺎد ﻗﺴﻤﺘﻰ از آن را از ﺧﺎك ﺑﺮآوردﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺘﻰ را ﻫﻤﭽﻨﺎن رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ «.‬اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و زاﻧﻮ زد و ﻳﻜﻰ از ﺷﻜﺎﻓﻬﺎى ﻗﺒﺎى ﺧﻮد را از ﺧـﺎك‬
‫‪87‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﺮ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ وﻗﺖ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪ و ﭼﻨـﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻰﺗﺮﺗﻴﺒـﻰ را ﺧـﻮش ﻧﺪاﺷـﺖ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻌﺐ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ او ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﻴﺎرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﻤﺒﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻛﺎرى را ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻛﺮدى ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻰ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻄﻮر؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس را زﻳﺮ ﺧﺎك ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﺳـﺮاﺋﻴﻞ ﺗﺴـﻠﻂ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه روﻣﻴﺎن ﺗﺎ ﺑﺮوزﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﭘﻴﻤﺒﺮى را ﺳﻮى اﻳﻦ ﺧﺎﻛﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اورىﺷﻠﻢ ﺑﺸﺎرت ﻛﻪ ﻓﺎروق ﺗﺮا از آﻧﭽﻪ در ﺗﻮ ﻫﺴﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ «.‬ﭘﻴﻤﺒﺮى ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺗﭙﻪ آن اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن را وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗـﺮا ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻋﺮض ﻣﻦ ﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﺗﺎوﻳﻞ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪر ﻛﺮدم ﻛﻪ روزى ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻨﻰ ﻗﺎذرﺳﺒﺎو ودان وﻳﺮاﻧﺖ ﻛﻪ ﻛـﺲ ﺳـﻮﻳﺖ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻛﺲ در ﺳﺎﻳﻪاﺳﺖ ﻧﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺷﺐ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﭼﻴﺰى از آن ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫رﺑﻴﻌﻪ ﺷﺎﻣﻰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻪ ﻓﺎروق ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻣﻄﻴﻊ ﻣﻦ ﺳﻮﻳﺖ آﻳﺪ و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺮدﻣﺖ‬
‫را از روﻣﻴﺎن ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬و در ﺑﺎره ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻳﺮاﻧﺖ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺳﻮﻳﺖ ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﻛﺴﻰ ﺳﺎﻳﻪ ﻧﻜﻨﻰ‪«.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ در اﻳﻠﻴﺎ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻛﺴـﺎن را ﻏـﺬا ﻣـﻰداد راﻫـﺐ اﻳﻠﻴـﺎ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻰداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﺣﺮام اﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰاى ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺑﻴﺎورم ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺎ آﻣﺪه ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﺷﺮاب ﺣﺮام ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ ﺑﻴﺎرد و ﭘﺮﺳﻴﺪ اﻳﻦ از ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻮﺷﻴﺪه ﻓﺸﺮده اﻧﮕﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺛﻠﺚ آن ﺑﺮﻓﺘﻪ«‬
‫ﻋﻤﺮ اﻧﮕﺸﺖ در آن ﻓﺮو ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻜﻪ روﻏﻦ ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﻰ اﺳﺖ‪» .‬ﻋﻴﻦ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻗﻄﺮات ﺗﺸـﺒﻴﻪ ﻛـﺮد و از‬
‫آن ﺑﺨﻮرد و ﺑﻪ ﺳﺎﻻران ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﮔﻔﺖ و ﺑﻮﻻﻳﺎت ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰاى ﺑﺮاى ﻣﻦ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻓﺸﺮده اﻧﮕﻮر‬
‫ﭘﺨﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ دو ﺛﻠﺚ آن ﺑﺮﻓﺘﻪ و ﻳﻚ ﺛﻠﺚ ﺑﻤﺎﻧﺪه‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺰﻳﺪ و روزى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ آﻣﺪ ارﻃﺒﻮن ﺑﻪ ﻣﺼﺮ رﻓﺖ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮدن ﻧﻨﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫وى ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺻﻠﺢ ﺷﺪ و روﻣﻴﺎن ﻣﻐﻠـﻮب ﺷـﺪﻧﺪ ﺑـﻪ درﻳـﺎ رﻓـﺖ و ﻣـﺪﺗﻬﺎ ﺑﺒـﻮد و ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ روم ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺳﺎﻻر ﺟﻨﮓ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺮدى از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗـﻴﺲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﺿﺮﻳﺲ دراوﻳﺨﺖ و دﺳﺖ او را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و ﻗﻴﺴﻰ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺮرى و ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﻮان‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪88‬‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺮرى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و دﻳﻮاﻧﻬﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد و ﻣﻘﺮرى را ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺳـﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم و ﺳﻬﻴﻞ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛـﻪ در ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻣﻘﺮرى از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ داد ﻛﻪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺧﻮد دارى ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺴـﻰ از‬
‫ﻣﺎ ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺮرى ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ در اﺳﻼم ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎر«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬و ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﺎرث و ﺳﻬﻴﻞ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻳﻜﻰ از ﺣﻤﻠﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ از ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﻣﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺧﻮاﺳﺖ دﻳﻮان را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ ﻋﻠﻰ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﻦ«‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬از ﻋﻤﻮى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎو ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻋﺒﺎس ﻣﻘﺮرى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و از او آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاى ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﺪر ﭘﻨﺠﻬﺰار ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻣﻘـﺮر ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﺑﺪر ﺗﺎ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻣﺮﺗﺪﺷﺪﮔﺎن دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﻪ ﻫﺰار ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻳﺎ در اﻳﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﻪ ﻫﺰار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺟﻨﮕﺎوران‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﺟﻨﮕﺎوران ﺷﺎم دو ﻫﺰار دو ﻫﺰار ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫـﺰار و ﭘﺎﻧﺼـﺪ دو‬
‫ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ را ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻠﺤﻖ ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ دﻳﺎرﺷﺎن دور ﺑﻮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻳﺎرﺷـﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻮده و از ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد دﻓـﺎع‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻳﺎرﺷﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮده ﺣﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ و رﺣﻤﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪداراﻧﺸﺎن را ﺑﺎ اﻧﺼﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺼـﺎر ﻧﻴـﺰ در ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد ﻧﺼـﺮت‬
‫اﺳﻼم ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮان از راه دور ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﺲ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻳﺮﻣﻮك ﻫﺰار‪ ،‬ﻫﺰار ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاى ﻃﺒﻘﻪ دوم ﭘﺎﻧﺼﺪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و‬
‫ﺑﺮاى ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم ﺳﻴﺼﺪ ﺳﻴﺼﺪ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺮرى ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻃﺒﻘﻪ را از ﻗﻮى و ﺿـﻌﻴﻒ و ﻋـﺮب و ﻋﺠـﻢ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻬﺎرم دوﻳﺴﺖ و ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺑﺮاى ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻌﺪى ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﺠﺮ و ﻋﺒﺎدﻳﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ دوﻳﺴـﺖ‬
‫ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﻏﻴﺮ ﺑﺪرﻳﺎن ﻳﻌﻨﻰ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و اﺑﻮذر و ﺳﻠﻤﺎن را ﺑﺒﺪرﻳﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘـﺮرى ﻋﺒـﺎس‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻬﺰار و ﺑﻘﻮﻟﻰ دوازده ﻫﺰار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ده ﻫﺰار ده ﻫﺰار ﻣﻘـﺮرى داد ﻣﮕـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ‬
‫‪89‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺮدﮔﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰداد‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬و ﭼﻨﺎن ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺼﻮرى ﻋﺎﻳﺸﻪ را دو ﻫﺰار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ او را دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺎن ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﺪر را ﺟﺰو ﭘﺎﻧﺼﺪ ﭘﺎﻧﺼﺪىﻫﺎ آورد‪ .‬زﻧﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻌﺪ را ﺗﺎ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﭼﻬﺎر ﺻـﺪ داد‬
‫و زﻧﺎن ﺑﻌﺪىﻫﺎ را ﺗﺎ ﺟﻨﮕﻬﺎى ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﻴﺼﺪ داد‪ ،‬زﻧﺎن ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ را دوﻳﺴـﺖ دوﻳﺴـﺖ‬
‫داد و ﭘﺲ از آن ﻫﻤﻪ زﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ را ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن را ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ ﺻﺪ ﺻﺪ داد آﻧﮕﺎه ﺷﺼﺖ ﻣﺴـﺘﻤﻨﺪ را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮراﻧﻴﺪ و ﻣﻘﺪار آن را ﺣﺴﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دو اﻧﺒﺎن ﺷﺪ و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ و ﻋﻴﺎﻟﺶ‬
‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دو اﻧﺒﺎن ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻣﻘﺮرى را ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮد ﻳـﻚ ﻫـﺰار را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰد ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﺰار را ﺗﻮﺷﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﺰار را ﺧﺮج ﺳﻼح ﻛﻨﺪ و ﻳﻚ ﻫﺰار را ﺧﺮج رﻓـﺎه ﻛﻨـﺪ‪ «.‬اﻣـﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻘﺮرى را ﺑﺮاى ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﻛﻪ ﺧﺪا ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺑﻮد ﻣﻌﻴﻦ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه و دﻣﺸﻖ و ﺣﻤﺺ و اردن و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و‬
‫ﻣﺼﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﻨﻴﻤﺖ از ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد و ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻛﻨﺪ و‬
‫از آن دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎ و دﻫﻜﺪهﻫﺎ ﻣﺴﻜﻮن ﺷﺪه و ﺻﻠﺢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه و ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺮرى ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت را ﻳﻚ ﺟﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺑﺮاى ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ذﺧﻴﺮهاى در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎﻟﻬﺎ ﺑﺠﺎى ﮔﺬارى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺪﻫﺎن ﺗﻮ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮا از ﺷﺮ آن ﻣﺼﻮن دارد ﻛﻪ ﻓﺘﻨﻪ آﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﻓﺮﻣﺎن دادهاﻧﺪ ذﺧﻴﺮه ﻣـﻰﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻰ اﻃﺎﻋـﺖ ﺧـﺪا و ﭘﻴﻤﺒـﺮ را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ذﺧﻴﺮه ﻣﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺎل ﺑﻬﺎى دﻳﻦ ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺪا ﻓﺘﺢ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد و رﺳﺘﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺒﺮ ﻓﻴﺮوزﻳﻬﺎى ﺷـﺎم ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﺧﻠﻴﻔﻪ از اﻳﻦ ﻣﺎل ﭼﻪ ﻣﻘﺪار رواﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﺼﺮف ﺧﺎص او‪ ،‬ﻗﻮت ﺧﻮدش و ﻗﻮت ﻋﻴﺎﻟﺶ ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﭘﻮﺷﺶ آﻧﻬﺎ و ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﺧﻮدش ﺑﺮاى زﻣﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و دو ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺮاى ﺟﻬﺎد و ﺣﻮاﻳﺞ و ﺳﻮارى راه ﺣـﺞ و ﻋﻤـﺮه‪ ،‬و ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﺷﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮﺷﺶ دﻫﺪ و ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﺮدم را ﺳـﺎﻣﺎن دﻫـﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺳـﺨﺘﻰ و ﺑﻠﻴـﻪ‬
‫اﻣﻮرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺑﺴﺮ رود و از اﻫﻞ ﻏﻨﻴﻤﺖ آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪90‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﻗﺎدﺳﻴﻪ و دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﺴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﺮدى‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﻴﺎل ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻴﻢ ﺑﻰﻧﻴﺎز ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪاﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﺎل ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ؟«‬
‫ﻗﻮم ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺗﺮا و ﻋﻴﺎل ﺗﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻣﺎل ﺟﺰ آن ﺣﻖ ﻧﺪارى‪«.‬‬
‫ﻗﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺳﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﻣﺎل ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺮ ﺗﻮ رواﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺑﺮاى ﻣﻦ و ﻋﻴﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﺣﻠﻪ زﻣﺴﺘﺎن و ﺣﻠﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﻣﺮﻛﺒﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﻛﻨﺪ و ﻣﺮﻛﺒﻰ ﺑﺮاى ﺣﻮاﻳﺞ او و ﺟﻬﺎد‪«.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺮرى را ﻛﻪ ﺑﺮاى اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣﻌـﻴﻦ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺳﺨﺖ ﻣﺤﺘﺎج ﺷﺪ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﻬﺎﺟﺮان و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻰ و ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﺮ ﻣﻘﺮرى وى ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑﻮد اﻳﻦ ﻛﺎر را زودﺗﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺮوﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ وى را از راه دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺣﻔﺼﻪ روﻳﻢ و از او‬
‫ﺑﻪﭘﺮﺳﻴﻢ و ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻣﻜﺘﻮم دارد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﺣﻔﺼﻪ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﮔﺮوه از ﻋﻤﺮ ﺑﭙﺮﺳﺪ و ﻛﺴﻰ را ﻧﺎم ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺻـﻮرﺗﻰ ﻛـﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪» .‬اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و از ﭘﻴﺶ وى ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻔﺼﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ آﺛﺎر ﺧﺸﻢ در ﭼﻬﺮهاش ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ راى ﺗﻮ را ﻧﺪاﻧﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ روﺳﻴﺎﻫﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮدم ﺗﻮ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و آﻧﻬﺎﻳﻰ ﺗﺮا ﺑﺨﺪا ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻟﺒﺎﺳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ داﺷﺖ ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻂ دار ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر واردان و ﺑﻮﻗﺖ ﺳﺨﻦ ﺑﺮاى ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﺬاﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮرد ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﺑﮕﻮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎن ﻣﺎ ﻧﺎن ﺟﻮ ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﮔﺮم ﺑﻮد ﺗﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻇﺮف روﻏﻦ را روى آن ﻣﻰرﻳﺨﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮب و ﻧـﺮم‬
‫ﻣﻰﺷﺪ و از آن ﻣﻰﺧﻮرد و آن را ﺧﻮﺷﻤﺰه ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ روى ﭼﻪ ﻓﺮﺷﻰ ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻧﺮﻣﺘﺮ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎرﭼﻪ ﺧﺸﻨﻰ داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن آن را ﺗﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و زﻳﺮ ﺧﻮدﻣـﺎن ﻣـﻰاﻧـﺪاﺧﺘﻴﻢ و ﭼـﻮن‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻰﺷﺪ ﻧﺼﻒ آن را ﭘﻬﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و ﻧﺼﻒ آن را روى ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻳﻢ‪«.‬‬
‫‪91‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺴﺎن ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺗﻤﻜﻦ ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫زواﻳﺪ را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﻔﺎف ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻤﻜﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪام و زواﻳﺪ را رﻫـﺎ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ و ﺑـﻪ ﻛﻔـﺎف ﻗﻨﺎﻋـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻦ و دو ﻳﺎرم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻪ ﻛﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﻰ را ﭘﻴﻤﻮدﻧﺪ اوﻟﻰ ﺑﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺷﻪاى ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰل رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه دوﻣﻰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى رﻓﺖ و راه ﺧﻮد را ﺳﭙﺮد و ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﺳﻮﻣﻰ از دﻧﺒﺎل او ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮاه‬
‫آﻧﻬﺎ رود و ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻪ آﻧﻬﺎ رﺿﺎﻳﺖ دﻫﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮاﻫﻰ دﻳﮕﺮ رود ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺻـﻠﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ و دﻣﺸـﻖ ﮔﺸـﻮده ﺷـﺪ و ﻣـﺮدم‬
‫دﻣﺸﻖ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻜﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓـﺮاﻫﻢ آﻳﻴـﺪ و داﻧﺴـﺘﻪ ﺧـﻮﻳﺶ را درﺑـﺎره ﻏﻨـﺎﻳﻤﻰ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﺟﻨﮕﺎوران ﺷﺎم داد ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ «.‬ﻋﻤﺮ و ﻋﻠـﻰ و ﻋﺜﻤـﺎن ﻫﻤﺴـﺨﻦ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ از ﻗـﺮآن‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻗﺮآن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﺪا از اﻣﻮال اﻳﻦ دﻫﻜﺪهﻫﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻛـﺮده ﺧـﺎص ﺧـﺪا و‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن دﻫـﺪ و ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛﻨـﺪ( و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن و ﺑﻪ راه ﻣﺎﻧﺪه‪ 1‬و اﻳﻦ را ﺑﻪ آﻳﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺧﺎص ﻓﻘـﺮاى‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻛﻪ از دﻳﺎرﺷﺎن و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 2‬ﭼﻬﺎر ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺑﺮاى ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻤﺲ از‬
‫آن ﻃﺒﻘﻪ اول و دوم و ﺳﻮم ﺷﺪ و ﭼﻬﺎر ﺧﻤﺲ ﺧﺎص ﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻮد و آﻳﻪ دﻳﮕﺮ را ﺷـﺎﻫﺪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻰ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﺧﻤﺲ آن از ﺧﺪاﺳﺖ‪ 3‬و ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ‬
‫و ﻋﻠﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﻣﻬﺎﺟﺮان آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﺳـﭙﺲ ﺗﺎﺑﻌـﺎن ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﺣﺎﺻﻞ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ دﻋـﻮت ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺮرى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻰ داده ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ ﺧﻤـﺲ ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺣﺎﺻـﻞ آن از آن ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ذﻣﻴﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻬﺪه دار اﻧﺠﺎم ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻋﺎﻧﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛـﻪ اﻳﻨـﺎن ﺑـﻪ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻬﻤﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﻣﺎزاد آن ﺑﺨﺸﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬـﺎ ﺑـﻮد اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ اﺑـﻦ‬
‫اﺳﺤﺎق اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد و رواﻳﺖ وى را در اﻳﻦ ﺑﺎب از ﭘﻴﺶ آوردهاﻳﻢ و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى را ﻧﻘﻞ‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺧﺒﺮ ﺣﻮادﺛﻰ را ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻧﻘﻀﺎى ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘـﻴﻢ درﺑـﺎره ﺣـﻮادث آن‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻮرة اﻟﺤﺸﺮ آﻳﻪ ‪7‬‬

‫‪ .2‬ﻫﻤﺎن ﺳﻮره آﻳﻪ ‪8‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻮرة اﻻﻧﻔﺎل آﻳﻪ ‪42‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪92‬‬

‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ رود‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ زﻧﺎن و ﻧﺎﻧﺨﻮران را در ﻋﺘﻴﻖ‬
‫واﮔﺬارد و ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﭙﺎه ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺑﺠﺎى ﮔﺬارد و ﺳﻌﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻢ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻋﻴـﺎل‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ از ﭘﺲ ﻓﺘﺢ‪ ،‬دو ﻣﺎه در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﻤﺮ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و زﻫـﺮه را‬
‫ﺳﻮى زﺑﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬زﺑﺎﻧﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از دﺷﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ در روﺳﺘﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻨـﻮﻧﻰ آﻧﺠﺎﺳـﺖ و ﺣﻴـﺮه‬
‫ﺳﺎﺑﻖ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺨﻴﺮ ﺟﺎن آﻧﺠﺎ اردو زده ﺑﻮد و ﭼﻮن از آﻣﺪن ﻋﺮﺑﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺠﺎى ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳـﺎران‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن در اردوﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﺎزى ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و زﻧﺎن وﻗﺘﻰ ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻳﺎد ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺎن در زرود و ذى ﻗﺎر و آن ﻧﻮاﺣﻰ ﺑﻪ ﺑﺎزى ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از آن رو ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﺎه ﺟﻤﺎدى دﺳﺘﻮر رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮى ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻌﺎر ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮ زﺑﺎﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎدى و رﺟﺐ ﺣﺎدﺛﻪاى ﻧﺒﻮده ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺠﺐ اﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﺐ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎدى و رﺟﺐ‬
‫ﻛﺎر ﻗﻀﺎى ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‬
‫و آﻧﻜﻪ در ﻏﺒﺎر و ﻫﻤﻬﻤﻪ دﻟﻴﺮان‬
‫ﺑﻬﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪه‬
‫از آن ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮس‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ از ﻛﺎر ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﭼﻨﺪ روز از ﻣﺎه ﺷﻮال ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ زﻫﺮة ﺑـﻦ ﺣﻮﻳـﻪ را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه ﺳﻮى زﺑﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺳﻤﻂ را ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻫﺎﺷﻢ را ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ ﺧﻮد ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﺎر‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺑﻮد و ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ روان ﺳﭙﺎه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮد از دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮار و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺳﻼح و ﻣﺮﻛﺐ و ﻣﺎل اردوﮔﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻛﻮﻓﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ رﻳﮕﺰار و دﺷﺖ ﺳﺮﺧﮕﻮن در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫از آن ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و زﻫﺮه راه ﻣﺪاﻳﻦ ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺮس رﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﺑﺼﺒﻬﺮى و ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ وى آﻣﺪﻧـﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛـﺮد و ﺑﺼـﺒﻬﺮى ﺳـﻮى ﺑﺎﺑـﻞ ﮔﺮﻳﺨـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺳﺮان ﭘﺎرﺳﻰ ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن و ﻣﻬﺮان رازى و ﻫﺮﻣﺰان و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﺑﺼﺒﻬﺮى آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ زﺧﻤﺪار ﺑﻮد و از آن زﺧﻢ ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫‪93‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮه در ﺟﻨﮓ ﺑﺮس زﺧﻤﻰ ﺑﻪ ﺑﺼﺒﻬﺮى زد ﻛﻪ در رود اﻓﺘﺎد و از آن ﭘﺲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺎﺑـﻞ‬
‫رﺳﻴﺪ از آن زﺧﻢ ﺑﻤﺮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺼﺒﻬﺮى ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ ﺑﺴﻄﺎم دﻫﻘﺎن ﺑﺮس ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ زﻫﺮه ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد و ﺑﺮاى او‬
‫ﭘﻠﻬﺎ ﺑﺴﺖ و ﺧﺒﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﮔﺎن ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﺮاى وى آورد‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺴﻄﺎم ﺑﺮاى زﻫﺮه ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺎدﺳﻴﻪ در ﺑﺎﺑﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧـﺪ وى ﺑﻤﺎﻧـﺪ و‬
‫ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ ﺑﻨﺰد ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران وى در ﻛﻮﻓﻪ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ از‬
‫زﻫﺮه ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺪور ﻓﻴﺮزان اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ را ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺷـﺮﺣﺒﻴﻞ و‬
‫ﻫﺎﺷﻢ را از دﻧﺒﺎل وى رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه روان ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺮس رﺳﻴﺪ زﻫﺮه را از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﺒـﺪ‬
‫اﷲ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ و ﻫﺎﺷﻢ را از دﻧﺒﺎل وى رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﺧﻮد را از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و در ﺑﺎﺑـﻞ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻓﻴـﺮزان‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﻢ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫در ﺑﺎﺑﻞ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن را زودﺗﺮ از آﻧﻜﻪ ﻋﺒﺎﻳﻰ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻛﺪام ﺑﻪ راه ﺧﻮد رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﺳﻮى اﻫﻮاز رﻓﺖ و ﺑﺮ آﻧﺠﺎ و ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﻴﺮزان ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ‬
‫رﺳﻴﺪ ﮔﻨﺠﻬﺎى ﺧﺴﺮو را ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﮕﺮﻓﺖ و وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آورد‪ .‬ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن و ﻣﻬـﺮان رازى ﻛـﻪ آﻫﻨـﮓ‬
‫دﻓﺎع از ﻣﺪاﻳﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺑﻪ آن ﺳﻮى دﺟﻠﻪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﭘﻞ را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﭼﻨﺪ روزى در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻮد و ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﺎر را ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دﻫﻘﺎﻧﺎن در ﺑﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌـﻰ‬
‫در ﻛﻮﺛﻰ ﻧﻬﺎده و زﻫﺮه را از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ را از دﻧﺒﺎل وى روان ﻛﺮد و زﻫﺮه ﺑﺮﻓﺖ و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺳﻮرا و دﻳﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻮﻣﺎن و ﻓﺮﺧﺎن را ﺑﻜﺸﺖ در ﻛﻮﺛﻰ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ زﻫﺮه را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎى ﻣﻜﺮر داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫـﻰ ﺗﻼﻗـﻰ‬
‫ﻛﺮد ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮد و ﺑﻬﺮ ﻛﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭼﻮن زﻫـﺮه را از ﺑﺎﺑـﻞ ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‬
‫زﻫﺮه ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ از ﺻﺮاة ﻋﺒﻮر ﻛﺮد ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻟﻴﺜﻰ و ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺳﻌﺪى را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﻗﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻮﻣﺎن و ﻓﺮﺧﺎن ﻳﻜﻰ ﻣﻴﺸﺎﻧﻰ و دﻳﮕﺮى اﻫﻮازى‪ ،‬ﺟـﺰو آﻧﻬـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺳـﻮرا ﺑﻜﻴـﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺧﺎن را ﻛﺸﺖ و ﻛﺜﻴﺮ ﻓﻴﻮﻣﺎن را ﻛﺸﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﻫﺮه روان ﺷﺪ و از ﺳﻮرا ﮔﺬﺷﺖ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻫﺎﺷﻢ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﺳﻌﺪ ﻧﻴﺰ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ و زﻫﺮه را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ دﻳـﺮ و ﻛـﻮﺛﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن و ﻣﻬﺮان‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬دﻫﻘﺎن در را ﺑﺮ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻣﻴﺎن دﻳﺮ وﻛﻮﺛﻰ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد و ﭼـﻮن در اﻃـﺮاف ﻛـﻮﺛﻰ ﻣﻴـﺎن ﺳـﭙﺎه‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه ﻋﺮﺑﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻮاران دﻟﻴﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺶ اﻓﻜﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪94‬‬

‫زﻫﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺗﻮ آﻳﻢ اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺖ را ﺷﻨﻴﺪم ﻏﻼﻣﻰ را ﺳﻮى ﺗﻮ ﻣﻰﻓﺮﺳـﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺠﺎى ﻣﺎﻧﻰ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻃﻐﻴﺎن ﺑﻜﺸﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮار ﻛﻨﻰ از ﻏﻼﻣﻰ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺑﺎ وى ﺧﺪﻋﻪ ﻛﺮد و اﺑﻮ ﻧﺒﺎﺗﻪ ﻧﺎﺋﻞ ﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ اﻋﺮﺟﻰ را ﻛﻪ از دﻟﻴﺮان ﺑﻨـﻰ ﺗﻤـﻴﻢ ﺑـﻮد ﺳـﻮى او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻫﺮ دو ﻧﻴﺰه داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭼﻮن ﺷﺘﺮ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻧﺎﺋﻞ را ﺑﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰه ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وى دﺳﺖ و ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺎﺋﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ وى دﺳـﺖ و ﮔﺮﻳﺒـﺎن ﺷـﻮد ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ آﻏﺎزﻳﺪﻧﺪ و درﻫﻢ آوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻫﺮ دو از ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻴﻔﺘﺎدﻧﺪ و ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﺮ ﻧﺎﺋﻞ اﻓﺘﺎد ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻨﺎﻳﻰ ﺑﻮد‬
‫و ﺑﺎران ﺧﻮﻳﺶ او را ﻓﺸﺮد و ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﮔﺸﻮدن دﻛﻤﻪﻫـﺎى زره او ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬ﻧﺎﺋـﻞ اﻧﮕﺸـﺖ وى را ﺑـﺎ‬
‫دﻫﺎن ﺑﮕﺮﻓﺖ و اﺳﺘﺨﻮان آن را ﺑﺸﻜﺴﺖ و او را ﺳﺴﺖ ﻛﺮد و ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑـﻪ زﻣﻴـﻨﺶ اﻧـﺪاﺧﺖ و ﺑـﺮ ﺳـﻴﻨﻪاش‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و زره از ﺷﻜﻢ وى ﭘﺲ زد و ﺑﺸﻜﻢ و ﭘﻬﻠﻮى وى ﭼﻨـﺪان ﺿـﺮﺑﺖ زد ﻛـﻪ ﺟـﺎن داد و‬
‫اﺳﺐ و دو ﻃﻮق و ﺳﻼح وى را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺎران ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻬﺮ ﺳﻮ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻫﺮه در ﻛﻮﺛﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻧﺎﺋﻞ را ﭘﻴﺶ وى ﺑـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻧﺎﺋﻞ ﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ ﺑﺮو ﻃﻮﻗﻬﺎ و ﻗﺒﺎى وى را ﺑﺘﻦ ﻛﻦ و ﺑﺮ اﺳﺐ وى ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ «.‬و اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ‬
‫را ﻏﻨﻴﻤﺖ وى ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﺋﻞ ﺑﺮﻓﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮﻳﺎر را ﺑﺘﻦ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﻼح وى ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ او ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻃﻮﻗﻬﺎى وى را در‬
‫آر ﻣﮕﺮ ﺑﻮﻗﺖ ﺟﻨﮓ ﻛﻪ آن را ﺑﺮﮔﻴﺮ‪ «.‬و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻋﺮاق ﻃﻮق ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﭼﻨﺪ روز در ﻛﻮﺛﻰ ﺑﺒﻮد و ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻰ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد رﻓﺖ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺒﺸﺮان اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاى ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﺷـﺪه ﺑـﻮد رﻓـﺖ و‬
‫آﻧﺠﺎ را ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﭘﻴﻤﺒﺮان ﺧﺪا ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺻﻠﻮات ﮔﻔﺖ و آﻳﻪ و ‪‬ﺗ ْﻠﻚ‪ ‬ا ْﻟﺄَﻳ‪‬ﺎم‪ ‬ﻧُﺪاوِﻟُﻬﺎ‬
‫‪‬ﺑ ‪‬ﻴﻦَ اﻟﻨﱠﺎسِ ‪ 140 :3‬را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از واﻗﻌﻪ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ در ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ زﻫﺮه را ﺳﻮى ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬در ﺳﺎﺑﺎط‪ ،‬ﺷﻴﺮزاد ﺑـﻪ ﺻـﻠﺢ و ﺗﻌﻬـﺪ ﺟﺰﻳـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻳﺪك ﻛﺸﺎن ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺳﻌﺪ از دﻧﺒﺎل وى روان ﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻫﺮه در اﻃﺮاف ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل ﺳﺎﺑﺎط ﺑﻤﺎﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻘﺮط ﺑﻮد ﻛﻪ از دﻟﻴﺮان ﺧﺴﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ وى اﻟﻔﺖ داﺷـﺖ و از ﻫﻤـﻪ‬
‫دﻟﻴﺮان ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل وى را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺎه ﺧﺴﺮو ﺗﻮران در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ روز ﻗﺴﻢ ﻳـﺎد ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺎ‬
‫زﻧﺪهاﻳﻢ ﻣﻠﻚ ﭘﺎرﺳﻴﺎن زوال ﻧﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ در رﺳﻴﺪ ﻣﻘﺮط ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ وى رﻓـﺖ و ﺧـﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨـﺖ و‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ وى را ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺳﺮ ﻫﺎﺷﻢ را ﺑﻮﺳﻴﺪ و ﻫﺎﺷﻢ ﭘﺎى ﺳﻌﺪ را ﺑﻮﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻫﺎﺷﻢ را ﺳﻮى ﺑﻬﺮ‬
‫‪95‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺴ ‪‬ﻤ ُﺘﻢ‪ ‬ﻣﻦ َﻗ ‪‬ﺒﻞُ ﻣﺎ َﻟ ُﻜﻢ‪ ‬ﻣﻦ‬

‫ﺳﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬أَ و‪َ ‬ﻟﻢ‪َ ‬ﺗﻜُﻮﻧُﻮا أَ ْﻗ ‪‬‬
‫ز‪‬والٍ ‪«44 :14‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻳﺪ ﻛﻪ زوال ﻧﺪارﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﭘﺎﺳﻰ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ روان ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣـﻰاﻳﺴـﺘﺎدﻧﺪ و ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﺪ ﺑﻮدﻧﺪ در رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺳﻌﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو ﻣﺎه در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و ﻣﺎه ﺳﻮم از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ وى ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻃﺎﻳﻒ ﻳﻌﻠﻰ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻨﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﺎﻣﻪ و ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺎن ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ وﻻﻳـﺖ‬
‫ﺷﺎم اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى آن ﺑﺎ اﺑـﻮ ﻓـﺮوه ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ در آﻣﺪ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺷـﺪﻧﺪ و ﻣـﺪاﻳﻦ را ﮔﺸـﻮدﻧﺪ و ﻳﺰدﮔـﺮد ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎر از آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻘﻴﻪ اﺧﺒﺎر و رود ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻴﻦ ﻓـﺮات ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﺶ ﭘﻴﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود دﺟﻠﻪ ﺑﻜﺴﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار از ﻛﺸﺎورزان را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﭼـﻮن‬
‫ﺷﻤﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻚ ﻛﺸﺎورز ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻪ دور آﻧﻬﺎ ﺧﻨﺪق زد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺮزاد دﻫﻘﺎن ﺳﺎﺑﺎط ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﺗﺒﻌﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺎﺷﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ راى ﺷـﻤﺎ‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ «.‬ﺳﻌﺪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﻮﺷﺖ و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﺷﻴﺮزاد داد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ دﻫﺎت ﺧﻮدﺗـﺎن‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﭘﺲ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ رخ داد ﺑﻪ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ اﻣﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﻛﺸﺎورزان را از دﻫﻜﺪهﻫﺎ و ﭘﻴﺸﻪﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردم‪ ،‬راى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮى‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻛﺸﺎورزاﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻜـﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﻣﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و او را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺳﻌﺪ آﻧﻬﺎ را آزاد ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪96‬‬

‫دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎز آﻳﻨﺪ و اﺳﻼم ﺑﻴﺎرﻧـﺪ ﻳـﺎ ﺟﺰﻳـﻪ دﻫﻨـﺪ و ذﻣـﻰ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و در ﭘﻨﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﺟﺰﻳﻪ دادﻧﺪ و در ﭘﻨﺎه ﺑﻮدﻧﺪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ از ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﺧﺴﺮو ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻳﻨﺸﻤﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻐﺮب دﺟﻠﻪ ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮب ﻫﻤﻪ ﻣـﺮدم ﺳـﻮاد اﻣـﺎن‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و از ﺗﺴﻠﻂ اﺳﻼم ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺮاﺟﮕﺰار ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو ﻣﺎه در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﺷﻬﺮ را ﻣﻰﻛﻮﻓﺘﻨﺪ و دﺑﺎﺑﻪﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪام ﺑﻦ ﺷﺮﻳﺢ ﺣﺎرﺛﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ آﻣﺪﻧﺪ آﻧﺠﺎ ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و وﺳﺎﺋﻞ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ و ﻋﺮاده ﺑﻜﻮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ از ﺷﻴﺮزاد ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﺑﺴﺎزد ﻛﻪ ﺑﻴﺴـﺖ ﻣﻨﺠﻨﻴـﻖ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ ﻧﺼﺐ ﻛﺮ دو دﺷﻤﻦ را ﺑﺪان ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻋﺮﺑﺎن در آﻧﺠﺎ روان ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺠﻤﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﻛـﻰ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺎه ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺠﻤﺎن ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﺳﻼح ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺑﻨﺎﻫﺎى ﻛﻨﮕﺮهدار ﻣﺸﺮف ﺑﻪ دﺟﻠـﻪ ﻗـﺪم‬
‫ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﻰرﻓﺖ و آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎده و ﺗﻴﺮاﻧﺪاز در آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮاى ﺟﻨـﮓ آﻣـﺎده ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دروغ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ زﻫﺮة ﺑﻦ ﺣﻮﻳﻪ زرهاى ﭘﺎره داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪش ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻰ اﻳﻦ ﭘﺎره را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺒﺎدا از آﻧﺠﺎ آﺳﻴﺒﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺧﺪا ﺑﻴﺶ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه را ﺑﮕﺬارد و از اﻳﻦ ﭘﺎره ﺑﻴﺎﻳﺪ و‬
‫در ﻣﻦ ﺟﺎى ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در آن روز ﺗﻴﺮى ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و در او ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻴﺮ را از ﺗﻦ او درآرﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﻴﺮ در ﻣﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺰﻧﻢ و ﻛـﺎرى‬
‫ﺑﻜﻨﻢ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﻮى دﺷﻤﻦ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮد ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز را ﻛﻪ از ﻣﺮدم اﺻﻄﺨﺮ ﺑﻮد ﺑﺰد و ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن وى را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻓﻴﺮوزى داد و رﺳﺘﻢ و ﻳﺎران وى ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﺟﻤﻌﺸﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ آﻧﻬـﺎ ﺗـﺎ ﻣـﺪاﻳﻦ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺟﻤـﻊ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ و ﺳﻮاران ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛـﻪ ﺑـﻪ وى وﻓـﺎدار ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﺣﻠﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻛـﺮده ﺑـﻮدﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎه ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮى دﺟﻠﻪ و ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن ﻣـﺎ از‬
‫آن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ و آن ﺳﻮى دﺟﻠﻪ ﺗﺎ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻫﻨﻮز ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪهاﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﺷـﻜﻤﻬﺎﺗﺎن را‬
‫ﺳﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم اﺑﻮ ﻣﻔﺰر‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻗﻄﺒﻪ‪ ،‬را ﭘﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﺳـﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑـﺮ زﺑـﺎن او راﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻧﺪاﻧﺴـﺖ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺎزﮔﺸﺖ و دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﻰدوﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﻔﺰر ﺑﻪ‬
‫او ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻠﺴﻪاى داﺷﺘﻢ و اﻣﻴـﺪوارم‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻜﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬ﻣﺮدم ﭘﻴﺎﭘﻰ از او ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ و ﭘـﻴﺶ ﻣـﺎ‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﻔﺰر ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﺨﺪا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﻣﻰروﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻔﺰر ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻧﺪاى ﺟﻨﮓ داد و ﺣﻤﻠﻪ آورد و ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد اﻣﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺷﻬﺮ ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺪ و ﻛﺲ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ ﻣﮕﺮ ﻳﻜﻰ ﻛﻪ اﻣـﺎن ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺖ و اﻣـﺎﻧﺶ دادﻳـﻢ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﻴﭽﻜﺲ در ﺷـﻬﺮ ﻧﻤﺎﻧـﺪه ﭼـﺮا‬
‫ﻧﻤﻰآﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﻣﺮدان از دﻳﻮارﻫﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻬﺮ را ﮔﺸﻮدﻳﻢ و ﭼﻴﺰى در آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد و ﻛـﺲ ﺑـﻪ ﺟـﺎ ﻧﻤﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد ﺑﺠـﺰ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و از آﻧﻬﺎ و از آن ﻣﺮد ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻓﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﺎه ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺻﻠﺢ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد و ﺷﻤﺎ ﺟﻮاب دادﻳﺪ ﻛﻪ ﺻﻠﺤﻰ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﺴﻞ اﻓﺮﻳﺪﻳﻦ را ﺑﺎ اﺗﺮج ﻛﻮﺛﻰ ﺑﺨﻮرﻳﻢ«‪.‬‬
‫و ﺷﺎه ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬وا وﻳﻼ! ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻳﻨﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮﺑـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺟﻮاب ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از دﻫﺎن اﻳﻦ ﻣﺮد در آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺲ ﻛﻨﻴﻢ«‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﺳـﻮى ﺷـﻬﺮ‬
‫دورﺗﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻣﺮدم را آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل داد و ﺳﭙﺎه آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‬
‫و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را ﻣﻴﺎن ﻫﻮرﻫﺎ و ﺗﻜﺮﻳﺖ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﭼـﻮن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن وارد‬
‫ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در دل ﺷﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و ﺿﺮار ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﻛﺒﺮ اﻳﻦ ﺳـﭙﻴﺪ‬
‫ﺧﺴﺮو اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ او وﻋﺪه دادهاﻧﺪ‪ «.‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺐ رخ داد ﻛﻪ وارد ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺻﻬﺒﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳـﻮى ﻣـﺪاﻳﻦ ﻳﻌﻨـﻰ ﺑﻬـﺮ ﺳـﻴﺮ رﻓﺘـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ‪ ،‬ﺑـﻮد و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺸﺎن را ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺳﮕﻬﺎ و ﮔﺮﺑﻪﻫﺎ را ﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪98‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وارد ﺷﻬﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﻨﺎدىاى ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﺑﺨﺪا ﻫـﻴﭽﻜﺲ آﻧﺠـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ و ﭼـﻮن وارد ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺪاﻳﻦ دورﺗﺮ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺴﺮى ﺑﻮد‬
‫ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واﻗﻌﻪ ﻣﺪاﻳﻦ دور در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺸﺘﻰ ﻣﻰﺟﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺳـﻮى ﺷـﻬﺮ‬
‫دورﺗﺮ ﻋﺒﻮر دﻫﺪ اﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎورد و ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﭼﻨﺪ روز از ﺻﻔﺮ را در ﺑﻬﺮ‬
‫ﺳﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮد ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺗـﻦ از ﻛـﺎﻓﺮان‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﺪارى را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺷﺪ از آن ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ دل دره رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ درﻳﻎ ﻛﺮد و ﻣﺮدد ﻣﺎﻧﺪ و‬
‫ﺑﺨﻼف اﻧﺘﻈﺎر آب ﺑﺎﻻ آﻣﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﮔﺪار زدﻧﺪ و ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺠﺰ آﺳـﺎ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺪ ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ رؤﻳﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺒـﻮر ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ آن ﺳـﺎل ﻫـﻮاى ﺧـﻮب ﺗﺎﺑﺴـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻌﺪ ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺷﻂ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﻂ ﺑﻪ او دﺳﺘﺮس ﻧﺪارﻳﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ دﺳـﺘﺮس ﻣـﻰﻳﺎﺑﻨـﺪ و از‬
‫ﻛﺸﺘﻰﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑـﻴﻢ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﺎوران ﺧﻄﺮ آﻧﻬﺎ را دﻓﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎﻳﺸﺎن‬
‫را وﻳﺮان ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﻛﻨﺪ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎد دﺷﻤﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻣـﻦ‬
‫ﻗﺼﺪ دارم از ﺷﻂ ﺑﮕﺬرم و ﺳﻮى دﺷﻤﻦ روم‪«.‬‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﺮاى ﻣﺎ و ﺗﻮ ﺧﻴﺮ ﭘﻴﺶ آرد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻧﺪاى ﻋﺒﻮر داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﺗﺎ ﻛﻨﺎره ﻧﻬﺮ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰرﺳﻨﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺮوج آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ؟«‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻛﻪ ﻣﺮدى دﻟﻴﺮ ﺑﻮد داوﻃﻠﺐ ﺷﺪ و ﭘﺲ از او ﺷﺸﺼﺪ ﻛﺲ از ﻣﺮدم دﻟﻴﺮ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳﻌﺪ ﻋﺎﺻﻢ را ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺟﻤﻊ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻰآﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻨﺎره ﻧﻬﺮ را از دﺷﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﮕﺬرﻳﺪ؟«‬
‫ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻢ ﺑﻨﻰ وﻻد و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دو ﻧﻴﻤﻪ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﻣﺎده و ﻧﺮ ﺳﻮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻨﺎى اﺳﺒﺎن آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ دﺟﻠـﻪ زدﻧـﺪ و ﺑﻘﻴـﻪ ﺷﺸﺼـﺪ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎﻟﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺼﺖ ﺗﻦ‪ ،‬اﺻﻢ ﺗﻴﻢ و ﻛﻠﺞ و اﺑﻮ ﻣﻔﺰر و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ و ﺣﺠﻞ ﻋﺠﻠﻰ و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻛﻌـﺐ‬
‫ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﺑﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻰ از ﺑﻨﻰ اﻟﺤﺎرث ﺑﻦ ﻛﻌﺐ زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﭼﻮن ﻋﺠﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﮔﺮوﻫﻰ را ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ دﺟﻠﻪ زدﻧﺪ و ﺷﻨﺎﻛﻨﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺎﺻﻢ را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰو ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺑﻪ ﻛﻨﺎره ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﺰهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺰهﻫﺎ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﺸﻤﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫دو ﮔﺮوه ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺿﺮﺑﺖ زدن آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﺸـﻤﺎن را ﻣـﻰزدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺳـﻮى ﻛﻨـﺎره‬
‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺐ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ راﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ﭘﺎرﺳﻰ ﺗﺎب ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛﻨـﺎره ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻮاران ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﻛﻨﺎره‬
‫دور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮوه ﺷﺸﺼﺪ ﻧﻔﺮى ﺑﻴﺪرﻧﮓ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮوان ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮى ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ ﻋﺎﺻﻢ را ﺑﺮ ﻛﻨﺎره دﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻪ ﻛﺴﺎن اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻧﺴﺘﻌﻴﻦ ﺑﺎﷲ و ﻧﺘﻮﻛﻞ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺴﺒﻨﺎ اﷲ و ﻧﻌﻢ اﻟﻮﻛﻴﻞ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ اﻟﻌﻠﻰ اﻟﻌﻈﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﺳﭙﺎه از ﭘﻰ ﻫﻢ روان ﺷﺪﻧﺪ و در آب ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺟﻠﻪ ﻛﻒ آﻟﻮد ﺑﻮد و ﺳﻴﺎه‪ ،‬و ﻛﺴﺎن ﻛﻪ در ﺣـﺎل‬
‫ﺷﻨﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر از زﻣﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳـﻴﺎن را‬
‫ﺑﻮﺿﻌﻰ ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﺮ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻰ ﺗﺄﻣﻞ ﻏﺎﻟﺐ اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺻﻒ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﻣﻮال ﺧﺰاﻳﻦ ﺧﺴﺮو را ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺳﻪ ﻫـﺰار ﻫـﺰار‬
‫ﻫﺰار ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺷﻴﺮى و اﺧﺘﻼف وى ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﻴﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر دﺟﻠﻪ ﺑﻮد ﻳﻜﻰ از ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺶ وى آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭼـﺮا‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪهاى اﮔﺮ ﺳﻪ روز ﺑﮕﺬرد ﻳﺰدﮔﺮد ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﻣﺪاﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻣﻰﺑﺮد« و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وى را ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﻋﺒﻮر ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺪى ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﻮر رواﻳﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ دارد و در دﻧﺒﺎل آن‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺟﻠﻪ را ﭘﺮ از اﺳﺐ و ﻣﺮد و ﭼﻬﺎر ﭘﺎ ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آب از ﻛﻨﺎره دﻳﺪه ﻧﻤﻰﺷﺪ و اﺳـﺒﺎﻧﻤﺎن ﻛـﻪ آب از‬
‫ﻳﺎل آن ﻣﻰﭼﻜﻴﺪ و ﺷﻴﻬﻪ ﻣﻰزد ﻣﺎ را از آب ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧـﺪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ و ﭘﺮواﻳـﻰ‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ در آﻧﺠﺎ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن از ﺑﺎﻻ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻛﺮد و ﻣﺎ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ »ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﻳﻜﻰ اﺳﻼم ﻛﻪ اﮔﺮ اﺳﻼم ﺑﻴﺎرﻳﺪ ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺟﺰﻳـﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﻴﺪ و اﮔﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻗﻮم ﭘﺎﺳﺦ داد ﺑﻪ اوﻟﻰ و آﺧﺮى ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارﻳﻢ و ﻣﻴﺎﻧﻰ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻄﻴﻪ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪100‬‬

‫اﺑﻦ رﻓﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را در آب ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻨﺎره راﻧﺪﻧﺪ و از ﻛﻨﺎره ﻓﺮارى ﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﺰاﻳﻦ ﺧﺴﺮو ﺳﻪ ﻫﺰار ﻫﺰار ﻫﺰار ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ رﺳﺘﻢ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ را در ﺧﺰاﻳﻦ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺣﻔﺺ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آب ﻧﺰده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺼﺮف ﻛﻨﺎره ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺳﻌﺪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻓﻘﻂ ﮔﺮوه ﺧﺮﺳﺎء ﻳﻌﻨﻰ ﮔﺮوه‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺣﻤﺎل ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و رﺑﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕـﺪ و ﻛـﺎر را‬
‫ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻋﺎﺻﻢ ﮔﺮوه اﻫﻮال ﺑﻮد و ﮔﺮوه اﻫﻮال را ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻴﺸﺎن را در آب و ﺑﺮ ﻛﻨﺎره دﻳـﺪه ﺑـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﺧﺮﺳﺎء ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺮده ﺣﺎدﺛﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر آﻧﻬﺎ رخ داد ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآوردﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺮوه ﭘﻴﺸـﺮو‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮔﺮوه اﻫﻮال ﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﻌﺪ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ آب زد‪ .‬ﺳـﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﻰ در آب‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﺪ ﺑﻮد و اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﺷﻨﺎ ﻛﻨﺎن ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺴـﺒﻨﺎ اﷲ و ﻧﻌـﻢ اﻟﻮﻛﻴـﻞ ﺑﺨـﺪا ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫دوﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎرى ﻣﻰدﻫﺪ و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻰﻛﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ‬
‫در ﺳﭙﺎه ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻴﻬﺎ را ﻣﺤﻮ ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﻼم ﻧﻮ ﻇﻬﻮر اﺳﺖ و درﻳﺎﻫﺎ ﻣﻄﻴﻊ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﺷﺘﻬﺎ ﻣﻄﻴﻊ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اوﺳﺖ از اﺳـﻼم ﮔـﺮوه ﮔـﺮوه ﺑـﺮون ﻣﻴﺸـﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔـﺮوه ﮔـﺮوه وارد آن‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روى آب را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آب در ﺳﺎﺣﻞ دﻳﺪه ﻧﻤﻰﺷﺪ و در آب ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﺷﺖ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از آب ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ ﭼﻴﺰى از دﺳﺖ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺴﻰ از آﻧﻬﺎ ﻏﺮق ﻧﺸـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﮕﻰ ﺳﺎﻟﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﺎرق ﺑﻨﺎم ﻏﺮﻗﺪه از ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﺳﺮخﻣﻮى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ اﺳﺐ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﻳﺎﻟﺶ آب ﻣﻰﭼﻜﻴﺪ و ﻏﺮﻳﻖ ﻏﻮﻃﻪ ﻣﻰﺧـﻮرد‪ .‬ﻗﻌﻘـﺎع ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻋﻨﺎن اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺸﻴﺪ و ﺳﻮى او رﻓﺖ و دﺳﺘﺶ ﺑﮕﺮﻓﺖ و او را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﺑﺎرﻗﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدى دﻟﻴﺮ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻗﻌﻘﺎع ﺧﻮاﻫﺮان از آوردن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫از آن رو ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﺎرق ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز در آب از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻴﺰى از دﺳﺖ ﻧﺮﻓﺖ ﺑﺠﺰ ﻛﺎﺳﻪاى ﻛﻪ ﺑﻨﺪش ﺳﺴـﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺒﺮﻳﺪ و آب آﻧﺮا ﺑﺒﺮد و ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺎﺳﻪ ﺷﻨﺎور ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻘﺪﻳﺮ رﺳﻴﺪ و ﻛﺎﺳﻪ ﺑﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اردو ﻛﺎﺳﻪ ﻣﺮا ﻧﻤﻰﺑﺮد«‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻛﻨﺎره را ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﺳـﻴﺪﮔﺎن ﻧﻤـﻮدار‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺖ و ﻛﺎﺳﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎد و ﻣﻮج ﺳﻮى ﻛﻨﺎره ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺳﻮى اردوﮔﺎه آورد‬
‫و ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺎﺳﻪ آﻧﺮا ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ و ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺮاه وى ﺷﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺑﺘﻮ ﻧﮕﻔﺘﻢ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮاه وى ﻳﻜﻰ از واﺑﺴﺘﮕﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻋﻨﺰ ﺑﻨﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﭘﺴﺮ ﻋﺎﻣﺮ و آﻧﻜﻪ در آب اﻓﺘﺎد ﻋـﺎﻣﺮ ﻧـﺎم‬
‫داﺷﺖ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻴﺮ ﺻﺎﺋﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ دﺟﻠﻪ زدﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﻤﺮاﻫﻰ داﺷﺖ ﺳﻠﻤﺎن ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﺪ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ در آب ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪاى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ داﻧﺎﺳﺖ« و آب آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮد و ﻫﻴﭻ اﺳﺒﻰ‬
‫ﺑﺠﺎﻳﻰ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻮن ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ اى ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن آرام ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔـﻮﻳﻰ‬
‫ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻮد و در ﻣﺪاﻳﻦ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ ﻧﺒﻮد و اﻳﻦ زور آب ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا روز ﺟﺮمﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى را ﻛﻪ از دﺟﻠﻪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ روز ﺟﺮمﻫﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﺴـﺘﻪ ﻣـﻰﺷـﺪ ﺟﺮﻣـﻰ ﭘﺪﻳـﺪ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن آرام ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از دﺟﻠﻪ ﺑﺮ آب ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻳﻢ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺮ آب رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺳﻮار ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ آب ﺑﻪ ﺗﻨﮓ اﺳﺐ وى ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺻﻬﺒﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﻧﺰدﻳـﻚ‪ ،‬در آﻣـﺪ و ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﭘـﻞ را ﺑﺒﺮﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ آب ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻳﻜﻰ ﺑﻪ آب زد و ﻫﻤﻪ ﺑـﻪ آب زدﻧـﺪ و ﻛـﺲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻏﺮق ﻧﺸﺪ و ﭼﻴﺰى از دﺳﺖ ﻧﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺎﺳﻪاى را از دﺳﺖ داد ﻛـﻪ ﺑﻨـﺪ آن ﺑﺮﻳـﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻛﺎﺳﻪ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ آب ﻣﻰرﻓﺖ«‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن ﭘﺎرس ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻠﻪ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﭼـﻪ ﺧﻮدﺗـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ در ﻣﺪاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺸﺮﻛﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻫﻨﮓ ﻋﺒﻮر دارﻧﺪ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ﻋﺒﻮرﺷـﺎن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﻳﺰدﮔﺮد ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺣﻠـﻮان‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ آﻫﻨﮓ ﺣﻠﻮان ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻣﻬﺮان رازى و ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن را ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه دار ﺧﺰاﻧﻪ ﻧﻬﺮوان ﺑﻮد ﺑﺠﺎى ﮔﺬاﺷﺖ و آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ و ﺳﺒﻚ ﺑﻮد ﺑﺎ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﻤـﺮاه ﺑﺮدﻧـﺪ و در‬
‫ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎ از ﺟﺎﻣﻪ و ﻛﺎﻻ و آﺑﮕﻴﻨﻪ و ﻟﻮازم و ﺗﺤﻔﻪﻫﺎ و روﻏﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪان ﺑﺠﺎى ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ ﺑﻬﺎى آن ﻧﺪاﻧﺴـﺖ و‬
‫ﻫﻤﻪ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺧﻮردﻧﻰ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺠﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﮔﺮوه اﻫﻮال ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﮔﺮوه ﺧﺮﺳﺎء وارد ﺷﺪﻧﺪ و در‬
‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﻫﻤﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺲ ﺑﺮ ﻧﻤﻰﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ ﻧﺒﻮد ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ و ذﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮط ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آن ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪102‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ در ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و زﻫﺮه را ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺳﭙﺎه ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺳـﻮى ﻧﻬـﺮوان‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬زﻫﺮه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺮوان رﺳﻴﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺖﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﺑﻬﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺖ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺻﻬﺒﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ در ﺟﻨﮓ ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺟﻠﻪ ﻣﻰﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﻳﻮان آﻣﺪ«‪ 1‬و ﺑﻬﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﻤـﻰﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺟﻨﻴـﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ«‬
‫اﺑﻰ اﻟﺒﺨﺘﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺸﺘﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻠﻤﺎن ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وى را دﻋﻮﺗﮕﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺮدم ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ را دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺳﻪ ﺑﺎر دﻋﻮت‬
‫ﻛﺮد و دﻋﻮت وى ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﺻﻞ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎﺳﺖ و دﻟﻢ ﺑﺤﺎﻟﺘﺎن ﻣﻴﺴﻮزد ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﭼﻴـﺰ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻼح ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺮادران ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷـﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻴﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﭼﻮن روز ﺳﻮم رﺳﻴﺪ و ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺪاﻳﻦ ﭼﻮن‬
‫روز ﺳﻮم رﺳﻴﺪ ﻣﺮدم ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻌﺪ در ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻮان را ﻧﻤﺎزﮔﺎه‬
‫ﻛﺮد و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﮔﭽﻰ را ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﺠﺎى ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﺳﻤﺎك ﻫﺠﻴﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﺳﻘﻮط ﺑﻬﺮ ﺳﻴﺮ ﺷﺎه ﻛﺴـﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺣﻠـﻮان ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آب زدﻧﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻔﺮار ﺑﻴﺮون ﺷﺪن و ﺳﭙﺎﻫﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻋﺒـﻮر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺳـﺒﺎن آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ در ﻣﻴﺎﻧﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ ﻧﺪا داد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻰدﻫﻴﺪ ﺑﺨﺪا ﻫﻴﭽﻜﺲ‬
‫در ﻣﺪاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﺒﺎن از دﺟﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و ﺳﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺳﭙﺎه ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎى ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﺎم ﺛﻘﻴﻒ از ﻃﺎﻳﻔﻪ‬
‫ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻴﻜﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ راﻫﻰ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻳـﺎران ﺧـﻮﻳﺶ را ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺰد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮد ﺛﻘﻔﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﺳﺐ ﭘﻴﺶ ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺳﺐ را ﺑﺰد ﻛﻪ ﻓﺮار ﻛﻨﺪ اﻣﺎ‬
‫اﺳﺐ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰد و ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺶ را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﻳﻜﻰ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﻋﺠﻢ در ﻣﺪاﻳﻦ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﺎزر ﺑﻮد ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺮﺑﺎن آﻣﺪﻧﺪ‬
‫و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ« اﻣﺎ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻛﺴﺎن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﺰدوران‬
‫ﺧﻮد در آﻣﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬زﻧﺒﻮران ﻣﺎ را ﺑﺮون ﻛﺮده و ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه«‬

‫‪ .1‬در ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪103‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭼﺎﺑﻜﺴﻮار ﭘﺎرﺳﻰ ﺗﻔﻚ و ﮔﻞ ﺧﻮاﺳﺖ و زﻧﺒﻮران را ﻫﺪف ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻳﻮارﻫﺎ ﻛﻮﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺪو رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺐ او را زﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻨﮓ ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب آﻧﺮا ﺑﺒﺴﺖ و ﺑﺮ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و ﺟﺎﻳﻰ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮد و ﻳﻜﻰ ﺑﺮ او ﮔﺬﺷﺖ و ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ اﺑﻦ ﻣﺨﺎرﻗﻢ«‬
‫و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺪو ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺮزﺑﺎن ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد و ﻧﺎم ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺎرﺳﻰ را اﻳﻦ ﻣﺨﺎرق ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺎب ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻚ ﭘﺎرﺳﻰ را دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﮔﺮوﻫـﻰ ﺑـﺎ وى ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻣـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻓﺮار ﻛﺮدﻳﻢ؟«‬
‫ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﻰ ﺑﻤﻦ ده« و آﻧﺮا ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ زد و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﺪﻳـﺪ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و او ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺟﻤﻊ ﺑﻮد و ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن رﺳﻴﺪ و از ﻓﺎﺻـﻠﻪاى ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ از‬
‫آﻧﭽﻪ ﮔﻮى را اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻴﺮى ﺳﻮى وى اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺮﺳﻴﺪ و ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪو رﺳـﻴﺪ و ﻛﻠـﻪاش را‬
‫ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺳﻨﮓ ﺷﻜﻦ زادهام« و ﻳﺎران ﭘﺎرﺳﻰ از اﻃﺮاف وى ﺑﮕﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪ و ﺷﻬﺮ را ﺧﺎﻟﻰ دﻳﺪ و ﺑﻪ اﻳﻮان ﻛﺴـﺮى رﺳـﻴﺪ و اﻳـﻦ آﻳـﻪ را ﻫﻤـﻰ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺟﻨﱠﺎت‪ ‬و‪ ‬ﻋﻴ‪‬ﻮنٍ و‪ ‬ز‪‬ر‪‬وعٍ و‪ ‬ﻣ‪‬ﻘﺎمٍ َﻛﺮِﻳﻢٍ‪ .‬و‪َ ‬ﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﺔٍ ﻛﺎﻧُﻮا ﻓ‪‬ﻴﻬﺎ ﻓﺎ ‪‬ﻛﻬِﻴﻦَ‪ .‬ﻛَـﺬ ‪‬ﻟﻚ‪ ‬و‪ ‬أَو‪‬ر‪‬ﺛْﻨﺎﻫـﺎ َﻗﻮ‪‬ﻣـﺎً‬
‫» َﻛﻢ‪َ ‬ﺗﺮَﻛُﻮا ﻣﻦ ‪‬‬
‫ﺧﺮِﻳﻦَ ‪«28 -25 :44‬‬
‫آ َ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و ﺟﺎﻫﺎى ﺧﻮب و ﻧﻌﻤﺘﻰ ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺑﻮدﻧﺪ واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن و ﻣﺎ آﻧﺮا ﺑﮕﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ دادﻳﻢ‪.‬‬
‫و در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻓﺘﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﺸﺖ رﻛﻌﺖ ﺑﻰﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺮد و اﻳﻮان را ﻧﻤﺎزﮔﺎه‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﮔﭽﻰ ﺑﻮد از ﻣﺮد و اﺳﺐ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺮا ﻧﺎﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺠﺎى ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻛﻪ ﺳﻌﺪ وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪ ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ ﻗﺼﺪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر‬
‫ﻛﻪ در ﻋﺮاق ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺷﺪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از آﻧﭽﻪ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﺪاﺋﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ در اﻳﻮان ﻛﺴﺮى ﻣﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ و زﻫﺮه را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﺗـﺎ ﻧﻬـﺮوان ﺑـﺮود و از ﻫـﺮ ﺳـﻮ‬
‫ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺮاﻧﻨﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آرﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻗﺼﺮ رﻓﺖ و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻘﺮن را ﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﮔﻔﺖ آﻧﭽﻪ در ﻗﺼﺮ و اﻳﻮان و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻓـﺮاﻫﻢ آورد و ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻪ را ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴ‪Ĥ‬ورﻧﺪ ﺷﻤﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪاﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺰﻳﻤﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از‬
‫آﻧﭽﻪ از اردوﮔﺎه ﻣﻬﺮان در ﻧﻬﺮوان رﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﻧﺦ ﺑﻪ در ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻫﺮ ﭼـﻪ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪104‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻣﻮﺟﻮدى ﻗﺼﺮ ﺳﭙﻴﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﺴﺮو و دﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺻﻬﺒﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺮﻛﻰ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺮ از ﺳﺒﺪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﻬـﺮ‬
‫ﺳﺮﺑﻰ داﺷﺖ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ﺧﻮردﻧﻰ اﺳﺖ وﻟﻰ ﻇﺮﻓﻬﺎى ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻬﺮ ﺳﻮ ﻣﻰرﻓﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ زرد ﺑﮕﻴﺮد؟« ﻣﻘـﺪار زﻳـﺎدى‬
‫ﻛﺎﻓﻮر ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ﻧﻤﻚ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻤﻴﺮ زدﻳﻢ و ﺗﻠﺨﻰ آن را در ﻧﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫رﻓﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﻴﺴﻮر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮه ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺘﺎزان ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﺗﺎ ﭘﻞ ﻧﻬﺮوان رﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن آﻧﺠـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﭘـﻞ‬
‫ازدﺣﺎم ﺷﺪ و اﺳﺘﺮى در آب اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﻫﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴـﻢ ﻣـﻰﺧـﻮرم ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺘﺮ‬
‫اﻫﻤﻴﺘﻰ دارد ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ« ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﺪ ﻟﻮازم ﻛﺴﺮى از ﻟﺒﺎس و ﺟﻮاﻫﺮ و ﺷﻤﺸﻴﺮ و زره ﺟﻮاﻫﺮﻧﺸﺎن ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻰﻛـﺮد درﺑـﺎره آن ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻫﺮه ﭘﻴﺎده ﺷﺪ و ﭼﻮن ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﭘﺲ زد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺮ را از آب در آوردﻧﺪ و ﺑﺎر آن را‬
‫ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻠﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺰو ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻛﻨﺎن ﺑﻮدم و دو اﺳﺘﺮﺑﺎن را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺳﻮاران را ﺑﻪ ﺗﻴﺮ ﻣﻰزدﻧﺪ و ﺟﺰ دو ﺗﻴـﺮ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﺗﻮ ﺗﻴﺮ ﺑﺰن و ﻣﻦ ﺗـﺮا‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﻣﻦ ﺗﻴﺮ ﻣﻰزﻧﻢ و ﺗﻮ ﻣﺮا ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻦ‪ «.‬و ﻫـﺮ ﻳـﻚ دﻳﮕـﺮى را ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬ﺗـﺎ ﺗﻴﺮﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻴﻨﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم و آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺘﻢ و دو اﺳﺘﺮ را ﺑﻴﺎوردم و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺘﻢ ﺑﺎر آن ﭼﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺿﺒﻂ رﺳﻴﺪم ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﺴﺎن ﻣﻰآوردﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را در ﺧﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻮد ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻦ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ آوردهاى و ﻣﻦ ﺑﺎرﻫﺎ را ﻓﺮود آوردم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺑﺎر ﻳﻜﻰ دو ﺟﻌﺒﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﺎج ﺧﺴﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﻮد و آﻧﺮا ﺑﺮ دو ﺳﺘﻮن ﻣﻰآوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺟﻮاﻫﺮﻧﺸﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎر دﻳﮕﺮى ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﺴﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ‬
‫ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از دﻳﺒﺎى زرﺑﻔﺖ ﺟﻮاﻫﺮﻧﺸﺎن و ﺟﻮاﻫﺮﻧﺸﺎن ﻏﻴﺮ دﻳﺒﺎ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻪ ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﻣـﻰﻛـﺮد و‬
‫ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و او را ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺘﻮل اﺳﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ دو ﺻﻨﺪوق ﺑـﺎر داﺷـﺖ ﺑـﺎ دو ﻏـﻼف ﻛـﻪ در ﻳﻜـﻰ ﭘـﻨﺞ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻮد و در دﻳﮕﺮى ﺷﺶ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻮد و در ﺻﻨﺪوﻗﻬﺎ ﭼﻨﺪ زره ﺑﻮد از آن ﺟﻤﻠﻪ زره ﺧﺴـﺮو و زره ﺳـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺎ و دﺳﺖ‪ ،‬و زره ﻫﺮﻗﻞ و زره ﺧﺎﻗﺎن و زره داﻫﺮ و زره ﺑﻬﺮام ﭼﻮﺑﻴﻦ و زره ﺳﻴﺎوﺧﺶ و زره ﻧﻌﻤـﺎن ﻛـﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﺒﻮد در ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻗﺎن و ﻫﺮﻗﻞ و داﻫﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫زره ﻧﻌﻤﺎن و ﺑﻬﺮام از وﻗﺘﻰ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﺴﺮو ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻳﻜﻰ از ﻏﻼﻓﻬﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺴﺮو ﺑﻮد و ﻫﺮﻣﺰ و ﻗﺒﺎد و ﻓﻴﺮوز و ﺷﻤﺸـﻴﺮﻫﺎى دﻳﮕـﺮ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﻫﺮﻗـﻞ و ﺧﺎﻗـﺎن و داﻫـﺮ و ﺑﻬـﺮام و‬
‫ﺳﻴﺎوﺧﺶ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻦ« و او ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻫﺮﻗﻞ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻌﺪ زره ﺑﻬﺮام را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او داد و ﺑﻘﻴﻪ را ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﺮﺳﺎء ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺴﺮو و ﻧﻌﻤﺎن را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﻋﺮﺑﺎن اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﻛﻪ آن دو ﻛﺲ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دو ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺎ زﻳﻮر و ﺗﺎج و ﺟﺎﻣـﻪ ﺧﺴـﺮو ﺟـﺰو‬
‫ﺧﻤﺲ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ در ﺟﻨﮕﻬﺎى ارﺗﺪاد ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺻﻤﺼﺎﻣﻪ را از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪى ﻛﺮب ﮔﺮﻓﺖ ﻛـﻪ ﻋﺮﺑـﺎن اﻳـﻦ را‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻨﮓ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺼﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺿﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺰو ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮدم و ﺑﻪ راﻫﻰ ﻣﻰرﻓﺘﻢ اﻻﻏﺒﺎﻧﻰ ﺑﻪ راه ﻣﻰرﻓﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮا دﻳﺪ اﻻغ را ﺑﺮاﻧﺪ و ﺑﻪ اﻻﻏﺒﺎن دﻳﮕﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ از او ﺑﻮد ﻛﻪ از راه ﺑﻪ در ﺷﺪﻧﺪ و اﻻﻏﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺟﻮﻳﻰ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻞ آن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ رﺳﻴﺪم‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺗﻴـﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدم و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺘﻢ و دﻳﮕﺮى ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ و ﻣﻦ دو اﻻغ را ﭘﻴﺶ ﺻﺎﺣﺐ ﺿﺒﻂ آوردم‪ ،‬دو‬
‫ﺟﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻳﻜﻰ اﺳﺒﻰ ﻃﻼﻳﻰ ﺑﻮد ﺑﺎ زﻳﻦ ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻨﺪ و دم ﺑﻨﺪ و زﻳﻦ‪ ،‬ﻳﺎﻗﻮت زﻣﺮدﻧﺸﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬ﻟﮕـﺎم‬
‫اﺳﺐ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻮارى از ﻧﻘﺮه ﺟﻮاﻫﺮ ﻧﺸﺎن‪ .‬در ﺟﻌﺒﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺘﺮى از ﻧﻘﺮه ﺑﻮد ﺑﺎ دم ﺑﻨﺪ و ﺗﻨﮓ و اﻓﺴﺎر‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﻮزه ﺑﻨﺪ ﻃﻼى ﻳﺎﻗﻮت ﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد از ﻃﻼى ﺟﻮاﻫﺮﻧﺸﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﺧﺴﺮو آﻧﺮا ﺑـﺮد و ﺳـﺘﻮن ﺣﺎﻣـﻞ‬
‫ﺗﺎج ﻣﻴﻨﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﺪه ﻋﻨﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﻀﺒﻮط ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻳﻜـﻰ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و‬
‫ﺟﻌﺒﻪاى آورد و ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺿﺒﻂ داد و او و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰى ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﺎﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ آن ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰى از آن ﺑﺮداﺷﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻧﺒﻮد آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰآوردم‪ «.‬و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻧﻴﻚ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا را‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﺛﻮاب او ﺧﺸﻨﻮدم« ﻳﻜﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ وى را ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻳﺎراﻧﺶ دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﭙﺎه اﻣﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﺪر ﻧﺒـﻮد ﻣـﻰﮔﻔـﺘﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺪرﻳﺎن ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ در ﻏﻨﺎﻳﻤﻰ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ و ﻧﺸﻨﻴﺪم«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪106‬‬

‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻰ از ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ دﻧﻴـﺎ‬
‫و آﺧﺮت را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻳﻢ اﻣﺎ اﻣﺎﻧﺖ و زﻫﺪﺷﺎن را از ﺧﻠﻞ ﺑـﻪ دور دﻳـﺪﻳﻢ‪ :‬ﻃﻠﻴﺤـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻮﻳﻠﺪ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﻋﺠﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺴﺮو و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و زﻳﻮر وى را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آوردﻧﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺆﺗﻤﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ«‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ دارى‪ ،‬رﻋﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦدار ﺷﺪه«‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ وﻗﺘﻰ ﺳﻼح ﺧﺴﺮو را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛـﻪ اﻳـﻦ را ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﻣـﺆﺗﻤﻦ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﺎوران ﻛﻪ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻛﺲ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻋﺠﻤـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﺗﻌﺎﻗـﺐ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺗـﺎ‬
‫ﻧﻬﺮوان ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﻮى ﺣﻠﻮان رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻤﺲ ﻣﻴـﺎن ﻛﺴـﺎن‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮار دوازده ﻫﺰار رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﻮار ﺑﻮدن و ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺎده ﻧﺒﻮد و اﺳﺐ ﻳﺪك در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ از ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﭼﻴﺰ داد اﻣﺎ اﻓﺮاط ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺪاﻳﻦ را ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺿـﺒﻂ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻰ ﺑﻮد و ﻣﺎﻣﻮر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺘﺢ ﻣﺪاﻳﻦ در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ وارد ﻣﺪاﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد و روزه ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ اﻳﻮان ﻛﺴﺮى را ﻧﻤﺎزﮔﺎه اﻳﺎم‬
‫ﻋﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻨﺒﺮى در آن ﻧﻬﺎد و آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻮد و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﻛـﺮد و ﭼـﻮن‬
‫ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺻﺤﺮا روﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺖ در ﻧﻤﺎز دو ﻋﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ«‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺮون دﻫﻜﺪه و داﺧﻞ آن ﻳﻜﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻣﻨﺰﻟﻬﺎ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﺴﺎن را ﺑﻴﺎورد و در ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ‬
‫ﺟﺎى داد ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞ داﺷﺖ و در ﻣﺪاﻳﻦ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ و ﺗﻜﺮﻳﺖ و ﻣﻮﺻﻞ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺧﻤﺲ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﺮ از آن ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻛﻨﺪ از ﺟﺎﻣﻪﻫـﺎ و‬
‫زﻳﻮر و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺴﺮو و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺑﻴﻔﺰود ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﺪن آن ﺑﺮاى ﻋﺮﺑﺎن ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺧﻤﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﭼﻴﺰ داد و ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن و ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻤﺲ‪ ،‬ﻓﺮش ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮاﻓﻘﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺧﻤﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه واﮔﺬارﻳﻢ و آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﭘﻴﺶ ﻣﺎ اﻧﺪك ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﻠﻮه ﻣﻰﻛﻨﺪ؟«‬
‫‪107‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺑﺮاى ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ«‬

‫ﺳﻌﺪ ﻓﺮش را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮش ﺷﺼﺖ ذراع در ﺷﺼﺖ ذراع ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ ﺟﺮﻳـﺐ‬
‫ﻛﻪ در آن راﻫﻬﺎى ﻣﺼﻮر ﺑﻮد و آب ﻧﻤﺎﻫﺎ ﭼﻮن ﻧﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬و ﻻ ﺑﻪ ﻻى آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮوارﻳﺪ ﺑـﻮد و ﺣﺎﺷـﻴﻪﻫـﺎ ﭼـﻮن‬
‫ﻛﺸﺘﺰار و ﺳﺒﺰهزار ﺑﻬﺎران ﺑﻮد‪ ،‬از ﺣﺮﻳﺮ ﺑﺮ ﭘﻮدﻫﺎى ﻃﻼ ﻛﻪ ﮔﻠﻬﺎى ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و اﻣﺜﺎل آن داﺷﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻓﺮش را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آوردﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﻤﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻴﺰ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﻤﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﮕﺎوراﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﺣﺼﻮل دو ﺧﻤﺲ ﻛﻮﺷﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ داد و ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم از ﺧﻤـﺲ ﺑﺴـﻴﺎر داده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻤﺲ را ﺑﻪ ﻣﺼﺎرف آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮش ﭼﻪ راى ﻣﻰدﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑﻪ رأى ﺗﻮ واﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ رأى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻛﺎر ﭼﻨﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻛﻨﻮن آﻧﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮى ﻓـﺮدا‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ آن ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ و اﻧﺪرز دادى« و آﻧﺮا ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن داد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻬﺎر ﻛﺴﺮى را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺮاى زﻣﺴﺘﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻞ و ﺳﺒﺰه ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻰﺧـﻮارى ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ آن‬
‫ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ در ﺑﺎﻏﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﻰ ﺑﻮد ﺷﺼﺖ در ﺷﺼﺖ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ از ﻃﻼ ﺑﻮد و زﻳﻨـﺖ آن ﻧﮕـﻴﻦﻫـﺎ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻴﻮه آن ﺟﻮاﻫﺮ اﺑﺮﻳﺸﻢ و ﺑﺮﮔﻬﺎ از اﺑﺮﻳﺸﻢ و آب ﻃﻼ ﺑﻮد و ﻋﺮب آﻧﺮا ﻗﻄﻒ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻓﺮش ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻬﺎى ﺷﻤﺎ را ﭘﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﻦ ﻓﺮش ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ و ﻛﺲ ﺗﺎب ﺧﺮﻳﺪن آن ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن واﮔﺬارﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻨﺪ« و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮش را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻰ دﻳﺪ و ﻛﺴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا‬
‫ﻛﺮد و در ﺑﺎره ﻓﺮش رأى ﺧﻮاﺳﺖ و ﻗﺼﻪ آﻧﺮا ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻰﻫـﺎ ﮔﻔﺘﻨـﺪ آﻧـﺮا ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻰ دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ او‬
‫واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ راى ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻰ ﻛﻪ ﺳﻜﻮت ﻋﻤﺮ را دﻳﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﺮا ﻋﻠﻢ ﺧﻮد را ﺟﻬﻞ ﻣﻰﻛﻨﻰ و ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﻚ ﻣﻰﺑﺮى؟ از دﻧﻴﺎ ﺟﺰ آن ﻧﺪارى ﻛﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﻰ و از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﺮدارى ﻳﺎ ﺑﭙﻮﺷﻰ و ﭘﺎره ﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﺑﺨﻮرى و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻛﻨﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ« و ﻓﺮش را ﭘﺎره ﻛﺮد و ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺎره آن ﺑﻪ ﻋﻠﻰ رﺳﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻓﺮوﺧﺖ و از ﭘﺎرهﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻜﻪ ﺧﻤﺲ ﻣﺪاﻳﻦ را ﺑﺮد ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺧﺼﺎﺻﻴﻪ ﺑﻮد و آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮد ﺣﻠﻴﺲ ﺑـﻦ ﻓـﻼن‬
‫اﺳﺪى ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪى ﺿﺒﻂ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد و ﻣﺘﺼﺪى ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪108‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮش را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻳﻨﺎن اﻋﻴﺎن و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﺎن ﻋﺮﺑﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﻰ را ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧـﺪ‪ ،‬رزم آوران ﺟﻨﮕﻬـﺎى ﭘﻴﺸـﻨﺪ و ﺟﻨﮕـﺎوران‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ زﻳﻮر و ﻟﺒﺎس ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎى ﺧﺴﺮو را ﻛﻪ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺖ و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻣﻘﺎم ﻟﺒﺎﺳـﻰ‬
‫ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آوردﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻠﻢ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪ «.‬ﻣﺤﻠﻢ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻋﺮب ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎج ﺧﺴﺮو را ﺑﺮد و‬
‫ﺳﺘﻮن ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺑﺮ او آوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻗﻼده و ﻟﺒﺎس زﻳﻨﺖ را ﺑﻪ ﺗﻦ وى ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاى ﺗﻤﺎﺷﺎى ﻣﺮدم ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ در‬
‫او ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻣﺮدم در او ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و از ﻛﺎر و روﻧﻖ دﻧﻴﺎ ﭼﻴﺰى ﺷﮕﻔﺖ دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺤﻠﻢ ﻟﺒﺎس دﻳﮕﺮ ﺧﺴﺮو را ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎز ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻼح ﺧﺴﺮو‬
‫را ﺑﻪ وى ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ وى را ﺑﺪو آوﻳﺨﺖ ﻛﻪ وى را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳـﻼح را ﺑـﺮ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺮدﻣﻰ اﻣﻴﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺴﺮو را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻢ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ دﻧﻴﺎ ﺧﻮرد اﺣﻤﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺮور‬
‫دﻧﻴﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺪﺳﺖ آرد ﻛﻢ از اﻳﻦ ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﺴـﺖ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎن را از ﭼﻴـﺰى ﻛـﻪ ﺧﺴـﺮو در آن ﺳـﺒﻖ ﺑـﺮده و‬
‫ﺳﻮدش ﻧﺪﻫﺪ و زﻳﺎﻧﺶ ﻧﻜﻨﺪ ﭼﻪ ﻓﺎﻳﺪه؟ ﺧﺴﺮو ﺑﻪ آﻧﭽﻪ داﺷﺖ از آﺧﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﻣﺎﻧﺪ و ﺑـﺮاى ﺷـﻮﻫﺮ زﻧـﺶ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ دﺧﺘﺮش ﻳﺎ زن ﭘﺴﺮش اﻧﺪوﺧﺖ و ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻴﺶ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺮد ار ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺪ و زواﻳـﺪ را‬
‫ﺑﻤﺼﺮف آن رﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر او ﻣﻰﺧﻮرد و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر آن ﺳﻪ ﻛﺲ ﻣﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﻪ اﺣﻤﻖ اﺳﺖ ﻛﺴـﻰ ﻛـﻪ ﺑـﺮاى‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آرد ﻳﺎ ﺑﺮاى دﺷﻤﻨﻰ رﻳﺸﻪ ﺑﺮاﻧﺪاز‪«.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﻤﺴﻬﺎ رﺳﻴﺪ و ﻋﻤﺮ ﺳﻼح و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ و زﻳﻮر ﺧﺴﺮو را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻌﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻨﺬر ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺮدﻣﻰ اﻣـﻴﻦ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺴـﺐ ﻧﻌﻤـﺎن را ﺑـﻪ ﻛـﻰ‬
‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﻴﺪﻳﺪ؟«‬
‫ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺮﺑﺎن ﻧﺴﺐ وى را ﺑﻪ ﺗﻴﺮهﻫﺎى ﻗﻨﺺ ﻣﻰرﺳﺎﻧﻨﺪ و از ﺑﻨﻰ ﻋﺠﻢ اﺑﻦ ﻗﻨﺺ ﺑﻮد«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺮدار« و ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻋﺠﻢ را ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻨﻰ ﻟﺨﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ را ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز و ﺳﺎﻻر ﺟﻨﮓ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺘﺼﺮﻓﻴﺶ ﻛﺮد و ﺧﺮاج آﺑﺨﻮران ﻓـﺮات‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن و ﺳﻮﻳﺪ ﭘﺴﺮان ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺳﭙﺮد و ﺧﺮاج آﺑﺨﻮران دﺟﻠﻪ را ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺳﭙﺮد و اﻳﻨﺎن ﭘﻠﻬﺎ زدﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﻨﺎر رﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ اﺑﻦ اﺳﻴﺪ و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻰ دادﻧﺪ و ﭘﺲ از آن ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ‬
‫ﺑﻦ ﻳﻤﺎن و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﺳﻴﻒ آﻣﺪه‪ ،‬ﺟﻨـﮓ ﺟﻠـﻮﻻ در ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻰ ﺳـﺎل‬
‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ رخ داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ‬
‫‪109‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ در ﻣﺪاﻳﻦ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻏﻨﺎﻳﻢ آﻧﺮا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺧﻤﺴـﻬﺎ را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮدﻳﻢ ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺮان در ﺟﻠﻮﻻ اردو زده و ﺧﻨﺪق ﻛﻨﺪه و ﻣﺮدم ﻣﻮﺻﻞ در ﺗﻜﺮﻳـﺖ‬
‫اردو زدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻃﻴﺒﻪ ﺑﺠﻠﻰ رواﻳﺘﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﻤﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﺟﻠﻮﻻ ﻓﺮﺳﺖ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه او را ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو ده‬
‫و ﻣﻴﻤﻨﻪ را ﺑﻪ ﺳﻌﺮ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﭙﺎر و ﻣﻴﺴﺮه او را ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺳـﭙﺎر و ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺟﻬﻨـﻰ را ﺑـﻪ‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ وى ﮔﻤﺎر‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا دو ﺳﭙﺎه ﺳﭙﺎه ﻣﻬﺮان و ﺳﭙﺎه اﻧﻄﺎق را ﻫﺰﻳﻤـﺖ ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع را ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻮاد و ﺟﺒﻞ در ﺣﺪود ﺳﻮاد ﺷﻤﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻗﺼﻪ ﺳﭙﺎه ﺟﻠﻮﻻ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﺠﻤﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻻ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ راه ﻣﺮدم‬
‫آذرﺑﻴﺠﺎن و ﺑﺎب و ﻣﺮدم ﺟﺒﺎل و ﻓﺎرس ﺟﺪا ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﻼﻣـﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﮔـﺮ ﻣﺘﻔـﺮق‬
‫ﺷﻮﻳﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺟﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻋﺮﺑـﺎن ﻫﻤﺴـﺨﻦ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ اﮔﺮ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه و اﮔﺮ ﻛﺎر ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﻼش ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻨﺪق زدﻧﺪ و آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دور ﻣﻬﺮان رازى ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻠﻮان رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻣﺮدان ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﺎل داد و ﺟﻤﺎﻋـﺖ در ﭘﻨـﺎه ﺧﻨﺪﻗﺸـﺎن‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻃﺮاف آن ﺑﺠﺰ راﻫﻬﺎ ﺧﺎرﻫﺎى ﭼﻮﺑﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﻤﺮد از ﻣﺮﺗﺪﺷﺪﮔﺎن ﻛﻤـﻚ ﻧﻤـﻰﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ از آﻧﻬـﺎ ﻛﻤـﻚ ﮔﺮﻓـﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻬﻴﭽﻜﺲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺑﺮ ده ﻧﻔﺮ و ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺎﻻرى ﻧﻤﻰداد و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ در ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن ﻣﺮد ﺑﺎ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺑﻮد ﺳﺎﻻرى‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺪاد و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻌﺎن ﻣﻴﺪاد و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در اﻳﺎم ارﺗﺪاد ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﻴﺪ ﺳﺎﻻرى ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﺳﺮان اﻫﻞ ارﺗﺪاد در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم ﺑﺴﻂ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب از ﻣﺮﺗﺪﺷﺪﮔﺎن و ﻣﺮﺗﺪﻧﺸﺪﮔﺎن‪ ،‬روان ﺷﺪ و ﭼﻬﺎر روزه از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻻ رﺳﻴﺪ و ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن را‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻴـﺮون ﻣـﻰﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻠـﻮﻻ‬
‫ﻫﺸﺘﺎد ﺑﺎر ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ ﻣﻴﺪاد‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﺧﺎرﻫﺎى ﭼﻮﺑﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺒﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻨﻰ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺎﺷﻢ در ﺟﻠﻮﻻ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻬﺮان ﻓﺮود آﻣﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺧﻨﺪﻗﺸـﺎن‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮاﻧﻰ و ﮔﺮدﻧﻔﺮازى ﺑﻤﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﺷـﻢ ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن ﺳـﺨﻦ ﻣـﻰﻛـﺮد و‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺲ آن ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﺳﺖ« ﺳﻌﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻮار ﺑﻪ ﻛﻤﻚ او ﻣﻰﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﻋﺎﻗﺒـﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪110‬‬

‫ﻓﺎرﺳﻴﺎن آﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬در راه ﺧـﺪا ﻧﻴـﻚ‬
‫ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداش و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎ را ﻛﺎﻣﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺧﺪا ﻛﺎر ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼﻗﻰ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺪا ﺑﺎدى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟـﺎ را ﺗﺎرﻳـﻚ ﻛـﺮد و‬
‫ﭼﺎرهاى ﺟﺰ ﺗﺮك ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺳﻮاران ﭘﺎرﺳﻰ در ﺧﻨﺪق اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﺧﻨﺪق ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﺳﺒﺎن از آن ﺑﺎﻻ رود و ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺣﺼﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺒﺎه ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺎﺟﺮا ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑـﺎر‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ و داﺧﻞ ﺣﺼﺎر ﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دور ﺧﻨﺪق آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻨﻴﻦ رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﺒﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻧﺮود و ﺑﺮاى ﻋﺒﻮر ﺟـﺎﻳﻰ واﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و از آﻧﺠـﺎ ﺳـﻮى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻈﻴـﺮ آن رخ ﻧـﺪاده ﺑـﻮد ﻣﮕـﺮ در ﻟﻴﻠـﺔاﻟﻬﺮﻳﺮ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ ﺳـﺮﻳﻌﺘﺮ و‬
‫ﻣﺠﺪاﻧﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﺟﻬﺖ ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺪﺧﻞ ﺧﻨﺪق رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻨﺎدى ﻧﺪا دﻫﺪ ﻛﻪ اى ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻨﻚ ﺳﺎﻻر ﺷﻤﺎ وارد ﺧﻨﺪق ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺷﺪه و آﻧﺠﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳـﻮى او‬
‫روﻳﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ دﺧﻮل ﺧﻨﺪق ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﻟﮕﺮم ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺎﺷـﻢ در‬
‫ﺧﻨﺪق اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻰ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ در ﺧﻨﺪق رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو آﻧﺠﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫و ﻣﺸﺮﻛﺎن از راﺳﺖ و ﭼﭗ از ﻋﺮﺻﻪﻫﺎى ﻣﺠﺎور ﺧﻨﺪق ﻓﺮارى ﺷﺪﻧﺪ و دﭼﺎر ﺑﻠﻴﻪاى ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮاى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﻛﺒﻬﺎﻳﺸﺎن ﻟﻨﮓ ﺷﺪ و ﭘﻴﺎده ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺰ ﻣﻌﺪودى‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا در آن روز ﻳﻜﺼـﺪ ﻫـﺰار از آﻧﻬـﺎ را ﺑﻜﺸـﺖ و ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﻫﻤـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ را‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﻻ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ از ﺑﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﻛﻪ دﺳﺖ را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤـﻮدار ﺟـﻼل ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻔﺰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻦ ﺟـﺰو ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ دﺳـﺘﻪ ﺳـﭙﺎه ﺑـﻮدم ﻛـﻪ وارد ﺳـﺎﺑﺎط و‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎل آن ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﺳﺘﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﻮدم ﻛـﻪ از دﺟﻠـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ و وارد ﻣـﺪاﻳﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﻤﺜﺎﻟﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﺪ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮا ﻣﻰرﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻫﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﻮد و آﻧﺮا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدم‪ .‬اﻧﺪﻛﻰ در ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﺠﻤﺎن در ﺟﻠﻮﻻ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺰرگ ﺑﺮ ﺿـﺪ‬
‫ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻧﺪ و زن و ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﺟﺒﺎل ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ و اﻣﻮال را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ دار ﺳﭙﺎه ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد و ﺳﺮان ﺳﭙﺎه و ﻳﻜﻪ ﺳﻮاران آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻞ ﻣﻬﺮود رﺳـﻴﺪ‬
‫دﻫﻘﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺐ زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ درم ﻓﺮش ﻛﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛـﺮد و ﺑـﺎ او ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮد و از‬
‫‪111‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﺠﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻻ رﺳﻴﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺧﻨﺪق زدهاﻧﺪ و در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺧﻨﺪق ﺣﺼﺎرى ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ آﺗﺶ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻤﻪ روزه از ﺣﻠﻮان ﻛﻤﻚ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﺷﺎه ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺟﺒﺎل را ﻛﻪ ﺑﻜﻤﻚ وى ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﻣـﻰﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳـﻌﺪ ﻛﻤـﻚ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫دوﻳﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭘﺲ از آن دوﻳﺴﺖ ﺳﻮار دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دوﻳﺴﺖ ﺳﻮار دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑﻦ ﻓﻼن ﺑﻮد‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺪار‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران ﻋﺠﻢ ﺧﺮزاد ﭘﺴﺮ ﺧﺮﻫﺮﻣﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳـﺨﺖ ﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻈﻴﺮ آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺮﻫﺎ را ﺗﻤﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ و ﺗﺒﺮزﻳﻦﻫﺎ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫از آﻏﺎز روز ﺗﺎ ﻇﻬﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد و ﭼﻮن وﻗﺖ ﻧﻤﺎز رﺳﻴﺪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن دو ﻧﻤـﺎز ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺟﺎى آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رو ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﺴﺘﻪاﻳﻢ و آﻧﻬﺎ ﺗﺎزهﻧﻔﺴﻨﺪ و ﺧﺴﺘﻪ‪ ،‬در ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻰدارﻳﻢ و ﺑﺎز ﻧﻤـﻰﻣـﺎﻧﻴﻢ ﺗـﺎ ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در آﻣﻴﺰﻳﺪ و ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ در ﺧﻨﺪق ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﺮد‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨـﺎ ﺷـﺐ در آﻣـﺪ و‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن راه ﭼﭗ و راﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪى ﻛﺮب و ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪى ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻛﻤﻚ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻰ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺳﻴﺪن ﺷﺐ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﺎدى ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻧﺪا داد‪ :‬ﺷﻤﺎ از ﺟﻨﮓ دﺳﺖ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺳﺎﻻرﺗﺎن در ﺧﻨﺪق اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن رو ﺑـﻪ ﻓـﺮار ﻧﻬﺎدﻧـﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ وارد ﺧﻨﺪق ﻣﻰﺷﻮم و ﺑﻪ ﺧﻴﻤﻪاى ﻣﻰروم ﻛﻪ ﻟﻮازم و ﺟﺎﻣﻪ در آن اﺳﺖ و ﻓﺮاﺷـﻰ ﻳـﺮ ﻛﺴـﻰ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﺲ ﻣﻰزﻧﻢ زﻧﻰ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻏﺰال ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ را‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدم و در ﺑﺎره آن ﭼﻨﺪان ﻛﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ از آن ﻣﻦ ﺷﺪ و از او ﻓﺮزﻧﺪ آوردم‪.‬‬
‫ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻓﻼن ﺑﺮ ﺟﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن روز ﺧﺎرﺟﺔ ﺑﻦ ﺻﻠﺖ ﺷﺘﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ از ﻃﻼ ﻳﺎ ﻧﻘﺮه ﻣﺮوارﻳـﺪ‬
‫و ﻳﺎﻗﻮت ﻧﺸﺎن ﺑﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ و ﭼﻮن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻣﺮدى از ﻃﻼى ﻣﺮﺻﻊ ﺑﺮ آن ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺸﺪ و‬
‫ﺷﺘﺮ و ﻣﺮد را ﺑﻴﺎورد و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻣﻜﺮم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺗـﺎ ﺧـﺎﻧﻘﻴﻦ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻳﺰدﮔﺮد از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ از ﺣﻠﻮان ﺳﻮى ﺟﺒﺎل رﻓﺖ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ ﺣﻠﻮان رﻓﺖ از آن رو ﻛﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﺧﺪا اﻳﻦ دو ﺳﭙﺎه ﻳﻌﻨﻰ ﺳﭙﺎه ﻣﻬﺮان و ﺳﭙﺎه اﻧﻄﺎق را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد ﻗﻌﻘﺎع را ﺑﻔﺮﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪112‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﺳﻮاد و ﺟﺒﻞ در ﺣﺪود ﺳﻮاد ﺷﻤﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ در ﺣﻠـﻮان اﻗﺎﻣـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺘﻨﺪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ ﻗﻌﻘﺎع‬
‫ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻗﺒﺎد را ﻛﻪ از ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻮد واﺻﻞ وى از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد ﺑﺮ ﻣﺮز ﮔﻤﺎﺷﺖ و از ﻏﻨﺎﻳﻢ آن ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻴﺰ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺟﻠﻮﻻ و اﻗﺎﻣﺖ ﻗﻌﻘﺎع را در ﺣﻠﻮان ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‬
‫از او اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ درﻳﻎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺖ ﻣﻴـﺎن ﺳـﻮاد و‬
‫ﺟﺒﻞ ﺳﺪى ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺎ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻧـﺮوﻳﻢ‪ .‬از آن روﺳـﺘﺎﻫﺎ ﺳـﻮاد ﺑـﺮاى ﻣـﺎ ﺑـﺲ‪ ،‬ﺳـﻼﻣﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻗﻌﻘﺎع را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد در ﺧﺎﻧﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻬـﺮان رﺳـﻴﺪ و او را ﺑﻜﺸـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻓﻴﺮوزان ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺗﭙﻪﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و اﺳﺐ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع اﺳﻴﺮاﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺶ ﻫﺎﺷﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺟﺰو ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺰﻧـﻰ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻴﺮان ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻻ اﻧﺘﺴﺎب ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را اﺳﻴﺮان ﺟﻠﻮﻻ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﺎدر ﺷﻌﺒﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮاى او ﻓﺮزﻧﺪى آورد و ﭼﻮن ﻣﺮد ﻋﺒﺴﻰ ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﺣﻴﻞ رﺳﻴﺪ و ﻋﺎﻣﺮ را آورد ﻛﻪ در ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺲ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻪ ﺳﻮاران ﻧﻪ ﻫﺰار ﻧﻪ ﻫﺰار رﺳﻴﺪ و ﻫﻔﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎ‪ .‬ﺧﻤﺴـﻬﺎ را ﻫﺎﺷـﻢ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﺟﻠﻮﻻ در اردوﮔﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻮد ﺑﺎ ﺳﺎز و ﺑﺮﮔﺸﺎن و ﻫﻤـﻪ ﭼﻬـﺎر ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﺑﺠﺰ اﻧﺪﻛﻰ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد و از اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ در ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨـﺎﻳﻢ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺳـﻠﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺿﺒﻂ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻋﺮﺑﺎن او را ﺳﻠﻤﺎن ﺧﻴﻞ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ ﺑﺴـﺒﺐ‬
‫آﻧﻜﻪ اﺳﺒﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮد و در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬اﺳﺒﺎن اﺻﻴﻞ در ﻧﻈﺮ وى ﺳﻪ ﮔـﺮوه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻬﻢ ﺳﻮار از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻠﻮﻻ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﺟﻠﻮﻻ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ ﺳﻰ ﻫﺰار ﻫﺰار ﺑﻮد و ﺧﻤﺲ‪ ،‬ﺷﺶ ﻫﺰار ﻫﺰار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ از ﺧﻤﺲﻫﺎى ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻪ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﻨﺪ و ﺳـﺨﺖ ﻛﻮﺷـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻴﺰ داد و ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و آﺑﮕﻴﻨﻪ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى ﺧﻤﺲ را ﺑﺎ ﻗﻀﺎﻋﻰ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو دﺋﻠﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﺳـﻴﺮان‬
‫را ﺑﺎ اﺑﻮ ﻣﻔﺮز اﺳﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻀﺎﻋﻰ و اﺑﻮ ﻣﻔﺮز ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺣﺴﺎب را ﺑﺎ زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و او ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ و دﻓﺘﺮ ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ زﻳﺎد ﺑﺎ ﻋﻤﺮ درﺑـﺎره آﻧﭽـﻪ آورده‬
‫ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و وﺻﻒ آن ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴﺰى و آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﮕﻮﻳﻰ‪«.‬‬
‫‪113‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻛﺴﻰ ﭘﺮ ﻣﻬﺎﺑﺖﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ« و‬
‫ﺑﺎ ﻛﺴﺎن درﺑﺎره ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ اﺟـﺎزه ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ در دﻳـﺎر ﭘﺎرﺳـﻴﺎن‬
‫ﭘﻴﺶ روﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﺳﺨﻨﻮر ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺳﭙﺎه ﻣﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ‬
‫زﺑﺎن ﻣﺎ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﻤﺴﻬﺎى ﺟﻠﻮﻻ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا زﻳﺮ ﺳﻘﻔﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺮا ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﻢ«‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ارﻗﻢ‪ ،‬آﻧـﺮا ﻛـﻪ در ﺻـﺤﻦ ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﻮد ﻧﮕﻬﺒـﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﻤﺮو ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﺮﭘﻮش را ﻛﻪ ﺳﻔﺮهﻫﺎى ﭼﺮﻣﻴﻦ ﺑﻮد از روى آن ﺑﺮ ﻛﺸﻴﺪ و ﭼﻮن ﻳﺎﻗﻮت‬
‫و زﻣﺮد و ﺟﻮاﻫﺮ را دﻳﺪ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟ ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺷﻜﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻰﮔﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻰ ﻧﺪﻫـﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ ﺣﺴـﻮدى آرﻧـﺪ و‬
‫دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺣﺴﻮدى ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ اﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺑﺎره ﺧﻤﺴﻬﺎى ﻗﺎدﺳﻴﻪ دﭼﺎر اﺷﻜﺎل ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﺧـﺪا‬
‫داده ﻳﻌﻨﻰ ﺧﻤﺲ را ﻣﻴﺎن ﻣﺴﺘﺤﻘﺎﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻤﺲ ﺟﻠﻮﻻ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻃﻼع و ﻣﺸﻮرت و اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﻤﺲ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از آن ﭼﻴﺰ داد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﻣﺮدﻣﻰ را ﻛﻪ آن ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺷـﻤﺎر ﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﻰ‬
‫ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻰ و ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻰ و ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺧﺎﻧﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﻰ ﻣﻰرﺳﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺎورزان را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬار ﻣﮕـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ از ﻃﺮف ﺗﻮ ﺳﻮى دﺷﻤﻦ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﮔﻴﺮﺷﺎن آوردهاى‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎ ﻛﺸﺎورزان ﻛﺮدهاى و ﭼﻮن درﺑﺎره ﮔﺮوﻫﻰ ﭼﻴﺰى ﻧﻮﺷﺘﻢ ﺑﺎ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ در ﺑﺎره ﻏﻴﺮ ﻛﺸﺎورزان ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺟﻮاب آﻣﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻏﻴـﺮ ﻛﺸـﺎورزان ﺗـﺎ وﻗﺘـﻰ ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﻧﺸﺪه ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺗﺎن اﺳﺖ ﺟﻨﮕﺎوراﻧﻰ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺧﺎﻟﻰ ﮔﺬاﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻳﺪ و ﺟﺰﻳﻪ از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و ﭘـﻴﺶ از ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﭘﺴﺸـﺎن آوردﻳـﺪ‪ ،‬ذﻣـﻰ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر آﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻧﻜﺮدﻳﺪ ﻏﻨﻴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮕﺎوران ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺎوراى ﻧﻬﺮوان ﺧﺎص آﻧﻬﺎ ﺑـﻮد‬
‫و ﺑﺎ دﻳﮕﺮان در ﻏﻨﺎﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻛﺸﺎورزان را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻛﺸـﺎورزان و ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﺮاج ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺼﺎدره‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪114‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﺷﺪ ﻓﺮوش اراﺿﻰ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺟﺒﻞ ﺗﺎ ﺟﺒﻞ ﻋﺮب را ﻳﻜﺴـﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻰ ﻏﻴـﺮ ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﮔﻴﺮان روا ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺮا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻮد و ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺸﺪ ﺑﻴﺸﻪﻫـﺎ و‬
‫ﻣﺮداﺑﻬﺎ و آﺗﺸﻜﺪهﻫﺎ و راﻫﻬﺎى ﺑﺮﻳﺪ و اﻣﻮال ﺧﺴﺮو و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﻮال ﻣﻘﺘﻮﻻن و آﺳﻴﺎﻫﺎ از‬
‫آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺮدم ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ از وﻻﻳﺘﺪاران ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺗﻘﺴﻴﻢ آﻧﺮا داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎﻧﻊ آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ رأى آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻛﺴـﺎن را ﻧﻤـﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﮔـﺮ اﺧـﺘﻼف در ﻣﻴـﺎن ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ‪ «.‬اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬـﺎ و ﺟﻨﮕـﺎوران ﭘـﻴﺶ از ﻗﺎدﺳـﻴﻪ ﺑـﻮد ﺑـﺎﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻫﻞ ﭼﻨﺪ دﻫﻜﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﺟﺰ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ دﻫﻜـﺪه ﭘﻴﻤـﺎن ﺷﻜﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﭼﻮن دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ و در ﭘﻨﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺣﻠﻮان ﺗﺎ ﻋﺮاق ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ از ﻫﻤﻪ روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﻮاد رﺿﺎﻳﺖ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎره اراﺿﻰ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺖ اراﺿﻰ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه را ﻣﻴﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﺧﻤﺲ ﺑﺮاى ﺳﭙﺎه و ﻳﻚ ﺧﻤﺲ ﺑﺮاى ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن ﺧﻤﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻛﺎر را ﺑﻪ رأى ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﮔﺬاﺷﺖ ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ در دﻳﺎر ﻋﺠﻢ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ و آﻧﺮا‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻫﻤﮕـﺎن ﺑـﻮد ﻣـﻰﺳـﭙﺮدﻧﺪ و ﻫـﺮ ﺳـﺎل ﺣﺎﺻـﻞ آﻧـﺮا ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎر آن ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮد و ﺟﺰ ﺑﺮ ﺳﺎﻻران ﻗﻮم ﻫﻤﺴﺨﻦ ﻧﻤﻴﺸـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﻣﺪاﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻰ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻃﻴﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎر دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻢ ادا ﻛﺮدم‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰﮔﻴﺮم‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻦ ﺑﺎش‪«.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺸﺎورزان ﺑﻪ راﻫﻬﺎ و ﭘﻠﻬﺎ و ﻛﺸﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰدادﻧﺪ و دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰدادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر آﺑﺎدى ﻣـﻰﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﻫﻤﮕـﻰ راﻫﻨﻤـﺎﻳﻰ و‬
‫ﺿﻴﺎﻓﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﺎﻓﺮ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ و ﺿﻴﺎﻓﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻮروﺛﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﺟﻠﻮﻻ در اواﻳﻞ ذى ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد و از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺗﺎ ﺟﻠﻮﻻ ﻧﻪ ﻣﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻠﺢ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ اﻫﻞ ذﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﻴﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدن ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﻬﺪه ﻋﻤﺮ اﺳﺖ و ﻋﻤﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﻤﺎﻧﺪاران ﺑﺮاى ﺧﺮاﺑﻰ ﺳﭙﺎه ﺗﻌﻬﺪى ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻠﻮﻻ ﻣﺮدم رى از ﻫﻤﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺗﻴﺮه روزﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺮدم رى در ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻨﮕﺎوران ﺟﻠﻮﻻ ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ در ﺗﻴﻮﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻮاد ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﺮار ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻤﺮ و رأى او را درﺑﺎره ﺳﻮاد و آن ﺳﻮى ﺳﻮاد ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻠﻰ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ روﺳﺘﺎﻳﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮد‪«.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮوش زﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺣﻠﻮان و ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﺼـﺎدره ﺷـﺪه رواﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ از آن‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﺒﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺮﻳﺮ از زﻣﻴﻦ ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺳﻮاد ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻓﺮات ﺧﺮﻳﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﻓﺖ ﺑﺪو‬
‫ﺧﺒﺮ داد و اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را رد ﻛﺮد و ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ و از ﺧﺮﻳﺪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻧﻬﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﻮاد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺑﻌﻀﻰ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و ﺣﺼﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺑﻪ ﺻـﻠﺢ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺷـﺪ و ﺑﻌﻀـﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آﻳﺎ ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻓﺮار ﻛﻨﻨﺪ ذﻣﻰ ﺑﻮدﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ وﻟﻰ وﻗﺘﻰ دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺮاج رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ و از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺮدم ﺳﻮاد ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻨﻰ ﺻﻠﻮﺑﺎ و ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه و ﺑﻌـﺾ‬
‫دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﻓﺮات‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺧﻴﺎﻧﺖ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ذﻣﻰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻠﻮﻻ را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬
‫را ﺑﺪﻧﺒﺎل ﭘﺎرﺳﻴﺎن روان ﻛﻦ ﺗﺎ در ﺣﻠﻮان ﻣﻘﺎم ﮔﻴﺮد و ﺣﻔﺎظ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﻮاد را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻣﺤﻔـﻮظ‬
‫دارد‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻘﻴﻦ رﻓﺖ و اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و از ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻨﮕﻰ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺮان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻓﻴﺰران ﺟﺎن ﺑﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻳﺰدﮔﺮد از ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺳﭙﺎه ﺟﻠﻮﻻ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻬﺮان ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ از ﺣﻠﻮان ﺑﻪ آﻫﻨﮓ وى ﺑﺮون ﺷﺪ‬
‫و در ﺣﻠﻮان ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺧﺴﺮو ﺷﻨﻮم ﺑﺠﺎ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻌﻘﺎع ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺷﻴﺮﻳﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﺳﺨﻰ ﺣﻠﻮان ﺑﻮد و ﺧﺴﺮوﺷﻨﻮم ﺑﻪ آﻫﻨﮓ وى‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪ و زﻳﻨﺒﻰ‪ ،‬دﻫﻘﺎن ﺣﻠﻮان را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ او ﺗﻼﻓﻰ ﻛﺮد و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و زﻳﻨﺒﻰ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ و ﻋﻤﻴﺮة ﺑﻦ ﻃﺎرق و ﻋﺒﺪ اﷲ دﻋﻮى ﻗﺘﻞ وى ﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﻌﻘﺎع ﺳﺎز و ﺑﺮگ وى را ﻣﻴﺎن آﻧﻬـﺎ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛـﺮد و‬
‫ﻋﻤﻴﺮه اﻳﻦ را ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻘﻴﺮ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺴﺮوﺷﻨﻮم ﻓﺮارى ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺣﻠﻮان ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻗﻌﻘﺎع ﻋﺠﻤﺎن را آﻧﺠـﺎ ﻓـﺮود آورد و‬
‫ﻗﺒﺎد را ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع رﻓﺘﮕﺎن را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻌﻬﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﻻر ﻣﺮزو و‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ از ﻣﺪاﻳﻦ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻗﺒﺎد را ﻛﻪ اﺻـﻞ وى از ﺧﺮاﺳـﺎن‬
‫ﺑﻮد ﺑﻤﺮز ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪116‬‬

‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﻓﺘﺢ ﺗﻜﺮﻳﺖ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدى رخ داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺗﻜﺮﻳﺖ‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ درﺑﺎره اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم ﻣﻮﺻﻞ ﺑﺮ اﻧﻄﺎق و آﻣﺪن وى ﺑﻪ ﺗﻜﺮﻳﺖ و ﺧﻨـﺪق زدن‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻫﻢ درﺑﺎره اﺟﺘﻤﺎع ﺳﭙﺎه ﺟﻠﻮﻻ ﺑﺪور ﻣﻬﺮان ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺑﺎب ﺟﻠﻮﻻ ﭼﻨﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ و در ﺑﺎره ﺗﻜﺮﻳﺖ و اﺟﺘﻤﺎع اﻫﻞ ﻣﻮﺻﻞ ﺑﻪ دور اﻧﻄـﺎق ﻧﻮﺷـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ را ﺳﻮى اﻧﻄﺎق ﻓﺮﺳﺖ رﺑﻌﻰ ﺑﻦ اﻓﻜﻞ ﻋﻨﺰى را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﮔﻤﺎر و ﻣﻴﻤﻨﻪ را ﺑـﻪ ﺣـﺎرث‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﺎن ذﻫﻠﻰ ﺳﭙﺎر و ﻣﻴﺴﺮه را ﺑﻪ ﻓﺮات اﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻋﺠﻠﻰ ﺳﭙﺎر‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪدار وى ﻫﺎﻧﻰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺳﻮاران ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ ﺑﺎ ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻛﺲ از ﻣﺪاﻳﻦ روان ﺷﺪ و ﭼﻬـﺎر روزه ﺗـﺎ ﺗﻜﺮﻳـﺖ رﻓـﺖ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫اﻧﻄﺎق ﻓﺮود آﻣﺪ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن و ﻃﺎﻳﻔﻪ اﻳﺎد و ﺗﻐﻠﺐ و ﻧﻤﺮ و ﺷﻬﺎرﺟﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻨـﺪق زده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺪ اﷲ‬
‫ﭼﻬﻞ روز آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﺷﻮﻛﺖ اﻳﺸﺎن از ﻣﺮدم ﺟﻠﻮﻻ ﻛﻤﺘـﺮ ﺑـﻮد و ﻛﺎرﺷـﺎن‬
‫زودﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن را دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﺮ ﺿـﺪ روﻣﻴـﺎن‬
‫ﻳﺎرى دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى را از او ﻧﻬﺎن ﻧﻤﻰداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن روﻣﻴﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﻮد ﺑـﻪ ﺿـﺮر آﻧﻬﺎﺳـﺖ و در ﻫﻤـﻪ ﺣﻤﻠـﻪﻫـﺎ ﻫﺰﻳﻤـﺖ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮان ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎﻻى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮان ﺗﻐﻠﺐ و اﻳﺎد و ﻧﻤﺮ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ را ﺧﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻋﺮﺑﺎن ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت وى را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪ اﷲ ﻛـﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﺷﻬﺎدت دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ ﺧﺪاى ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﺧﺪا آورده اﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه راى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮﮔﻴﺮان ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣـﺎ‬
‫را ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺬرﻫﺎى ﻣﺠﺎور ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﻮم درآﻳـﻴﻢ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﮔـﺬرﻫﺎى‬
‫ﻣﺠﺎور دﺟﻠﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﻴﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧـﻮد ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﮔﺬرﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﻐﻠﺐ و اﻳﺎد و ﻧﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮔﺬرﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻗﻮم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻣﺪهاﻧﺪ و از ﻃﺮف دﺟﻠﻪ ﺣﻤﻠﻪ آوردهاﻧﺪ و ﺳﻮى ﮔﺬرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫دوﻳﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻓﺘﺎد‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭘﻴﺶ روى و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎى رﺑﻌﻴﺎن ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن ﺷـﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‪ ،‬و از ﻣﺮدم ﺧﻨﺪق ﻛﺲ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮد ﻣﮕﺮ ﻣـﺮدم ﺗﻐﻠـﺐ و اﻳـﺎد و ﻧﻤـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ و اﺑﻦ اﻓﻜﻞ‬
‫ﻋﻨﺰى را ﺳﻮى ﺣﺼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑـﻦ اﻓﻜـﻞ را ﺳـﻮى ﺣﺼـﻨﻴﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و راه را ﺑﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫‪117‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫»ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻴﻢ روز راه ﺳﭙﺎر و ﺷﺐ در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎش‪ «.‬ﻣﺮدم ﺗﻐﻠﺐ و اﻳﺎد و ﻧﻤﺮ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ وﻋﻞ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺣﺸﻢ و ذو اﻟﻘﺮط و اﺑﻮ وداﻋـﺔ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻰ ﻛﺮب و اﺑﻦ ذى اﻟﺴﻨﻴﻨﻪ ﻗﺘﻴﻞ اﻟﻜﻼب و اﺑﻦ ﺣﺠﻴﺮ اﻳﺎدى و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﻮط ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺣﺼﻨﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻋﺘﺒﺔ اﺑﻦ وﻋﻞ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫از ﻇﻔﺮ و ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺨﻦ آورد‪ .‬ﭘﺲ از آن ذو اﻟﻘﺮط رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ذو اﻟﺴﻨﻴﻨﻪ رﺳـﻴﺪ ﭘـﺲ از آن‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﻴﺮ رﺳﻴﺪ ﭘﺲ از آن ﺑﺸﺮ رﺳﻴﺪ و ﺑﺪرﻫﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻨﺪروان ﺳﭙﺎه ﺑﺎ رﺑﻌـﻰ ﺑـﻦ اﻓﻜـﻞ در‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺼﻨﻴﻦ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺪاى ﺻﻠﺢ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ‬
‫ﻓﺮارى ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ در رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و ﺻﻠﺢ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮارﻳﺎن ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮﺷﺪل ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﻤﻮل ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺗﻜﺮﻳﺖ ﺿﻤﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮار ﺳﻪ ﻫﺰار درﻫﻢ دادﻧﺪ و ﭘﻴﺎده را ﻫﺰار درﻫﻢ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺎ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺣﺴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮر ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺻﻞ ﺑﺎ رﺑﻌﻰ ﺑﻦ اﻓﻜﻞ ﺷﺪ‬
‫و ﻛﺎر ﺧﺮاج ﺑﺎ ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﺎﺳﺒﺬان ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻣﺎﺳﺒﺬان‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ از ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ آذﻳـﻦ ﭘﺴـﺮ ﻫﺮﻣـﺰ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده و ﺳﻮى دﺷﺖ آﻣﺪه و اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﺿـﺮار ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب را ﺑـﺎ‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻫﺬﻳﻞ اﺳﺪى را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﮔﻤﺎر و دو ﭘﻬﻠﻮ را ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ وﻫـﺐ را اﺳـﺒﻰ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺠﻴﻠﻪ و ﻣﻀﺎرب ﺑﻦ ﻓﻼن ﻋﺠﻠﻰ ﺳﭙﺎر‪ ،‬ﺿﺮار ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻛﻪ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻣﺤﺎرب ﺑﻮد ﺑﺎ ﺳـﭙﺎه ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫اﺑﻦ ﻫﺬﻳﻞ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ دﺷﺖ ﻣﺎﺳﺒﺬان رﺳﻴﺪ و در ﻣﺤﻠﻰ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻫﻨﺪف ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﺟﻨﮓ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺿﺮار ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﻠﻢ ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰان را ﺑﮕﺮﻓﺖ و اﺳﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﺶ‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و او را ﭘﻴﺶ آورد و ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺰد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻫﺰﻳﻤـﺖﺷـﺪﮔﺎن رﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻴﺮوان رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺳﺒﺬان ﺑﺠﻨﮓ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﺮدﻣﺶ ﺳﻮى ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﺠﺎ ﺑـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﺳﻌﺪ از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ و اﺑﻦ ﻫﺬﻳﻞ را در ﻣﺎﺳﺒﺬان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻛﺮد و ﻣﺎﺳﺒﺬان ﻳﻜﻰ از ﻣﺮزﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺟﻨﮓ ﻗﺮﻗﻴﺴﺎ رخ داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ از ﺟﻠﻮﻻ ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﻤﻌﻰ از ﻣـﺮدم ﺟﺰﻳـﺮه ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮﻗﻞ را ﺑﺮ ﺿﺪ اﻫﻞ ﺣﻤﺺ ﻛﻤﻚ دادﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى ﻣﺮدم ﻫﻴﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺳﻌﺪ اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪118‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻋﺎﻣﺮى را ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﮔﻤﺎر و ﭘﻬﻠﻮى وى را ﺑﻪ رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ ﺳﭙﺎر‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ آﻫﻨﮓ ﻫﻴﺖ ﻛﺮد و ﺣـﺎرث ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ را ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻴﺖ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻨﺪق زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮو دﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺧﻨﺪق ﺣﺼﺎرى ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺎر را ﻃﻮﻻﻧﻰ دﻳﺪ و ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻮد واﮔﺬاﺷﺖ و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﻮم آﻧﺠﺎ ﻧﻬـﺎد و ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺳﭙﺎه راﻫﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺳﻮى ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬و آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮدﻣﺶ ﺟﺰﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬار ﻛﻪ ﺑﺮون آﻳﻨﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫ﺧﻨﺪﻗﺸﺎن ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺑﺰن ﻛﻪ ﮔﺬرﻫﺎى آن ﻣﺠﺎور ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ راى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﭼﻮن ﻗﻮم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﭘﻴﺶ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﺛﻘﻔﻰ را ﺳﻮى ﺑﺎﺿﻊ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻰ ﻋﺒﻴﺪ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل در ﻣﺤﺮم‪ ،‬ﻣﺎرﻳﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪ آورده ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎدر اﺑﺮاﻫﻴﻢ در‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و در ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺶ ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻮد و اﻳﻦ‪ ،‬دو ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺧﻼﻓﺖ وى ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎرﻳﺦ از ﭼﻪ روز ﻧﻬﻴﻢ؟«‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬از روزى ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﺠﺮت ﻛـﺮد و ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺸـﺮﻛﺎن را ﺗـﺮك‬
‫ﻛﺮد«‬
‫و ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ از ﺳﺎﻟﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ آﻣـﺪ و در آن ﺳـﺎل‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻃﺎﻳﻒ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﻦ ﻳﻌﻠﻰ ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﺎﻣﻪ و ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺎن ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺷﺎم‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪119‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻮد‪.‬‬

‫و ﻋﺎﻣﻞ ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ اﺑﻮ ﻗﺮه ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺻﻞ‪ ،‬رﺑﻌﻰ ﺑﻦ اﻓﻜﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاج آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ ﺑﻮد و ﺑﻘﻮل دﻳﮕﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﮓ و ﺧـﺮاج ﻫـﺮ دو‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻘﻮﻟﻰ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻌﻬﺪه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ اﺷﻌﺮى ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ در آﻣﺪ‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺷﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﻨﻴﺎد آن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺟﻠﻮﻻ و ﺣﻠﻮان ﻓﺘﺢ ﺷﺪ و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﺣﻠﻮان ﻣﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺘﺢ ﺗﻜﺮﻳـﺖ و ﺣﺼـﻨﻴﻦ‬
‫رخ داد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ و اﺑﻦ اﻓﻜﻞ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ در ﺣﺼﻨﻴﻦ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺒـﺮ آﻧـﺮا‬
‫ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ آوردﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا وﺿـﻊ ﺷـﻤﺎ ﭼـﻮن وﻗﺘـﻰ ﻛـﻪ آﻏـﺎز ﻛـﺮدهاﻳـﺪ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻣﺪاﻳﻦ ﻛﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﺗﻜﻴﺪهاﻳﺪ ﺳﺒﺐ دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﺷﺪﻧﺘﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى آن دﻳﺎر اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺣﻮاﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و زود ﭘﺴﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ وﻋﻞ و ذو اﻟﻘﺮط و اﺑﻦ ذى اﻟﺴﻨﻴﻨﻪ و اﺑﻦ ﺣﺠﻴﺮ و ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺟـﺰو ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﻋﺒـﺪا ﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﺘﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ درﺑﺎره ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﻪ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺸﻮد ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺿﺮورت ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺑـﺮاى‬
‫ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﺮار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺠﻢ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ﻛﺎرى ﻧﻜـﻮﺗﺮ ﺑﺎﻳـﺪ ﻛـﻪ زﻛـﺎت‬
‫دﻫﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺟﺰﻳﻪ دادن راﻫﻰ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺰﻳﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻘﺮر ﻛﻦ ﻛﻪ از ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﺪﻫﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﻣﻮاﻟﻴﺪ ﭘﺪران ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪120‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻐﻠﺒﻴﺎن و آن ﮔﺮوه از ﻣﺮدم اﻳﺎد و ﻧﻤﺮ ﻛﻪ ﻣﻄﻴﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از آن‬
‫ﺑﺎ وى در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﻠﻤﺎن و ذﻣﻰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛـﻪ از ﻋﻤـﺮ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد در دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻢﻫـﺎى ﻋﺮﺑـﺎن اﻓﺘـﺎده و ﺑﺎزوﻫﺎﻳﺸـﺎن ﻻﻏـﺮ ﺷـﺪه و رﻧﮕﺸـﺎن‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﭼﺮا رﻧﮓ و ﮔﻮﺷﺖ ﻋﺮﺑﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺪه؟«‬
‫ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻻﻏﺮى ﻋﺮﺑﺎن و ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮕﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى ﻣﺪاﻳﻦ و دﺟﻠﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺑﻼدى ﺳﺎزﮔﺎر ﻋﺮﺑﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺷﺘﺮاﻧﺸـﺎن ﺳـﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﻤﺎن و ﺣﺬﻳﻔـﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ دﺷﺘﻰ و درﻳﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ ﻧﻪ ﺷﻄﻰ ﺣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﭘﻠﻰ«‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎن و ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻛﺸﺎﻓﺎن ﺳﭙﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻛﺎرﻫﺎى ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻌﺪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻪ آﻫﻨﮓ اﻧﺒﺎر رﻓﺖ و از ﻏﺮب ﻓﺮات ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و ﺑﺠﺎﻳﻰ را ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺬﻳﻔﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻣﺸﺮق ﻓﺮات رﻓﺖ و ﺟﺎﻳﻰ را ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ رﻳﮕﺰارى ﺑﻮد ﺑﺎ ﺷﻨﻬﺎى ﺳـﺮخ و آﻧﺠـﺎ را ﺳـﻬﻠﻪ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺟﺎ را ﻛﻪ رﻳﮓ و ﺷﻦ ﭼﻨﻴﻦ در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺳﻪ دﻳﺮ ﺑﻮد‪ :‬دﻳﺮ ﺧﺮﻗﻪ و‬
‫دﻳﺮ ام ﻋﻤﺮو و دﻳﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ آن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻧﺒﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻞ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻤـﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎن و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن ﺳﺎﻳﻪ ﻛﻨﺪ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ ﺑـﺮ آن ﻫﺴـﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎد و آﻧﭽﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﺎرﮔﺎن و آﻧﭽﻪ ﻓﺮود آﻳﺪ‪ ،‬و درﻳﺎﻫﺎ و آﻧﭽﻪ روان ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و ﺷـﻴﻄﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽـﻪ ﮔﻤـﺮاه‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻧﻴﻴﻦ و آﻧﭽﻪ ﻧﻬﺎن ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺒﺎرك ﻛﻦ و آﻧﺠﺎ را ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻗﺮار ﻣﺎ ﻛﻦ« و ﺧﺒﺮ را‬
‫ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﺟﻨﮓ ﺟﻠﻮﻻ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻣﺮدم را ﭘﺲ آورد و‬
‫ﭼﻮن ﻋﻤﺎر ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﺴﺎن را ﺳﻮى ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ آﻧﺠـﺎ ﺑـﺮاى ﺷـﺘﺮ ﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ آﻧﺠﺎ ﭘﺸﻪ دارد«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﺘﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺮاى ﻋﺮﺑﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤـﺎر ﺑـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و در ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺴﺮ ﺑﻦ ﺛﻮر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ در ﻣﺪاﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠـﺎ را ﺧـﻮش ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻏﺒـﺎر و ﻣﮕـﺲ‬
‫آزارﺷﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه دﺷﺘﻰ و درﻳﺎﻳﻰ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻼدى‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﺘﺮ و ﺑﺰ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮدﻧﺪ درﺑﺎره ﺟـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ و از ﺳﺮان ﻋﺮب آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻋﺮاق را دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از زﺑﺎﻧﻪ ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ ﻣﺤﻞ ﻛﻮﻓﻪ را زﺑﺎﻧﻪ‬
‫‪121‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺮﻳﻦ ﺗﺎ ﭼﺸﻤﻪ ﺑﻴﻦ ﺣﺪا ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺮﺑﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﺷﺖ زﺑﺎن ﺧﻮد را در روﺳﺘﺎ ﻓﺮو ﺑـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺠﺎور ﻓﺮات ﺑﻮد ﻣﻠﻄﺎط ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎﺣﻞ( و آﻧﭽﻪ ﻣﺠﺎور ﮔﻞ ﺑﻮد ﻧﺠـﺎف ﺑـﻮد )ﻳﻌﻨـﻰ‬
‫ﺟﺎى ﺑﻠﻨﺪ‪ (.‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ و درﺑﺎره آن دﺳﺘﻮر داد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻠﻤﺎن و ﺣﺬﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪﻧﺪ و درﺑﺎره ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﺎذ را ﺑﺎ ﻋﺠﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻳـﺎ ﻫﻤـﺮاه وى‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ در ﺟﻠﻮﻻ واﮔﺬار‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ او ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻗﺎدﺳﻴﻪ اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎﻧﻰ از‬
‫ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﭘﺎرﺳﻰ ﻛﻪ دﻋﻮﺗﺘﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻮﺻﻞ واﮔﺬار‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺑـﺎ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن از ﻣﺪاﻳﻦ در آﻣﺪ و در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ در ﻛﻮﻓﻪ اردو زد‪ .‬از ﺟﻨﮓ ﻣﺪاﻳﻦ ﺗﺎ رﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل و دو ﻣﺎه ﺑﻮد و از وﻗﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺗﺎ ﻃﺮاﺣﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل و ﻫﺸﺖ ﻣﺎه ﺑﻮد و ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺧﻼﻓﺖ وى در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﺒﺪأ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﺤﺮم اﻳﻦ ﺳﺎل در ﻣﺪاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از رﺣﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻘﺮرى ﻛﺴﺎن را دادﻧﺪ و در ﺑﻬﺮﺳﻴﺮ در ﻣﺤﺮم ﺳـﺎل‬
‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻋﻮض ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺤـﺮم ﺳـﺎل ﻫﻔـﺪﻫﻢ در‬
‫ﺟﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﻌﻦ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم در آﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ در ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺮﻗﺎد ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻓﻪ در آﻏﺎز ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏـﺰوان ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن در ﻫـﺮ ﺑﻬـﺎر در ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﻬﺎر ﻛﻨﻨﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ در ﺑﻬﺎر ﻫﺮ ﺳﺎل ﻛﻤﻜﻬﺎ را ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻣﻘﺮرى را در ﻣﺤﺮم ﻫﺮ ﺳﺎل دﻫﻨـﺪ و‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ و ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻘﺮ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬دو‬
‫ﻣﻘﺮرى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﺮور ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم اﺳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﻌﺪ در ﻛﻮﻓﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﻧﻮﺷـﺖ در ﻛﻮﻓـﻪاى‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻴﺮه و ﻓﺮات اﺳﺖ و دﺷﺘﻰ و درﻳﺎﻳﻰ اﺳﺖ و ﻋﻠﻒ ﺧﻮب ﻣﻴﺮوﻳﺪ و در ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را ﻣﺨﻴﺮ ﻛﺮدم و ﻫﺮ ﻛﻪ را اﻗﺎﻣﺖ آﻧﺠﺎ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎدﮔﺎن ﻧﻬﺎدم و ﺟﻤﻌﻰ از ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه در ﺟﺎى ﺧـﻮد اﺳـﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ دل‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎﻫﺎى ﻧﻴﻴﻦ ﺑﺴـﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪122‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اردوﮔﺎه ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ و ﻫﻢ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺨﻼف ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﻛـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻰ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﺧﻮرده ﻣﺎﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻰ ﺷﺪه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮد داﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﻣﺮدم دو ﺷﻬﺮ ﺑﻨﺎﻫﺎى ﻧﻴﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن در ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﺣﺮﻳﻖ رخ داد‪ ،‬ﺣﺮﻳﻖ ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﺴﻮﺧﺖ و ﻳﻚ ﻧﻰ‬
‫ﺑﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از آن ﻳﺎد ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ اﺟﺎزه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎرى‬
‫را ﺑﻰ دﺳﺘﻮر او ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﺣﺮﻳﻖ و ﺧﺴﺎرات آﻧﺮا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺴﺎزﻳﺪ اﻣﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ‬
‫اﻃﺎق ﻧﺴﺎزد و در ﻛﺎر ﺑﻨﻴﺎن اﻓﺮاط ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬از ﺳﻨﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ از ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮدد‪«.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ و ﻣﺮدم ﭼﻨﺎن ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺟﺎﻫﺎى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫را اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻫﺎى ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را اﺑﻮ اﻟﺠﺮﺑﺎ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ دﻟﻒ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﺳﺘﻮر داد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﻨﺎﻳﻰ را ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺑﺎﻻ ﻧﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻧﺪازه ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺳﺮاف ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻜﻨﺪ و از اﻋﺘﺪال ﺑﻴﺮون ﻧﺒﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻓﻪ را ﺑﻨﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ را درﺑﺎره‬
‫ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺑﺪ و ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺑﺰرگ ﭼﻬﻞ ذراع و ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻛﻢ ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖﺗﺮ ﺳـﻰ ذراع و ﻣﻌـﺎﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ذراع و ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﻫﻔﺖ ذراع ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﻪﻫﺎ را ﺷﺼﺖ ذراع ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﮕـﺮ ﻗﻄﻌـﻪاى‬
‫ﻛﻪ از آن ﺑﻨﻰ ﺿﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻴﺰى را ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ ﺧﻂ ﻛﺸﻰ ﺷﺪ و ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا در ﻣﺤﻞ ﺑﺎزار ﺻﺎﺑﻮن ﻓﺮوﺷﺎن‬
‫و ﺧﺮﻣﺎ ﻓﺮوﺷﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ در ﻣﻴﺎن آن اﻳﺴﺘﺎد و ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آن ﺳﻮى ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﺗﻴﺮﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﺳﺎزد‪ ،‬از روﺑﺮو و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آن‬
‫ﺳﻮى ﻣﺤﻞ ﺗﻴﺮﻫﺎ ﺑﻨﺎﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ در ﭼﻬﺎرﮔﻮﺷﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺟﻠﻮ آن رواﻗﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺠﻨﺒـﻪ و‬
‫ﻣﻮﺧﺮهﻫﺎ‪ 1‬ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻬﺎر ﮔﻮش ﺑﺮاى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن و ﻣﺮدم و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ازدﺣﺎم ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‬

‫‪ .1‬ﺧﻮب ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻌﻤﺎرﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮ و دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﻘﻒ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰﺳﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻨﺠﻜﺎوى و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮس ﺑﻮد ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ و ﻋﻴﻦ دو ﻛﻠﻤﻪ را در ﻣﺘﻦ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﺠﺎى‬
‫ﻧﻬﺎدم ﻛﻪ اﺑﻬﺎم را ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﮔﺸﻮدن ﺑﺪﺗﺮ از ﻧﮕﺸﻮدن اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬
‫‪123‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺠﺰ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎس ﺣﺮﻣـﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺠﺪﻫﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آن ﻧﻤـﻰﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬رواق دوﻳﺴـﺖ ذراع ﺑـﻮد و ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﻣﺮﻣﺮ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از آن ﺧﺴﺮوان ﺑﻮده ﺑﻮد و زﻳـﺮ ﻃـﺎق آن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻛﻠﻴﺴـﺎﻫﺎى روﻣـﻰ ﺑـﻮد‪ .‬دور‬
‫ﺻﺤﻦ ﺧﻨﺪﻗﻰ ﻛﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ در داﺧﻞ آن ﺑﻨﺎ ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎور ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﺧﺎﻧﻪاى ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻗﺼﺮ ﻛﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬و راه ﻧﻘﺒﻰ ﺑﻄﻮل دوﻳﺴـﺖ ذراع از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﺧﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را در آن ﺟﺎى دادﻧﺪ ﺑﻨﺎ را روزﺑﻪ از آﺟﺮ ﺑﻨﺎى ﺧﺴﺮوان در ﺣﻴﺮه ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻨﺞ ﻣﻌﺒﺮ ﺑﺰرگ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻃﺮف ﻗﺒﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳـﻤﺖ ﻣﺸـﺮق ﺳـﻪ ﻣﻌﺒـﺮ و در‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﻐﺮب ﺳﻪ ﻣﻌﺒﺮ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﻠﻴﻢ و ﺛﻘﻴﻒ را ﭘﺸﺖ ﺻﺤﻦ ﻛﻨﺎر دو ﻣﻌﺒﺮ ﺑﺰرگ ﺟﺎ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺪان ﻛﻨﺎر ﻣﻌﺒﺮ دﻳﮕﺮ و ﺑﺠﻴﻠﻪ ﻛﻨﺎر‬
‫ﻣﻌﺒﺮ دﻳﮕﺮ و ﺗﻴﻢ و ﺗﻐﻠﺐ ﻛﻨﺎر ﻣﻌﺒﺮ آﺧﺮﻳﻦ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﺻﺤﻦ‪ ،‬ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻰ اﺳﺪ و ﻧﺨﻊ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺒﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻊ‬
‫و ﻛﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺒﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻛﻨﺪه و ازد ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺒﺮى ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺸﺮق ﺻﺤﻦ اﻧﺼﺎر و ﻣﺰﻳﻨﻪ را ﺑﺮ ﻳـﻚ ﻣﻌﺒـﺮ ﺟـﺎ‬
‫دادﻧﺪ و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺗﻤﻴﻢ و ﻣﺤﺎرب را ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ و اﺳﺪ و ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ‪ .‬در ﻣﻐﺮب ﺻﺤﻦ ﺑﺠﺎﻟﻪ و ﺑﺠﻴﻠـﻪ را‬
‫ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ ﺟﺎ دادﻧﺪ و ﺟﺪﻳﻠﻪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﺘﻔﺮق را ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ و ﺟﻬﻴﻨﻪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﻣﺘﻔﺮق را ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺎن ﻣﺠﺎوران ﺻﺤﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﺎوراى آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻬﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺮﻫﺎى ﺑﺰرگ ﺑﻮد و ﻣﻌﺒﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺮﻫﺎ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و ﻣﻌﺒﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮازى آن ﺑﻮد و وﺳﻌﺖ ﻛﻤﺘﺮ داﺷﺖ و ﻣﺤﻞ آن ﭘﺴﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﻌﺒﺮﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺮﻫﺎ را ﺑﻴﺮون ﺻﺤﻦ ﭘﺪﻳـﺪ آوردﻧـﺪ و ﺟﻨﮕـﺎوران ﻗﺎدﺳـﻴﻪ و ﭘـﻴﺶ از‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ را ﺑﻪ ده ﮔﺮوه در آن ﺟﺎ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺮزﻫﺎ و ﻣﻮﺻﻞ ﻣﺤﻠﻰ ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻮن دﻧﺒﺎﻟﮕﺎن ﻃﺒﻘـﻪ اول و ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫دوم ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﺎن ﺗﻨﮓ ﺷﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد را رﻫـﺎ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻛﻤﺘﺮ داﺷﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﺤﻞ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ دﻧﺒﺎﻟﮕﺎن ﺧﻮد رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻴﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎى ﻣﻰدادﻧﺪ و اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﻨﮓ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ دﻧﺒﺎﻟﮕـﺎن را ﻣﻨـﺰل‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﻦ در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ در آن ﻃﻤﻊ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺠـﺰ ﻣﺴـﺠﺪ و ﻗﺼـﺮ در آن‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺎزارﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻴﺎن و ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎزارﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺠﺪﻫﺎﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﻪ زودﺗﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎﻫﻰ رﺳﺪ از آن اوﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد رود ﻳﺎ از ﻓﺮوش ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى دﻧﺒﺎﻟﮕﺎن ﺗﻮﻗﻔﮕﺎﻫﻰ آﻣﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰآﻣﺪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻜﺎن ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ اﻟﻬﻴﺎج روﻧـﺪ و‬
‫در ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻨﮕﺮد و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺤﻠﻰ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻔﮕﺎه اﻛﻨﻮن ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺑﻜﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪124‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ در ﻣﺴﺎﺣﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻗﺼﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﭘﻬﻠﻮى ﻣﺤﺮاب ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻗﺼﺮى ﺑﺮآورد و ﺑﻨﻴﺎن آﻧﺮا ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮد و ﺧﺰﻳﻨﻪ را در آن ﺟﺎ داد و ﻳﻚ ﻃﺮف آن ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﻧﻘﺐ زدﻧﺪ و از ﻣﺎل آن ﺑﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺤﻞ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺰاﻳﻦ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﻦ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ‬
‫داد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﺴﺠﺪ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺠﺎور ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺎﻧﻪ روﺑﺮوى آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺐ و روز در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻔﻆ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻣﺴﺠﺪ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻫﻘﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻫﻤـﺪان ﺑﻨـﺎم روز ﺑـﻪ ﭘﺴـﺮ ﺑﺰرﮔﻤﻬـﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﺠﺪ را ﻣﻴﺴﺎزم ﻗﺼﺮى ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺴﺎزم و ﻣﺴﺠﺪ و ﻗﺼﺮ را ﺑﻬﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫و ﻗﺼﺮ ﻛﻮﻓﻪ را ﻃﺮاﺣﻰ ﻛﺮد و او آﻧﺮا ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ و دﺳﺘﻜﺎرى ﻧﺸـﺪه از آﺟﺮﻫـﺎى‬
‫ﻗﺼﺮى ﻛﻪ ﺧﺴﺮوان در ﺣﻴﺮه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺴﺎﺧﺖ و ﻣﺴﺠﺪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎى ﻗﺼﺮ ﺑﺴﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻧﺘﻬـﺎى‬
‫ﻗﺼﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ آن ﺳﻮى ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻮد و از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎى ﻣﻴـﺪان ﻋﻠـﻰ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﻴﺪان و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻗﺼﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎى ﻗﺼﺮ ﺑﺮ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى ﻣﺮﻣﺮﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺴﺮو در ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺑﻮد اﺳﺘﻮار ﺷﺪ و ﻣﺠﻨﺒﻪ ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺒﻮد ﺗﺎ در اﻳﺎم ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ زﻳﺎد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ زﻳﺎد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻨﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺑﻨﺎﻳﺎن اﻳـﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ را ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﻣﺤـﻞ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺴﺎﺣﺖ آﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ارﺗﻔﺎﻋﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺑﺎره ارﺗﻔﺎع آن ﭼﻴﺰى‬
‫ﻣﻴﺨﻮاﻫﻢ ﻛﻪ وﺻﻒ آﻧﺮا ﻧﻴﺎرم ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﺎﻳﺎن ﺧﺴﺮو ﺑﻮده ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎﻳﻰ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﻮﻫﻬـﺎى اﻫـﻮاز‬
‫ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺮب و ﻣﻴﻠﻪﻫﺎى آﻫﻦ ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻰ ذراع در آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮى‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺳـﻘﻒ ﺑﺰﻧـﻰ و ﻣﺠﻨﺒـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﻣﻮﺧﺮهﻫﺎ ﺑﺴﺎزى ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ وﺻﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮم ﻣﺮا ﺳﻮى آن ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ اﻣﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ در ﻗﺼﺮ را ﺑﺒﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺠﺎى ﺧﻮد ﺑﻮد و ﺳﺮو ﺻﺪاى ﺑﺎزارﻳﺎن ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺳﻌﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻗﺼﺮ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﺮده ﺻـﺪاﻫﺎ را‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ و ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺮ را ﻗﺼﺮ ﺳﻌﺪ ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﺨﻮاﺳـﺖ و ﺳـﻮى‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﻗﺼﺮ رو و در آﻧﺮا ﺑﺴﻮزان و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﻓﺘﻪاى ﺑﺎز ﮔﺮد‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ و ﻣﻘﺪارى ﻫﻴﺰم ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻪ در ﻗﺼـﺮ ﺑـﺮد و در را آﺗـﺶ زد‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ« و ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫‪125‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺷﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اﺳﺖ و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ درآى‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ و‬
‫ﻓﺮود آﻳﺪ اﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺮﺟﻰ ﺑﻪ او دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬و ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺳﻌﺪ داد ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﺮى ﺳﺎﺧﺘﻪاى و آﻧﺮا ﺣﺼﺎرى ﻛﺮدهاى ﻛﻪ آﻧﺮا ﻗﺼﺮ ﺳﻌﺪ ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﺧﻮدت و ﻛﺴﺎن درى ﻧﻬﺎدهاى‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺼﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻗﺼﺮ ﺟﻨﻮن اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻨﺰﻟﻰ ﻣﺠﺎور ﺧﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﻴﺮ و آﻧﺮا ﺑﺒﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﺮاى ﻗﺼـﺮ درى‬
‫ﻣﻨﻪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را از دﺧﻮل آن ﺟﻠﻮ ﮔﻴﺮى ﻛﻨﺪ و ﺣﻘﺸﺎن را ﻛﻪ وﻗﺘﻰ از ﺧﺎﻧﻪات در آﻣﺪى ﺑﻪ ﻣﺠﻠـﺲ ﺗـﻮ آﻳﻨـﺪ‬
‫ﺳﻠﺐ ﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻫﻤﺎﻧﺪم ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ ﺗﻮﺷﻪ او ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺖ ﺧﻮرد‬
‫و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺛﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻫﻤﻪ ﺧﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺧﺮﺟﻰ از ﺳﻌﺪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻰ ﺑﮕﻴﺮم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى ﻳﺎ اﺟﺎزه داده ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻛﺎﻣﻞ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﺳﺘﻮرى از ﻳﺎر ﺧﻮد ﻧﺪارد دور اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ و واﻧﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻗﺴﻢ ﺳﻌﺪ و ﮔﻔﺘﺎر او را ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻌﺪ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وى از‬
‫ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ وى اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آورده راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ آزاد ﺷﺪه اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﻈـﻢ از آن ﭘـﻴﺶ ﻛـﻪ زﻳـﺎد آﻧـﺮا ﺑﻨﻴـﺎن ﻛﻨـﺪ‬
‫ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺠﻨﺒﻪ و ﻣﻮﺧﺮه ﻧﺪاﺷﺖ و از آﻧﺠﺎ دﻳﺮ ﻫﻨﺪو دروازه ﭘﻞ را ﻣﻰدﻳﺪم‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰﻧﺸﺴﺖ از آﻧﺠﺎ دروازه ﭘﻞ را ﻣﻰدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻛﺜﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ ﭘﺴﺮ ﺳﺎﺳﺎن اﻫﻞ ﻫﻤﺪان ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮزﻫﺎى روم ﺑﻮد و ﺳـﻼح‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺧﺴﺮوان ﺑﻴﻤﺶ دادﻧﺪ و ﭘﻴﺶ روﻣﻴﺎن رﻓﺖ و اﻳﻤﻦ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛـﻪ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻗﺼﺮ و ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﺮاى وى ﺑﺴﺎﺧﺖ آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و از ﺣـﺎل وى ﺧﺒـﺮ داد‪ .‬روزﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى او ﻣﻘﺮرى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد و ﻋﻄﺎ داد و او را ﺑﺎ ﻣﻜﺎرﻳﺎﻧﺶ ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روزﮔﺎر ﻣﻜﺎرﻳﺎن از ﻓﺮﻗﻪ ﻋﺒﺎدى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻧـﺮا ﻗﺒـﺮ ﻋﺒـﺎدى ﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫ﺑﻤﺮد و ﮔﻮر او را ﺑﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺬرد و او را ﺷﺎﻫﺪ ﻣـﺮگ وى ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌـﻰ از‬
‫ﺑﺪوﻳﺎن آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮ روزﺑﻪ را ﻛﻨﺎر راه ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﺑﺪوﻳﺎن ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ از ﺧﻮن وى ﺑﺮى ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﺒﺐ ﺣﻀﻮر ﻣﻜﺎرﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻗﺒﺮ ﻋﺒﺎدى و ﺑﻨﺎم ﻗﺒﺮ ﻋﺒﺎدى ﺷﻬﺮه ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻛﺜﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا روزﺑﻪ ﭘﺪر ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ »ﻧﻤﻴﺨﻮاﻫﻰ ﺧﺒﺮ او را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻰ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ«‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ ﮔﺮوﻫﻬﺎى دﻫﮕﺎﻧﻪ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ و ﺳﻌﺪ در ﺑﺎره ﺗﻨﻈﻴﻢ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪126‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻧﺴﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻋﺮب را و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻧﻤﺮان‬
‫و ﻣﺸﻌﻠﺔ ﺑﻦ ﻧﻌﻴﻢ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻔﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻫﻔـﺖ ﮔـﺮوه ﺷـﺪﻧﺪ‪ :‬ﻛﻨﺎﻧـﻪ و‬
‫واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ از ﺣﺒﺸﻴﺎن و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎن و ﺟﺪﻳﻠﻪ ﻛﻪ ﺗﻴﺮه ﺑﻨﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻋـﻴﻼن ﺑـﻮدن ﻳـﻚ ﮔـﺮوه ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﻀﺎﻋﻪ ﻛﻪ ﺗﻴﺮه ﻏﺴﺎن ﺑﻦ ﺷﺎم از آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺑﺠﻴﻠﻪ و ﺧﺜﻌﻢ و ﻛﻨﺪه و ﺣﻀﺮ ﻣﻮت و ازد ﻳﻚ ﮔـﺮوه ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺬﺣﺞ و ﺣﻤﻴﺮ و ﻫﻤﺪان و واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﻴﻢ و دﻳﮕﺮ ﻗﻮم رﺑﺎب و ﻫﻮازن ﻳـﻚ ﮔـﺮوه ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺳﺪ و ﻏﻄﻔﺎن و ﻣﺤﺎرب و ﻧﻤﺮ و ﺿﺒﻴﻌﻪ و ﺗﻐﻠﺐ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺎد و ﻋﻚ و ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ و ﻣﺮدم ﻫﺠﺮ‬
‫و ﻋﺠﻤﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺎم ﻋﻤﺮو ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻰ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻳـﺎد آﻧﻬـﺎ را ﭼﻬـﺎر‬
‫ﮔﺮوه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮﻳﻦ‪:‬‬
‫و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﺻﺪ ﻫﺰار درم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﺳﻪ ﻣﺮد و‬
‫ﭼﻬﻞ و ﺳﻪ زن و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﺎﻧﺨﻮر‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻳﻚ ﺳﻪ ﻫـﺰار‪،‬‬
‫و ﺑﻴﺴﺖ زن و ﺟﻤﻌﻰ ﻧﺎﻧﺨﻮر ﺻﺪ درﻣﻰ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم‪ .‬ﮔﺮوه دﻧﺒﺎﻟﮕﺎن ﻃﺒﻘﻪ اول‪ ،‬ﺷﺼﺖ ﻣﺮد و ﺷﺼﺖ زن و‬
‫ﭼﻬﻞ ﻧﺎﻧﺨﻮر ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﺸﺎن ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار درم و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺮ دﺳﺘﻪ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺮرى را ﺑﻪ ﺳﺮان‬
‫ﻫﻔﺖ ﮔﺮوه و ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻣﻰدادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮدﺳـﺘﮕﺎن و ﻧﻘﻴﺒـﺎن و اﻣﻴﻨـﺎن ﻣـﻰدادﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﻮح ﻣﺪاﻳﻦ ﭘﻴﺶ از ﻛﻮﻓﻪ‪:‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﻮح ﻣﺪاﻳﻦ ﺳﻮاد و ﺣﻠﻮان و ﻣﺎﺳﺒﺬان و ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮزﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻮد‪ :‬ﺣﻠـﻮان ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ آن ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﺳﺒﺬان ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ آن ﺿﺮار اﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻗﻬﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ آن ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻳﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻮد و ﻣﻮﺻﻞ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ آن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﺘﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰارى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪاﻳﻦ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺮزﻫﺎ را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺮ ﺣﻠﻮان‪ ،‬ﻗﺒﺎد ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻮﺻﻞ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺿﺮار راﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻮد و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﻋﺸﻨﻖ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺮزﻫﺎ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﭘﺎرﺳﻰ را ﻛﻪ ﺑﻜﺎرﺷﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﻫﺴﺖ ﺑﻜﻤـﻚ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺟﺰﻳﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﻃﺮاﺣﻰ ﺷﺪ و ﻣﺮدم اﺟﺎزه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﺪاﻳﻦ ﺑـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎﻳﺸـﺎن ﻫﻤـﻴﻦ ﺑـﻮد و از‬
‫روﺳﺘﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻮﻓﻪ و روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﻣﺮزﻫﺎى آن ﺣﻠﻮان و ﻣﻮﺻﻞ و ﻣﺎﺳﺒﺬان و ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﻫﻤﺪاﻧﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ از ﺑﻼد دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻌﺸﺎن ﻛﺮد و اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﺟـﺎى دﻳﮕـﺮ‬
‫روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﻃﺮاﺣﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻪ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻣﺪﺗﻰ ﻛﻪ در ﻣﺪاﻳﻦ‬
‫ﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬وﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ و ﺣﻠﻮان و ﻣﻮﺻﻮل و ﻣﺎﺳﺒﺬان و ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﺗﺎ ﺣﺪود ﺑﺼﺮه ﻋﺎﻣﻼن داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد ﻛﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ اﺑﻮ ﺳﺒﺮه را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﺑﻮ ﺳﺒﺮه را از ﺑﺼﺮه ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﻣﻐﻴﺮه را ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻛـﺮد‪ ،‬ﭘـﺲ از‬
‫آن ﻣﻐﻴﺮه را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻤﺺ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى روم آﻫﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل روﻣﻴﺎن ﺑﻪ آﻫﻨﮓ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺣﻤـﺺ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺳـﺮ ﺟﻨـﮓ آﻧﻬـﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺼﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﺳﻌﻴﺪ آﻣﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛـﻪ ﻋﻤـﺮ اﺟـﺎزه داد‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ روﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮه ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺣﻤﺺ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و در ﺣﻤﺺ اردو‬
‫زدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻴﺰ از ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻴﺮان ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ اﻧﺪازد ﻳﺎ ﺣﺼﺎرى ﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺼﺎرى ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رأى ﺧﺎﻟﺪ را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ راى دﻳﮕﺮان ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن آﻫﻨﮓ او ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺷـﺎم را از او ﺑـﺎز‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮى از ﻣﺎزاد اﻣﻮال ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه اﺳﺘﻌﺪاد آﻧﺠﺎ اﺳﺒﺎﻧﻰ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ داد آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار اﺳﺐ در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳـﻴﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ ﻣﺮدم را ﻫﻤﺮاه ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺳﻮى ﺣﻤﺺ ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪه را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و در ﻛﺎر ﻛﻤﻚ وى ﺑﻜﻮش و ﻛﺴﺎن را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ رﻗﻪ ﺑﺮود ﻛﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬روﻣﻴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺣﻤﺺ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘـﻪاﻧـﺪ و ﻣـﺮدم ﻗﺮﻗﻴﺴـﻴﺎ ﭘﻴﺸـﻘﺪم آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن را ﺳﻮى ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﺮﻗﻴﺴﻴﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از رﻗﻌﻪ و ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ‬
‫ﺳﻮى ﺣﺮان و رﻫﺎ روﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺳﻮى ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻳﻌﻨﻰ ﻗﻮم رﺑﻴﻌﻪ و ﺗﻨـﻮخ ﻓﺮﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﻴـﺎض را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻮد ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﺳﺎﻻر ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻴﺎض از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻛﻤـﻚ ﺳـﭙﺎه ﺷـﺎم رﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و ﻫـﻢ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻋﺮاﻗﻴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﭙﺎه ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪128‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎن روز ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ رﺳﻴﺪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﺣﻤﺺ روان ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏـﻨﻢ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬
‫اﻣﻴﺮان ﻣﺎﻣﻮر ﺟﺰﻳﺮه از ﺳﺎﺣﻞ و ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺣﻞ راه ﺟﺰﻳﺮه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ ﺳﻮى رﻗﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ‬
‫ﻛﻤﻚ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺮون ﺷﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﻤﺺ داﺷﺖ و ﺗﺎ ﺟﺎﺑﻴﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻪ روﻣﻴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺣﻤﺺ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﻣﻘﻴﻢ ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن از ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ ﻛﻮﻓﻪ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﺣﻤﺺ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﻳﺎر و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و روﻣﻴﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رأى دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﺑﺠﺰ راى اول‪ ،‬و درﺑـﺎره ﺑـﺮون ﺷـﺪن ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﻮد و ﺧﺪا ﻓﻴﺮوزﺷﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ روز ﺳﻮم ﭘﺲ از ﺟﻨـﮓ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را و اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ روز ﺳﻮم رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد ﺑـﺮاى او ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫درﺑﺎره آن ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺮﻳﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ را ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣـﻮزه‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰرﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺟﺎء ﺑﻦ ﺣﺒﻮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻗﻞ از درﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺺ ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬـﺎ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤـﺔ ﺑـﻦ ﻣﺠـﺰز و‬
‫ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﺣﻜﻴﻢ در رﻣﻠﻪ و ﻋﺴﻘﻼن و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻗﻞ از ﻣﺮدم‬
‫ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﺑﻴﻢ دارﻳﻢ ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎرى ﻧﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬وى ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴـﺪه از ﺧﺎﻟـﺪ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و او ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه آﻣﺪ و ﻳﻜﻰ را ﺑـﻪ ﺟـﺎى ﻧﮕﺬاﺷـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از او ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺮو ﻫﺮﻗﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻨﻮﺧﻴﺎن ﺷﻬﺮى ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﻴﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن وﻻﻳﺖ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﮕﻪ ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻗﻞ ﺑﻪ ﺣﻤﺺ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و اردو زد و ﻛﺴﺎن ﺳﻮى ﺣﻤﺺ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺴـﺨﻦ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻨﺪق ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬اﻃﺮاف ﺣﻤﺺ ﺧﻨﺪق زدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روﻣﻴـﺎن و ﻛﻤﻜﻬﺎﻳﺸـﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﺺ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﺰﻳﺮه ﺳﻰ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روﻣﻴﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد و‬
‫اﻳﻦ ﺑﺠﺰ ﻛﻤﻚ ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻮد از ﺗﻨﻮخ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺣﺞ داﺷﺖ و ﺳﻮى ﺣﺞ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻌﺪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺼﺎرى ﺷﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻣـﺮدم آﻧﺠـﺎ از‬
‫ﻛﻤﻚ روﻣﻴﺎن اﻃﺮاف ﺣﻤﺺ ﺑﺎزﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪129‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺳﻮاران ﺳﻮى رﻗﻪ و ﺣﺮان و ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ روان ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮه رﺳﻴﺪﻧﺪ آن ﮔﺮوه را از ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻪ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن در ﺣﻤﺺ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و ﺳـﻮى دﻳـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و زودﺗﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺣﺼﺎرى ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ ﺣﻤﺺ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻨﻮخ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و او را ﻣﻄﻠﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺧﺒﺮﻫﺎ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ دﻳﮕﺮى ﻧﺒﻮدم از ﻛﻤﻰ و ﻓﺰوﻧﻰ ﺷﻤﺎ و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﺎك‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺮوﻳﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻮﺧﻴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ ﻛﻪ رأى رأى ﺗﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﺑﺮوﻳﻢ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻰ و روﻣﻴﺎن را ﻓﺮارى ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و وﻗﺘﻰ آﻣﺪﻳﻢ روﻣﻴﺎن را ﻓﺮارى ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮه ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣـﺮدم ﻗﻨﺴـﺮﻳﻦ ﭘﺸـﻴﻤﺎن ﺷـﺪهاﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﺮﺑﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺳﻮى دﺷﻤﻦ ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫و ﺧﺎﻟﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ! ﭼﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﺮا داﻧﺴﺘﻪاى و ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﮔﻮش ﻧﻜﺮدهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﺳﺨﻦ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﺸﻨﻮم و ﻛﺎر ﺑﻨﺪم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺷﻤﺎر ﺣﺮﻳﻔﺎن را ﺑﻜﺎﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﺷـﻤﺎ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﻣﺎ از وﻗﺘﻰ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪهاﻳﻢ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻇﻔﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﻛﺜﺮت آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻛﺴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم‪،‬‬
‫اﻳﻦ روزﻳﺴﺖ ﻛﻪ روزﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ وﺿﻊ و ﻣﻘﺎم وى ﺑﻰ دﻏﺪﻏﻪ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺑﻤﻴـﺮد‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻤﺘﺮ از ﺷﺮك ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻛﺮده ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﺰارى وى از ﻣـﺮگ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﻪ راه ﺷﻬﺎدت روﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ وﻗﺖ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد و ﺧﺪا را ﺑﻰ ﺷﺮﻳﻚ داﻧـﺪ وارد ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ ﻛﺴﺎن در ﺑﻨﺪى ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه آﻧﻬﺎ را ﺑـﺮون ﺑـﺮد‪ .‬ﻣﻴﻤﻨـﻪ ﺑـﺎ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻴﺴﺮه ﺑﺎ ﻋﺒﺎس ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در ﻗﻠﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﺑﻪ در ﺷﻬﺮ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ روﻣﻴﺎن را ﻓﺮارى ﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﻠـﺐ‬
‫و ﻣﻴﻤﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﺳﭙﺎه روﻣﻴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎﻫﺸﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣـﺪد ﭘﻴـﺎﭘﻰ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪130‬‬

‫رﺳﻴﺪ و ﻛﺲ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﭘﻬﻠﻮى ﭼﭗ ﺗﺎر و ﻣﺎر ﺷﺪ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ در ﻣﺮج اﻟﺪﻳﺒﺎج ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻼح ﺑﺸﻜﺴﺘﻨﺪ و ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﻜﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آورد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﺷﻤﻦ ﺑﺎز‬
‫ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺑﻪ درﺟﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﻰ رﻏﺒﺖ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﻤﻰﮔﻔﺘﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﮔﺮوه از ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ روز ﺳﻮم ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه از ﻋﻤﺮ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺑـﺎن ﻧﺼـﺎرى ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و او را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر ﻫـﺰار ﻛـﺲ از‬
‫آﻧﻬﺎ روان ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﻳﺪك ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و روز ﺳﻮم ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﻋﺒﻴـﺪه‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬در ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺮﻳﻜﺸﺎن ﻛﻦ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺘﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺎﻫﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار اﺳﺐ ﺑﺮاى ﺣﻮادث اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ داﺷﺖ و ﻫﻨﮕﺎم زﻣﺴﺘﺎن آﻧﺮا ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺼﺮ ﻛﻮﻓﻪ و‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن ﻧﮕﺎه ﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن آﻧﺠﺎ را ﻃﻮﻳﻠﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﻬـﺎر آﻧـﺮا ﻣـﺎ ﺑـﻴﻦ ﻓـﺮات و‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ در ﻣﺠﺎورت دﻳﺮ ﻋﺎﻗﻮل ﻣﻴﺒﺮد و ﻋﺠﻤﺎن آﻧﺠﺎ را آﺧﺮ )آﺧﻮر؟( ﺷﺎﻫﺠﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻰ ﭼﺮاﮔـﺎه‬
‫اﻣﻴﺮان‪ .‬ﻋﻬﺪهدار اﺳﺒﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺪان ﻣـﻰرﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﻫـﺮ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ آﻧﺮا ﻣﻰدواﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد اﺳﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰء ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪان ﻣـﻰرﺳـﻴﺪ‪ .‬در ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫ﻫﺸﺖ ﺷﻬﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ ﻣﻰداد ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫دﻳﮕﺮ آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ از آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺟﺰﻳﺮه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻗﺼﻪ ﻓـﺘﺢ‬
‫آن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻧﻮﺷﺖ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺧـﺪا ﺷـﺎم و ﻋـﺮاق را ﺑـﺮاى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸـﻮد‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮﺳﺖ و ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﻛﺲ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ ﻳـﺎ ﻫﺎﺷـﻢ ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﻪ ﻳـﺎ ﻋﻴـﺎض ﺑـﻦ ﻏـﻨﻢ را‬
‫ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻛﻦ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ را از آن رو آﺧـﺮ آورده ﻛـﻪ دل ﺑـﺎ او‬
‫دارد ﻛﻪ ﺳﺎﻻرش ﻛﻨﻢ‪ ،‬او را ﺳﺎﻻر ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ او را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻋﻤﺮ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻮﺳﺎل ﺑﻮد و ﻛﺎرى ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻰ را ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻴﺎض ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه روان ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻘﺎﺑﻞ رﻫﺎ اردو زد‪ .‬ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﺎ وى ﺻـﻠﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮان ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از رﻫﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﻣﺮدم آن ﻋﻬﺪه دار ﺟﺰﻳﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮى را‬
‫‪131‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻮى ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮى راس اﻟﻌﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻋﻘﺒﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮد او ﺑﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﺳﭙﺎه ﺳﻮى دارا رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ را ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ را ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص را ﺑﻪ ﻏﺰاى ﭼﻬﺎرم ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻰ ﻛﺮد و در اﺛﻨﺎى آن‬
‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﻣﻌﻄﻞ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌـﺎص ﺻـﻠﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺟﺰﻳـﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪاى ﻳﻚ دﻳﻨﺎر‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ رخ داد و ﻫﺮﻗﻞ ﻓﺮارى ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﻌﻘﺎع روان ﺷﺪ‪ -‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻗﻌﻘﺎع را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻓﺮﺳـﺘﺪ ﻛـﻪ در‬
‫ﺣﻤﺺ ﺑﻮد و روﻣﻴﺎن ﻗﺼﺪ وى ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬و ﺳﺎﻻران دﻳﮕﺮ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و از ﺳﺎﺣﻞ و ﻏﻴـﺮ ﺳـﺎﺣﻞ راه ﺟﺰﻳـﺮه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ اﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮد از راه ﺳﺎﺣﻞ ﺗﺎ رﻗﻪ رﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﺟﺰﻳـﺮه وﻗﺘـﻰ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى وﻻﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬـﺎ اردو زد و ﻣﺤﺎﺻـﺮهﺷـﺎن‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺼﻠﺢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻋﺮاق و ﺷﺎﻣﻴﺪ از ﭼﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و اﻳﻨﻬﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻴﺎض ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ اردوﮔﺎه وى در ﻧﺎﺣﻴﻪ وﺳﻄﺎى ﺟﺰﻳﺮه ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻈـﺮ دادﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺻﻠﺤﺸﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻴﺎض ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﺮدﻣﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﺎر ﺟﺰﻳﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ذﻣﻰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺻﻞ رﺳﻴﺪ و از راه ﺑﻠﺪ ﺳﻮى ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم رﻗﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ذﻣﻰ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ و ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن از ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ‬
‫ﻫﻤﺮاه وى ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﻗﻮم اﻳﺎد ﺑﻦ ﻧﺰار ﻛﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓﺘﻨﺪ و وﻟﻴﺪ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاى ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻮن ﻣﺮدم رﻗﻪ و ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺎض ﺳﻬﻴﻞ و ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺑﻪ وى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺳﻮى ﺣﺮان رﻓﺖ و ﺗﺎ ﺣﺮان ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻮن آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻣﺮدم ﺗﻌﻬﺪ ﺟﺰﻳـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪن ﺟﺰﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ذﻣﻰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻋﻴﺎض‪ ،‬ﺳﻬﻴﻞ و ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺳﻮى رﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﻌﻬـﺪ ﺟﺰﻳـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ و دﻳﮕـﺮان ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ذﻣﻰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﺟﺰﻳﺮه از ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺘﻬﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﻔﺘﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪132‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﻴﻪ آﻣﺪ و ﺳﭙﺎه ﺣﻤﺺ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻴـﺎض‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﺮ از ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺑﺮﻓﺖ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ را ﺑﻪ او ﻣﻠﺤﻖ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ را ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻋﻴﺎض را ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋـﺪى و ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ را‬
‫ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ رواﻧﻪ ﻣﺸﺮق ﻛﻨﺪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﻧﻴﺰ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺠﻤﺎن ﺟﺰﻳـﺮه و ﺟﻨـﮓ آﻧﺠـﺎ ﻛـﺮد و‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻛﺮد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎه روم ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب دﻳـﺎر ﻣـﺎ را‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺳﻮى دﻳﺎر ﺗﻮ آﻣﺪه ﺑﺨﺪا‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﻦ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺼﺎرى را ﺳﻮى دﻳﺎر ﺗﻮ ﻣﻰراﻧﻴﻢ‪ «.‬و ﺷـﺎه‬
‫روم آﻧﻬﺎ را ﺑﺮون ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺑﻮ ﻋﺪى ﺑﻦ زﻳﺎد ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در وﻻﻳﺎت روم‪ ،‬ﻣﺠـﺎور‬
‫ﺷﺎم و ﺟﺰﻳﺮه ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ اﻳﺎدﻳﺎن دﻳﺎر ﻋﺮب از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺖ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﺠﺰ اﺳﻼم ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻗـﻮم‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺳﻌﺪ و اﺳﻼف وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ داﻧﻴﺪ و آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﺑـﺮ ﺿﺪﺷـﺎن دﺳـﺘﺎوﻳﺰى‬
‫ﻧﺪارى‪.‬‬
‫وﻟﻴﺪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاب داد‪» :‬اﻳﻦ ﺧﺎص ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﺟـﺰ اﺳـﻼم‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﮕﺬارﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﻣﻮﻟﻮدى را ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻊ وى ﻧﺸﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ «.‬وﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮدى را ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﻨـﺪ و ﻛﺴـﻰ را ﻛـﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﻮد ﻣﻨـﻊ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ «.‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎدﻳﺎن‬
‫و ﺗﻨﻮﺧﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻴﻒ ﺗﻐﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺗﻐﻠﺐ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻮدى‬
‫را ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن و ﻓﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮر ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻏﻴﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ روزﮔـﺎر ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻐﻠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺟﺰﻳﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﻮچ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬زﻛﺎﺗﻰ را ﻛﻪ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻣـﻰﮔﻴﺮﻳـﺪ دو ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﺮا ﺟﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آرﻳﺪ ﻛﻪ از ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺟﺰﻳﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮط ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن زاده را‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗﻮم ﺳﻮى ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﺮان و دﻳﻨﺪاران ﻧﺼﺎرى را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻳﺎرﻣﺎن ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻰ ﺑﻪ دﻳﺎر روم ﻣﻰروﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻣﺎ را ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﺎن رﺳﻮا ﻣﻰﻛﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدﺗﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را رﺳﻮا ﻛﺮدهاﻳﺪ و ﺑﺎ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ از ﻋﺮﺑﺎن اﻃﺮاف ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ و‬
‫رﺳﻮا ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﺮاﻧﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻮى روم ﮔﺮﻳﺰان ﺷﻮﻳﺪ درﺑـﺎره ﺷـﻤﺎ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺳﻴﺮﺗﺎن ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫‪133‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻴﺰى از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮ و ﻧﺎم آﻧﺮا ﺟﺰﻳﻪ ﻣﮕﺬار‪«.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﺎم آﻧﺮا ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻨﺎﻣﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮕﺮ ﺳﻌﺪ زﻛﺎت را دو ﺑﺮاﺑﺮ از آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا« و ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻰ را ﺷﻨﻴﺪ و زﻛﺎت را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺟﺰﻳﻪ از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ ﮔﺮدﻧﻔﺮاز و ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻋﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ وﻟﻴﺪ ﻧﺰاع داﺷﺘﻨﺪ و وﻟﻴﺪ ﻗﺼﺪ آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ وﻟﻴﺪ را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪازﻧﺪ و ﺻﺒﺮش ﺗﻤﺎم ﺷﻮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺘـﺎزد‪ ،‬او را ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻓـﺮات ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻴﺎن و ﻫﻨﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟﻤﻠﻰ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻟﻴﺪ ﺑﺮﻓﺖ و ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺣﺮﻳﺚ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻛﻨﺎﻧﻰ ﺗﻐﻠﺒﻰ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ وﻟﻴـﺪ‬
‫در ﻛﺎر ﺷﺘﺮان وى ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﺟﺰﻳﺮه در ذىﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺷﺎم از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮون ﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق و‬
‫واﻗﺪى ﺗﺎ ﺳﺮغ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﻏﺰاى ﺷﺎم ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮغ رﺳﻴﺪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎهﻫﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻻﻳﺖ وﺑﺎﻳﻰ اﺳﺖ‪ «.‬و او ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻏﺰا ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤـﻪ ﻛﺴـﺎن آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮغ رﺳﻴﺪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎهﻫﺎ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳـﻔﻴﺎن و ﺷـﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻨﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻻﻳﺖ وﺑﺎﻳﻰ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آر«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آوردم و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ ﺷـﺎن ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺑﻘﺼـﺪ‬
‫ﺧﺪاى و ﺛﻮاب او ﺳﻔﺮ ﻛﺮدهاى‪ ،‬رواﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻼﻳﻰ ﻛﻪ رخ داده از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﻰ«‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻼﺳﺖ و ﻧﺎﺑﻮدى ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻮى آن روى«‬
‫و ﭼﻮن ﻗﻮم اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ«‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺼﺎرﻳﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺎر ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آر«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آوردم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﻴﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﭼﻮن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮﺷﻴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آر«‬
‫و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن آوردم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﮔﺮد ﻛﻪ ﺑﻼﺳﺖ و‬
‫ﻓﻨﺎ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪134‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺰن و ﺑﮕـﻮ‪» :‬اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻣـﻰﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺳﻮار ﻣﻰﺷﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﻮار ﺷﺪ ﻛﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ دور وى ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ«‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬از ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﺳﻮى ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ ﺑﻪ درهاى رود ﻛﻪ دو ﻛﻨﺎره دارد ﻳﻜـﻰ‬
‫ﺳﺮﺳﺒﺰ و دﻳﮕﺮى ﺧﺸﻚ‪ ،‬آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﻛﻨﺎره ﺧﺸﻚ ﻣﻰﭼﺮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﻣـﻰﭼﺮاﻧـﺪ و آﻧﻜـﻪ ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎره ﺳﺮﺳـﺒﺰ‬
‫ﻣﻰﭼﺮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺧﺪا ﻣﻰﭼﺮاﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻛﺴﻰ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻔﺖ« و او را از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﻨﺎرى ﻛﺸﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ او ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺪﻳﺜﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻫﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ اﻣﻴﻦ و راﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎرى‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺷـﻨﻴﺪﻳﺪ در دﻳـﺎرى و ﺑـﺎ ﻫﺴـﺖ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻧﺮوﻳﺪ و اﮔﺮ وﺑﺎ آﻣﺪ و آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮار از وﺑﺎ ﺑﺮون ﻣﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﺮار ﺑﺮون ﻣﺸﻮﻳﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى‪ ،‬اى ﻣﺮدم ﺑﻪ راه اﻓﺘﻴﺪ« و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و ﭼـﻮن ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺎل ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق وﺑﺎ ﺷﺪ و در ﺷﺎم ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺤـﺮم و ﺻـﻔﺮ‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﻤﺮدﻧﺪ و وﺑﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺷﺎم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎم رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﺑﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ دﻳﺎرى وﺑﺎ ﻫﺴـﺖ آﻧﺠـﺎ ﻣﺮوﻳـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ دﻳﺎرى وﺑﺎ آﻣﺪ و آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ از آن ﺑﻴﺮون ﻣﺸﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﭼﻮن وﺑﺎ ﺑﺮﻓﺖ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺳـﺨﻦ آوردﻧـﺪ و او در‬
‫ﻣﺎه ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻛﺴﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و درﺑﺎره ﻛﺎر وﻻﻳﺎت ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻧﻈﺮ‬
‫دارم ﻛﻪ در وﻻﻳﺎت ﺑﮕﺮدم و در ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﮕﺮم‪ ،‬راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻮد و در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ از ﻛﺪام وﻻﻳﺖ آﻏﺎز ﻛﻨﻰ؟«‬
‫‪135‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻋﺮاق«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺷﺮ ده ﺟﺰء اﺳﺖ و ﺧﻴﺮ ده ﺟﺰء‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺰء ﺧﻴﺮ در ﻣﺸـﺮق اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﺟـﺰء در‬
‫ﻣﻐﺮب و ﻳﻚ ﺟﺰء ﺷﺮ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﺰء در ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﺷﺎخ ﺷﻴﻄﺎن آﻧﺠﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺑﻴﻤﺎرى ﺳﺨﺖ«‬
‫اﺻﺒﺢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻛﻮﻓﻪ ﻫﺠﺮت ﭘﺲ از ﻫﺠـﺮت اﺳـﺖ و ﻗﺒـﻪ اﺳـﻼم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬روزى ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﻰ ﺳﻮى آن رود ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺎق رﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣـﺮدم آن ﻧﺼـﺮت رخ دﻫـﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط ﻧﺼﺮت رخ ﻧﻤﻮد‪«.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﺎﻣﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻐﺮب ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺮ را ده ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﻚ ﺟﺰء در ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺑﻘﻴﻪ آﻧﺠﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺎﺟﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰه ﺧﺪاﺳﺖ و ﻗﺒـﻪ اﺳـﻼم و ﺟﻤﺠﻤـﻪ ﻋـﺮب ﻛـﻪ ﻣﺮزﻫـﺎى ﻋـﺮب را‬
‫ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻮارﻳﺚ ﻣﺮدم ﻋﻤﻮاس رو ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ دارد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮارﻳﺚ ﻣﺮدم در ﺷﺎم رو ﺑـﻪ ﺗﺒـﺎﻫﻰ دارد‪ ،‬از آﻧﺠـﺎ آﻏـﺎز ﻣـﻰﻛـﻨﻢ و‬
‫ﻣﻮارﻳﺚ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ و آﻧﭽﻪ را ﻗﺼﺪ دارم ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰرﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎز ﻣـﻰﮔـﺮدم و در وﻻﻳـﺎت ﻣـﻰروم و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺳﻮى ﺷﺎم رﻓﺖ‪ ،‬دو ﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ و دو ﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬در ﺳﻔﺮ اول ﺳﺎل‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ وارد ﺷﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻔﻆ را ﺑﻪ ده ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺟﺰء در ﺗﺮﻛﺎن اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺟﺰء در ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺟـﺰء در ﻓـﺎسﻫﺎﺳـﺖ و ﻳـﻚ ﺟـﺰ در‬
‫ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻞ را ﺑﻪ ده ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺟﺰء در ﺳﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺟﺰء در ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺷـﺮم را ﺑـﻪ‬
‫ده ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺟﺰء در زﻧﺎن اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺟﺰء در ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺣﺴﺪ را ﺑﻪ ده ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﺟﺰء در ﻋﺮب اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺟﺰء در ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺗﻜﺒﺮ را ﺑﻪ ده ﺟﺰء ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺟﺰء در روﻣﻴﺎن اﺳﺖ و ﻳﻚ‬
‫ﺟﺰء در ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ‪«.‬‬
‫اﺧﺘﻼف درﺑﺎره ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﻛﻪ در ﭼﻪ ﺳﺎل ﺑﻮد‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ در آﻣﺪ ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس رخ داد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة‬
‫ﺑﻦ ﺟﺮاح ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﺑﻮد در ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم و ﺳﻬﻴﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﺳﻬﻴﻞ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺮدم‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﺠﻠﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮى اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬او در ﺧﺎﻧﻪ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﺸﺴﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ زودﺗﺮ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرى دﭼﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬
‫دﻫﻜﺪه دورى ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ وﻻﻳﺎت دﻳﮕﺮ روﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ وﺑﺎ ﺑﺮود‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻗﺴﺎم ﭘﺮﻫﻴﺰ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪136‬‬

‫از وﺑﺎ ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻰ ﺑﺮود و ﭘﻨﺪارد اﮔﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﻰﻣﺮد‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺮﻓﺘﻪ ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑـﺮون‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﺪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون ﺷﻮد و از وﺑﺎ دورى ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺳـﺎل‬
‫ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﺑﺎ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة اﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﻮدم و ﭼﻮن ﻛﺎر ﺑﻴﻤﺎرى ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺑـﻪ اﺑـﻮ ﻋﺒﻴـﺪه‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ او را از ﺷﺎم ﺑﺮون ﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﺮا ﺣﺎﺟﺘﻰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ رو‬
‫ﺑﻪ رو ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻰ آﻧﺮا ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺬارى ﺗﺎ ﺳﻮى ﻣﻦ آﻳﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او را از وﺑﺎ دور ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ را داﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﺮى ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ و ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ از آﻧﻬﺎ دور ﺷﻮم ﺗﺎ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن و ﻗﻀﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﻦ و آﻧﻬﺎ روان ﻛﻨﺪ‪ .‬اى‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺮا از دﺳﺘﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻌﺎف دار و در ﺳﭙﺎﻫﻢ واﮔﺬار«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ او را ﺑﺨﻮاﻧـﺪ ﺑﮕﺮﻳﺴـﺖ‪ ،‬ﻛﺴـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻣﮕـﺮ اﺑـﻮ ﻋﺒﻴـﺪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﻮﻳﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬درود ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﭘﺴﺖ ﻣﻨﺰل دادهاى‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﺑﻠﻨﺪ و دور ﺑﺒﺮ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه رﺳﻴﺪ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣـﻪ اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮو و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ ﺑﺠﻮى ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از ﭘﻰ ﺗﻮ ﺑﻴﺎرم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺪم ﻛﻪ ﺳﻔﺮ آﻏﺎز ﻛﻨﻢ و دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮم ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘـﻴﺶ اﺑـﻮ ﻋﺒﻴـﺪه‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺨﺪا در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ اﺗﻔﺎﻗﻰ اﻓﺘﺎده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﺴﺮت ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺷﺘﺮ وى را ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎوردﻧﺪ و ﭘﺎ در رﻛﺎب ﻧﻬﺎد ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﺷﺪم« آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺗﺎ ﺟﺎﺑﻴﻪ رﻓﺖ و وﺑﺎ از ﻛﺴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﺷﺐ اﺷﻌﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﻴﻤﺎرى ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرى‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ اﺳﺖ و ﺳـﺒﺐ‬
‫ﻣﺮگ ﭘﺎرﺳﻴﺎﻳﺎن ﺳﻠﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ وى را ﺑﺪﻫﺪ« ﭘﺲ از آن ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﺑﻤﺮد‪ .‬و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وى ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ وى ﻣﻌﺎذ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎرى رﺣﻤـﺖ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺷـﻤﺎ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﻠﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎذ از ﺧـﺪا ﻣـﻰﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻧﺼـﻴﺐ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان وى را ﺑﺪﻫﺪ‪ «.‬ﭘﺲ ﭘﺴﺮ وى ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻤﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و ﺑـﺮاى‬
‫‪137‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺧﻮﻳﺶ ﻃﻠﺐ ﻛﺮد و ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻪ ﻛﻒ دﺳﺘﺶ اﻓﺘﺎد‪ .‬دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺴﺖ آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﭘﺸﺖ دﺳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻮﺳﻪ ﻣﻰزد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻮض ﺗﻮ ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻤﺮد ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وى ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎرى‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﭼﻮن آﺗﺶ ﺷﻌﻠﻪور ﺷﻮد‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺰﻳﺪ«‬
‫اﺑﻮ واﺛﻠﻪ دﺋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻣﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻳـﺎﻓﺘﻢ و ﺗـﻮ از‬
‫اﻳﻦ ﺧﺮﻣﻦ ﺑﺪﺗﺮى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺟﻮاﺑﺖ ﻧﻤﻰدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﻴﻢ آﻧﮕﺎه ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪا ﻃﺎﻋﻮن را از آﻧﻬﺎ ﺑﺮداﺷﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از راى ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺨﺪا آﻧﺮا ﻧﺎﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺟﺮﻣﻰ‪ ،‬اﺑﻮ ﻗﻼﺑﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از ﮔﻔﺘﺎر اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه و ﮔﻔﺘﺎر ﻣﻌﺎذ اﺑـﻦ ﺟﺒـﻞ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرى رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﺳﻠﻒ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎرى را ﺑﺮاى اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺗـﺎ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻨﺎى اﻣﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻃﻌـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻃﺎﻋﻮن؟«‬
‫و ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻫﻤﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻓﻨﺎى ﻃﺎﻋﻮن« و ﻣﻦ ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﺑـﻮ ﻋﺒﻴـﺪه و‬
‫ﻣﻌﺎذ ﻫﻤﻴﻦ را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ درﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه و ﺧﺮاج دﻣﺸﻖ ﻛﺮد و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﻪ را ﺑﻪ ﺳﭙﺎه و ﺧﺮاج اردن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺳﻴﻒ ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻃﺎﻋﻮن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﺸﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺲ ﻧﻈﻴﺮ آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ آن دﺷﻤﻦ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻃﻤﻊ آورد و دل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﻜﺸـﺖ و ﻣـﺪت درازى‬
‫ﺑﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ و ﻣﺮدم از دوام آن ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﺼﺮه از ﻃﺎﻋﻮن‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻣـﺮدم ﺑﻨـﻰ ﻏـﻨﻢ ﺑـﻪ ﻏـﻼم ﻋﺠﻤـﻰ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎل او را ﺑﺮ ﺧﺮى ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ و ﺳﻮى ﺳﻔﻮان ﺑﺮد ﺗﺎ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻏﻼم آﺧﺮ ﺷﺒﻰ‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و او ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى روان ﺷﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻔﻮان رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﺮزﻧﺪ و ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﻏﻼم ﺷﻌﺮى ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻫﻤﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا از ﺧﺮى ﺑﺎز ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫»و ﻧﻪ از ﻧﻮﺳﺎﻟﻰ ﮔﺮﻳﺰان‬
‫»ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ روﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪138‬‬

‫و ﺑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ اﻓﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ؟«‬
‫ﻏﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺪاﻧﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎزﮔﺮد«‬
‫اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺘﻰ ﺷﻨﻴﺪه و ﺑﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮى دﻳﺎرى رود ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﺣﺮﻛﺖ ﺑـﻪ ﺗﺮدﻳـﺪ اﻓﺘـﺎد و ﻏـﻼم‬
‫ﻋﺠﻤﻰ او ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫اى ﻛﻪ ﻏﻤﮕﻴﻨﻰ‪ ،‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﺐ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﺐ ﻣﻰﻛﻨﻰ‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﺳﻮى ﺷﺎم آﻣﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺳـﻴﻒ دﻳﮕـﺮ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق را ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮ و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ روان ﺷﺪ و ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮد و‬
‫ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از راه اﻳﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ از راه ﺑﮕﺸﺖ و ﻏﻼﻣﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﭘﻴﺎده ﺷﺪ و زﻫﺮاب ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ واروﻧﻪاى ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﺷﺘﺮ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻏﻼم داد و ﭼﻮن ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن ﻣﺮدم ﺑﺪو رﺳﻴﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ روى ﺷﻤﺎﺳﺖ«‬
‫از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻘﺼﻮد داﺷﺖ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و از او ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و او ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻠﻪ رﺳـﻴﺪ و‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮازﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن وارد اﻳﻠﻪ ﺷﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ«‬
‫و آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ وى ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﺳﻮى اﻳﻠﻪ آﻣﺪ و ﭘﻴـﺮاﻫﻦ‬
‫ﻛﺮﺑﺎﺳﻰ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎه آن در ﻃﻮل راه ﭘﺎره ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ اﺳﻘﻒ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑﺸﻮى و وﺻﻠﻪ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻘﻒ ﭘﻴﺮاﻫﻦ را ﺑﺒﺮد و وﺻﻠﻪ زد و ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪوﺧﺖ و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آورد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﺳﻘﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺗﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺴﺘﻢ و وﺻﻠﻪ زدم اﻣﺎ اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺸﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺧـﻮدم ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ آﻧﺮا ﺑﺪﻳﺪ و دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﭙﻮﺷـﻴﺪ و ﭘﻴـﺮاﻫﻦ وى را ﭘـﺲ داد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﻋﺮق را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮد«‬
‫‪139‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫راﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﺎﺑﻴﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛـﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬اﻣﺎﻧﺖ در ﻣﺎل و ﻣﺴﺎوات در ﻗﺴﻤﺖ و وﻓﺎ ﺑﻪ وﻋﺪه و ﺑﺮﻛﻨﺎرى از ﻋﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻮد و ﻛﺴﺎﻧﺖ را‬
‫ﭘﺎﻛﻴﺰه دار«‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻘﺮرﻳﻬﺎ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﻗﺸﻼق و ﻳﻴﻼقﻫﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﻣﺮزﻫﺎ و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى ﺷـﺎم‬
‫را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد و آﻧﺠﺎ ﺑﮕﺸﺖ و در ﻫﺮ وﻻﻳﺖ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﺑﺮ ﺳـﻮاﺣﻞ وﻻﻳﺘﻬـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎﺷﺖ و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه را ﺳﺎﻻرى داد و ﺧﺎﻟﺪ را زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن او‬
‫ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﻋﺰل ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدى ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮدى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺒﺐ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﻧﺎﻣﻰ ﻣﻦ ﻧﺸﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺮدم ﺑﺨﺪا ﻣﻦ ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ را ﺑﺴﺒﺐ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﻋﺰل ﻧﻜـﺮدم‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ«‬
‫و ﻫﻢ او ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺴﻪ را ﺑﺮ اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ وداع اﻳﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از ﻣﺮزﻫﺎ و ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮارﻳﺚ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﺳﻬﻢ‬
‫ورﺛﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ وارﺛﺎن زﻧﺪه ﻫﺮ ﻛﺲ داد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻛﺲ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻣﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ در ﺷﺎم ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮد‬
‫آﻧﺠﺎ آرام ﮔﻴﺮد‬
‫ﺷﺎم اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻓﻨﺎ ﻧﻜﻨﺪ‬
‫ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار از ﺑﻨﻰ رﻳﻄﻪ را‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﺒﻴﻠﺸﺎن ﭼﻴﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‬
‫از ﺑﻨﻰ اﻋﻤﺎﻣﺸﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‬
‫و اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻛﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮﮔﺸﺎن از ﻃﻌﻦ و ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد‬
‫و اﻳﻦ را ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺑﺮاى ﻣﺎ رﻗﻢ زده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪140‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ذى ﺣﺠﻪ از ﺷﺎم ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎى‬
‫ﺧﺪا ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وﻻﻳﺖ دادﻧﺪ ان ﺷﺎء اﷲ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻣﻮر ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑـﺮدم‪ ،‬إن‬
‫ﺷﺎء اﷲ در ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻣﻨﺎزل و ﻣﻐﺎزى ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎﺳـﺖ ﺳـﺎﻣﺎن‬
‫دادﻳﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن آﻣﺎده ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺷـﻤﺎ را ﻣﻨـﺰل دادﻳـﻢ و ﭼﻨـﺪان ﻛـﻪ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺷﺎم اﻗﺘﻀﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻣﺮﻓﻪ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺮرى ﻣﻌـﻴﻦ ﻛـﺮدﻳﻢ و‬
‫ﻋﻄﺎ و روزى و ﻛﻤﻚ دادﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ان ﺷـﺎء اﷲ‬
‫ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه وﻗﺖ ﻧﻤﺎز رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻼل ﮔﻮﻳﻰ اذان ﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اذان ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم اذان ﺑﻼل ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ رﻳﺸﺸﺎن ﺗﺮ ﺷﺪ و ﻋﻤﺮ از ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺻـﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از ﮔﺮﻳﻪ ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن و ﻳﺎد او ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺰاﻳﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر ﮔﺮﻓـﺖ و ﺳـﻬﻢ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﻤﺠﺎﻟﺪ ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﺷﺪ و از ﭘﻰ ﻧﻮره ﺗﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه زﻋﻔﺮان آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻣﺎﻟﺶ داد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻣﺎﻟﺶ دادهاى‪ ،‬ﺧﺪا ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﺷﺮاب را ﺣﺮام ﻛـﺮده‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﮔﻨﺎه را ﺣﺮام ﻛﺮده ﻣﺴﺢ ﺷﺮاب را ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﻧﻮﺷﻴﺪن آن ﺣﺮام ﻛﺮده و ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺴﺘﻪ ﺷـﺮاب‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻦﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎﻟﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺠﺲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻛﺮدهاﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ ﺷﺮاب را ﻛﺸﺘﻴﻢ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺴﺖ و ﺷﻮ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﺷﺮاب ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻠﻴﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻔﺖ ﻧﻤﻴﺮاﻧـﺪ«‪ .‬و‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ روﻣﻴـﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﺳﻮى ﺳﺮزﻣﻴﻦ روﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ و اﻣﻮال ﻓﺮاوان ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫از ﺟﺎﺑﻴﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻤﺺ ﺑﻮد و ﺧﺎﻟﺪ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن وى ﺑـﻮد و‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ دﻣﺸﻖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اردن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ ﻋﻠﻘﻤـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺠﺰز ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮاﺣﻞ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‬
‫‪141‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻮد و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق ﺑﻬﻤﺎن ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺳﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﺑﺠﺎﺳـﺖ و ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻗﻮﻣﻰ ﭘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﺎزﻧﺪ و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻰ ﻧﻬﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﺮاوان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ‬
‫از دور و ﻧﺰدﻳﻚ از او ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ از ﺧﺎﻟﺪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ده ﻫﺰار ﺑﻪ او ﺟﺎﻳﺰه داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از ﻛﺎرﻫﺎ از ﻋﻤﺮ ﻧﻬﺎن ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬از ﻋﺮاق ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ‬
‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ و از ﺷﺎم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺟﺎﻳﺰه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭘﻴﻚ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﻫﻤـﺮاه وى ﺑـﻪ اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﺪارد و ﻋﻤﺎﻣﻪاش را ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ اﻧﺪازد و ﻛﻼﻫﺶ را ﺑﺮدارد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم دارد ﺟﺎﻳﺰه اﺷﻌﺚ‬
‫را از ﻛﺠﺎ داده از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎ از ﻏﻨﺎﻳﻤﻰ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﮔﻮﻳﺪ از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﻗﺮار ﻛﺮده و اﮔﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ داده اﺳﺮاف ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل او را ﻣﻌﺰول ﻛﻦ و ﻋﻤﻞ وى را ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻦ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﻴﻚ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬آﻳﺎ از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ده ﻫﺰار ﺟﺎﻳﺰه دادهاى ﻳﺎ از ﻏﻨﺎﻳﻢ؟«‬
‫اﻣﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﺟﻮاب ﻧﺪاد ﺗﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻜﺮر ﻛﺮد و اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد و ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻼل ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن درﺑﺎره ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎن داده و ﻛﻼه وى را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ اﻓﻜﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ از ﻣﺎل ﺧﻮدت ﺑﻮد ﻳﺎ از ﻏﻨﻴﻤﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺎل ﺧﻮدم ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻼل او را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﻛﻼﻫﺶ را ﺑﺪاد و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﺎﻣﻪ او را ﺑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از واﻟﻴـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺮﻣﺖ و ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﻧﻤﻰداﻧﺴﺖ ﻣﻌﺰول اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ ﻧﺪاد و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﺪﺗﻰ اﻧﺘﻈﺎر ﻛﺸﻴﺪ و ﺧﺎﻟﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺪس زد ﻛﻪ ﭼﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزاد ﻣﻨﻈﻮرت از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭼﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻢ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺪاﻧﻢ از ﻣﻦ ﻧﻬﺎن داﺷﺘﻰ؟«‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺮا ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﭼﺎره ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﻰداﻧﺴـﺘﻢ اﻳـﻦ ﺧﺒـﺮ ﺗـﺮا ﻧﮕـﺮان‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺎ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و وداع ﮔﻔﺖ و ﺑﺎر ﺑﺒﺴﺖ و ﺳﻮى ﺣﻤﺺ آﻣﺪ‬
‫و ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و وداع ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ و از او ﮔﻠﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از‬
‫ﺗﻮ ﮔﻠﻪ ﻛﺮدم ﺑﺨﺪا اى ﻋﻤﺮ درﺑﺎره ﻣﻦ ﺧﻮب ﻧﻜﺮدى‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺛﺮوت از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪142‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻏﻨﺎﻳﻢ و ﺳﻬﻢ ﺧﻮدم‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎل ﺗﻮ« ﭘﺲ ﻋﻤﺮ داراﻳﻰ وى را ﺗﻘﻮﻳﻢ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺨﺪا ﺗﻮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻣﺤﺘﺮﻣﻰ و ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻣﻦ ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ درﺑﺎره ﭼﻴﺰى از ﻣﻦ ﮔﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﺪى ﺑﻦ ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ ﻳﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻌﺰول ﻧﻜﺮدم‬
‫وﻟﻰ ﻣﺮدم ﻣﻔﺘﻮن وى ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺪو اﻗﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ و دل در او ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﻧﻊ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ و در ﻣﻌﺮض ﻓﺘﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺎﻟﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺷﻌﺮى ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻛﺎرى ﻛﺮدى ﻛﻪ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﺎر ﺧﺪاﺳﺖ‪«.‬‬
‫و از او ﻏﺮاﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ از آن ﻋﻮض داد و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را درﺑﺎره او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺣـﺎل وى ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﺷﻮد و او را ﻣﺒﺮا ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻋﻤﺮه ﻛﺮد و ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام را ﺑﺴﺎﺧﺖ و وﺳﻌﺖ‬
‫ﺑﻴﻔﺰود و ﺑﻴﺴﺖ ﺷﺐ در ﻣﻜﻪ ﺑﺒﻮد و ﺧﺎﻧﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻰ داد و ﺑﻬﺎى ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را در‬
‫ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﻬﺎد ﺗﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮه ﻋﻤﺮ در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺑﻮد و زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮه‪ ،‬ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻋﻼﻳﻢ ﺣﺮم را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺮﻣﺔ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ و از ﻫﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻋﻮف‬
‫و ﺧﻮﻳﻄﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰى و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻳﺮﺑﻮع را ﻣﺎﻣﻮر اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺰﻧﻰ ﺑﻨﻘﻞ از ﺟﺪش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ در ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮه ﻫﻤـﺮاه ﻋﻤـﺮ ﺑـﻮدﻳﻢ‪ ،‬در راه‬
‫ﻣﺮدم آﺑﻬﺎ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻰ ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻨﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ اﺟﺎزه‬
‫داد و ﺷﺮط ﻛﺮد ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﺒﻴﻞ را در ﺳﺎﻳﻪ و آب ﻣﻘﺪم دارﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ را ﻛﻪ از ﻓﺎﻃﻤـﻪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و در ذﻳﻘﻌﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﻋﻤﺮ وﻻﻳﺖ ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ داد و ﻓﺮﻣـﺎن داد ﻛـﻪ ﻣﻐﻴـﺮه را‬
‫ﭘﻴﺶ وى رواﻧﻪ ﻛﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ زﻫﺮى ﻫﺴﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮه و ﺷﺒﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺠﻠﻰ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻛﻠﺪه و زﻳﺎد ﺑﺮ‬
‫ﺿﺪ وى ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻴﺶام ﺟﻤﻴﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻫﻼل ﺑـﻮد و ﺷـﻮﻫﺮى از‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺛﻘﻴﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه از اﻳﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺮا وﺣﺸﺖ آور ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﭘﻴﺶ آن زن رﻓﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻐﻴﺮه را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ زن در آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪143‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮه ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺻﺪاى او را ﺷﻨﻴﺪ و ﭘﺮدهاى در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺎﻳﻞ ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮه!«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﺷﺮى آﻣﺪهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻐﻴﺮه ﻣﺮا ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ« آﻧﮕﺎه ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى را ﺑﻌﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه را ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﻛﻨﻴﺰى‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻫﺪﻳﻪ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهام« و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻣﻐﻴﺮه را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ اوس ﺑﻦ ﻋﺪﻧﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺣﻀﻮر ﻋﻤﺮ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه را ﭘﻴﺶ وى آوردﻧﺪ وى ﺑﺎ زﻧﻰ از ﺑﻨﻰ ﻣﺮه‬
‫زﻧﺎﺷﻮﻳﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻰ ﺧﻴﺎﻟﻰ و ﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﺷﻬﻮت‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﺑﺎره زن ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬رﻣﻄﺎ ﻧﺎم دارد‪ ،‬ﺷﻮﻫﺮش از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮده و ﺧﻮدش از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻫﻼل اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼف ﻣﻐﻴﺮه و اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﺷﻬﺎدت داد ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺖ ﻋﻤﺮو ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻫﻤﭽﺸﻤﻰ داﺷﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺑﻬﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺎ وى ﻣﻔﺎﺧﺮه ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬در ﺑﺼﺮه ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻛﻮﭼﻪاى ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎﻻ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺑﻮد و روزﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ رو ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ در ﺑﺎﻻﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎدى وزﻳـﺪ و‬
‫روزﻧﻪ را ﺑﮕﺸﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺒﻨﺪد و ﻣﻐﻴﺮه را ﻛﻪ ﺑﺎد روزن ﺑﺎﻻﺧﺎﻧﻪ او را ﻧﻴﺰ ﮔﺸﻮده ﺑﻮد دﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﭘﺎى زﻧﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ام ﺟﻤﻴﻞ دﺧﺘﺮ اﻓﻘﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﺟﻤﻴﻞ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ ﺑﻮد و ﻫﻤﺪم ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻰرﻓﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ روزﮔﺎر وى ﺑﻌﻀﻰ زﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻛﻔﻠﻬﺎﻳﻰ دﻳﺪﻳﻢ و ﻧﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻛﻴﺴﺖ« و ﭼـﻮن ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ ﺗﺮدﻳﺪﺷـﺎن ﺑﺮﻓـﺖ و ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز رﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻤﺎز ﻛﺮدن وى ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﻣﺎ ﻣﺒﺎش«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺼﻪ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﻣﻴﺎن رﻓﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اى اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮا ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺳﻮى ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن در آﻧﺠﺎ ﺗﺨﻢ ﻧﻬﺎده و ﺟﻮﺟﻪ آورده ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ ﭘﺎﺑﻨﺪ آن ﺑﺎش و دﻳﮕﺮ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﺎر ﺗﺮا دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى را از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در اﻳﻦ اﻣﺖ و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﭼﻮن ﻧﻤﻚ ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﻃﻌﺎم ﺟﺰ ﺑﺪان ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻴﺎﺑﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪144‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮ«‬

‫و او ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﻛﺲ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ و ﻫﺸﺎم ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ از آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻣﺮﺑﺪ ﺑﺼﺮه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮه ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ در‬
‫ﻣﺮﺑﺪ ﻓﺮود آﻣﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻳﺎ ﺗﺠﺎرت ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى آﻣﺪه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ وارد ﺷﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه داد ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺸﺪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺰل ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻋﺘﺎب ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﺮﻏﻴﺐ و دﺳـﺘﻮر ﺷـﺘﺎب داده ﺑـﻮد و‬
‫ﺳﺎﻻر ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮى وﺣﺸﺖزا در ﺑﺎره ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﺎر ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻛﻦ و ﺑﺸﺘﺎب«‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ ﺣﻖ ﺿﻌﻴﻒ را از ﻗﻮى ﺑﮕﻴﺮد و ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﺪ و از دﻳﻨﺘﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻤﺎرد و ﻣﻴﺎﻧﺘـﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﺪ و راﻫﻬﺎﻳﺘﺎن را ﭘﺎك ﻛﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮه ﻛﻨﻴﺰى از ﻣﻮاﻟﻴﺪ ﻃﺎﻳﻒ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻘﻴﻠﻪ ﻫﺪﻳﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»او را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهام« ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰى ﺧﻮﺑﺮوى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه و اﺑﻮﺑﻜﺮه و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻛﻠﺪه و زﻳﺎد و ﺷﺒﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺠﻠﻰ روان ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻐﻴﺮه ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﭙﺮس ﻣﺮا ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﻧﺪ؟ از روﺑﺮو ﻳﺎ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ؟ و زن را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؟ اﮔﺮ روﺑﺮوى ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮده ﻧﺪاﺷﺘﻢ؟ اﮔﺮ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ دﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﻖ دﻳﺪﻧﺪ ﻣﺮا در‬
‫ﺧﺎﻧﻪام روى زﻧﻢ روا داﺷﺘﻨﺪ؟ ﺑﺨﺪا ﺑﺎ زﻧﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن زن ﺑﻮد«‬
‫ﻋﻤﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮه آﻏﺎز ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻐﻴﺮه ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ وى را ﻣﻴﺎن دو ﭘﺎى ام ﺟﻤﻴﻞ دﻳﺪه ﻛـﻪ ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻴﻞ در ﺳﺮﻣﻪدان داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬روى ﭘﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪم«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺷﺒﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺷﻬﺎدت داد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ دﻳﺪﻳﺸﺎن ﻳﺎ از ﭘﻴﺶ روى؟«‬
‫‪145‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﭘﻴﺶ روى‪«.‬‬

‫ﻧﺎﻓﻊ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮه ﺷﻬﺎدت داد‪ .‬اﻣﺎ زﻳﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺷﻬﺎدت ﻧﺪاد ﮔﻔﺖ‪» :‬او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﭘﺎى‬
‫زﻧﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دو ﭘﺎى ﺣﻨﺎزده دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﻟﺮزﻳﺪ ﺑﺎ دو ﻛﻔﻞ ﻟﺨﺖ‪ ،‬و ﺻﺪاى ﻧﻔﺲ زدن ﺳﺨﺖ ﺷﻨﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﭼﻮن ﻣﻴﻞ در ﺳﺮﻣﻪدان دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ زن را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺒﺎﻫﺖ او را ﻣﻲ داﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ ﺷﻮ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آن ﺳﻪ ﺗﻦ را ﺣﺪ زدﻧﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺸﻬ‪‬ﺪاء‪َ ‬ﻓﺄُوﻟ ‪‬ﺌﻚ‪ ‬ﻋ ْﻨﺪ‪ ‬اﷲ ‪‬ﻫﻢ‪ ‬اﻟْﻜﺎذ‪‬ﺑ‪‬ﻮنَ ‪«13 :24‬‬
‫» َﻓﺈِذْ َﻟﻢ‪ ‬ﻳﺄْﺗُﻮا ﺑِﺎﻟ ﱡ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻮاﻫﺎن ﻧﻴﺎرﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا دروﻏﮕﻮﻳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬دل ﻣﺮا از اﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻨﻚ ﻛﻦ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ ﺧﺪا ﺻﺪاﻳﺖ را ﺧﻔﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺷﻬﺎدت ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺮا ﺑﺎ ﺳﻨﮕﻬﺎى‬
‫ﺧﻮدت ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻰﻛﺮدم«‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز و ﻣﻨﺎذر و ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﻓﺘﺢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ دﻳﮕـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﺎﺟﺮاى اﻳﻦ ﻓﺘﻮح و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﻰ ﺑﻮد؟‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻣﺰان ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻮد و ﻗﻮم وى ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق ﺑﻮد و وﻻﻳﺖ اﻫﻮاز‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺠﺰ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ روز ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ ﺳﻮى ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﺷﺎه آﻧﻬﺎ‬
‫ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺰان از ﻣﻨﺎذر و ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى از دو ﺳﻮى ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻣﻴﺸﺎن و دﺷﺖ ﻣﻴﺸـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان از ﺳﻌﺪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺳﻌﺪ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ وى‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ از ﺑﺎﻻى ﻣﻴﺸﺎن و دﺷﺖ ﻣﻴﺸﺎن در آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﺣﺎﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﻧﻴﺰ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﺣﺮﻣﻠﺔ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻄﻪ را ﻛـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮان ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﻫﺠﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺪوﻳﺔ ﺑﻨﻰ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻴﺸـﺎن و دﺷـﺖ‬
‫ﻣﻴﺸﺎن ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﻨﺎذر ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻨﻰ اﻟﻌﻢ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺐ واﺋﻠﻰ و ﻛﻠﻴﺐ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻛﻠﻴﺒﻰ ﺑﻰ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻧﻌﻴﻢ و ﻧﻌﻴﻢ ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ از ﻋﺸﻴﺮهاﻳﺪ و ﺗﺮك ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﻛﺮد‪ «.‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻓﻼن و ﻓﻼن روز ﺷﻮد ﺳﻮى ﻫﺮﻣﺰان ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎذر ﻣﻰﺗﺎزد و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﻣﻰﺗﺎزد‬
‫و ﺟﻨﮕﺎوران را ﻣﻰﻛﺸﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه رو ﺳﻮى ﺷﻤﺎ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺸﺎء اﷲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮﻣﺰان ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪146‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﻨﻰ اﻟﻌﻢ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻗﺼﻪ ﻋﻤﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮة ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺪ ﭘﻴﺶ وى و ﻋﺼـﻴﺔ‬
‫ﺑﻦ اﻣﺮؤ اﻟﻘﻴﺲ ﻣﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﻐﻔﻠﺖ و ﻛﻮرى )ﻋﻤﻰ( ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺮوزى ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﺮ اردوان ﻧﺪﻳﺪ و‬
‫او را اﻋﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ و اﻋﻘﺎب وى ﺑﻨﻰ اﻟﻌﻢ ﻋﻨﻮان ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن وﻗﺖ ﻣﻮﻋﻮد ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ رﺳﻴﺪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺮﻣﺰان ﻣﺎ ﺑـﻴﻦ دﻟـﺚ و‬
‫ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﺑﻮد و ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺳﺎﻻر ﺟﻨﮕﺎوران ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻧﻌﻴﻢ اﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺳﺎﻻر ﺟﻨﮕﺎوران ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و ﺟﻨﮓ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎى ﺟﻨﮓ از ﻃﺮف ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ ﻣﺪد رﺳﻴﺪ و ﻫﺮﻣﺰان ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎذر و ﻧﻬـﺮ ﺗﻴـﺮى را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﻧﻴﺮوى او و ﺳﭙﺎﻫﺶ را ﺑﺸﻜﺴﺖ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ ﻛﺸـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﺳﺎﺣﻞ دﺟﻴﻞ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﭘﻴﺶ از آن ﺑـﻮد ﺑﺘﺼـﺮف آوردﻧـﺪ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز اردو زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان از ﭘﻞ ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﮔﺬﺷﺖ و آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ دﺟﻴﻞ ﻣﻴﺎن ﻫﺮﻣﺰان و ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﻧﻌـﻴﻢ‬
‫ﻧﻌﻴﻢ و ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻨﺎم ﺻﺤﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻴﺴﻪﻫﺎى ﺧﺮﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﻫﺮم ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﺑﺮدم ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ دﻟﻮث و‬
‫دﺟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮﻣﺎ رﻏﺒﺖ داﺷﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺷﻪ او ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد و از آن ﺷﻜﻴﺐ ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻮن ﺗﻮﺷﻪ وى ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻴﺸﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﺷﻪ ﮔﻴﺮى او ﻛﻴﺴﻪﻫﺎ ﭘﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و در دﺷﺖ و ﻛﻮه ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻰﺧﻮرد و ﻣﻰﺧﻮراﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﺮﻣﺰان رﻓﺘﻨـﺪ و در اﻫـﻮاز و ﻣﻘﺎﺑـﻞ او اردو زدﻧـﺪ ﻃﺎﻗـﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و رأى ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪ درﺑـﺎره ﻫﻤـﻪ‬
‫اﻫﻮاز و ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق ﺻﻠﺢ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﺠﺰ ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى و ﻣﻨﺎذر و آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ داد«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﺑﺮ ﭘﺎدﮔﺎن ﻣﻨﺎذر ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻛﺎر آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮﻣﻠﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑـﺮ ﭘﺎدﮔـﺎن ﻧﻬـﺮ‬
‫ﺗﻴﺮى ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻛﺎر آن ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺐ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻫﺮ دو از ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻰ اﻟﻌـﻢ ﻛـﻮچ ﻛﺮدﻧـﺪ و در‬
‫ﺑﺼﺮه اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ ﻣﺎ وﻗﻊ را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﺮوﻫﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺳﻠﻤﻰ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑـﻮد و ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ را ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎرد‪ .‬ﺣﺮﻣﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ دو از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺼﺮه ﻧﻴﺰ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ«‬
‫ﻫﻤﮕﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬درﺑﺎره ﻋﺎﻣﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻦ‪ ،‬ﻣﺎ درﺑﺎره ﺧﻮﻳﺶ ﺳـﺨﻦ دارﻳـﻢ« و ﻫﻤـﻪ ﻃﻠـﺐ ﺑـﺮاى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ واﻟﻰ ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻧﺪﻳﺪه را ﺑﻪ دﻳﺪه اﻫﻞ ﺧﺒﺮ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮش آﻧﻬﺎ‬
‫‪147‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻰﺷﻨﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﺷﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺑﺎز آﻣﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮادران ﻣـﺎ ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻰ ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﭼﺸﻤﻪﻫﺎى ﺧﻮﺷﮕﻮار و ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎى ﺧﺮم‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﺨﻢ ﭼﺸﻢ ﺷﺘﺮ ﺗﻴﺮه اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻤﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻛـﻢ‬
‫ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه در ﺷﻮرهزارى ﺳﺴﺖ و ﭘﺮ ﻏﺒﺎر و ﻛﻢ آب ﻓﺮود آﻣﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا دارد و‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ درﻳﺎى ﺷﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﭼﻨﺪان ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﺎى ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻣﺎ ﭘـﺮ اﺳـﺖ و ﻋﺮﺻـﻪ‬
‫ﺗﻨﮓ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و اﺷﺮاﻓﻤﺎن اﻧﺪك‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و در ﻫﻢ ﻣﺎ ﺑﺰرگ و ﻛﺸﺘﺰار ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺧﺪاى‬
‫وﺳﻌﺖ آورده و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ را ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺎ را ﮔﺸﺎدﮔﻰ ده و ﻋﺮﺻﻪاى ﺑﻴﻔﺰاى ﻛﻪ در آن‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻬﺎى اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮﻗﻒ در ﺣﺠﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺗﻴﻮل داد و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﻦ دﺟﻠﻪ و ﺣﺠﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺪ و آﻧﺮا ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﮕﺮ اﻣﻮال ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺼﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ اراﺿﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺟﺎى ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺎص ﻛﺴﻰ ﻧﻤﻰﺷﺪ و ﺧﻤﺲ آن را ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻰدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن اراﺿﻰ ﺑﺼﺮه دو ﻧﻴﻤﻪ ﺑﻮد ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ از آن ﺳﭙﺎه و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ ،‬دو‬
‫ﻫﺰارىﻫﺎ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ در ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﺳﻰ ﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻻزم از ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﺎن ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ دو ﻫﺰارىﻫﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﻤﺎن ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﺟﻨﮓ اﻫﻮاز ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﻮان ﺳﺮور ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه اﺳﺖ« و در ﺑﺎره وى ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﮔـﻮش ﺑـﺪو دارد و از‬
‫رأى وى ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎذر و ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺣﺎرﺛﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻰ‬
‫آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺮاج آﻧﺠﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه و ذﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻫﺮﻣﺰان و ﻏﺎﻟـﺐ و ﻛﻠﻴـﺐ در‬
‫ﺣﺪود اراﺿﻰ اﺧﺘﻼف و دﻋﻮى اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎرﺷـﺎن ﺑﻨﮕﺮﻧـﺪ و ﻏﺎﻟـﺐ و ﻛﻠﻴـﺐ را‬
‫ﻣﺤﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮﻣﺰان را ﺑﻰﺣﻖ داﻧﺴﺘﻨﺪ و وى را از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﻣﺰان ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪ و ﻗﻠﻤﺮو ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫روى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺖ و از ﻛﺮدان ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺳﭙﺎﻫﺶ ﻓﺰوﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ ﻃﻐﻴﺎن و ﺳﺘﻢ و ﻛﻔﺮ ﻫﺮﻣﺰان را ﺑﺮاى ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺟﻮاب ﻧﻮﺷﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ و ﺣﺮﻗﻮص ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﺳﻌﺪى را ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﺎﻻرى ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﻰ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺗﺴﻠﻂ آرد ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻞ ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز رﺳـﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻫﺮﻣﺰان ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻋﺒـﻮر ﻛﻨﻴـﺪ ﻳـﺎ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﺷـﻤﺎ ﻋﺒـﻮر‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪148‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از روى ﭘﻞ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و روى آن ﻗﺴﻤﺖ از ﭘﻞ ﻛﻪ ﺑﻄﺮف ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﺑـﻮد ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و آﻫﻨﮓ راﻣﻬﺮﻣﺰ ﻛﺮد و در دﻫﻜﺪه ﺷﻌﺮ ﭘﻞ ارﺑﻚ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﻗﻮص ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز را ﺑﮕﺮﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و در ﺟﺒﻞ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و دﻳﺎر ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﺗﺎ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﺑﺮ او‬
‫راﺳﺖ ﺷﺪ و ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﺮوﻫﻰ را ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاه ﻛـﺮد و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاى وى ﺛﺒﺎت و ﻓﺰوﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ و رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻮﺷﺘﺮ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺴﺎن دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻓﺘﺢ آن ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺷﻮﺷﺘﺮ‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺮﻣﺰان در ﺟﻨﮓ ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷـﺪ و ﺣﺮﻗـﻮص ﺑـﻦ زﻫﻴـﺮ ﺳـﻮق اﻻﻫـﻮاز را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﺟﺰء ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ وى ﺳﻮى ﺷﺮق ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر داده ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻓﻴﺮوزﻳﺸﺎن داد ﺟﺰء را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻫﺮﻣﺰان ﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻣﻘﺼﺪ وى ﺳﺮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺰء ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺮون ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮار‪ ،‬آﻫﻨﮓ راﻣﻬﺮﻣﺰ داﺷﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻫﻜﺪه‬
‫ﺷﻐﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺰان زودﺗﺮ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺰء ﺳﻮى دورق رﻓﺖ ﻛﻪ از دﻫﻜﺪه ﺷﻐﺮ ﺑﻮد و ﻣﺪاﻓﻊ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫دورق ﺷﻬﺮ ﺳﺮق ﺑﻮد و آﻧﺠﺎ ﻣﺮدﻣﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎب ﺣﻔﻆ ﺷﻬﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺮا آﺳـﺎن ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﻣـﺎوﻗﻊ را‬
‫ﺑﺮاى ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓﺮارﻳﺎن را ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ دادن و ذﻣﻰ ﺷـﺪن دﻋـﻮت ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺰء ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺣﺮﻗﻮص ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر وى ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﺰء در ﻛﺎر ﻋﻤﺮان ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ از ﻋﻤﺮ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺟـﺎزه داد و ﺟﻮﻳﻬـﺎ ﺑﻜﻨـﺪ و زﻣﻴﻨﻬـﺎى‬
‫ﻣﻮات را آﺑﺎد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ ﻓﺮود آﻣﺪ و اﻫﻮاز را از دﺳﺖ ﺑﺪاد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﺮف داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﺮﻗﻮص و ﺟﺰء در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺣﺮﻗﻮص در اﻳﻦ ﺑﺎره‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او و ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﮔﺸﻮدهاﻧﺪ ﻳﻌﻨـﻰ راﻣﻬﺮﻣـﺰ و ﺷﻮﺷـﺘﺮ و‬
‫ﺷﻮش و ﺟﻨﺪىﺷﺎﭘﻮر و ﺑﻨﻴﺎن و ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻣﺰان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬از آن ﭘﺲ اﻣﻴـﺮان اﻫـﻮاز ﺑـﺮ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺮ ﺻﻠﺢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻣﻰآﻣﺪ و در ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ از ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫ﻛﺮدان ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻤﻜﺶ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻓﺎع از او ﺑﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪149‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ده ﺗﻦ از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه را ﺳﻮى ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ و او ده ﻛﺲ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫ﻛﻪ اﺣﻨﻒ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا راﺳﺘﮕﻮ ﻣﻰداﻧﻢ و ﻣﺮد ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮ آﻳﺎ ذﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﻢ ﻣﻰروﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﭼﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻬـﺎى ﺧـﻮد روﻳـﺪ« ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه ﺧـﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨـﺪ و ﻋﻤـﺮ در‬
‫ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪاى دﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪ آن از زﻧﺒﻴﻞ در آﻣﺪه ﺑﻮد و آﻧﺮا ﺑﺒﻮﻳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣـﻪ از‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪاى؟«‬
‫اﺣﻨﻒ ﺑﻬﺎﻳﻰ اﻧﺪك ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻮد و از ﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺮﻳﺪه ﺑـﻮد ﻛﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ دوازده ﺧﺮﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﺳﺮ ﻧﻜﺮدى و ﺗﻔﺎوت آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻧﺪادى؟ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﻳﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻔﺎوت‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺮف ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺘﺎن ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﺪ اﺳﺮاف ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺘﺎن زﻳﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮد‬
‫ﺑﺨﻮﻳﺸﺘﻦ ﭘﺮدازد و ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺑﺮاى وى ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را از ﻇﻠﻢ ﺑﺪار‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﻌﺪى‪ ،‬اﻗﺒﺎﻟﺘﺎن ﺑﻪ زوال اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﺪا ﺑﻮده و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺮده اﺳـﺖ در‬
‫ﺑﺎره ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر وى ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻳﺎر و ﻣﺪد ﻛـﺎر ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻗﻮص در ﺟﺒﻞ اﻻﻫﻮاز ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﺴﺎن ﺳﻮى او ﻣﻰروﻧﺪ و ﺟﺒﻞ ﺳﺨﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﺎﻳﻪ ﻣﺸﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻰ ﺳﺨﺖ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ آﻧﺠﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎن و ذﻣﻰ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻴﺎر و ﻣﺸﻘﺖ ﻣﻴـﺎر‪ ،‬ﻣﺮاﻗـﺐ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺎش ﻛـﻪ از‬
‫آﺧﺮت ﺑﻬﺮه ﺑﺮى و دﻧﻴﺎى ﺗﻮ ﺻﺎﻓﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺴﺘﻰ ﻣﻜﻦ و ﻋﺠﻮل ﻣﺒﺎش ﻛﻪ دﻧﻴﺎﻳﺖ ﺗﻴﺮه ﺷﻮد و آﺧﺮﺗﺖ ﺗﺒﺎه‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺮﻗﻮص در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺣﺮورى ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺣﺮورﻳﺎن در ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺮوان ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ و رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺎرس‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺼﺮه و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن ﺑﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺼﺮه روﺳﺘﺎﻫﺎى آن ﺑﻮد‪ ،‬در اﻫـﻮاز ﻗﺴـﻤﺘﻰ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﺮدم آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺧﺮاج ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻛﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰ ﺗﺎﺧﺖ و در ذﻣﻪ و ﺣﻔﺎظ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮف ﺻﻠﺢ ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺳﻮاد و اﻫﻮاز ﺷﻤﺎ را ﺑﺲ‪ .‬ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑﻮد اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻓﺎرس ﻛﻮﻫﻰ از آﺗﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪150‬‬

‫ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﻢ‪ «.‬و ﻫﻢ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑـﻮد اﮔـﺮ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ و ﺟﺒـﻞ‬
‫ﻛﻮﻫﻰ از آﺗﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ در اﻳﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻮد ﻋﻤﺮ او را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻗﺪاﻣﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻈﻌﻮن را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻗﺪاﻣﻪ را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﻼ را ﭘﺲ آورد‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻼ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻜﺎﻓﻰ ﻛﻪ ﻗﻀﺎ‬
‫در ﻣﻴﺎﻧﻪ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻌﺪ رﻗﺎﺑﺖ داﺷﺖ و در اﻳﺎم ارﺗﺪاد ﺷﻬﺮت ﻋﻼ از ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ در ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺧﺴﺮوان را از دﻳﺎرﺷﺎن ﺑﻴـﺮون راﻧـﺪ و ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻣﺠـﺎور ﺳـﻮاد را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﺮف آورد‪ ،‬ﻛﺎرش ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ وى از ﻋﻼ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ در دﻳﺎر ﻋﺠﻤﺎن ﻛﺎرى ﻛﻨﺪ و اﻣﻴﺪ داﺷﺖ اﻗﺒﺎﻟﺶ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻠﻨﺪى ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻼ دﻗﺖ ﻧﻜﺮد و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻃﺎﻋﺖ را ﺑﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﺪاﻧﺴـﺖ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ او را ﻋﺎﻣـﻞ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و اﺟﺎزه داده ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ او را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد اﻣﺎ از درﻳﺎ ﻣﻨﻊ ﻛﺮد و او اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻧﺪاﻧﺴﺖ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺤﺮﻳﻦ را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺳـﻮى ﻓـﺎرس روﻧـﺪ و آﺳـﺎن‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺟﺎرود ﺑﻦ ﻣﻌﻠﻰ و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺳﻮار ﺑـﻦ ﻫﻤـﺎم و ﻳﻜـﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺳﺎوى ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺟﻤﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد و ﺑﻰ اﺟـﺎزه ﻋﻤـﺮ آﻧﻬـﺎ را از راه درﻳـﺎ ﺳـﻮى‬
‫ﻓﺎرس ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ اﺟﺎزه ﻧﻤﻰداد ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻏﺰا ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺧﻮش ﻧﺪاﺷـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه وى ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﻴﺮو رﻓﺘﺎر ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ و رﻓﺘﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﺧﺪا و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻏﺰاى درﻳﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻋﻼ از ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻓﺎرس رﻓﺖ و در اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﻴﺎن رو ﺑﻪ رو ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﺷـﺎن ﻫﺮﺑـﺬ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ دو روى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺸﺘﻰﻫﺎﻳﺸﺎن ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﺪ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﺪا ﻛﺎرى را ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺗﻘـﺪﻳﺮ ﺑـﺮ آن روان‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻮم‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاى ﺟﻨـﮓ آﻧﻬـﺎ آﻣـﺪهاﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ و اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ از آن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺻﺒﺮ و ﻧﻤﺎز ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﺧﺸـﻮع‬
‫ﺳﺨﺖ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻗﻮم رأى وى را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻜﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﻃﺎوس ﻧﺎم ﺟﻨﮕﻰ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﻦ ﻫﻤﺎم رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎد ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻮار و ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺟﺎرود ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﺪ ﻧﻴﺰ رﺟﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻗﻮم ﺗﻤﻴﻢ ﻫﻤﮕﻰ ﻓﺮود آﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺳﭙﺎه ﻋﻤﺮ از ﺟﺎى ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﻫﻤﺘﺎن ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‬
‫‪151‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻓﺮود آﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻗﻮم ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و از ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﭼﻨﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻫﻨﮓ ﺑﺼﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻰﻫﺎﻳﺸﺎن ﻏﺮق ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎزﮔﺸﺖ از راه درﻳﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮك راه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﺘﻪ اﺳـﺖ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ اردو زدﻧـﺪ و در آن ﺳـﺨﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ دﻓـﺎع‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از ﻛﺎر ﻋﻼء ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﺑﻪ درﻳﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺣﺎدﺛﻪ را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رخ داد ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻰ ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و او را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد و دﺳﺘﻮرى داد ﻛﻪ ﺑﺮاى وى از ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮ‬
‫و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﻌﺪ را ﺳﺎﻻر وى ﻛﺮد و ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫وﻗﺎص ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻼ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺳﻮى ﺳﻌﺪ روان ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻏﺰوان ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺳﭙﺎﻫﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺑـﻪ ﭼﻨـﮓ ﻣـﺮدم‬
‫ﻓﺎرس داد و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ ﻇﻔﺮ ﻧﻴﺎﺑﻨـﺪ و ﻣﻐﻠـﻮب‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻠﺤﻘﺸﺎن ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﻣﺮدم را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻀﻤﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬و ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ و‬
‫ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ و ﻣﺠﺰاة ﺑﻦ ﺛﻮر و ﻧﻬﺎر ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺑﻦ ﻓﻼن و ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ اﺑـﻰ اﻟﺤـﺮ و اﺣﻨـﻒ ﺑـﻦ‬
‫ﻗﻴﺲ و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺮﺟﺎء و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ و ﺻﻌﺼﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داوﻃﻠـﺐ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ دوازده ﻫـﺰار‬
‫ﻛﺲ ﺑﺮ اﺳﺘﺮان روان ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﻳﺪك ﻣﻰﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻر ﻗﻮم ﺳﺒﺮة ﺑﻦ اﺑﻮر ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛـﻪ از ﻃﺎﻳﻔـﻪ ﺑﻨـﻰ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺣﺴﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ در اﻫﻮاز ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ و راه ﺳﺎﺣﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ او ﺑﺮﻧﺨﻮرد و ﻣﺘﻌﺮض او ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻃﺎوس‪ ،‬راه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﺪ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣـﺮدم اﺳـﺘﺨﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻰ از ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ راﻫﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﻛﻤـﻚ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻫﺮ ﺳﻤﺖ و وﻻﻳﺖ ﻛﺴﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻃﺎوس ﺑﺎ اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاى ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻻر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﻬﺮك ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺷﺪ و ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را ﻇﻔﺮ داد و ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺸﻜﺴﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﮕﺎن ﺑﺼﺮه ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﮕﺎن وﻻﻳـﺎت ﺑﻬﺘـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ اﻋﺘﺒـﺎر ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و از‬
‫ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺳﺒﻖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد و ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد ﻋﺠﻠـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ و در راه‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و در ﺑﺼﺮه ﺑﻪ او ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﮔﺮوه از ﻣـﺮدم ﻫﺠـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪152‬‬

‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و آن ﮔﺮوه از ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﻮق اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﺘﺒﻪ اﻫﻮاز را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آورد و ﻓﺎرس آرام ﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﻤﺮ اﺟﺎزه ﺣﺞ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه داد و ﭼﻮن ﺣﺞ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ وى را از ﻛﺎر ﻣﻌﺎف دارد اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬و‬
‫او ﺧﺪا را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ دره ﻧﺨﻠﻪ ﺑﻤﺮد و آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺧﺎك رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ دﻳﺪار ﻗﺒﺮ وى از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺟﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد و ﻣﻜﺘﻮب ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‪ ،‬رﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﻣﻦ ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻢ«‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺛﻨﺎى وى ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاى ﻋﺘﺒﻪ ﺟﺰو ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺟﺎﻳﻰ در ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان وى ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻓﺎﺧﺘﻪ دﺧﺘﺮ‬
‫ﻏﺰوان ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺒﺎب واﺑﺴﺘﻪ وى ﻧﻴﺰ روش او ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺮاى او ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮگ ﻋﺘﺒﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﭘﺲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺪاﻳﻦ از ﺳﻌﺪ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﺒﺮة ﺑﻦ اﺑﻰ رﻫﻢ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻼن وى ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬـﺎى او در ﻧﻬـﺮ‬
‫ﺗﻴﺮى و ﻣﻨﺎذر و ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز و ﺳﺮق ﺑﻮد ﻫﺮﻣﺰان در راﻣﻬﺮﻣﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺻﻠﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷـﻮش و‬
‫ﺑﻨﻴﺎن و ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر و ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق ﻧﻴﺰ ﺻﻠﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻋﻼ از راه درﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺎرس ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻧﺠﺎت‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪه ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺘﺴﺎب ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﻫﻞ ﻃﺎوس ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻘﻴﻪ آن ﺳﺎل‪ ،‬اﺑﻮ ﺳﺒﺮه را در ﺑﺼﺮه ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎل دوم ﻣﺮگ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺑﺼﺮه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻘﻴﻪ آن ﺳﺎل و ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻛﺲ ﻣﺰاﺣﻢ وى ﻧﺸﺪ و آﺳﻮده ﺑﻮد و ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫وى و اﺑﻮﺑﻜﺮه رخ داد ﺣﺎدﺛﻪاى ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ وى را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺳـﺮاﻗﻪ را ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺑﺼﺮه ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ را از ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﻓﺘﺢ راﻣﻬﺮﻣﺰ و ﺷﻮش و ﺷﻮﺷﺘﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﻣﺰان ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل اﺳﻴﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ اﻳﻦ وﻻﻳﺘﻬﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد از ﻏﻢ آﻧﭽﻪ از دﺳﺘﺸﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺮدم ﻓﺎرس را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺮو ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻴﻨﻪﻫﺎ را ﺑـﻪ ﻳﺎدﺷـﺎن آورد و ﻣﻼﻣﺘﺸـﺎن‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اى ﻣﺮدم ﻓﺎرس! ﻋﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺳﻮاد و ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺠﺎور و اﻫﻮاز را از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻳﺎر ﺷﻤﺎ و درون ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪153‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﺑﺠﻨﺒﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻫﻮاز ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ در ﻣﻴﺎﻧـﻪ رﻓـﺖ و ﭘﻴﻤـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ و اﻃﻤﻴﻨـﺎن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻳﺎرى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮﻗﻮص ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺰء و ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻏﺎﻟﺐ و ﻛﻠﻴﺐ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻠﻤﻰ و‬
‫ﺣﺮﻣﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺼﺮه ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ زودﺗﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺳﻮى اﻫﻮاز ﻓﺮﺳﺖ و ﺷﺘﺎب ﻛﻦ‪ .‬ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ذو اﻟﺴﻬﻤﻴﻦ و ﺟﺮﻳـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻤﻴﺮى و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺠﻠﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮﻣﺰان ﺟـﺎى ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﻛـﺎر وى را‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻓﺮاوان ﺳﻮى اﻫﻮاز ﻓﺮﺳﺖ و ﺳﻬﻞ اﺑﻦ ﻋﺪى را ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻛـﻦ‪.‬‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﻣﺠﺰاة ﺑﻦ ﺛﻮر و ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻮر و ﻋﺮﻓﺠﺔ ﺑﻦ ﻫﺮﺛﻤﻪ و ﺣﺬﻳﻔـﺔ ﺑـﻦ ﻣﺤﺼـﻦ و‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ و ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻌﻘﺪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻔﺮﺳﺖ و ﺳﺎﻻر ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه اﺑـﻮ ﺳـﺒﺮة ﺑـﻦ‬
‫رﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺳﻮى وى رود ﻛﻤﻚ وى ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و از دل ﺳﻮاد ﺑﺮﻓﺖ ﺗـﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣﻴﺸـﺎن از دﺟﻠـﻪ‬
‫ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و از راه دﺷﺖ ﺳﻮى اﻫﻮاز راﻧﺪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﺒﺎن را ﻳﺪك ﻣﻰﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻬـﺮ ﺗﻴـﺮى‬
‫رﺳﻴﺪ و از آن ﮔﺬﺷﺖ و از ﻣﻨﺎذر و ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ و ﺣﺮﻗﻮص و ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷـﺖ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻫﺮﻣﺰان ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن وﻗﺖ ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ ﺑﻮد و ﭼﻮن از ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻌﻤﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓـﺖ ﭘﻴﺸﺪﺳـﺘﻰ ﻛـﺮد و اﻣﻴـﺪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ وى را در ﻫﻢ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻳﺎرى ﻣـﺮدم ﻓـﺎرس ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺳـﻮى وى روان ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺎن و ﻫﺮﻣﺰان در ارﺑﻚ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻫﺮﻣﺰان را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﺳﻮى ﺷﻮﺷﺘﺮ رﻓﺖ ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻴﺰ از ارﺑـﻚ ﺳـﻮى‬
‫راﻣﻬﺮﻣﺰ رﻓﺖ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى اﻳﺬه رﻓﺖ و ﺗﻴﺮوﻳﻪ ﺑﺎ وى درﺑﺎره اﻳﺬه ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و وى را ﮔﺬاﺷﺖ و‬
‫ﺳﻮى راﻣﻬﺮﻣﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ و ﺳﻬﻴﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻧﻌﻤﺎن و ﺳﻬﻞ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤـﺎن ﺑـﺎ ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻛﻮﻓﻪ از ﺳﻬﻞ و ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮﻣﺰان را در ﻫﻢ ﻛﻮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻬﻞ ﺑـﺎ ﺳـﭙﺎه ﺑﺼـﺮه ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و در‬
‫ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻫﻨﮓ راﻣﻬﺮﻣﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺟﻨﮓ رﺳﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و از ﺳﻮق اﻻﻫﻮاز آﻫﻨﮓ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و راه آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﻧﻌﻤـﺎن ﻧﻴـﺰ از راﻣﻬﺮﻣـﺰ‬
‫آﻫﻨﮓ ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻛﺮد و ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و ﺣﺮﻗﻮص و ﺟﺰء ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﮕـﻰ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺷﻮﺷـﺘﺮ ﻓـﺮود‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺳﺎﻻر اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻻر ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻫﺮﻣﺰان و ﺳﭙﺎه وى‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻓـﺎرس و‬
‫ﺟﺒﺎل و اﻫﻮاز‪ ،‬در ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪154‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و اﺑﻮ ﺳﺒﺮه از او ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و او‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد و اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺳﺎﻻر ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻫﺮﻣﺰان و ﺳﭙﺎه وى را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از آﻏﺎز ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺗـﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد ﻳﻜﺼﺪ ﻫﻤﺎورد را ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺠﺰأة ﺑﻦ ﺛﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮ ﺗﻤﺘﻤـﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﺑﺼﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻛﻮﻓﻴﺎن ﻛﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑـﻦ ﻗـﺮه و‬
‫رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻻﺳﻮد از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﺮان ﻗﻮم ﻛﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻨﮓ ﺷﻮﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﺣﺼﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺸﺘﺎد ﺑﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺿﺮرﺷﺎن ﺑﻮد و ﮔـﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮدﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻤﻠﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺮاء ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا را ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺪه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫را از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﺑﺮاء ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﻦ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎن«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻤﻦ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮى ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ راﻧﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳـﻮى ﺷـﻬﺮ‬
‫راﻧﺪﻧﺪ و دﺷﻤﻦ را آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺗﻨﮓ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺟﻨﮓ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻳﻜـﻰ ﭘـﻴﺶ ﻧﻌﻤـﺎن آﻣـﺪ و از او‬
‫اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ راﻫﻰ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴـﺰ ﺗﻴـﺮى اﻧﺪاﺧﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪاى ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻰﻛﻨﻢ و از ﺷﻤﺎ اﻳﻤﻨﻢ و اﻣﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺸﺮط اﻳﻨﻜﻪ راﻫﻰ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ‬
‫ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ در آﻳﻴﺪ و ﮔﺸﻮدن ﺷﻬﺮ از آﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻴﺮى اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و وى را اﻣﺎن دادﻧﺪ و او ﺗﻴﺮى دﻳﮕﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬از ﺟـﺎﺋﻰ ﻛـﻪ آب ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ را ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﺸﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻛﺴﺎن را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺳﻮى آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻗﻴﺲ و ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺳـﻮر و ﻣﺠـﺰأة ﺑـﻦ‬
‫ﺛﻮر و ﺣﺴﻜﺔ ﺑﻦ ﺣﺒﻄﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ دﻳﮕﺮ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻜﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ آن ﻣﺮد ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را دﻋﻮت ﻛﺮد و ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺜﻌﺒﻪ و ورﻗﺎء‬
‫ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﺑﺸﺮ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺧﺜﻌﻤﻰ و ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺣﻤﻴﺮى و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﺸﺮ ﻫﻼﻟﻰ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻛﺲ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﺤﻞ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ آب ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﻳﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﺸﺮ داﺧـﻞ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺼﺮﻳﺎن و ﻛﻮﻓﻴﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن در ﺷﻬﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻛـﻪ از ﺑﻴـﺮون‬
‫آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و درﻫﺎ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و در ﺷﻬﺮ ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺟﻨﮕﺎوران را از ﭘـﺎى درآوردﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﺳﻮى ﻗﻠﻌﻪ روان ﺷﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از راه آب ﺑﻪ درون رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ دور او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ‬
‫و ﺳﻮى وى رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻴـﺮ در‬
‫‪155‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺟﻌﺒﻪ دارم و ﺑﺨﺪا ﺗﺎ ﻳﻚ ﺗﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻤﻦ دﺳﺖ ﻧﻤﻰﻳﺎﺑﻴﺪ و ﺗﻴﺮ ﻣﻦ ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺳﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻜﺸﻢ و زﺧﻤﻰ ﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮا اﺳﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻬﻢ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺖ درﺑﺎره ﻣﻦ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﻣﺰان ﻛﻤﺎن ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻨﺎﻳﻤﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و‬
‫ﺟﻞ ﻧﺼﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻬﻢ ﺳﻮار ﺳﻪ ﻫﺰار ﺷﺪ و ﺳﻬﻢ ﭘﻴﺎده ﻳﻚ ﻫﺰار‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻴﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و او ﺑﺎ ﻣﺮدى ﻛﻪ ﺷﺨﺼﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﻰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺷﻤﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ« و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺎن را در ﺑﺎره آﻧﻬـﺎ اﺟـﺮا‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﺠﺰاة ﺑﻦ ﺛﻮر و ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺰان ﺷﺨﺼﺎ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮارﻳﺎن ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺷﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻧﻌﻤﺎن و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮد‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻮش رﺳﻴﺪﻧﺪ آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻗﻀـﻴﻪ را ﺑـﺮاى‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ رود‪ ،‬و ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ ﻧﻴـﺰ ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و او را ﺑـﻪ ﺑﺼـﺮه‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و اﻳﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﻣﻰﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو را ﻧﻴﺰ دو ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زر ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﻘﻴﻤﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و او ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﻮاب ﻋﻤﺮ آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ اﺳﻮد ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﻛﻪ ﻟﻘﺐ ﻣﻘﺘﺮب داﺷﺖ و از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻮد ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺑﺼﺮه‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﺳﻮد و زر ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪» :‬آﻣﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺗﻮ ﺑﺨﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻢ« و ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا وى را ﻣﻘﺘﺮب ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا آﻣﺪه ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه و ﺑﺮادر ﺑﺴﻴﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺎ دﻋـﺎ‬
‫ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬زﻳﺪ را دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺪه« و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﮔﺮوﻫﻰ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و اﺣﻨﻒ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺳﻮى ﺑﺼﺮه رﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨﻪ روان ﺷـﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪156‬‬

‫ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻫﺮﻣﺰان را ﺑﺎ ﺳﺮ و ﻟﺒﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ و ﻟﺒﺎس دﻳﺒﺎى زرﺑﻔﺖ او را ﺑـﻪ ﺗـﻨﺶ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎﺟﻰ را ﻛﻪ آذﻳﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ و ﻳﺎﻗﻮت ﻧﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺮش ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﻮر وى ﻧﻴﺰ آوﻳﺨﺘـﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮ و ﻟﺒﺎس او را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ آﻧﮕﺎه او را ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻫﻨـﮓ ﻣﻨـﺰل ﻋﻤـﺮ داﺷـﺘﻨﺪ و او را‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﭙﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ از ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ در ﻣﺴـﺠﺪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻃﻠـﺐ وى‬
‫ﺳﻮى ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻨﺪ و او را ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻣﺴﺠﺪ در آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎﻻﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎزى‬
‫ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻋﻤﺮ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ؟ او در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻔﺘﻪ و ﻛﻼه ﺧﻮد را زﻳﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﻼه ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼـﻮن از‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ و از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻼه از ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و زﻳﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺑﺨﻔﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﺷﺎﻳﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ را ﺑﺪﻳﺪﻧـﺪ ﻧﺰدﻳـﻚ وى ﺑﻨﺸﺴـﺘﻨﺪ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺑﻴﺪارى ﺟﺰ ﻋﻤﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ وى آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻛﻮ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﺴﺖ«‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺷﺎره ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﮔﻮش داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن و ﺣﺎﺟﺒﺎن وى ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺣﺎﺟﺐ و دﺑﻴﺮ و دﻳﻮان ﻧﺪارد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺎر ﭘﻴﻤﺒﺮان ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ از ﻫﻤﻬﻤﻪ ﺑﻴﺪار ﺷـﺪ و ﺑﻨﺸﺴـﺖ آﻧﮕـﺎه در ﻫﺮﻣـﺰان ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﻣﺰان؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﻋﻤﺮ در او ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺳﺮ ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺟﻬـﻨﻢ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﭘﻨـﺎه ﻣـﻰﺑـﺮم و از ﺧـﺪا ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ«‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ اﺳـﻼم اﻳـﻦ و اﻣﺜـﺎل او را زﺑـﻮن ﻛـﺮد‪ ،‬اى ﮔـﺮوه‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ و از ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن ارﺷﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﻜﺒﺮ ﻧﻜﺸﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ«‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه اﻫﻮاز اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻴﺰى از زﻳﻮر ﺑﺮ وى ﻧﻤﺎﻧﺪ«‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ وى را ﻣﺴﺘﻮر ﻣﻰداﺷـﺖ و ﺟﺎﻣـﻪاى ﺧﺸـﻦ ﺑـﻪ ﺗـﻦ وى‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻰ ﻫﺮﻣﺰان! و ﺑﺎل ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎر ﺧﺪا را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫‪157‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮدﻣﺎن واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮدﻳﻢ و ﭼﻮن ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪﻳﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻳـﺪ و ﻣـﺎ ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺑـﻮدﻳﻢ« آﻧﮕـﺎه‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺬر ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺎﭘﻰ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻳﻦ ﺑﻴﻢ ﻣﺪار«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﺮﻣﺰان آب ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬در ﻛﺎﺳﻪاى ﺑﺪ ﻧﻤﺎ آب آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ از ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻤﻴـﺮم ﻧﻤـﻰﺗـﻮاﻧﻢ در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎﺳﻪاى آب ﺑﻨﻮﺷﻢ«‬
‫ﭘﺲ در ﻛﺎﺳﻪاى ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ او ﺑﻮد آب ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻓﺖ و دﺳﺘﺶ ﻫﻤﻰ ﻟﺮزﻳـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻴﻢ‬
‫دارم ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻨﻮﺷﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ آب را ﻧﻨﻮﺷﻰ ﻛﺎرى ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺪارم«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﺮﻣﺰان آب را ﺑﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎز آب ﺑﻴﺎرﻳﺪ و ﺗﺸﻨﮕﻰ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ او ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ آب ﻧﺪارم ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن اﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮم«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﻣﻰﻛﺸﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺎن دادهاى«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﻣﻴﮕﻮﻳﻰ«‬
‫اﻧﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ اﻣﺎﻧﺶ دادى«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺲ‪ ،‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺠﺰاة و ﺑﺮاء اﻣﺎن ﻣﻴﺪﻫﻢ؟ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻰ ﺑﻴﺎر ﻳـﺎ ﺗـﺮا ﻋﻘﻮﺑـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻰ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﻮﻳﻰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻛﺎرى ﻧﺪارم‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻰ ﺗـﺎ آب را ﻧﻨﻮﺷـﻰ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﻛـﺎرى‬
‫ﻧﺪارم«‬
‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ رو ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺰان ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻳﺒﻢ دادى‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺟﺰ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻰﺧﻮردم«‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮﻣﺰان اﺳﻼم آورد و ﻋﻤﺮ دو ﻫﺰار ﻣﻘﺮرى او ﻛﺮد و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺰل داد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺰان آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ آﻣﺪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰى‬
‫از ﭘﺎرﺳﻰ ﻣﻰﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ از ﻛﺪام ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ؟«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺪام ارﺿﻴﻪ«‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻬﺮﮔﺎﻧﻰ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪158‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﻟﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻛﻦ«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن زﻧﺪه ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﭼﻮن ﻣﺮده«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻮن زﻧﺪه«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا اﻣﺎن دادهاى‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﻓﺮﻳﺐ دادى و ﺣﻜﻢ آﻧﻜﻪ در ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺪا اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺪﻫﻢ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ دو ﻫﺰار ﻣﻘﺮرى‬
‫او ﻛﺮد و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺰل داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎرﺳﻰ ﻧﻤﻰداﻧﻰ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﭘﺎرﺳﻰ ﺑﺪاﻧﺪ ﮔﻴﺞ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﮔﻴﺞ ﺷـﻮد‬
‫ﻻﻏﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻰ ﻋﺮﺑﺎن را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه زﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺘـﺎر او را ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﺧﺒـﺮ داد و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺰان ﺧﺒﺮ داد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﮔﻔﺖ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ذﻣﻴﺎن را آزار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎرى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ آن ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻰﺷﻜﻨﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺠﺰ وﻓﺎ و ﻧﻴﻜﺮﻓﺘﺎرى ﭼﻴﺰى ﻧﺪاﻧﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎ در ﮔﻔﺘﺎر ﻫﻴﭽﻜﺪاﻣﺸﺎن ﭼﻴﺰى ﻧﻴﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻊ ﺷـﻮد و ﺑﺼـﻴﺮت ﻳﺎﺑـﺪ‬
‫ﺑﺠﺰ اﺣﻨﻒ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﭘﻴﺸﺮوى در دﻳﺎر آﻧﻬـﺎ ﻣﻨـﻊ ﻛـﺮدهاى و ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫دادهاى ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﺳﺖ دارﻳﻢ ﺑﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺸﺎن در‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ دو ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ دﻳﮕـﺮى را‬
‫ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎن دﻳﺪهام ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﭘﻰ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﻳـﻦ ﺷﺎﻫﺸـﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺮﻳﻜﺸﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ اﺟﺎزه دﻫﻰ در دﻳﺎر آﻧﻬـﺎ ﭘـﻴﺶ روﻳـﻢ و وى را از ﻗﻠﻤـﺮو‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮاﻧﻴﻢ و از ﻛﺸﻮرش ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﻢ و از ﻗﺪرت اﻣﺘﺶ ﺟﺪا ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺒﺮد و آرام ﮔﻴﺮﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺳﺨﻦ راﺳﺖ آوردى و ﻛﺎر را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺸﻜﺎﻓﺘﻰ«‬
‫آﻧﮕﺎه در ﺣﻮاﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﭘﺴﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق و ﻣﺮدم وﻻﻳـﺖ اﻫـﻮاز ﺑـﺎ‬
‫ﻧﻈﺮ و رأى ﻫﺮﻣﺰان ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻦ داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺷﻮش‬
‫اﻫﻞ ﺳﻴﺮت در ﻛﺎر ﺷﻮش اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪاﺋﻨﻰ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻮ زﻳﺪ آﻣﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮارﻳـﺎن‬
‫ﺟﻠﻮﻻ ﭘﻴﺶ ﻳﺰدﮔﺮد رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻮان ﺑﻮد ﺧﺎﺻﺎن ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺆﺑﺪان را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺎ ﻫﺮ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﻨﺪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد رأى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫‪159‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻮﺑﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﺎ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮوى و در اﺳﺘﺨﺮ ﻣﻘﺎم ﮔﻴﺮى ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ اﺳﺖ و ﺧﺰاﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎرى و ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ رواﻧﻪ ﻛﻨﻰ«‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد راى او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ و ﺳﭙﺎه را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و او را ﺑﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻛـﺲ روان ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻛﺲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺷﻬﺮى ﻛﻪ ﻣﻰﮔﺬرد ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻴﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﻳﺰدﮔﺮد از ﭘﺲ او روان ﺷﺪ ﺗﺎ در اﺳﺘﺨﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﺷﻮش در ﻣﺤﺎﺻﺮه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﭙﺎه را ﺳﻮى ﺷﻮش ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﺮﻣﺰان را ﺳﻮى ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺳﻴﺎه در ﻛﻠﺒﺎﻧﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺷﻮش از ﻛﺎر ﺟﻠﻮﻻ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﻓﺮار ﺳﻮى اﺳﺘﺨﺮ آﻣﺪه و از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷـﻌﺮى ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﺳﻮى راﻣﻬﺮﻣﺰ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎه در ﻛﻠﺒﺎﻧﻴﻪ ﺑﻮد و ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دﻳﺪه وى ﺑـﺰرگ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮد ﺗﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺳﻮى ﺷﻮﺷﺘﺮ رﻓﺖ و ﺳﻴﺎه ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣﻜـﺎن داد و ﻣـﺎ ﺑـﻴﻦ راﻣﻬﺮﻣـﺰ و‬
‫ﺷﻮﺷﺘﺮ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺳﻴﺎه ﺳﺮاﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ وى از اﺻﻔﻬﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘـﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺗﻨﮕﺪﺳـﺖ و ﺗﻴـﺮه روز ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻤﻠﻜـﺖ ﺗﺴـﻠﻂ ﻣـﻰﻳﺎﺑﻨـﺪ و‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺸﺎن در اﻳﻮاﻧﻬﺎى اﺳﺘﺨﺮ و ﻗﺼـﺮﻫﺎى ﺷـﺎﻫﺎن ﭘﺸـﮕﻞ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ و اﺳـﺒﺎن ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ درﺧﺘـﺎن آن‬
‫ﻣﻰﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﻣﻰﺧﻮردﻧـﺪ ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻗﻠﻌﻪاى ﻣﻰرﺳﻨﺪ ﻣﻰﮔﺸﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رأى ﻣﺎ رأى ﺗﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﺻﺎن و ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﻛﻨﺎر آﻳﻴﺪ‪ ،‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ آﻧﻬﺎ درآﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺷﻴﺮوﻳﻪ را ﺑﺎ ده ﻛﺲ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﭘﻴﺶ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮوط ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﺮوﻳﻪ ﭘﻴﺶ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﺑﺸﺮط‬
‫آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻋﺠﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻛﺴﻰ از ﻋﺮﺑﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﺎ را از آن‬
‫ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻨﺰل ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ را ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻘـﺮرى دﻫﻴـﺪ و‬
‫ﺳﺎﻻرى ﻛﻪ ﺑﺎﻻ دﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬رﺿﺎ ﻧﺪﻫﻴﻢ«‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ و او ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﭽـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪاﻧـﺪ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛـﻦ و‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وى در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﻮﺷﺘﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻼش و ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻰ ﻧﺪﻳﺪ و ﺑﻪ ﺳﻴﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺼﻴﺮت ﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺼﻴﺮت ﺷـﻤﺎ ﻧﻴﺴـﺖ و ﭘـﻴﺶ ﺷـﻤﺎ ﺣﺮﻣﻬـﺎ‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ از آﻧﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺮرى ﺑﮕﻴﺮان ﺑﻬﺘﺮ ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺳـﻼح و ﻣﺮﻛـﺐ دارﻳـﻢ و ﺷـﻤﺎ ﺑـﻰ‬
‫ﺳﻼﺣﻴﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪160‬‬

‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮﺷﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨـﺪ ﻣﻘـﺮرى ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫ﺑﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺮب ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاى ﻳﻜﺼﺪ ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ دو ﻫـﺰار‪ ،‬دو ﻫـﺰار ﻣﻘـﺮرى‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﺷﺶ ﻛﺲ را ﻣﻘﺮرى دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ داد ﻛﻪ ﺳﻴﺎه ﺑﻮد و ﺧﺴﺮو ﻛﻪ ﻣﻘﻼص ﻟﻘﺐ داﺷﺖ و ﺷﻬﺮﻳﺎر‬
‫و ﺷﻬﺮوﻳﻪ و ﺷﻴﺮوﻳﻪ و اﻓﺮوذﻳﻦ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻓﺎروق ﺗﻼش آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪ‬
‫و در ﻛﺎرى ﻛﻪ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﺼﻴﺮت داﺷﺖ‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دو ﻫﺰار ﻣﻘﺮر ﻛﺮد‬
‫و ﺳﻴﺼﺪ ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻚ و ﺣﻤﻴﺮ ﻣﻘﺮرى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎرس ﻗﻠﻌﻪاى را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﻴﺎه آﺧﺮ ﺷـﺒﻰ در ﻟﺒـﺎس ﻋﺠﻤـﺎن ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻛﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪ اﻓﻜﻨﺪ و ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را ﺧﻮن آﻟﻮد ﻛﺮد ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣﺮدم ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺮدى را اﻓﺘـﺎده دﻳﺪﻧـﺪ در‬
‫ﻟﺒﺎس ﺧﻮدى و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ زﺧﻤﻰ ﺷﺪه و در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﮕﺸﻮدﻧﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ درون ﺑﺮﻧـﺪ و‬
‫او ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ در ﻗﻠﻌﻪ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﮔﺮﻳـﺰان ﺷـﺪﻧﺪ و او ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻰ ﻗﻠﻌـﻪ را ﺑﮕﺸـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎه اﻳﻦ ﻛﺎر را در ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪاى را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﺳﻮى ﻗﻠﻌﻪ رﻓﺖ و ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ از ﺑﺎﻻى ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫وى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﺧﺴﺮو ﺗﻴﺮى ﺑﺰد و او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻴﻒ در رواﻳﺘﻰ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن آورده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺑـﺎ ﺳـﭙﺎه ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺷـﻮش ﻓـﺮود آﻣـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم ﺷﻮش ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﺮادر ﻫﺮﻣﺰان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻮش ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ اﻧﺪازى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روزى راﻫﺒﺎن و ﻛﺸﻴﺸـﺎن از ﺑـﺎﻻى ﻗﻠﻌـﻪ ﻧﻤـﻮدار ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺷﻮش را ﺑﻪ ﺟﺰ دﺟﺎل ﻛﺴﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ ﻛﻪ دﺟﺎل ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ دﺟﺎل ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻬﺮ را ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﮔﺸـﻮد و اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷـﺪ ﺑـﺮاى‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺷﺪ و ﻣﺘﻘﺮب ﺑﻪ ﺟﺎى اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﺼﺮه ﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﻮش ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺠﻤﺎن در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻛﻮﻓﻪ و ﻛﻤﻚ اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﺷﻮش را‬
‫در ﻣﺤﺎﺻﺮه داﺷﺖ‪ ،‬زر ﻣﺮدم ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺳﻮى ﻧﻬﺎوﻧﺪ روﻧﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻮى ﻧﻬﺎوﻧﺪ آﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ و ﭘﻴﺶ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻮش ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ راﻫﺒﺎن و ﻛﺸﻴﺸﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و از ﺑـﺎﻻى ﺣﺼـﺎر ﺑـﺎ‬
‫‪161‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﺑﺠﺰ دﺟﺎل ﻛﺲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸـﻮد‬
‫ﻳﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ دﺟﺎل ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ« و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺎف ﺑﻦ ﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻮد و ﺟﺰو ﺳﻮاران وى ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻳﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺎف ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻪ در ﺷﻮش آﻣﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﭘﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺰد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻀﺎر ﺑﺎز ﺷـﻮ« و زﻧﺠﻴﺮﻫـﺎ ﺑﺒﺮﻳـﺪ و‬
‫ﻛﻠﻮﻧﻬﺎ ﺑﺸﻜﺴﺖ و درﻫﺎ ﺑﮕﺸﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻧـﮓ ﺻـﻠﺢ! ﺻـﻠﺢ! زدﻧـﺪ و‬
‫دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣـﺎ آﻧﭽـﻪ را ﭘـﻴﺶ از ﺻـﻠﺢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از اﻫﻮاز روان ﺷﺪ و در ﻣﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و اﺑـﻮ‬
‫ﺳﺒﺮه‪ ،‬ﻣﺘﻘﺮب را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ زر در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻨﺪىﺷﺎﭘﻮر ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن در ﻣﺎه ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﺮد و ﭼﻮن ﻓﺘﺢ رخ داد ﺻﺎف ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد و ﻫﻢ زر ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻄﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﻓﺘﺢ ﺷﻮش ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻰ ﺳﺒﺮه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﭘﻴﻜﺮ داﻧﻴـﺎل‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ اﺳﺖ«‬
‫اﺑﻮ ﺳﺒﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﺎ آن ﭼﻜﺎر؟« و ﭘﻴﻜﺮ را در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ واﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻄﻴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬داﻧﻴﺎل از ﭘﺲ ﺑﺨﺖ ﻧﺼﺮ در ﺳﻮاﺣﻞ اﻳﺮان ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﺮﮔﺶ در رﺳـﻴﺪ و از ﻣـﺮدم اﻃـﺮاف‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺲ را ﺑﺮ اﺳﻼم ﻧﺪﻳﺪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را از ﻣﻨﻜﺮان و ﻧﺎﺑﺎوران درﻳﻎ داﺷﺖ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺪاى ﺧـﻮﻳﺶ ﺳـﭙﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ ﺷﻮ و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را در آن اﻧﺪاز«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﺘﺎب را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺣﻴﻔﺶ آﻣﺪ و ﺑﻤﻘﺪار رﻓﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺪاﺧﺘﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮو رﻓﺖ درﻳﺎ ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﻧﺪﻳﺪم«‬
‫داﻧﻴﺎل ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪام اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاى«‬
‫ﭘﺴﺮ از ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎر اول ﻋﻤﻞ ﻛﺮد و ﺑﺎز آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺪاﺧﺘﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺘﺎب ﻓﺮو رﻓﺖ درﻳﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻮج زد و ﻣﺘﻼﻃﻢ ﺷﺪ«‬
‫داﻧﻴﺎل ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺑﺎر ﭘﻴﺶ ﺧﺸﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻫﻨﻮز آﻧﭽﻪ را ﮔﻔﺘﻪام اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاى«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎر ﺳﻮم ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ درﻳﺎ اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ رﻓﺖ و ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ درﻳﺎ اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و زﻣـﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳـﺎن ﺷـﺪ و ﺑﺸـﻜﺎﻓﺖ و‬
‫ﻧﻮرى ﺑﺮ آﻣﺪ و ﻛﺘﺎب در ﻧﻮر ﻓﺮو رﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و آب ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﭘﺴﺮ ﭘﻴﺶ داﻧﻴﺎل آﻣﺪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻛﻨﻮن ﺳﺨﻦ راﺳﺖ‬
‫آوردى«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪162‬‬

‫داﻧﻴﺎل در ﺷﻮش ﺑﻤﺮد و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﭘﻴﻜﺮ او ﺑﺎران ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﻮش را ﺑﮕﺸـﻮدﻧﺪ‬
‫ﭘﻴﻜﺮ را ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ آوردﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﭼﻮن اﺑﻮ ﺳﺒﺮه از آﻧﺠﺎ ﺳـﻮى ﺟﻨـﺪي ﺷـﺎﭘﻮر رﻓـﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در ﺷﻮش اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ و درﺑﺎره ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺧﺎك ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻜﺮ را ﻛﻔﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮى ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻦ‪ .‬ﺑﺮ ﻧﮕﻴﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻣﻴﺎن دو ﺷﻴﺮ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺟﻨﺪيﺷﺎﭘﻮر‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮ ﺳﺒﺮه از ﻛﺎر ﺷﻮش ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺮﻓـﺖ و ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺟﻨـﺪي ﺷـﺎﭘﻮر‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ زر ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮدﻧﺪ و ﺻﺒﺢ و ﭘﺴﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﻤﺖ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫از ﻓﺘﺢ ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر ﺗﺎ ﻓﺘﺢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ دو ﻣﺎه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ درﻫﺎى ﺷـﻬﺮ ﮔﺸـﻮده‬
‫ﺷﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎزارﻫﺎ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺷﺪه؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ اﻓﻜﻨﺪﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻴﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻴﻢ«‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺑﻨﺪهاى ﺑﻨﺎم ﻣﻜﻨﻒ ﻛﻪ اﺻـﻞ وى از ﺟﻨـﺪي ﺷـﺎﭘﻮر ﺑـﻮد‬
‫اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او ﺑﻨﺪه اﺳﺖ«‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ آزاد و ﺑﻨﺪه ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪاى آﻣﺪه ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻛـﺎر ﻣـﻰﻛﻨـﻴﻢ و آﻧـﺮا‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﺎﻣﺮدى ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺧﺪا درﺳﺖ ﭘﻴﻤـﺎﻧﻰ را‬
‫ﺑﺰرگ داﻧﺴﺘﻪ‪ .‬درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻚ ﻧﻴﺰ درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ را اﺟﺮا ﻛﻨﻴـﺪ و‬
‫درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ« ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ اﺟﺎزه داد ﻛﻪ در دﻳﺎر ﻓﺎرس ﭘﻴﺶ روﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻄﺎﺑﻖ رأى اﺣﻨﻒ‬
‫ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺑﺮﺗﺮى و راﺳﺖ ﮔﻔﺘﺎرى او را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ و ﺳﺎﻻران و ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺑـﺮاى ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮه‬
‫ﺳﺎﻻران ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺳﺎﻻران ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و اﻳﻨﻬﺎ ﺑﮕﻔـﺖ و ﺑـﻪ ﺳـﺎل‬
‫ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ از ﺑﺼﺮه ﺑﺮود و ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺣﻮزه ﺣﻔﺎظ ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﺎ‬
‫او ﺑﮕﻮﻳﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪163‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﺮﭼﻤﻬﺎى ﺳﺎﻻران را ﺑﺎ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻻﺷـﻬﻞ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﺳـﻬﻴﻞ ﭘﺮﭼﻤﻬـﺎ را ﺑﻴـﺎورد‪،‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ داد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ اردﺷﻴﺮ ﺧﺮه و ﺷﺎﭘﻮر را ﺑـﻪ ﻣﺠﺎﺷـﻊ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﺳـﻠﻤﻰ داد‪،‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ اﺳﺘﺨﺮ را ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻰ داد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕﺮد را ﺑـﻪ ﺳـﺎرﻳﻪ ﺑـﻦ زﻧـﻴﻢ ﻛﻨـﺎﻧﻰ داد‪،‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﻛﺮﻣﺎن ﻫﻤﺮاه ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﺳﻴﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو داد‪ ،‬وى از ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺮﭼﻢ‬
‫ﻣﻜﺮان را ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺗﻐﻠﺒﻰ داد‪ .‬ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و اردو زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى اﻳﻦ وﻻﻳـﺎت‬
‫روﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺮﻛﺘﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﺳﺎﻻران ﻛﻤﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻬﻴﻞ ﺑـﻦ ﻋـﺪى ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪،‬‬
‫ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﻴﻞ و رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و اﺑﻰ ام ﻏﺰال را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺣﻨﻒ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﻴﺮ اﺷﺠﻌﻰ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺷﻬﺎب ﺑﻦ ﻣﺨـﺎرق ﻣـﺎزﻧﻰ را ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﺣﻜـﻢ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﺷﻮش و راﻣﻬﺮﻣﺰ و ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻫﺮﻣﺰان از ﺷﻮﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺘﻢ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ وى در ﻣﻜﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﻦ ﻳﻌﻠﻰ ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﺎﻣﻪ و ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺎن ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼـﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎم ﻋﺎﻣﻼن ﺷﺎم را از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪام‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﺎ ﮔﻔـﺘﻢ ﻛـﻪ ﭼـﻪ‬
‫وﻗﺖ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ و ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﻪ اﻣﺎرت آﻧﺠﺎ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ ﺣﻨﻔﻰ ﺑـﻮد‪ .‬ﻧـﺎم‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺰﻳﺮه و ﻣﻮﺻﻞ را از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪام‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ‪ :‬ﻣﺠﺎﻋﻪ و ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻰ و ﻗﺤﻄﻰ ﺳـﺨﺖ رخ داد و آﻧـﺮا‬
‫ﺳﺎل رﻣﺎدت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻼﻛﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺳﺎل رﻣﺎدت ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻼﻛﺖ ﺑﻮد و ﺳﺎل ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﻛﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﻣﺎدت ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﺮاب ﺧـﻮردهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺿـﺮار و اﺑـﻮ‬
‫ﺟﻨﺪل از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﻣﺨﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻳﻜـﻰ را ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺲ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻘﺮر ﻧﻜﺮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪164‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺲ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻳﻌﻨﻰ ﺑـﺲ ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻛﺴـﺎن را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮاﺑﺨﻮرى ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﻓﺎﺳﻖ ﺑﻪ ﻗﻠـﻢ روﻧـﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ وى ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ اﺻﺮار ورزد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮان‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﺣﻼل اﺳﺖ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﺑﺮﻳـﺰ و‬
‫اﮔﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺰن‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴـﺪه در ﺟﻤـﻊ ﻛﺴـﺎن از آﻧﻬـﺎ ﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﺣـﺮام اﺳـﺖ و ﻫﺸـﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ زد و‬
‫ﺷﺮابﺧﻮردﮔﺎن از ﭘﺲ ﺧﻮردن ﺣﺪ از اﺻﺮار ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻋﺒﻴـﺪه ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم ﺷـﺎم‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ «.‬و ﺳﺎل ﻫﻼﻛﺖ رخ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در ﺑﺎره ﺿﺮار و اﺑﻮ ﺟﻨﺪل ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻮﺷـﺖ و دﺳـﺘﻮر‬
‫داد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺎورد و ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﺮاب ﺣﺮام اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﻼل؟ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻫﺸﺘﺎد‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺰن و ﺑﮕﻮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﻼل اﺳﺖ ﮔﺮدﻧﺸﺎن را ﺑﺰن‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎورد و ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺣﺪ زد ﻛﻪ ﺷﺮﻣﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻧﺸـﻴﻦ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻮ ﺟﻨﺪل ﻣﺨﺒﻂ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺟﻨﺪل ﻣﺨﺒﻂ ﺷﺪه ﻣﮕﺮ ﺧﺪاى ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺗـﻮ ﺑـﺮاى وى ﮔﺸﺎﻳﺸـﻰ‬
‫ﺑﻴﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﺗﺬﻛﺎرش ﺑﺪه ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻨﺪل ﻧﻮﺷﺖ و ﺗﺬﻛﺎر داد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»از ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮ ﺟﻨﺪل‬
‫ﺧﺪا اﻳﻦ ﮔﻨﺎه را ﻧﻤﻰﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى او ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻴﺎرﻧﺪ و ﺟـﺰ اﻳـﻦ ﻫـﺮ ﭼـﻪ را ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻣﻰآﻣﺮزد‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻦ و ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻦ و ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎ و ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﺧـﺪا ﻋـﺰ و ﺟـﻞ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻤ‪‬ـﺔِ اﷲ إِنﱠ اﷲ ‪‬ﻳ ْﻐﻔ‪‬ـﺮُ اﻟـﺬﱡﻧُﻮب‪‬‬
‫ﺴ ِﻬﻢ‪ ‬ﻻ َﺗ ْﻘ َﻨﻄُﻮا ﻣـﻦ ر‪ ‬‬
‫ﺳﺮَﻓُﻮا ﻋ‪‬ﻠﻰ أَ ْﻧ ُﻔ ‪‬‬
‫»ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺒﺎد‪‬ي‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ أَ ‪‬‬
‫ﺟﻤ‪‬ﻴﻌﺎً إِ ﱠﻧﻪ‪ ‬ﻫﻮ‪ ‬ا ْﻟ َﻐﻔُﻮر‪ ‬اﻟﺮﱠﺣ‪‬ﻴﻢ‪«53 :39 ‬‬
‫‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺎدهروى ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬از رﺣﻤـﺖ ﺧـﺪا ﻧﻮﻣﻴـﺪ‬
‫ﻣﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺮا ﻳﻜﺴﺮه ﻣﻰآﻣﺮزد ﻛﻪ او آﻣﺮزﮔﺎر و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ«‬
‫و ﭼﻮن اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﺮاى وى ﺧﻮاﻧﺪ رﻫﺎﻳﻰ ﻳﺎﻓﺖ و ﺧﺒﻂ از وى ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﭘﺮدازﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗﻐﻴﻴـﺮش‬
‫دﻫﻴﺪ اﻣﺎ ﻛﺴﻰ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻼ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ رواج ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﻄﺎ ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد اﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﻬﺎ روﻳﻢ اﮔـﺮ ﺧـﺪا ﺷـﻬﺎدت ﻣﻘـﺮر‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮب و ﮔﺮ ﻧﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪165‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺮار ﺑﻦ ازور ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺣﺪ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ زﻫﺮا ﻗﺸﻴﺮى در اﻳﻦ ﺑـﺎب‬
‫ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﺪاﻧﻰ ﻛﻪ روزﮔﺎر ﺟﻮان را ﺑﻪ ﺧﻄﺎ اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﻮان ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺣﻮادث را ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮادراﻧﻢ ﺑﻤﺮدﻧﺪ و ﺻﺒﻮرى ﻛﺮدم و زارى ﻧﻜﺮدم‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﻚ روز از ﺑﺎده ﺻﺒﻮرى ﻧﺘﻮاﻧﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن آﻧﺮا ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮد‬
‫و دوﺳﺘﺪاراﻧﺶ ﺑﻪ دور ﭼﺮﺧﺸﺘﻬﺎ ﮔﺮﻳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺮﻳﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻰ ﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺎد ﻣﻰوزﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻛﻰ ﭼﻮن‬
‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻣﻰﭘﺮاﻛﻨﺪ و آن ﺳﺎل را ﺳﺎل رﻣﺎده )ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ رﻳﺰى( ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﺎران ﻧﺒﺎرد ﻟـﺐ‬
‫ﺑﻪ روﻏﻦ و ﮔﻮﺷﺖ و ﺷﻴﺮ ﻧﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎران ﺑﺎرﻳﺪ و ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺘﭽﻪ روﻏﻦ و ﻳﻚ ﻣﺸﻚ ﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار آﻣﺪ و ﻏﻼم ﻋﻤﺮ آﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﻬـﻞ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ ﺗﺮا ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﭘﺎداش ﺑﺰرگ داد ﻳﻚ ﻣﺸﻚ ﺷﻴﺮ‬
‫و ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺘﭽﻪ روﻏﻦ ﺑﻪ ﺑﺎزار آﻣﺪ و ﻣﻦ آﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﺧﺮﻳﺪم‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮان ﺧﺮﻳﺪهاى آﻧﺮا ﺻﺪﻗﻪ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻣﺴﺮﻓﺎﻧﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮرم‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻜﺎر رﻋﻴﺖ ﺗﻮاﻧﻢ ﭘﺮداﺧﺖ اﮔﺮ ﺳﺨﺘﻰاى ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ و آﻏﺎز ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ رﻣـﺎده ﻳﻌﻨـﻰ ﮔﺮﺳـﻨﮕﻰ‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف دﭼﺎر آن ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻴﻮان وﺣﺸﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﻰﺷﺪ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﺰى ﻣﻰﻛﺸﺖ و از آن ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﻴﺸﺪ از ﺑﺲ ﻛﻪ زﺷﺖ و ﻻﻏﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت از ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻼل ﺑﻦ ﺣـﺎرث ﻣﺰﻧـﻰ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و اﺟـﺎزه‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺮا ﻫﻮﺷﻴﺎر ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪهاى‪ ،‬ﺗﺮا ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد؟«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ اﻳﻦ را دﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺐ ﭘﻴﺶ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد و ﺑﺎ ﻣﺮدم دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺎرى ﺟﺰ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد و ﻧﻜﺮدهام؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻼل ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻣﺰﻧﻰ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻼل راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ از ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮاه«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪166‬‬

‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻛﺴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ اﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺑـﻼ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻗﻮﻣﻰ اﺟﺎزه ﻃﻠﺐ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻼ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷـﻮد« ﺑـﻪ ﺳـﺎﻻران‬
‫وﻻﻳﺎت ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف را درﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺨﺘﻰ اﻓﺘﺎدهاﻧـﺪ و ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﻃﻠـﺐ ﺑـﺎران‬
‫ﺑﻴﺮون ﺑﺮد‪ ،‬ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻋﺒﺎس ﭘﻴﺎده ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻄﺒﻪاى ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و زاﻧـﻮ زد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﺮا ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و از ﺗﻮ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺮ ﻣﺎ رﺣﻤﺖ آر و از ﻣﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ ﭘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در زﻣﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﺎﻟﻰ ﻗﺤﻂ ﺷﺪ و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻻﻏﺮ ﺷﺪ و اﻫﻞ ﺧﺎﻧـﻪاى از‬
‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ اﻓﺘﺎدهاﻳﻢ ﺑﺰى ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻜﺶ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺰ ﭼﻴﺰى ﻧﺪارد«‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺰى ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺖ و ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮخ ﭼﻴﺰى ﻧﺒﻮد و ﺑﺎﻧﮓ‬
‫ﺑﺮآورد‪» :‬اى درﻳﻎ از ﻣﺤﻤﺪ!«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺸـﺎرت ﻛـﻪ ﻗﺤﻄـﻰ ﺑﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﺮو و از ﻣﻦ ﺑﻪ او درود ﮔﻮى و ﺑﮕﻮى ﺗﺮا درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎن و ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺎر ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬اى ﻋﻤﺮ دﻗﺖ! دﻗﺖ!‬
‫ﻣﺮد ﻣﺰﻧﻰ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ در ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻏﻼم وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ اﺟﺎزه ﺑﺨﻮاه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻼم ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺸﺎن ﺟﻨﻮن در او ﻧﺪﻳﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» ،‬او را ﺑﻴﺎر«‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻣﺎ وﻗﻊ را ﺑﺮاى وى ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺪا داد و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﻫـﺪاﻳﺘﺘﺎن‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ از ﻣﻦ دﻳﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» .‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﭼﻪ؟«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و او در ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ در ﻃﻠـﺐ‬
‫ﺑﺎران ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﺮدهاى ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﺑﺒﺮ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻣﺮدم را ﺧﺒﺮ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه دو رﻛﻌـﺖ ﻧﻤـﺎز ﻛـﺮد و‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻳﺎران ﻣﺎ در ﻛﺎرﻣﺎن درﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ و ﺗﻮان و ﻧﻴﺮوﻳﻤـﺎن از ﻛـﺎر ﻣﺎﻧـﺪه و در ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ درﻣﺎﻧﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻰ ﻛﻤﻚ ﺗﻮ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎ را ﺳﻴﺮاب ﻛﻦ و ﺑﻨـﺪﮔﺎن و ﺑـﻼد را از ﺧﺸﻜﺴـﺎﻟﻰ‬
‫ﺑﺮﻫﺎن«‬
‫‪167‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﻻران وﻻﻳﺎت ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف از آﻧﻬـﺎ ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺑﺎر ﺧﻮراﻛﻰ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ آﻧﺮا ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮد او ﮔﺬاﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻫﺰار درم ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻨﺪ«‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺪان ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺧﺪا و ﺛﻮاب او را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪام‪ ،‬آﻧـﺮا ﺑـﺎ دﻧﻴـﺎ‬
‫ﻣﻴﺎﻣﻴﺰ« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻃﻠﺐ ﻧﻜﺮدهاى ﺑﺎﻛﻰ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه اﺑﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﺎرى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﻧﺠﺎم دادم و ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨـﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻢ و ﻣﻦ ﺑﻪ او ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺳﻮى ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻛﺴﺎن ﭘﻴﺎﭘﻰ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺣﺠﺎز ﺑﻰﻧﻴﺎز ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎران ﻧﻴﺰ ﺑﺎرﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﻤﺪاد ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺒﻌﺚ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‬
‫ﺑﻪ درﻳﺎى ﺷﺎم ﺟﺎﻳﻰ را ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درﻳﺎى ﻋﺮب ﻣﻰرﻳﺨﺖ و روﻣﻴﺎن و ﻗﺒﻄﻴﺎن آﻧﺮا ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ اﮔـﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻬﺎى ﺧﻮراﻛﻰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﺑﻬﺎى ﻣﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻬﺮى ﺑﺮاى آن ﺑﻜﻨﻢ و ﭘﻠﻬﺎ ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ و ﺷﺘﺎب ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺮاج ﺗﻮ آﺳﺎن ﻣﻰرﺳﺪ و اﻣﻴﺮت راﺿﻰ اﺳﺖ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺧـﺮاج‬
‫ﻣﺼﺮ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﺧـﺮاج و وﻳﺮاﻧـﻰ ﻣﺼـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻦ و ﺷﺘﺎب ﻛﻦ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺼﺮ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮان و رﻓﺎه ﻣﺪﻳﻨﻪ وﻳـﺮان ﻛﻨـﺪ‪ «.‬و ﻋﻤـﺮو ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ در ﻗﻠﺰم ﺑﻮد و ﻗﻴﻤﺘﻬﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻮن ﻗﻴﻤﺘﻬﺎى ﻣﺼﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺟﺰ ﻓﺮاواﻧـﻰ‬
‫ﻧﻴﺎورد‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﭘﺲ ﺳﺎل رﻣﺎده ﻧﻈﻴﺮ آن ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و درﻳﺎ ﺑﻪ روى آﻧﻬﺎ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ و زﺑﻮن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﺒﻮدى اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى رﻗﻪ و رﻫﺎ و ﺣﺮان در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻴﺎض اﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﮔﺸﻮده ﺷـﺪ‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻴﻦ اﻟﻮرده ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﺸـﻮده ﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ وى را ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ ﻳـﺎد‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬و ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻋﻤﺮ در ﻣﺎه ذى اﻟﺤﺠﻪ اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻰ آورد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻤﻮاس ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻬﺰار ﻛﺲ ﺟﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻨﺪى را ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻗﻀـﺎ ﮔﻤﺎﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺎت ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪168‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ درآﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادﺛﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ رخ داد‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻓﺘﺢ ﺟﻠﻮﻻ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻌﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬واﻗﺪى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻓﺘﺢ ﺟﺰﻳﺮه و رﻫﺎ و ﺣﺮان و راس اﻟﻌﻴﻦ و ﻧﺼﻴﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آﻧﻬﺎ را از ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﻗﻴﺴﺎرﻳﻪ از اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺘﻢ ﺑـﻮد ﺑـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬از ﺣﺮه ﻟﻴﻠﻰ آﺗﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺳﻮى آن رود‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺖ ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻨﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻣﺪاﻳﻦ و ﺟﻠﻮﻻ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ او را از ﭘﻴﺶ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻼن و ﻗﺎﺿﻴﺎن ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑـﻮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد و ﻛﺎرﻫﺎى دﻳﮕﺮ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺼـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﺳﺎﻻر آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﮔﺸـﻮده ﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ واﻗـﺪى ﻓـﺘﺢ ﻣﺼـﺮ و‬
‫اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺳﻴﻒ ﻣﺼﺮ و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ و ﻓﺘﺢ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺧﺘﻼف ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻧﻮﻳﺴﺎن را در ﺑﺎره ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﺼـﺮ و اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ ﻳـﺎد ﻛـﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻨـﻚ‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻓﺘﺢ آﻧﺮا ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﻰ ﺑﻮد‪:‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از ﺷﺎم ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﻣﺼﺮ‬
‫رود و او ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎب اﻟﻴﻮن را ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﺎب ﻓﺘﺢ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺧﻼف ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴـﺖ و ﭘـﻨﺠﻢ و ﺳـﺎل‬
‫دوم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻋﺎﻣﻞ آن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪169‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻨﺎم ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻗﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زﻳﺎد ﺑﻦ ﺟﺰء زﺑﻴﺪى ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﺼﺮ و اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ‬
‫ﺟﺰو ﺳﭙﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ را در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺖ و ﻳﻜـﻢ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و دوم ﮔﺸﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺎب اﻟﻴﻮن را ﮔﺸﻮدﻳﻢ از دﻫﺎت روﺳﺘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ آﻧﺠﺎ و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻮد ﻳﻜﺎﻳﻚ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻬﻴﺐ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ از دﻫﻜﺪهﻫﺎى روﺳﺘﺎ ﺑﻮد و آﻧﺮا دﻫﻜﺪه رﻧﺲ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺳﻴﺮان ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ و‬
‫ﻣﻜﻪ و ﻳﻤﻦ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻠﻬﻴﺐ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋـﺎص ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻨﻈﺮم از ﺷﻤﺎ ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎرﺳﻴﺎن و روﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰدادم اﮔﺮ ﺑﺨـﻮاﻫﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻴﺪﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ اﺳﻴﺮ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﭘﺲ دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ او ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻦ اﻣﻴﺮى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻰ ﻧﻈﺮ او ﻛﺎرى را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮم‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ دﺳﺖ از ﺗﻮ ﻣﻴﺪارم و دﺳﺖ از ﻣﻦ ﺑﺪار ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاى ﺑﺮاى او ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم و اﮔﺮ دﺳﺘﻮرى ﺟﺰ اﻳﻦ داد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﻨﺪم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﻣﻰﻧﻮﺷﺘﻨﺪ از ﻣﺎ ﻧﻬـﺎن ﻧﻤـﻰداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮو ﺿـﻤﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ را ﻳﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﻴﺮان آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻠﻬﻴﺐ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﻨﺘﻈـﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪه و ﻋﻤﺮو آﻧﺮا ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮوﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»‪ ...‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدى ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮده ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ اﺳﻴﺮان ﺳﺮزﻣﻴﻦ وى را ﭘﺲ ﺑﺪﻫﻰ‪ .‬ﺑﺠﺎن ﺧﻮدم ﺟﺰﻳﻪاى ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﻣﺎ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺧﻮﺷﺘﺮ از ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد و ﮔﻮﻳﻰ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ اﺳـﻴﺮان آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و دﻳﻦ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﻣﺨﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ اﺳﻼم اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد ﺟﺰو‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ وى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ دﻳـﻦ ﻗـﻮم ﺧـﻮﻳﺶ اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﻛﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﻴﺸﺎن ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ‪ .‬اﺳﻴﺮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮب ﭘﺮاﻛﻨـﺪهاﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜﻪ و ﻳﻤﻦ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دادﻧﺸﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﺑـﺎ وى درﺑـﺎره‬
‫ﭼﻴﺰى ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰدﻫﻴﻢ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻀﻤﻮن ﻧﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺧﺒـﺮ داد او ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪170‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺳﻴﺮاﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ را از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻴﺎوردﻳﻢ و او را ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﻣﺨﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اﺳﻼم اﺧﺘﻴﺎر ﻣـﻰﻛـﺮد‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴـﺮى‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ از ﺗﻜﺒﻴﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ دﻫﻜﺪه رﺳﺎﺗﺮ ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه وى را ﺑـﻪ ﺧﻮدﻣـﺎن ﻣـﻰﭘﻴﻮﺳـﺘﻴﻢ‪ .‬و اﮔـﺮ‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺼﺎرى ﻣﻰﻏﺮﻳﺪﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ او ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻰﺑﺴﺘﻴﻢ و از اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺳﺨﺖ ﻏﻤﻴﻦ ﻣﻰﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ از ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آوردﻳﻢ اﺑﻮ ﻣـﺮﻳﻢ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻗﺰﻣﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺳﺮ دﺳﺘﻪ )ﻋﺮﻳﻒ( ﺑﻨﻰ زﺑﻴﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻼم و ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﺑﺪو ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺑﺮادراﻧﺶ ﺟﺰو ﻧﺼﺎرى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻛﺮد و وى را ﺑﻄﺮف ﺧﻮدﻣﺎن آوردﻳﻢ و ﭘـﺪر و ﻣـﺎدر و ﺑـﺮادراﻧﺶ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻨﺪ و او را از دﺳـﺖ ﻣـﺎ ﻣـﻰﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى وى را ﺑﻪ ﺗﻨﺶ درﻳﺪﻧﺪ و اﻛﻨﻮن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺳﺮدﺳﺘﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و وارد آن ﺷﺪﻳﻢ و اﻳـﻦ زﺑﺎﻟـﻪدان ﻛـﻪ اﻛﻨـﻮن ﻫﺴـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎر‬
‫اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﻮد و اﻃﺮاف آن ﺳﻨﮓ ﺑﻮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺴﺖ و ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﻪ ﭘﻨـﺪارد ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ و‬
‫دﻫﻜﺪهﻫﺎى اﻃﺮاف آن ﺟﺰﻳﻪ ﻧﺒﻮد و ﻣﺮدم آن ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺨﺪا دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻗﺰﻣﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻨﻰ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻻران ﻣﺼﺮ ﻣﻰﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ اراده ﻛﻨـﻴﻢ و ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻳﻠﻴﺎ ﺻﻠﺢ ﻛـﺮد و ﭼﻨـﺪ روز آﻧﺠـﺎ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺳﻮى ﻣﺼﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻓﺘﺤﻰ ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺮد ﺳﺎﻻر آﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﺑﻴـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻮام را از ﭘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻛﻤﻚ وى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه را ﻧﻴﺰ ﺳﻮى رﻣﺎده ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ اﮔـﺮ ﺧـﺪا ﻓﺘﺤـﻰ‬
‫ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﻮى ﻣﺼﺮ رﻓﺖ و ﺑـﻪ ﺑـﺎب اﻟﻴـﻮن رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ از ﭘﻰ او رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ ﻣﺼﺮ ﺑﺎ اﺳﻘﻒ و ﻣﺮدم ﻣﺼﻤﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﻮﻗﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻋﻤﺮو آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻴﺎرﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮﻳـﺪ و آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮو ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻴﺎن دو ﺳﭙﺎه ﻣﻰآﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ و اﺑﻮ ﻣﺮﻳﺎم ﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﻣﻦ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ دو راﻫﺐ اﻳﻦ دﻳﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺸـﻨﻮﻳﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و او را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣـﺄﻣﻮر ﻛـﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺻـﻠﻰ اﷲ‬
‫‪171‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﻣﺎن داد و آﻧﭽﻪ را ﻓﺮﻣﺎن داﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﻛﻪ درود و رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑـﺮ‬
‫او ﺑﺎد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد و ﻣﺎ را ﺑﻪ راه روﺷﻦ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر‬
‫داد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮد ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﺣﻔﺎﻇﺖ او را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻳﺎر ﺷـﻤﺎ را ﻓـﺘﺢ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺎ داده اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﻄﻴﺎن ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ در ﺑﺎره ﻗﺒﻄﻴﺎن ﺳﻔﺎرش ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى دارﻳﻢ‬
‫و ﺗﻌﻬﺪ ﺣﻔﺎظ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﺮاﺑﺘﻰ اﺳﺖ دور ﻛﻪ ﺟﺰ ﭘﻴﻤﺒﺮان رﻋﺎﻳﺖ آن ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻧﻰ ﻧﺎﻣﺪار و واﻻ ﻣﻘﺎم ﺑـﻮد ﻛـﻪ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺷﺎه ﻣﺎ ﺑﻮد و از ﻣﺮدم ﻣﻨﻒ ﺑﻮد و ﺷﺎﻫﻰ از ﺧﺎﻧﺪان آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و ﺧﻮﻧﺸـﺎن‬
‫ﺑﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻣﻠﻜﺸﺎن ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و او ﺑﻪ دﺳﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم اﻓﺘﺎد‪ ،‬آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ او ﺑـﺎد‪ ،‬ﻣـﺎ را‬
‫اﻣﺎن ﺑﺪه ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﺑﺎزآﻳﻴﻢ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻰﺧﻮرد‪ ،‬ﺳﻪ روز ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ و ﺑـﺎ ﻗـﻮم ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺪت را ﺑﻴﻔﺰاى« و ﻋﻤﺮو روزى ﺑﻴﻔﺰود‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺪت را ﺑﻴﻔﺰاى« و ﻋﻤﺮو ﻳﻚ روز دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻔﺰود‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻮى ﻣﻘﻮﻗﺲ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد اﻣﺎ ارﻃﺒﻮن ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺟﻮاب ﻣﻮاﻓـﻖ دﻫـﺪ و ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫دو راﻫﺐ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻰﻛﻮﺷﻴﻢ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻧﻤﻰﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﭼﻬـﺎر‬
‫روز ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺣﺎدﺛﻪاى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻋﻤﺮو و زﺑﻴﺮ در ﻣﻌﺮض ﺷﺒﻴﺨﻮن ﻓﺮﻗﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮو آﻣﺎده ﺑﻮد و ﺑﺎ وى رو ﺑﻪ رو ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺴﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو و زﺑﻴﺮ آﻫﻨﮓ ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻗﺒﻄﻴﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮو اﺑﺮﻫﺔ اﻟﺼﺒﺎح را ﺳﻮى ﻓﺮﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﻴﺰ ﻋـﻮف ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ را ﺳـﻮى‬
‫اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮى ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺮون آﻳﻴﺪ در اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ« اﻣﺎ در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺮدم ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑـﻴﻦ دو ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﻴﺮى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ زﻳﺒﺎﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺳﻜﻨﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻬﺮى ﺑﺴﺎزم ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و از ﺧﻠﻖ ﺑﻰﻧﻴﺎز و روﻧﻖ آن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪172‬‬

‫اﺑﺮﻫﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﺎ ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻛﻬﻨﻪ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻬﺮى ﺑﺴﺎزم ﻛﻪ از ﺧﺪا ﺑﻰ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺤﺘﺎج و روﻧﻖ آن ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر و‬
‫ﻓﺮﻣﺎ دو ﺑﺮادر ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺘﻪ اﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ دو ﺑﺮادر ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ‪ :‬و ﻓﺮﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺴﺎب ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮ روز در ﻓﺮﻣﺎ‬
‫ﭼﻴﺰى وﻳﺮان ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﻨﻈﺮه آن ﻛﻬﻨﻪ ﺷﺪه اﻣﺎ روﻧﻖ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ در ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻰ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم ﻗـﺒﻂ و ﻧﻮﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮد و زﺑﻴﺮ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﻛﺴﺮى و ﻗﻴﺼﺮ را ﺑﺸﻜﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺮ دﻳﺎرﺷﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺻﻠﺢ ﻛﻦ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﺒﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻦ و ﻣﺎ را‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺮ‪ «.‬و اﻳﻦ ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد اﻣﺎ ﺷﺎه ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺟﻨﮓ در ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻى ﺣﺼﺎر رﻓـﺖ و ﭼـﻮن او را ﺑﺪﻳﺪﻧـﺪ در را ﺑـﻪ روى‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﮕﺸﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪ و ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ از در ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻋﻤﺮو آﻣﺪ و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ در ﺧﻄﺮ ﻫﻼك ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﺸﻤﻮل ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺷﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻣﻰدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺟـﺎنﻫـﺎ و دﻳـﻦ و‬
‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن و ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺻﻠﻴﺒﻬﺎﻳﺸﺎن و دﺷﺖ و درﻳﺎﺷﺎن در اﻣﺎن اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﭼﻴـﺰى از‬
‫آن دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺸﻮد و ﻛﺎﻫﺶ ﻧﮕﻴﺮد و ﻧﻮﺑﻴﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ وﻗﺘﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺻﻠﺢ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﻮﻧﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻬﺮﺷﺎن »ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻫـﺰار رﺳـﺪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎى دزداﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻌﻬﺪى ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻬﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳـﺪ و از‬
‫آن ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻮد ﺑﺎﻧﺪازه آن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از روﻣﻴﺎن و ﻧﻮﺑﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻠﺢ درآﻳﺪ‬
‫ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ وى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮد و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮود‪ ،‬در اﻣﺎن اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎﻧﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ رﺳﺪ ﻳﺎ از ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺎ ﺑﺮون ﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪﺷﺎن داد ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻮد و ﻫﺮ‬
‫ﺑﺎر ﻳﻚ ﺳﻮم دادﻧﻰ را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻤﺎن و ذﻣﻪ ﺧﺪا و ذﻣﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ذﻣﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ذﻣﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺿﺎﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺑﻴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻼن و ﻓﻼن ﻣﻘﺪار ﺳﺮ ﻛﻤﻚ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻼن و ﻓﻼن ﻣﻘﺪار اﺳﺐ و از‬
‫ﻏﺰا ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ و از ﺗﺠﺎرت ﺻﺎدر و وارد ﻣﻨﻊ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﺑﻴﺮ و ﻋﺒﺪ اﷲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻜﺘﻮب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وردان ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪173‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ درآﻣﺪﻧﺪ و آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﻤـﺮو ﻓﺴـﻄﺎط را‬
‫ﺑﻨﻴﺎن ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ و اﺑﻮ ﻣﺮﻳﺎم ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اﺳﻴﺮ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻋﻤـﺮو ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ دارﻧﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﻢ و ﻫﻤـﺎﻧﺮوز ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﺗﺎﺧﺘﻴـﺪ؟« اﻳـﻦ‬
‫ﺑﮕﻔﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎز آﻳﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﺣﻔﺎظ آن ﻛﺮدهاﻳﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﻣﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺣﻔﺎظ آﻧﻬﺎ را دارﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮو آن اﺳﻴﺮان را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺨﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و در دﻳﺎر ﻋﺮب ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﮋده ﺑﺮ ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻤﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑـﻪ او‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻰدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮى ﺟﺎﺛﻠﻴﻖ و ﻳﺎر وى رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ آﻧﻬﺎ درﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺗﺠﺎﻫﻞ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و درﺳﺖ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪه اﻣﺎﻧﺶ ﻧﺪﻫﻴﺪ ﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه و ﭼﻴﺰى از آﻧﻬﺎ و ﻣﺮدم دﻫﻜﺪهﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ در آن ﭘﻨﺞ روز ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫اﻣﺎن ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﺲ در آﻓﺎق ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ اﺳﻴﺮاﻧﻰ را ﻛﻪ در آن ﭘﻨﺞ روز از ﻣﺮدم ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﭘـﺲ آورد‪،‬‬
‫ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ را ﭘﺲ داد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﮔﺮوه اﺧﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻄﻴﺎن ﺑﻪ در ﻋﻤﺮو ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮو ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﭼـﻪ ژﻧـﺪه ﭘﻮﺷـﻨﺪ اﻳـﻦ ﻋﺮﺑـﺎن؟ و ﭼـﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﻮار ﻣﻰدارﻧﺪ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﺷﻮد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺷﺘﺮﻫﺎ ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آب و ﻧﻤـﻚ ﭘﺨﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ را ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﺒﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﻣﺼـﺮ اﺟـﺎزه داد و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و آﺑﮕﻮﺷﺖ آوردﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮب وار ﺑﺨﻮردﻧﺪ و ﺑﺮﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺮﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻪ ﻋﺒـﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻼح ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻃﻤﻊ و ﺟﺮﺋﺘﺸﺎن اﻓﺰوده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛـﻪ روز ﺑﻌـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس و ﭘﺎﭘﻮش ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﺎر وادار ﻛﻨﻨـﺪ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ﺣﻀﻮر داد و وﺿﻌﻰ دﻳﺪﻧﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ روز ﭘﻴﺶ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺳـﺎزان‬
‫اﻗﺴﺎم ﻏﺬاﻫﺎى ﻣﺼﺮ ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺪ و رﻓﺘﺎر آﻧﻬـﺎ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼـﺮﻳﺎن ﭘﺮاﻛﻨـﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺣﻴﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﻓﺮدا ﺑﺮاى ﺳﺎن ﺳﻼح ﺑﺮدارﻳﺪ و روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮاى ﺳﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺼﺮﻳﺎن اﺟﺎزه ﺣﻀﻮر داد و ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ ﺻـﺮﻓﻪﺟـﻮﻳﻰ ﻋﺮﺑـﺎن و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪174‬‬

‫ﻧﺎﻣﻬﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪﻳﺪ ﺧﻮدﺗﺎن را ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردﻳﺪ و ﺑﻴﻢ ﻛﺮدم ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ وﺿﻊ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه وﺿﻊ اﻳﺸﺎن را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻤـﺎﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه وﺿـﻊ‬
‫اﻳﺸﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺑﻨﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎش آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻏﺬاى روز دوم را‬
‫از دﻳﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آرﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺠﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺪاﻧﻴﺪ اﻳﻨﺎن ﻛﻪ روز ﺳﻮم دﻳﺪﻳـﺪ ﻣﻌـﺎش روز دوم را‬
‫رﻫﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎش روز اول ﺑﺎز ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮﻳﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺮﺑﺎن ﻣﺮدم ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ از اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻨﮓ وى ﻧـﺮم اﺳـﺖ و ﺳـﻄﻮت و ﺷـﺪﺗﻰ‬
‫ﭼﻮن ﺟﻨﮕﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﻣﺮدى ﻣﺪﺑﺮ اﺳﺖ‪ «.‬و ﺳﺎﻻرى ﻣﺼﺮ را ﺑﺪو داد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻴﺎن ﻋﻤﺮو و ﻣﻘﻮﻗﺲ در ﻋﻴﻦ ﺷـﻤﺲ ﺗﻼﻗـﻰ ﺷـﺪ و دو ﺳـﭙﺎه ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو را دور ﺟﻮﻻن ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻋﻤﺮو ﻣﻼﻣﺘﺸﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﺎ را ﻛـﻪ از ﺳـﻨﮓ و‬
‫آﻫﻨﮓ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش ﻛﻪ ﺗﻮ ﻳﻚ ﺳﮕﻰ«‬
‫آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻻر ﺳﮕﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر اداﻣﻪ داﺷﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﺠﺎﻳﻨـﺪ؟ و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ روﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻤﺎ ﻇﻔﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪ «.‬و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺑﺮده و اﺑﻮ ﺑـﺮزه‬
‫ﺟﺰوﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻇﻔﺮى ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ‬
‫اﻻول ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺼﺮ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻣﻠﻚ اﺳﻼم در آﻧﺠﺎ ﭘﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ اﻣﺘﻬﺎ و ﻣﻠـﻮك ﭼﻴـﺮه ﻣﻴﺸـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ وﻗﺖ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻪ دور اﺟﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻣﻜﺮان ﺑﺪور راﺑﻴﻞ و داﻫﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻪ دور ﺷـﺎه و‬
‫ﻛﺴﺎن وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن و ﺑﺎب و اﻗﻮام دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دور ﺧﺎﻗﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را از اﻫﻞ اﺳﻼم ﺑﺪاﺷﺖ و‬
‫اﮔﺮ رﻫﺎﺷﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻟﻬﻴﻌﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺼﺮ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻧﻮﺑﻪ ﻣﺼـﺮ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎ زﺧﻤﻬـﺎ ﺑـﺎز آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﭼﺸﻤﻬﺎ از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻣﺎﻫﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﭼﺸﻢ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺒـﺪ اﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح واﻟﻰ ﻣﺼﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﻔﺎن او را وﻻﻳﺖ داده ﺑﻮد ﺑﺎ ﻧﻮﺑﻴﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳـﺎل‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺮدم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺪﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻘﺪارى ﻣﻌـﻴﻦ آذوﻗـﻪ و ﺟﺎﻣـﻪ و‬
‫اﻣﺜﺎل آن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻴﺎن ﻫﺪﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن و اﻣﻴﺮان ﭘﺲ از وى اﻳﻦ را اﺟﺮا ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺮا ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎه ذى ﻗﻌﺪه ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﺳﻮاﺣﻞ ﻣﺼﺮ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎد و ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ‬
‫از راه درﻳﺎ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم آﻣﺪ و ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺣﻤﺺ ﺗﺎﺧﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ وﻗـﺖ ﺳـﻪ ﺳـﺎل و ﺷـﺶ ﻣـﺎه از‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﺑﻮ ﺑﺤﺮﻳﻪ ﻛﻨﺪى‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳـﺮزﻣﻴﻦ روم رﻓـﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ وارد آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗـﻮﻟﻰ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻛـﺲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛـﻪ وارد‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﺷﺪ ﻣﻴﺴﺮة ﺑﻦ ﻣﺴﺮوق ﻋﺒﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺎز آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻗﺪاﻣﺔ ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن از ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺮاﺑﺨﻮارى ﺣـﺪ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ وﻟﻴﺪ را ﻛﻪ ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ در ﮔﺬﺷﺖ و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺎك رﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از او ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷـﺘﻨﺪ و ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﺎز ﻧﻴﻜﻮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺧﻴﺒﺮ را ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﻳﻬﻮدان را از آﻧﺠﺎ ﺑﺮون ﻛﺮد و اﺑﻮ ﺣﺒﻴﺒﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﻓﺪك ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﺤﺼﻮل و ﻧﺼﻒ زﻣﻴﻦ‪ 1‬را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺳﻮى وادى اﻟﻘﺮى رﻓـﺖ و آﻧﺠـﺎ را‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻋﻤﺮ دﻳﻮاﻧﻬﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ وى را آوردهاﻳﻢ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺠﺰز ﻣﺪﻟﺠﻰ را از درﻳﺎ ﺳـﻮى ﺣﺒﺸـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺳـﺒﺐ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺒﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺣﺪود اﺳﻼم دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و آﺳﻴﺐ زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻣﻠﺘﺰم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻰ‬
‫را ﺑﻪ درﻳﺎ ﻧﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻏﺰاى ﺳﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن‪ ،‬اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ درﮔﺬﺷﺖ و ﻫﻢ در اﻳـﻦ ﺳـﺎل زﻳﻨـﺐ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺟﺤﺶ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻼن وى ﺑﺮ وﻻﻳﺎت ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻼن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠـﺰ آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻣﻌﺰوﻟﺸﺎن ﻛﺮد و ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﺠﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﺎد و ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺿﻴﺎن وى ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ درآﻣﺪ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺘﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬در ﻣﺘﻦ ﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪176‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻫﺠﺮت‬
‫و ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﻧﻬﺎوﻧﺪ‪:‬‬
‫آﻏﺎز ﻛﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺼﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺴﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻣﺮا ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ اﻣﺎ ﺟﻬﺎد را دوﺳﺖ دارم و ﺑﺪان راﻏﺒﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج ﮔﻤﺎﺷﺘﻪاى و اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪارد و‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻏﺒﺖ دارد او را ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺠﻤﺎن در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺳﺎﻻرﺷـﺎن ذو اﻟﺤﺎﺟـﺐ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫از ﺑﻨﺪه ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن‬
‫درود ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﺴﻴﺎر از ﻋﺠﻤﺎن در ﺷﻬﺮ ﻧﻬﺎوﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺷـﻤﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧـﺪا و ﺑـﻪ ﻳـﺎرى ﺧـﺪا ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺮو و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟـﺎى ﺳـﺨﺖ ﻣﺒـﺮ ﻛـﻪ آزار ﺑﻴﻨﻨـﺪ و از‬
‫ﺣﻘﺸﺎن ﺑﺎز ﻣﺪار ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﺸﻪ و ﺑﺎﺗﻼق ﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫از ﺻﺪ ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن روان ﺷﺪ و ﺳﺮان اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و‬
‫ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺠﻠﻰ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب زﺑﻴﺪى و ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ اﺳﺪى و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻜﺸﻮح ﻣﺮادى ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻦ در راه وى رﻳﺨﺘﻨﺪ و او ﺧﺒﺮ‬
‫ﮔﻴﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻨﻰ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻴﺸﺎن اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛـﻪ ﺧـﺎرى در دﺳـﺖ آن‬
‫ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺮﻓﺖ و ﻓﺮود آﻣﺪ و دﺳﺖ اﺳﺐ را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎرى در ﺳﻢ آن ﺑﻮد و آﻧﺮا ﺑﻴﺎورد و ﺧﺒـﺮ را‬
‫ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﮕﻔﺖ‪ .‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از اﻳﻦ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ رو ﻛﻪ ﭘﻨﺪارﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰى و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﻮ‪ ،‬در آﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن از ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ در آﻣﺪ و ﻋﺠﻤﺎن ﺧﺎرﻫﺎ را ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ وى رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺎز‬
‫آﻣﺪ و اردو زد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎراﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔـﺮ ﻣـﻦ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﻮم‬
‫ﺳﺎﻻر ﺷﻤﺎ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن اﺳﺖ و اﮔﺮ او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ‬
‫‪177‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻣﻜﺸﻮح اﺳﺖ‪ «.‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ دل آزرده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺑـﻪ او ﻧـﺪاده ﺑـﻮد و‬
‫ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻜﺮدم ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ زﻳﺮا ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا را دﻳﺪم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﻮ ﺑﻮدم ﺟﻨﮓ را ﺻﺒﺤﺪم آﻏﺎز ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺟﻨﮓ را ﺻﺒﺤﺪم آﻏﺎز ﻣﻰﻛﺮدى و ﺧﺪا روى ﺗﺮا ﺳﻴﺎه ﻧﻤﻰﻛﺮد«‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از آن رو‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آن روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻰروﻳﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن دو ﺳﭙﺎه ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺗﻜﺒﻴﺮ اول ﺑﮕﻔﺘﻢ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﻨﺪ ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮد ﺑﺒﻨﺪد و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ دوم ﺑﮕﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﺪ‬
‫و ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ آﻣﺎده ﺷﻮد و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﮕﻔﺘﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهام‪«.‬‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮار ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن رﺳﻴﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺮادرش ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن او را در ﺟﺎﻣﻪاش ﭘﻴﭽﻴﺪ و ﺗـﺎ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد ﻗﺘﻞ وى را ﻧﻬﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن داد و ﺧﺪا ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ‬
‫را ﺑﻜﺸﺖ و ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ .‬و از آن ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻋﺠﻤﺎن را ﺗﺠﻤﻌﻰ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﻗﺮع واﺑﺴﺘﻪ ﺛﻘﻴﻒ را ﻛﻪ ﻣﺮدى دﺑﻴﺮ و ﺣﺴﺎﺑﺪار ﺑﻮد‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮ و آﻧﺠﺎ ﺑﺎش و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد ﻏﻨﻴﻤﺘﺸﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﻦ و ﺧﻤﺲ ﺧﺪا و ﺧﻤﺲ ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺑﮕﻴﺮ و اﮔﺮ ﺳﭙﺎه ﺑﺸﻜﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑـﺰن ﻛـﻪ دل زﻣـﻴﻦ از روى آن ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﺎﺋﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﻮد ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدم ﻛﺎﻓﺮى از ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎن و ﻛﺴﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ اﻣﺎن ﻣﻰدﻫـﻰ ﺗـﺎ‬
‫ﮔﻨﺠﻬﺎى ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن را ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻬﺎى ﺧﺎﻧﺪان ﻛﺴﺮى اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﻛﻪ از آن ﺗﻮ و ﻳﺎرت ﺷـﻮد و ﻛـﺲ در‬
‫آن ﺷﺮﻳﻚ ﺗﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻳﻜﻰ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﮔﻨﺠﻬﺎ را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ را ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ دو ﺟﻌﺒﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮوارﻳﺪ و زﻣﺮد و ﻳﺎﻗﻮت ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن از‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﺴﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻢ آﻧﺮا ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻢ و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺎﺋﺐ ﭼﻪ ﺧﺒـﺮ‬
‫دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺤﻰ ﺑﺰرگ ﻧﺼﻴﺐ ﺗﻮ ﻛﺮد و ﻧﻌﻤﺎن ﺑـﻦ ﻣﻘـﺮن رﺣﻤـﻪ اﷲ‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪178‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ اﷲ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و زار زد ﻛﻪ ﻟﺮزش ﺷﺎﻧﻪﻫﺎى او را دﻳﺪم‪.‬‬
‫و ﭼﻮن رﻓﺘﺎر او را ﺑﺪﻳﺪم ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺨﺪا اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺲ از او ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻰ آﻧﻜـﻪ ﻋـﺰت ﺷﻬﺎدﺗﺸـﺎن داد ﺧﻮدﺷـﺎن را و ﻧﺴﺒﻬﺎﺷـﺎن را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬از ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻣﺎدر ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮود ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺎﻟﻰ ﮔﺮاﻧﻘﺪر ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهام« آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ دو ﺟﻌﺒﻪ را‬
‫ﺑﺎ وى ﮔﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺟﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺴﭙﺎر ﺗﺎ درﺑﺎره آن ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ و ﺧﻮدت ﭘﻴﺶ ﺳﭙﺎﻫﺖ ﺑﺎز ﮔﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻌﺒﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺳﭙﺮدم و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﺷﺐ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدم ﻳﻜﻰ را از ﭘﻰ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و وﻗﺘـﻰ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ وارد ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪم و ﺷﺘﺮم را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪم و او ﺷﺘﺮش را ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮ ﻣﻦ ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭘـﻴﺶ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮو ﻛﻪ ﻣﺮا از ﭘﻰ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻴﺴﺖ و ﻣﺮا ﺑﺮاى ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻤﻰداﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎ او ﺷﺪم و ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪم و ﭼﻮن ﻣﺮا دﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬از دﺳﺖ ﭘﺴـﺮ ﻣـﺎدر ﺳـﺎﺋﺐ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻢ؟ ﭘﺴﺮ ﻣﺎدر ﺳﺎﺋﺐ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ‪ ،‬آن ﺷﺐ ﻛﻪ رﻓﺘﻰ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺧﻮاﺑﻴﺪم ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮا ﺳـﻮى آن دو ﺟﻌﺒـﻪ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﺗﺶ از آن ﺑﺮ ﻣﻴﺨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻰ ﭘﺪر ﻫﺮ دو را ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﺒﺮ و ﺑﻔﺮوش و ﺟﺰو ﻣﻘﺮرى و روزى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دار‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﺟﻌﺒﻪ را ﺑﺒﺮدم و در ﻣﺴﺠﺪ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻬﺎدم‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﻣﺨﺰوﻣﻰ آﻧﺮا ﺑـﻪ‬
‫دو ﻫﺰار ﻫﺰار از ﻣﻦ ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺠﻤﺎن ﺑﺮد و ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻫﺰار ﺑﻔﺮوﺧﺖ و ﻫﻨـﻮز ﻣﺎﻟـﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺎد ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺰان اﻣﺎن داد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﭘﻨـﺪى‬
‫ﮔﻮى‪«.‬‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻠﻤﺮو ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳﺮى دارد و دو ﺑﺎل«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺳﺮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻧﻬﺎوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪار آﻧﺠﺎﺳﺖ و ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﻛﺴﺮى و ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﺑﺎ وﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺑﺎل ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮﻣﺰان ﺟﺎﻳﻰ را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﻳﺎد ﺑﺮدهام‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺑﺎل را ﻗﻄﻊ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺳﺮ از ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﺪ‪«.‬‬
‫‪179‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى دﺷﻤﻦ ﺧﺪا دروغ ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺮ را ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﭼﻮن ﺧﺪا آﻧﺮا ﻗﻄﻊ ﻛﺮد‪ ،‬دو ﺑﺎل ﺑﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺨﺼﺎ ﺳﻮى ﻧﻬﺎوﻧﺪ رود‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺗﺮا ﺑﺨﺪا ﺷﺨﺼﺎ ﺳﺮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى ﺳﭙﺎه ﻋﺠﻤـﺎن ﻣـﺮو ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮى ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﺑﻔﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‬
‫ﺗﺎ در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻴﺪ و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﻴﺪﻳﺪ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻣﺰﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻨﺪار ﻛﺎﻓﺮى را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را ﭘـﻴﺶ ﻣـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وى‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻰ او را ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﻳﻰ دراز داﺷﺖ و ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬او را ﺳـﻮى ﺑﻨـﺪار ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ از او ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻋـﺮب ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ ﺑـﺎ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺷﻜﻮه و روﻧﻖ ﺷﺎﻫﻰ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻰ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ دادﻳﻢ ﺑﻰرﻏﺒﺖ ﺷﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻮه و وﺳﺎﻳﻞ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺑﺮق ﺳﺮ ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﻧﻴـﺰهﻫـﺎ ﭼﺸـﻢ را ﺧﻴـﺮه ﻣـﻰﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﭼﻮن ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎ اﻃﺮاف ﺑﻨﺪار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻃﻼ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺗﺎج ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻰرﻓﺘﻴﻢ و ﭘﺴﻢ راﻧﺪﻧـﺪ و ﻣـﻦ ﺳـﺮ و ﺻـﺪا ﻛـﺮدم و ﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬ﺑـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺳﮕﻰ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدم از اﻳﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮم‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮا ﺳﺨﺖ ﺑﻤﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ »ﺑﻨﺸﻴﻦ« و ﻣﺮا ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻨﺪار را ﺑﺮاى ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺮﺑﺎن از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم از ﺑﺮﻛﺎت ﺑﺪورﺗﺮﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ و از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺗﻴﺮهروزﺗﺮﻧﺪ و ﻛﺜﻴﻒﺗﺮ و دﻳﺎرﺷﺎن از ﻫﻤﻪ دورﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ‬
‫از ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺟﺜﻪﻫﺎﺗﺎن ﻧﺒﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران اﻃﺮاف ﺧﻮدم ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﺑﺪوزﻧﺪ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻛﺜﺎﻓﺘﻴـﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﺎرﺗﺎن ﻧﺪارﻳﻢ و اﮔﺮ ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻗﺘﻠﮕﺎﻫﺘﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﻛﺮدم و ﺛﻨﺎى او ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺪا از ﺻﻔﺎت و ﺣﺎﻻت ﻣﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻧﮕﻔﺘﻰ ﻛﻪ دﻳﺎرﻣـﺎن از ﻫﻤـﻪ دورﺗـﺮ اﺳـﺖ و از ﻫﻤـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪﺗﺮ و ﺗﻴﺮه روزﺗﺮ ﺑﻮدﻳﻢ و از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن از ﻧﻴﻜﻰ دورﺗﺮ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪180‬‬

‫ﺳﻠﻢ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ وﻋﺪه ﻇﻔﺮ دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺸﺖ آﺧـﺮت داد‪ .‬ﺑﺨـﺪا از وﻗﺘـﻰ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﺳـﻮى ﻣـﺎ آﻣـﺪه از‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺠﺰ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﻮى آن ﺗﻴﺮه روزى ﺑﺎز ﻧﻤﻰروﻳﻢ‬
‫ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ آﻧﭽﻪ را در دل داﺷﺖ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻛﺎﻓﺮ را ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﺎﻓﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻳﺎ ﺳﻮى ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ آﻳﻴﺪ و ﻳﺎ ﻣﺎ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا روزى ﭼﻮن آن روز ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻰ ﻛﻮﻫﻬﺎى آﻫﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻮل و ﻗﺮار ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﻧﮕﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻫﻔﺖ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻦ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﺑﮕﺮﻳـﺰد ﺧـﺎر آﻫـﻦ ﻟـﻨﮕﺶ‬
‫ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮه ﻛﺜﺮت آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوز ﻧﺎﻛﺎﻣﻰاى ﻧﺪﻳﺪهام ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن را ﻣﻰﮔﺬارﻳـﺪ‬
‫آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﺷﺘﺎب ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻛﻪ ﻣﺮدى ﻧﺮﻣﺨﻮى ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻛﻨﺪ در اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﺎﻫﺎ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﺑﻰ و از رﻓﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻏﻤﻴﻦ و ﺑﺪﻧﺎم ﻧﺸﻮى‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ از ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ رﻓﺘﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ دﻳﺪهام ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا وﻗﺘﻰ ﺑﻪ ﻏﺰا ﻣﻰرﻓﺖ اول روز ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻧﻤﻰﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑـﺎد ﺑـﻮزد و‬
‫ﺟﻨﮓ ﺧﻮش ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ از ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﭼﺸﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻋﺰت اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ روﺷﻦ ﻛﻨﻰ و‬
‫ﻛﺎﻓﺮان را ذﻟﻴﻞ ﻛﻨﻰ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﻰ و ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮى‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزاد آﻣﻴﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ آﻣﻴﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ و ﺑﮕﺮﻳﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰﺟﻨﺒﺎﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﺳﻼح آﻣﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺟﻨﺒﺎﻧﻢ و‬
‫ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻴﺪم ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﻫﺠﻮم ﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎرﻫﺎى آﻫﻨﻴﻦ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن درﻧﮓ ﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎد وزﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و او ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪا دﻋﺎى ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ و ﻓﺘﺢ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻦ ﻛﻨﺪ« ﺳﭙﺲ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ﺟﻨـﺒﺶ آورد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آورد ﻛﻪ رو ﺑﻪ روى دﺷﻤﻦ رﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺎ رﺳﻮم را ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ‬
‫آورد‪.‬‬
‫‪181‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪن و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻓﺘﺤﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺧـﺪا ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫آن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻴﺮو دﻫﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪم ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه اﺳﺖ و اﮔﺮ او ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻼﻧﻴﺴـﺖ‬
‫و اﮔﺮ ﻓﻼﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﺷﺶ ﻛﺲ را ﺑﺮ ﺷﻤﺮد ﻛﻪ آﺧﺮﺷﺎن ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮﭼﻢ را ﺑـﺮاى ﺑـﺎر‬
‫ﺳﻮم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آور و ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روز ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺟﺎن دﻫﺪ ﻳﺎ ﻇﻔـﺮ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﻳﻜﺒـﺎره‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺛﺒﺎت ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻪ در ﻧﻤﻰروﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻴﺸﺎن‬
‫ﻛﻪ ﻣﻰاﻓﺘﺎد ﻫﻔﺖ ﻛﺲ روى ﻫﻢ ﻣﻴﺎﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﻣـﻰﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎرﻫـﺎى آﻫﻨـﻴﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﻨﮕﺸﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺮﭼﻢ را ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺑﺮدﻳﻢ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﻣﻰﻛﺸﺘﻴﻢ و ﻣﻨﻬﺰم ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﻌﻤﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا دﻋﺎى وى را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﻓﺘﺢ را ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ دﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﺗﻬﻴﮕﺎه وى ﺧﻮرد و از ﭘﺎى درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺮادر وى ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺟﺎﻣﻪاى ﺑﺮ او اﻓﻜﻨﺪ و ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺟﻨﮓ آﻏـﺎز ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﻴﻢ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﻨﻴﻢ« و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﺎﻻر ﻣﺎ ﻛﻮ؟«‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﻚ ﺳﺎﻻر ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺧﺪا ﭼﺸﻢ وى را ﺑﻪ ﻓﺘﺢ روﺷﻦ ﻛﺮد و ﻛﺎر وى را ﺑﺎ ﺷـﻬﺎدت ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎن ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاى وى ﻇﻔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ زن آﺑﺴـﺘﻦ‬
‫ﻣﻴﻨﺎﻟﻴﺪ و ﺧﺪا را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼـﻮن ﭘـﻴﺶ وى رﺳـﻴﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺸﺎرت! ﻓﺘﺤﻰ رخ داد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻋﺰت داد و ﻛﻔﺮ و ﻛـﺎﻓﺮان را‬
‫ذﻟﻴﻞ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺗﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬درﺑﺎره ﻧﻌﻤﺎن ﺻﺒﻮرى ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و اﻧﺎ ﷲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻛﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼن و ﻓﻼن« و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ را ﺑﺮ ﺷﻤﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪» :‬و ﻛﺴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻴﺸﻨﺎﺳﻴﺸﺎن«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﭼﻪ زﻳﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪﺷﺎن‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪﺷﺎن‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﻛﻪ از ﺳﻌﻴﺪ آورده ﺳﺒﺐ ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧـﺪ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ وﻗﺘـﻰ ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮه ﻫﺮﻣـﺰان را‬
‫ﺑﺸﻜﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻓﺎرس را از ﻣﺤﻮ ﺳﭙﺎه ﻋﻼ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺎرس ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﺑـﺎ ﺷـﺎه ﺧـﻮﻳﺶ ﻛـﻪ آن‬
‫وﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺮو ﺑﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺮﻳﻜﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﺎه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺟﺒﺎل ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺎب و ﺳﻨﺪ و ﺧﺮاﺳـﺎن و ﺣﻠـﻮان‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪182‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﻨﺒﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻮى ﻳﻚ دﻳﮕﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻬﺎوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را اﺳﺘﻮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻬﺎى اول ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻗﺒـﺎد ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺣﻠﻮان ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و در ﻧﻬﺎوﻧﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ او ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدﻧﺪ و وﺿﻌﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزﺷﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮاح ﺑﻦ ﺳﻨﺎن اﺳﺪى ﺑﻮد ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»دﻟﻴﻞ ﺑﺪﺧﻮاﻫﻰ ﺷﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺖ زدهاﻳﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻤﺎ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا اﻳـﻦ‬
‫وﺿﻊ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻨﮕﺮم و ﮔﺮ ﭼﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﺠﻤﺎن آﻣﺎده ﻣﻰﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻰﺷﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ .‬وى‬
‫ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ رﻓﺖ ﺗﺎ وى را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﭙﺎه از وﻻﻳﺎت ﺳﻮى‬
‫ﻧﻬﺎوﻧﺪ روان ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺳﻌﺪ را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪﻫﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ درﺑﺎره وى ﻧﻬﺎﻧﻰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ‬
‫در آن روزﮔﺎر ﻧﻬﺎﻧﻰ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪ از ﻛﺴﺎن درﺑﺎره ﺳﻌﺪ ﻣﻰﭘﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺟـﺰ‬
‫ﻧﻴﻜﻰ از او ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ و ﺑﻪ ﺟﺎى او دﻳﮕﺮى را ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬درﺑـﺎره او ﻧـﺎروا ﻧﻤـﻰﮔـﻮﻳﻴﻢ و ﺑـﺮ ﺿـﺪ او ﻛﻤـﻚ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﺪﺳﺘﺎن ﺟﺮاح ﺑﻦ ﺳﻨﺎن و ﻳﺎران وى ﻛﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪ ﻧﻤﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺸﺪ ﮔﻔﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺣﻘﻰ ﻣﻰداﻧﺪ ﺑﺨﺪا ﻗﺴـﻤﺶ ﻣﻴـﺪﻫﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا را‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻗﺴﻢ دادى‪ ،‬او ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات ﻧﻤﻰﻛﻨـﺪ و ﺑـﺎ رﻋﻴـﺖ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ دروغ و رﻳﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ دﻳﺪهاش را ﻛﻮر ﻛﻦ و ﻋﻴﺎﻟﺶ را ﺑﻴﻔﺰاى و او‬
‫را ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎى ﮔﻤﺮاﻫﻰ آور دﭼﺎر ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﭼﺸﻢ اﺳﺎﻣﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺷﺪ و ده دﺧﺘﺮ دور او را ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﻜـﻰ از اﻳـﻦ زﻧـﺎن را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻴﺪ و ﭘﻴﺶ وى ﻣﻴﺸﺪ و او را ﻣﻰﺟﺴﺖ و ﭼﻮن ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ در ﺑﺎره ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧـﺎﺣﻖ و ﺑـﻪ دروغ آﻣـﺪهاﻧـﺪ در ﺑـﻼى‬
‫ﺳﺨﺘﺸﺎن اﻧﺪاز« و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻼى ﺳﺨﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺮاح آن روز ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺗﺎﺧﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﺼﻪ ﺑﻪ ﺿﺮﺑﺎت ﺳﻨﮓ درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ارﺑﺪ ﺑـﺎ ﻛـﺎرد و ﻧـﻮك ﻧﻴـﺎم‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪183‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻢ ﻛﻪ در راه اﺳﻼم ﺧﻮن ﻣﺸﺮﻛﺎن رﻳﺨﺘﻢ‪ .‬ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻔﺪاى ﻣﻦ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ از ﻣﻦ ﺑﻔﺪاى ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮدم ﻛﻪ اﺳﻼم آوردم‬
‫و ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻛﺮدن ﻧﻤﻰداﻧﻢ و ﺷﻜﺎر ﺳﺮﮔﺮﻣﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ و آن ﻛﺴﺎن را ﺳﻮى ﻋﻤﺮ ﺑﺮد و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى رﺳﻴﺪ ﺧﺒﺮﻫـﺎ را ﺑﮕﻔـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»اى ﺳﻌﺪ‪ ،‬واى ﺗﻮ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دو رﻛﻌﺖ اول را ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ و رﻛﻌﺘﻬﺎى آﺧﺮ را ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺣﺘﻴﺎط ﻧﺒﻮد ﻛﺎر اﻳﻨﺎن روﺷﻦ ﺑﻮد‪ «.‬ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺳـﻌﺪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺗـﻮ در‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ و ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ و آﻏﺎز ﻣﺸﻮرت درﺑﺎره آن و ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﻬﺎ در اﻳﺎم ﺳﻌﺪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺟﻨﮓ در اﻳﺎم ﻋﺒﺪ اﷲ رخ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺷﺎه ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺪﻧﺪ و راه ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدﻣﺎن ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺎ ﺣﻠﻮان و ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺎب ﺗﺎ ﺣﻠﻮان و ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗـﺎ ﺣﻠـﻮان راﻫـﻰ ﻧﻬﺎوﻧـﺪ ﺷـﺪ‪ :‬از‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن و ﻓﻬﻠﻮﺟﺎن ﺟﺒﺎل‪ ،‬از ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺎب ﺗﺎ ﺣﻠﻮان ﺳﻰ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺎور ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ و از ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺎ ﺣﻠـﻮان‬
‫ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ و از ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺣﻠﻮان ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﺳﻮى ﻓﻴﺮزان رﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ دو روى‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻰ ﻃﻌﻤﻪ ﺛﻘﻔﻰ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺣﻮادث ﺑﻮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺑﺮاى ﻋﺮﺑـﺎن آورد ﻗﺼـﺪ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬از ﭘﺲ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺎﻫﺸﺎن ﺷﺪ و ﻗﺼﺪ دﻳﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻧﻜﺮد ﻣﮕﺮ ﻏﺎرﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻮده آﻧﻬﻢ در‬
‫ﺳﻮاد و ﻣﺠﺎور دﻳﺎرﺷﺎن‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﺷﺎه ﺷﺪ و ﻣﻠﻚ وى ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻬﻨﺎور ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳـﻴﺪ و ﺳـﻮاد و‬
‫اﻫﻮاز را از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺖ و زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن آورد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺲ ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ دل ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن و ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺳﻮى او ﻧﺮوﻳﺪ او ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ را ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻰ داد و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻴﺘﺎن ﺗﺎﺧﺖ و دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارد‬
‫ﻣﮕﺮ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن وى را از دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﻦ دو ﺷـﻬﺮ را ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ و او را در دﻳـﺎر و ﻗﺮارﮔـﺎﻫﺶ ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬ﻗﺮار و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﻫﻤﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺳﻌﺪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﺳﻮى ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﺧﺒﺮ را ﻛﻪ ﺑـﺮاى‬
‫او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد رو ﺑﻪ رو ﺑﺎ وى در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ اﺟﺎزه ﭘﻴﺸﺮوى ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﺪت ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪184‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را از ﭘﻴﺸﺮوى در دﻳﺎر ﺟﺒﻞ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ و اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﺷﺪت ﻋﻤـﻞ آﻏـﺎز‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻳﻨﺪ ﺟﺮات و ﻧﻴﺮوﻳﺸﺎن ﻓﺰوﻧﻰ ﮔﻴﺮد و اﮔﺮ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻰ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮد ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻦ ﻇﻔﺮ ﻋﺒﺪى ﺑﻮد و ﺳـﻌﺪ از ﭘـﻰ وى ﺑـﺮاى ﻣﺸـﻮرت ﻋﻤـﺮ‬
‫راﻫﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ و ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﻧﺎﻣﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺮﻳﺐ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻇﻔﺮ«‬
‫ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﻴﻚ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻇﻔﺮى ﻧﺰدﻳـﻚ )ﻗﺮﻳـﺐ( اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﻰ ﻛﻤـﻚ ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻋﻤﺮ از ﻧﺎم ﺳﻌﺪ ﻓﺎل ﻧﻴﻚ زد و ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳـﻦ روز‪ ،‬روزﻫـﺎ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﻛﺎرى ﻛﺮدهام‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و راى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﺠﺎدﻟـﻪ ﻣﻜﻨﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﻛﺎم ﺷﻮﻳﺪ و ﻧﻴﺮوﻳﺘﺎن ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﮕﻮﻳﻴﺪ و ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎ درﻫﻢ ﺷﻮد و راى ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮد‪ ،‬آﻳـﺎ‬
‫ﺻﻮاب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺗﻮاﻧﻢ ﻛﺮد ﺑﺮوم و در ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻰ ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ دو ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻓﺮودآﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﺣﺮﻛﺖ دﻋﻮت ﻛﻨﻢ و ذﺧﻴﺮه ﻗﻮم ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻇﻔﺮﺷﺎن دﻫﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﻇﻔﺮﺷﺎن داد آﻧﻬﺎ را ﺳﻮى دﻳﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻠﻜﺸﺎن ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ؟«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﻣـﺮدان‬
‫ﺻﺎﺣﺐ راى و اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و ﺳـﺨﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اﻳـﻦ ﺻـﻮاب‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ راى و اﺛﺮ ﺗﻮ از ﻗﻮم ﻏﺎﻳﺐ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺳﺮان و ﺳﻮاران و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖﻫﺎى ﭘﺎرﺳـﻴﺎن را‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻧﺪ و ﺷﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ داﺷﺘﻪاﻧﺪ آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧـﺪ و‬
‫اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ اﺟﺎزه ﺑﺪه و ﻛﺴﺎن ﺑﻔﺮﺳﺖ و درﺑﺎره آﻧﻬﺎ دﻋﺎ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻰ ﻛﻪ از راى ﻋﻤﺮ ﺧﺮده ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻋﺒﺎس رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻃﻌﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋـﺖ راى‬
‫ﺻﻮاب آوردﻧﺪ و ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻇﻔﺮ و ﺷﻜﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺑﻴﺸـﻰ و ﻛﻤـﻰ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﺎن ﻛﺮده و ﺳﭙﺎه اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻗﻮﺗﺸﺎن داده و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﺠﺎ رﺳـﻴﺪه‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه داده و وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را وﻓﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎرى ﻣـﻰﻛﻨـﺪ‪ ،‬وﺿـﻊ ﺗـﻮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻮن رﺷﺘﻪ ﻣﻬﺮه ﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻓﺮاﻫﻢ دارد و ﻧﮕﻪ دارد و اﮔﺮ ﭘﺎره ﺷﻮد ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮد و ﺑـﺮود‬
‫‪185‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻋﺮﺑﺎن اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﻤﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺳـﻼم ﺑﺴـﻴﺎرﻧﺪ و ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻤـﺎن و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮان ﻋﺮﺑﻨﺪ و از ﺟﻤﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ و ﻛﻮﺷﺎﺗﺮ از اﻳﻨﺎن ﺑﺎك ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛـﻪ‬
‫دو ﺳﻮم آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن روﻧﺪ و ﻳﻚ ﺳﻮم ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛـﻪ ﺟﻤﻌـﻰ از ﺳـﭙﺎه آﻧﺠـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ از ﺣﺴﻦ راى آﻧﻬﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸـﻮرت ﻛـﺮد ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺳـﺨﻦ ﻣﺨﺘﺼـﺮ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و دراز ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎ درﻫﻢ ﺷﻮد ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روز‪ ،‬روزﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻛﻪ از ﺳﺨﻨﻮران اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻛﻠﻤـﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‪ ،‬از ﻛﺎرﻫـﺎ ﺧـﺮد اﻧﺪوﺧﺘـﻪاى و ﮔـﺰش ﺑﻠﻴـﺎت را‬
‫ﭼﺸﻴﺪهاى و از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪاى‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد داﻧﻰ‪ ،‬ﺗﻮ و رأى ﺗﻮ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺗﻮ واﻧﻤﺎﻧﻴﻢ و ﺳﺴﺘﻰ ﻧﻜﻨـﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺨﻮان ﺗﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮادرﻣﺎن ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺸﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻔﺮﺳﺘﻤﺎن‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻜﺸﺎﻧﻤﺎن ﺗﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮﻳﻰ‪ .‬ﻣﺤﻨﺖ ﻛﺸﻴﺪهاى‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ دﻳـﺪهاى و ﻛﺎرﻫـﺎ را‬
‫آزﻣﻮدهاى و ﻗﻀﺎى ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺎورده«‬
‫و ﭼﻮن ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺑﺎز ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ روز‪ ،‬روزﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد« ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺷﻬﺎدت ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺎم ﺑﻨﻮﻳﺴﻰ ﻛﻪ از ﺷﺎم روان ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻰ ﻛﻪ از ﻳﻤﻦ روان ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ و‬
‫ﻣﻜﻪ ﺳﻮى دو ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه روى و ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺗﻼﻗﻰ دﻫﻰ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮوى‪ ،‬ﺷﻤﺎر دﺷﻤﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻃﺮت ﻛﺎﺳﺘﻰ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷـﻰ و ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺪون ﻋﺮﺑﺎن ﺗﻮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﻮد و از ﻧﻴﺮوى دﻧﻴﺎ ﭼﻪ دارى و ﺑﻪ ﻛـﺪام ﺣـﺮز ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻣﻰﺑﺮى؟ اﻳﻦ روز‪ ،‬روزﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﺑﺎ رأى ﺧﻮﻳﺶ و ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ در آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮ و ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺒﺎش‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ روز‪ ،‬روزﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺷﺎم را از ﺷـﺎم ﺑﺒـﺮى روﻣﻴـﺎن‬
‫ﺳﻮى زن و ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺑﺘﺎزﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ را از ﻳﻤﻦ ﺑﺒﺮى ﺣﺒﺸﻴﺎن ﺳﻮى زن و ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺗﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ اﮔـﺮ از‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮوى ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف آن آﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﺑﻪ ﺳﺒﺐ زﻧـﺎن و ﻧـﺎﻧﺨﻮران از آﻧﭽـﻪ در‬
‫ﭘﻴﺶ روى دارى ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺴﺎن را در ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬار و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭘﻴﺶ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺎ ذﻣﻴﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ روﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺠﻤﺎن ﻓﺮدا ﺗﺮا ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﻴﺮ ﻋﺮب اﺳﺖ و رﻳﺸﻪ ﻋﺮب‪ ،‬و‬
‫ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻣﺼﺮاﻧﻪﺗﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﺣﺮﻛﺖ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﻔﺘﻰ ﺧﺪا ﺣﺮﻛﺘﺸﺎن را از ﺗﻮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺘﺮ دارد و ﻗﺪرت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪186‬‬

‫وى ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻧﺎﺧﻮش دارد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﻔﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻇﻔﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ از اﻳﻦ دﻳﺎر ﺑﺮوم اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻋﺠﻤﺎن ﻣﺮا ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ از‬
‫ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﻧﺮوﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻳﻨﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ رﻳﺸﻪ ﻋـﺮب اﺳـﺖ اﮔـﺮ آﻧـﺮا ﻗﻄـﻊ‬
‫ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﻳﺸﻪ ﻋﺮﺑﺎن را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮدى را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا اﻳﻦ ﻣﺮز را ﺑﺪو ﺳﭙﺎرم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راى ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﺖ ﺗﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺮاﻗﻰ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺗﻮ ﻣﺮدم ﻋﺮاق و ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪهاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را‬
‫دﻳﺪهاى و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻛﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻣﻰﺳﭙﺎرم ﻛﻪ ﻓﺮدا وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﻧﻴﺰهﻫﺎ روﺑﺮو ﺷﻮد ﺳﻮى آن ﺷﺘﺎﺑﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻣﺰﻧﻰ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺎر ﻛﺎر اوﺳﺖ«‬
‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺳﺮان اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻰ ﻫﺮﻣﺰان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻌﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ و اﻳﺬه را ﮔﺸﻮدﻧﺪ و در ﻛﺎر ﻓﺘﺢ ﺷﻮﺷﺘﺮ‬
‫و ﺟﻨﺪىﺷﺎﭘﻮر و ﺷﻮش ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه زر ﺑﻦ ﻛﻠﻴﺐ و ﻣﻘﺘﺮب‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرى ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮ دادم از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ ﺳﻮى ﻣﺎه رو ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪام آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻳﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ‬
‫ﺳﭙﺎه ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﺳﻮى ﻓﻴﺮزان و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻋﺠﻤﺎن و دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ دور او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ‪ ،‬از ﺧـﺪاى‬
‫ﻇﻔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ واﺋﻞ درﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻌﻤﺎن را ﺳﻮى ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬رواﻳﺘﻰ دﻳﮕﺮ دارد‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻛﺴﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻣﺜﺎل ﻣﻦ و ﻛﺴﻜﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدى اﺳﺖ ﺟﻮان ﻛﻪ ﭘﻬﻠﻮى وى روﺳﭙﻰاى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮاى‬
‫او رﻧﮓ ﻣﻰﻣﺎﻟﺪ و ﻋﻄﺮ ﻣﻰزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮا ﺑﺨﺪا ﻣﺮا از ﻛﺴﻜﺮ ﺑﺮدار و ﺳﻮى ﻳﻜﻰ از ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﺮو ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم آﻧﺠﺎﻳﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻮد و ﺑﺮادرش ﺳﻮﻳﺪ ﺑـﻦ ﻣﻘـﺮن ﭘـﺮﭼﻢ را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد و ﭘﺎرﺳﻴﺎن از آن ﭘﺲ ﺗﺠﻤﻌﻰ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﻣـﺮدم ﻫـﺮ ﺷـﻬﺮ در‬
‫دﻳﺎر ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﭼﻨـﺪﻳﻦ و‬
‫ﭼﻨﺪان ﺳﻮى ﻧﻌﻤﺎن ﻓﺮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺘﻪام از اﻫﻮاز ﺳﻮى ﻣﺎه آﻳﺪ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ وى روﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ‬
‫‪187‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫رود‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن رﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪام ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﺎدﺛـﻪاى‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻮ رخ داد ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮاى ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺣﺎدﺛﻪاى رخ داد ﻧﻌﻴﻢ ﺑـﻦ ﻣﻘـﺮن ﺳـﺎﻻر‬
‫ﺳﭙﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻦ ﻇﻔﺮ را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﻗﺮع را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻴﻦ ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ‬
‫ﺧﺪا ﻇﻔﺮﺗﺎن داد ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺼﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﻛﺮده ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺪﻋـﻪ ﻣﻜـﻦ و ﮔـﺰارش‬
‫ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻮم ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ ﻣﺮا ﻧﺒﻴﻨﻰ و ﺗﺮا ﻧﺒﻴﻨﻢ«‬
‫ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﺘﺎب ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ دﻧﺒﺎﻟﮕـﺎن زودﺗـﺮ از ﻫﻤـﻪ روان ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻛﺎر دﻳﻦ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ و ﻧﺼﻴﺒﻰ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺑﺎ ﻛﺴﺎن روان ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻃﺮز ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻧﺴﻴﺮ در ﻣﺮج اﻟﻘﻠﻌﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﺣﺮﻣﻠﺔ ﺑﻦ ﻣﺮﺑﻄﻪ و زر ﺑﻦ ﻛﻠﻴﺐ و ﻣﻘﺘﺮب‪ ،‬اﺳـﻮد ﺑـﻦ رﺑﻴﻌـﻪ‪ ،‬و ﺳـﺮان‬
‫ﭘﺎرﺳﻰ ﻧﮋاد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻓﺎرس و اﻫﻮاز ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻓﺎرس را از ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻐﻮل دارﻳﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻗﻮم و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺤﻔﻮظ دارﻳﺪ و در ﺣﺪود ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻓﺎرس و اﻫﻮاز ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻠﻤﻰ را ﺑﻪ اﻫﻮاز ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ از آﻧﺠﺎ ﺳﻮى ﻣـﺎه رو و ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﻏﻀﻰ ﺷﺠﺮ رﺳﻴﺪ ﻧﻌﻤﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺳﻠﻤﻰ و ﺣﺮﻣﻠﻪ و زر و ﻣﻘﺘﺮب ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و در ﺣﺪود‬
‫اﺻﻔﻬﺎن و ﻓﺎرس ﺑﺒﻮدﻧﺪ و ﻛﻤﻚ ﻓﺎرس را از ﻣﺮدم ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﺒﺮﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ از ﻃﺮز ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه ﻗﺮﻳﺐ ﺑﺪو رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪:‬‬
‫»ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻳﺎرى ﺑﺠﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫دارﻧﺪ در ﻛﺎرﻫﺎ دﺧﺎﻟﺘﺸﺎن ﺑﺪه و از راى آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬از ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻋﻤﺮو ﭼﻴﺰ ﺑﭙﺮس اﻣﺎ ﻛﺎرى ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﻣﺴﭙﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻤﺎن ﻃﻠﻴﺤﻪ و ﻋﻤﺮو را از ﻃﺮف ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮاى وى ﺧﺒـﺮ آرﻧـﺪ و دﺳـﺘﻮر داد ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪان دور‬
‫ﻧﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﻠﻴﺤﺔ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻠﻤﻰ ﻋﻨﺰى و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪى ﻛﺮب زﺑﻴﺪى روان ﺷﺪﻧﺪ و ﭼـﻮن‬
‫روزى ﺗﺎ ﺷﺐ راه رﻓﺘﻨﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻠﻤﻰ ﺑﺎز آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﺎز آﻣﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺠﻢ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺧﻮد را ﻛﺸﺖ و آﺷﻨﺎﻳﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﻃﻰ ﻛﺮد ﻃﻠﻴﺤـﻪ و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺳﭙﺮى ﺷﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﺎز آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺑﺎز آﻣﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻚ روز و ﺷﺐ راه ﺳﭙﺮدﻳﻢ و ﭼﻴﺰى ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﻛﺮدم راه ﻣﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دوﻣﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺎﻧﻬﺎ اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮد و ﺗﺎ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ -‬از ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺗﺎ ﻃﺮز ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ‪ -‬و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺪاﻧﺴﺖ و از ﺧﺒﺮﻫﺎ اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎز آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ رﺳﻴﺪ و ﻣﺮدم ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪188‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟«‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ وى ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ دﻳﻨﻰ ﺟﺰ ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺒﻮد ﻣﻦ در اﻧﺒﻮه ﻋﺠﻤﺎن از ﻋﺮﺑﺎن دور ﻧﻤﻴﺸﺪم‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤﺎن رﻓﺖ و ﺧﺒﺮﻫﺎ را ﺑﺮاى وى ﻧﻘﻞ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن وى و ﻧﻬﺎوﻧـﺪ ﭼﻴـﺰى ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺣﺮﻛﺖ داد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آراﻳﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺠﺎﺷﻊ اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﭘﻴﻐـﺎم داد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم را ﺣﺮﻛﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ آراﻳﺶ ﺟﻨﮕﻰ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﺑﻮد و دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه ﺑـﻪ ﺣﺬﻳﻔـﺔ ﺑـﻦ‬
‫ﻳﻤﺎن و ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺗﻜﺮوان ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ دار ﺳﭙﺎه ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑـﻮد‪ .‬ﻛﻤﻜﻬـﺎى‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﻣﻐﻴﺮه و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﻪ اﺳﭙﻴﺬﻫﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن آن ﺳﻮى واى ﺧﺮد ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و آراﻳﺶ ﺟﻨﮕﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻓﻴﺮزان ﺑﻮد و دو ﭘﻬﻠﻮى وى ﺑﻪ زردق و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﺎذوﻳﻪ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ او را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎى ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮزﻫﺎ و ﻣﺮزداران و ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﺎرﺳﻰ ﻛـﻪ از ﻗﺎدﺳـﻴﻪ و ﺟﻨﮕﻬـﺎى‬
‫ﭘﻴﺶ ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺎﺿﺮان آن ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺳﻮاران اﻧﻮﺷـﻖ ﺑـﻮد‪ .‬و ﭼـﻮن‬
‫ﻧﻌﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﺪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﻛﺴﺎن ﺑﺎ وى ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﻛﻪ اﻳﺴـﺘﺎده‬
‫ﺑﻮد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺎرﻫﺎ را ﻓﺮود آرﻧﺪ و ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﺑﭙﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺷﺪ و ﻧﻌﻤﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺰرﮔﺎن اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻴﻤﻪاى ﺑﺮاى او ﺑﭙـﺎ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻫﻤﮕﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﭼﻬﺎرده ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن و ﻋﻘﺒﺔ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو و‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ و ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺧﺼﺎﺻﻴﻪ و ﺣﻨﻈﻠﺔ ﻛﺎﺗﺐ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ و اﺑﻦ ﻫﻮﺑﺮ و رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ ﻣﻄـﺮ و‬
‫ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻤﻴﺮى و اﻗﺮع ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻤﻴﺮى و ﺟﺮﻳﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺠﻠﻰ و اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗـﻴﺲ ﻛﻨـﺪى و‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻤﺪاﻧﻰ و واﻳﻞ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻋـﺮاق ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﭼـﻮن اﻳﻨـﺎن ﺧﻴﻤـﻪ ﺑـﻪ ﭘـﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻧﻌﻤﺎن ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﺮد و روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺗﻨﻮر ﺟﻨﮓ‬
‫در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﮔﺮم ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫روز ﺟﻤﻌﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﻨﺪﻗﻬﺎى ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻛﺮدﻧـﺪ و ﭼﻨﺪاﻧﻜـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻛﺎر ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺷﺪ و ﺑﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ درازا ﻛﺸﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﺟﻤﻌﻪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫راى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺎر ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه آﻧﻬﺎﺳﺖ« و ﭘﻴﺶ ﻧﻌﻤـﺎن رﻓﺘﻨـﺪ و ﻗﻀـﻴﻪ را ﺑـﺎ وى‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر ﺗﺎﻣﻞ ﻛﺮد و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺮوﻳﺪ«‬
‫‪189‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ دﻟﻴﺮان ﻗﻮم و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺻـﺎﺣﺐ راى ﺑﻮدﻧـﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺣﺼﺎر ﺧﻨﺪﻗﻬﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑـﺮدهاﻧـﺪ و ﻫـﺮ وﻗـﺖ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑﻜﺸـﺎﻧﻨﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻦ وﺿﻊ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﺮون آﻣﺪن ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه دﺷﻤﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ زﺣﻤـﺖ اﻓﺘـﺎدهاﻧـﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻜﺸﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺛﺒﻰ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺳﺎﻟﺨﻮردهﺗﺮ ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺼﺎرى ﺷﺪن ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺘﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﺬارﺷﺎن و ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺑﮕﺬار ﺗﻌﻠﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﺗﻮ آﻣﺪ ﺑﺎ وى ﺟﻨﮓ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﮕﺎن راى وى را رد ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن وﻋـﺪهاى را ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺎ دارد‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻦ و ﮔﺮوه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮﺳﺖ و ﺑﻴﻢ ﻣﺪار‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻤﮕﺎن راى وى را رد ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﺎ دﻳﻮارﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎﻧﺪازى ﻛﻪ دﻳﻮارﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎﺳـﺖ‬
‫و ﻳﺎر آﻧﻬﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺻﻮاب ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻔﺮﺳﺘﻰ ﻛﻪ اﻃﺮاﻓﺸـﺎن‬
‫را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻨﮓ آﻏﺎزﻧـﺪ و ﺗﺤﺮﻳﻜﺸـﺎن ﻛﻨﻨـﺪ و ﭼـﻮن ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊ ﻣـﺎ‬
‫درآﻣﻴﺨﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮون ﺷﻮﻧﺪ ﺳﻮى ﻣﺎ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﺪت‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدهاﻳﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﻜﺸﺎﻧﻴﺪهاﻳﻢ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ و رﻓﺘـﺎر ﻣـﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ‬
‫اﻣﻴﺪوار ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪهاﻳﻢ و در اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺮون ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪازﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮓ اﻧﺪازﻳﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺧﺪا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﻳﻜﻪ ﺳﻮاران ﺑﻮد دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺟﻨﮓ آﻏﺎزﻳـﺪ و ﻋﺠﻤـﺎن‬
‫درﻳﻎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎز ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎز ﻋﻘـﺐ ﻧﺸﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺠﻤــﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺻــﺖ را ﻏﻨﻴﻤــﺖ داﻧﺴــﺘﻨﺪ و ﭼﻨــﺎن ﻛﺮدﻧــﺪ ﻛــﻪ ﻃﻠﺤــﻪ ﭘﻨﺪاﺷــﺘﻪ ﺑــﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨــﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺴــﺖ ﻛــﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ« و ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺲ ﺟﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن درﻫﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻌﻘﺎع ﺑـﻪ اردوﮔـﺎه‬
‫رﺳﻴﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن از ﺣﺼﺎر ﺧﻮﻳﺶ دور اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن در آراﻳﺶ ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻳـﻚ روز ﺟﻤﻌـﻪ و اول روز ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن دﺳﺘﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺴﺎن داده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺟﺎزه دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و در ﭘﻨﺎه ﺷﺘﺮﻫﺎ از ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻴﺮاﻧﺪازى‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺷﻜﻮه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺣﺎل‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪190‬‬

‫ﻣﺎ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻴﺴﺘﻰ ﻛﺴﺎن را اﺟـﺎزه ﺑـﺪه ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ«‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ«‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎ وى اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب داد ﻛﻪ آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻢ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﺎرت ﻣﻰرﺳﻰ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺰ اﻣﺎرت داﺷﺘﻪاى ﻛﻪ ﺧﻮب ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاى ﻛـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﺗﺮا زﺑﻮن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از ﺗﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن اﻣﻴﺪ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻋﺠﻠﻪ دارى«‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ در اﻧﺘﻈﺎر وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺧـﻮش داﺷـﺖ در آن ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻤﻦ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ وﻗﺖ زوال و ﮔﺸﺘﻦ ﺳﺎﻳﻪ و وزش ﺑﺎد ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن وﻗـﺖ زوال ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺪ ﻧﻌﻤـﺎن‬
‫ﺑﺠﻨﺒﻴﺪ و ﺑﺮ اﺳﺘﺮى ﻛﻢ ﺟﺜﻪ ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ زﻣﻴﻦ ﺑﻮد و ﻣﻴﺎن ﻛﺴـﺎن ﺑﮕﺸـﺖ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ ﻣﻰاﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻳﺘـﺎن داد و‬
‫وﻋﺪه ﻏﻠﺒﻪ داد ﻣﺮﺣﻠﻪ اول وﻋﺪه او ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪه و دﻧﺒﺎﻟﻪ و ﺧﺘﻢ آن ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ وﻋﺪه ﺧﻮد وﻓﺎ ﻣﻰﻛﻨـﺪ و‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ را از ﭘﻰ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﻰآورد‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ زﺑﻮن ﺑﻮدﻳﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﮔﺮوﻳﺪﻳﺪ و ﻧﻴـﺮو ﮔﺮﻓﺘﻴـﺪ‪،‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاﻳﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ از ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﻮﻓﻪ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻳﺪ و ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻇﻔـﺮ و‬
‫ﻋﺰت ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ و ذﻟﺖ ﺷﻤﺎ در آﻧﻬﺎ ﭼﻪ اﺛﺮ دارد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴـﺪ‬
‫و ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪارى اﺛﺎث‬
‫ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﻜﻨﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻮاد اﻣﺎ ﺷﻤﺎ دﻳﻦ و ﺑﻘﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﻜﻨﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻄـﺮ ﺷـﻤﺎ و ﺧﻄـﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﻧﻴﺎى ﺧﻮﻳﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ دﻳﻨﺘﺎن دﻟﺒﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺎر ﺑﻨﺪهاﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺪا راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و دل ﺑﻪ ﺗﻼش دﻫﺪ و ﻧﻴﻚ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻴﺎن دو ﻧﻴﻜﻰ ﻫﺴـﺘﻴﺪ و ﻳﻜـﻰ از دو ﻧﻴﻜـﻰ را‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت و زﻧﺪﮔﻰ و روزى در ﻛﻨﻒ ﺧﺪاى‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺘﺢ ﻧﺰدﻳﻚ و ﻇﻔﺮ آﺳﺎن‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑـﻪ دﺷـﻤﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮدازد و او را ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ واﻧﮕﺬارد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ وى و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮدش ﺑﺮ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﺑﺪﻧﺎﻣﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﮓ از ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪهدار ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧـﻮﻳﺶ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻰ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﮕﻔﺘﻢ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺳﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺗﻜﺒﻴﺮ اول را ﺑﮕﻔﺘﻢ ﻫﺮ ﻛﻪ آﻣﺎده ﻧﺸـﺪه آﻣـﺎده‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﺗﻜﺒﻴﺮ دوم را ﺑﮕﻔﺘﻢ ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻮار ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ آﻣﺎده ﺷﻮد‪ ،‬و ﭼـﻮن ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﺳـﻮم را‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻢ ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﮕﻰ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﺰت ﺑﺨﺶ و ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎرى ﻛﻦ و ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻧﻌﻤﺎن در راه ﻋﺰت دﻳﻦ ﺗﻮ و ﻳﺎرى ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻧﻌﻤﺎن از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑـﺎز آﻣـﺪ و ﺗﻜﺒﻴـﺮ اول و دوم و ﺳـﻮم ﺑﮕﻔـﺖ و‬
‫ﻛﺴﺎن ﮔﻮش ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻣﺎده ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻣﻰزدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪191‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻛﺴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ ﻧﻌﻤﺎن ﭼﻮن ﻋﻘﺎب ﺳﻮى ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﺎ و ﻛﻼه ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد‪ .‬دو ﮔﺮوه ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﺖ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛـﺲ ﺟﻨﮕـﻰ از آن ﺳـﺨﺖﺗـﺮ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮد و از ﻫﻨﮕﺎم زوال ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﭼﻨﺪان از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﭘﺮ ﺧﻮن ﺷﺪ و ﻣﺮد و ﭼﻬـﺎر‬
‫ﭘﺎ ﺑﺮ آن ﻣﻰﻟﻐﺰﻳﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺳﻮاران ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻟﻐﺰﻳﺪن در ﺧﻮن آﺳﻴﺐ دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺐ ﻧﻌﻤﺎن در ﺧﻮن ﻟﻐﺰﻳﺪ و او را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻟﻐﺰﻳﺪن اﺳﺐ آﺳـﻴﺐ دﻳـﺪ و ﺟـﺎن داد و‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﭘﺮﭼﻢ را از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﺑﻴﻔﺘﺪ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺟﺎﻣﻪاى روى ﻧﻌﻤﺎن ﻛﺸﻴﺪ و ﭘﺮﭼﻢ را ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﺮد‬
‫و ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻮد و او ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن را ﺑﺠﺎى ﺧﻮد ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد رﻓﺖ و ﭘﺮﭼﻢ‬
‫را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮگ ﺳﺎﻻرﺗﺎن را ﻧﻬﺎن دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﺴﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺧﺪا درﺑﺎره ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓ دوام داﺷﺖ ﺗﺎ ﺷﺐ در آﻣﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى درهاى ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ آن در اﺳـﺒﻴﺬﻫﺎن اﻗﺎﻣـﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در آن رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ در آن ﻣﻴﺎﻓﺘﺎد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬واﻳﻪ ﺧﺮد« و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﺎﻛﻨﻮن آﻧﺠـﺎ را‬
‫واﻳﻪ ﺧﺮد ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻛﺲ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﻬﺎ از ﺳﻘﻮط ﺑﻪ دره ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻛـﻪ در ﻧﺒﺮدﮔـﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻌﺎدل آن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺰ ﻣﻌﺪودى ﺟﺎن ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻴﺮزان از ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺟﺎن ﺑﺮد و ﺑﺎ ﻣﻌﺪود ﻓﺮارﻳﺎن ﺳﻮى ﻫﻤـﺪان ﮔﺮﻳﺨـﺖ‪ :‬ﻧﻌـﻴﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻘﺮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او رﻓﺖ و ﻗﻌﻘﺎع را از ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﺗﭙﻪ ﻫﻤﺪان رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﭙﻪ ﭘﺮ از اﺳـﺘﺮ‬
‫و ﺧﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺴﻞ ﺑﺎرداﺷﺖ و ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻓﺮار وى ﺷﺪ ﻛﻪ اﺟﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع از ﭘﺲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ او را ﺑﺮ‬
‫ﺗﭙﻪ ﺑﻜﺸﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻰ از ﻋﺴﻞ دارد«‪ .‬و ﻋﺴﻠﻬﺎ را ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﺑـﻮد ﺑـﻪ‬
‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﺑﺮدﻧﺪ از اﻳﻦ رو ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﺗﭙﻪ ﻋﺴﻞ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻴﺮزان وﻗﺘﻰ ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ ﭘﻴﺎده ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﻮه زد اﻣﺎ راه ﻧﺒﻮد و ﻗﻌﻘﺎع از دﻧﺒﺎل وى رﻓـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺘﺶ‪.‬‬
‫ﻓﺮارﻳﺎن ﺗﺎ ﺷﻬﺮ ﻫﻤﺪان ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻮاران از دﻧﺒﺎﻟﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن وارد ﻫﻤـﺪان ﺷـﺪﻧﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آوردﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﺴﺮو ﺷﻨﻮم ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ از آﻧﻬـﺎ اﻣـﺎن ﺧﻮاﺳـﺖ و ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺪان و دﺳﺘﺒﻰ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را اﻣﺎن دادﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ اﻳﻤﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎز آﻣﺪ‪.‬‬
‫از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﺷﻬﺮ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ را در‬
‫ﺷﻬﺮ و اﻃﺮاف ﺑﻮد ﺗﺼﺮف ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺎز و ﺑﺮگ و اﺛﺎث را ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﻓﺮع ﻛﻪ ﻋﻬـﺪهدار ﺿـﺒﻂ ﺑـﻮد ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪192‬‬

‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ از ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﺪان رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﺮﺳﺪ ﻫﺮﺑﺬ ﻣﺘﻮﻟﻰ آﺗﺸﻜﺪه ﺑﻴﺎﻣﺪ و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬او را ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﻰ ﻛﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﻣﻰداﻧﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﻴﺮﺟﺎن ذﺧﻴﺮهاى را ﻛﻪ از آن ﺧﺴﺮو ﺑﻮده ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻧﻬﺎده و ﻣﻦ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻣﻴ‪Ĥ‬رم ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ‬
‫ﻣﺮا و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﻢ اﻣﺎن دﻫﻰ«‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و او ذﺧﻴﺮه ﺧﺴﺮو را ﻛﻪ ﺟﻮاﻫﺮات ﺑﻮد و ﺑﺮاى ﺣﻮادث روزﮔﺎر ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻴﺎورد ﻛـﻪ‬
‫در آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧـﺮا ﭘـﻴﺶ ﻋﻤـﺮ ﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ و آﻧـﺮا ﺑـﺮاى اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧﻬﺎدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻛﺴﺎن را ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺳﻮار از ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺷﺸـﻬﺰار ﺷـﺪ و‬
‫ﺳﻬﻢ ﭘﻴﺎده دو ﻫﺰار‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﻪ از ﺧﻤﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﭼﻴـﺰ داد و‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﻓﺮع ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﺎﺋﺐ ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑـﺎ ذﺧﻴـﺮه ﺧﺴـﺮو ﭘـﻴﺶ ﻋﻤـﺮ ﺑـﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺘﺢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد در اﻧﺘﻈﺎر ﺣﻮادث و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻤﺮ در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده وى ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮد ﻃﺮﻳﻒ ﺑﻦ ﺳﻬﻢ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻣﺎﻫﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺪان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و ﻗﻌﻘﺎع اﺑﻦ ﻋﻤﺮو آﻧﺠﺎ ﻓﺮود‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوى از ﺧﺴﺮو ﺷﻨﻮم ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻫﻤﮕﺎن دل ﺑﻪ ﻗﺒﻮل‬
‫دادﻧﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ روﻧﺪ اﻣﺎ دﻳﻨﺎر ﻓﺮﻳﺒﺸﺎن داد‪ .‬وى ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺷﺎﻫﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﺑـﻮد اﻣـﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮ از او ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻗﺎرن ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﻨﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و زﻳﻮر ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻧﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن را‬
‫ﻧﺪار واﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ «.‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﻨﺎر ﺑﺎ دﻳﺒﺎ و زﻳﻮر ﭘﻴﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﻓﺖ و ﺷﺮوط آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ وى درﺑﺎره ﻣﺮدم ﻳﻜﻰ از دو ﻣﺎه ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺗﺒﻌﻪ او‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﺎه دﻳﻨﺎر ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺣﺬﻳﻔﻪ آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﻬﺰادان ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ او اﻧﺘﺴـﺎب ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫ﻫﻢ او ﻧﺴﻴﺮ ﺑﻦ ﺛﻮر را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪاى ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ ﭘﻴﻜـﺎر‬
‫ﻛﺮد و ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﮕﺸﻮد و ﺑﺪو ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻣﺮج اﻟﻘﻠﻌﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻏﻀﻰ ﺷﺠﺮ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎ از ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﺿﺮان ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺳﻬﻢ داد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻘﺒﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳـﻮى ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪193‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و آن ﺷﺐ ﻛﻪ ﺗﻼﻗﻰ دو ﮔﺮوه ﻣﻰﺷﺪه ﺑﻮد ﻋﻤﺮ از اﺿﻄﺮاب ﺑﻰﺧﻮاب ﺷﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ و‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻰﺟﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاى ﻛﺎرى ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﺧﺎﻧﻪ در آﻣﺪ و ﺳﻮارى ﺑﻪ او ﺑﺮﺧـﻮرد ﻛـﻪ ﺳـﻮى ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﻣﻰرﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﺐ ﺳﻮم ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﺧﺪا از ﻛﺠﺎ ﻣﻰآﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻧﻬﺎوﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﺧﻮش‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﻌﻤﺎن را ﻇﻔﺮ داد و ﺧﻮد او ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﻧﻬﺎوﻧـﺪ را ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮار ﺷﺶ ﻫﺰار رﺳﻴﺪ‪ «.‬ﺳﻮار راه ﺳﭙﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬و آن ﻣﺮد ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻓﺖ و ﺷـﺐ ﺑﺨﻔـﺖ و‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺳﺨﻦ ﺳﻮار را ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﮕﻔﺖ و ﺧﺒﺮ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻀﻄﺮب ﺑـﻮد و ﻛـﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬او راﺳﺖ ﮔﻔﺖ و ﺗﻮ راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺜﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻚ ﺟﻨﻴﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻚ اﻧﺴﻴﺎن را دﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻃﺮﻳﻒ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ آﻣﺪ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺘﺢ ﻧﺪارم‪ ،‬وﻗﺘﻰ آﻣﺪم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮارﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ« و‬
‫ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮﺷﺪﻟﻰ او ﺑﻮد ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﺮﻓﺖ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺧﺒﺮ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮارى ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺎﺋﺐ اﺳﺖ«‬
‫ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺳﺎﺋﺐ اﺳﺖ«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ او ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺸﺎرت و ﻇﻔﺮ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻌﻤﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﻛﺮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺒﺶ در ﺧﻮن دﺷﻤﻦ ﺑﻠﻐﺰﻳﺪ و ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﺎﺋﺐ ﻫﻤﺮاه او ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ از ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﻛﻤـﻰ ﮔﻔـﺖ و‬
‫اﻓﺰود ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در روز ﻓﺘﺢ اﻟﻔﺘﻮح ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻮد )و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻓﺘﺢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ(‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ ﺑﺎرﻫﺎ را اﻓﺮود آوردﻧﺪ و در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻳﺎران ﺧﻮد و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﮔﻔﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﻗﺮع‬
‫آن دو ﺟﻌﺒﻪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى ﺑﺮد و ﺧﺒﺮ آﻧﺮا ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﻣﻠﻴﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻧﻔﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ و ﺗﻮ ﻫﻢ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪهاى‪ .‬زود! زود! از ﻫﻤـﺎن راه ﻛـﻪ آﻣـﺪهاى‬
‫ﺑﺮﮔﺮد ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺮﺳﻰ و آﻧﺮا ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻏﻨﻴﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪194‬‬

‫ﭘﺲ ﺳﺎﺋﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ در ﻣﺎه ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻛـﺮد و ﺑﻔﺮوﺧـﺖ و ﭼﻬـﺎر ﻫـﺰار‬
‫ﻫﺰار ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ اﺳﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻳﻜﻰ ﺑﻨﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ راﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻧـﺎك ﺷـﺪهاﻳـﻢ‪ ،‬از‬
‫ﻋﺠﺎﻳﺐ ﺗﻮ ﭼﻴﺰى ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻓﺘﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮم« و ﻋﺒﺎﻳﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺪﺗﻰ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﺮ اﻓﻜﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺎن‪،‬‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان دﻫﻘﺎن‪ ،‬اﻧﺪر ﺑﺴﺘﺎن در ﻣﺤﻞ اروﻧﺎن«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﭼﺎق را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮوة ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑـﻮدﻳﻢ‬
‫ﻳﻚ روز ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻃﻮﻟﻰ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴـﺪ ﻋﺒﺴـﻰ‬
‫ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺸﺖ اﺳﺐ ﺳﻮار ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و اﺳﻴﺮش ﻛﺮد و ﺳﻼح وى را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻣﺮدى ﻋﺒﺪ‬
‫ﻧﺎم را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و اﺳﻴﺮ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫آن ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺳﺎﻻرﺗﺎن ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻢ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑـﺪﻫﻢ ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺮا اﺳﻴﺮ ﻛﺮدهاى ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎدهاى و ﻣﺮا ﻧﻜﺸﺘﻪاى ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﺑﻨﺪه ﺗﻮام‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮا ﭘﻴﺶ ﺷﺎه ﺑﺮى و ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او ﺳﺎزش آورى ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺮادر ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻰ«‬
‫ﭘﺲ او را رﻫﺎ ﻛﺮد و اﻣﺎن داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ دﻳﻨﺎرم« وى از ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎرن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ او را ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔﻪ آورد و دﻳﻨﺎر از دﻟﻴﺮى ﺳﻤﺎك و از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻈﺮى ﻛﻪ ﺧـﻮد او ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺖ ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺎ او ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺮاج ﺑﺪﻫﺪ و وﻻﻳﺖ ﻣﺎه ﺑـﺪو اﻧﺘﺴـﺎب ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺎك دوﺳﺘﻰ داﺷﺖ و ﺑﺮاى او ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻰآورد و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺎر داﺷﺖ آﻧﺠﺎ ﻣﻰآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﻨﺎر در اﻳﺎم اﻣﺎرت ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ!‬
‫ﺷﻤﺎ اول ﺑﺎر ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺘﻴﺪ ﻣﺮدﻣﻰ ﻧﻴﻚ ﺑﻮدﻳﺪ و ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻋﻤﺮو ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﮔـﺮ ﺷـﺪﻳﺪ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﺧﺼﻠﺖ در ﺷﻤﺎ رواج ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﺑﺨﻞ و ﮔﻴﺠﻰ و ﻧﺎﻣﺮدى و ﻛﻢ ﺣﻮﺻﻠﮕﻰ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳـﻦ ﺧﺼـﻠﺘﻬﺎ در ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن دﻗﺖ ﻛﺮدم از ﻣﺎدران ﺷﻤﺎ آﻣﺪه و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻠﻴﻪ از ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ :‬ﮔﻴﺠﻰ از ﻧﺒﻄﻴﺎن اﺳـﺖ و ﺑﺨـﻞ از‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﺮدى از ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ و ﻛﻢ ﺣﻮﺻﻠﮕﻰ از اﻫﻮاز«‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺳﻴﺮان ﻧﻬﺎوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آوردﻧﺪ اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه‪ ،‬ﻓﻴﺮوز‪ ،‬ﻏﻼم ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ از‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرگ ﻣﻴﺪﻳﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮش ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺟﮕﺮم را ﺧﻮرد«‬
‫‪195‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻓﻴﺮوز‪ ،‬ﻧﻬﺎوﻧﺪى ﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ روزﮔﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن روﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﻴﺮش‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺎرت ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺘﺴﺎب ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دره رﻳﺨﺘﻨﺪ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺳﻰ ﻫﺰار‬
‫ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺠﺰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﻬﺎوﻧﺪ در آﻏﺎز ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﮔﺸﻮده ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎل ﻫﻴﺠـﺪﻫﻢ ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻌﻤﺎن و ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﺎهﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺎه ﺑﻬـﺰادان ﻣﻴﺪﻫـﺪ ﺟﺎﻧﻬـﺎ و ﻣﺎﻟﻬـﺎ و‬
‫زﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن را اﻣﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ دﻳﻨﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻧﺪﻫـﺪ و از اﻧﺠـﺎم ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت دﻳﻨﺸـﺎن‬
‫ﻣﻨﻌﺸﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪ :‬از ﻫﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺑﺖ ﺟﺎن و ﻣـﺎﻟﺶ‬
‫ﺑﺎﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺶ‪ ،‬و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﻤﺎﻧﺪه را رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ و راﻫﻬﺎ را اﺻﻼح ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛـﺲ از‬
‫ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺬر ﻛﻨﺪ ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﭘـﻴﺶ آﻧﻬـﺎ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ و ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آوردﻧﺪ ذﻣﻪ ﻣﺎ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮى‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ذى اﻟﺴﻬﻤﻴﻦ‬
‫و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬
‫و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﻮزدﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ«‬
‫**‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺎه دﻳﻨـﺎر ﻣـﻰدﻫـﺪ ﺟﺎﻧﻬـﺎ و ﻣﺎﻟﻬـﺎ و‬
‫زﻣﻴﻨﻬﺎﻳﺸﺎن را اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ دﻳﻨﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪﻫـﺪ و از اﻧﺠـﺎم ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت دﻳﻨﺸـﺎن‬
‫ﻣﻨﻌﺸﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪ :‬از ﻫﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺑﺖ ﻣـﺎل‬
‫و ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺎﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺶ‪ ،‬و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﻤﺎﻧﺪه را رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و راﻫﻬﺎ را اﺻـﻼح ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺬر ﻛﻨﺪ ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آوردﻧﺪ »ذﻣﻪ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮى‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪196‬‬

‫و ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن‬
‫و ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و در ﻣﺤﺮم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ دﻧﺒﺎﻟﮕﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ دو ﻫﺰارىﻫـﺎ ﭘﻴﻮﺳـﺖ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ردﻳﻒ ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻋﺮاق دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﭘﺎرﺳﻰ را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ در ﺑﺼﺮه و اﻃﺮاف ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺳﻮى ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﺎرس و ﻛﺮﻣﺎن و اﺻﻔﻬﺎن روان‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻛﻮﻓﻪ و ﺗﻮاﺑﻊ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و رى روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ و ﻛﺎر دو ﺳﭙﺎه ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺎن دﺳﺘﻮرﺷﺎن داد‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻫﺮ ﺳﺎل ﺟﻨﮕﻰ ﺑﺮ ﺿﺪ او ﺑﻪ راه ﻣـﻰاﻧـﺪازد و ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ وى از ﻣﻤﻠﻜﺘﺶ ﺑﻴﺮون ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺎن اﺟﺎزه داد ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺠﻢ ﭘﻴﺶ روﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺴﺮو را از ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﺳﺎﻻران روان ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻠﻰ ﺳﻌﺪ و ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬دو اﻣﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺘﺒﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻪ روزﮔﺎرى ﺑﻮد و دﻳﮕﺮى زﻳﺎد ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﻗﺼﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ روزﮔـﺎر‬
‫وى ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺸﺮوى داده ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ او را ﺑﺠـﺎى دﻳﮕـﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ و زﻳـﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬وى از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻮد و اﻧﺪﻛﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﺻﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻣﻌﺎف ﺷﻮد و ﻣﻌﺎف ﺷﺪ و ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ‬
‫ﻳﺎﺳﺮ از ﭘﺲ وى ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ را ﺑﺠﺎى او ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬در اﻳﺎم زﻳﺎد ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ از ﻃﺮف ﻋﻤﺮ ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ ﺑـﺮاى ﭼﻨـﺪ ﻧﻔـﺮ از ﻛﻮﻓﻴـﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن داد و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ دﺳـﺘﻮر داد‬
‫ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪا آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﮔﺸﻮد در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻤﺖ ﺑـﻪ آن ﺳـﻮى ﻫﻤـﺪان ﻳـﺎ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮو‪ .‬ﺑﺮاى ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ و ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻴﺰ دو ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺴﺖ و ﺳﻮى آذرﺑﻴﺠـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬وﻻﻳـﺖ را‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ :‬ﺑﻪ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﮔﻔﺖ از ﺣﻠﻮان ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ راﺳﺖ رود‪ ،‬و دﻳﮕﺮى را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻣﻮﺻﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ‬
‫ﭼﭗ رود‪ ،‬ﻛﻪ آن ﻳﻜﻰ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻳﺎر ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و آن دﻳﮕﺮى ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻳﺎر ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻴﺰ ﭘﺮﭼﻤﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﺳﺘﻮر داد ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن رود‪ .‬وى ﻣﺮدى ﺷﺠﺎع و دﻟﻴـﺮ‬
‫ﺑﻮد از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﺮان اﻧﺼﺎر‪ ،‬و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﺣﺒﻠﻰ ﺗﻴﺮهاى از ﺑﻨﻰ اﺳﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ را ﻧﻴـﺰ از ﺑﺼـﺮه ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪197‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻗﺼﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ اﺟـﺎزه‬
‫ﭘﻴﺸﺮوى دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻮﺷﺖ از ﻛﻮﻓﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﺮو و ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دﻋﻮت ﻛﻦ و ﻛﺴﻰ‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻜﻦ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻗﺼﺪ داﺷﺖ او را ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن ﻓﺮﺳﺘﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ ورﻗـﺎ‬
‫رﻳﺎﺣﻰ ﺑﻮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ورﻗﺎ اﺳﺪى‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛـﻪ ﻳﻜﻴﺸـﺎن ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎ ﺧﺰاﻋﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ورﻗﺎ ﺳﺨﻦ آﻣﺪه و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وى را ﺑﻪ ﺟﺪش اﻧﺘﺴﺎب دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ﺑﻦ ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎ وﻗﺘﻰ در ﺻﻔﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎل داﺷﺖ و در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﻛﻮدك ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ از ﺣﺮﻛﺖ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ زﻳـﺎد ﺑـﻦ ﺣﻨﻈﻠـﻪ را ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﭼـﻮن از ﺣﺮﻛـﺖ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻋﻤﺎر را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ آﻳﻪ از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻌ َﻠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬اﻟْﻮارِﺛ‪‬ﻴﻦَ ‪«5 :28‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻌ َﻠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬أَ ‪‬ﺋ ‪‬ﻤﺔً و‪َ ‬ﻧ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻌﻔُﻮا ﻓﻲ ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ و‪َ ‬ﻧ ‪‬‬
‫ﺳ ُﺘ ْ‬
‫»و‪ُ ‬ﻧﺮِﻳﺪ‪ ‬أَنْ َﻧ ‪‬ﻤﻦﱠ ‪‬ﻋﻠَﻰ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ا ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺮ آن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ زﺑﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﻴﻢ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺸﺎن‬
‫ﻛﻨﻴﻢ و وارﺛﺎﻧﺸﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى ﻋﻤﺎرت ﺳﻌﺪ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻠﻤﺎن و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺴﺮان رﺑﻴﻌﻪ از ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﻣﻌﺎف ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻪ ﻗﻀﺎى آﻧﺠﺎ اﺷﺘﻐﺎل ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از ﺣﻤﺺ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن و ﺳﻮﻳﺪ ﭘﺴﺮان ﻣﻘﺮن ﻋﺎﻣﻼن آﺑﺨﻮر ﻓﺮات و دﺟﻠﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻣﻌـﺎف ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را از ﻛﺎرى ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﭼﻮن روﺳﭙﻰ رﻧﮓ ﻣﻰزﻧﺪ و آراﻳﺶ ﻣﻰﮔﻴﺮد ﻣﻌﺎف ﻛﻦ« ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺎﻓﺸﺎن ﻛﺮد‬
‫و ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﻏﻔﺎرى و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻰ را ﺑﺠﺎى آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻣﻌـﺎف ﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻓﺸﺎن ﻛﺮد و ﺣﺬﻳﻔﺔ اﺑﻦ ﻳﻤﺎن و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ را ﺑﺠﺎﻳﺸﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﺣﺬﻳﻔـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ آﺑﺨـﻮر دﺟﻠـﻪ و آن‬
‫ﺳﻮى دﺟﻠﻪ ﺑﻮد و ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺎﻣﻞ آﺑﺨﻮر ﻓﺮات در ﻫﺮ دو ﺳﻮاد ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را‬
‫ﻣﻌﻠﻢ و وزﻳﺮ ﻛﺮدم و ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن را ﻋﺎﻣﻞ آﺑﺨﻮر دﺟﻠﻪ و آن ﺳﻮى دﺟﻠﻪ ﻛﺮدم و ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ ﺣﻨﻴـﻒ را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮات و آﺑﺨﻮر آن ﮔﻤﺎﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺎر ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻣﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ و ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳـﻮى اﺻـﻔﻬﺎن ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻛﻦ و زﻳﺎد ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ رﻳﺎﺣﻰ ﻣﻘﺪﻣﻪ دار ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ اﺳـﺪى و ﻋﺼـﻤﺔ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﭘﻬﻠﻮداران ﺳﭙﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺣﺬﻳﻔـﻪ رﺳـﻴﺪ و ﺣﺬﻳﻔـﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺳﭙﺎه ﻧﻌﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫ﻛﻪ از ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن اﺳﺘﻨﺪار ﺑـﻮد و ﻣﻘﺪﻣـﻪدار وى ﺷـﻬﺮﺑﺮاز‬
‫ﺟﺎذوﻳﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺮى ﻓﺮﺗﻮت ﺑﻮد و ﺳﭙﺎه ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪198‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻳﻜﻰ از روﺳﺘﺎﻫﺎى اﺻﻔﻬﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد و ﺟﻨﮕﻰ ﺳـﺨﺖ در ﻣﻴﺎﻧـﻪ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﭘﻴﺮ ﻫﻤﺎورد ﺧﻮاﺳﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى او رﻓﺖ و ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺨﺖ و ﻣﺮدم اﺻـﻔﻬﺎن‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن روﺳﺘﺎ را روﺳﺘﺎى ﭘﻴﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم دارد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او را ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى ﺧﻮاﻧﺪ و اﺳﺘﻨﺪار ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛـﺮد‬
‫و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روﺳﺘﺎى اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ اﷲ از روﺳﺘﺎى ﭘﻴﺮ‪ ،‬آﻫﻨﮓ ﺟﻰ ﻛﺮد‪ .‬در آن وﻗﺖ ﺷﺎه اﺻﻔﻬﺎن ﻓﺎدوﺳﻔﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ در‬
‫ﺟﻰ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪان ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وى آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺗﻼﻗﻰ ﺷـﺪ ﻓﺎدوﺳـﻔﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎران ﻣﺮا ﻣﻜﺶ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﺎران ﺗﺮا ﻧﻤﻰﻛﺸﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎورد ﻣﻦ ﺷﻮ اﮔﺮ ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻢ ﻳﺎراﻧﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺮا ﻛﺸﺘﻰ ﻳﺎران ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎوردى او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻳﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﷲ رو ﺑﻪ روى وى ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻓﺎدوﺳﻔﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻰ ﺑﺰد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﭘﻮس زﻳﻦ وى رﺳﻴﺪ و‬
‫آﻧﺮا ﺑﺪرﻳﺪ و ﺑﻨﺪ زﻳﻦ را ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ زﻳﻦ و ﻧﻤﺪ زﻳﻦ از ﺟﺎى ﺑﺮﻓﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺑﻮد ﺑﻴﻔﺘﺎد اﻣﺎ ﺑﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻧﺨﻮرد و ﺑﺮ اﺳﺐ ﻋﺮﺑﺎن ﻧﺸﺴﺖ ﺣﺮﻳﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺎده‪ «.‬ﺑﺎش اﻣﺎ ﻓﺎدوﺳﻔﺎن ﻛﻨﺎر رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺗـﻮ را‬
‫ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺗﺮا ﻣﺮدى ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﻮى اردوﮔﺎﻫﺖ ﻣﻴ‪Ĥ‬ﻳﻢ و ﺻﻠﺢ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺷﻬﺮ را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ‬
‫ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮود و زﻣـﻴﻦ‬
‫وى از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى از ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻫﻮاز ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﷲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺎدوﺳﻔﺎن ﺻﻠﺢ ﻛـﺮده ﺑـﻮد و ﭘﺎرﺳـﻴﺎن از‬
‫ﺟﻰ در آﻣﺪﻧﺪ و ذﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﻛﻪ ﺧﻼف ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺳﻮى ﻛﺮﻣﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ وارد ﺟﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺒﻪ وﻻﻳﺖ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد و ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻨﺰد ﻋﺒﺪ اﷲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و‬
‫ﭘﻴﺶ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى رو ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺮﻣﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻴﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮاى ﻧﮕﻬﺪارى ﺟﻰ واﮔﺬار‬
‫و ﺳﺎﺋﺐ اﺑﻦ اﻓﺮع را در اﺻﻔﻬﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻦ‪.‬‬
‫اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺘﺸﻤﺲ ﺑﺮادر زاده اﺣﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در ﻓﺘﺢ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮدم و او ﺑﻌﻨﻮان ﻛﻤﻚ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺻﻠﺢ اﺻﻔﻬﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪.‬‬
‫‪199‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﻋﺒﺪ اﷲ اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻓﺎدوﺳﻔﺎن و ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن و اﻃﺮاف‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎدام ﻛﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻴﺪ در اﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻘﺮر ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫وﻻﻳﺖ دﻫﻴﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن را راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻴﺪ و راه وى را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ و ﻳـﻚ روز و ﻳـﻚ ﺷـﺐ‬
‫ﻣﻬﻤﺎﻧﺶ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻨﺰﻟﻰ ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺗﺴـﻠﻂ ﻣﺠﻮﻳﻴـﺪ‪ .‬ﻧﻴﻜﺨـﻮاﻫﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اداى ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ در اﻣﺎﻧﻴـﺪ و اﮔـﺮ ﭼﻴـﺰى را‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺮدﻳﺪ ﻳﺎ ﻛﺴﻰ از ﺷﻤﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﺮد و ﺗﺴﻠﻴﻤﺶ ﻧﻜﺮدﻳﺪ اﻣﺎن ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺷﻮد و اﮔﺮ او را ﺑﺰﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ‬
‫و ﻋﺼﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮد در ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻬﻴﻞ ﺑـﻦ ﻋـﺪى ﻣﻠﺤـﻖ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادى ﺳﻮار ﺑﺮﻓﺖ و ﺳﺎﺋﺐ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎن رﺳﻴﺪ ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻳﺴﺎر رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ اﺻﻔﻬﺎن ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﻫﺮﻣﺰان ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ از ﻓﺎرس آﻏﺎز ﻛﻨﻢ ﻳﺎ آذرﺑﻴﺠﺎن‬
‫ﻳﺎ اﺻﻔﻬﺎن؟«‬
‫ﻫﺮﻣﺰان ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺎرس و آذرﺑﻴﺠﺎن دو ﺑﺎل اﺳﺖ و اﺻﻔﻬﺎن ﺳﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از دو ﺑﺎل را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻰ ﺑﺎل دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺠﺎى ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺮ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻰ ﻫﺮ دو ﺑﺎل ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﺮ آﻏﺎز ﻛﻦ« ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺴـﺠﺪ رﻓـﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤـﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﻣﻘﺮن ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭘﻬﻠﻮى او ﻧﺸﺴﺖ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺴﺮ ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺮا ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﮓ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﮓ ﻣﻰﺷﻮى« و او را ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻜﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ‪ ،‬رود ﻣﻴﺎن وى و ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﺸﺎن ﻛﻪ ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ ﻧﺎم داﺷﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻋﺮب ﺑﺮ در اﺳﺖ‪ «.‬و او ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸـﻮرت ﻛـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ او را ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ﺷﺎﻫﻰ ﺑﭙﺬﻳﺮم؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﭘﺲ او ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ و ﺗﺎج ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻮار و ﻃﻮق ﻃﻼ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎى دﻳﺒﺎ ﺑﺪو ﺻﻒ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻐﻴﺮه اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﻧﻴﺰه و ﺳﭙﺮ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻓﺮﺷﻬﺎ ﻣﻰزد ﻛﻪ ﻓﺎل ﺑـﺪ زﻧﻨـﺪ‪ .‬دو‬
‫ﺗﻦ ﺑﺎزوى او را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻠﻮ ﺷﺎه اﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﮔﺮوه ﻋﺮﺑﺎن دﭼـﺎر ﮔﺮﺳـﻨﮕﻰ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮون آﻣﺪهاﻳﺪ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آذوﻗﻪ دﻫﻴﻢ و ﺳﻮى دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪200‬‬

‫ﻣﻐﻴﺮه ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى وى ﺑﻪ زﺑﺎن آورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﮔﺮوه ﻋﺮب ﻻش و ﻣـﺮدار‬
‫ﻣﻰﺧﻮردﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻴﺘﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﭘﻴﻤﺒﺮى از ﻣـﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر از ﻫﻤﻪ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ«‬
‫ﺳﭙﺲ از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وى ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻤﺎ وﻋﺪه داد ﻛﻪ آﻧﺮا‬
‫ﭼﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه داد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ و ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫را در ﻟﺒﺎس و وﺿﻌﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻨﻨﺪ ﻧﻤﻴﺮوﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺮا ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ ﺧﻮﺑﺴﺖ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻢ را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻢ و ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ ﺟﻬـﻢ و ﺑـﺎ ﻛـﺎﻓﺮ ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺎل ﺑﺪ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﺤﻈﻪ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﻳﺎﻓﺘﻢ و ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻢ و ﺑﺎ وى ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻜﻮﻓﺘﻨﺪ و ﻟﮕﺪ ﻣﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﻜﻨﻴﺪ؟ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻄﺮف آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ده ﻛﺲ ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻛﺲ را ﺑﻪ زﻧﺠﻴﺮى ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى ﻛﺮدﻧﺪ و آﺳﻴﺐ زدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزد ﻣﺮدم آﺳﻴﺐ ﻣﻰﺑﻴﻨﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﻓﻀﻴﻠﺘﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ در ﺟﻨﮕﻬﺎى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑـﻮدهام‪ ،‬و ﭼـﻮن اول‬
‫روز ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻧﻤﻰﻛﺮد آﻧﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﮕﺮدد و ﺑﺎد ﺑﻮزد و ﻇﻔﺮ ﻧﺎزل ﺷﻮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻧﻌﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻰآورم‪ ،‬در ﺟﻨﺒﺶ اول ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫ﺣﺎﺟﺖ ﺑﮕﺰارد و وﺿﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﻨﺒﺶ دوم ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻼح و ﭘﺎﭘﻮش ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻴﻨﺪ و آﻧﺮا ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻨـﺒﺶ‬
‫ﺳﻮم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﺪ و ﻛﺲ ﺑﻪ ﻛﺲ ﻧﭙﺮدازد و اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﺲ ﺑﻪ او ﻧﭙﺮدازد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟـﻞ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ آﻣﻴﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ ﺧﺪاﻳﺎ اﻣﺮوز ﻧﻌﻤﺎن را ﺷﻬﺎدت ﻋﻄﺎ ﻛﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را ﻇﻔﺮ ﺑﺨﺶ و ﻓﺘﺢ ﻧﺼﻴﺐ ﻛﻦ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﺮﭼﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎر اول ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎر دوم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎر ﺳـﻮم ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ‬
‫آورد و زره ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﭘﺎى درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻘﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮى وى رﻓﺘﻢ اﻣﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪش را ﺑﻪ ﻳﺎد آوردم و ﻧﺸﺎﻧﻰ ﺑﺮ او ﻧﻬﺎدم و ﺑﺮﻓﺘﻢ و ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ را ﻣﻴﻜﺸﺘﻴﻢ ﻳﺎراﻧﺶ از ﻣﺎ ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ذو اﻟﺤﺎﺟﺐ از اﺳﺘﺮ ﺑﻴﻔﺘﺎد و ﺷﻜﻤﺶ ﭘﺎره ﺷـﺪ و ﺧـﺪا‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻧﻌﻤﺎن رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﻤﻘﻤﻪ آﺑﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻢ ﺧﺎك از ﭼﻬﺮه او ﺑﺸﺴـﺘﻢ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫‪201‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻳﺴﺎر«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺮدﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﺪا ﻓﻴﺮوزﺷﺎن ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى‪ .‬اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ« و ﺟﺎن داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﭘﻴﺶ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻣﻌـﺪى ﻛـﺮب و‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻛﻨﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪ آورده او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﭙﺮده؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠﺎ ﺟﻌﺒﻪاى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻫﺴﺖ«‬
‫و ﭼﻮن ﻣﻜﺘﻮب را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻼن و اﮔﺮ ﻓﻼن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻼن«‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ در ﺣﻤﺺ ﺑﻤﺮد و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب را‬
‫وﺻﻰ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺴﺮان ﻋﻤﺮو و اﺑﻮ ﺳﺮوﻋﻪ آﻫﻨـﮓ ﻏـﺰا ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺳـﻮى‬
‫ﻣﺼﺮ رﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ و اﺑﻮ ﺳﺮوﻋﻪ ﺷﺮاب ﺧﻮردن و ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﺑـﻪ ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺴﺎﺣﺖ اراﺿﻰ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ از ﻋﻤـﺎر ﺷـﻜﺎﻳﺖ‬
‫آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺎر از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻣﻌﺎف ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ را ﻛﻪ ﺑﻰﻛﺎر ﻳﺎﻓﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑـﻪ ﻛـﺲ ﻣﮕـﻮى« ﻣﻐﻴـﺮة ﺑـﻦ‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ﺧﺒﺮدار ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﺑﻮده و ﭘﻴﺶ زن ﺧﻮد رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ زن ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻄﻌﻢ رو و ﻏﺬاى ﺳﻔﺮ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زن ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و او ﻧﺪاﻧﺴﺘﮕﻰ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ »آرى‪ ،‬ﺑﻴﺎر« و ﭼﻮن ﻣﻐﻴﺮه ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺮد ﭘﻴﺶ‬
‫ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻋﺎﻣﻠﻰ را ﻛﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻰ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﺒﺎرك ﻛﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮدهام«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ!« و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑـﻮد ﺗـﺎ‬
‫ﻋﻤﺮ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﻓﻬﺮى را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ زوﻳﻠﻪ را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺸـﻮد و ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻗﻪ و زوﻳﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن و ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎرى در ﺷﺎم ﺑﻪ ﻏﺰاى‬
‫دﻣﺸﻖ و ﺑﺜﻨﻴﻪ و ﺣﻮران و ﺣﻤﺺ و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ و ﺟﺰﻳﺮه رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺳـﻔﻴﺎن ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﻠﻘـﺎ و اردن و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪202‬‬

‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و ﺳﻮاﺣﻞ و اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ و ﻣﻌﺮه ﻣﺼﺮﻳﻦ و ﻛﻴﻠﻜﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ اﺛﻨﺎ اﺑﻮ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ در ﺑﺎره‬
‫ﻛﻴﻠﻜﻴﻪ و اﻧﻄﺎﻛﻴﻪ و ﻣﻌﺮه ﻣﺼﺮﻳﻦ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻻدت ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮى و ﻋﺎﻣﺮ ﺷﻌﺒﻰ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و زﻳﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻣﻜﻪ و ﻃﺎﻳﻒ و ﻳﻤﻦ و ﻳﻤﺎﻣﻪ و ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ و ﺑﺼﺮه ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺘﻢ ﺑـﻮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺑﻮد و ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻮد ﺧـﺮاج‬
‫ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﺎر ﻗﻀﺎ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و دوم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻫﺴﺖ آذرﺑﻴﺠﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﺢ آذرﺑﻴﺠﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و دوم ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر آن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬واﻗﺪى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ آذرﺑﻴﺠﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻫﻤﺪان و رى و ﮔﺮﮔﺎن ﺑﻮد‪ .‬و‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﭙﻬﺒﺪ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺼﻪ ﻓﺘﺢ ﻫﻤﺪان ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻌﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﺠﻤﺎن در ﻧﻬﺎوﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮى ﻣﺎهﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ را ﺳﻮى او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ وى روان ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻰ ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ از ﺣﻠﻮان ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎه رﺳﻴﺪﻧﺪ در ﻣﺮﻏﺰار ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪاى ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ آﻏﺎز ﻓﺘﺢ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺎدﮔﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ و اردوﮔﺎه آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻨﺎم ﻣﺮﻏﺰار )ﻣﺮج( ﻣﺮج اﻟﻘﻠﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ آﻧﮕﺎه از ﻣﺮج اﻟﻘﻠﻌﻪ ﺳﻮى ﻧﻬﺎوﻧﺪ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻗﻠﻌـﻪاى رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺴﻴﺮ ﺑﻦ ﺛﻮر را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺠﻞ و ﺑﻨﻰ ﺣﻨﻴﻔﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ وى اﻧﺘﺴـﺎب ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺮ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻗﻠﻌﻪ را ﮔﺸﻮد و ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻋﺠﻞ و ﺑﻨﻰ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ وى آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ در ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎوﻧﺪ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻧﺪ ﻫﻤﻪ در آن ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از آن رو ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺮو داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮج اﻟﻘﻠﻌﻪ و ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻳﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ آن ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻳﻜﻰ از ﺗﭙﻪﻫﺎى ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﻮاران ازدﺣﺎم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺛﻨﻴﺔ اﻟﺮﻛﺎب )ﺗﭙـﻪ ﺳـﻮاران( ﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺗﭙـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ راه آن ﺑﻪ دور ﺳﻨﮕﻰ ﻣﻰﭘﻴﭽﺪ و آﻧﺮا ﻣﻠﻮﻳﻪ )ﭘﻴﭽﻴﺪه( ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻗﺪﻳﻢ آن ﻓﺮاﻣـﻮش ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻮﺻﻒ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮه ﺑﻠﻨﺪى ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از ﻛﻮﻫﻬﺎى ﻣﺠﺎور ﺑﻮد و ﻳﻜﻰ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﮔـﻮﻳﻰ اﻳـﻦ دﻧـﺪان ﺳـﻤﻴﺮه‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬ﺳﻤﻴﺮه ﻳﻚ زن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮد از ﺗﻴﺮه ﺑﻨﻰ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺿﺐ ﻛﻪ دﻧﺪاﻧﻰ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از دﻳﮕﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺧﻮد داﺷﺖ‬
‫و ﻛﻮه‪ ،‬ﺳﻦ )دﻧﺪان( ﺳﻤﻴﺮه ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪203‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺬﻳﻔﺔ‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و ﻗﻌﻘﺎع ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮارﻳﺎن ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺎ ﻫﻤﺪان رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺴﺮو ﺷﻨﻮم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن دﺳﺘﻮر ﻧﻌﻴﻢ ﺟﺰو‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎ از ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ وداع ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى وداع ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ آﻫﻨـﮓ ﻫﻤـﺪان داﺷـﺖ و‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﻼل ﺑﻦ ﺣﺎرث را در ﻣﺎهﻫﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮى ﻫﻤـﺪان رو و ﺳـﻮﻳﺪ ﺑـﻦ ﻣﻘـﺮن را ﺑـﺎ ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ .‬رﺑﻌﻰ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و ﻣﻬﻠﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬آن ﻃﺎﻳﻰ و اﻳﻦ ﺗﻴﻤﻰ ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎ آراﻳﺶ ﺑﺮﻓﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﭙﻪ ﻋﺴﻞ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺴﻠﻰ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﭙﻪ‬
‫ﻋﺴﻞ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻮﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮارﻳﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻴﺮزان ﺑﻪ ﺗﭙﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺴﻞ و ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎﻧﻊ ﺣﺮﻛﺖ ﻓﻴﺮزان ﺷﺪ و او ﺑﻪ ﻛﻮه زد و اﺳﺐ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻧﻌﻴﻢ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن در ﻛﻨﻜﻮر ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دزدى ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﻰ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮد و آﻧﺠﺎ را ﻗﺼـﺮ‬
‫اﻟﻠﺼﻮص )دزدان( ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﻌﻴﻢ از ﺗﭙﻪ روان ﺷﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﺪان ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان ﺣﺼﺎرى ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﺪان و ﺟﺮﻣﻴـﺬان را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺖ ﻫﻤﺪان ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺸـﺮط آﻧﻜـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻌﻴﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ذﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﻋﺼﻤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺿﺒﻰ و ﻣﻬﻠﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻃﺎﻳﻰ و ﺳﻤﺎك ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪ ﻋﺒﺴـﻰ و‬
‫ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ اﺳﺪى و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ اﻧﺼﺎرى‪ ،‬را ﺑﻪ دﺳﺘﺒﻰ ﮔﻤﺎﺷﺖ و اﻳﻨﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى دﺳﺘﺒﻰ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ دﻳﻠﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻓﺘﺢ ﻫﻤﺪان و رى ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻓﺎﺗﺢ رى ﻗﺮﻇﺔ ﺑﻦ ﻛﻌـﺐ‬
‫اﻧﺼﺎرى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﻫﻤﺪان در ﺟﻤﺎدى اﻻول ﺷﺶ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر آن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻓﺘﺢ رى دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از درﮔﺬﺷﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻘﻮﻟﻰ وﻗﺘﻰ ﻋﻤـﺮ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ ﺳـﭙﺎه وى‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ رى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﺳﭙﺎه در ﺷﻬﺮ ﻫﻤﺪان ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳـﺎﻣﺎن آن ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫دﻳﻠﻤﺎن و ﻣﺮدم رى و آذرﺑﻴﺠﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻮﺗﺎ ﺑﺎ دﻳﻠﻤﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و در واج رود ﻓﺮود آﻣﺪ و‬
‫زﻳﻨﻴﻰ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻔﺮﺧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ و اﺳـﻔﻨﺪﻳﺎر ﺑـﺮادر رﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم آذرﺑﻴﺠـﺎن ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﺪو‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮان ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى دﺳﺘﺒﻰ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻧﻌﻴﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺳﻮى آن ﮔﺮوﻫﻬﺎ روان ﺷﺪ و در واج روذ ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪204‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻮد و ﻛﻢ از آن ﻧﺒﻮد‪ ،‬و از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭼﻨﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﻤﺎر ﻧﺒﻮد و ﺟﻨﮕﺸـﺎن‬
‫از ﺟﻨﮓﻫﺎى ﺑﺰرگ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﻧﮕﺮان ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻨﮓ ﺷﺪ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺧﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭘﻴﻚ ﺑﺎ ﺑﺸﺎرت آﻣﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺸﻴﺮى؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺮوه«‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ »ﺑﺸﻴﺮ؟« ﺑﺪاﻧﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺸﻴﺮم«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﻌﻴﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﻌﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺸﺎرت ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪا ﻛﺮد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻧﺪ و از ﻧﺴﺒﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺳﻤﺎك ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻣﺒﺎرك ﺑﺪارد‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ اﺳﻼم را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ رﻓﻌﺖ ﺑﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺘﺒﻰ از ﻫﻤﺪان ﺑﻮد و ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎى آن ﺑﺎ ﻫﻤﺪان ﺑﻮد ﺗﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺟﻮاب ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب را ﺑـﺮاى‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن آورد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ را در ﻫﻤﺪان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻦ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺖ و ﺧﻮدت ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و ﺑﺎ وى ﺑﺮو و ﺑﺎ ﺟﻤﻌﺸﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻦ و آﻧﺠـﺎ ﺑﻤـﺎن ﻛـﻪ از‬
‫ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺘﻬﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮاى ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻤﺪاﻧﻰ را در ﻫﻤﺪان ﻧﻬﺎد و از واج روذ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه آﻫﻨﮓ رى ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻤﺎك ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ ﻣﻜﺘﻮب ﺻﻠﺢ ﻫﻤﺪان را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛـﺮد و ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻫﻤﺪاﻧﻰ را آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ رى رﺳﻴﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ از ﻋﺮﺑﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮى دﻳﻠﻤـﺎن‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ رى‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه از واج روذ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ دﺳﺘﺒﻰ ﻗﻠﻤﺮو وى ﺑﻮد و آﻫﻨﮓ رى ﻛـﺮد ﻛـﻪ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه زﻳﻨﺒﻰ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻔﺮﺧﺎن‪ ،‬ﺑﺮون ﺷﺪ و در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻨﺎم ﻗﻬﺎ ﺑﺎ وى دﻳـﺪار ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﻮد و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺎه رى ﺑﻮد‪ ،‬ﺿﺮب ﺷﺼﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳﻴﺎوﺧﺶ و ﺧﺎﻧﺪان وى ﺣﺴﺪ‬
‫ﻣﻰورزﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺎدﺷﺎه رى ﺳﻴﺎوﺧﺶ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻣﻬﺮان‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﻬﺮام ﭼـﻮﺑﻴﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﺮدم دﻧﺒﺎوﻧﺪ و ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن و ﻗﻮﻣﺲ و ﮔﺮﮔﺎن ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨـﺎن ﺑـﻪ رى آﻣـﺪهاﻧـﺪ و‬
‫وﻗﺖ ﺟﻨﺒﻴﺪن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪205‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻴﺎوﺧﺶ ﺳﻮى ﻧﻌﻴﻢ رﻓﺖ و در داﻣﻦ ﻛﻮه رى ﻣﺠﺎور ﺷﻬﺮ ﺗﻼﻗﻰ ﺷـﺪ‬
‫و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﻨﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺟﻤﻊ اﻳﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﺳﭙﺎه ﺗﻮ ﻛﻢ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻮار ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫راﻫﻰ ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﻨﺪ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﻮم و ﺗﻮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﺒﺮ و ﭼﻮن آن ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺮﻳﻔـﺎن ﺑـﺮون ﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎب‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﻮ ﻧﻴﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺳﻮار ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺮادر ﺑﺮادرزاده وى ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﻨﺒﻰ‬
‫آﻧﻬﺎ را از راﻫﻰ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ وارد ﺷﻬﺮ ﻛﺮد و ﻧﻌﻴﻢ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺖ و از ﺷﻬﺮ ﻏﺎﻓﻠﺸﺎن ﻛﺮد‬
‫و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺻﺪاى ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪان از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻧﻰ ﺷﻤﺎر ﻛﺮدﻧﺪ )اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؟( و ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا در رى ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﻨﺒﻰ از ﻃﺮف ﻣﺮدم رى ﺑﺎ ﻧﻌﻴﻢ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ او را ﻣﺮزﺑﺎن رى ﻛﺮد و اﻋﺘﺒﺎر رى ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﺪان ﺑـﺰرگ‬
‫زﻳﻨﺒﻰ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮام و ﻓﺮﺧﺎن از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻬﺮام ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻌﻴﻢ‬
‫ﺷﻬﺮ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻋﻨﻮان »ﻛﻬﻦ داﺷﺖ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻬﺮ رى را وﻳﺮان ﻛﺮد و ﺑﻪ زﻳﻨﺒﻰ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻧﻮﻳﻦ رى را‬
‫ﺑﻨﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﻓﺘﺤﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺼﻴﺐ وى ﻛﺮده ﺑﻮده ﺑﻮد ﻫﻤﺮاه ﻣﻀﺎرب ﻋﺠﻠﻰ ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﻬﺎس و اﺑﻰ ﻣﻔﺰر و ﺟﻤﻌﻰ از ﺳﺮان ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن رى را ﮔﺸﻮده ﺑﻮد ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ‬
‫اﻧﺼﺎرى را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺳﻤﺎك ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻜﻴﺮ آﻫﻨﮓ آذرﺑﻴﺠﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻌﻴﻢ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم رى ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﻪ زﻳﻨﺒﻰ ﭘﺴﺮ ﻗﻮﻟﻪ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮدم رى را ﺑﺎ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺸﺮط ﺟﺰﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻘﺪر ﺗﻮان‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑـﺎﻟﻐﻰ ﻫـﺮ ﺳـﺎل‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و آﻧﻜﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﻤﺎس ﻧﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﻣﻬﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪارﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻰ را‬
‫دﺷﻨﺎم ﮔﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﺗﺤﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ را ﺑﺰﻧﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺧﻠـﻞ‬
‫آرد و ﺑﺘﻤﺎﻣﻰ ﺗﺴﻠﻴﻤﺶ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ را دﻳﮕﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺷﻬﺎدت داده ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺼﻤﻐﺎن ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﻓﺪﻳﻪ دﻫـﺪ ﺑـﻰ آﻧﻜـﻪ ﻳـﺎرى و ﺣﻔـﺎظ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‪ ،‬ﻧﻌـﻴﻢ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و او ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻰ ﻗﻴﺪ ﻳﺎرى و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻛﺴﻰ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪206‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻣﺮداﻧﺸﺎه ﻣﺼـﻤﻐﺎن دﻧﺒﺎوﻧـﺪ و ﻣـﺮدم دﻧﺒﺎوﻧـﺪ و‬
‫ﺧﻮار و ﻻرز و ﺷﺮز‪ :‬ﺗﻮ و ﻫﺮ ﻛﻪ در ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ در اﻣﺎﻧﻴـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎز دارى و ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار درم‪ ،‬از وزن ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﺑـﺪﻫﻰ و از ﻋﺎﻣـﻞ ﻣـﺮز ﻣﺼـﻮن‬
‫ﻣﺎﻧﻰ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻰ ﻛﺲ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻫﺠﻮم ﻧﻴﺎرد و ﺑﻰ اﺟﺎزه ﺑﻪ ﺗﻮ وارد ﻧﺸـﻮد ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آرى و ﻫﺮ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آرد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺪارد و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﺗﺴﻠﻴﻢ وى اﺑﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﻌﻴﻢ ﻓﺘﺢ رى را ﻫﻤﺮاه ﻣﻀﺎرب ﻋﺠﻠﻰ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻋﻤـﺮ ﺑـﺪو ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن را ﺳﻮى ﻗﻮﻣﺲ ﻓﺮﺳﺖ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ را ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه وى ﮔﻤﺎرد و دو ﭘﻬﻠﻮى ﺳـﭙﺎه را‬
‫ﺑﻪ ﻋﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﻬﺎس و ﻫﻨﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟﻤﻠﻰ ﺳﭙﺎر‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺑﺎ آراﻳﺶ از رى آﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﺲ ﻛﺮد و ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻜﺮد و ﻗﻮﻣﺲ را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺠﺎ اردو زد و ﭼﻮن از ﻧﻬﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻼذ ﻧﺎم داﺷﺖ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺑﻴﻤﺎرى ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺷﻴﻮع ﻳﺎﻓﺖ ﺳـﻮﻳﺪ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺑﺘﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم اﻳﻨﺠﺎ ﺷﻮﻳﺪ‪ «.‬ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و آب ﺧﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ راه ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻌﻴﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺟﺰﻳﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﻳﺪ ﺑـﻦ ﻣﻘـﺮن ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﻗـﻮﻣﺲ و اﻃـﺮاف آن ﻣﻴﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاى‬
‫ﺟﺎﻧﻬﺎﺷﺎن و دﻳﻨﻬﺎﺷﺎن و ﻣﺎﻟﻬﺎﺷﺎن ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﺟﺰﻳـﻪ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬از ﻫـﺮ ﺑـﺎﻟﻐﻰ ﺑﻘـﺪر ﺗـﻮاﻧﺶ‪ ،‬و‬
‫ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻴﺎرﻧﺪ و راﻫﻨﻤﺎﺋﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ وارد ﺷـﻮد ﻳـﻚ‬
‫روز و ﺷﺐ ﻏﺬاى وى را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ از ﺧﻮراك ﻣﺘﻮﺳﻄﺸﺎن‪ .‬اﮔﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آوردﻧﺪ ﻳﺎ ﺣﺮﻣﺖ‬
‫ﭘﻴﻤﺎن »ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ذﻣﻪ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮى اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﮔﺮﮔﺎن‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن در ﺑﺴﻄﺎن اردو زد و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﺮﮔﺎن رزﺑﺎن ﺻﻮل ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن‬
‫آﻫﻨﮓ وى ﻛﺮد‪ ،‬زرﺑﺎن ﺻﻮل ﺑﻪ او ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻮاﻫﺎن ﺻﻠﺢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ و ﺟﻨﮓ ﮔﺮﮔﺎن را ﻋﻬﺪه ﻛﻨـﺪ‬
‫و اﮔﺮ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪ ﻛﻤﻜﺶ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و رزﺑﺎن ﺻﻮل ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳﻮﻳﺪ وارد ﮔﺮﮔﺎن ﺷﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺸـﻮاز‬
‫وى آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رزﺑﺎن وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪ و آﻧﺠﺎ اردو زد ﺗﺎ ﺧﺮاج را ﺑﺮاى وى وﺻﻮل ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮزﻫﺎ را ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﺑﺎ ﺗﺮﻛﺎن دﻫﺴﺘﺎن اﺳﺘﻮار ﻛﺮد و از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻪ ﻧﮕﺮﻓﺖ و‬
‫از دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و آﻧﻬﺎ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫‪207‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن اﺳﺖ ﺑﺮاى رزﺑﺎن ﺻﻮل ﭘﺴﺮ رزﺑﺎن و ﻣﺮدم دﻫﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن‪ .‬ﺷﻤﺎ در ﭘﻨﺎﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻌﻬﺪه ﻣﺎﺳﺖ و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﻌﻬﺪه ﺷﻤﺎﺳـﺖ‪ :‬ﻫـﺮ ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺘﺎن‪ ،‬از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﮔﻴـﺮﻳﻢ ﺟﺰﻳـﻪاش از آن‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎ و دﻳﻨﻬﺎ و ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت دﻳﻨﺸﺎن اﻳﻤﻦ اﺳﺖ و ﻣـﺎدام ﻛـﻪ ﺟﺰﻳـﻪ دﻫﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫رﻫﻤﺎﻧﺪه را رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻤﺎس ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ‬
‫و ﺧﻴﺎﻧﺖ از آﻧﻬﺎ ﺳﺮ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى از اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺣﻘﻮق وى ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎﺳـﺖ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺮود در اﻣﺎﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﮕﺎه ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ را دﺷﻨﺎم ﮔﻮﻳﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﻴﻨﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﻪ او را ﺑﺰﻧﺪ ﺧﻮﻧﺶ ﺣﻼل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮاد ﺑﻦ ﻗﻄﺒﻪ و ﻫﻨﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﻋﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﻬﺎس ﺷـﺎﻫﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻣﺪاﺋﻨﻰ ﮔﺮﮔﺎن در اﻳﺎم ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰام ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﭙﻬﺒﺬ درﺑﺎره ﺻﻠﺢ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑـﺮاى او ﻗـﺮارى ﻧﻬـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺨﻦ از‬
‫ﻳﺎرى و ﻛﻤﻚ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻳﺪ اﻳﻦ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻛﺮد و ﺑﺮاى وى ﻣﻜﺘـﻮﺑﻰ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن اﺳـﺖ ﺑـﺮاى ﻓﺮﺧـﺎن‪ ،‬اﺳـﭙﻬﺒﺪ ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑـﺮ ﻃﺒﺮﺳـﺘﺎن و‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﮔﻴﻼن و ﻣﺮدم دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎن ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻰ ﻛﻪ دزدان و ﻣﺮدم اﻃـﺮاف ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﺎز‬
‫دارى و ﻳﺎﻏﻰ ﻣﺎ را ﭘﻨﺎه ﻧﺪﻫﻰ و از ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮز ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار درم‬
‫از ﻧﻮع درﻣﻬﺎى ﺳﺮ زﻣﻴﻨﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺗـﻮ ﻫﺠـﻮم آرد و‬
‫ﺑﻰ اﺟﺎزهات ﺑﺮ ﺗﻮ درآﻳﺪ‪ .‬راه ﻣﺎ ﺑﻄﺮف ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﺎزه‪ ،‬اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ و راه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‪ .‬ﻓـﺮارى ﻣـﺎ را‬
‫ﭘﻨﺎه ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﺎ ﺗﻤﺎس ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺮدﻳﺪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و ﺷـﻤﺎ ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻮاد ﺑﻦ ﻗﻄﺒﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ و ﻫﻨﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﺮادى و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ اﺳﺪى و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﻋﺒﻴـﺪ اﺳـﺪى و‬
‫ﻋﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻧﻬﺎس ﺑﻜﺮى ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ آذرﺑﻴﺠﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪208‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎر دوم ﻫﻤﺪان را ﮔﺸﻮد و از واجرود ﺳﻮى رى رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻤﺎك ﺑـﻦ‬
‫ﺧﺮﺷﻪ اﻧﺼﺎرى را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻪ آذرﺑﻴﺠﺎن ﻓﺮﺳﺘﺪ و او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻘﺐ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗـﺎ رى ﮔﺸـﻮده‬
‫ﺷﺪ آﻧﮕﺎه وى را از رى رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﺳﻤﺎك ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﻜﻴﺮ راه آذرﺑﻴﺠﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ و ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ از ﻣﺎﻟﺪاران ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﺎ ﺗـﻮاﻧﮕﺮى ﺑـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ آﻣـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺑﻜﻴﺮ را رواﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﻣﻴﺬان رﺳﻴﺪ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ ﭘﺴﺮ ﻓﺮﺧﺰاد ﻛﻪ از واجروذ ﻫﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ وى ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ در آذرﺑﻴﺠﺎن ﻛـﺮد‪ .‬و ﭼـﻮن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ ﺧـﺪا ﺳـﭙﺎه‬
‫اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﺑﻜﻴﺮ او را ﺑﻪ اﺳﻴﺮى ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﺳـﻔﻨﺪﻳﺎذ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺻـﻠﺢ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ دوﺳـﺖ دارى ﻳـﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ؟«‬
‫ﺑﻜﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﻠﺢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻬﺪار ﻛﻪ ﻣﺮدم آذرﺑﻴﺠﺎن اﮔﺮ ﻣﻦ از ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻧﻜﻨﻢ ﻳـﺎ ﻧﻴـﺎﻳﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺳﻮى ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎى اﻃﺮاف روﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻗﺒﺞ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن روم‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺣﺼـﺎرى ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻣﺪﺗﻬﺎ در ﺣﺼﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﺑﻜﻴﺮ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و او ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺳﻴﺮ ﺑﻮد و وﻻﻳـﺖ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺷـﺪ ﺑﺠـﺰ‬
‫ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ رﺳﻴﺪ‪ -‬اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ ﻫﻤﭽﻨﺎن در اﺳﺎرت ﺑﻮد ‪ -‬ﺳـﻤﺎك ﻫﻤـﻪ ﻧﺎﺣﻴـﻪ‬
‫ﻣﺠﺎور ﺧﻮد را ﮔﺸﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺠﺎور ﺧﻮد را ﮔﺸﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺳﻤﺎك ﭘﻴﺶ ﺑﻜﻴﺮ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺰاح ﺑﺎ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮ و ﻋﺘﺒﻪ دو ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﭼﻪ ﻛـﻨﻢ؟ اﮔـﺮ ﺑـﻪ دﻟﺨـﻮاه‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻰروم و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺬارم اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻤﺎن و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﺘﺒﻪ‬
‫ﺑﺮو ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﻢ زﻳﺮا ﻫﺮ دوﺗﺎن را رﻫﺎ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﻣﻰروم ﻛﻪ از اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن از ﻋﻤﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻣﻌﺎف ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﺑﻄﺮف ﺑﺎب ﭘﻴﺶ رود و‬
‫ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻬﺪ‪ .‬و او ﻋﺘﺒﻪ را ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻔﺘﻮح ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎر و ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ را ﺑﻪ ﻋﺘﺒـﻪ داد‬
‫ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ را‪ -‬اﺑﻮ دﺟﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻔﺘـﻮح ﺑﻜﻴـﺮ ﮔﻤﺎﺷـﺖ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ آذرﺑﻴﺠﺎن را ﺑﻪ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺮام ﭘﺴﺮ ﻓﺮﺧﺰاد راه ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﺮاى ﺗﻌـﺮض وى‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻋﺘﺒﻪ او را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﺑﻬﺮام ﻓﺮارى ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺑﻬﺮام و ﻣﻬﺮﺑﻪ ﺑﻪ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎذ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺑﻜﻴﺮ اﺳـﻴﺮ ﺑـﻮد ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﻛﻨـﻮن ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ« و ﺑﺎ ﺑﻜﻴﺮ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن آرام ﺷﺪ و ﺑﻜﻴﺮ و ﻋﺘﺒﻪ اﻳﻦ را‬
‫ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رواﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪209‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻜﻴﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮد را زودﺗﺮ از ﻋﺘﺒﻪ ﮔﺸﻮده ﺑﻮد و از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻬﺮام را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛـﺮد و ﺻـﻠﺢ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺮدم آذرﺑﻴﺠﺎن ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻜﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ وى ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم آذرﺑﻴﺠﺎن‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬از دﺷﺖ و ﻛﻮه و اﻃﺮاف و درهﻫﺎ و اﻫﻞ دﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎ و دﻳﻨﻬـﺎ و ﺗﺮﺗﻴﺒـﺎت‬
‫دﻳﻦ ﻫﻤﮕﻴﺸﺎن در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﺮط آﻧﻜـﻪ ﺟﺰﻳـﻪ ﺑﺪﻫﻨـﺪ ﺑﻘـﺪر ﺗﻮاﻧﺸـﺎن‪ .‬ﺑـﺮ ﻛـﻮدك و زن‬
‫ﺑﻴﻤﺎرى ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻛﻒ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻋﺎﺑﺪ ﺧﻠﻮتﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻛـﻒ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎن ﺑﺮاى ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺳـﭙﺎﻫﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛـﺲ از آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻟﻰ‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺷﻮد ﺟﺰﻳﻪ آن ﺳﺎل از او ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛـﻪ ﺑـﺮود‬
‫در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺎه ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‬
‫ﺟﻨﺪب ﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻟﻴﺜﻰ و ﺳﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ اﻧﺼﺎرى ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬ﺣﻠﻮاﻳﻰ را ﻛﻪ ﻫﺪﻳﻪ ﻋﻤﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮد‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤـﺮ ﻣﻘـﺮر‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﻋﺎﻣﻼن وى ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﭘﻴﺶ وى روﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻨﺴﺎن آﻧﻬﺎ را از ﺳﺘﻢ ﺑﺎز ﻣﻰداﺷـﺖ و ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎر‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﻓﺘﺢ ﺑﺎب در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺘﻪ راوﻳﺎن ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﭘﺲ ﺑﺮد و ﺳﺮاﻗﺔ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻛﻪ ذو اﻟﻨﻮر ﻟﻘﺐ داﺷﺖ ﺳﻮى‬
‫ﺑﺎب ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ذو اﻟﻨﻮن ﻟﻘﺐ داﺷﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ‬
‫اﺳﻴﺪ ﻏﻔﺎرى را ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻟﻴﺜﻰ را ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از رﺳـﻴﺪن ﺳـﺮاﻗﺔ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎب ﺑﻮد ﺑﺮاى ﭘﻬﻠﻮى دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاﻗﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺑـﻪ ﺳـﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﺮاﻗﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از ﭘﻰ او روان ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ از آذرﺑﻴﺠﺎن ﺑﺮون ﺷـﺪ‬
‫و راه ﺑﺎب ﮔﺮﻓﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻴﻬﺎى آن ﺑﻪ ﺑﻜﻴﺮ رﺳﻴﺪ و او را ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﺳﭙﺎه ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﺎ آراﻳﺶ وارد دﻳﺎر ﺑﺎب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وى را از ﺟﺰﻳﺮه رواﻧﻪ ﻛﺮد و زﻳﺎد ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎى‬
‫وى ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ در دﻳﺎر ﺑﺎب ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎه رﺳﻴﺪ )در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺎه آﻧﺠﺎ ﺷﻬﺮ ﺑـﺮاز ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﺑﻮد و ﺑﺮ آن ﻣﺮز ﺑﻮد و اﺻﻞ وى از ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﺷﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺗﺒﺎه ﻛـﺮد و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪210‬‬

‫ﺷﺎم را از آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻟﻰ ﻛﺮد( ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ آﻳـﺪ و او اﻣـﺎن داد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻢ و اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺣﺮﻣـﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر اﻧﺘﺴـﺎب ﻧﺪارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮد ﺻﺎﺣﺐ اﻋﺘﺒﺎر و ﺧﺮد ﺑﻪ اﻣﺜﺎل اﻳﻨﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻋﺘﺒﺎر و رﻳﺸﻪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﺒﺞ و ارﻣﻦ ﻧﺴﺒﺘﻰ ﻧﺪارم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ دﻳﺎر ﻣﻦ و ﻗﻮم ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ اﻛﻨـﻮن از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ و دل ﻣﻦ ﺳﻮى ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣـﺎ و ﺷـﻤﺎ را ﻣﺒـﺎرك ﺑـﺪارد‪ ،‬ﺟﺰﻳـﻪ ﻣـﺎ از‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻇﻔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ زﺑﻮن ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷـﻤﻦ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻦ ﻣﺮدى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗـﻮ رﺳـﻴﺪه ﺳـﻮى او ﺑـﺮو« و او را ﻋﺒـﻮر داد‬
‫ﻛﻬﺴﻮى ﺳﺮاﻗﻪ رﻓﺖ و ﺑﺎ وى ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻗﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻳﻦ درﺑﺎره ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮓ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ رﺳـﻢ ﺷـﺪ و آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺟﺰﻳـﻪ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ داد ﻣﻴﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺰﻳﻪ آن ﺳﺎل از آﻧﻬﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻗﻪ اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه داد و ﻧﻴﻜﻮ ﺷﻤﺮد‪ .‬از ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط آن ﻋﺮﺻﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ارﻣﻨﻰ در آن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ از ﻓﺎر ﻛﻪ در اﻃﺮاف آن ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ و ﻫﺠﻮم‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻘﻴﻢ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺳﻮى ﻛﻮﻫﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ و از ﺳﻜﻮﻧﺖ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ و در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺟﺰ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ آذوﻗﻪ ﻣﻰآوردﻧﺪ ﻛﺲ ﻣﻘﻴﻢ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫از ﺳﺮاﻗﺔ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻗﺔ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮاز و‬
‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ارﻣﻴﻨﻴﻪ و ارﻣﻨﻴﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎ و دﻳﻨﺸﺎن را اﻣﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ زﻳﺎن ﻧﺒﻴﻨﻨـﺪ و‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ارﻣﻴﻨﻴﻪ و اﺑﻮاب‪ ،‬از ﻣﻘﻴﻢ و ﻛﻮچ و ﻫﺮ ﻛﻪ اﻃﺮاﻓﺸﺎن ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻣﻴﺒﺎﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﻫﺠﻮﻣﻰ رخ دﻫﺪ راﻫﻰ ﺷﻮﻧﺪ و دﺳﺘﻮر وﻻﻳـﺖ دار را‪ ،‬ﻫﺠـﻮم ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﺟﺰﻳﻪ از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺷﺪن ﺑﺠﺎى ﺟﺰﻳﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم‬
‫آذرﺑﻴﺠﺎن ﻋﻬﺪهدار ﺟﺰﻳﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺷﻮﻧﺪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ و ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻰ ﻳﻚ روز ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪211‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺮﺿﻰ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﻧﻮﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﭘﺲ از آن ﺳﺮاﻗﻪ‪ ،‬ﺑﻜﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ و ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ و ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎى اﻃﺮاف ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﺑﻜﻴﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ را ﺑﻪ ﺗﻔﻠﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ‬
‫را ﺳﻮى ﻛﻮهﻧﺸﻴﻨﺎن اﻻن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻗﻪ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ و ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻳﻦ ﻛﺴﺎن را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛـﺎر ﺑـﻪ آن‬
‫ﺻﻮرت ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﻰ ﻟﻮازم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﺮزى ﺑﺰرگ ﺑﻮد و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﺰرگ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و‬
‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﺟﻨﮓ را رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼم را ﺧﻮش دﻳﺪﻧﺪ ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻤﺮد و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺮاﻗﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺳﻮى آن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﮕﺸﻮد ﻣﮕـﺮ ﺑﻜﻴـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻮﻗﺎن را ﺑﺸﻜﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ اﻳـﻦ اﻣﺎﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻜﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﻣﻮﻗـﺎن‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻗﺒﺞ ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﺟﺎﻧﻬﺎ و دﻳﻨﺸﺎن و رﺳﻮﻣﺸﺎن اﻳﻤﻦ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺰﻳﻪ از‬
‫ﻫﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﻳﻚ دﻳﻨﺎر‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻬﺎى آن‪ ،‬و ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻰ و رﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﻬﻤﺎﻧﻰ ﻳـﻚ روز و‬
‫ﺷﺐ‪ .‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﻣﺎﻧﻨﺪ و و اﻳﻦ ﺑﻌﻬﺪه ﻣﺎﺳﺖ و ﻳـﺎرى از ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻰﺟﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺧﻠﻠﻰ از آﻧﻬﺎ ﻋﻴﺎن ﺷﺪ اﻣﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻞ اﻧﺪازان را‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ و وﮔﺮﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎخ ﺑﻦ ﺿﺮار و رﺳﺎس ﺑﻦ ﺟﻨﺎدب و ﺣﻤﻠﺔ ﺑﻦ ﺟﻮﻳﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺖ و‬
‫ﻳﻜﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﺳﺮاﻗﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ را ﺑـﺮ ﻣـﺮز‬
‫ﺑﺎب واﮔﺬاﺷﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺗﺮﻛﺎن رود‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه روان ﺷﺪ و از ﺑﺎب ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻫﻨﮓ ﻗﻮم ﺑﻠﻨﺠﺮ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﻦ راﺿﻰاﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮى ﺑﺎب ﻣﺎ را آﺳﻮده ﮔﺬاردﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻰ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ در دﻳﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺨـﺪا‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻣﻴﺮﻣﺎن اﺟﺎزه ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻦ دﻫﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻮم ردم ﻣﻰرﺳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻗﻮاﻣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﮔﺮوﻳـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺣﻴﺎ و ﺑﺰرﮔﻮارى داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﻴﺎ و ﺑﺰرﮔﻮارﻳﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰوده و اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪212‬‬

‫و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻇﻔﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮﺷﺎن دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﺷﺎن‬
‫ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ از ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺮدﻧﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺑﻠﻨﺠﺮ ﻏﺰاﻳﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﻰ ﺑﻴﻮه ﻧﺸﺪ و ﻛﻮدﻛﻰ ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺸﺪ و ﺳـﭙﺎه‬
‫وى ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺑﻴﻀﺎ ﺗﺎ دوﻳﺴﺖ ﻓﺮﺳﻨﮕﻰ ﺑﻠﻨﺠﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻏﺰا رﻓﺖ و ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ و در اﻳﺎم ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻏﺰاﻫﺎ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺮﺗﺪﺷﺪﮔﺎن را ﺑﻜﺎر ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدن دﻧﻴﺎ ﻃﻠﺒﺎن ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﺒﺎﻫﺸﺎن را ﺑﻴﻔﺰود و ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺳـﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و او ﺑـﻪ ﺗﻤﺜﻴـﻞ ﺷـﻌﺮى‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﻦ و ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻰ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺳﮕﺶ را ﭼﺎق ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺶ و ﻧﺎﺧﻦ ﺳﮓ وى را زﺧﻤﻰ ﻛﺮد«‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺳﻮى ﺗﺮﻛﺎن رﻓﺖ ﺧﺪا ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺗﺮﻛـﺎن ﺑـﺮ ﺿـﺪ او‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮﺋﺖ آورده ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ «.‬و ﺣﺼـﺎرى ﺷـﺪﻧﺪ و ﻓـﺮارى‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻇﻔﺮ ﺑﺎز آﻣﺪ و اﻳﻦ در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ در اﻳﺎم ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﺎن ﻏﺰاﻫﺎ داﺷﺖ و ﻇﻔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻜﺎر ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺗﺮﻛﺎن‬
‫رﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻤﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﺪﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻣﺮگ ﻧﺪارﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﺪ« ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮى ﺗﻴﺮى ﺑﻪ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زد و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﻳﺎران وى ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺗﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕـﻰ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎدى از دل ﻓﻀﺎ ﻧﺪا داد‪» :‬ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﻋﺪهﮔﺎه ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﮕﺮﻓـﺖ‬
‫و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻣﻨﺎدى از دل ﻓﻀﺎ ﻧﺪا داد‪» :‬ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺻﺒﻮرى ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺗﺮس از ﻣﺎ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ«‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﺮدم روان ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎن و اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه دوﺳﻰ ﺳﻮى ﮔﻴﻼن رﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از اﻳـﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ ﺗﺮﻛـﺎن‬
‫ﺟﺮات ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ را ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ آن ﻃﻠـﺐ ﺑـﺎران‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺮ ﺑﻦ ﺛﻠﺞ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در ﺑﺎب‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ رﻓﺘﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮاز ﭘـﻴﺶ وى ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺮدى ﭘﺮﻳﺪه رﻧﮓ ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ آﻣﺪ و ﭘﻬﻠﻮى ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﻧﺸﺴﺖ )ﻣﻄﺮ ﻗﺒﺎﻳﻰ از ﺑﺮد ﻳﻤﻨﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫‪213‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آن ﺳﺮخ ﺑﻮد و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻴﺎه ﻳﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﺮخ ﺑﻮد و زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻴﺎه( و ﺳـﺨﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮاز ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻰ اﻳﻦ ﻣﺮد از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺳﻮى ﺳﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاﻳـﻢ ﻛـﻪ ﺑﺒﻴﻨـﺪ وﺿـﻊ آن ﭼﻴﺴـﺖ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ آن ﻛﻴﺴﺖ؟ و ﻣﺎﻟﻰ ﻓﺮاوان ﺗﻮﺷﻪ راه او ﻛﺮدم و ﺑﻪ ﺷـﺎه ﻣﺠـﺎور ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻢ و ﻫﺪﻳـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدم و از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﺠﺎور ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﺪ و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﺎﻫﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﻦ او و ﺳﺪ ﻫﺪﻳﻪاى ﻫﻤﺮاه وى ﻛﺮدم‬
‫و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺎه ﻫﺪﻳﻪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اوﺳﺖ و ﺑﺮاى وى ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ آن وﻻﻳﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى رﻓﺖ و ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺎه ﺑﺎز ﻳﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻋﻘﺎب ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﺣﺮﻳـﺮى ﺑـﺪو‬
‫داد و ﺑﺎزﻳﺎر از او ﺗﺸﻜﺮ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻧﺰد ﺳﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ دو ﻛﻮه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺪى ﻣﺎ ﺑﻴﻦ آن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ دو‬
‫ﻛﻮه ﺑﻮد و ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶ ﺳﺪ ﺧﻨﺪﻗﻰ ﺑﻮد ﺳﻴﺎﻫﺘﺮ از ﺷﺐ از ﺑﺲ ﻛﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ در آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و دﻗﺖ ﻛﺮدم و آﻣﺪم ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮدم‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺒﺮ ﻛﻦ ﺗـﺎ ﭘـﺎداش‬
‫ﺗﺮا ﺑﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻘﺮب ﺧﺪا ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﭼﻴـﺰى را ﻛـﻪ دارد در اﻳـﻦ دره‬
‫ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﺎره ﮔﻮﺷﺘﻰ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﺒﺮﻳﺪ و در ﮔﻮدال اﻓﻜﻨﺪ و ﻋﻘﺎب ﺳـﻮى آن ﺟﺴـﺖ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﮔـﺮ‬
‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻪ رﺳﺪ آﻧﺮا ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ و اﮔﺮ ﺑﺪان ﻧﺮﺳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻘﺎب ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ در ﭘﻨﺠﻪﻫﺎى آن ﺑﻮد و ﻳﺎﻗﻮﺗﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬اﻳﻨﻚ آن‬
‫ﻳﺎﻗﻮت اﺳﺖ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز داد ﻛﻪ ﺳﺮخ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ آﻧﺮا ﺑﮕﺮﻓﺖ و در آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﭘﺲ‬
‫داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ‪ ،‬از اﻳﻦ وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎب‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﻛﻪ ﺧﺼﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﺧﺴﺮو دوﺳﺖ دارم‪ ،‬اﮔﺮ زﻳﺮ ﺗﺴﻠﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدم و ﺧﺒﺮ اﻳﻦ ﻳﺎﻗﻮت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰرﺳﻴﺪ از ﻣﻦ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻣـﺎدام‬
‫ﻛﻪ درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﺎه ﺑﺰرﮔﺘﺎن درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺗﺎب ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎرد‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ رو ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﺿﻊ اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ اﻳﻦ ﻣﺮد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ او در ﺟﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﺮد ﻣﻄﺮ ﺑﻦ ﺛﻠﺞ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﻣﺮد ﺳـﺨﻦ‬
‫راﺳﺖ آورد ﻛﻪ دﻗﺖ ﻛﺮده و دﻳﺪه اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺻﻔﺖ آﻫﻦ و روى را آورده ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺟ ‪‬ﻌ َﻠﻪ‪ ‬ﻧﺎراً‪ ،‬ﻗﺎل آﺗُـﻮﻧ‪‬ﻲ أُﻓْـﺮِغْ ‪‬ﻋ َﻠﻴ‪‬ـﻪ‪‬‬
‫ﺣﺘﱠﻰ إِذا ‪‬‬
‫ﺼﺪ‪َ ‬ﻓ ‪‬ﻴﻦِ ﻗﺎل ا ْﻧ ُﻔﺨُﻮا ‪‬‬
‫ﺣﺘﱠﻰ إِذا ﺳﺎوى ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﻦَ اﻟ ‪‬‬
‫ﺤﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ‬‬
‫»آﺗُﻮﻧ‪‬ﻲ ز‪ ‬ﺑﺮَ ا ْﻟ ‪‬‬
‫‪‬ﻗﻄْﺮاً ‪«96 :18‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ آرﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻮن ﻣﻴﺎن دو دﻳﻮاره ﭘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺮا ﺑﮕﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ آرﻳﺪ ﺗﺎ روى ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺮ آن ﺑﺮﻳﺰم« ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاز ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺎى ﻫﺪﻳﻪ ﺗﻮ ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ وﻻﻳﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار و در وﻻﻳﺘﻬﺎى دور ﺳﻪ ﻫﺰار ﻫﺰار«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪214‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ رﻓﺖ و ﺑﺎ ده ﻫـﺰار ﻛـﺲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن وارد دﻳـﺎر‬
‫روﻣﻴﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ وﻓﺎت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮوان ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ وى ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻳﻤﻦ ﻳﻌﻠـﻰ ﺑـﻦ‬
‫اﻣﻴﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺎﻣﻼن وى ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﭘﻴﺶ ﻳﺎدﺷﺎن‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻔﺘﻮح ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﺗﻐﻴﻴﺮ آورد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺎر ﻳﺎﺳﺮ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﺳﺮاﻗﻪ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮه ﺑﺴـﻴﺎرﻧﺪ و ﺧـﺮاج درﻳـﺎﻓﺘﻰ‬
‫ﻛﻤﺸﺎن اﺳﺖ و از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دو ﻣﺎه ﻳﺎ ﻣﺎ ﺳﺒﺬان را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ از اﻳـﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻃﺮف ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ راﻣﻬﺮﻣﺰ و اﻳﺬه‪ ،‬ﺧﺎص ﻣﺎ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻜﻰ در ﻣﻮرد آن‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﻫﺮ دو را ﮔﺸﻮده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺎ ﻛﺎر آﻧﺠﺎ ﭼﻪ ﻛﺎر؟«‬
‫ﻋﻄﺎرد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺑﻨﺪه ﮔﻮش ﺑﺮﻳﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺎ را ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻦ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﮕﺮى دوﺳﺖ دارم ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻰ‪ «.‬و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻴﺰى ﻧﻨﻮﺷﺖ و او‬
‫را دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ در ﻛﺎر ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ دو وﻻﻳﺖ اﺻﺮار ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﻛﻪ وى ﻣﺮدم راﻣﻬﺮﻣﺰ و اﻳﺬه را ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﻧﻌﻤﺎن وﻗﺘﻰ ﻛﺲ‬
‫ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺷﺎﻫﺪان‪ ،‬دو وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻫﻜﺪه اﺻﻔﻬﺎن ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺟﻰ ﺑﻮد و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻋﻤـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ را ﮔﺸﻮده ﺑﻮد دﻋﻮى آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻳﺪ ﻣﺎ وﻻﻳﺖ را ﮔﺸﻮده ﺑﻮدﻳﻢ و ﺷﻤﺎ را در ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫دادﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ذﻣﻪ ذﻣﻪ ﻣﺎﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺼﺮﻳﺎن ﺟﻨﮕﺎور ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﭘﻴﺶ از ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺎ را از ﺳﻮاد و اﻃﺮاف‬
‫ﻛﻪ در ﻓﺘﺢ آن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎه رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻴﺪﻫﻴﺪ؟«‬
‫‪215‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﻫﻢ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻴﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دو ﻣﺎه را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﻴﻢ؟«‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺻﻼح ﻣﻴﺪاﻧﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻦ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﺎه دﻳﻨﺎر و ﻣﻬﺮﮔﺎﻧﻘﺪق را ﺑﻪ ﺳﻮاد ﺑﺼﺮه اﻓﺰود و اﻳﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻳﺎن ﺟﻨﮕﺎور ﭘـﻴﺶ از ﻗﺎدﺳـﻴﻪ و‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻰ را از ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑـﺮد‪ .‬ﭘـﻴﺶ از او‬
‫ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﻳﻜﻰ از روﺳﺘﺎﻫﺎى ﺣﻤﺺ ﺑﻮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻧﺮا وﻻﻳﺘﻰ ﻛﺮد و ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه را آﻧﺠﺎ ﻣﻘـﺮ داد و از‬
‫ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻋﺮاق‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻣﻮﺻﻞ و ﺑﺎب را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﺟﺰﻳﺮه و ﻣﻮﺻﻞ از ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺗـﺮك‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه و ﻣﻮﺻﻞ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎب و آذرﺑﻴﺠﺎن و ﺟﺰﻳﺮه و ﻣﻮﺻﻞ از ﻓﺘﻮح ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻰ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ واﮔﺬار ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮدم ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و او ﺳﺎﻻرى ﺑﺎب را ﺑﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ داد‪ ،‬ﺣﺒﻴـﺐ آن وﻗـﺖ‬
‫در ﺟﺮزان ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺗﻔﻠﻴﺲ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺸـﺎن رﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ آﻣﺪﻧـﺪ و از‬
‫ﺣﺒﻴﺐ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و او ﭘﺲ از ﻣﻜﺎﺗﺒﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻮد در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫از ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻔﻠﻴﺲ ﺟﺮزان‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺮﻣﺰان‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺑﺼـﻠﺤﻴﺪ و ﻣـﻦ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻔﻠﻰ ﭘـﻴﺶ ﻣـﺎ آﻣـﺪ و ﭘﻴـﺎم‬
‫آورد و ﻛﺎرى را ﻛﻪ ﺑﺮاى آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﻔﻠﻰ از ﻃﺮف ﺷﻤﺎ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻨﺪار ﺷﻤﺎ ﻣﺎ اﻣﺘﻰ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺎ را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و از ﭘﺲ ﻛﻤﻰ و زﺑﻮﻧﻰ و ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺗﻔﻠﻰ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻨﺪ ﺻﻠﺢ را ﻧﺎﺧﻮش ﻧﻤﻰدارم‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﺰء ﺳﻠﻤﻰ را ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ اﺳـﺖ و اﻫـﻞ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و اﻫﻞ ﻗﺮآن‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ وى ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ ،‬اﮔـﺮ رﺿـﺎﻳﺖ داﺷـﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ دﻫﺪ و اﮔﺮ ﻧﺎﺧﻮش داﺷﺘﻴﺪ اﻋﻼم ﺟﻨﮓ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺪا ﺧﻴﺎﻧﺘﻜـﺎران را دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫**‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﺗﻔﻠﻴﺲ ﺟﺮزان‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺮﻣﺰ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ‬
‫و ﻣﺎﻟﻬﺎ و دﻳﺮﻫﺎ و ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ و ﻧﻤﺎزﻫﺎى ﺷﻤﺎ اﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻘﺎرت ﺟﺰﻳـﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪارى دﻳﻨﺎرى ﺗﻤﺎم‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺿﺪ دﺷﻤﻦ ﺧﻮدﺗﺎن و ﻣـﺎ ﻳـﺎرى‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪216‬‬

‫دﻫﻴﺪ و ﻋﺎﺑﺮان را ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﺎ ﻏﺬاى ﺣﻼل اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻧﻮﺷـﻴﺪﻧﻰ ﺣﻼﻟﺘـﺎن ﻣﻬﻤـﺎن ﻛﻨﻴـﺪ و‬
‫راﻫﺒﺮى ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ زﻳﺎن ﻫﻴﭽﻜﺪاﻣﺘﺎن ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﺳﻼم آوردﻳﺪ و ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻳﺪ و زﻛﺎت دادﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮادران دﻳﻨﻰ و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﺎﻳﻴﺪ و اﮔـﺮ‬
‫از ﺧﺪا و رﺳﻮﻻﻧﺶ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ و ﺣﺰﺑﺶ ﺑﮕﺮدﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﻋﻼم ﺟﻨﮓ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎران را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ و ﺣﺠﺎج و ﻋﻴﺎض ﺷﺎﻫﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺑﺎح ﻧﻮﺷﺖ و ﺧـﺪا و ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن‬
‫وى را ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﻬﺎدت ﺧﺪا ﺑﺲ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻋﻤﺎر را از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﺑﻘﻮﻟﻰ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﻋﺎﻣـﻞ آﻧﺠـﺎ ﻛـﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘـﺎر‬
‫واﻗﺪى را در اﻳﻦ ﺑﺎره از ﭘﻴﺶ ﻳﺎد ﻛﺮدهام‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻋﺰل ﻋﻤﺎر‬
‫از ﭘﻴﺶ ﭼﻴﺰى از ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺰل وى را ﻳﺎد ﻛﺮدم و اﻛﻨﻮن ﺑﻘﻴﻪ آﻧﺮا ﺑﻴﺎرم‪.‬‬
‫ﺳﻴﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﻋﻄﺎرد و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻋﻤﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ وى اﻣﻴـﺮ ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﻟﻴﺎﻗﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارد و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺨﻼف او ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺎر ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎ و او ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وى ﺳﺨﺖﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و او ﺑﻨﺎﻟﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اى اﺑﻮ اﻟﻴﻘﻈﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻟﻴﺪن از ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﻣﺎرت را ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪم و ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺷﺪهام‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻰ ﻋﻤﻮى ﻣﺨﺘﺎر و ﺟﺮﻳﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره او ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ او ﻧﺒﻮد و ﻋﻤﺎر را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻰ اﻟﻄﻔﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻣﻌﺰوﻟﻰ ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا وﻗﺘﻰ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺪم ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﺸﺪم‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺰول ﺷﺪم ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪم‪«.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪام ﻳـﻚ از دو ﻣﻨﺰﻟﮕـﺎه را ﺑﻬﺘـﺮ ﻣﻴﺪاﻧﻴـﺪ؟« ﻣﻘﺼـﻮد ﻛﻮﻓـﻪ و‬
‫ﻣﺪاﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﻤﺎ ﻣﻰﭘﺮﺳﻢ اﻣﺎ ﺑﺮﺗﺮى ﻳﻜﻰ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮى از ﭼﻬﺮهﻫﺎى ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻢ«‬
‫ﺟﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻧﺰدﻳﻚ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎى ﺳﻮاد ﺑﻪ دﺷﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻨﺰل دﻳﮕﺮ ﭘﺮ از ﺑﻴﻤـﺎرى‬
‫و ﺳﺨﺘﻰ و ﻣﮕﺲ ﺷﻂ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ از او دروﻏﮕﻮﺗﺮى‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬از اﻣﻴﺮﺗﺎن ﻋﻤﺎر ﭼﻪ ﻣﻰداﻧﻴﺪ؟«‬
‫‪217‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺟﺮﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻧﺪارد و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻤﻰداﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻤﻴﺪاﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪاى‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺎر ﺗﺮا ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪام؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺣﻴﺮه و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻴﺮه رﻓﺖ و آﻣﺪ دارﻧﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻛﺠﺎ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﺑﺎﺑﻞ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎد آﻧﺮا در ﻗﺮآن ﺷﻨﻴﺪهاى؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻛﺠﺎ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﻣﺪاﻳﻦ و اﻃﺮاف آن‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﻣﺪاﻳﻦ ﻛﺴﺮى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻛﺠﺎ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آن«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺪاﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ وى را از ﻛﻮﻓﻪ ﻋﺰل ﻛﺮد ﺳﭙﺲ او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ وﻗﺘـﻰ ﺗـﺮا ﻋـﺰل ﻛـﺮدم ﻏﻤـﻴﻦ‬
‫ﺷﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا وﻗﺘﻰ ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدى ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﺸﺪم‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﻋﺰﻟﻢ ﻛﺮدى ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻛﺎر ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻌ َﻠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬اﻟْﻮارِﺛ‪‬ﻴﻦَ ‪«5 :28‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻌ َﻠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬أَ ‪‬ﺋ ‪‬ﻤﺔً و‪َ ‬ﻧ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻌﻔُﻮا ﻓﻲ ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ و‪َ ‬ﻧ ‪‬‬
‫ﺳ ُﺘ ْ‬
‫و‪ُ ‬ﻧﺮِﻳﺪ‪ ‬أَنْ َﻧ ‪‬ﻤﻦﱠ ‪‬ﻋﻠَﻰ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ ا ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﺮ آن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ زﺑﻮن ﺑﺸﻤﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮدن دﻣﻨـﺖ ﻧﻬـﻴﻢ و وارﺛﺎﻧﺸـﺎن‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ذﻓﺮه ﻧﻤﺮى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش رواﻳﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى‬
‫ﻋﻤﺎر از وﻗﺘﻰ ﻛﻪ آﻣﺪهاى در ﺑﺎره ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮو ﻛﺎر دارى ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﺑﺎﻟﻰ؟ ﺑﺨﺪا رﻓﺘﺎرت ﺗﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻪاى ﺳﺨﺖ ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻋﻤﺮت دراز ﺷﻮد ﻣﺴﺖ ﻣﻰﺷﻮى و ﭼﻮن ﻣﺴﺖ ﺷﺪى ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘـﻰ از‬
‫ﺧﺪا ﻣﺮگ ﺑﺨﻮاه«‬
‫آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻰ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪218‬‬

‫ﭘﺲ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را از ﭘﺲ ﻋﻤﺎر ﺳﺎﻻر ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﻏﻼﻣﺶ ﻋﻠﻒ ﻣﻰﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻰ داﺷﺘﻢ آﻧﻬـﺎ را ﻣـﺮﺟﺢ داﺷـﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺨـﺪا از آن روى‬
‫ﺷﺎﻫﺪان ﺑﺼﺮه را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻜﺮدم ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬اﮔﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻜﻮﻳﻰ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻣﻴﻨﻬﺎى ﻣﺎ را ﺗﻮ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدى و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻰ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﻼﻣﻰ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺎ داد و ﺳﺘﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ او را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ را ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻋﺰل اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﺆﻣﻦ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﺟﻮاب ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺪادﻧﺪ از آﻧﻬﺎ دور ﺷﺪ و ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﺑﺨﻔﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻴﺪار ﺷﺪ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑـﻮده ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدهاى‪ .‬آﻳﺎ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺪى ﺑﻮده؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑﺪﺗﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﻻرى رﺿـﺎﻳﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ و ﺳـﺎﻻرى از آﻧﻬـﺎ رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﺪارد« و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻠﻤﻪ ﺻﺪ ﻫﺰار را از آن رو ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﻮﻓﻪ را ﻃﺮاﺣـﻰ ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاى ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺎور ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﺎران ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎرى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮﻓﺘﺎرى‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺘﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺸﻮرﺗﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﻣﻐﻴﺮه ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬ﺿﻌﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺿﻌﻒ وى ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗﻮ‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻀﻴﻠﺘﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى وى ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺿﺮر و ﻧﻔﻊ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫و ﻋﻤﺮ او را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻐﻴﺮه را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓـﻪ ﻛﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬در ﺑـﺎره ﮔﻤﺎﺷـﺘﻦ ﻣـﺮدى‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮدى ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺿﻌﻴﻒ اﺳﻼﻣﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد اوﺳﺖ و ﺿﻌﻒ وى ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬
‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد اوﺳﺖ و ﻧﻴﺮوﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻐﻴﺮه ﺗﺮا ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻢ«‬
‫‪219‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻐﻴﺮه ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﻤﺮ درﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ ﻣﺪت دو ﺳﺎل و ﻛﻤﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺮاى رﻓـﺘﻦ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ وداع ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﻜﺎن از ﺗﻮ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪ ﻛﺎران ﺑﻴﻤﻨﺎك«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻌﺪ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻤﺎرد اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ او را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪ و ﺳـﻔﺎرش او را‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫روش ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﺧﻮﻳﺶ را وادار ﻣﻰﻛﺮد در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﺑﻨـﺪ ﻛـﻪ از رﻋﻴـﺖ دور‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺷﺎﻛﻰ ﻓﺮﺻﺘﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و ﺑﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﺟﻨﮓ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬
‫رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ رﻓﺘﻦ اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﻓﺘﻦ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﺒﺐ آن‬
‫ﺳﻴﺮت ﻧﻮﻳﺴﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺧﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬رواﻳﺖ ﺳﻴﻒ ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ وﻗﺘـﻰ ﻣـﺮدم‬
‫ﺟﻠﻮﻻ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭘﺴﺮ ﺧﺴﺮو ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺑـﻮد ﺑـﻪ آﻫﻨـﮓ رى‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺨﺖ رواﻧﻰ ﺑﺮاى وى ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى راه در آن ﻣـﻰﺧﻔـﺖ و ﺑـﺎ ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻔﺖ‪ .‬در راه ﺑﻪ ﮔﺪارى رﺳﻴﺪﻧﺪ و او در ﺗﺨﺖ روان ﺧﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴـﺪارش ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺪاﻧـﺪ و اﮔـﺮ ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﺘﺮ از ﮔﺪار‪ ،‬ﺑﻴﺪار ﺷﺪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺧﺎش ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﻣﺪت ﺑﻘﺎى اﻳﻦ ﻗﻮم را داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و ﺧﺪا ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﻳﻜﺼـﺪ ﺳـﺎل ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻰ‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻔﺰاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﺼﺪ و ده ﺳﺎل‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻔﺰاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻔﺰاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ«‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ وﻗﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﻴﺪار ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻣﺪت ﺑﻘﺎى اﻳﻦ ﻗﻮم ﭼﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﻪ رى رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﺑﺎن ﺟﺎذوﻳﻪ ﺳﺎﻻر آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺗﺎﺧﺖ و او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﺎن ﺟﺎدوﻳﻪ! ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ وﻟﻰ ﺗﻮ ﺷﺎﻫﻰ ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎ ﻛﺮدهاى ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮى اﻓﺘﺎد ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ در ﺑﺎره آﻧﭽـﻪ ﻣـﺮا‬
‫ﻫﺴﺖ و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﻜﺘﻮﺑﻬﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪220‬‬

‫آﻧﮕﺎه اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭼﺮﻣﻬﺎ ﺑﻴﺎورد و در ﺑﺎره ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ رﻗﻌﻪﻫـﺎ ﻧﻮﺷـﺖ و ﻃﻮﻣﺎرﻫـﺎ‬
‫رﻗﻢ زد و اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﭘﺲ داد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ آد ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻜﺘﻮب ﺑﻮد ﺑﺪو داد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ اﺑﺎن ﺟﺎذوﻳﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺰدﮔﺮد از رى ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ او را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷـﺖ و از‬
‫اﺑﺎنﺟﺎذوﻳﻪ ﻓﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ از وى اﻳﻤﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه آﻫﻨﮓ ﻛﺮﻣﺎن ﻛﺮد و ﭼـﻮن آﻧﺠـﺎ رﺳـﻴﺪ آﺗـﺶ ﺑـﺎ وى ﺑـﻮد و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺮا در ﻛﺮﻣﺎن ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن آﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮو رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬آﺗﺶ را ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ در دو ﻓﺮﺳﺨﻰ ﻣﺮو ﺧﺎﻧﻪاى ﺑﺮاى آن ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺴﺘﺎﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻨﺎﻳﻰ ﺑﺮ آورد و در دو ﻓﺮﺳﺨﻰ ﻣﺮو‬
‫ﺑﺒﻮد و ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﻦ ﺷﺪ و ﺑﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ او را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه از ﻣﺮو ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻋﺠﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻧﻮاﺣﻰ ﻧﺎﻣﻔﺘﻮح ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻄﻴـﻊ وى‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻓﺎرس و ﻫﺮﻣﺰان را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن و ﻓﻴﺮزان را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﺎزه ﭘﻴﺸﺮوى داد و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه و ﻛﻮﻓﻪ روان ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮﻧﻬﺎ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و ﻣﻬﺮﮔﺎنﻗﺬق را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪﺟـﻰ را در‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از راه دو ﻃﺒﺲ وارد ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ و ﻫﺮات را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺸﻮد و ﺻﺤﺎر ﺑﻦ ﻓﻼن ﻋﺒﺪى را‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن رﻓﺖ و ﻣﺮف ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺷﺨﻴﺮ را ﺳﻮى ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺣﺴﺎن را ﺳﻮى ﺳﺮﺧﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن اﺣﻨﻒ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن رﺳﻴﺪ ﻳﺰدﮔﺮد آﻫﻨﮓ ﻣﺮوروذ ﻛﺮد و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و اﺣﻨﻒ در‬
‫ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﺰدﮔﺮد از ﻣﺮو روذ ﺑﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺳﻐﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن وى ﺳﻮى ﺧﺎﻗﺎن و ﺷﺎه ﺳﻐﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻳﺎرى ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﻤﻚ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻻر ﺑﺎﺣﻨﻒ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﻋﻠﻘﻤﺔ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﻧﻀﺮى و رﺑﻌﻰ ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ ﺗﻤﻴﻤـﻰ و‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ ﺛﻘﻔﻰ و اﺑﻦ ام ﻏﺰال ﻫﻤﺪاﻧﻰ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻛﻤﻚ رﺳﻴﺪ اﺣﻨﻒ از ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن ﺑـﻪ آﻫﻨـﮓ ﻣـﺮو روذ‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ را آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻮى ﺑﻠﺦ رﻓﺘﻨﺪ و اﺣﻨﻒ از ﭘﻰ آﻧﻬﺎ روان ﺷـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﻠﺦ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ و ﻳﺰدﮔﺮد ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﺧﺪا ﻳﺰدﮔﺮد را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺳـﻮى ﻧﻬـﺮ رﻓـﺖ و از‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻇﻔﺮﺷﺎن داده ﺑﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻠﺦ ﺟﺰو ﻓﺘﻮح ﻣﺮدم ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺗﺎ ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن ﻛـﻪ ﺟـﺰو‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻛﺴﺮى ﺑﻮد ﭘﻴﺎﭘﻰ ﺑﺼﻠﺢ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪221‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﻣﺮو روذ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و رﺑﻌﻰ ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ را ﻛـﻪ ﻣـﺎدرش از اﺷـﺮاف ﻋـﺮب ﺑـﻮد در‬
‫ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮش ﺑﻮد اﮔﺮ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و آﻧﻬـﺎ درﻳـﺎﻳﻰ از‬
‫آﺗﺶ ﺑﻮد«‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﻣﺮدﻣﺶ ﺳﻪ ﺑﺎر از آﻧﺠﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎر ﺳﻮم در ﻫﻢ ﻛﻮﻓﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺧﻮﺷـﺘﺮ دارم‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ رخ دﻫﺪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ‬
‫درﻳﺎﺋﻰ از آﺗﺶ ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا از ﻓﺘﺢ آﻧﻬﺎ آزردهاى ﻛﻪ اﻳﻨﻚ وﻗﺖ ﺧﺮﺳﻨﺪى اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى اﻣﺎ« و دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻳﺖ ﭘﻴﺶ را ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ ﻛﻪ وازع ﻧﺎم داﺷﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ از ﺗﺴﻠﻂ اﺣﻨﻒ ﺑﺮ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن و ﻣﺮوروذ‬
‫و ﺑﻠﺦ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ او اﺣﻨﻒ اﺳﺖ و ﺳﺮور ﻣﺮدم ﻣﺸﺮق اﺳﺖ و ﻧﺎم او را ﺑﻪ ﺧﻄﺎ اﺣﻨﻒ ﻛﺮدهاﻧـﺪ )اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ از آن روﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﺑﻤﻌﻨﻰ ﻧﺮﻣﺨﻮ اﺳﺖ(‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬از ﻧﻬﺮ ﻋﺒﻮر ﻣﻜﻦ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮى آن ﺑﺲ ﻛﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﺗﺴﻠﻂ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ؟ از آن ﻣﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻇﻔﺮﺗﺎن دوام ﻳﺎﺑﺪ ﻣﺒﺎدا از ﻧﻬﺮ ﺑﮕﺬرﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻗﺎن و ﻏﻮزك رﺳﻴﺪﻧﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﻓﺮارى از ﻧﻬـﺮ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺳﻮى آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻗﺎن ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻫﺎن را ﺗﻜﻠﻴـﻒ ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻗﺎن ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺗﺮﻛﺎن روان ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ و ﺳﻐﺪ را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮد و ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻣـﺪ‪ .‬ﻳﺰدﮔـﺮد ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و آﻫﻨﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﺮاﺳﺎن داﺷﺖ و ﺑﻄﺮف ﺑﻠﺦ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و ﺧﺎﻗﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‬
‫ﺳﻮى ﻣﺮوروذ ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﺑﻠﺦ روان ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﺮوروذ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺣﻨﻒ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ اﺣﻨﻒ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻗﺎن و ﻣﺮدم ﺳﻐﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ وى از ﺷﻬﺮ ﺑﻠﺦ ﻋﺒﻮر ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﺷـﺒﺎﻧﻪ در‬
‫اردوى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد ﻣﮕﺮ ﺧﺒﺮى ﺑﺸﻨﻮد ﻛﻪ از آن ﻓﺎﻳﺪه ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻣﺮد ﮔﺬﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻋﻠﻮﻓـﻪاى را ﭘـﺎك‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎه و ﺟﻮ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎ را ﭘﺎى اﻳﻦ ﻛﻮه ﺑﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻧﻬﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و دﺷﻤﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻨﺪق ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻮه ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫آرد و از ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺧﺪا ﻇﻔﺮﻣﺎن دﻫﺪ«‬
‫اﺣﻨﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻳﻦ رأى را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺒﻰ ﺗﺎرﻳﻚ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷـﺪ ﻛﺴـﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ آورد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ اﻧﺪﻛﻴﺪ و دﺷﻤﻨﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﺑﻴﻢ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮔﺮوه اﻧﺪك ﻛﻪ ﺑﻪ اذن ﺧـﺪا ﺑـﻪ ﮔـﺮوه ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪222‬‬

‫ﭼﻴﺮه ﺷﺪه ﻛﻪ ﺧﺪا ﻳﺎر ﺻﺒﻮران اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﻴﺪ‬
‫و ﻧﻬﺮ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن و دﺷﻤﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ و از ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪«،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻟﻮازم آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﻨﻒ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌـﺪاد‬
‫از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اردو زدﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺻـﺒﺤﮕﺎه و ﭘﺴـﻴﻨﮕﺎه ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﺻﺪد ﺑﺮ آﻣﺪ ﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ و از آن ﭘـﺲ ﻛـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺷـﺒﻰ‬
‫ﺑﺠﺎى ﻃﻼﻳﻪدار ﺳﭙﺎه ﺧﻮﺑﺶ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اردوﮔﺎه ﺧﺎﻗﺎن ﺑﺮﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺳﻮارى از ﺗﺮﻛﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﻃﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻃﺒﻞ زد آﻧﮕﺎه در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎد و اﺣﻨﻒ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﺿـﺮﺑﺘﻰ در ﻣﻴﺎﻧـﻪ رد و‬
‫ﺑﺪل ﺷﺪ و اﺣﻨﻒ ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺣﻨﻒ ﺑﺠﺎى ﺗﺮك ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻃﻮق او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛـﺮد‬
‫ﻛﻪ ﺗﺮك اوﻟﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻧﺰدﻳﻚ اﺣﻨﻒ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻰ در ﻣﻴﺎﻧﻪ رد و ﺑﺪل ﺷـﺪ و اﺣﻨـﻒ‬
‫ﺿﺮﺑﺘﻰ زد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺗﺮك دوم اﻳﺴﺘﺎد و ﻃﻮق او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺗﺮك ﺳﻮم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺗـﺮك‬
‫دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد و دورﺗﺮ از ﺟﺎى ﺗﺮك دوم اﻳﺴﺘﺎد و اﺣﻨﻒ ﺑﺪو ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻰ در ﻣﻴﺎﻧﻪ رد و ﺑـﺪل ﺷـﺪ و‬
‫اﺣﻨﻒ ﺿﺮﺑﻰ زد و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺣﻨﻒ ﺳﻮى اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﻛﺲ ﺧﺒﺮدار ﻧﺸﺪ و اﺣﻨﻒ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻢ ﺗﺮﻛﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺳﻮاران ﺗﺮك ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه آﻳﻨـﺪ‬
‫و ﻃﺒﻞ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﻮﻣﻰ ﻣﻰآﻣﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در آن ﺷﺐ ﻧﻴﺰ ﺗﺮﻛﺎن ﭘﺲ از آﻣﺪن ﺳﻮار ﺳﻮم ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ و ﺳﻮاران ﻣﻘﺘﻮل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻗﺎن‬
‫ﻓﺎل ﺑﺪ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺠﺎ دﻳﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪﻳﻢ و اﻳﻦ ﻛﺴﺎن در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﺎ را‬
‫در ﺟﻨﮓ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻧﻴﻜﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺖ‪ «.‬و ﻛﺴﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ روز ﺑﺮ آﻣﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اردوﮔـﺎه‬
‫ﺗﺮﻛﺎن را ﺧﺎﻟﻰ دﻳﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺳﻮى ﺑﻠﺦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭘﺴﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن را در ﻣﺮوروذ رﻫﺎ ﻛـﺮد و ﺳـﻮى ﻣـﺮو ﺷـﺎﻫﺠﺎن‬
‫رﻓﺖ و ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪ و ﻳﺰدﮔﺮد آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را از ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻮد درآورد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺎﻗﺎن در ﺑﻠﺦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راى ﺗﻮ در ﺑﺎره ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﺮﻛﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺠﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ«‬
‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰدﮔﺮد آﻧﭽﻪ را در ﻣﺮو ﻧﻬﺎن ﺑﻮد ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺷﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺮا ﻛـﻪ ﻗﺴـﻤﺖ ﻣﻬﻤـﻰ از‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎى ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻮد از ﻣﺮو ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﺮد؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮم و ﺑﺎ وى ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﻦ روم«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرام ﺑﺎش ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ زﺷﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻗﻮﻣﻰ دﻳﮕﺮ روى و ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را واﮔﺬارى‪ ،‬ﻣﺎ را ﺳﻮى ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻰ درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎن و دﻳﻨﺪارﻧﺪ و ﺑـﺮ ﻣﻤﻠﻜـﺖ ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ دارﻧﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻰ ﻛﻪ در ﻣﻤﻠﻜﺘﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻂ دارد ﺑﻬﺘﺮ از دﺷﻤﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻧﺪارد و از درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ او ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از او ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ را ﺑﮕﺬار ﻛﻪ ﺳﻮى دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻳﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻂ دارﻧﺪ از دﻳﺎر ﻣﺎ ﺳﻮى دﻳﺎر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻤﻰﮔﺬارﻳﻢ ﺑﺒﺮى«‬
‫آﻧﮕﺎه از او ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔـﺮد ﻣﻐﻠـﻮب ﺷـﺪ و‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آوردﻧﺪ و ﺷﺎه را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑـﺮاى اﺣﻨـﻒ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻣﺮو ﻣﺘﻌﺮض وى ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ وى ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻓﺮارﻳﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎرﻫﺎى ﺷﺎه را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫او ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻧﺠﺎت ﺑﺮﻓﺖ و از ﻧﻬﺮ ﻋﺒﻮر ﻛﺮد و آﻫﻨﮓ ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ و دﻳﺎر ﺗﺮﻛﺎن ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻫﻤﻪ اﻳﺎم ﻋﻤﺮ آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻰرﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﻴﺶ اﺣﻨﻒ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ و اﻣﻮال ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺪو دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮى دﻳﺎر و اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ در اﻳﺎم‬
‫ﺧﺴﺮوان ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ در ﻗﻠﻤﺮو ﺷﺎﻫﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎنﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻋﺎدﻟﺘﺮ و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺮﺳﻨﺪى آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﻮار ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮار ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﺳﻬﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻋﺜﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﻣﺮو آﻣﺪ و ﭼﻮن ﻣﻴﺎن وى و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد ﺑﻪ آﺳﻴﺎﺑﻰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪ آﺳﻴﺎ ﭼﻴﺰى ﻣﻰﺧﻮرد ﺑـﻪ او ﺣﻤﻠـﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺧﻮﻧﺶ رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻜﺮش را در ﻧﻬﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰدﮔﺮد در آﺳﻴﺎى ﻣﺮو ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎن ﺷﺪه ﺑـﻮد و آﻫﻨـﮓ ﻛﺮﻣـﺎن داﺷـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن داراﻳﻰ او را ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن اﺣﻨﻒ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻰ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺎرﺳﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺧﺎﻗﺎن و ﺗﻌﺎﻗﺐ اﻃﺮاﻓﻴﺎن و ﻛﺴﺎن ﻳﺰدﮔﺮد‪ ،‬راه ﺑﻠﺦ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺑﺎ ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﺦ ﺑﻮد و ﭼـﻮن از‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺣﻨﻒ از ﻣﺮوروذ آﻫﻨﮓ او ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻠﺦ را رﻫﺎ ﻛﺮد و از ﻧﻬﺮ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪224‬‬

‫اﺣﻨﻒ ﺗﺎ ﺑﻠﺦ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ در ﭼﻬﺎر وﻻﻳﺖ آن ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﺣﻨﻒ ﺑﻪ ﻣﺮوروذ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﻇﻔﺮ ﺑﺮ ﺧﺎﻗﺎن و ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﻤﺴﻬﺎ را ﺑﺮاى وى ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن‬
‫رواﻧﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺧﺎﻗﺎن از ﻧﻬﺮ ﮔﺬﺷﺖ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺧﺴﺮو ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﺦ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻤـﺮاه وى روان ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاى ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮى ﺷﺎه ﭼﻨﻴﻦ رواﻧﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﺎ وى ﻫﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﻛـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ ﺷـﺎه‬
‫ﭼﻴﻦ را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻧﺎﻣﻪ و ﻫﺪﻳﻪﻫﺎ را ﭘﻴﺶ وى ﺑﺮدم اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻮض داد‪ «.‬ﻫﺪﻳـﻪ ﺷـﺎه‬
‫ﭼﻴﻦ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻫﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺎﻫﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎن ﻳﺎرى دﻫﻨﺪ‪ .‬وﺻﻒ اﻳﻦ ﻗﻮم را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﻴﺮون ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم از‬
‫ﻛﻤﻰ آﻧﻬﺎ و ﺑﺴﻴﺎرى ﺧﻮدﺗﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدى‪ ،‬ﻏﻠﺒﻪ اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدهاﻳﺪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺻﻔﺎت ﺧﻮب آﻧﻬﺎ و ﺻﻔﺎت ﺑﺪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﭙﺮس؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ دﻳﻨﺸﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ ﻣﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ و ﺣﻔﺎﻇﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻨﮓ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻃﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎ از اﻣﻴﺮاﻧﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻻر ﺧﻮد ﻣﻄﻴﻊﺗﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺣﻼل ﻣﻰداﻧﻨﺪ و ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺣﺮام«‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه ﺣﺮام ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﻴﺰى را ﻛـﻪ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﺣـﺮام ﺷـﺪه ﺣـﻼل‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻗﻮم ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﻼﻟﺸﺎن را ﺣﺮام ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺮاﻣﺸﺎن را ﺣﻼل ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫از ﻣﺮﻛﻮﺑﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﺳﺒﺸﺎن ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺖ« و وﺻﻒ آن ﺑﮕﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫‪225‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻗﻠﻌﻪاﻳﺴﺖ‪«.‬‬

‫آﻧﮕﺎه و وﺻﻒ ﺷﺘﺮ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻴﺨﻮاﺑﺪ و ﻣﻰﭼﺮد ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺘﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮدن دراز اﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺳﻮى ﺗﻮ ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ آﻏﺎز آن ﺑﻪ ﻣﺮو و آﺧﺮش ﺑﻪ ﭼﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﻏﺎﻓﻠﻢ وﻟﻰ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﻮ وﺻﻔﺸﺎن را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻔﺖ‪ ،‬ﻣـﺎدام ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﻛﻮه ﻛﻨﻨﺪ آﻧﺮا از ﭘﻴﺶ ﺑﺮدارﻧﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ از ﺟﺎى ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻛﻦ و ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺗﺮا ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻜﺸﺎن ﻣﻜﻦ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻳﺰدﮔﺮد و ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو ﺑﻪ ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ از ﺧﺎﻗﺎن ﭘﻴﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﭘﻴﻚ ﻓﺘﺢ و ﺣﺎﻣﻼن ﺧﺒﺮ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻛﻪ از ﺳﻮى اﺣﻨﻒ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاى ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻛـﻪ او را ﺑـﺎ ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮔﻔﺖ و وﻋﺪه داد ﻛﻪ ﭘﻴﺮوى آن ﭘﺎداش زود و دور دارد ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻰ دﻧﻴﺎﺳﺖ و آﺧـﺮت و‬
‫ﻈﻬِـﺮَه‪ ‬ﻋﻠَـﻰ اﻟـﺪ‪‬ﻳﻦِ ُﻛﻠﱢـﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻟَـﻮ‪ ‬ﻛَـﺮِه‪‬‬
‫ﺳﻞَ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮ َﻟﻪ‪ ‬ﺑِﺎ ْﻟﻬ‪‬ـﺪى و‪ ‬د‪‬ﻳـﻦِ ا ْﻟﺤ‪‬ـﻖﱢ ‪‬ﻟ ‪‬ﻴ ْ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻮ‪ ‬ا ﱠﻟﺬ‪‬ي أَر‪ ‬‬
‫ﺸﺮِﻛُﻮنَ ‪«33 :9‬‬
‫ا ْﻟ ‪‬ﻤ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ و دﻳﻦ ﺣﻖ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺗـﺎ وى را ﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ‬
‫دﻳﻦﻫﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﻛﻨﺪ و ﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﺮاﻫﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را ﻳﺎرى ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺷﺎﻫﻰ ﮔﺒﺮان را ﻣﺤﻮ ﻛﺮد و ﺟﻤﻌﺸﺎن را ﭘﺮاﻛﻨﺪ و از دﻳﺎرﺷﺎن ﺣﺘـﻰ ﻳـﻚ وﺟـﺐ ﺑـﻪ ﺗﺼـﺮف‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ زﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﺮزﻣﻴﻦ و وﻻﻳﺖ و اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮد ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬از دﻳﺎرﺷﺎن دور رﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و ﻛﻮﻓـﻪ و ﺑﺼـﺮه از‬
‫ﭘﺎدﮔﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻨﺪان ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آن ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا وﻋـﺪه ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮد و آﺧﺮ ﻛﺎر را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪» ،‬در ﻛﺎر ﺧﺪا آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ و وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻴﺎرﻳﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ ﺧـﺪا ﻛﺴـﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎرد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم اﮔﺮ ﺧﻄﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ رﺳﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از آن ﻣﺮدم ﻧﺰدﻳﻚ و دور ﺧﺮاﺳﺎن در اﻳﺎم ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و دو ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻣﺎرت‬
‫وى‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﺧﺒﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻳﺰدﮔﺮد در ﺟﺎى ﺧـﻮد ﺑﻴـﺎرﻳﻢ ان ﺷـﺎء‬
‫اﷲ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪226‬‬

‫ﻋﺎﻣﻼن وﻻﻳﺎت ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﻛﻮﻓﻪ و ﺑﺼﺮه ﻛـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﻛﻮﻓـﻪ و‬
‫ﻋﻬﺪهدار ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم در آﻣﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺨﺮ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ .‬در رواﻳﺖ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺨﺮ و ﻫﻤﺪان ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﺑﻮد‪ ،‬واﻗﺪى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻣـﺎ ﺳـﻴﻒ ﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻓـﺘﺢ‬
‫اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ آﺧﺮ ﺗﻮج ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺗﻮج‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﺑﺼﺮه ﺳﻮى ﻓﺎرس ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ اﻣﻴﺮان ﻓﺎرس ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ و دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺎوراى ﻓﺎرس ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ روان ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻓﺎرس در ﺗﻮج ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺠﻤﻊ ﻳﺎ ﺟﻤﺎﻋـﺖ آﻧﻬـﺎ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻧﺸـﺪﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫اﻣﻴﺮان آﻫﻨﮓ وﻻﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﺮد و ﺳﻮى وﻻﻳﺘﻰ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﻮى وﻻﻳﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫از آﻧﺠﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﻫﺰﻳﻤﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺟﻤﻌﺸﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن اﻳـﻦ را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫آﻫﻨﮓ ﺷﺎﭘﻮر وارد ﺷﻴﺮ ﺧﺮه رﻓﺘﻨﺪ و در ﺗﻮج ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻓﺎرس ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺮدم ﺗﻮج را از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ داد ﻛﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ را در اردوﮔﺎﻫﺸﺎن ﺑﻮد ﻏﻨﻴﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آوردﻧـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ‬
‫دوم ﺗﻮج ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺘﺢ ﺗﻮج در اﻳﺎم ﻃﺎوس ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻧﺠـﺎ ﺟﻨـﮓ ﺷـﺪ و در‬
‫اﺛﻨﺎى آن ﺳﭙﺎه ﻋﻼ از ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻼﺻﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ اول و آﺧﺮ ﻳﻚ ﺟﻮر ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺗﻮج ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪه و ذﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﺷﻊ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺧﻤﺲ ﻛﺮد و ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺟﻤﻌﻰ را رواﻧﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺸﺎرت ﺑﺮان و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺟﺎﻳﺰه ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻮاﻳﺠﺸﺎن اﻧﺠـﺎم ﻣﻴﺸـﺪ و اﻳـﻦ رﺳـﻢ از‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻛﻠﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﺑـﻪ ﻏـﺰاى ﺗـﻮج رﻓﺘـﻴﻢ و ﻣـﺮدم آﻧﺠـﺎ را‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻳﻢ و ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻰ آﻧﺠﺎ را ﺑﮕﺸﻮدﻳﻢ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﭼﻨـﮓ‬
‫آوردﻳﻢ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮدم ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻣﻦ درﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻮزن و ﻧﺨﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و داﺷﺘﻢ ﭘﻴﺮاﻫﻨﻢ را ﻣـﻰدوﺧـﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻫﻨﻰ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻳﻜﻰ از ﻛﺸﺘﮕﺎن دﻳﺪم و آﻧﺮا درآوردم و ﻟﺐ آب ﺑﺮدم و آﻧﺮا ﻣﻴﺎن دو ﺳﻨﮓ ﭼﻨﺪان ﺑﻜـﻮﻓﺘﻢ‬
‫ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻰ از آن ﺑﺮﻓﺖ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮدم و ﭼﻮن اﺛﺎث را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻧﺪ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﺣﻤﺪ ﺧـﺪا‬
‫‪227‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻴﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ آرد روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺪﻫﻴﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻳﻚ ﺳﻮزن اﺳﺖ«‬
‫و ﭼﻮن اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪم ﭘﻴﺮاﻫﻦ را در آوردم و ﻣﻴﺎن ﺧﻤﺴﻬﺎ اﻓﻜﻨﺪم‪.‬‬
‫ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺨﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص آﻫﻨﮓ اﺳﺘﺨﺮ ﻛﺮد و ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪاﻧﻜـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻏﺰا رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ دادن و ذﻣﻰ ﺷـﺪن ﺧﻮاﻧـﺪ و ﻛـﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﺮﺑﺬ و ﻫﻤﻪ ﻓﺮارﻳﺎن ﻳﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﮔﺮﻓﺘﮕﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻌﻬﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺧـﺪا ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛـﺮده ﺑـﻮد ﺑﮕﺮﻓـﺖ و‬
‫ﺧﻤﺲ ﻛﺮد و ﺧﻤﺲ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻬﺎر ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛـﺮد و ﺳـﭙﺎه از اﻣـﻮال‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﻔﻆ اﻣﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﻴﺎ را ﺣﻘﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺶ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ رو ﺑﻪ اﻗﺒـﺎل دارد و ﻣـﺮدم آن از ﭼﻴﺰﻫـﺎى‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﭼﻮن ﺧﻴﺎﻧﺖ آوردﻧﺪ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻴﻨﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻗﺪر اﻧﺪك اﻳـﻦ روزﮔـﺎر ﻛـﺎر‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ روز ﺟﻨﮓ اﺳﺘﺨﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا وﻗﺘﻰ ﺑﺮاى ﻗـﻮﻣﻰ ﻧﻜـﻮﻳﻰ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺧﻮد دارﺷﺎن ﻛﻨﺪ و اﻣﺎﻧﺘﺸﺎن را ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰى ﻛـﻪ از دﻳﻨﺘـﺎن ﺑـﺮود اﻣﺎﻧـﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻮن آﻧﺮا از دﺳﺖ دادﻳﺪ ﻫﺮ روز ﭼﻴﺰى را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﺪ‪«.‬‬
‫در اواﺧﺮ اﻣﺎرت ﻋﻤﺮو آﻏﺎز اﻣﺎرت ﻋﺜﻤﺎن ﺷﻬﺮك ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻣﺮدم ﻓﺎرس را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻰ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺳـﻮى او ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪ و ﺳـﭙﺎﻫﻰ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ و ﺷﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﺠﻠﻰ ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮك دﻫﻜﺪهاى داﺷﺖ ﺑﻨﺎم ﺷﻬﺮك ﻛﻪ ﺗﺎ ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺦ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺗﺎ ﻣﻘﺮ وى‬
‫دوازده ﻓﺮﺳﺦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺎﺷﺖ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ ﻳﺎ در ﺷﻬﺮك؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ را رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﭼﺎﺷﺖ ﻧﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺷﻬﺮك‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰ در ﻣﻨـﺰل ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺨﺪا اﻳﻨﺎن ﻣﺎ را رﻫﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ«‬
‫ﻫﻨﻮز اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺒﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎى آن‬
‫ﺷﻬﺮك و ﭘﺴﺮش ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﺎرى ﺑﺰرگ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮك را ﺑﻜﺸـﺖ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻦ دﻫﻤﺎن ﺑﺮادر ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﺟﻨﮓ اول ﻓﺎرس و ﺟﻨﮓ آﺧﺮ اﺳﺘﺨﺮ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓ آﺧﺮ ﻓﺎرس و ﮔﻮر ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ ﺑﻮد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑـﻰ ﻣﻌﺸـﺮ در ﺣـﺪﻳﺚ اﺳـﺤﺎق ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻴﺴﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪228‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص را ﺳﻮى ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻰ اﻟﻌﺎص را ﺑﺎ دو ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﺗﻮج ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺴﺮو از ﻣﺪاﻳﻦ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻮر ﻓـﺎرس‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻬﺮك آﻫﻨﮓ ﻣﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺮى او را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺳﻮى ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬از ﮔﺮدﻧﻪاى ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ آﻫﻦ ﭘﻮش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻢ ﻛﺮدم دﻳـﺪﮔﺎن‬
‫ﻛﺴﺎن ﺧﻴﺮه ﺷﻮد و ﻳﻜﻰ را ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﺪا دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ دارد آﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﭙﻴﭽـﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﺪارد ﭼﺸﻢ ﻓﺮو ﺑﻨﺪد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﺪا دادم ﻛﻪ از ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺮود آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﻬﺮك اﻳﻦ ﺑﺪﻳﺪ او ﻧﻴﺰ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺪا دادم ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺻـﻒ ﺑﺴـﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎرود ﺑﻦ ﻋﺒﺪى را ﺑﻪ ﻣﻴﻤﻨﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻢ اﺑﻮ ﺻﻔﺮه ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺪر ﻣﻬﻠﺐ را ﺑـﻪ ﻣﻴﺴـﺮه ﮔﻤﺎﺷـﺘﻢ‪،‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ آوردﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺻﺪاﻳﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎرود ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ! ﺳﭙﺎه ﺑﺮﻓﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺧﻮاﻫﻰ دﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺎز آﻣﺪ اﻣﺎ ﺳﻮاران ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪﺷﺎن و ﺳﺮﻫﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ ﻣﻰﭘﺮاﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﻫﺎن ﻓﺎرس ﺑﻨﺎم ﻣﻜﻌﺒﺮ ﻛﻪ از ﺧﺴﺮو ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮى ﺑﺰرگ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻜﻌﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ اژدﻫﺎگ ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻬﺮك اﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن در ﺷﻬﺮ ﺷﺎﭘﻮر ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه آﻧﺠﺎ اذرﺑﻴﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻜـﻢ از‬
‫اذرﺑﻴﺎن ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻤﺮد و ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺒﻴـﺪ اﷲ ﺑـﻦ ﻣﻌﻤـﺮ را ﺑﺠـﺎى ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اذرﺑﻴﺎن ﺳﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ دارد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻳﺎران ﻣﻦ ﻏﺬاﻳﻰ‬
‫ﺑﺴﺎزى و ﮔﺎوى ﺑﻜﺸﻰ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎى آﻧﺮا در ﺳﻴﻨﻰ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ ﻧﻬﻰ ﻛﻪ ﻟﻴﺴﻴﺪن اﺳﺘﺨﻮان را دوﺳﺖ دارم‪«.‬‬
‫اذرﺑﻴﺎن ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻰ را ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﺮ ﻧﻤﻴﺸﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺸﻜﺴـﺖ و‬
‫ﻣﻐﺰ آن را ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺑﺴـﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺷـﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﭘـﺎى او را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪهام« و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﺎ وى ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻰ از ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ وﺻﻴﺖ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ان ﺷـﺎء‬
‫اﷲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﺸﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻣﻦ ﺳﺎﻋﺘﻰ از ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺷﻬﺮك را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑـﺪو‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻛﻮﻓﻪ ﺷﻜﺎﻓﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم دﺷﻤﻦ از آﻧﺠﺎ درآﻳﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫‪229‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻓﻼﻧﺠﺎ ﺷﻜﺎﻓﻰ ﻫﺴﺖ‪ .‬دو ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳـﻴﺪ و اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ را ﺑـﺎ ﻫﻔﺘﺼـﺪ ﻛـﺲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﺑﺼﺮه ﺟﺎى داد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕﺮد‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ آﻫﻨﮓ ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕﺮد ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﻪ اردوﮔﺎه دﺷﻤﻦ رﺳﻴﺪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﺷﻤﻨﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻛﺮدان ﻓﺎرس ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ در آن ﺷـﺐ ﺑﺨـﻮاب دﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﺷﻤﻨﺎن در وﻗﺘﻰ از روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬روز ﺑﻌﺪ ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد و ﭼﻮن وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻧﺒﺮد آﻧﺮا‬
‫دﻳﺪه ﺑﻮد در رﺳﻴﺪ ﺑﺮون ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺻﺤﺮاﻳﻰ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ آﻧﺠـﺎ ﻣـﻰﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻰ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺑﻮد ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺣﻤﻠﻪ از ﻳﻜﺴﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﻦ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪم« و وﺿﻊ آﻧﻬﺎ را ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺎرﻳﻪ ﺑﻄﺮف ﻛﻮه! ﺑﻄﺮف ﻛﻮه!« آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا را ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« و ﭼـﻮن آن وﻗـﺖ و آن روز ﻓـﺮا رﺳـﻴﺪ ﺳـﺎرﻳﻪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮه ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻳﻚ ﺳﻤﺖ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد و اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻧـﺪ و‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻣﺎزن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ دﺋﻠﻰ را ﺳﻮى ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕـﺮد ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ آﻧﺠـﺎ را‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﺤﺮا زدﻧﺪ و اﻧﺒﻮه ﺷﺪﻧﺪ و از ﻫﺮ ﺳﻮ آﻫﻨـﮓ او ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ در اﺛﻨﺎى ﺧﻄﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ ﺑﻄـﺮف ﻛـﻮه! ﺑﻄـﺮف ﻛـﻮه!« و ﭼـﻮن آن روز در‬
‫رﺳﻴﺪ ﭘﻬﻠﻮى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻮﻫﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ دﺷﻤﻦ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻣﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮه ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و دﺷﻤﻨﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﺎرﻳﻪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎ را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﺟﻌﺒﻪ‬
‫ﺟﻮاﻫﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻓـﺘﺢ ﻫﻤـﺮاه ﻳﻜـﻰ ﺑـﺮاى ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻜﻬﺎ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺟﺎﻳﺰه ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻮاﻳﺠﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎرﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﻴـﻚ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺤﺴﺎب ﺟﺎﻳﺰهات ﺧﺮﺟﻰ راه را ﺑﺎ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﻧﻬﻰ ﺑﻪ ﻗﺮض ﮔﻴﺮ«‬
‫ﭘﺲ آن ﻣﺮد ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻏﺬا ﻣـﻰداد و‬
‫ﻋﺼﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻰراﻧﺪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻫﻨﮓ وى ﻛﺮد و ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ« و او ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﭼﻮن ﻏﺬا ﺧﻮرد ﻋﻤﺮ ﺑﺮﻓﺖ و‬
‫او ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وى رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪230‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪه و ﭼﻮن ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﺳـﻴﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬در آى« و ﺑـﻪ ﻧـﺎﻧﻮا‬
‫ﮔﻔﺖ ﻃﺒﻖ ﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻄﺒﺦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺒﺮد‪ .‬و ﭼﻮن در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺖ ﻏﺬاى وى را آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎن ﺑـﻮد و روﻏـﻦ‬
‫زﻳﺘﻮن و ﻧﻤﻚ درﺷﺖ و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺑﻪ زن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻰآﻳﻰ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺮدى آﻧﺠﺎﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﺮدان ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮم ﺟﺎﻣﻪاى ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﻰﺧﺮﻳﺪى‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮﺷﺪل ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ و زن ﻋﻤﺮ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻦ ﻣﻰﺧﻮرد؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﺎ ﺑﺨﻮر‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮد ﻏﺬا ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪«.‬‬
‫و ﺑﺨﻮردﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪى«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﭼﻨﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮد ﻛﻪ راﻧﺶ ﺑﻪ ران وى ﺧﻮرد و از ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﻛﺎر‬
‫ﺳﺎرﻳﺔ ﺑﻦ زﻧﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ و او ﻗﺼﻪ ﺟﻌﺒﻪ را ﺑﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪى ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺳﭙﺎه ﺑﺎز ﮔﺮدى و اﻳﻦ را ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻰ« اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و او را ﺑﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺷﺘﺮم را ﺧﺴﺘﻪ ﻛﺮدهام و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺟﺎﻳﺰهام ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑـﺪه‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺷﻪ راه ﻛﻨﻢ«‬
‫و اﺻﺮار ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﺘﺮش را ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﺷﺘﺮان زﻛﺎت ﻋﻮض ﻛﺮد و ﺷﺘﺮ وى را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺟﺰو ﺷـﺘﺮان زﻛـﺎت‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ﻏﻀﺐ دﻳﺪه و ﻣﺤﺮوم‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﺑﺎره ﺳﺎرﻳﻪ و ﻓﺘﺢ از او ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ روز ﺟﻨﮓ ﭼﻴﺰى ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ اى ﺳﺎرﻳﻪ ﺑﻄﺮف ﻛﻮه! ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻼﻛﺖ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮى ﻛﻮه ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻳﻢ و ﺧﺪا ﻣﺎ را‬
‫ﻇﻔﺮ داد‪«.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﻛﺮﻣﺎن‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى آﻫﻨﮓ ﻛﺮﻣﺎن ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒـﺎن ﺑـﺪو ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬
‫ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺪى ﺑﻪ ﻧﺴﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﺠﻠﻰ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﺮﻣﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺳـﻬﻴﻞ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ و از »ﻗﻔـﺲ«‬
‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎره وﻻﻳﺘﺸﺎن ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧـﺪا آﻧﻬـﺎ را ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﻛـﺮد و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن راﻫﺸـﺎن را‬
‫ﺑﺒﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮزﺑﺎن ﻛﺮﻣﺎن را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﻬﻴﻞ از راﻫﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن راه دﻫﻜﺪهﻫﺎﺳﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ از‬
‫راه ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺷﻴﺮ‪ ،‬وارد ﺟﻴﺮﻓﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﺘﺮ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺷـﺘﺮ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ را ﻗﻴﻤـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﻴﻤﺖ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﺑﺨﺘﻰ از ﻋﺮﺑﻰ درﺷﺖﺗﺮ ﺑﻮد و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﻨـﺪ‪،‬‬
‫‪231‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ ﻋﺮﺑﻰ ﺑﺤﺴﺎب ﮔﻮﺷﺖ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﻰﺷﻮد اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ اﮔـﺮ ﺑﺨﺘـﻰ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻨﺒﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺟﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻰ ﻗﻬﺴﺘﺎن ﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻘﻞ از ﻣﺮزﺑﺎن ﻗﻬﺴﺘﺎن ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻓـﺘﺢ ﻛﺮﻣـﺎن در اﻳـﺎم‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎ ﺧﺰاﻋﻰ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒـﺪ اﷲ از ﻛﺮﻣـﺎن ﺳـﻮى دو‬
‫ﻃﺒﺲ رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻦ دو ﻃﺒﺲ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮدهام آﻧﺮا ﺗﻴﻮل ﻣﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر داﺷﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دو روﺳﺘﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻴﻮل او ﺑﺪاد ﻛﻪ دو ﻣﺮز ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ ﺳﻴﺴﺘﺎن‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو آﻫﻨﮓ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺠﺎور ﻣﺮز آن وﻻﻳﺖ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و از ﭘﻰ آﻧﻬـﺎ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ در زرﻧﻚ ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨـﺪ آﻧﮕـﺎه ﻣـﺮدم‬
‫ﺳﻴﺴﺘﺎن در ﺑﺎره زرﻧﻚ و دﻳﮕﺮ اراﺿﻰ ﻣﺘﺼﺮﻓﻰ ﻋﺮﺑﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺻﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺷﺮط ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دﺷﺘﻬﺎى ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻗﺮق اﺳﺖ وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻣﺮاﻗﺒـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از آﻧﺠﺎ ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻼف ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺧﺮاﺟﮕﺰار ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮرى ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد و ﻣﺮزﻫﺎى آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻗﻨـﺪﻫﺎر و ﺗـﺮك و اﻗـﻮام ﺑﺴـﻴﺎر ﺟﻨـﮓ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﺮ ﺑﻠﺦ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﻮد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد و ﻣﺮز آن ﺳﺨﺘﺘﺮ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺮدم آن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺎه از ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻳﺨﺖ ﻧﺎم ﺑﺮادر ﺷﺎه رﺗﺒﻴﻞ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﺷﻬﺮﻫﺎى آﻧﺠﺎ رﻓـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺻﻞ ﻧﺎم داﺷﺖ و ﻣﺮدم وى ﻣﻄﻴﻊ ﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﻳﺎد ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻮد و او ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷـﺪ‬
‫و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد و در آن وﻻﻳﺖ ﻣﻘﺮﺷﺎن داد و ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻓﺘﺤﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادرزادهام از ﭼﻴﺰى ﺧﺮﺳﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻏﻤﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺒﺎﻳﺪ او ﻧﻴﺰ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاى ﭼﻪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ راه زرﻧﻚ ﺑﻪ اﻣﻞ ﺳﺨﺖ و ﺗﻨﮕﻨﺎﺳﺖ و اﻳﻨﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﺧﺸـﻦ و ﺧﻴﺎﻧﺘﮕﺮﻧـﺪ و ﺑـﻪ زودى‬
‫ﻛﺎر آﺷﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺳﺒﻜﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎرى ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺳﺮ زﻧﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ وﻻﻳﺖ اﻣﻞ ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ«‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن اﺑﻦ زﻳﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ در اﻳﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻛﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﺷﺪ و ﺷﺎه ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﻣﻞ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫رﺗﺒﻴﻞ از ﺷﺎه ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺑﺲ ﻧﻜﺮد و ﭼﻮن ﻣﺮدم از او ﺑﻪ ﻛﺎرﻫـﺎى‬
‫دﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬در زرﻧﻚ ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد ﺗـﺎ از ﺑﺼـﺮه ﻛﻤـﻚ آﻣـﺪ و‬
‫رﺗﺒﻴﻞ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺑﻪ ﻋﻨﻒ در آن وﻻﻳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮد اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن از‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪232‬‬

‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﺮان‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺗﻐﻠﺒﻰ آﻫﻨﮓ ﻣﻜﺮان ﻛﺮد و ﺷﻬﺎب ﺑﻦ ﻣﺨﺎرق ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﻬﻴﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺪى و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وى رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻣﻜـﺮان آﻧﺠـﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اردو زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺷﺎﻫﺸﺎن راﺳﻞ‪ ،‬ﺷﺎه دﻳـﺎر ﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ در ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺰﻟﻰ ﻧﻬﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺮدم ﻣﻜﺮان آﻧﺠﺎ رﺳـﻴﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و اﻧﺘﻈـﺎر ﮔﺮوﻫﻬـﺎى دﻳﮕـﺮ را‬
‫ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ ﺧﺪا راﺳﻞ را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و اردوﮔﺎه وى ﺑﺘﺼﺮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻣـﺪ و در ﻧﺒﺮدﮔـﺎه ﻛﺸـﺘﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز در ﺗﻌﺎﻗﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺲ ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜﺮان اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺻﺤﺎر ﻋﺒـﺪى ﻓﺮﺳـﺘﺎد و در ﺑـﺎره ﻓـﻴﻼن دﺳـﺘﻮر‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﭼﻮن ﺻﺤﺎر ﺧﺒﺮ و ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﺮد‪ ،‬از او در ﺑﺎره ﻣﻜﺮان ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ‬
‫وى ﻣﻰرﻓﺖ در ﺑﺎره ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﺖ آن ﺟﺒﻞ اﺳﺖ و آب آن وﺷﻞ )اﻧﺪك( و ﻣﻴﻮه آن دﻗﻞ‬
‫)ﺧﺮﻣﺎى ﺑﺪ( اﺳﺖ و دﺷﻤﻦ آﻧﺠﺎ ﺑﻄﻞ )دﻟﻴﺮ( اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﺮش ﻗﻠﻴﻞ اﺳﺖ و ﺷﺮش ﻃﻮﻳﻞ و ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻴﻞ اﺳﺖ‬
‫و ﻗﻠﻴﻞ در ﺧﻄﺮ ﺗﺒﺎﻫﻰ‪ ،‬و ﻣﺎوراى آن از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺠﻊ ﮔﻮﻳﻰ ﻳﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﺰار؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮﮔﺰارم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻣﺎدام ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﺳﭙﺎه ﻣﻦ ﻏﺰاى آﻧﺠﺎ ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺳﻬﻴﻞ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺳﭙﺎه از ﺷﻤﺎ از ﻣﻜﺮان ﻧﮕﺬرد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮى ﻧﻬـﺮ‬
‫ﺑﺲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻓﻴﻼن را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﺑﻬﺎى آﻧﺮا ﻣﻴﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻴﺮوذ اﻫﻮاز‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﺳﻮى وﻻﻳﺎت روان ﺷﺪ ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﻴﺎر از ﻛﺮدان و دﻳﮕـﺮان در ﺑﻴـﺮوذ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﺳﻮى وﻻﻳﺎت ﻣﻰرﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﺑﺮود و ﻣﺮاﻗﺐ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺼﺮه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ‬
‫از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺒﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﺑﻮد ﺑﻌﻀﻰ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن در زد و ﺧﻮردى درﮔﻴﺮ ﺷـﻮﻧﺪ ﻳـﺎ ﮔﺮوﻫـﻰ از‬
‫آﻧﻬﺎ دور اﻓﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺠﺎى ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻴﺮوذ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ از آن ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺳﺴﺖ ﺟﻨﺒﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى و ﻣﻨﺎذر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﺮان ﻣﺮدم ﻓﺎرس و ﻛﺮدان آﻧﺠﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻴﺪى ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻦ زﻳﺎد ﻛﻪ ﺣﻨﻮط زده ﺑﻮد و ﺑﺮاى ﺟﺎﻧﺒﺎزى آﻣﺎده ﺑﻮد ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬روزه داران را ﻗﺴﻢ ﺑﺪه‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و اﻓﻄﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬ﺑﺮادر وى از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻗﺴﻢ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻬﺎﺟﺮ آن‬
‫‪233‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮادرش را دور ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺟﺎﻧﺒﺎزى او ﻧﺸﻮد آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺟﻨﮓ ﻛﺮد ﺗـﺎ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ و ﺧـﺪا‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺳﺴﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺪك و زﺑﻮن‪ ،‬ﺣﺼﺎرى ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ رﺑﻴﻊ ﺑﺮادر ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻼﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺎن اى دﻧﻴﺎدار« و ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺑﺮادر ﺳﺨﺖ ﺑﻨﺎﻟﻴﺪ و‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﻏﻢ وى ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺑﺮادر ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد او را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﺮ ﺣﺼﺎرﻳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‬
‫و ﺳﻮى اﺻﻔﻬﺎن رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺟﻰ را در ﻣﺤﺎﺻـﺮه داﺷـﺘﻨﺪ و ﭘـﺲ از ﻇﻔـﺮ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺎه راه ﺑﺼﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺮ ﺗﻴﺮى ﻧﻴﺰ ﺧﺪا رﺑﻴﻊ را ﺑﺮ ﺑﻴﺮوذﻳﺎن ﻇﻔﺮ داده ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎر اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﺧﻮب داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻓﺮوش اﺳﻴﺮان ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻤﺴﻬﺎ رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻋﻨﺰه از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺮود اﻣﺎ او ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣـﺮد‬
‫ﻋﻨﺰى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺪاو ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺧﻮاﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را رو ﺑﻪ رو ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻰ ﺑﻮد ﻣﮕـﺮ‬
‫در ﻛﺎر ﺧﺎدﻣﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻛﺎرش ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬آن ﻳﻜﻰ را دروﻏﺰن ﺷـﻤﺮد و ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ وﻻﻳﺘﻬﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ و رﺑﻴﻊ ﺑﻴﺮوذﻳﺎن را ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد و اﺳﻴﺮ و اﻣﻮال ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آورده ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ از اﺻﻔﻬﺎن ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﺷﺼﺖ ﻧﻮﺳﺎل را ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺟﺪا ﻛﺮد و ﺧﺒﺮ‬
‫ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻋﻨﺰه آﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﺮا ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺲ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻧﻮﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻧﺪ« و او ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ و ﻛﻠﻪ ﺧﻮرده ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﻋﻨﺰه ﺑﻨﺎم ﺿﺒﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺪ و ﻗﺼـﻪ او را ﻧﻮﺷـﺖ و‬
‫ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﻋﻨﺰى ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﻋﻨﺰى ﻧﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪى و ﻧﺎﺳﺰاوار آﻣﺪى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش آﻣﺪ از ﺧﺪاﺳﺖ و ﺳﺰاوارى‪ ،‬ﺑﻰ ﺳﺰاوارى«‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﺮد ﻋﻨﺰى ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺪو ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ و او ﭼﻨﺎن ﺟﻮاب ﻣﻴﺪاد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن روز ﭼﻬﺎرم ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ اﻣﻴﺮت ﭼﻪ اﻋﺘﺮاض دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺼﺖ ﭘﺴﺮ از ﻓﺮزﻧﺪان دﻫﻘﺎﻧﺎن را ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻛﻨﻴﺰى دارد ﺑﻨﺎم ﻋﻘﻴﻠـﻪ ﻛـﻪ ﭼﺎﺷـﺖ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻴﻨﻰ ﻣﻰﺧﻮرد و ﺷﺎم ﻳﻚ ﺳﻴﻨﻰ ﻣﻰﺧﻮرد و ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺎ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارد‪ ،‬دو ﺟﺮﻳﺐ زﻣـﻴﻦ دارد و‬
‫دو آﺑﻜﺶ‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﭙﺮده و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎى ﺑﺼﺮه ﺑﺎ زﻳﺎد ﺑﻮد و ﻳﻚ ﻫـﺰار ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻄﻴﺌﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪234‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى او را ﻧﻮﺷﺖ و ﭘﻴﺶ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﭼﻨﺪ روز او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه او‬
‫را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺿﺒﺔ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻜﺘﻮب را ﺑﺪو داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪام ﺑﺨﻮان‪ «.‬و‬
‫او ﺷﺼﺖ ﭘﺴﺮ را ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮدش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﺧﻮب داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺪﻳـﻪ دادﻣﺸـﺎن و ﻓﺪﻳـﻪ را ﮔـﺮﻓﺘﻢ و‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﺿﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ دروغ ﻧﮕﻔﺘﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﺟﺮﻳﺐ زﻣﻴﻦ دارد«‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺐ از آن ﻛﺴﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮﺗﺸﺎن را از آﻧﺠﺎ ﻣﻴﺪﻫﻢ و ﻳﻚ ﺟﺮﻳـﺐ دﻳﮕـﺮ از‬
‫آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﺼﺮف آﻧﻬﺎﺳﺖ و روزى از آﻧﺠﺎ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ«‬
‫ﺿﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا دروغ ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ دروغ ﻧﮕﻔﺘﻢ«‬
‫و ﭼﻮن از ﻋﻘﻴﻠﻪ ﺳﺨﻦ آورد اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﻋﺬرى ﻧﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺿﺒﻪ ﺑﺎ وى راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﺑﺼﺮه ﺑﻪ دﺳﺖ زﻳﺎد اﺳﺖ و آﻧﺠﺎ را ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﺪ«‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬وى را ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺻﺎﺣﺐ راى ﻳﺎﻓﺘﻢ و ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪو ﺳﭙﺮدم‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬و ﻳﻚ ﻫﺰار ﺑﻪ ﺣﻄﻴﺌﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ«‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻫﺎن او را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻢ ﺑﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدهاى«‬
‫ﻋﻤﺮ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪى زﻳﺎد و ﻋﻘﻴﻠﻪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻋﻘﻴﻠﻪ ﭘﻴﺶ از زﻳﺎد رﺳﻴﺪ‪ .‬زﻳﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ در اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ ﺑـﺮ‬
‫در اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺟﺎﻣﻪاى از ﻛﺘﺎن ﺳﭙﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫زﻳﺎد‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ داد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺎى آن ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟«‬
‫زﻳﺎد ﺑﻬﺎﻳﻰ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﮔﻔﺖ و راﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺮرى ﺗﻮ ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دو ﻫﺰار«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻘﺮرى را ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻰ ﭼﻪ ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرم را ﺧﺮﻳﺪم و آزاد ﻛﺮدم و ﺑﺎ ﻣﻘﺮرى دوم‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪ ﭘﺴﺮ زﻧﻢ را ﺧﺮﻳﺪم و آزاد ﻛﺮدم«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮب ﻛﺮدى«‬
‫‪235‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه در ﺑﺎره واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻗﺮآن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد و وى را ﻓﻘﻴﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﺳـﺮان ﺑﺼـﺮه‬
‫دﺳﺘﻮر داد از راى وى ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻋﻘﻴﻠﻪ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺿﺒﻪ ﻋﻨﺰى از ﻛﺎر ﺣﻘﻰ ﻛﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺧﺸﻢ آورد و ﺑﻪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﻰ از او ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻴﺰى از اﻣﻮر دﻧﻴﺎ از دﺳﺖ وى رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ وى راﺳﺖ ﮔﻔﺖ و دروغ‪ ،‬ﻛﻪ دروﻏﺶ راﺳﺘﺶ را‬
‫ﺗﺒﺎه ﻛﺮد‪ .‬از دروغ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ دروغ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻄﻴﺌﻪ در ﻏﺰاى ﺑﻴﺮوذ ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮرده ﺑﻮد و ﺑﻪ او ﺟﺎﻳﺰه داده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫و ﻏﺰاى ﺑﻴﺮوذﻳﺎن را آﻏﺎز ﻛﺮده و ﺳﺴﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و رﺑﻴﻊ را ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻤﺎﺷـﺖ و ﭘـﺲ از‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺘﺸﻤﺲ ﺑﺮادرزاده اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در ﺟﻨﮓ اﺻﻔﻬﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺘﺢ دﻫﻜـﺪهﻫـﺎ‬
‫ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ رﻳﺎﺣﻰ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ورﻗﺎ اﺳﺪى اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑـﻪ ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺮاﻗﻪ ﻣﺨﺰوﻣﻰ ﺑﺪرى ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﭘﺲ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ در ﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در ﺑﺼﺮه ﺑﻮد و ﻋﻬـﺪهدار ﻋﻄﺎﻳـﺎى آﻧﺠـﺎ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎى ﺑﺼـﺮه ﻣﻴـﺎن‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﺘﻔﺮق ﺑﻮد و ﻳﻜﺠﺎ ﻧﺒﻮدﮔﺎه ﻣﻴﺸﺪ ﻋﻤﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ او ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻌـﺾ ﺳـﭙﺎﻫﻬﺎ را ﻛﻤـﻚ دﻫـﺪ و‬
‫ﻛﻤﻜﻰ ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎر ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺷﺠﻌﻰ و ﻛﺮدان‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺮﻳﺪه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﭙﺎه از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﺪ ﻳﻜﻰ از اﻫﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ را ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻰ ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد و ﺳﻠﻤﺔ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ اﺷـﺠﻌﻰ را ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاى ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ و در راه ﺧﺪاى ﺑﺎ ﻣﻨﻜﺮان ﺧﺪاى ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﻣﺸﺮك ﺧﻮﻳﺶ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻼﻣﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ اﮔﺮ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫در ﺟﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ از اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ زﻛﺎت دﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻬﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ در ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺳـﻼم ﻧﻴﺎوردﻧـﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ ﺟﺰﻳـﻪ دﻫﻨـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺟﺰﻳـﻪ را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﺮاﺟﺸﺎن واﮔﺬارﻳﺪ و ﺑﻴﺶ از ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻜﻨﻴـﺪ‬
‫اﮔﺮ ﺟﺰﻳﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺼﺮﺗﺘﺎن ﻣﻰدﻫـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ در ﻗﻠﻌـﻪاى ﺣﺼـﺎرى ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و ﺣﻜﻢ ﭘﻴﻤﺒﺮ وى ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا را ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰداﻧﻴﺪ ﺣﻜﻢ‬
‫ﺧﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ وى در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ذﻣﻪ ﺧﺪا و ذﻣﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﻮﻧﺪ ذﻣـﻪ ﺧـﺪا و‬
‫ذﻣﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ او را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪﻫﻴﺪ و ذﻣﻪ ﺧﻮد را ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﻧﺎﻣﺮدى ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴـﺪ‬
‫و اﻋﻀﺎى ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﻧﺒﺮﻳﺪ و ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺸﺮك ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻰ ﻛـﻪ اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد دﻋﻮت ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن اﺑﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺮاج دادن ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﻛـﻪ از ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪236‬‬

‫ﻧﻴﺰ اﺑﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪﻳﻢ و ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻇﻔﺮ داد‪ ،‬ﺟﻨﮕﺎوران را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ و زن و ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻳﻢ و‬
‫اﺛﺎث را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻳﻢ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ زﻳﻮرى دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎرى ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺎزد رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ او ﭘﻴﻜﻬﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ دارد«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﻮر را در ﺟﻌﺒﻪاى ﻧﻬﺎد و ﻳﻜﻰ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺸﻴﻦ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺼﺮه رﺳﻴﺪى ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺟﺎﻳﺰه اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دو ﺑﺎر ﺑﺮدار ﺑﺨﺮ و ﺑﺮاى ﺧﻮدت و ﻏﻼﻣﺖ ﺗﻮﺷﻪ ﺑـﺎر ﻛـﻦ و ﺳـﻮى‬
‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ«‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻛﺮدم و ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﻏـﺬا ﻣـﻰداد و ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﭼﻮﭘـﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﻋﺼﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داده ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻛﺎﺳﻪﻫﺎ ﻣﻰﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺮﻓﺎ! ﺑﺮاى اﻳﻨﻬﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺎن‬
‫ﺑﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻬﺎ آﺑﮕﻮﺷﺖ ﺑﻴﺎر‪«.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ« ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺎن ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻰ ﺳـﺎده ﺑـﻮد و ﻏـﺬاﻳﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺮدم از ﻏﺬا ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺮﻓﺎ! ﻛﺎﺳﻪﻫﺎ را ﺟﻤﻊ ﻛﻦ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از دﻧﺒﺎل وى ﺑﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاى در آﻣﺪ و وارد اﻃﺎﻗﻰ ﺷﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اﺟﺎزه داد ﻛﻪ وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺑﺮ ﭘﻼﺳﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ دو ﻣﺘﻜﺎى ﭼﺮﻣﻴﻦ ﭘﺮ از ﺑﺮگ ﺧﺮﻣﺎ ﺗﻜﻴﻪ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜـﻰ را‬
‫ﺳﻮى ﻣﻦ اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻴﺎط ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻮد و اﻃﺎﻗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺮده داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ام ﻛﻠﺜﻮم! ﻏﺬاى ﻣﺎ را ﺑﻴﺎر‪ «.‬ﻧﺎﻧﻜﻰ ﺑﺎ زﻳﺘـﻮن‬
‫آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪارى ﻧﻤﻚ ﻧﻜﻮﺑﻴﺪه ﻛﻨﺎر آن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ام ﻛﻠﺜﻮم‪ ،‬ﻧﻤﻰآﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﺮدى ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى و ﮔﻮﻳﻰ از ﻣﺮدم اﻳﻦ دﻳﺎر ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ وﻗﺖ داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﺮدان آﻳﻢ از آن ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪى ﻛﻪ اﺑـﻦ ﺟﻌﻔـﺮ ﺑـﻪ زن‬
‫ﺧﻮد ﻣﻰﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺖ ﺑﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و زن اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻤﺮ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﻮر‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮد ﻏﺬاﻳﻰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺧﻮراﻧﻴﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺪﻛﻰ ﺑﺨﻮردم‪ ،‬ﻏﺬاﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺪﻳـﺪه ﺑـﻮدم ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از او ﻏﺬا ﺑﺨﻮرد ﻛﻪ دﺳﺖ و دﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻏﺬا ﻧﻤﻲ آﻟﻮد«‬
‫‪237‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ ﺑﻴﺎرﻳﺪ«‬

‫ﻗﺪﺣﻰ از آب آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ آرد ﺟﻮ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺪه«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺪﻛﻰ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪم‪ ،‬ﺳﻮﻳﻘﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد داﺷﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻗـﺪح‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ او ﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ ﻏﺬاﻳﻤﺎن داد و ﺳﻴﺮﻣﺎن ﻛﺮد و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻰ داد و ﺳﻴﺮاﺑﻤﺎن ﻛﺮد«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺨﻮرد و ﺳﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن وﻗﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﻣـﻦ‬
‫اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺖ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮﺣﺒﺎ ﺑﻪ ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ و ﻓﺮﺳﺘﺎده وى‪ ،‬از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﮕﻮى ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ و ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﻴﺮوزﻣﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻴﻤﺘﻬﺎﺷﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺴﻴﺎر ارزان«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮﺷﺖ ﭼﻄﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ درﺧﺖ ﻋﺮب اﺳﺖ و ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ درﺧﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺎو ﻓﻼن اﺳﺖ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺰ ﻓﻼن اﺳﺖ‪ .‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺎ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن ﻣﺸـﺮك‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮدى ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮاج ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ و ﺧﺪاﻳﻤﺎن ﻇﻔﺮ داد ﻛﻪ ﺟﻨﮕﺎوران را ﺑﻜﺸﺘﻴﻢ و زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑـﻪ اﺳـﻴﺮى ﮔـﺮﻓﺘﻴﻢ و‬
‫اﺛﺎث را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻤﻪ در ﻣﻴﺎن اﺛﺎث زﻳﻮرى دﻳﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎرى ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﻌﺒﻪ را در آوردم و ﭼﻮن آن ﻧﮕﻴﻨﻬﺎى ﺳﺮخ و زرد و ﺳﺒﺰ را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﺮﺟﺴﺖ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﮕﺎه ﻧﻬـﺎد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺷﻜﻢ ﻋﻤﺮ را ﺳﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻋﻤﺮ را ﺑﻜﺸﻢ و ﺳﻮى ﭘﺮده دوﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬آﻧﭽـﻪ را آوردهاى‬
‫ﺑﺮدار‪ ،‬ﻳﺮﻓﺎء! ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﻜﻮب«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﻌﺒﻪ را ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻰﻛﺮدم و او ﮔﺮدﻧﻢ را ﻣﻰﻛﻮﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‪ ،‬ﻣـﺮﻛﺒﻢ از رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺮﻛﺒﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ده‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺮﻓﺎ! دو ﺷﺘﺮ از زﻛﺎت ﺑﺎو ده‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ را دﻳﺪى ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻮ ﺑﺪان ﺣﺎﺟـﺖ دارد ﺷـﺘﺮان را‬
‫ﺑﺪو ده«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪238‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻗﺸـﻼق روﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺗـﻮ و رﻓﻴﻘـﺖ‬
‫ﻛﺎرى ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﻮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ ﺳﻠﻤﻪ رﺳﻴﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻪ ﻧﺎﻣﺒﺎرك ﺑﻮد ﻛﺎرى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘـﻰ! ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺑﻠﻴﻪ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻣﺜﻞ ﺷﻮد اﻳﻦ را ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺳﻠﻤﻪ ﻫﻤﻪ را ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﮕﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ درم و ﺷﺶ درم ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻣﻰارزﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ را ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺮد و اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺑـﺎر‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺣﺞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از واﻗﺪى آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻋﺎﺗﻜﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻮف ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮔﺮدش ﺑﺎزار رﻓـﺖ و‬
‫اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﻏﻼم ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ وى را ﺑﺪﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﻛﻪ ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻛﺎر ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﻜـﻰ ﻛـﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺮاﺟﻰ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارم«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺮاج ﺗﻮ ﭼﻨﺪ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ روز دو درم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﻨﺎﻋﺖ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺠﺎرم و ﻧﻘﺎش و آﻫﻨﮕﺮ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺎر ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺧﺮاج ﺗﻮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪم ﮔﻔﺘﻪاى اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ آﺳﻴﺎﺑﻰ ﺑﺴﺎزم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺎد ﻛﺎر ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪم آﺳﻴﺎﻳﻰ ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﺴﺎزم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب از آن ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﺑﺮﻓﺖ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻏﻼم ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺮا ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺳﻮى ﻣﻨﺰل ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و روز ﺑﻌﺪ ﻛﻌﺐ اﻻﺣﺒـﺎر ﭘـﻴﺶ وى آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن! وﺻﻴﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺳﻪ روز دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ‪ ،‬ﺗﻮرات‪ ،‬ﻣﻰﻳﺎﺑﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را در ﺗﻮرات ﻣﻰﻳﺎﺑﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎ وﺻﻒ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺮا ﻣﻰﻳﺎﺑﻢ و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪت ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ«‬
‫‪239‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ درد و رﻧﺠﻰ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻰﻛﺮد و ﭼﻮن روز ﺑﻌﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﻳﻚ روز ﺑﺮﻓﺖ و دو روز دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮدا ﺑﺎز ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دو روز ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻳﻚ روز و ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ زﻧـﺪه ﺧـﻮاﻫﻰ‬
‫ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﺻﻔﻬﺎ ﻣـﻰﮔﻤﺎﺷـﺖ و ﭼـﻮن‬
‫ﺻﻔﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﻣﻰآﻣﺪ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﺟﺰو ﻣﺮدم در آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺠﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﻛﻪ دو ﺳﺮ داﺷﺖ و دﺳـﺘﮕﻴﺮه آن در ﻣﻴﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺶ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ زد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ زﻳﺮ ﺗﻬﻴﮕﺎه وى ﺑﻮد و ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺐ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﻴﺮ ﻟﻴﺜـﻰ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺳﻮزش اﺳﻠﺤﻪ را اﺣﺴﺎس ﻛﺮد از ﭘﺎى در آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻨﻚ اوﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻓﺘـﺎده ﺑـﻮد‪ ،‬آﻧﮕـﺎه وى را ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻰ از ﺗﻮ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺼﻮدت ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮا ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻧﻪ« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮﮔﺰ در آن دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ در ﮔﺬﺷﺖ و از آﻧﻬﺎ راﺿﻰ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن و زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺨﻮان‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻪ روز در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮادرﺗﺎن ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و اﮔﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪ ﻛﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬اى ﻋﻠﻰ! ﺗﺮا ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻴﺪﻫﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻬﺪهدار اﻣﻮر ﻣﺮدم ﺷﺪى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﺮدم ﺳﻮار ﻣﻜﻦ‪ .‬اى ﻋﺜﻤﺎن! ﺗﺮا ﺑﺨـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻰدﻫﻢ اﮔﺮ ﻋﻬﺪهدار اﻣﻮر ﻣﺮدم ﺷﺪى ﭘﺴﺮان اﺑﻰ ﻣﻌﻴﻂ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﺮدم ﺳـﻮار ﻣﻜـﻦ‪ .‬اى ﺳـﻌﺪ! ﺗـﺮا‬
‫ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻴﺪﻫﻢ اﮔﺮ ﻋﻬﺪهدار اﻣﻮر ﻣﺮدم ﺷﺪى ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﺮدم ﺳﻮار ﻣﻜـﻦ« ﺑﺮﺧﻴﺰﻳـﺪ و‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻬﻴﺐ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ اﻧﺼﺎرى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮ درﺷﺎن ﺑﺎﻳﺴﺖ و ﻧﮕﺬار ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ رود«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﺑﺎره اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و اﻳﻤﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ و از ﺑﺪاﻧﺸﺎن درﮔﺬرد‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﺎره ﺑﺪوﻳﺎن ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪240‬‬

‫اﺳﻼﻣﻨﺪ‪ ،‬زﻛﺎت اﻳﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮان دﻫﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﺎره ذﻣﻴﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا ﺳـﻔﺎرش‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن آﻧﻬﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدم؟ راه ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪى را ﻫﻤﻮار ﻛﺮدم«‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺒﺪ اﷲ! ﺑﺮو ﺑﺒﻴﻦ ﻗﺎﺗﻞ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆ ﻏﻼم ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺗﺮا ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪا را ﻛﻪ ﻣﺮگ ﻣﺮا ﺑﻪ دﺳﺖ ﻛﺴﻰ ﻗﺮار ﻧﺪاد ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺮاى ﺧﺪا ﺳـﺠﺪه ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اى‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ! ﭘﻴﺶ ﻋﺎﻳﺸﻪ رو و از او ﺑﺨﻮاه اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﭘﻬﻠﻮى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ! اﮔﺮ ﻗﻮم اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎش‪ ،‬اﮔـﺮ ﺳـﻪ و ﺳـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻪاى ﺑﺎش ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ در آن اﺳﺖ‪ .‬اى ﻋﺒﺪ اﷲ! ﻣﺮدم را ﺑﻴﺎر‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺳﻼم ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎ رﺿﺎى ﺷﻤﺎ ﺑﻮد؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻌﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﻌﺐ ﺳﻪ روز ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺸﻤﺎرم‬
‫»ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻫﻤﺎﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‬
‫»ﻣﺮا از ﻣﺮگ ﺑﺎك ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺮد‬
‫»ﻣﺮا از ﮔﻨﺎه ﺑﺎﻛﺴﺖ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﮔﻨﺎه آﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻃﺒﻴﺐ ﺑﺨﻮاﻫﻰ‪ «.‬ﻃﺒﻴﺒﻰ از ﻣـﺮدم ﺑﻨـﻰ اﻟﺤـﺎرث را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻴﺬى ﺑﻪ او ﺧﻮراﻧﻴﺪ و ﻧﺒﻴﺬ ﺑﺮون آﻣﺪ ﻛﻪ رﻧﮓ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻴﺮ ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﻴﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺷﻴﺮ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن وﺻﻴﺖ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺮدهام«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺷﺐ ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ او را ﺑﺒﺮدﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﻬﻠﻮى ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻬﻴﺐ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن دو ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻃﺮف ﺳﺮ وى آﻣﺪ و دﻳﮕﺮى از ﻃﺮف ﭘﺎى وى آﻣـﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻻ اﻟﻪ اﷲ ﭼﻘﺪر ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ‪ ،‬ﺣﺮﻳﺼﻴﺪ! اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺻﻬﻴﺐ ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺻﻬﻴﺐ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و آن ﭘﻨﺞ ﻛﺲ وارد ﻗﺒﺮ وى ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪241‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ در ﮔﺬﺷﺖ ﻋﻤﺮ در ﻏﺮه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﭼﻬﺎر روز ﻣﺎﻧﺪه از ذىﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﺿﺮﺑﺖ‬
‫ﺧﻮرد و روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه اول ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺧﺎك رﻓﺖ و ﺧﻼﻓﺖ وى ده ﺳﺎل و ﭘﻨﺞ ﻣﺎه و‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ روز ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻨﮕﺎم در ﮔﺬﺷﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم در ﮔﺬﺷﺖ وى ﺑﻴﺴﺖ و دو ﺳﺎل و ﻧﻪ ﻣﺎه و ﺳﻴﺰده روز از ﻫﺠﺮت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ روز‬
‫رﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮم ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻋﺜﻤﺎن اﺧﻨﺴﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدم و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻄﺎ ﻛﺮدهاى‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭼﻬـﺎر روز ﻣﺎﻧـﺪه از ذى‬
‫ﺣﺠﻪ در ﮔﺬﺷﺖ و ﻳﻚ روز از ذى ﺣﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺧﻼﻓـﺖ وى از ﻣﺤـﺮم ﺳـﺎل‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم آﻏﺎز ﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﭼﻬﺎر روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺪت‬
‫ﺧﻼﻓﺖ وى ده ﺳﺎل و ﺷﺶ ﻣﺎه و ﭼﻬﺎر روز ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﻋﻤﺮ روز ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺖ روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺶ‬
‫روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ذﻓﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻪ روز رﻓﺘﻪ از ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳـﻴﺪ و ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻛﺮد و ﻣﻘﺮرى اﻓﺰود و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رواﻧﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ رﺳﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ روز از ﻣﺤﺮم ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺷﻮرى در ﺑـﺎره ﻋﺜﻤـﺎن ﻣﺘﻔـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗـﺖ ﭘﺴـﻴﻦ‬
‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﻣﺆذن ﺻﻬﻴﺐ اذان ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﻣﻴﺎن اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﻳﻜﺼﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرى اﻓﺰود و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ وﻻﻳﺎت ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺳﻪ روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم درﮔﺬﺷـﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ وى ده‬
‫ﺳﺎل و ﺷﺶ ﻣﺎه و ﭼﻬﺎر روز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺴﺐ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﺐ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻦ‬
‫ﻧﻔﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰى اﺑﻦ رﻳﺎح ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﺮط ﺑﻦ رزاح ﺑﻦ ﻋﺒﺪى ﺑﻦ ﻛﻌﺐ اﺑﻦ ﻟﻮى‪ .‬ﻛﻨﻴﻪ وى اﺑـﻮ ﺣﻔـﺺ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرش ﺣﻨﺘﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺨﺰوم ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او را ﻓﺎروق ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم را ﻛﻰ ﺑﻪ او داد‪ .‬ﺑﻌﻀـﻰ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮ و ذﻛﻮان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻛﻰ ﻋﻤﺮ را ﻓﺎروق ﻧﺎﻣﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪242‬‬

‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ اﻫﻞ ﻛﺘـﺎب ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ را ﻓﺎروق ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ را از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﻬـﺎ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺸﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از وﺻﻒ ﻋﻤﺮ‬
‫زر ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ روز ﻋﻴﺪى ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ در ﺗﺸﻴﻴﻊ زﻳﻨﺐ ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ ﺗﻴـﺮه رﻧـﮓ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ و ﻃﺎس و ﭼﭙﺪﺳﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ راه ﻣﻰرﻓﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﺳﻮار ﺑﻮد‪.‬‬
‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ از زر ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ روز ﻋﻴﺪ دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺎده و ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﭼﭙﺪﺳـﺖ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎر اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮد ﻗﻄﺮى ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮد ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻰ ﺑـﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻧﻤﺎ ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدى ﺳﭙﻴﺪ روﺷﻦ ﺑﻮد آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﺧﻰ‪ ،‬دراز ﻗـﺪ و‬
‫ﻃﺎس‪.‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ وﺻﻒ ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﺳﭙﻴﺪ رﻧﮓ ﺑﻮد آﻣﻴﺨﺘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﺧﻰ‪ ،‬دراز ﻗﺪ‪ ،‬ﺳﭙﻴﺪ ﻣﻮى و ﻃﺎس‪«.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ رﻳﺶ ﺧﻮد را زرد ﻣﻰﻛﺮد و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺣﻨﺎ ﻣﻰﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻣﻮﻟﺪ و ﻣﻘﺪار ﻋﻤﺮ ﻋﻤﺮ‬
‫اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﺪش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺠﺎر ﺑﺰرگ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪام‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در ﺑﺎره ﺳﻦ ﻋﻤﺮ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ وﻗﺘﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﻨﺠـﺎه و‬
‫ﭘﻨﺞ ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ در ﮔﺬﺷﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﺳﺎل و ﭼﻨـﺪ ﻣـﺎه داﺷـﺖ و اﻳـﻦ را از ﻫﺸـﺎم ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻛﻠﺒﻰ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ وﻗﺘﻰ در ﮔﺬﺷﺖ ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد و اﻳﻦ را از ﻋﺎﻣﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺼﺖ و ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ را از ﻗﺘﺎده رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ‪ ،‬را از زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ اﻳﻦ از ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﻔﺖ ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪243‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﺨﻦ از ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﻋﻤﺮ‬

‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﻣﻈﻌﻮن را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫اﻛﺒﺮ و ﺣﻔﺼﻪ را از او آورد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻠﻴﻜﻪ دﺧﺘﺮ ﺟﺮول ﺧﺰاﻋﻰ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را‬
‫از او آورد و ﻫﻨﮕﺎم ﺻﻠﺢ از او ﺟﺪا ﺷﺪ‪ ،‬و از ﭘﺲ ﻋﻤﺮ اﺑﻮ اﻟﺠﻬﻢ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ وى را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ در زﻳﺪ اﺻﻐﺮ و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻮد و ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ام‬
‫ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﺟﺮول ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻮد و اﺳﻼم ﻣﻴﺎن وى و ﻋﻤﺮ ﺟﺪاﻳﻰ آورد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺮﻳﺒﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮ اﻣﻴﻪ ﻣﺨﺰوﻣﻰ را ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﻠﺢ‬
‫از او ﻧﻴﺰ ﺟﺪا ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ام ﺣﻜﻴﻢ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻣﺨﺰوﻣﻰ را در اﺳﻼم ﺑـﻪ زﻧـﻰ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را از او آورد‬
‫ﺳﭙﺲ ﻃﻼﻗﺶ داد‪.‬‬
‫ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻘﻮﻟﻰ او را ﻃﻼق ﻧﺪاد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺟﻤﻴﻠﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺼﺎرى را در اﺳﻼم ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﻋﺎﺻـﻢ را از او آورد‪ ،‬ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻃﻼﻗﺶ داد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ را ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا ﺑـﻮد ﺑـﻪ زﻧـﻰ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻣﻬﺮ او ﻛﺮد و زﻳﺪ و رﻗﻴﻪ از او آورد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻧﻬﻴﻪ را ﻛﻪ زﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ را از او آورد‪.‬‬
‫ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻬﻴﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن اﺻﻐﺮ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ آورد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﮕﻔﺘـﻪ واﻗـﺪى ﻧﻴـﺰ وى‬
‫ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اوﺳﻂ را ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ آورد‪ ،‬ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﺻﻐﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻜﻴﻬﻪ ﻧﻴﺰ زن ﻋﻤﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻮد و زﻳﻨﺐ را از او آورد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﺗﻜﻪ دﺧﺘﺮ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن زن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮده ﺑﻮد‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ درﮔﺬﺷﺖ زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام او را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻐﻴﺮ ﺑﻮد و در ﺑﺎره وى ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ام ﻛﻠﺜﻮم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺎ او ﻛﺎرى ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺷﺶ ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻛﺲ از ﭘﻰ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪244‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﺳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺒﺮى ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺮاى او ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪى ﻳﺎ او را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻧﻤﻰﭘﺴﻨﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺪام وﻟﻰ او ﻧﻮ ﺳﺎل اﺳﺖ و در ﺳﺎﻳﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺑـﺎ ﻣﻼﻳﻤـﺖ و ﻣـﺪارا ﺑـﺰرگ ﺷـﺪه و ﺗـﻮ‬
‫ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻰ و ﻣﺎ از ﺗﻮ ﻣﻰﺗﺮﺳﻴﻢ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺧﻮﻳﻬﺎى ﺗﺮا ﺑﮕﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬وﻗﺘـﻰ او ﺑـﺎ ﺗـﻮ در ﺑـﺎره ﭼﻴـﺰى‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ وى ﺳﺨﺘﻰ ﻛﻨﻰ و ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﺎرى ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮدهام«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮ از او ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻢ‪ :‬ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻛﻪ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ او‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺷﻮى«‬
‫ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام اﻣﺎن دﺧﺘﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻧﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او را ﻧﭙﺴـﻨﺪﻳﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬درش را‬
‫ﻣﻰﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺧﻴﺮش ﺑﻪ ﻛﺲ ﻧﻤﻰرﺳﺪ و ﻋﺒﻮس ﻣﻰآﻳﺪ و ﻋﺒﻮس ﻣﻰرود«‬
‫ﺳﺨﻦ از وﻗﺖ اﺳﻼم آوردن ﻋﻤﺮ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وى ﭘﺲ از ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﻣﺮد و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ زن اﺳﻼم آورد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﺪرم از ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدم و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ از ﭘﺲ ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﻣﺮد و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ زن اﺳﻼم آورد«‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺑﻌﻀﻰ روﺷﻬﺎى ﻋﻤﺮ‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺰﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺜﺎل ﻋﺮب‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺘﺮ ﺳﺮﻛﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺸﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ‬
‫رود‪ ،‬ﻛﺸﻨﺪه ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ آن را ﻛﺠﺎ ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪاى ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راه ﻣﻰﺑﺮم«‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ در ﻣﻘﺎﻣﻰ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ از آن در ﻛﺸـﺎﻛﺶ ﺑﺎﺷـﻢ و ﻣـﺮدم ﺑﺰﺣﻤـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺪا آﻧﺮا ﻣﻘﺎم ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﻛﺴﺎن ﺑﺎﺷﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﺪﻳﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از واﺑﺴﺘﮕﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ردﻳﻒ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻮار ﺑﻮدم‪ ،‬روزى ﺳﺨﺖ ﮔـﺮم‬
‫و ﭘﺮ ﺳﻤﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ ﺳﻮى ﻃﻮﻳﻠﻪ زﻛﺎت رﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻨﺒﺎن و ﺟﺒﻪاى ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﺳﺮ ﺧـﻮد را‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد و ﺷﺘﺮان را ﻣﻰزد و ﺑﻪ ﻃﻮﻳﻠﻪ ﺷﺘﺮان زﻛﺎت ﻣﻰراﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻨﺪارى اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻳﻢ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﺨـﺪا ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ و اﻣـﻴﻦ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪245‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺒﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻗﺮق زﻛﺎت رﻓﺘﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن در ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﻮﺷﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد ﻋﻠﻰ ﺑﺮ ﺳﺮش اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ وى اﻣـﻼ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ در آﻓﺘﺎب اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬روزى ﺳﺨﺖ ﮔﺮم ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ دو ﺑﺮد ﺳﻴﺎه ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‬
‫از ﻛﻤﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد و ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺘﺮان زﻛـﺎت را ﻣـﻰﺷـﻤﺮد و رﻧﮕﻬـﺎ و دﻧـﺪاﻧﻬﺎى آﻧـﺮا‬
‫ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬دﺧﺘﺮ ﺷﻌﻴﺐ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا وﺻﻒ آورده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اى‬
‫ﭘﺪر او را اﺟﻴﺮ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ و اﻣﻴﻦ« آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺳﻮى ﻋﻤﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬
‫اﻣﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ان ﺷﺎء اﷲ اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻴﺎن رﻋﻴﺖ ﺳﻔﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻴـﺪاﻧﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺮدم را ﺣﺎﺟﺘﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻼن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﺮس ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮى ﺷﺎم ﻣﻰروم و دو ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰروم و دو ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺳـﻮى ﻣﺼـﺮ‬
‫ﻣﻰروم و دو ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻴﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻣﻰروم و دو ﻣﺎه و آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻛﻮﻓـﻪ ﻣـﻰروم و‬
‫دو ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﻣﻰروم و دو ﻣﺎه آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻢ ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﺳﺎل ﺧﻮﺷﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‬
‫ﻛﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻣﺮدى ﺑﻨﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد ﻣﻨﺰل ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣـﻰﺗـﻮان‬
‫ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﻓﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در و ﭘﺮده ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫اﺳﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﺷﺘﺮان زﻛﺎت ﺳﻮى ﻗﺮق ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻟﻮازم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از ﺷـﺘﺮان‬
‫ﻧﻬﺎدم و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺒﺮم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺮان را ﺳﺎن ﺑﺪه« و ﭼﻨﺎن ﻛﺮدم ﻟﻮازم ﻣﺮا ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از ﺷﺘﺮان زﻳﺒـﺎ دﻳـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰ ﻣﺎدر! ﺷﺘﺮى را ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﻛﻪ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻳﻚ ﺷـﺘﺮ ﻧـﻮ ﺳـﺎل ﺷﺎﺷـﻮ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻰ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻛﻢ ﺷﻴﺮ«‬
‫اﺑﻰ اﻟﺪﻫﻘﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮدى از اﻫﻞ اﻧﺒﺎر ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺎر دﻳﻮان ﺑﺼﻴﺮت‬
‫دارد ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ او را ﺑﻪ دﺑﻴﺮى ﮔﻴﺮى«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﺮﻣﻰ از ﻏﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪام«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﺪش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢ ﺑﺨـﺪاﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎد اﮔﺮ ﺷﺘﺮى در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻂ ﻓﺮات ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺗﺒﺎه ﺷﻮد ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎره آن‬
‫از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻄﺎب ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺧﻮدش را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺖ ﻧﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ را‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﻤﺮان ﺟﻮﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺮدم را ﺳﺮاﻧﻰ ﻫﺴﺖ ﻛـﻪ ﺣـﻮاﻳﺞ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮان ﻣﺮدم را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﺮاﻣﻰ ﺑﺪار‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﻫﻤﻴﻨﻘﺪر ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺲ ﻛﻪ‬
‫در ﻛﺎر داورى و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺎ وى اﻧﺼﺎف ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪246‬‬

‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻋﺮب ﺑﺪوى ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺮ ﻣﻦ دﻣﻞ دارد و زﺧﻤﻰ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻛـﻮﺑﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ده‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺘﺮت ﻧﻪ دﻣﻞ دارد‪ ،‬ﻧﻪ زﺧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪوى ﺑﺮﻓﺖ و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﺑﻮ ﺣﻔﺺ ﻋﻤﺮ ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد‬
‫ﻛﻪ ﺷﺘﺮم ﻧﻪ دﻣﻞ دارد‪ ،‬ﻧﻪ زﺧﻢ‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ اﮔﺮ ﺧﻄﺎ ﻛﺮده او را ﺑﺒﺨﺶ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺪوى را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺮﻛﻮب داد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻳﻜﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺑـﻮد از او ﭼﻴـﺰى ﺧﻮاﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ او ﺗﻌـﺮض ﻛـﺮد و‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﺎره او ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻓﻼﻧـﻰ از ﺗـﻮ ﭼﻴـﺰ ﺧﻮاﺳـﺖ و ﺗﻌـﺮض‬
‫ﻛﺮدى و ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮدى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺎل ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻮن ﺷﺎﻫﻰ ﺧﻴﺎﻧﺘﻜﺎر ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا روم ﻣﻌﺬور ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬ﭼﺮا از ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮدم ﻧﺨﻮاﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ده ﻫﺰار ﺑﺮاى او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺷﻬﺎب آﻣﺪه ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﺨـﺪا‬
‫اﻳﻨﺎن را ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﺮدم را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ اﻣﻴﺮش ﺑﺎ وى ﺳﺘﻢ ﻛﻨـﺪ ﺟـﺰ ﻣـﻦ اﻣﻴـﺮى‬
‫ﻧﺪارد«‬
‫ﻣﻌﺪان ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺑﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺧـﺪاﻳﺎ ﺗـﺮا ﺑـﺮ‬
‫اﻣﻴﺮان وﻻﻳﺎت ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻰﮔﻴﺮم ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺗﺎ دﻳﻦ و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻨﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺘﺸـﺎن‬
‫را ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪ«‬
‫اﺑﻮ ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ وﻗﺘﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮون ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺪرﻗﻪ ﻣﻰﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺗﻦ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﮕﻤﺎﺷﺘﻪام‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺎﺷﺘﻪام ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻖ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﺪادهام‪ ،‬ﻋﺮﺑﺎن را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻣﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ذﻟﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ و دور از وﻃﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻧﮕﻪ ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺮوﻣﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻗﺮآن را ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺪارﻳﺪ و از ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ رواﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻳﻜﻰ از ﻋﻤﺎل او ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ را ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد رو ﺑﻪ رو ﻣﻰﻛﺮد‬
‫اﮔﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺆاﺧﺬهاى ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻴﺸﺪ از او ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫‪247‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻮ ﻓﺮاس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﺳـﺨﻦ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺑﺨـﺪا ﻣـﻦ ﻋـﺎﻣﻼن را ﺳـﻮى ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﻰﻓﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺰﻧﻨﺪ ﻳﺎ اﻣﻮاﻟﺘﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﻤﺸﺎن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را دﻳﻦ و ﺳﻨﺖ آﻣﻮزﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫وى ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آرد‪ ،‬ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن دارد از او ﻗﺼﺎص ﻣﻰﮔﻴﺮم«‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از اﻣﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ رﻋﻴﺖ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﻜﻰ از رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺎدﻳﺐ ﻛﻨﺪ ﻗﺼﺎﺻﺶ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن دارد از او ﻗﺼﺎص ﻣﻰﮔﻴـﺮم ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻗﺼـﺎص ﻧﮕﻴـﺮم ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ را دﻳﺪم ﻛﻪ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻗﺼﺎص ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ذﻟﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و دور از وﻃﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﻨﺪ از ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﺑﺎزﺷـﺎن ﻣﺪارﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻛـﺎﻓﺮ ﺷـﻮﻧﺪ و در ﺑﺎﺗﻼﻗﻬـﺎ‬
‫ﻣﻘﺮﺷﺎن ﻧﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺨﺼﺎً ﻋﺴﺴﻰ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﺮ ﻣﻨﺎزل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﻰﮔﺬﺷـﺖ و از وﺿـﻊ اﻳﺸـﺎن ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺰﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ در ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف آﻣﺪ و در را ﺑﺰد‪ ،‬زﻧـﻰ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و‬
‫در را ﺑﮕﺸﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وارد ﻧﺸﻮ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮوم و ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮدم ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ« ﻋﻤﺮ وارد ﻧﺸﺪ ﺗـﺎ او ﺑﻨﺸﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»درآى«‬
‫ﭘﺲ ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﻫﺴﺖ؟«‬
‫زن ﻏﺬاﻳﻰ ﺑﺮاى وى آورد ﻛﻪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮد ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﻦ«‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻼم ﻧﻤﺎز ﺑﮕﻔﺖ و رو ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻪ ﻛﺎر آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﺑﺎزار ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ و از دزدان ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ اﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ ﺑﻴﺎ ﺑـﺮوﻳﻢ از آﻧﻬـﺎ ﻧﮕﻬﺒـﺎﻧﻰ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﺎزار ﺑﺮ ﻳﻚ ﺑﻠﻨﺪى ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ در آن ﺣﺎل ﭼﺮاﻏﻰ ﺑﺪﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﻮاب ﭼﺮاغ روﺷﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟«‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻤﻌﻰ را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺶ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻛﺲ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼﻧﻰ! دوش ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! از ﻛﺠﺎ داﻧﺴﺘﻪاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدم دﻳﺪم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪا ﺗﺮا از ﺗﺠﺴﺲ ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮده؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬و ﻋﻤﺮ از او در ﮔﺬﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪248‬‬

‫ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻣﺰﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ از روﺷﻦ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﭼﺮاغ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ ﻣﻮش ﻓﺘﻴﻠـﻪ را‬
‫ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰاﻓﻜﻨﺪ و آﺗﺶ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در آن روزﮔﺎر ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ از ﺷﺎﺧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﻮى ﺣﺮه واﻗﻢ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﺿـﺮار رﺳـﻴﺪﻳﻢ‬
‫آﺗﺸﻰ اﻓﺮوﺧﺘﻪ دﻳﺪﻳﻢ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﻠﻢ! ﻛﺎرواﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺷﺐ و ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﻬﺎ روﻳﻢ« ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دوان ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ زﻧﻰ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ و دﻳﮕﻰ ﺑﺮ آﺗﺶ ﺑﻮد و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻰﻧﺎﻟﻴﺪﻧﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اى ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻧﻮر« و ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ اى ﺻﺎﺣﺒﺎن آﺗﺶ!‬
‫زن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎد«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻰ ﭘﻴﺶ آى ﻳﺎ ﺑﮕﺬر«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺼﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺷﺐ و ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻴﻨﺎﻟﻨﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ دﻳﮓ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ آن ﺳﺎﻛﺖ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاب روﻧﺪ ﺧـﺪا ﻣﻴـﺎن ﻣـﺎ و ﻋﻤـﺮ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬ﻋﻤﺮ از ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارد؟«‬
‫زن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻬﺪه دار اﻣﻮر ﻣﺎﺳﺖ و از ﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ!«‬
‫ﻋﻤﺮ رو ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دوان ﺑﻴﺎﻣﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ دار اﻟﺪﻗﻴﻖ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻨﮕﻪاى را ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎره ﭘﻴﻪ ﺑﺮون آورد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﺮ دوش‬
‫ﻣﻦ ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ آﻧﺮا ﺑﻪ دوش ﻣﻰﻛﺸﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﺮا ﺑﺮ دوش ﻣﻦ ﻧﻪ« و اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﻳﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻣـﻰﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬ﻣـﻦ آﻧـﺮا ﺑـﻪ دوش‬
‫ﻣﻰﺑﺮم«‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰ ﻣﺎدر! ﺑﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﻮ ﮔﻨﺎه ﻣﺮا ﺑﻪ دوش ﻣﻰﻛﺸﻰ؟«‬
‫ﻣﻦ ﻟﻨﮕﻪ را ﺑﺮ دوش وى ﻧﻬﺎدم ﻛﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﺮاه اﻓﺘـﺎدم و دوان ﺑـﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗـﺎ ﭘـﻴﺶ زن‬
‫رﺳﻴﺪﻳﻢ و ﻟﻨﮕﻪ را ﭘﻴﺶ وى اﻓﻜﻨﺪ و ﻣﻘﺪارى آرد در آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺮﻳﺰ و ﻣﻦ ﺑﻬﻢ ﻣﻰزﻧﻢ«‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺎ ﻛـﺮد‬
‫‪249‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫زﻳﺮ دﻳﮓ ﺑﺪﻣﺪ‪ ،‬رﻳﺸﻰ ﺑﺰرگ داﺷﺖ و دود را از ﻻﺑﻼى رﻳﺶ او ﻣﻰدﻳﺪم‪ .‬دﻣﻴﺪ ﺗﺎ دﻳﮓ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪ و زن آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺎد ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﺑﻴﺎر« و زن ﺳﻴﻨﻰاى ﺑﻴﺎورد و دﻳﮓ را در آن رﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮران‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﻬﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻗﻰ را ﭘﻴﺶ زن ﻧﻬﺎد و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ‪.‬‬
‫زن ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ دﻫﺎد‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ از اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮى«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻚ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن روى اﻧﺸﺎء اﷲ ﻣﺮا آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻰ ﻳﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه از زن ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰدﻳﻚ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺣﻴﻮان درﻧﺪه ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮد ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗـﻮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ« اﻣﺎ ﺟﻮاب ﻧﻤﻰداد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزى و ﺧﻨﺪه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﭘﺲ از آن ﺑﺨﻔﺘﻨﺪ و آرام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﻠﻢ! از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﺑﻰﺧﻮاب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻴﮕﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺮوم ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را آﺳﻮده ﺑﺒﻴﻨﻢ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﺻﻼح ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻳﺎ از ﭼﻴﺰى‬
‫ﻣﻨﻌﺸﺎن ﻛﻨﺪ از ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﺮد و اﻧﺪرز ﻣﻰداد‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻼف ﻓﺮﻣﺎن وى ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﻰﺷﺪ و ﻣﺮدم را از ﭼﻴﺰى ﻣﻨﻊ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﻛﺮد‬
‫و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم را از ﻓﻼن و ﻓﻼن ﭼﻴﺰ ﻣﻨﻊ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻧﻈـﺮ‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﺷﻮد ﻋﻘﻮﺑﺘﺶ او را دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺑﺎره اﻫﻞ ﺷﺒﻬﻪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﺑﻮد و در ﻣﻮرد ﺣﻖ ﺳﺨﺖ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﺑﮕﻴـﺮد‪ .‬در ﺑـﺎره‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد ﻣﻼﻳﻢ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﻌﻴﻔﺎن رؤف و ﻧﺎزك دل ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺳﺨﻦ ﻛﻦ ﻣﺎ از او ﻣﻴﺘﺮﺳﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﺸﻢ ﺑﺎو ﺑﺪوزﻳﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف اﻳﻦ را ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬واﻗﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻼﻳﻤﺖ ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن از ﺧـﺪا ﺑﻴﻤﻨـﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺨـﺪا‬
‫ﺗﺮس ﻣﻦ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﺗﺮﺳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻦ دارﻧﺪ«‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از راﻫﻬﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰﮔﺬﺷـﺖ ﺷـﻨﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا را اى ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮدهاى ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺑـﻮط ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣﻞ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻋﺼﺎ و ﺟﺒﻪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻰ ﺑﻪ او داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را‬
‫ﺑﭽﺮان ﻛﻪ ﭘﺪرت ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭼﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎم وى ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ او را ﺑﺨﻮاﺳﺖ و ﺳﺨﻨﻰ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎزت ﺑﺮم«‬
‫آﻧﮕﺎه وى را ﺑﻪ ﻋﻤﻠﺶ ﺑﺎز ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻧﺎزك ﻧﭙﻮﺷﻰ و ﺑﺮ اﺳﺐ ﺗﺮﻛﻰ ﻧﻨﺸﻴﻨﻰ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪250‬‬

‫اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺼﺎرى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ را ﻋﺎﻣـﻞ ﻣـﻰﻛـﺮد دﺳـﺘﻮرى ﺑـﺮاى او‬
‫ﻣﻰﻧﻮﺷﺖ و ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر را ﺷﺎﻫﺪ آن ﻣﻰﻛﺮد و ﺷﺮط ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺗﺮﻳﻜﻰ ﻧﻨﺸﻴﻨﺪ و ﻏﺬاى‬
‫ﺧﻮب ﻧﺨﻮرد و ﺟﺎﻣﺔ ﻧﺎزك ﻧﭙﻮﺷﺪ و در ﺑﻪ روى ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن ﻧﺒﻨﺪد«‬
‫ﻋﻤﺮان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﻣﺤﺘﺎج ﻣﻰﺷﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﻰرﻓـﺖ و از او ﻗـﺮض ﻣـﻰﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﺎ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻮد و ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﻰآﻣﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻰﻛﺮد و از ﭘـﻰ او ﻣـﻰرﻓـﺖ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﺮاى‬
‫رﻫﺎﻳﻰ از او ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻰﻛﺮد و وﻗﺘﻰ ﻣﻘﺮرﻳﺶ ﻣﻰرﺳﻴﺪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﻣﻰﭘﺮداﺧﺖ«‬
‫اﺑﻮ ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﻌﺮور ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روزى ﻋﻤﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻤـﺎرىاى داﺷـﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺴﻞ ﺑﺨﻮرد و ﻇﺮف ﻋﺴﻠﻰ در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ آﻧﺮا ﺑﺮﻣﻰدارم و ﮔـﺮ ﻧـﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻧﺎم اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻳـﻦ رﺳـﻢ ﺷـﺪ و‬
‫ﺧﻠﻴﻔﮕﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﻧﺎم را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ام ﻋﻤﺮ و ﻛﻮﻓﻰ دﺧﺘﺮ ﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓـﺖ رﺳـﻴﺪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اى ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺧﻠﻴﻔﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر دراز ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪهاى ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻴﺪ و ﻣﻦ اﻣﻴﺮ ﺷﻤﺎﻳﻢ« ﭘﺲ او را اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺼﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ام ﻋﻤﺮو ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دارى؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻰ و ﺳﻪ ﺳﺎل«‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﺪا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻮ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﻓﺪاى ﺗﻮ ﻛﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﺪاﻳﺖ زﺑﻮن ﻣﻴﻜﻨﺪ«‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎدن ﻋﻤﺮ‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎد و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺖ و اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ آﻣﺪه ﺑﻪ ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت و ﻣﺎه رﺑﻴﻊ اﻻول ﺑﻮد از ﭘﻴﺶ ﺳﺒﺐ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻮد ﻳـﺎد‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻬﺎد و ﺑﺎ ﮔﻞ ﻣﻬﺮ زد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛـﺲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل‬
‫داﺷﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﻛﺎر ﻋﺴﺲ ﻛﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﺠـﺎ ﻋﻘﻮﺑـﺖ ﻛـﺮد و‬
‫‪251‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮوش ﻛﻨﻴﺰان ﻓﺮزﻧﺪ آورده را ﻣﻨﻊ ﻛﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻧﻤـﺎز ﻣﻴـﺖ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻘﺮر داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ و ﺷﺶ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻛـﺲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻛﺴـﺎن را‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد و ﻫﻢ او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻧﻤﺎز ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻛـﺮد و ﺑـﻪ وﻻﻳـﺎت ﻧﻮﺷـﺖ و‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ آﻣﺪه ﺑﺴﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬دو ﻗـﺎرى ﺑـﺮاى‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻬﺎد ﻳﻚ ﻗﺎرى ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ و ﻗﺎرى دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و دﻳﻮان ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‬
‫وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن را ﺑﺎ آن ﺑﺰد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛـﻪ دﻳـﻮان‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ داد و ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻘﺮرى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻮﻳﺮث ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛﺎر ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻳﻮاﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻠـﻰ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﺳﺎل اﻣﻮاﻟﻰ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻦ و ﭼﻴﺰى از آن ﻧﮕﻪ ﻣﺪار«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻢ دارم ﻛﻪ ﻛﺎر آﺷﻔﺘﻪ ﺷﻮد«‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻪام و ﺷـﺎﻫﺎن آﻧﺠـﺎ را دﻳـﺪهام ﻛـﻪ دﻳـﻮاﻧﻰ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دادهاﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻣﻨﻈﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ دﻳﻮاﻧﻰ ﺗﺮﺗﻴﺐ ده و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻣﻨﻈﻢ ﻛﻦ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ او ﻛﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻘﻴﻞ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺨﺮﻣﺔ ﺑـﻦ ﻧﻮﻓـﻞ و ﺟﺒﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻣﻌﻄـﻢ را ﻛـﻪ از ﻧﺴـﺐ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻗﻮم وى را ﭘﻴﺶ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺮ و ﻗـﻮم‬
‫وى را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻼﻓﺖ از دﻧﺒﺎل آن ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ در آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش داﺷﺘﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﻗﺮاﺑﺘﺸﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ و ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻧﻬﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺳﺎﻣﺔ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﺪش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را دﻳﺪم ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺘـﺎب را ﺑـﺮ او ﻋﺮﺿـﻪ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻨﻰ ﺗﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮدش ﺑﺎز ﺑﺮﻳﺪ و از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮاﺑﺖ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﻰ ﻋﺪى ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاﻳﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮم ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺷﻮد اﮔﺮ ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ﺑﻨﻬﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻰ ﻋﺪى! ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ دوش ﻣﻦ ﻧﻬﻴﺪ و ﻛﺎرﻫﺎى ﻧﻴﻚ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺗﺒﺎه ﺷﻮد! ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ دﻋﻮﺗﺘﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺮ ﭼﻪ دﻓﺘﺮ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺒﻨﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺷـﻤﺎ را در آﺧـﺮ‬
‫ﻛﺴﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮا دو ﻳﺎر ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ راﻫﻰ رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻨﻢ ﺧﻼﻓﻜﺎر ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺨﺪا ﺑﺮﻛﺖ دﻧﻴﺎ و اﻣﻴﺪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪252‬‬

‫ﺛﻮاب آﺧﺮت را ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺮف ﻣﺎﺳـﺖ و ﻗـﻮم وى‬
‫اﺷﺮف ﻋﺮﺑﺎﻧﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺷﺮﻳﻔﺘﺮ‪ .‬ﻋﺮﺑﺎن ﺷﺮف از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺴـﺐ ﺑﻌﻀـﻰﺷـﺎن از‬
‫ﭘﺲ ﭘﺪرﻫﺎى ﻓﺮاوان ﺑﺎ وى ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺪرﻫﺎى ﻛﻢ ﺑﺎ وى ﺗﻼﻗـﻰ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺗـﺎ آدم ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻳﻢ ﻣﻌﺬﻟﻚ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﺠﻤﺎن ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﺪون اﻋﻤﺎل ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ آﻧﻬﺎ از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻧﻨﮕﺮد و ﺑﺮاى ﺛﻮاب ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻋﻤـﻞ ﺑـﺎز ﻣﺎﻧـﺪ ﻧﺴـﺒﺶ‬
‫ﻛﺎرى ﻧﺴﺎزد‪«.‬‬
‫ﺣﺰام ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻛﻌﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را دﻳﺪم ﻛﻪ دﻳﻮان ﺧﺰاﻋﻪ را ﻣـﻰﺑـﺮد و در‬
‫ﻗﺪﻳﺪ ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ در ﻗﺪﻳﺪ ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻴﭻ زﻧﻰ‪ ،‬دوﺷﻴﺰه ﻳـﺎ ﺑﻴـﻮه‪ ،‬ﻏﺎﻳـﺐ ﻧﻤـﻰﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺮرﻳﺸﺎن را ﺑﻪ دﺳﺘﺸﺎن ﻣﻴﺪاد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻰرﻓﺖ و در ﻋﺴﻔﺎن ﻓﺮود ﻣﻰآﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﻣﻰﻛـﺮد‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮد ﺗـﺎ در‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﺐ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ را ﺳـﻪ‬
‫ﺑﺎر ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ در اﻳﻦ ﻣﺎل ﺣﻘﻰ دارد ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮى ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﺑﻨـﺪه‬
‫ﻣﻤﻠﻮك‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام را ﻣﺮﺗﺒﻪاى ﻫﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻛﺘﺎب ﺧﺪا‪ ،‬و ﻧﺼﻴﺒﻬﺎ ﻛـﻪ از‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ داﺷﺘﻪاﻳﻢ و ﻛﻮﺷﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺮد‪ ،‬در اﺳﻼم ﻛﺮده و ﺣﺎﺟﺘﻰ ﻛﻪ ﻣـﺮد دارد‪ ،‬ﺑﺨـﺪا‬
‫اﮔﺮ ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﭼﻮﭘﺎن ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺻﻨﻌﺎ از اﻳﻦ ﻣﺎل ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺪو رﺳﺪ‪«.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﺮاى ﭘﺪرم ﻳﺎد ﻛﺮدم و او ﺣﺪﻳﺚ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﺐ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺒﺎﻧﻰ دﻳﺪم ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻛﻔـﻞ آن داغ زده ﺑـﻮد و در راه ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﺳﻠﻤﺎن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻢ ﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪام؟«‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻳﻚ درم ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺧـﺮاج ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـﻪ ﻧـﺎﺣﻖ ﺧـﺮج ﻛﻨـﻰ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺴﺘﻰ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪا اﺑﻦ ﺣﻨﺘﻤﻪ را ﺑﻴﺎﻣﺮزاد‪ .‬در ﺳﺎل رﻣﺎدت دﻳﺪﻣﺶ ﻛﻪ دو ﺟﻮال ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻰﺑﺮد و ﻳﻚ‬
‫ﻇﺮف روﻏﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ و ﺑﺎ اﺳﻠﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺮا دﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﺑـﻮ ﻫﺮﻳـﺮه از ﻛﺠـﺎ‬
‫ﻣﻰآﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻰ« ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ او ﺷﺪم و ﺑﺎر را ﺑﺒﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﺮار رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻣﺤﺎرب آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا آﻣﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﻧﺪارى‪«.‬‬
‫‪253‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺮدار را ﻛﻪ ﻛﺒﺎب ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰﺧﻮردﻧﺪ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎى ﻧﺮم ﺷﺪه را ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻠﻌﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ را دﻳﺪم ﻛﻪ رداى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻃﺒﺦ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺳﻴﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه اﺳﻠﻢ را ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺘﺮ ﺑﻴﺎورد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﺮد و آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ داد و‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ و دﻳﮕﺮان ﻣﻰرﻓﺖ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﻠﻴﻪ را ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬آرد ﻧﺮﻳﺰﻳﺪ ﺗﺎ آب ﮔﺮم ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ﻛﻢ ﻛـﻢ‬
‫ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ و ﺑﻬﻢ ﺑﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺪﻫﺪ و ﮔﻮﻟﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫راﺷﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آوردﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدن ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن‬
‫ﺑﺮ وى ازدﺣﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﻣﺮدم را ﭘﺲ زد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ او را ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧـﻪ ﺑـﺰد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪى و از ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺪا در زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻢ ﻧﻜﺮدى ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺪا در زﻣﻴﻦ از ﺗـﻮ ﺑـﻴﻢ‬
‫ﻧﺪارد‪«.‬‬
‫ﺷﻔﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺎﻧﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ آرام ﻣﻴﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﺎن زاﻫﺪاﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻋﻤﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﻰرﻓﺖ و ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻰزد اﻣﺎ ﺑﺨﺪا زاﻫﺪ واﻗﻌﻰ‬
‫او ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ را در ﻛﺎر ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﭼﻴﺰى ﻛﻤﻚ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺖ ﺑﺮاﻳﺖ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮا از آﻧﻬﺎ ﺑﻰ ﻧﻴﺎز ﻛﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺪرت ﻋﻤﻞ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ اﻣﺮوز را ﺑﻪ ﻓﺮدا ﻧﮕﺬارى و‬
‫اﻣﺎﻧﺖ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﻳﻜﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮى ﺳﺒﺐ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺖ و ﻫـﺮ ﻛـﻪ از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺪ در ﻛﺎر وى ﻣﺤﺘﺎط ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﻌﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎﻧﺨﻮر زﻳﺎد اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺮرى ﻣـﺎ‬
‫را ﺑﻴﻔﺰاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﻣﻜﺮر ﺑﺮدهاﻳﺪ و از ﻣـﺎل ﺧـﺪا ﻋـﺰ و ﺟـﻞ ﺧﺪﻣـﻪ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻳـﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺪا دﻟـﻢ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ در دو ﻛﺸﺘﻰ ﺑﻮدﻳﻢ ﺑـﻪ دل درﻳـﺎ ﻛـﻪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺷـﺮق و ﻏـﺮب ﻣـﻰﺑـﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﭘﻴﺮو او ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ و اﮔﺮ ﺳﺘﻢ ﻣﻰﻛـﺮد‬
‫او را ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ«‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺖ ﻋﺰﻟﺶ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪254‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺮس ﺑﻌﺪى ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از ﺟﻮان و ﺑﺰرﮔﺰاده ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ راﺿﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫آرام ﻧﮕﻴﺮد و ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ ﺧﻨﺪه ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و زﻳﺮ دﺳﺖ اﻧﺪازى ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻛﺴﻰ را ﻛﻪ ﻗﺮض ﻣﻰداد ﺑﺨﻴﻞ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﻴﺎرى ﺑﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﻗﺮﺷﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻣﺠﻠﺴﻬﺎ دارﻳﺪ و ﭼﻮن دو ﻛﺲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺸـﻴﻨﻨﺪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد از ﻳﺎران ﻓﻼﻧﻨﺪ ﻳﺎ از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﺎن ﻓﻼﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ‪ ،‬ﺧﺎص ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﺑﺮاى دﻳﻨﺘﺎن‬
‫زﻳﺎن دارد‪ ،‬ﺑﺮاى اﻋﺘﺒﺎرﺗﺎن زﻳﺎن دارد‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﺘﺎن زﻳﺎن دارد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﺷـﻤﺎ آﻳـﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ راى ﻓﻼﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم را ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺴﻬﺎﺗﺎن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻟﻔﺘﺘﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد و ﻛﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺎب ﺑﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ آﻧﻬﺎ از ﻣﻦ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪهام از ﺧﻮدم ﺳﻴﺮ ﺷﺪهام آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫از ﻣﻦ ﺳﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺮاى ﻛﺪاﻣﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻢ ﻛـﻪ دﺳـﺘﻪاى دارﻧـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣـﺮا ﺳـﻮى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﺮ«‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ اﺳﺒﺎﻧﻰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب او را ﻣﻨﻊ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺟﺎزه دﻫﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺟﺎزه ﻧﻤﻰدﻫﻢ ﻣﮕﺮ ﻋﻠﻒ اﺳـﺒﺎن‬
‫را از ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺎرد‪ «.‬و او ﭼﻨﺪ اﺳﺐ ﺑﺴﺖ و ﻋﻠﻒ آن را از زﻣﻴﻨﻰ ﻛﻪ در ﻳﻤﻦ داﺷﺖ ﻣﻰآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از ﻣﺮدى ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺰرﮔﻮارﻳﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از ﺷﺮ ﻧﻤﻰداﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت آﺳﺎﻧﺘﺮ دﭼﺎر ﺷﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻤﺮ‬
‫ﻋﺮوة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺧﺪا ﻋﺰ و‬
‫ﺟﻞ و روز ﺟﺰا را ﺑﻴﺎد ﻛﺴﺎن آورد ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﺮا ﺑﻜﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ اﮔـﺮ اﻣﻴـﺪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﻬﻤﺎت اﻣﻮر ﺗﻮاﻧـﺎﺗﺮ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛـﺎر را ﻋﻬـﺪه‬
‫ﻧﻤﻰﻛﺮدم‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر ﻋﻤﺮ را ﺑﺲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺣﺴـﺎب دارم ﻛـﻪ ﺣﻘﻮﻗﺘـﺎن را ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﻜﻰ ﺑﺪﻫﻢ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﺎرى از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ و ﻛﻤﻚ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﺮ را در ﻧﻴﺎﺑﺪ ﺗﻜﻴﻪ ﺑـﻪ ﻧﻴـﺮو و ﺗـﺪﺑﻴﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺮده و ﻣﻰداﻧﻢ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫از ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﻗـﺐ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻋﺪاﻟﺘﻰ را ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻪ ﻣـﻦ اﻟﻬـﺎم ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬
‫‪255‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺮدى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ و ﺑﻨﺪهاى ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺸﺎء اﷲ اﻳﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪام ﺧﻮى ﻣﺮا دﮔﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﺧﺎص ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ اﺳـﺖ و ﭼﻴـﺰى از‬
‫آن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻧﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ از وﻗﺘﻰ ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪه دﻳﮕﺮ ﺷﺪه‪ .‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫را ﻧﻴﻚ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻢ و ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﻰﻛـﻨﻢ‪ :‬ﻫـﺮ ﻛـﻪ را ﺣـﺎﺟﺘﻰ ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﺳﺘﻤﻰ دﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻴﺰى از رﻓﺘﺎر ﻣﺎ را ﻧﭙﺴﻨﺪد‪ ،‬ﺑﻤﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪«.‬‬
‫»آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن در ﻛﺎر ﻣﺤﺮﻣـﺎت و ﻋـﺮضﻫـﺎ از ﺧـﺪا ﺑﺘﺮﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺤـﻖ ﭘﺎﺑﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ و‬
‫ﺑﻬﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪى ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺲ ﺗﺴـﺎﻫﻞ ﻧﻤـﻰﻛـﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻼح ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ دارم و ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻣﻼﻣﺘﺘﺎن ﻛـﻨﻢ‪ .‬ﻏﺎﻟـﺐ ﺷـﻤﺎ در دﻳـﺎرى اﻗﺎﻣـﺖ‬
‫دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻛﺸﺖ ﻫﺴﺖ ﻧﻪ ﺷﻴﺮده‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺳﻮى آن آرد‪ ،‬ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻛﺮم ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺑﺸﻤﺎ وﻋﺪه داد و ﻣﻦ ﻣﺴﺌﻮل اﻣﺎﻧﺖ و وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮدم‪ .‬ان ﺷـﺎء اﷲ از آﻧﭽـﻪ در دﺳـﺘﺮس ﻣـﻦ‬
‫ﻫﺴﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻜﺲ وا ﻧﻤﻰﮔﺬارم و آﻧﭽﻪ را دور از ﻣﻦ اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻣﻴﻨـﺎن و‬
‫ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻧﺘﻮاﻧﻢ‪ ،‬و ان ﺷﺎء اﷲ اﻣﺎﻧﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺟﺰ ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺳﭙﺎرم‪«.‬‬
‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎى ﺧﺪا و ﺻﻠﻮات ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﺑﻌﻀﻰ ﻃﻤﻌﻬﺎ ﻓﻘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻰ ﻧﻮﻣﻴﺪﻳﻬﺎ ﺗﻮاﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﭼﻴﺰﻫـﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮرﻳﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎ آرزو دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﺮوﻳـﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺪت‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮوزﮔﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وﺣﻰ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى را‬
‫ﻧﻬﺎن ﻣﻰداﺷﺖ وى را ﺑﻨﻬﺎن ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴـﺰى را ﻋﻴـﺎن ﻣـﻰﻛـﺮد‪ ،‬او را ﺑـﻪ ﻋﻴـﺎن‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﻴﻚ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻤﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎنﻫﺎ را ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﻧﻬﺎن وى ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ او ﺑﻜﻨﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮى ﻧﻜﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻤـﺎن‬
‫ﻧﻴﻚ ﺑﺪو ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺑﺨﻞﻫﺎ ﺷﻌﺒﻪاى از ﻧﻔﺎق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﻜﻮ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﺑﺨﻞ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪ ﺟﺰو رﺳﺘﮕﺎران اﺳـﺖ‪ .‬اى ﻣـﺮدم! ﻣﻘـﺎم ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﭘﺎﻛﻴﺰه دارﻳﺪ و اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻴﺪ و از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻪ ﻗﺒﺎﻃﻰ ﺑﺰﻧﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﭙﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﻜﻨﺪ وﺻﻒ او ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اى ﻣﺮدم! ﺧﻮش دارم ﻛﻪ ﺑﻰ ﺳﻮد‬
‫و زﻳﺎن ﺳﺮ ﺑﺴﺮ ﺟﺎن ﺑﺮم‪ .‬اﻣﻴﺪوارم اﮔﺮ ﻛﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺶ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺤﻖ ﻋﻤﻞ ﻛـﻨﻢ‪ ،‬ان ﺷـﺎء‬
‫اﷲ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻘﻰ ﻛﻪ از ﻣﺎل ﺧـﺪا دارد ﺑـﺎو رﺳـﺪ و ﺑـﺮاى‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺗﻼش ﻧﻜﻨﺪ و رﻧﺞ ﻧﺒﺮد‪ .‬اﻣﻮاﻟﻰ را ﻛﻪ روزﻳﺘﺎن ﻛﺮده ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻴﺪ‪ .‬اﻧﺪك ﺑـﺎ ﻣـﺪارا‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ .‬ﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﺟﻮر ﻣﺮگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺷﻬﻴﺪ آن ﻛﺲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎن در راه ﺧﺪا دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻰ از ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻨﻮﻣﻨـﺪ ﮔﻴـﺮد و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺼﺎى ﺧﻮﻳﺶ آﻧﺮا ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪256‬‬

‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﺧﺪا را در اﻳﻦ ﺑﺮﻛﺖ آﺧﺮت و دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﻰ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺸﻤﺎ داد‪ ،‬ﺷﻜﺮ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‬
‫و ﺣﺠﺖ ﺗﻤﺎم‪ .‬ﺧـﺪا ﺷـﻤﺎ را ﻛـﻪ ﭼﻴـﺰى ﻧﺒﻮدﻳـﺪ ﺑـﺮاى ﺧـﻮﻳﺶ و ﻋﺒـﺎدت ﺧـﻮﻳﺶ آﻓﺮﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﭼﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را ﻣﺨﻠـﻮق ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﻛـﺮد و‬
‫ﻣﻄﻴﻊ ﭼﻴﺰى ﺟﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻜﺮد و ﻫﺮ ﭼﻪ را در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ ﻫﺴـﺖ ﻣﺴـﺨﺮ ﺷـﻤﺎ ﻛـﺮد و‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﻋﻴﺎن و ﻧﻬﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺸﻤﺎ داد و ﺑﺪﺷﺖ و درﻳﺎ ﺑﺮﻧﺸﺎﻧﺪ و از ﺑﺮﻛﺎت روزى داد ﻣﮕﺮ‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻤﺎ ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ داد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﺪا ﻋﺎم ﺑﻨﻰ آدم اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻰ‬
‫را ﺧﺎص اﻫﻞ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﻋﺎم و ﺧﺎص را در دوران و زﻣﺎن و ﻃﺒﻘﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻬﺎده و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﻛﻪ ﺧﺎص ﻳﻜﻰ ﻛﺮده اﮔﺮ ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ از ﺷﻜﺮ آن‬
‫در ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺣﻘﮕﺰارى آن ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﺎرى ﺧﺪا و اﻳﻤﺎن ﺑﺨﺪا و ﭘﻴﻤﺒﺮ وى‪.‬‬
‫»اﻳﻦ زﻣﻴﻦ را ﺑﺸﻤﺎ ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺶ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ ﺧﺪا دﻳﻨﺘﺎن را ﻇﻔﺮ داد و‬
‫ﺑﻴﺮون دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ دو اﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﺨﺪﻣﺖ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺳـﺖ و‬
‫ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻟﻮازم ﻣﻌﺎش و ﺣﺎﺻﻞ رﻧﺞ و ﻋﺮق ﺟﺒﻴﻨﺸﺎن را ﻣـﻰﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ :‬زﺣﻤـﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ‪ .‬و اﻣﺖ دﻳﮕﺮ ﺷﺐ و روز ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺣﻮادث ﺧﺪا و ﺳﻄﻮت اوﺳـﺖ‬
‫و ﺧﺪا دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺗﺮس آﻛﻨﺪه اﺳﺖ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻰ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ روﻧﺪ و ﻣﻘﺮى ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫آن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎش‬
‫ﻣﺮﻓﻪ و ﻣﺎل ﻓﺮاوان و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺎﭘﻰ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎذن ﺧﺪاى و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺟﻠﻴﻞ ﻋﺎم ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺖ از آﻏﺎز اﺳﻼم ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺘﻮح ﺑﺰرگ در ﻫﺮ دﻳﺎر‪ ،‬و ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر آن ﻧﺘﻮان ﻛﺮد و ﻣﻘﺪار آن ﻧﺘﻮان داﻧﺴـﺖ و اداى ﺣـﻖ آن ﻧﺘـﻮان ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻜﺮ ﺷﺎﻛﺮان و ذﻛﺮ ذاﻛﺮان و ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻮﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﺠﺎﻳﻰ ﻧﺮﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﺎرى و ﻣﺮﺣﻤﺖ و ﻟﻄﻒ‬
‫ﺧﺪاى‪ .‬از ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎ را ﺑﺎﻳﻦ اﻣﺘﺤﺎن آورده ﻣﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﻛـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺑﻄﺎﻋﺖ و ﺷﺘﺎب در ﻛﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎن ﺧﺪا را ﺑﻴﺎد آرﻳﺪ و در ﻣﺠﻠﺴﻬﺎﺗﺎن ﺗﻨﻬﺎ و دو ﺑﺪو از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻤﻮﺳـﻰ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻗـﻮم ﺧـﻮﻳﺶ را از ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮوﺷﻨﻰ ﺑﺮ و اﻳﺎم ﺧﺪا را ﺑﻴﺎدﺷﺎن آر‪ .‬و ﻫﻢ او ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑﻴـﺎد‬
‫آرﻳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻧﺪك و زﺑﻮن ﺑﻮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ آن وﻗﺖ ﻛﻪ زﺑﻮن ﺑﻮدﻳﺪ و از ﺑﺮﻛﺎت دﻧﻴﺎ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاه ﺣﻖ ﻣﻰرﻓﺘﻴﺪ و ﺑـﺪان‬
‫ﺧﻮﺷﺪل ﺑﻮدﻳﺪ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪا و دﻳﻦ ﺧـﺪا داﺷـﺘﻴﺪ و ﺑﺴـﺒﺐ آن اﻣﻴـﺪ ﺧﻴـﺮ ﭘـﺲ از ﻣـﺮگ‬
‫داﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﭼﻴﺰى ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﺷﺘﺎن از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﺳـﺨﺘﺘﺮ ﺑـﻮد و ﺟﻬﻠﺘـﺎن‬
‫‪257‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺨﺪا از ﻫﻤﻪ راﺳﺨﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺮد ﺑﺮاى دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ﻓﺎﻳـﺪه‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ اﻃﻤﻴﻨﺎن آﺧﺮت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺠﺎ ﻣـﻰروﻧـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن در ﺗﻨﮕـﻰ ﻣﻌـﺎش‬
‫ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪان ﺳﺨﺖ دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و آن را ﺑﺮ دﻳﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﻏﻠﺒﻪ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻛﺖ دﻧﻴﺎ و ﺣﺮﻣﺖ آﺧﺮت را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻓـﺮاﻫﻢ آورده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑـﺪان ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ و ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻄﺎﻋﺖ وى وادارﻳﺪ و در ﻋﻴﻦ ﻣﺴﺮت از ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎﺷـﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا از دﺳﺖ ﺑﺮود و اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﭼﻮن ﻛﻔﺮان‪ ،‬ﺳـﺒﺐ زوال ﻧﻌﻤـﺖ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺷﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ اﻳﻤﻨﻰ از ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻤﻮ ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﺒﺐ زﻳﺎدت‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا اﻣﺮ‬
‫و ﻧﻬﻰ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از رﺛﺎﻫﺎ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﻰ ﺑﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻏﻤﻰ در ﻣﺼـﻴﺒﺖ ﻋﻤـﺮ دارم ﻏﻤـﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪ و ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻤﺮد دﺧﺘﺮ اﺑﻰ ﺣﻨﺘﻤﻪ ﺑﺮ او ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬درﻳﻎ از ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﻣﺤﻨﺘﻬﺎ را ﺑﺒﺮد و ﻛﺎرﻫﺎ را ﺳﺎﻣﺎن داد ﻓﺘﻨـﻪﻫـﺎ را ﻣﺤـﻮ ﻛـﺮد و ﺳـﻨﺘﻬﺎ را زﻧـﺪه ﻛـﺮد‪،‬‬
‫ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر از ﻋﻴﺐ‪«.‬‬
‫و ﻫﻢ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﻋﻠﻰ رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﭼﻴﺰى در ﺑﺎره ﻋﻤﺮ‬
‫از او ﺑﺸﻨﻮم‪ ،‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و از ﺳﺮ و رﻳﺸﺶ آب ﻣﻰﭼﻜﻴﺪ ﻛﻪ ﻏﺴﻞ ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺪو ﻣﻰرﺳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب را ﺑﻴﺎﻣﺮزاد‪ ،‬دﺧﺘﺮ اﺑﻰ ﺣﻨﺘﻤﻪ راﺳﺖ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﺧﻴـﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد و از ﺷﺮ آن ﺧﻼص ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا او ﻧﮕﻔﺖ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺶ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺿﺠﻨﺎن رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻰ ﺟﺰ ﺧﺪاى ﺑـﺰرگ واﻻ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺘﺮان ﺧﻄﺎب را در اﻳﻦ دره ﻣﻴﭽﺮاﻧﻴﺪم‪ ،‬ﺟﺒﻪاى ﭘﺸﻤﻴﻦ داﺷـﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺗﻨﺪ ﺧﻮ ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮدم ﺧﺴﺘﻪام ﻣﻰﻛﺮد و اﮔﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻣﻰﻛﺮدم ﻛﺘﻜﻢ ﻣﻰزد‪ .‬اﻛﻨـﻮن ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺷﺪهام ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺧﺪا ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﻣﻜﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬روزى ﻋﻤﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدى ﻟﻨﮓ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ ﻟﻨﮕـﻰ را ﻣـﻰﻛﺸـﻴﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ رﺳﻴﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﺮد از ﻟﻨﮕﻰ ﺷﺘﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺷﺘﺮ‬
‫را ﺑﮕﺮﻓﺖ و او را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﺮﺧﻰ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺗﻮﺷﻪ داد ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﻤﺮ ﺳﻮى ﺣﺞ رﻓﺖ و در اﺛﻨﺎى راه ﺳﻮارى ﺑﺪو رﺳﻴﺪ و ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻮن ﺗﻮ اى ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب ﻣﺎ را راه ﻧﺒﺮد‪.‬‬
‫و از ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﻫﻴﭽﻜﺲ‬
‫ﭼﻮن ﺗﻮ‪ ،‬اى ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪258‬‬

‫ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ و دور ﻧﻜﻮﻳﻰ ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫و ﻋﻤﺮ او را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﻪ ﺷﺪ؟«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻋﻤـﺮ ﺑـﺎز ﮔﺸـﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﻰ آورد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺘﺒﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﻰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدم و ﺑﺎ آن ﺗﺠﺎرت ﻛﺮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻄﻮر در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺎل ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺮدى؟«‬
‫و آن را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل داد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻋﻤﺮ از ﻋﺘﺒﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﺲ‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ رﻓﻴﻖ ﺳﻠﻒ ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻰ راى ﻣﺮدم در ﺑﺎره ﺗﻮ ﺑﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻼف ﺳﻠﻒ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﺧﻠﻒ ﺗﻮ ﺧﻼف ﺗﻮ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺘﺒﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﻓﺖ و ﭼﻬﺎر ﻫـﺰار از ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﻗﺮض ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﺪ و ﺿﺎﻣﻦ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪاد‪ .‬ﻫﻨﺪ ﺳﻮى دﻳﺎر ﻛﻠﺐ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ و‬
‫ﻓﺮوش ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ رﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و از دﻳـﺎر ﻛﻠـﺐ‬
‫ﺳﻮى او رﻓﺖ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن او را ﻃﻼق داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدر! ﺑﺮاى ﭼﻪ آﻣﺪهاى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻣﺪم ﺗﺮا ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮم! ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﺪا ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪرت ﺳﻮى ﺗـﻮ آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑـﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدم ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ او دﻫﻰ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﺴﺖ اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻧﺪاﻧﻨﺪ از ﻛﺠﺎ ﺑﻪ او دادهاى و ﺗﺮا ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻼﻣﺘﺖ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ را ﻧﺒﺨﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻳﻜﺼﺪ دﻳﻨﺎر ﭘﻴﺶ ﭘﺪر و ﺑﺮادر ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺟﺎﻣﻪ داد و ﻣﺮﻛﺐ داد و ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﻤﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻨﺪ از ﻛﺎر اﻳﻦ ﺑﺨﺸﺶ و ﻣﺸﻮرت ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻧﺒﻮده«‬
‫و ﭼﻮن ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮد ﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺪ ﻛﺎﻻﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰﺑﺮم‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ و ﺑﻔﺮوﺧﺖ از زﻳﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﺎل ﻣﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺑﺨﺸﻴﺪم اﻣﺎ ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﻮرﺗﻰ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﺑـﻮ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن از آن ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻧﺒﻮده« و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑﺪاﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﺎل را ﺑﺪاد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻘﺪر ﺑﻪ ﺗﻮ داد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﺼﺪ دﻳﻨﺎر‪«.‬‬
‫‪259‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺣﻨﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎن ﻣﻘﺮرى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮد ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤﻴـﺮ ﻛـﻪ ﭘـﺪرش در ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻣﻘﺮرى ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﺪو اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ دﺳﺖ ﺑﻪ او زد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻬﻤﻴـﺪم« آﻧﮕـﺎه رو ﺑـﻪ وى ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻛﻴﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺮﻓﺎ! ﺷﺸﺼﺪ ﺗﺎ و ﻳﻚ ﺣﻠﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪه«‬
‫ﻳﺮﻓﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺑﻪ او داد ﻛﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺖ ﺷﺸﺼﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑـﺪﻫﻰ آﻧﮕـﺎه ﭘـﻴﺶ ﻋﻤـﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺸﺼﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻠﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪه« و ﻳﺮﻓﺎ ﺑﺪاد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻠﻪاى را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او داده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮد و ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ! ﻟﺒﺎﺳﺖ را ﺑﺮدار ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻛﺎرت ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻳﻜﻰ ﺑﺮاى زﻳﻨﺖ«‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻳﻜﻰ از ﺳﻔﺮﻫﺎى ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮدم‪ ،‬ﺷﺒﻰ ﻛـﻪ راه ﻣـﻰﭘﻴﻤـﻮدﻳﻢ ﭘﻴﻤـﻮدﻳﻢ ﺑـﻪ او‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪم و دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻮد زد و ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺪا دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫و ﻣﺎ ﺑﻪ دﻓﺎع از او ﺿﺮﺑﺖ ﻧﺰﻧﻴﻢ و ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫وى را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ در اﻃﺮاف‪ .‬و‬
‫از ﭘﺎى درآﻳﻴﻢ‬
‫و از ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﻴﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه اﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎز ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻴﭻ ﺷﺘﺮى ﺑﺮ ﺟﻬﺎز ﺧﻮد ﻛﺴﻰ را‬
‫ﻧﻜﻮﺗﺮ و درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎنﺗﺮ از ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﭼﺮا ﻋﻠﻰ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪ؟«‬
‫»ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﭘﺪر ﺗﻮ ﻋﻤﻮى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻮد و ﺗﻮ ﭘﺴﺮ ﻋﻢ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﭼﻪ ﭼﻴـﺰ ﻗﻮﻣﺘـﺎن را از ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎز‬
‫داﺷﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﻣﻰداﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪260‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺒﺨﺶ‪ ،‬ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮى و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪان ﺑﺒﺎﻟﻴـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻧﺎروا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺪا ﻧـﻪ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣـ‪Ĥ‬لاﻧـﺪﻳﺶ ﺑـﻮد اﮔـﺮ آﻧـﺮا ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ داده ﺑـﻮد ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﻳﺘﺎن ﺳﻮدﺗﺎن ﻧﻤﻰداد‪ ،‬ﻗﺼﻴﺪه ﺷﺎﻋﺮ ﺷﺎﻋﺮان زﻫﻴﺮ را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﺨﻮان ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻊ آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اذا اﺑﺘﺪرت ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻴﻼن ﻏﺎﻳﺔ‬
‫ﻣﻦ اﻟﻤﺠﺪ ﻣﻦ ﻳﺴﺒﻖ اﻟﻴﻬﺎ ﻳﺴﻮد‬
‫و ﻣﻦ ﻗﺼﻴﺪه را ﻫﻤﻰ ﺧﻮاﻧﺪم ﺗﺎ ﺻﺒﺢ دﻣﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ ﺳﻮره واﻗﻌﻪ را ﺑﺨﻮان و ﻣﻦ واﻗﻌﻪ را ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﺳﻮره واﻗﻌﻪ را‬
‫در ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﺑﻌﻀﻰ ﻳﺎران وى از ﺷﻌﺮ ﺳﺨﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻴﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼﻧـﻰ‬
‫ﺷﺎﻋﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ «.‬دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﻼﻧﻰ ﺷﺎﻋﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﻦ رﺳﻴﺪم‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ آﻣﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ را از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰداﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺷﺎﻋﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺷﻌﺮ او ﭼﻴﺰى ﺑﻴﺎر ﻛﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬در ﻣﺪح ﻗﻮﻣﻰ از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻏﻄﻔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻗﻮﻣﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺮم‬
‫و ﻧﻴﺎﻛﺎن و ﺑﺰرﮔﻮارﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻨﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻗﻮﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﺪرﺷﺎن ﺳﻨﺎن اﺳﺖ‬
‫و ﭘﺎﻛﻴﺰهاﻧﺪ و ﻣﻮاﻟﻴﺪﺷﺎن ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ وﻗﺖ آراﻣﺶ اﻧﺴﻨﺪ‬
‫و ﭼﻮن ﺑﺠﻨﺒﻨﺪ ﺟﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻨﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﺎن و دﻟﻴﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫از ﺑﺲ ﻧﻌﻤﺖ ﻛﻪ دارﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮد ﻛﺴﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﺒﺐ ﺣﺴﺪ را از اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻜﻮ ﮔﻔﺘﻪ و ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﺴﺒﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ و ﻗﺮاﺑﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ وى دارﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻜﻮ ﮔﻔﺘﻲ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﻜﻮ ﮔﻔﺘﻪ اي‪«.‬‬
‫‪261‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اي اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﻣﻲ داﻧﻲ از ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎز داﺷﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﮔﺮ ﻧﺪاﻧﻢ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮت و ﺧﻼﻓﺖ در ﺷﻤﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ و ﺑﺮ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﺎﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑـﺮاى‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎ ﻛﺮد و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﮔﺮ اﺟﺎزه ﺳﺨﻦ دﻫﻰ و ﺧﺸﻢ از ﻣﻦ ﺑﺪارى ﺳﺨﻦ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﺑﺠﺎ ﻛﺮد و ﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻮد اﮔـﺮ ﻗـﺮﻳﺶ از‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺮاى او ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﺮاى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺠﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد و اﻋﺘﺮاض و ﺣﺴـﺪ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﻮت و ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺧﺪا ﻋـﺰ و ﺟـﻞ در وﺻـﻒ ﻗـﻮﻣﻰ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده ﺑﻮد ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪا اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻣﺤﻮ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰﺧﻴﺎل‪ ،‬ﺑﺨﺪا اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﭼﻴﺰﻫﺎ از ﺗﻮ ﺷﻨﻴﺪه ﺑـﻮدم ﻛـﻪ ﻧﻤـﻰﺧﻮاﺳـﺘﻢ ﺑﭙـﺬﻳﺮم ﻣﺒـﺎدا‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﺑﻮده؟ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ روا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﻘﺎم ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗـﻮ ﻛـﺎﻫﺶ دﻫـﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ را از ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﺳﺘﻢ و ﺣﺴﺪ از ﻣﺎ ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﺎدان و ﺧﺮدور ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه و اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﺑﻪ ﺣﺴـﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آدم ﺣﺴﺪ ﺑﺮد و ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﺴﻮد اوﻳﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰﺧﻴﺎل! ﺑﺨﺪا اى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺪى ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻧـﺮود و ﻛﻴﻨـﻪاى ﻛـﻪ زوال‬
‫ﻧﮕﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! آرام ﺑﺎش و دﻟﻬﺎى ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺎﭘﺎﻛﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺒﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﭘﺎﻛﻴﺸـﺎن‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺪ و ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﻣﺪار ﻛﻪ دل ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ از دﻟﻬﺎى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! از ﻣﻦ دور ﺷﻮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﺧﻴﺰم از ﻣﻦ ﺷﺮم ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! ﺑﺠﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎش‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﺮا‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﺑﻪ دﻟﺨﻮﺷﻰ ﺗﻮ ﻋﻼﻗﻪ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺮا ﺑﺮ ﺗﻮ و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻘﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن ﻛﻨﺪ ﺻﻮاب ﻛﺮده و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﺧﻄﺎ ﻛﺮده‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪262‬‬

‫اﻳﺎس ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺑﺎزار ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ را ﻫﻤﺮاه داﺷـﺖ و ﺿـﺮﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﻳﻤﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ زد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻟﺒﺎﺳﻢ ﺧﻮرد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از راه ﻛﻨﺎر ﺑﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻣﺮا دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻠﻤﻪ! ﻗﺼﺪ ﺣﺞ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﭘﺲ دﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮد و ﺷﺸﺼﺪ درم ﺑﻪ ﻣﻦ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺧﺮﺟﻰ ﺣﺞ ﻛﻦ و‬
‫ﺑﺪان ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻮض ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻼﻳﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ زدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻣﻦ آﻧﺮا ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪«.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻛﻬﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه رﻋﻴﺖ! ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻘﻰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻏﻴﺎب‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﺤﻤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺧﻮﺷﺘﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺗﺤﻤﻞ و ﻣﻼﻳﻤﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﻮا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اى ﮔﺮوه رﻋﻴﺖ! ﻟﺠﺎﺟﻰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮ و ﺑﺪﺧﻴﻢﺗﺮ از ﻟﺠﺎج و اﺻﺮار ﭘﻴﺸﻮا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اى ﮔـﺮوه‬
‫رﻋﻴﺖ! ﻫﺮ ﻛﻪ زﻳﺮ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ دارد ﺧﺪا ﺳﻼﻣﺖ را از ﺑﺎﻻ ﺳﻮى وى آرد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺳﻮاده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺳﻮره ﺳﺒﺤﺎن را و ﺳﻮرهاى ﺑﺎ آن ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ او ﺑﺮﻓﺘﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﺘﻰ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺣﺎﺟﺘﻰ دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﺑﻴﺎ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از دﻧﺒﺎل وى ﺑﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻮن وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ ،‬دﻳﺪﻣﺶ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫روى آن ﭼﻴﺰى ﻧﺒﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﻨﺪى دارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮﺣﺒﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺪﮔﻮى ﺻﺒﺤﮕﺎه و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻣﺖ ﺗﻮ ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﻴﺐ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﭼﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎد و ﺗﻪ آﻧﺮا ﺑﻪ ران ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮه را در ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺣﺞ ﺣﺮام ﻛﺮدهاى اﻣﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳـﻠﻢ و اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﺣﻼل اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻼل اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ در ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺣﺞ ﻋﻤﺮه ﻛﻨﻨﺪ آﻧﺮا ﺑﺠﺎى ﺣﺞ ﺑﺲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ و ﺳﺎﻟﺸـﺎن از دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮود و ﺣﺠﺸﺎن ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮرى از ﻧﻮر ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺘﻌﻪ زﻧﺎن را ﺣﺮام ﻛﺮدهاى در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا روا داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ دادن ﻳﻚ ﻣﺸـﺖ درم‬
‫ﺗﻤﺘﻊ ﮔﻴﺮﻳﻢ و ﭘﺲ از ﺳﻪ روز ﺟﺪا ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫‪263‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺿـﺮورت ﺣـﻼل ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﮔﺸـﺎﻳﺶ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻛﺴﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪان ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﺪادن ﻳﻚ ﻣﺸﺖ درم زﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﮔﻴﺮد و از ﭘﺲ ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻃﻼق ﺟﺪا ﺷﻮد‪ ،‬درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻰ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬و ﻛﻨﻴﺰ را اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪ آرد‪ ،‬ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ آزادش ﻛﻨﺪ‪ ،‬آزاد داﻧﺴﺘﻪاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺮﻣﺘﻰ را ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺘﻰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ و ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻰ ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺗﻮ ﺑﺎ رﻋﻴﺖ و رﻓﺘﺎر ﺗﻨﺪت ﺷﻜﺎﻳﺖ دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و دﺳﺖ ﺑﺪان ﻛﺸﻴﺪ و ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﺷـﺘﺮ‬
‫رﻓﺘﻢ‪ ،‬در ﻏﺰاى ﻗﺮﻗﺮة اﻟﻜﺪر ﺑﺎ او ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻣﻰﭼﺮاﻧﻢ و ﺳـﻴﺮ ﻣـﻰﻛـﻨﻢ‪ ،‬آب‬
‫ﻣﻰدﻫﻢ و ﺳﻴﺮاب ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﻤﻖ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻢ را ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬از ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻣﻰﻛﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻟﺠﻮج را ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﻢ‪ ،‬رﺑﺎﻳﻨﺪه را دﻧﺒﺎل ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻰﻛﻨﻢ و ﻛﺘﻚ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰزﻧﻢ‪ ،‬ﻋﺼﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻰﺑﺮم اﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻰزﻧﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد ﻣﻌﺬور ﻧﺒﻮدم‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮب ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺿﺎى ﺧﺪا ﻛﺴﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد را ﻣﺤـﺮوم‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ و ﻣﻦ ﺑﻤﻨﻈﻮر رﺿﺎى ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد ﭼﻴﺰ ﻣﻰدﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤـﺮ ﺳـﻪ ﻛـﺲ ﭘﻴـﺪا ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪«.‬‬
‫اﺑﻰ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻢ و وارد ﻳﻜﻰ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺷﺪم‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب را دﻳـﺪم ﻛـﻪ روﭘﻮﺷـﻰ‬
‫ﻗﻄﺮان آﻟﻮد داﺷﺖ و ﺷﺘﺮان زﻛﺎت را ﻗﻄﺮان ﻣﻰﻣﺎﻟﻴﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ واﻳﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را اﻛﻨﻮن ﻣﻰداﻧﻢ از ﭘﻴﺶ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻣﺎزاد اﻣـﻮال ﺗـﻮاﻧﮕﺮان را‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻓﻘﻴﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﺮدم‪«.‬‬
‫اﺳﻮد ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ ﻣﻰآﻣﺪﻧـﺪ در ﺑـﺎره اﻣﻴﺮﺷـﺎن ﻣـﻰﭘﺮﺳـﻴﺪ و ﻧﻜـﻮﺋﻰ او‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻰرود؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى‪«.‬‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬رﻓﺘﺎر وى ﺑﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺮ در ﻣﻌﻄﻞ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ؟«‬
‫اﮔﺮ در ﺑﺎره ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺧﺼﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﻰ ﺑﻮد او را ﻋﺰل ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از اﻣﻮر اﺳﻼم اﺳﺖ ﻣﻦ آﻧﺮا از ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻰﺑﺮم‬
‫و ﺗﺮك ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻣﺎل ﺧﺪاى و ﭼﻮن ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻳﻢ ﺑﺠﺎﻳﻰ ﻧﻬﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣـﺎن داده و‬
‫ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﻴﻢ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻴﺰى از آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪264‬‬

‫و ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻛﻪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ دﻳﺮ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﻴﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺧﺪا ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ و ﻧﺎنﺧﻮراﻧﺸﺎن ﺑﻪ وﻓﻮر داده ﺷﻮد و ﻣﻦ ﻣﺮاﻗﺐ ﻧﺎﻧﺨﻮراﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺎ ﺑﺎز آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ را از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻢ دادﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﺎس ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﺷﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‬
‫و از ﺑﺪﻛﺎرﺷﺎن در ﮔﺬرﻧﺪ و در ﻛﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﺑﺪوﻳﺎن ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﻋﺮب و ﻣﺎﻳﻪ اﺳﻼﻣﻨﺪ‪ ،‬زﻛﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و دﻳﻨـﺎر و درﻫـﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و‬
‫ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮان و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎز دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﺎن ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ راز ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﻛﺮد و از او ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻘﺎ ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻗﺼﻪ ﺷﻮرى‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن اودى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬اى اﻣﻴـﺮ ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﭼـﻪ ﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﻢ! اﮔﺮ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح زﻧﺪه ﺑﻮد او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮدم و اﮔـﺮ ﭘﺮوردﮔـﺎرم‬
‫ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮت ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ وى اﻣﻴﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺎﻟﻢ واﺑﺴﺘﻪ اﺑﻮ ﺣﺬﻳﻔﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد‬
‫او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻰﻛﺮدم و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮت ﻣﻰﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺎﻟﻢ ﺧـﺪا را‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ دارد‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻢ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻜﺸﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻰ‪ ،‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻰ را ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﻛـﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ از ﻃﻼق دادن زﻧﺶ درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ دﻟﺒﺴﺘﮕﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دل ﺑﺴﺘﻪ آن ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﻮاﻫﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻴﺮ ﺑﻮد از آن ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و اﮔﺮ ﺷﺮ ﺑﻮد از ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﺑﺮاى ﻋﻤﺮ ﺑﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺑﺲ‪ .‬از ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻛﺸﻨﺪ و از ﻛﺎر اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮﺳـﻨﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﻛـﻪ ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ را ﺑـﻪ زﺣﻤـﺖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻢ و ﻛﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺤﺮوم داﺷﺘﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ وﺑﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﭘﺎداش‪ ،‬ﻧﻴﻜﺮوز ﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﻰﻧﮕﺮم‪ :‬اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻢ آﻧﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد و اﮔﺮ ﻧﻜﻨﻢ آﻧﻜﻪ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﻣﻦ ﺑﻮد ﻧﻜﺮد و ﺧﺪا دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻰ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ از آن ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪم ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮم و ﻛﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮدى ﺳﭙﺎرم ﻛﻪ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ راه ﺣﻖ ﻣﻰﺑﺮد‪ -‬و ﺑﻪ ﻋﻠﻰ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ -‬آﻧﮕﺎه ﺑﻰﺧﻮد ﺷﺪم و ﻣﺮدى را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑـﺎﻏﻰ در‬
‫آﻣﺪ ﻛﻪ درﺧﺘﺎن آﻧﺮا ﻏﺮس ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺑﻨﺎ ﻛﺮد ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﺎزه و رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﺑﭽﻴﻨﺪ و ﺑﺮ دارد و زﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬـﺪ و‬
‫داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻢ در زﻧﺪﮔﻰ و ﻣﺮگ ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﻢ اﻳﻨﻚ ﺷﻤﺎ و اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳـﺪ ﺑـﻦ‬
‫‪265‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻧﻔﻴﻞ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ وى را وارد ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺷﺶ ﺗﻦ‪ :‬ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف‪،‬‬
‫و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ و ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﮕﺎن ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام‪ ،‬ﺣﻮارى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ او ﻃﻠﺤﺔ اﻟﺨﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻳﻜﻰ را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ از او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﺪ و ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ و اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از ﺷﻤﺎ را اﻣﻴﻦ ﻛﺮد اﻣﺎﻧﺖ وى را ادا ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺮو‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﺧﻮش ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪«.‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن و ﺳﻌﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و ﭼﻨﺎن دﻳﺪم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺮان و ﺳﺎﻻران ﻗﻮﻣﻴﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﺰ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ ﭘﻴﻤﺒـﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ وﻗﺘﻰ در ﮔﺬﺷﺖ از ﺷﻤﺎ راﺿﻰ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮔﺮاﻳﻴﺪ از ﻣـﺮدم ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻴﻢ‬
‫ﻧﺪارم اﻣﺎ ﺑﻴﻢ دارم اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﺮدم اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ اﻃﺎق او روﻳﺪ و ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﻜﻰ‬
‫از ﺧﻮدﺗﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ »اﻃﺎق ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺮوﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ «.‬و ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﮕﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺧـﻮن از او روان‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻫﻨﻮز اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻤﺮده« ﻋﻤﺮ ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑـﺲ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ« وﻗﺘﻰ ﻣﻦ ﻣﺮدم ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺳﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺻﻬﻴﺐ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ‬
‫روز ﭼﻬﺎرم ﺑﻴﺎﻳﺪ اﻣﻴﺮى از ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ وﻟـﻰ‬
‫ﺣﻘﻰ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ در اﺛﻨﺎى ﺳﻪ روز آﻣﺪ در ﻣﺸﻮرت ﺣﻀﻮر ﻳﺎﺑـﺪ‬
‫اﮔﺮ ﺳﻪ روز ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﻴﺎﻣﺪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﻃﻠﺤﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺎر ﻃﻠﺤﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ‪ ،‬ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ان ﺷﺎء اﷲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻰرﺳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮد ﻣﺮدى ﺳﺴﺖ راى اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻋﻠﻰ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻮد ﻣﺮدى ﺷﻮخ ﻃﺒﻊ اﺳﺖ‬
‫و ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ راه ﺣﻘﺸﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻌﺪ را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﺴﺖ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ از او ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫او را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻳﺎ ﺿﻌﻒ ﻣﻌﺰول ﻧﻜﺮدم‪ .‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺪ ﺑﺮاﺳﺖ و ﻛﺎردان و ﻛـﺎر ﺳـﺎز و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاى دارد‪ ،‬ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ اﻧﺼﺎرى ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ! ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ از دﻳﺮ ﺑـﺎز اﺳـﻼم را ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺮو داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺲ از اﻧﺼﺎر را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ و اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را وادار ﻛﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ را از ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬ﺑﻪ ﻣﻘـﺪاد‬
‫ﺑﻦ اﺳﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮا در ﮔﻮر ﻧﻬﺎدﻳﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را در اﻃﺎﻗﻰ ﻧﮕﻬﺪار ﺗﺎ ﻳﻜﻰ را از ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪266‬‬

‫ﺑﻪ ﺻﻬﻴﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻪ روز ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﻦ و ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن و زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ و ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف و‬
‫ﻃﻠﺤﻪ را اﮔﺮ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺠﺎ در آر‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻦ اﻣﺎ ﺣﻘـﻰ ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑـﺮ ﺳـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻰ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺳﺮش را ﺑﻜﻮب ﻳﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰن‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻛﺲ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﻰ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ و دو ﻛﺲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺸﺎن را ﺑﺰن‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻪ ﻛﺲ ﺑـﻪ ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ و ﺳﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻜﻰ از ﺧﻮدﺷﺎن رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﮔﺮوه راى داد ﻳﻜﻰ از ﺧﻮدﺷﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮ رﺿـﺎﻳﺖ ﻧﺪادﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺟﻤﻌـﻰ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺟﺰو آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻗﻰ را اﮔﺮ از راى ﺟﻤﻊ ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻗﻮﻣﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ را ﺑﻜـﺎر‬
‫ﺑﻨﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪ«‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻣﺎ ﺑﮕﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺠﺎ داﻧﺴﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن را ﻗﺮﻳﻦ ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﮔﺮ دو ﻛﺲ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧـﺪ و دو ﻛـﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﻰ رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﻰ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ ﺧﻮد ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ داﻣﺎد ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ و اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﻮدم ﻧﺪﻫﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﻴﺪ ﻧﺪارم‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻴﺰى ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣـﺪى‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم وﻓـﺎت‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از او ﺑﭙﺮس ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ ﻛﻴﺴﺖ و ﻧﻜﺮدى‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬در‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺘﺎب ﻛﻦ و ﻧﻜﺮدى‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺗﻮ را ﺟﺰو ﺷﻮرى ﻧﺎم ﺑﺮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮ و ﻧﺸﻨﻴﺪى‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﻴـﺰ از‬
‫ﻣﻦ ﺑﺸﻨﻮ ﺟﻤﻊ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﮕﻮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﺮا ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺘﺮس ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﻣـﺎ را از‬
‫ﺧﻼﻓﺖ دور ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺎ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﺮ در آن ﺑﻰاﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﺮده ﺑﻪ ﻳﺎدش ﻣﻰآرم و اﮔﺮ ﺑﻤﻴﺮد ﺧﻼﻓﺖ را دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪ‬
‫و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺮا ﭼﻨﺎن ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺷﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺷﻌﺮى ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﺴﻮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ را دﻳﺪ و ﺣﻀﻮر او را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ! ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش«‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ در ﮔﺬﺷﺖ و ﺟﻨﺎزه او را ﺑﻴﺎوردﻧﺪ ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻛﺪاﻣﺸـﺎن ﺑـﺮ او ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ دوﺗﺎن ﺧﻮاﻫﺎن اﻣﺎرﺗﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﻘﻰ ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺻـﻬﻴﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻪ روز ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺴﺎن در ﺑﺎره ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﺻﻬﻴﺐ ﺑﺮ ﻋﻤﺮ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻘﺪاد اﻫﻞ ﺷﻮرى را در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ و ﺑﻪ ﻗـﻮﻟﻰ در ﺑﻴـﺖ اﻟﻤـﺎل و‬
‫ﺑﻘﻮﻟﻰ در اﻃﺎق ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺑﻪ اﺟﺎزه او ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﻛﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫‪267‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺲ را ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺬارد‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ در ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺳﻨﮓ ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﭘﺮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻴﻢ و ﺟﺰو اﻫﻞ ﺷﻮرى ﺑﻮدﻳﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﻤﻊ در ﻛﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻫﻤﭽﺸﻤﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر در ﻣﻴﺎن رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را رد ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺎره آن ﻫﻤﭽﺸﻤﻰ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛـﻪ ﻋﻤـﺮ را ﺑﺒـﺮد ﺑـﺮ ﺳـﻪ‬
‫روزى ﻛﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻢ اﻓﺰود ﭘﺲ از آن در ﺧﺎﻧﻪام ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻢ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪاﻣﺘﺎن از ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻨﺎر ﻣﻰزﻧﺪ و ﻋﻬﺪه دار اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﻀﻞ ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬
‫دﻫﺪ؟«‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از آن ﻛﻨﺎر ﻣﻰزﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ زودﺗﺮ از ﻫﻤﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»در زﻣﻴﻦ اﻣﻴﻦ اﺳﺖ و در آﺳﻤﺎن اﻣﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻣﺮﺟﺢ ﺷﻤﺎرى و ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻮس ﻧﺸﻮى و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ را ﻣﺮﺟﺢ ﻧـﺪارى و از ﺧﻴـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ اﻣﺖ ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﻰ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ آرد ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻛﺮدم رﺿﺎﻳﺖ دﻫﻴﺪ ﺑﺸﺮط ﺗﻌﻬﺪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻣﺮﺟﺢ ﻧﺪارم و از ﺧﻴـﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻧﻢ«‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﻤﺎن داد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺆﺛﺮ در ﻛﺎر دﻳﻦ ﺑـﻴﺶ‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﺧﻼﻓﺖ دارم« و ﺑﻴﺠﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺎر از ﺗﻮ ﺑﮕﺮدد و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ‬
‫ﺟﻤﻊ را ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﻰداﻧﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ :‬ﭘﻴﺮى از ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎﻓﻢ و داﻣﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﻋﻤﻮزاده‬
‫وى ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺣﺮﻣﺖ دارم‪ -‬و ﺑﻴﺠﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬و ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻣﻦ ﺑﮕﺮدد‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺪﻫﻨـﺪ ﻛـﺪاﻣﻴﻚ از‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﻴﺪاﻧﻰ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻰ« آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺎ زﺑﻴﺮ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد ﺑـﺎ‬
‫وى ﺑﮕﻔﺖ و او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪268‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﺤﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى اﻳﻦ ﭘﺴﺮم ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﺑﺤـﻖ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪى‬
‫ﻋﻤﻮﻳﻢ ﺣﻤﺰه ﺑﺎ ﺧﻮدت ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﺜﻤﺎن ﻫﻤﺪﺳـﺖ ﻧﺸـﻮى ﻛـﻪ ﻛـﺎرى ﻛـﻪ از ﻣـﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ از ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺷﺒﻬﺎ ﺑﮕﺸﺖ و ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا و ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻫﻬﺎ را ﻛﻪ ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺎ اﺷـﺮاف‬
‫ﻗﻮم ﺑﺪﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻠﻮت ﻛﺮد ﻋﺜﻤﺎن را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺷﺒﻰ ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎه آن ﻣـﺪت ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﻰرﺳﻴﺪ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑﻮد ﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ آﻣﺪ و او را ﺑﻴﺪار ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗـﻮ‬
‫در ﺧﻮاﺑﻰ و ﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدهام‪ ،‬ﺑﺮو زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ را ﺑﺨﻮان«‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻧﺪﺷﺎن در اﻧﺘﻬﺎى ﻣﺴﺠﺪ‬
‫در ﺻﻔﻪاى ﻛﻪ ﻣﺠﺎور ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮوان ﺑﻮد از زﺑﻴﺮ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ دو ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف واﮔﺬار«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻦ از آن ﻋﻠﻰ اﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﻧﺰدﻳﻚ دارﻳﻢ ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬار ﺗﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮدت را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺑﻠﻪ وﻟﻰ اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﺧـﻮاﻫﻰ ﻛـﺮد ﻣـﻦ ﻋﻠـﻰ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻣﻰﭘﺴﻨﺪم اى ﻣﺮد ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ و ﻣﺎ را آﺳﻮده ﻛﻦ و ﺳﺮﻓﺮازﻣﺎن ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ اﺳﺤﺎق ﻣﻦ ﺧﻮدم را از ﺧﻼﻓﺖ ﻛﻨﺎر زدهام ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻢ و اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻜـﺮده ﺑـﻮدم و‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮد ﺧﻼﻓﺖ را ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺨﻮاب ﭼﻮن ﺑﺎﻏﻰ ﺳﺒﺰ ﭘﺮ ﻋﻠﻒ دﻳﺪهام ﻛﻪ ﻧﺮى ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﻧﺮى‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮ از آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم و ﺑﮕﺬﺷﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺒﺮى ﺑﻮد و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎغ ﺑﻮد ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺖ و از ﺑﺎغ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻨﺤـﺮف‬
‫ﻧﺸﺪ از آن ﭘﺲ ﺷﺘﺮى از دﻧﺒﺎل وى ﺑﻴﺎﻣﺪ و از ﭘﻰ وى ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ از ﺑﺎغ ﺑﺮون ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺮى ﭘﺮ روﻧﻖ ﺑﻴﺎﻣـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻬﺎر ﺧﻮد را ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﻴﻨﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﺮاه آن دو ﺗﻦ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻰرﻓﺖ و از ﺑﺎغ ﺑﺮون ﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺷﺘﺮ ﭼﻬﺎرم در آﻣﺪ و در ﺑﺎغ ﭼﺮﻳﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا ﻣﻦ ﭼﻬﺎرﻣﻰ ﻧﻤﻰﺷﻮم از ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻛﺲ ﺑﺠﺎى آﻧﻬـﺎ ﻧﻴﺎﻳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮدم از او راﺿﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻢ دارم ﺿﻌﻒ ﺑﺮ ﺗﻮ ﭼﻴﺮه ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑـﺮ‪ ،‬ﻛـﻪ دﺳـﺘﻮر ﻋﻤـﺮ را‬
‫داﻧﺴﺘﻪاى«‬
‫آﻧﮕﺎه زﺑﻴﺮ و ﺳﻌﺪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﻋﻠﻰ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺪﺗﻰ دراز ﺑﺎ وى آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﻳﻰ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻰ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ از اوﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻣﺴﻮر را ﺑﺮاى آوردن ﻋﺜﻤـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺑـﺎ وى‬
‫آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ اذان ﺻﺒﺢ آن دو را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮو! ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ از ﺳـﺨﻨﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺎ ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﺧﺒﺮ دارد ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻀﺎى ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻜﺮدﻧﺪ ﮔﺮوه را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻰ را ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻫـﻞ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺣﺮﻣﺖ از اﻧﺼﺎر و ﺳﺮان ﺳﭙﺎه ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺴﺠﺪ از ﻣﺮدم ﭘـﺮ ﺷـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ‬
‫‪269‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻛﺴﺎن ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت ﺳﻮى وﻻﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ روﻧﺪ و داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛـﻪ اﻣﻴﺮﺷـﺎن‬
‫ﻛﻴﺴﺖ«‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺗﺮا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻰداﻧﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮى را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ«‬
‫ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ«‬
‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺎر راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻰ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و اﻃﺎﻋﺖ آوردﻳﻢ«‬
‫اﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﻗﺮﻳﺶ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻰ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و اﻃﺎﻋﺖ آوردﻳﻢ«‬
‫ﻋﻤﺎر ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح دﺷﻨﺎم داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﻰ ﻧﺼﻴﺤﺘﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪهاى؟« آﻧﮕﺎه ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻰ‬
‫اﻣﻴﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم! ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺮﻣﺖ داد و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺰت ﺑﺨﺸـﻴﺪ‬
‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر را از ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻤﺒﺮﺗﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ؟«‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﻣﺨﺰوم ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ ﺳﻤﻴﻪ از ﺣﺪ ﺧﻮدت ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﻰ ﺗﺮا ﭼﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد اﻣﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ«‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﻨﺪ ﻛﺎر را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻦ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻈﺮ ﻛﺮدهام و ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدهام‪ ،‬اى ﮔﺮوه! ﺑﺪﮔﻤﺎن ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل و ﺳـﻴﺮت‬
‫دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از وى ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺪوارم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻋﻠﻢ و ﺗﻮان ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﺪﺗﻰ دراز ﺑﺎو واﮔﺬاﺷﺘﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روزى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺒﺮى ﻧﻜﻮ ﺑﺎﻳﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻤﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻋﺜﻤﺎن را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺮدى ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﺲ دﻫﺪ ﺑﺨﺪا ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﻛﺎرى دﻳﮕﺮ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻠﻰ! ﺑﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﺒﺎش ﻣﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﺮدهام و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛـﺮدهام ﻛﺴـﻰ را ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻧﺪ«‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﺮﻓﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪270‬‬

‫ﻣﻘﺪاد ﮔﻔﺖ »اى ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺨﺪا ﻛﺎر را از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺘﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻘﺪاد ﺑﺨﺪا ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻴﺪم‪«.‬‬
‫ﻣﻘﺪاد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﺪا را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪاى ﺧﺪا ﺗﺮا ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺎران دﻫﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺪاد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻮادﺛﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ از ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺧﺎﻧـﺪان رخ داد ﻧﺪﻳـﺪهام‪ ،‬از‬
‫ﻗﺮﻳﺶ در ﻋﺠﺒﻢ‪ ،‬ﻣﺮدى را واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ و ﻋﺎدﻟﺘﺮ از او ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺪا اﮔـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺿﺪ آن ﻳﺎراﻧﻰ ﻣﻴﻴﺎﻓﺘﻢ ‪«...‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﻘﺪاد از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﻰ«‬
‫ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪاد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺎﻣﺮزد اﻫﻞ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ؟ و اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻫﻞ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺒﻨﺪ و ﻣﺮد ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻰﻧﮕﺮﻧﺪ و ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻬﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﻧﮕﺮد و ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ اﮔـﺮ ﺑﻨـﻰ ﻫﺎﺷـﻢ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﻮد و اﮔﺮ در ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺮا ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗـﺎن دﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻰﺑﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺎن روز ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ آن رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى«‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨـﻮز اﺧﺘﻴـﺎر ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ را دارى‪ ،‬اﮔـﺮ ﻧﭙـﺬﻳﺮى ﺧﻼﻓـﺖ را‬
‫ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬واﻗﻌﺎً ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻰدﻫﻢ و از ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤـﻰﺷـﻮم« و ﺑـﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ »اى اﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮب ﻛﺮدى ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدى«‬
‫و ﻫﻢ او ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮى ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻣﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻰدادﻳﻢ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻳﻚ ﭼﺸﻤﻰ! دروغ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ اﮔﺮ ﺑﺎ دﻳﮕـﺮى ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮده ﺑـﻮدم ﺑـﺎ وى ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدى و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ«‬
‫ﻓﺮزدق ﺷﻌﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪271‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫»ﺻﻬﻴﺐ ﺳﻪ روز ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن واﮔﺬاﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﺑﻰ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﺑﻮد‬
‫ﺧﻼﻓﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ رﻓﻴﻖ ﺧﻮد داده ﺑﻮد‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻫﺒﺮى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎر ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻋﺎﺗﻜﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻮف ﺑﻮد و آﻏﺎز آﻧﺮا ﺿﻤﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻤﺮ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻳﻌﻨﻰ اﻫﻞ ﺷﻮرى وارد ﻗﺒﺮ ﻋﻤـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮون‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و آﻫﻨﮓ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎﻧﮓ زد‪» :‬ﻛﺠﺎ ﻣﻰروﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ« آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل وى‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻗﻬﺮى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻄﻠﻌﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ زن ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد و زﻧﻰ ﺻﺎﺣﺐ رأى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﺨﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى ﻛﺴﺎن ﻣﺮا رأﻳﻰ ﻫﺴﺖ و ﺷﻤﺎ را ﻧﻈﺮى ﻫﺴﺖ ﺑﺸـﻨﻮﻳﺪ و ﺑﺪاﻧﻴـﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺦ دﻫﻴـﺪ و‬
‫ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺟﻮﻳﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺖ را ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻜﻨﻴﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را از دﺷﻤﻨﺎن در ﻧﻴـﺎم ﻣﺪارﻳـﺪ ﻛـﻪ ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻰ ﺑـﻪ آن‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﺷﻮد و ﻛﺎرﺗﺎن ﺗﺒﺎﻫﻰ ﮔﻴﺮد ﻫﺮ ﻣﺪﺗﻰ را ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ ﻫﺴﺖ و ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪ را ﭘﻴﺸـﻮاﻳﻰ ﻫﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وى ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻬﻰ وى ﺑﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﻳﻜﻴﺘـﺎن واﮔﺬارﻳـﺪ ﻛـﻪ آرام‬
‫روﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﻛﻮر و ﺿﻼﻟﺖ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﭼـﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ و زﻳﺮ ﻧﻔﻮذ ﺑﻠﻴﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ از ﻣﻌﺮﻓﺘﺘﺎن ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻰاﻓﺘـﺎد و اﻋﻤﺎﻟﺘـﺎن از ﻗﺼـﺪﺗﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﻰ ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از اﻧﺪرز ﻫﻮس و زﻳﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﻠﻪ در ﺳﺨﻦ از ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫زﺧﻢ ﻣﻰزﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﮔﺸﺎده دﺳﺖ اﻣﻴﻦ ﺳﭙﺎرﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤـﻪﺗـﺎن ﻣـﻮرد‬
‫رﺿﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﻛﻪ ﻧﺨﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪﺗﺎن ﻧﺨﺒﻪاﻳﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻔﺴﺪ اﻧﺪرز ﮔﻮى ﻣﻜﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﻼف‬
‫رﻫﺒﺮ ﻓﻴﺮوزﻣﻨﺪ ﻣﺮوﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣـﻰﮔـﻮﻳﻢ و ﺑـﺮاى ﺧـﻮدم و ﺷـﻤﺎ از ﺧـﺪا آﻣـﺮزش‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﻓﺮﺳﺘﺎد و وﻋﺪه ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫ﺑﺎ وى راﺳﺖ ﻛﺮد و او را ﺑﺮ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻧﺰدﻳﻚ و دور ﻇﻔﺮ داد‪ ،‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ را‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪272‬‬

‫ﭘﻴﺮو او ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر وى ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر ﻣﺎﺳﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺗﻔﺮﻗـﻪ ﻫﻮﺳـﻬﺎ و ﻣﺠﺎدﻟـﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر وى اﺳﺘﻮار ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاى ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻃﺎﻋﺖ وى اﻣﻴﺮان ﺷـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺎرﻣﺎن از ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺮون ﻧﺸﻮد و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ در ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜـﻪ ﺣـﻖ را ﺳـﺒﻚ ﺷـﻤﺎرد و از‬
‫اﻋﺘﺪال ﺑﮕﺮدد ﻛﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ اى اﺑﻦ ﻋﻮف ﻛﻪ از آن ﭼﺸـﻢ ﭘﻮﺷـﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻛﺎر ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و دﻋﻮت ﺗﺮا رﻫﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻣـﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ اﺟـﺎﺑﺘﮕﺮ و‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺗﻮام و ﻋﻬﺪه دارد ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﻳﺸﻢ و از ﺧﺪا ﺑﺮاى ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از او زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻫﻮﺳﻬﺎ و ﮔﺸﺘﻦ ﮔﺮدﻧﻬﺎ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺧﺪا ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧـﺪ و اﺟـﺎﺑﺘﮕﺮ او‬
‫زﺑﻮن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ از ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮ ﻗﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﮔﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺗﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ﺗﻴـﺮه روز‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺪود ﻣﻔﺮوض ﺧﺪا و ﻓﺮاﺋﺾ ﻣﺤﺪود ﺧﺪا ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﻫﻞ آن ﻣﻘﺮر اﺳﺖ و ﺑﺠﺎﺳﺖ‬
‫و ﻣﺤﻮ ﺷﺪﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ از اﻣﺎرت ﻧﺠﺎت ﺑﻮد و ﻓﺮار از وﻻﻳﺖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺑﻨﺰد ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻜﻠﻔﻴﻢ ﻛﻪ دﻋﻮت را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ و ﺳﻨﺖ را ﻋﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﻧﻤﻴﺮﻳﻢ و ﺑـﻪ ﻛـﻮرى‬
‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ دﭼﺎر ﻧﺸﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ دﻋﻮت ﺗﺮا اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﻢ و در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﻳـﺎر ﺗـﻮام‪ ،‬ﻗـﻮت و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻳﺎرى ﺧﺪاﺳﺖ و ﺑﺮاى ﺧﻮدم و ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا آﻣﺮزش ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ وﻗﺎص ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑﻮد و در اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻤﺪ او ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﺿﻼﻟﺖ‬
‫ﻧﺠﺎﺗﻢ داد و از ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺼﻴﺮت ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎرى از ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪا ﻳﺎﻓﺖ و‬
‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺷﺪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وى ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ راﻫﻬـﺎ روﺷـﻨﻰ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺬرﻫﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﻖﻫﺎ ﻋﻴﺎن ﺷﺪ و ﺑﺎﻃﻞﻫﺎ ﺑﻤﺮد‪ ،‬اى ﻛﺴﺎن! از ﮔﻔﺘﺎر ﻧـﺎﺣﻖ‬
‫و آرزوى ﻣﺮدم ﻣﻐﺮور ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﻰ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ آﻧﭽﻪ را ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﺪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آرزوﻫﺎ ﻫﻤﻪ را ﺑﺒﺮد و ﺧﺪا دﺷﻤﻨﺸﺎن ﺷﺪ و ﻟﻌﻨـﺖ ﺑـﺰرگ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺼﻮ‪‬ا و‪‬‬
‫ُﻟ ‪‬ﻌﻦَ ا ﱠﻟﺬ‪‬ﻳﻦَ َﻛ َﻔﺮُوا ﻣﻦ ‪‬ﺑﻨ‪‬ﻲ إِﺳ‪‬ﺮاﺋ‪‬ﻴﻞَ ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻟ‪‬ﺴﺎنِ داو‪‬د‪ ‬و‪ ‬ﻋ‪‬ﻴﺴ‪‬ﻰ ا ‪‬ﺑﻦِ ‪‬ﻣﺮْ ‪‬ﻳﻢ‪ ‬ذ ‪‬ﻟﻚ‪ ‬ﺑِﻤﺎ ‪‬ﻋ ‪‬‬
‫ﻛﺎﻧُﻮا ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ َﺘﺪ‪‬ونَ‪ .‬ﻛﺎﻧُﻮا ﻻ ‪‬ﻳﺘَﻨﺎ ‪‬ﻫﻮ‪‬نَ ‪‬ﻋﻦْ ﻣ‪‬ﻨ َﻜﺮٍ َﻓ ‪‬ﻌﻠُﻮه‪َ ‬ﻟ ِﺒ ْﺌﺲ‪ ‬ﻣﺎ ﻛﺎﻧُﻮا » ‪‬ﻳ ْﻔ ‪‬ﻌﻠُﻮنَ‪«79 -78 :5 .‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬آن ﻛﺴﺎن از ﭘﺴﺮان اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ ﺑـﻪ زﺑـﺎن داود و ﻋﻴﺴـﻰ ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻣﺮﻳﻢ ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از ﻛﺎر زﺷﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻰداﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻮد اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪273‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺮاى ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را در ﺑﺎره ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮم و ﺿﺎﻣﻦ آﻧﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮﻟﻰ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ وى دادهام ﭘﺎى ﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫اى اﺑﻦ ﻋﻮف ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺑﻜﻮﺷـﻰ و ﺧﻴـﺮ ﺧـﻮاﻫﻰ ﻛﻨـﻰ و ﺧـﺪا‬
‫ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راه اﻋﺘﺪال ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﺑﻪ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺧﻮدم و ﺷـﻤﺎ از ﺧـﺪا آﻣـﺮزش‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻢ و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮم‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﺒﻮت داد و ﺳﻮى ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮى ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮﺗﻴﻢ و ﻣﻌﺪن ﺣﻜﻤﺖ و اﻣﺎن ﻣﺮدم زﻣﻴﻦ و ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺠﺎت ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ .‬ﻣﺎ را ﺣﻘﻰ ﻫﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و اﮔﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮان ﻧﺸﻴﻨﻴﻢ‪ .‬و ﮔﺮ ﭼﻪ راه دراز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ دﺳـﺘﻮرى ﺑـﻪ ﻣـﺎ داده ﺑـﻮد دﺳـﺘﻮر وى را اﺟـﺮا‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و اﮔﺮ ﺳﺨﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺟﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ‬
‫ﺑﻪ دﻋﻮت ﺣﻖ و رﻋﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ از ﻣﻦ ﺳﺒﻖ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ و ﻗﻮت و ﺗﻮاﻧﻰ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻳـﺎرى ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺮا ﻓﺮاﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ از ﭘﺲ اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ از ﻧﻴﺎم ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﭘﻴﻤـﺎنﻫـﺎ ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد ﺗـﺎ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺷـﻮﻳﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻴﺘﺎن ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن اﻫﻞ ﺿﻼﻟﺖ و ﻃﺮﻓﺪار اﻫﻞ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺷﻮﻳﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻨﺎر ﻣﻰزﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ دﻳﮕﺮى وا ﻣﻰﮔﺬارد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻔﺖ و او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺧﻮدم و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﻢ را از آن ﻛﻨﺎر ﻣﻰزﻧﻢ«‬
‫ﭘﺲ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻨﺒﺮ ﻗﺴﻤﺸﺎن داد و ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻪ روز در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن آﻧﺮا ﻋﺮﺻﻪ ﻗﻀﺎ ﻧﺎم دادهاﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﻀﺎ ﻧﺎم ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺻﻬﻴﺐ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔـﺮ ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑﻴﻌـﺖ ﻧﻜـﻨﻢ ﺑـﻪ ﻛـﻰ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن« آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﻢ ﺑﻪ ﻛﺴـﻰ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻰ«‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮوﻳﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه زﺑﻴﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﻨﻢ ﺑﻪ ﻛﻰ ﻧﻈﺮ ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪274‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻛﻰ ﻧﻈﺮ ﻣﻰدﻫﻰ؟ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺧﻼﻓـﺖ را ﻧﻤـﻰﺧـﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﻰ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻰدﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫و ﭼﻮن ﺷﺐ ﺳﻮم ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻮر!«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺣﺎﺿﺮم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺧﻔﺘﻪاى! ﺑﺨﺪا ﺳﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺮﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺮو ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺨﻮان«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬داﻳﻰ ﺟﺎن از ﻛﺪاﻣﺸﺎن آﻏﺎز ﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﻋﻠﻰ رﻓﺘﻢ ﻛﻪ دﻟﻢ ﺑﺎ او ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ داﻳﻰ ﻣﻦ ﺑﻴﺎ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺳﺮاغ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺘﻮ ﮔﻔﺖ از ﻛﺪاﻣﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎﻫﻬﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺖ و ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓـﺘﻢ‬
‫و او را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ داﻳﻰ ﻣﻦ ﺑﻴﺎ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺳﺮاغ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬آرى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻋﻠﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺘﻮ ﮔﻔﺖ از ﻛﺪاﻣﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ ﻋﻠﻰ ﺑﺮ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎﻫﻬﺎ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻰ ﭘﻴﺶ داﻳﻴﻢ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﺪ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻋﻠﻰ و ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﺎره ﺷﻤﺎ و دﻳﮕﺮان ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﺴﻰ را‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اى ﻋﻠﻰ آﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻋﻤﻞ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮﺷﺶ و ﺗﻮاﻧﻢ«‬
‫‪275‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه رو ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻋﻤـﻞ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ آرى« ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺪو ﺷﺎﻧﻪ او زد آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ«‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮﻓﺘﻴﻢ و وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﺎﻧﮕﺰن‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺷﺮم ﻋﻘﺐ ﻛﺸﻴﺪم ﻛﻪ دﻳﺪم ﺑﻪ ﻋﻠﻰ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ و در اﻧﺘﻬﺎى ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻋﻤﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ او ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ داﺷﺖ و ﺷﻤﺸـﻴﺮ آوﻳﺨﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺪﺗﻰ دراز ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﻋﺎﻳﻰ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدم و دﻳﺪم ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬اى ﻋﻠﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻛﻨﺎر ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن دﺳﺖ او را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل و ﻋﻤﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮﺷﺶ و ﺗﻮاﻧﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺖ ﻋﻠﻰ را رﻫﺎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺜﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آى« و دﺳﺖ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎى ﻋﻠـﻰ‬
‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ و ﻋﻤﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ آرى«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن داﺷﺖ ﺳﺮ ﺑـﻪ ﻃـﺎق ﻣﺴـﺠﺪ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺸﻨﻮ و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎش‪ ،‬ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﮔﺮدن داﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺎدم«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدم ازدﺣﺎم ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ او را در ﻛﻨﺎر ﻣﻨﺒﺮ در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﺸﺴﺖ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺮ ﭘﻠﻪ دوم ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ و‬
‫ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ وى ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻰ ﭘﺲ آﻣﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻴﺆْﺗ‪‬ﻴﻪ‪ ‬أَﺟ‪‬ﺮاً ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻤﺎً ‪«10 :48‬‬
‫ﺴﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻣﻦ أَو‪‬ﻓﻰ ﺑِﻤﺎ ﻋﺎ ‪‬ﻫﺪ‪ ‬ﻋ َﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ ‬اﷲ َﻓ ‪‬‬
‫» َﻓ ‪‬ﻤﻦْ َﻧ َﻜﺚَ َﻓﺈِﻧﱠﻤﺎ ‪‬ﻳ ْﻨ ُﻜﺚُ ﻋ‪‬ﻠﻰ َﻧ ْﻔ ‪‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻧﻘﺾ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﻀﺮر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺧـﺪا ﺑﺴـﺘﻪ وﻓـﺎ ﻛﻨـﺪ‬
‫ﭘﺎداﺷﻰ ﺑﺰرگ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﻣﺮدم را ﻣﻰﺷﻜﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪﻋﻪ و ﭼﻪ ﺧﺪﻋﻪاى«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﺧﺪﻋﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص در ﺷﺒﻬﺎى ﺷﻮرى ﻋﻠـﻰ‬
‫را دﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺮدى ﻣﺠﺘﻬﺪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻊ اﻋﻼم ﻛﻨﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻰ رﻏﺒﺖ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻛﻮﺷﺶ‬
‫و ﺗﻮان ﺳﺨﻦ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎﻳﻞ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪276‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺮدى ﻣﺠﺘﻬﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ« و او ﭼﻨﺎن ﻛﺮد ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪﻋﻪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﻴﺲ ﺑﺮد و ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﻛﻪ ﺗﺮا ﺗﻮﻓﻴﻖ داد ﻛﻪ ﺟﺰ ﻋﺜﻤـﺎن ﻛﺴـﻰ ﺳـﺰاوار ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ «.‬ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﺴﺮ دﺑﺎغ! ﺗﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﺎر ﺑﺨﺪا ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدم ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫را در ﺑﺎره او ﻣﻰﮔﻔﺘﻰ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺖ و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬وى در ﺧﺎﻧـﻪ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫وﻗﺎص ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد و ﻫﻤﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺟﻔﻴﻨﻪ و ﻫﺮﻣﺰان و دﺧﺘـﺮ اﺑـﻮ ﻟﺆﻟـﺆه را ﻛﺸـﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ را از دﺳﺖ او ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪» :‬ﺑﺨـﺪا ﻛﺴـﺎﻧﻰ از آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ در ﺧـﻮن ﭘـﺪرم ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻰﻛﺸﻢ‪ «.‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼـﺎر اﺷـﺎره داﺷـﺖ‪ ،‬ﺳـﻌﺪ ﺳـﻮى او رﻓـﺖ و ﺷﻤﺸـﻴﺮ را از‬
‫دﺳﺘﺶ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﺶ اﻓﻜﻨﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺤﺒﻮس داﺷﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫او را ﺑﺮون آورد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﺎره اﻳﻨﻜﻪ در اﺳﻼم ﺣﺎدﺛﻪ آورده ﭼﻪ راى دارﻳﺪ؟«‬
‫ﻋﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﻰ«‬
‫ﻳﻜﻰ از »ﻣﻬﺎﺟﺮان ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﺮوز ﻋﻤﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه و اﻣﺮوز ﭘﺴﺮش را ﺑﻜﺸﻨﺪ؟«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺪاﻳﺖ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎف داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ وﻗـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﺗـﻮ رخ‬
‫داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرى ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﻧﺒﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ وﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬دﻳﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻢ و آﻧﺮا از ﻣﺎل ﺧﻮدم ﻣﻲ دﻫﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻳﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﻴﺪ ﺑﻴﺎﺿﻰ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮد وﻗﺘﻰ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ را ﻣﻴﺪﻳﺪ ﺷﻌﺮى ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀـﻤﻮن‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اى ﻋﺒﻴﺪ اﷲ!‬
‫اﺑﻦ اروى‪ 1‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه و ﻣﻔﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﺨﺪا ﺧﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ رﻳﺨﺘﻪاى‬
‫و ﻛﺸﺘﻦ ﻫﺮﻣﺰان ﻧﻴﺰ اﻫﻤﻴﺘﻰ داﺷﺖ‬
‫ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻰ ﺳﺨﻨﻰ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻫﺮﻣﺰان را در ﻛﺎر ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ .1‬اﺑﻦ اروى اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻣﺎدر وى اروى ﺑﻮد دﺧﺘﺮ ﻛﺮﻳﺮ‪.‬‬
‫‪277‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﺳﺒﻚ ﻋﻘﻠﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ از زﻳﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﻴﺪ ﺑﻴﺎﺿﻰ و ﺷﻌﺮ وى ﺷﻜﺎﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮد ﻛﻪ او را از اﻳﻦ ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻨﻊ ﻛﺮد و زﻳﺎد ﺷﻌﺮى در ﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى اﺑﻮ ﻋﻤﺮو ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﻴﺪ اﷲ در ﻗﻴﺪ ﻗﺘﻞ ﻫﺮﻣﺰان اﺳﺖ‬
‫و ﺗﻮ ﮔﻨﺎه او را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪهاى‬
‫ﻛﻪ ﮔﻨﺎه وى ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ«‬
‫و ﻋﺜﻤﺎن زﻳﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﻴﺪ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻨﻊ ﻛﺮد و ﻧﻔﻰ ﺑﻠﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻫﻤﺎن روز ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﺧـﻮرد ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ اﺑـﻰ ﺑﻜـﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»دﻳﺸﺐ ﺑﺮ اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﮔﺬﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﻔﻴﻨﻪ و ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮﺷـﺎن ﻛـﺮدم آﺷـﻔﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﻨﺠﺮى از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻔﺘﺎد ﻛﻪ در ﺳﺮ داﺷﺖ و دﺳﺘﮕﻴﺮه آن در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻟﺆﻟﺆه ﭼﻨﺪ ﻛﺲ از ﻣﺴﺠﺪﻳﺎن را ﻧﻴﺰ ﺿﺮﺑﺖ زده ﺑﻮد و ﭼﻮن از ﻋﻤﺮ ﺟﺪا ﺷﺪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ وى رﻓﺖ و او را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺑﻜﺸﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎز آﻣﺪ ﺧﻨﺠﺮى را ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜﺮ وﺻـﻒ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮد ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﺸﻨﻴﺪ و ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﻤﺮ در ﮔﺬﺷـﺖ آﻧﮕـﺎه ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ و ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻫﺮﻣﺰان رﻓﺖ و او را ﺑﻜﺸﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ در او ﻓﺮو ﺷﺪ ﮔﻔﺖ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ آﻧﮕـﺎه ﺳـﻮى ﺟﻔﻴﻨـﻪ رﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻰاى ﺑﻮد از ﻣﺮدم ﺣﻴﺮه و ﭘﺪر ﺷﻴﺮى ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻮد و وى را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﻠﺤﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و ﻧﺼـﺎرى‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﺎن را ﻧﻮﺷﺘﻦ آﻣﻮزد و ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ او زد ﺻﻠﻴﺒﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺸـﺎﻧﻰ ﺧـﻮد ﻛﺸـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﻬﻴﺐ رﺳﻴﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را ﭘﻴﺶ وى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﻣـﻰﮔﻔـﺖ ﭘـﺪر و‬
‫ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺪه ﺗﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺪو داد آﻧﮕﺎه ﺳﻌﺪ ﺑـﺎ وى در آوﻳﺨـﺖ و ﻣﻮﻫـﺎﻳﺶ را ﺑﮕﺮﻓـﺖ و او را‬
‫ﭘﻴﺶ ﺻﻬﻴﺐ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم در آﻣﺪ‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻋﻤﺮ ﺑﺮ وﻻﻳﺎت‬
‫در آن ﺳﺎل ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺎرث ﺧﺰاﻋﻰ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻃﺎﻳﻒ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺻﻨﻌﺎﻳﻌﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻰ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ ﻣﻨـﺎف‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷـﻌﺮى ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻤﺺ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ دﻣﺸﻖ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺤﺮﻳﻦ و اﻃﺮاف ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ‬
‫اﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى‪ ،‬ﻗﺘﺎدة ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻇﻔـﺮى در ﮔﺬﺷـﺖ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪278‬‬

‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻛﺮد و ﺗﺎ ﻋﻤﻮرﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ و اﺑﻮ اﻳﻮب‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬و اﺑﻮذر و ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺴﻘﻼن را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در آن ﺳﺎل ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در ﮔﺬﺷﺖ ﻗﻀﺎى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻮد و ﻗﻀﺎى ﺑﺼﺮه ﺑـﺎ ﻛﻌـﺐ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻮر ﺑﻮد وﻟﻰ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ از اﺑﻦ ﺷﻬﺎب زﻫﺮى آﻣﺪه اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻗﺎﺿﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در وﻗﺖ ﺑﻴﻌﺖ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰﻫـﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬
‫در رواﻳﺖ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ زﻳﺪ ﻫﺴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ روز دو ﺷﻨﺒﻪ ﻳﻚ روز ﻣﺎﻧﺪه از ذى ﺣﺠﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫ﺳﻮم ﺑﻮد و ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ ﺧﻼﻓﺖ وى آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻫﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻋﺜﻤﺎن در ﻋﺎم اﻟﺮﻋﺎف ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺳﺎل را ﻋﺎم اﻟﺮﻋﺎف ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ در اﺛﻨﺎى آن ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى از ﺑﻴﻨﻰ ﻛﺴﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﻮد و‬
‫رﻋﺎف ﺧﻮﻧﺮﻳﺰى از ﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻣﺠﺎﻟﺪ و دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻪ روز از ﻣﺤـﺮم ﺳـﺎل ﺑﻴﺴـﺖ و ﭼﻬـﺎرم‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑـﺮون ﺷـﺪ و ﻧﻤـﺎز ﻋﺼـﺮ را ﺑـﺎ ﻛﺴـﺎن ﻛـﺮد و ﻣﻘـﺮرىﻫـﺎ را اﻓـﺰود و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رواﻧﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ رﺳﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﺷﻮرى روز ﺳﻮم ﻣﺤﺮم در ﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن ﻫﻢ ﺳـﺨﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎم ﻋﺼـﺮ ﺑـﻮد و ﻣـﺆذن‬
‫ﺻﻬﻴﺐ اذان ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﻳﻜﺼﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻘﺮرى ﻛﺴﺎن اﻓﺰود و ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت را رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ واﻗﺪى از اﺑﻦ ﻣﻠﻴﻜﻪ آﻣﺪه ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻋﺜﻤﺎن دﻫﻢ ﻣﺤﺮم‪ ،‬ﺳﻪ روز ﭘﺲ از‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻋﺜﻤﺎن و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﺮﻣﺰان ﺑﺪﺳﺖ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﺪر ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻋﻤﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﻫﻞ ﺷﻮرى ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ از ﻫﻤﻪﺷﺎن اﻓﺴـﺮدهﺗـﺮ‬
‫ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﺸﺴﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔـﺖ و ﺛﻨـﺎى او را ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺷﻤﺎ در ﺧﺎﻧﻪاى ﮔﺬراﻧﻴﺪ و در ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻋﻤﺮﻫﺎ‪ ،‬از آن ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﻣـﺪﺗﻬﺎﻳﺘﺎن ﻓـﺮا رﺳـﺪ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻳﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﺎن ﻣﺮگ در ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﻤﻊ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻏﺮور اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎ ﻣﻐﺮورﺗﺎن ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬از ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﻋﺒـﺮت ﮔﻴﺮﻳـﺪ و دﺳـﺘﺨﻮش ﻏﻔﻠـﺖ‬
‫ﻣﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا از ﺷﻤﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادران دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑـﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و آﺑـﺎدى‬
‫‪279‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻬﺎى دراز از آن ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ؟ ﻣﮕـﺮ دﻧﻴـﺎ آﻧﻬـﺎ را ﻧﻴﻨـﺪاﺧﺖ؟ دﻧﻴـﺎ را‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ آﺧﺮت ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا در ﺑـﺎره آن و ﭼﻴـﺰى ﻛـﻪ‬
‫ﺿﺮِب‪َ » ‬ﻟ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﻣ َﺜﻞَ ا ْﻟﺤ‪‬ﻴﺎةِ اﻟﺪ‪‬ﻧْﻴﺎ ﻛَﻤـﺎء‪ ‬أَ ْﻧﺰَﻟْﻨـﺎه‪‬‬
‫ﻧﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﺜﻠﻰ زده و او ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬و‪ ‬ا ْ‬
‫ﺻ ‪‬ﺒﺢ‪ » ‬ﻫﺸ‪‬ﻴﻤﺎً َﺗﺬْر‪‬وه‪ ‬اﻟﺮﱢﻳﺎح‪ ‬و‪ ‬ﻛﺎنَ اﷲ ﻋ‪‬ﻠـﻰ ﻛُـﻞﱢ ﺷَـﻲ‪‬ء‪‬‬
‫ﺧ َﺘ َﻠﻂَ ﺑﻪ ﻧَﺒﺎت‪ ‬ا ْﻟﺄَر‪‬ضِ َﻓﺄَ ‪‬‬
‫ﻣﻦ اﻟﺴ‪‬ﻤﺎء‪ ‬ﻓَﺎ ْ‬
‫ﺧﻴ‪‬ـﺮٌ‬
‫ﺧ ‪‬ﻴﺮٌ ‪‬ﻋﻨْـﺪ‪ ‬ر‪‬ﺑ‪‬ـﻚ‪ ‬ﺛَﻮاﺑـﺎً و‪َ ‬‬
‫‪‬ﻣ ْﻘ َﺘﺪ‪‬راً‪ .‬اﻟْﻤﺎلُ و‪ ‬ا ْﻟ ‪‬ﺒﻨُﻮنَ زِﻳ َﻨﺔُ ا ْﻟﺤ‪‬ﻴﺎةِ اﻟﺪ‪‬ﻧْﻴﺎ‪ ،‬و‪ ‬اﻟْﺒﺎﻗ‪‬ﻴﺎت‪ ‬اﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤﺎت‪َ ‬‬
‫أَ ‪‬ﻣﻠًﺎ ‪«46 -45 :18‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ را ﻣﺜﻞ ﺑﺰن‪ ،‬ﭼﻮن آﺑﻴﺴﺖ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ‬
‫و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻣﻴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ﺧﺸﻚ ﮔﺮدد و ﺑﺎدﻫﺎ آﻧﺮا ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﺪ و ﺧـﺪا‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﻮر زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ و ﻛﺎرﻫـﺎى ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﻣﺎﻧـﺪﻧﻰ‬
‫ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮ و اﻣﻴﺪ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻗﻤﺎذﺑﺎن در ﺑﺎره ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﺪرش ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺠﻤﺎن ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﻧﺲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺮوز ﺑﺮ ﭘﺪرم ﮔﺬﺷﺖ و ﺧﻨﺠﺮى ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛﻪ دو ﺳﺮ داﺷﺖ و ﭘﺪرم آﻧﺮا ﺑﻪ دﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ دﻳﺎر ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﺎن را ﻣﻴﺮاﻧﻢ«‬
‫و ﻳﻜﻰ اﻳﻦ را ﺑﺪﻳﺪ و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﺮﻣﺰان دﻳـﺪم ﻛـﻪ ﺑﺪﺳـﺖ ﻓﻴـﺮوز‬
‫داد« و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻴﺎﻣﺪ و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻣﺮا ﺧﻮاﺳﺖ و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ را ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻦ‬
‫داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺴﺮﻛﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﺗﻮ اﺳﺖ و اﺧﺘﻴﺎر وى ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮو او را ﺑﻜﺶ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻣﻦ او را ﺑﺒﺮدم ﺟﻤﻌﻰ اﻧﺒﻮه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و در ﺑﺎره او ﺗﻘﺎﺿﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻛﺸﺘﻦ او ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ و ﺑﻪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ‪ «.‬و ﺑﻪ او ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ او را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا و آﻧﻬﺎ رﻫﺎ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﺮا از زﻣـﻴﻦ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﺨـﺪا روى ﺳـﺮ و دﺳـﺖ ﻣـﺮدم ﺑﺨﺎﻧـﻪ‬
‫رﺳﻴﺪم‪.‬‬
‫وﻻﻳﺘﺪارى ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﺷﻌﺒﻰ ﻫﺴـﺖ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ وﻗﺎص را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪280‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪى ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣـﻦ او را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎر ﺑﺪى ﻣﻌﺰول ﻧﻜﺮدم و ﺑﻴﻢ دارم از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘﺪ« ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻛـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﻛﺮد ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪ .‬در آن وﻗﺖ ﻣﻐﻴـﺮه در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﺳﻌﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد اﻣﺎ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن وى را ﻳﻚ ﺳـﺎل ﺑﺠـﺎ ﮔﺬارﻧـﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ ﺳﭙﺲ او را ﻋﺰل ﻛـﺮد و وﻟﻴـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ از ﻃﺮف ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺎل و واﻟﻴﺎن و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﺰو ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑـﻮد و‬
‫او ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ رﺳﻴﺪ و آﻧﺠﺎ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻤﺮد ﻣـﺮدم ﻛﺎﺑـﻞ‬
‫ﻃﻐﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاى ﻋﺎﻣﻼن ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸـﺮوان اﻳـﻦ اﻣـﺖ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺧﺮاﺟﮕﻴﺮ‪ .‬ﭼﻴﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺷﻤﺎ ﺧﺮاﺟﮕﻴـﺮ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺣﻤـﺎﻳﺘﮕﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد ﺷﺮم و اﻣﺎﻧﺖ و وﻓﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪﺗﺮﻳﻦ رﻓﺘﺎر اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﺣﻖ دارﻧـﺪ ﺑﺪﻫﻴـﺪ و آﻧﭽـﻪ را ﻣﻜﻠﻔﻨـﺪ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ اﻫﻞ ذﻣﻪ ﭘﺮدازﻳﺪ و ﺣﻘﺸـﺎن را ﺑﺪﻫﻴـﺪ و ﺗﻌﻬﺪﺷـﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺑﻜﻤﻚ درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻳﺪ ﻇﻔﺮ ﺟﻮﻳﻴﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺳﺮان ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻣﻘﻴﻢ ﻣﺮزﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻴﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻣﻘﺮر داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﻰﺧﺒﺮ ﻧﺒﻮدﻳﻢ و ﺑﺎ اﻃﻼع ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﻛﺴﻰ از ﺷﻤﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آورد ﻛﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻛﺎرﺗﺎن را دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺪ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑﺠﺎى ﺷﻤﺎ آرد‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪاﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ در آﻧﭽـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻨﻈﺮ و ﺗﺎﻣﻞ در ﺑﺎره آن ﻣﻜﻠﻒ ﻛﺮده ﻧﻈﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﺧﺮاج ﻧﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺧﺪا ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﻪ ﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪ و ﺟﺰ ﺣـﻖ ﻧﻤـﻰﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧـﺪاى ﺣـﻖ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺣﻖ را ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﺪ! ﺑﺪان ﭘﺮدازﻳﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻣﺎﻧﺖ را ز ﻣﻴﺎن ﻣﻰﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﻋﻤﻞ ﺧﻮدﺗﺎن ﺷﺮﻳﻚ اﺧﺘﻼﻓﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ .‬درﺳـﺖ ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫‪281‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺎﺷﻴﺪ! درﺳﺖ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ! ﺑﺎ ﻳﺘﻴﻢ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺪار ﺳﺘﻢ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا دﺷﻤﻦ ﻛﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﺎﻣﻪ او ﺑﺮاى ﻋﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻃﺎﻋﺖ و دﻧﺒﺎﻟﻪ روى ﺑﺎﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪهاﻳﺪ دﻧﻴـﺎ ﺷـﻤﺎ را از ﻛﺎرﺗـﺎن‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻳﻦ اﻣﺖ از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺑﺪﻋﺘﮕـﺬارى‬
‫ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ :‬ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻧﻌﻤﺖ و دﺳﺘﻴﺎﺑﻰ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﻴﺮان و ﻗـﺮآن ﺧﻮاﻧـﺪن ﺑـﺪوﻳﺎن و‬
‫ﻋﺠﻤﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻛﻔﺮ در ﻧﺪاﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻮن ﻛﺎرى را ﻧﺪاﻧـﺪ‬
‫ﺗﻜﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻋﺖ آرﻧﺪ«‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪاى ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺑﺮ ﻣﻘﺮرى ﻛﺴﺎن اﻓﺰود ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻮل ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاى ﻣﻮاﻟﻴﺪ ﻣﻘﺮرى ﮔﻴﺮان در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزى ﻳﻚ درم ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷـﻮد اﮔـﺮ‬
‫ﻏﺬاﻳﻰ ﺑﺴﺎزى و ﺑﺮ آن ﻓﺮاﻫﻤﺸﺎن ﻛﻨﻰ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدم در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻤﺮ را ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮ آن اﻓﺰود و ﺑﺮاى ﻋﺒﺎدﺗﮕﺮى ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ و اﺑـﻦ‬
‫ﺳﺒﻴﻞ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻏﺬاى ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﺤﻨـﻒ وﻟﻴـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻘﺒـﻪ ﺑـﻪ ﻏـﺰاى آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن و‬
‫ارﻣﻴﻨﻴﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ در‬
‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮان اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺛﻨﺎى آن‬
‫ﻓﺮوه ﺑﻦ ﻟﻘﻴﻂ ازدى ﻏﺎﻣﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﺰاﻫﺎى اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ در رى و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻮد و در اﻳﻦ دو ﻣﺮز ده ﻫـﺰار‬
‫ﺟﻨﮕﺎور از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺷﺸﻬﺰار در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار در رى‪ .‬در آن وﻗﺖ در ﻛﻮﻓﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺎور‬
‫ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺳﺎل ده ﻫﺰارﺷﺎن ﺑﻪ ﻏﺰاى اﻳﻦ دو ﻣﺮز ﻣﻰرﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر ﻧﻮﺑﺖ ﻏﺰا ﺑﻪ ﻳﻜﻰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﻪ اﻣﺎرت ﻛﻮﻓﻪ داﺷﺖ ﺑﻐﺰاى آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ارﻣﻴﻨﻴﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪدار ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ از آن وﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺎن ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﭘﻴﺶ روى ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آذرﺑﻴﺠﺎن رﺳﻴﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺷﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻮف اﺣﻤﺴـﻰ را ﺑـﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻮﻗﺎن و ﺑﺒﺮ و ﻃﻴﻠﺴﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮد و ﺑﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن دﺳـﺖ ﻳﺎﻓـﺖ و ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﻮم از او ﺑﮕﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و اﺳﻴﺮان ﻛﻤﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن وﻟﻴﺪ ﺑﺮ ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻫﺰار درم ﺑﺎ ﻣﺮدم آذرﺑﻴﺠﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و دوم‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ‬
‫از ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎم در ﮔﺬﺷﺖ ﻋﻤﺮ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ وى ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﺗﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﭼـﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪282‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ آوردﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻫﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ وﻟﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻣﺎل را‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در اﻃﺮاف آﻧﺠﺎ ﺑﺮ اﻋﺪاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺷﺒﻴﻞ اﺣﻤﺴﻰ از ﻫﺠﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺎز آﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم‬
‫وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ را ﺑﺎ دوازده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ارﻣﻴﻨﻴـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ در آن ﺳـﺮزﻣﻴﻦ روان ﺷـﺪ و‬
‫ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮد و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﭘﺮ ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﺑﺎز رﻓﺖ و او ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺼـﻮد رﺳـﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﻤﻊ روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﺤﻨﻒ‪ ،‬روﻣﻴﺎن ﺑﺠﻨﺒﻴﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻬﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﺷـﺎم ﺑﻮدﻧـﺪ از ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ در ﻏﺰاى ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد رﺳﻴﺪ و وارد ﻣﻮﺻﻞ ﺷـﺪ و در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣﻨـﺰل‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪو رﺳﻴﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ روﻣﻴـﺎن ﮔﺮوﻫﻬـﺎى ﺑﺰرﮔـﻰ ﺑـﺮ ﺿـﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻦ ﭘـﻴﺶ ﺗـﻮ‬
‫آﻣﺪه ﻳﻜﻰ را ﻛﻪ از دﻟﻴﺮى و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و اﺳﻼم وى رﺿﺎﻳﺖ دارى ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻳﺎ ﻧﻪ‬
‫ﻫﺰار ﻳﺎ ده ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺖ‪ .‬و اﻟﺴﻼم«‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ و ﺛﻨﺎى او ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اى ﻣﺮدم! ﺧﺪا در اﻳﻦ ﻃﺮف ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺘﺤﺎﻧﻰ ﻧﻜﻮ داﺷﺖ و ﺷﻬﺮﻫﺎﺷﺎن را‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ آورد و ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮔﺸﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫و ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﺛﻮاب ﺑﺎز آورد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاى ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻤـﻦ دﺳـﺘﻮر داده‬
‫ﻛﻪ ده ﻫﺰار ﺗﺎ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ را رواﻧﻪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﻛﻤـﻚ ﻛﻨﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺎداش ﺑﺰرگ اﺳـﺖ و ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﻋﻴـﺎن‪ ،‬ﺧـﺪاﻳﺘﺎن‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد ﻫﻤﺮاه ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ رواﻧﻪ ﺷﻮﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم روان ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻪ روز ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ راﻫـﻰ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﺎم وارد ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺷﺎﻣﻰ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻓﻬﺮى ﺑﻮد و ﺳﺎﻻر ﻣـﺮدم‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ اﺳـﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد‬
‫و ﻗﺼﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﺑﻪ ﻏﺰاى ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﺑﺪان ﺳﻮى ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﺒﻴﺐ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرﻳﺎن روﻣﻰ ﺑﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار روﻣﻰ و ﺗﺮك آﻫﻨﮓ او دارد‬
‫‪283‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و اﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋـﺎص ﻧﻮﺷـﺖ و دﺳـﺘﻮر داد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﺎ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﻣﺮدى ﻣﺪﺑﺮ ﺑﻮد و ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﻮرﻳﺎن ﺷﺒﻴﺨﻮن زﻧﺪ و زﻧﺶ ام ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﻠﺒﻰ دﺧﺘﺮ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از او ﺷﻨﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻋﺪهﮔﺎه ﺗﻮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮا ﭘﺮده ﻣﻮرﻳﺎن ﻳﺎ ﺑﻬﺸﺖ؟«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺷﺒﻴﺨﻮن زد و ﻫﺮ ﻛﻪ را در راه وى ﺑﻮد ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮاﭘﺮده رﺳـﻴﺪ و دﻳـﺪ ﻛـﻪ زﻧـﺶ ﭘـﻴﺶ از او‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زن ﻋﺮب ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى وى ﺳﺮاﭘﺮده زدﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺣﺒﻴﺐ درﮔﺬﺷﺖ ﺿﺤﺎك ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻓﻬﺮى ام ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺿـﺤﺎك از او‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻰﻫـﺎ ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ در اﻳـﻦ ﺳـﺎل ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى و دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺧﻮد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف در ﺑﺎره ﻓﺘﺤﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﻮد و ﺑﻌﻀـﻰ دﻳﮕـﺮ آﻧـﺮا در ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از ﭘﻴﺶ در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب آوردهام و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ را درﺑﺎره وﻗﺖ ﻫﺮ ﻓﺘﺢ ﻳﺎد ﻛﺮدهام‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻤﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻮد‬
‫اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﺴﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﺴﺖ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻜﺸﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺒﺮ آﻧﺮا ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى در ﺑﺎره وﻗﺖ ﺣﺎدﺛﻪ از ﭘﻴﺶ آوردهام‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺳﭙﺎه ﺳﻮى ﻣﻐﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﭘﻴﺶ از آن ﮔﺮوﻫﻰ را ﺳﻮى ﻣﻐﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎﻳﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺮاى ﻏﺰاى اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﺳﺎﻻر ﻗﻮم ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺘﺢ ﺷﺎﭘﻮر رخ داد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪284‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى ﻓﺘﺢ ﺷﺎﭘﻮر در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﭘﻴﺶ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻋﻼﻳﻢ ﺣﺮم را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام را ﺑﻴﻔﺰود و ﺗﻮﺳـﻌﻪ داد و از ﺑﻌﻀـﻰﻫـﺎ ﺧﺮﻳـﺪ ﺑﻌﻀـﻰ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧﻔﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻋﺜﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را وﻳﺮان ﻛﺮد و ﺑﻬﺎى آﻧﺮا در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ و ﺑﮕﻔﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺤﺒﻮﺳﺸﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﭼﺮا ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺮﺋﺖ آوردهاﻳﺪ؟ ﺑﺮدﺑﺎرى ﻣﻦ ﺳﺒﺐ ﺟﺮﺋﺖ ﺷﻤﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺑﺮ او ﺑﺎﻧﮓ ﻧﺰدﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﺳﻴﺪ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ از ﺣﺒﺲ در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻌﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﻋﺰل ﺳﻌﺪ از ﻛﻮﻓﻪ و ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار وى ﻫﻨﮕﺎم درﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﻌﺪ را ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻋﺎﻣﻞ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻌﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و وﻟﻴﺪ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺴﺎدى ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ رخ داد‪ -‬ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷـﻬﺮى ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ دوران‬
‫اﺳﻼم ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻓﺴﺎد اﻓﻜﻨﺪ‪ -‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻣﺎﻟﻰ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻗﺮض ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺪاد و ﭼﻮن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮد ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓـﺖ‪ :‬و ﻋﺒـﺪ‬
‫اﷲ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل را ﺑﮕﻴﺮد و ﺳﻌﺪ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ ﺑﮕﻴﺮد و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﺘﺎد و‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻰ ﺳﻌﺪ را ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ را ﻣﻼﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﺒـﻪ ﺑـﺮادرزادهاش ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وى ﺑـﻮد‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻟﻰ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ اﺳﺖ ﺑﺪه«‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﻗﻮم ﻫﺬﻳﻞ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﺴﻌﻮدم‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﭘﺴﺮ ﺣﻤﻴﻨﻪاى«‬
‫ﻫﺎﺷﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻪ و ﻫﺮ دوﺗﺎن ﻳﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻰﻛﺮده اﺳﺖ‪ «.‬ﺳﻌﺪ ﭼﻮﺑﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ‪ -‬وى ﻣﺮدى ﺗﻨﺪ ﺧﻮى ﺑﻮد‪ -‬و دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧـﺪاﻳﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎر آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻦ‪«...‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻚ ﺑﮕﻮ و ﻟﻌﻨﺖ ﻣﮕﻮى«‬
‫در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﺗﺮس ﺧﺪا ﻧﺒﻮد ﻧﻔﺮﻳﻨﻰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﻛﺮدم ﻛﻪ ﺧﻄﺎ ﻧﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻜﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻴﺎن اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺳﻌﺪ در ﺑﺎره ﻗﺮﺿﻰ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻪ ﺳـﻌﺪ داده ﺑـﻮد‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ اداى آن ﺑﺮاى ﺳﻌﺪ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻢ آورد و ﻛﻮﻓﻪ را از ﺳﻌﺪ ﺑﮕﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫‪285‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻢ آورد اﻣﺎ او را ﺑﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺖ وﻟﻴﺪ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺮد‪ ،‬وى ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮدم رﺑﻴﻌﻪ و ﺟﺰﻳـﺮه‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ و ﺧﺎﻧﻪاش در ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن از ﻣﺎﺟﺮاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺳﻌﺪ رخ داده ﺑﻮد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻢ آورد‬
‫و ﻗﺼﺪ ﻫﺮ دو ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻌﺪ را ﻋﺰل ﻛﺮد و آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﭘﻴﻐﺎم ﺑﻮى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺠﺎى ﺳﻌﺪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل دوم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻗﺴـﻤﺘﻰ از ﺳـﺎل دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻛﻮﻓﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪارا ﻣﻰﻛـﺮد‪ ،‬ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد و ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ وى در ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻓﺘﺢ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ را از اﺑـﻮ ﻣﻌﺸـﺮ‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬واﻗﺪى ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﺢ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ و وﻻﻳﺘﺪارى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑﺮ ﻣﺼﺮ و ﻋﺰل ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ‬

‫ﻋﺎص‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ در ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد و ﺧﺎرﺟﺔ ﺑﻦ ﻓـﻼن ﻋﻬـﺪهدار ﻗﻀـﺎى‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺗﺎ دو ﺳﺎل از ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮو را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻰ ﺳﺮح را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص را در ﻋﻤـﻞ ﻣﺼـﺮ ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺖ ﻛـﻪ او‬
‫ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﻰﺷﻜﺎﻳﺖ و اﺳﺘﻌﻔﺎ ﺑﺮ ﻧﻤﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰو ﺳﭙﺎه ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن وى را ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﺮد و ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎرى وى ﻓﺮﺳﺘﺎد و رواﻧﻪ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ وى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ را ﺑﺮاى ﺗﻮ ﮔﺸﻮد ﻳﻚ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ از ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻤﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬دو ﻋﺒـﺪ اﷲ را ﺳـﺎﻻر ﻛـﺮد و‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و رواﻧﻪ اﻧﺪﻟﺲ ﻛﺮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ دﺳﺘﻮر داد ﺑﺮ ﺿﺪ اﺟﻞ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ اﷲ در ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻤﺎﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺳﻮى ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ روﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺼﺮ را ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﺟﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﺎ وى‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و اﺟﻞ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح او را ﻛﺸـﺖ و اﻓﺮﻳﻔﻴـﻪ را از دﺷـﺖ و‬
‫ﻛﻮه ﺑﮕﺸﻮد و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻫﻤﮕﻰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن ﻧﻜﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﻏﻨﺎﻳﻤﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺼﻴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮ ﺳﭙﺎه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﺧﻤﺲ را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭼﻬﺎرم ﭘﻨﺠﻢ آﻧﺮا ﻫﻤﺮاه اﺑﻦ وﺛﻴﻤﻪ ﻧﺼـﺮى ﭘـﻴﺶ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪286‬‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﻣﺤﻞ ﻗﻴﺮوان ﺧﻴﻤﻪﮔﺎﻫﻰ ﺑﭙﺎ ﻛﺮد و ﮔﺮوﻫﻰ را ﺳﻮى ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﷲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ او ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ وى ﺑﺨﺸﻴﺪهام و ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدم‪ ،‬اﻛﻨـﻮن ﺑـﻪ اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ اﮔﺮ رﺿﺎ ﻣﻰدﻫﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ راﺿﻰ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﭘﺲ داده ﺷﻮد«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬راﺿﻰ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﭘﺲ دﻫﺪ و از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬او را ﻣﻌﺰول ﻛﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺳﺎﻻر ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ را ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﺗﻮ و رﺿﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺠـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺮ اﻓﺮﻳﻘﻴـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎر و ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻤﻰ را ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺸﺶ راﺿﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﻪ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮده ﺑﻮد و اﺟﻞ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺳﻮى ﻣﺼﺮ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻄﻴـﻊ و ﮔـﻮش ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ و در‬
‫آراﻣﺶ و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺑﻪ آﻧﺠﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻋﺮاق ﺑﻪ آﻧﺠﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻜﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ از اﻃﺎﻋﺖ ﺑﮕﺸﺘﻨﺪ و ﺗﻔﺮﻗﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻓﺘﺎر ﻋـﺎﻣﻼن ﺑـﺎ ﭘﻴﺸـﻮاﻳﺎن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻮر آﻧﻬﺎ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ را ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻴﺴﺮه ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﺲ روان ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻫﺸﺎم آﻣﺪﻧﺪ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﻴﺶ ﻗـﺎﻳﻢ‬
‫ﻣﻘﺎم رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺳﺎﻻرﻣﺎن ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻏﺰا ﻣـﻰﺑـﺮد و ﭼـﻮن ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﮔﻴﺮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪﻫﺪ و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻖﺗﺮﻧﺪ«‬
‫و ﻣﺎ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪» :‬ﺟﻬﺎدﻣﺎن ﺑﻪ ﺧﻠﻮص ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى از او ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻳﻢ اﮔﺮ ﺣﻖ ﻣﺎﺳﺖ ﺣﻼﻟﺸﺎن ﺑﺎد‬
‫و اﮔﺮ ﺣﻖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ«‬
‫و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﺷﻬﺮى را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻴﺪ و ﺳﭙﺎه ﺧﻮد را ﻋﻘﺐ ﺳﺮ آرد«‬
‫و ﻣﺎ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪» :‬ﭘﻴﺶ روﻳﺪ ﻛﻪ ﺛﻮاب ﺟﻬﺎد را ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﭼﻮن ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎر ﺑـﺮادران ﺧـﻮﻳﺶ را ﺗﺤﻤـﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺣﻔﺎظ آﻧﻬﺎ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎر ﺟﻨﮓ را ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬و ﻧﻴﺰ آﻧﻬﺎ در ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻣﺎ اﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻜﻢ ﺑﺪرﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮه در آرﻧﺪ و ﺑﺮاى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﺟﻮﻳﻨﺪ و ﻫﺰار ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮاى ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﮔـﻮﻳﻴﻢ‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ« و ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﺎﻧﻊ آﻧﻬﺎ ﻧﺸـﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻴـﻪ دﻳﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ دﺧﺘـﺮان زﻳﺒـﺎى ﻣـﺎ را‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻫﺴﺖ و ﻧﻪ در ﺳﻨﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ«‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬
‫‪287‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ«‬

‫و ﭼﻮن دﻳﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺧﺮﺟﻴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ را در رﻗﻌﻪﻫﺎ ﺑﻨﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وزﻳﺮان دادﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ و ﻧﺴﺒﻬﺎى ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺷﻤﺎ ﺟﻮﻳﺎى ﻣﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه آﻫﻨﮓ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺸﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و او را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺗﺴـﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺟﻮﻳﺎى آن ﭼﻨﺪ ﻛﺲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎو دادﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ آﻣﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻧـﺎﻓﻊ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟﻘـﻴﺲ را ﺑـﻼ ﻓﺎﺻـﻠﻪ از‬
‫اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺳﻮى اﻧﺪﻟﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ از راه درﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳـﻮى اﻧـﺪﻟﺲ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ از ﻃﺮف اﻧﺪﻟﺲ ﮔﺸﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ اﻧﺪﻟﺲ را ﮔﺸﻮدﻳﺪ در ﭘﺎداش ﻓﺎﺗﺤﺎن‬
‫ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد و اﻟﺴﻼم«‬
‫ﻛﻌﺐ اﻻﺧﺒﺎر ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻮﻣﻰ از درﻳﺎ ﺳﻮى اﻧﺪﻟﺲ روﻧـﺪ و آﻧﺠـﺎ را ﺑﮕﺸـﺎﻳﻨﺪ و روز رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﻧﻮرﺷـﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺑﺮان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ دﺷﺖ و درﻳﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا آﻧﺠﺎ‬
‫را و ﻓﺮﻧﮕﺎن را ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﻮد و ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ را ﺑﻘﻠﻤﺮو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺰودﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد ﻋﻤﻞ وى را ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ داد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﻛﺎر اﻧﺪﻟﺲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎر اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ روزﮔـﺎر ﻫﺸـﺎم ﻛـﻪ زﻣـﻴﻦ ﺑﺮﺑـﺮان را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ ﻣﺮدم اﻧﺪﻟﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﺑﻨﻘﻞ از ﻛﺮﻳﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را از ﻣﺼﺮ ﺑﺮداﺷﺖ وى ﺑﺴﺨﺘﻰ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬
‫ﺷﺪ و ﻛﻴﻨﻪ ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ دل ﮔﺮﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح را رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔـﺖ ﺳـﻮى اﻓﺮﻳﻘﻴـﻪ‬
‫رود‪ ،‬و ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ رﻓﺘﻦ اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ده ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻗﺮﻳﺶ و اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮان آﻫﻨﮓ آﻧﺠﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺳﻮى اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺟﺮﺟﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻄﺮﻳﻖ‬
‫اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ در ﺑﺎره آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دو ﻫﺰار ﻫﺰار دﻳﻨﺎر و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار دﻳﻨﺎر و ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﭘﺎدﺷﺎه روم ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺳﻴﺼﺪ وزﻧﻪ ﻃﻼ از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻴﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و او ﺳﺮان اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺳﻴﺼﺪ وزﻧﻪ ﻃﻼ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻴﺰى ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪﻫﻴﻢ آﻧﭽﻪ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ دادهاﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎه ﺳﺮور ﻣﺎﺳـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ از ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﮕﻴﺮد«‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻛﻪ ﺣﺒﻴﻦ دﻳﺪ ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﺰﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ‬
‫و زﻧﺪان را ﺑﺸﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪288‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﺼﺪ وزﻧﻪ ﻃﻼ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن آﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﻜﻢ داد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻳﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮوان«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ«‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺒﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص را از ﺧﺮاج ﻣﺼﺮ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺮ ﺧﺮاج‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﺮاج را ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﻋﻤﺮو ﻧﻮﺷﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ را آﺷﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ را ﺑﺮ ﺧﺮاج ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻋﻤﺮو ﺧﺸـﻤﮕﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻋﺜﻤﺎن رﺳﻴﺪ ﻳﻚ ﺟﺒﻪ ﻳﻤﺎﻧﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺮ از ﭘﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬داﺧﻞ ﺟﺒﻪات ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮو اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻲ داﻧﻢ داﺧﻞ آن ﻋﻤﺮو اﺳﺖ از اﻳﻦ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪم‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم آﻳﺎ ﭘﻨﺒﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ؟«‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﺎﻟﻰ را ﻛﻪ از ﻣﺼﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﻤﺮو‪ ،‬از ﭘﺲ ﺗﻮ ﺷﻴﺮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰدﻫﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﭽﻪ آن ﻫﻼك ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻓﺘﺢ دوم اﺳﺘﺨﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ رﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ واﻗﺪى در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻗﺒﺮس ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﺠـﺎ رﻓـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﻗﺒﺮس ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ را اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻰ از او رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻓﺘﺢ ﻗﺒﺮس ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﺟﻤﻌـﻰ از اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻮذر و ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﻫﻤﺮاه زن ﺧﻮد ام ﺣﺮام و ﻣﻘﺪاد و اﺑﻮ درداء و ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس در ﻏﺰاى آن ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﻗﺒﺮس ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى درﻳﺎ رود‪ ،‬از ﻧﺰدﻳﻜﻰ روﻣﻴـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻤﺺ ﺳﺨﻦ داﺷﺖ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در ﻳﻜﻰ از دﻫﻜﺪهﻫﺎى ﺣﻤﺺ ﻋﻮﻋﻮ ﺳﮕﺎن و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﻏﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد«‬
‫‪289‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ و درﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎ را ﺑﺮاى ﻣﻦ وﺻﻒ ﻛﻦ‬
‫ﻛﻪ دﻟﻢ ﺑﺪان ﻣﻰﮔﺮاﻳﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺒﺐ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻓﻮاﻳﺪ ﻏﺰاى درﻳﺎ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺿﺮر آن ﺑﺮاى ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ‬
‫داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺠﻮاب ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﺑﺰرگ دﻳﺪهام ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮ آن ﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ دﻟﻬﺎ را ﭘـﺎره‬
‫ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮود ﻋﻘﻠﻬﺎ را ﺧﻴﺮه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ در آن ﻛﺎﻫﺶ ﮔﻴﺮد و ﺷﻚ ﻓﺰوﻧﻰ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻛﺴﺎن در آن ﭼﻮن ﻛﺮﻣـﻰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﭼﻮﺑﻰ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺞ ﺷﻮد ﻓﺮو رود و اﮔﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ دور رود‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﻧﻨﺸﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎدة ﺑﻦ اﺑﻰ اﻣﻴﻪ ازدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺑﺎره ﻏﺰاى درﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺷﺖ و او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! در ﺷﺎم دﻫﻜﺪهاى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣـﺮدم آن ﻋﻮﻋـﻮ ﺳـﮕﺎن روﻣﻴـﺎن و ﺑﺎﻧـﮓ ﺧﺮوﺳﺸـﺎن را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﻰ از ﺳﻮاﺣﻞ ﺣﻤﺼﻨﺪ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ او اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ را ﺑﺮاى ﻣﻦ وﺻﻒ ﻛﻦ و ﺧﺒﺮ آن را ﺑـﺮاى ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺲ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﻤﺮو ﺑﺮاى او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﺑـﺰرگ دﻳـﺪهام ﻛـﻪ ﻣﺨﻠـﻮﻗﻰ ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﺮ آن‬
‫ﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ آﺳﻤﺎن و آب ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﻛﺮﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﭼﻮﺑﻰ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺞ ﺷـﻮد ﻓـﺮو رود و اﮔـﺮ ﺳـﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ دور رود‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﺠﺎﻟﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ درﻳﺎى ﺷﺎم ﺑـﺮ ﻗﺴـﻤﺖ ﺑﺴـﻴﺎر درازى از زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻣﺸﺮف اﺳﺖ و ﻫﺮ روز و ﺷﺐ از ﺧﺪا اﺟﺎزه ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺰد و آﻧﺮا ﻏﺮﻗﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﭙﺎه را ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺳﺨﺖ ﺳﺮ ﻧﺸﺎﻧﻢ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ در روم ﻫﺴﺖ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻜﻦ‪ ،‬از ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪام و ﻣﻴﺪاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼ ﭼﻪ ﻛﺮدم در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدم‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺎه روم از ﻏﺰا دﺳﺖ ﺑﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺗﻘﺮب ﻛﺮد و از او در ﺑﺎره ﻛﻠﻤﻪاى ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫داﻧﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ دارد ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاه و آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد روا ﻧﺪارى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ روا ﻣﺪار ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪ .‬از ﻛﺎر ﻣﺠﺎوراﻧـﺖ ﭘﻨـﺪ ﺑﻴـﺎﻣﻮز‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺷﺎم روم ﺑﺪو ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻃﺮﻓﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اﻳﻦ را از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﭘﺮ ﻛﻦ‪ .‬ﻋﻤـﺮ آﻧـﺮا از آب ﭘـﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎه روم ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪290‬‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻖ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ و ﺑﺎﻃـﻞ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫ﺷﺎه روم ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل راه ﺑﺮاى رﻫﺮو‪ ،‬اﮔﺮ راه ﻛﺸﻴﺪهاى ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ام ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺪﻳﻪاى از ﺑﻮى ﺧﻮش و ﻇﺮف و ﻟـﻮازم زﻧﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاى ﻣﻠﻜـﻪ روم‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﻚ داد ﻛﻪ ﺑﺪو رﺳﺎﻧﻴﺪ و آﻧﺮا‪ ،‬ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه زن ﻫﺮﻗﻞ زﻧﺎن اﻃﺮاف ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻫﺪﻳﻪ زن ﺷﺎه ﻋﺮب و دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻤﺒﺮﺷـﺎن‬
‫اﺳﺖ« و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻋﻮض داد و ﻫﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺪاﻳﺎ ﻳﻚ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪ ﻓﺎﺧﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﭘﻴﻚ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪ را ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آورد ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ آﻧﺮا ﻧﮕﻬﺪارد و ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ داد‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻛﺎرﻫﺎى ﻣﻦ ﻛﻪ ﺑـﻰ ﻣﺸـﻮرت اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد ﻧﻴـﻚ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﺑـﺎره‬
‫ﻫﺪﻳﻪاى ﻛﻪ ام ﻛﻠﺜﻮم ﺑﺮاى زن ﺷﺎه روم ﻓﺮﺳﺘﺎده و زن ﺷﺎه روم ﺑﺮاى او ﻫﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ؟«‬
‫ﺟﻤﻌﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺪﻳﻪ از آن اوﺳﺖ ﺑﻌﻮض ﭼﻴﺰى ﻛﻪ داده زن ﺷﺎه در ذﻣﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل او را ﺑﮕﻴﺮى و‬
‫زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﺑﺘﺮﺳﺪ«‬
‫ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻴﺪادﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻮض ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛـﻪ ﺑﻬـﺎى‬
‫آﻧﺮا ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻟﻰ ﭘﻴﻚ‪ ،‬ﭘﻴﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ام ﻛﻠﺜﻮم ﭘﻴﺶ زن ﺷﺎه روم‬
‫ﺑﺴﺒﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدن ﺑﻨﺪ را ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل دادﻧﺪ و ﺑﻘﺪر ﻣﺨﺎرج ام ﻛﻠﺜﻮم ﺑﻮى داد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺪان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻏﺰاى درﻳﺎ ﻛﺮد ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﻋﻔﺎن‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻋﻤﺮ اﺟﺎزه اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻧﺪاده ﺑﻮد و ﭼـﻮن ﻋﺜﻤـﺎن ﺑﺨﻼﻓـﺖ رﺳـﻴﺪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺻﺮار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﻛﺴﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻜﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻨﺸﺎن را ﻣﮕـﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻃﺎﻟﺐ ﻋﺰا ﺷﻮد او را ﺑﺮدار و ﻛﻤﻚ ﻛﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺣﺎرﺛﻰ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻰ ﻓﺰاره را ﺑﻪ ﻛﺎر درب ﮔﻤﺎﺷـﺖ و او ﺑـﻪ درﻳـﺎ‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﻏﺰاى ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻰ و زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺲ در اﺛﻨﺎى آن ﻏـﺮق ﻧﺸـﺪ و دﭼـﺎر ﻃﻮﻓـﺎن ﻧﺸـﺪ‪ .‬وى از ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﺶ را ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ دارد و ﻛﺴﻰ از آﻧﻬﺎ ﺗﻠﻒ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ او‬
‫را ﺗﻠﻒ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ زورق ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺑﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪرﮔﺎه ﺳـﺮزﻣﻴﻦ روم رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﮔـﺪاﻳﻰ ﭼﻨـﺪ در آﻧﺠـﺎ ﻣﻌﻮﻧـﺖ‬
‫ﻣﻰﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﺻﺪﻗﻪ داد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از زﻧﺎن ﮔﺪا ﺑﻪ دﻫﻜﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣـﺮدان ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؟«‬
‫‪291‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺑﻨﺪر‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آﻫﺎى دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را از ﻛﺠﺎ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻰ؟«‬
‫زن آﻧﻬﺎ را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ زﺑﻮﻧﺘﺮ از آﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ از ﻛﺴﻰ ﻣﺨﻔﻰ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮ او ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ وى ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻼح ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮد و ﭘﻴﺶ ﻳﺎران ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺑﻨﺪر آﻣﺪﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف‬
‫ازدى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روﻣﻴﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪ و ﺑﻨﺎ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻨﻴﺰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اى درﻳﻎ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺨﺘﻴﻬﺎﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﻣﻰرود«‬
‫ﺳﻔﻴﺎن آﻧﭽﻪ را ﻣﻰﮔﻔﺖ رﻫﺎ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻰآورد ﻛﻪ ﺳﺨﺘﻴﻬﺎﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﻣﻰرود‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﮔﺮوﻫﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺣﺎرﺛﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ آن زن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ را از ﭼﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺻﺪﻗﻪ دادﻧﺶ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺎن ﮔﺸﺎده دﺳﺖ ﺑﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﻣﻤﺴﻚ ﻧﺒﻮد«‬
‫اﺑﻮ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ آن زن ﻛﻪ روﻣﻴﺎن را ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﻮد اﻣﺎ ﭼﻮن از او ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎه ﮔﺸﺎده دﺳﺖ ﺑﻮد و ﺑﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ او‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﺎﻣﻼن دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﻋﻤﺮ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻳﺪ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻴﺎرﻳـﺪ و ﻫـﺮ ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﻴﺎرﻳﺪ ﻛـﻪ اﻣـﺖ را ﺑـﺮ آن ﻫﻤﺴـﺨﻦ ﻛﻨـﻴﻢ و ﺑﻨـﺰد ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺒﺎدا دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ آرﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺻﻠﺢ ﻋﻤﺮ و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻰﺷﻜﺴﺖ و ﻛﺲ ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧـﺪا‬
‫آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ وى ﻣﻰﮔﺸﻮد و ﺑﭙﺎى وى ﺣﺴﺎب ﻣﻰﺷﺪ اﻣﺎ ﻓﺘﻮح از آن ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﮔﺸﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗﺒﺮس را ﮔﺸﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ ﻟﻴﺚ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از‬
‫ﭘﻴﺮان ﺳﺎﺣﻞ دﻣﺸﻖ آﻣﺪه ﺻﻠﺢ ﻗﺒﺮس ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺮاج ﻫﻔﺖ ﻫﺰار دﻳﻨﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳـﺎﻻﻧﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ روﻣﻴﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﻬﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ دادن آن ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺑﺸﺮط آﻧﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﺟﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ و روﻣﻴـﺎن ﻗﺒـﺮس ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن روﻣﻰ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪292‬‬

‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻗﺒﺮس رﻓﺖ ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ او ﺳﺎﻻر ﻗﻮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻧﻔﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ از ﻗﺒﺮﺳﻴﺎن اﺳﻴﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻴﻢ اﺑـﻮدرداء را دﻳـﺪم ﻛـﻪ ﻣﻴﮕﺮﻳﺴـﺖ‪ ،‬ﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬ﭼـﺮا‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺧﺪا اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻋﺰت داده و ﻛﻔﺮ و ﻛﺎﻓﺮان را زﺑﻮن ﻛﺮده ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻦ زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎدرت ﻋﺰادارت ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮق اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﻣﺘﻰ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد و ﺷﺎﻫﻰ از آن او ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﺧﺪا اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻰ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ ﺧـﺪا را‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺎرى ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫واﻗﺪى از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﺒﺮس ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮد‪ ،‬او ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى روم رﻓﺖ و در ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وى و آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻣﻘﺮر ﺑﻮد ﻛﻪ از دﺷﻤﻨﺎن روﻣﻰ ﺟﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه‬
‫ﻣﺎ زن ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺳﻮرﻳﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺎﺋﻠﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﺮاﻓﺼﻪ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وى ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن رود ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را در اﻗﺼﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺘﺢ ﻓﺎرس و دوﻣﻴﻦ ﻓﺘﺢ اﺳﺘﺨﺮ رخ داد و ﺳﺎﻻر ﻏﺰا ﻫﺸﺎم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮى را ﻛﻪ ﺷﺶ ﺳﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﻮده ﺑﻮد ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻛﺮﻳﺰ را ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻘﻮﻟﻰ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺑﺼﺮه ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻮف اﻋﺮاﺑﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻴﻼن ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﺿﺒﻰ ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺻﻐﻴﺮى ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ او‬
‫را ﺟﻮان واﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻛﻨﻴﺪ؟ ﺗﺎ ﻛﻰ اﻳﻦ ﭘﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﺑﺎﺷﺪ؟«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را از آﻧﺠﺎ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑـﻦ ﻛﺮﻳـﺰ را ﻛـﻪ ﭘـﺪر ﺑـﺰرﮔﺶ ﻋﺒـﺪ‬
‫ﺷﻤﺲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺑﺼﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ اﷲ دﺟﺎﺟﻪ دﺧﺘﺮ اﺳﻤﺎء ﺳﻠﻤﻰ ﺑﻮد و ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل داﺷﺖ و اﻳﻦ ﺑﺴـﺎل ﺑﻴﺴـﺖ و ﻧﻬـﻢ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪293‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را از ﺑﺼﺮه ﺑﺮداﺷﺖ‬

‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ را ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺑﺼﺮه ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬـﺎرم او را‬
‫ﻣﻌﺰول ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎﻻرى ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﺪ داد‪ ،‬ﺳﺎﻻرى ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﻴـﺮ ﻟﻴﺜـﻰ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻗﻮم ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺗﺎ ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﺧﺮاﺳﺎن ﺗـﺎ ﻓﺮﻏﺎﻧـﻪ ﭘـﻴﺶ رﻓـﺖ و ﻫـﻴﭻ‬
‫وﻻﻳﺘﻰ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ ﺗﻴﻤﻰ را ﺑﻪ ﻣﻜﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻧﻬﺮ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻏﺒﻴﺲ را ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻓﺎرس و اﻫﻮاز ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻃﺮاف ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ ﺣﺼـﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺮ داد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﻬـﺎد و ﻳـﻚ ﺳـﺎل ﺑﺒـﻮد‬
‫آﻧﮕﺎه وى را ﻋﺰل ﻛﺮد و ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﻬﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻏﺒﻴﺲ و ﻋﺪى ﺑﻦ ﺳﻬﻴﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو را ﺑﺎز ﭘﺲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻮم ﻣﺮدم اﻳﺬه و ﻛﺮدان ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﺪا داد و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮد‬
‫و دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ راﻫﻰ ﺷﻮﻧﺪ و از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺟﻬﺎد ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺳﺨﻦ آورد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎر ﺑـﺮ ﭼﻬـﺎر ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎده راﻫﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻛﺎرى ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗـﺎ ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ‬
‫رﻓﺘﺎر او ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻛﺮدارش ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎرش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎران ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫و ﭼﻮن روز ﺣﺮﻛﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ در رﺳﻴﺪ و ﺑﺎرﻫﺎى ﺧﻮﻳﺶ را از ﻣﺼﺮ ﺑﺮ ﭼﻬﻞ اﺳﺘﺮ ﺑـﺮون آورد ﻋﻨـﺎن او را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﻮﺑﺎن اﺿﺎﻓﻰ ﺑﻨﺸﺎن و ﺑﻪ ﻛﺎر ﭘﻴﺎده روى ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣـﻰﻛـﺮدى ﻋﻼﻗـﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﺑﺪه‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﻗﺎﻧﻌﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺒﺶ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮﻓﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤـﺎن رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﺮ‬
‫ﻛﻨﺎرى او را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ او را ﺑﺎ دﻳﮕﺮى ﻋﻮض ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ؟«‬
‫ﻏﻴﻼن ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ از اﻳﻦ ﺑﻨﺪه ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺎ را ﺑﺨﻮرد و ﻛﺎر ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﻛﺮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﺷﻌﺮى ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺷﻌﺮﻳﺎن را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻰدارد و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺼﺮه را ﺣﻘﻴﺮ ﻣﻰداﻧﺪ ﺟﺪا‬
‫ﺷﻮﻳﻢ اﮔﺮ ﺻﻐﻴﺮى را اﻣﻴﺮ ﻣﺎ ﻛﻨﻰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮى را ﺳﺎﻻر ﻛﻨﻰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻫﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻛﺮد و ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﻌﻤﺮ را ﺳﻮى ﻓﺎرس ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﻋﻤﻞ او را ﺑﻪ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم اﻣﻴﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﻳﺸﻜﺮى را ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد و ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﻓﺼﻴﻞ ﺑﺮﺟﻤﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣـﻞ ﻛﺮدﻣـﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ آﻧﺠـﺎ‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺎرس ﺑﺸﻮرﻳﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و ﻣﺮدم در اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺮ ﺿﺪ او ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺳﭙﺎه او ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دﻋﻮت ﻛﺮد‬
‫و ﻣﺮدم ﺑﺎ وى روان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺑﻮد‪ .‬در اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺎ آن ﺟﻤﻊ ﺗﻼﻗﻰ ﺷـﺪ و ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز از آن ﺑﻪ ذﻟﺖ درﻧﺪ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاى ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ و او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻫـﺮم ﺑـﻦ ﺣﺴـﺎم‬
‫ﻳﺸﻜﺮى و ﻫﺮم ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻋﺒﺪى را ﻛﻪ از ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻮد و ﺧﺮﻳﺖ ﺑﻦ راﺷﺪ را ﻛﻪ از ﺑﻨﻰ ﺳﺎﻣﻪ )ﻧﺎﺟﻴﻪ؟( ﺑـﻮد و‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪294‬‬

‫ﻣﻨﺠﺎب ﺑﻦ راﺷﺪ و ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻫﺠﻴﻤﻰ را ﺑﺮ وﻻﻳﺘﻬﺎى ﻓﺎرس اﻣﺎرت دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺮاﺳﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ داد‪ :‬اﺣﻨـﻒ‬
‫اﻣﻴﺮ دو ﻣﺮو ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻗﺮه ﻳﺮﺑﻮﻋﻰ اﻣﻴﺮ ﺑﻠﺦ ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻓﺘﻮح اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ ﺑـﻦ زﻫﻴـﺮ‬
‫اﻣﻴﺮ ﻫﺮات ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻴﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺮ ﻳﺸﻜﺮى اﻣﻴﺮ ﻃﻮس ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﺳﻠﻤﻰ اﻣﻴﺮ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺷﺪ‪ ،‬وى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﻛﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى وى ﺑﻮد روان ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ ﻫﻤـﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻴﺲ داد و ﺑﻮﻗﺖ ﻣﺮگ ﻋﺜﻤﺎن وى اﻣﻴﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻴﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺮ را ﻧﻴﺰ اﻣﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه را ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ ﺑﻮد ﺑ‪Ĥ‬ﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم درﮔﺬﺷﺖ ﻋﺜﻤﺎن اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻫﻢ ﺑﻪ وﻗﺖ درﮔﺬﺷﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮان اﻣﻴﺮ ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮد و ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻌﺪ اﻣﻴﺮ ﻓـﺎرس ﺑـﻮد و اﺑـﻦ‬
‫ﻛﻨﺪﻳﺮ ﻗﺸﻴﺮى اﻣﻴﺮ ﻣﻜﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻏﻴﻼن ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺣﻘﻴﺮى‬
‫از ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺮدارﻳﺪ ﻳﺎ ﻓﻘﻴﺮى ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ؟ اى ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺎ ﻛﻰ اﻳﻦ ﭘﻴﺮ اﺷﻌﺮى‬
‫اﻳﻦ وﻻﻳﺖ را ﺑﺨﻮرد؟« و ﭘﻴﺮ ﻣﺘﻨﺒﻪ ﺷﺪ و ﺑﺼﺮه را ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ داد‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺼﺮه ﻛﺮد و ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﻰ ﺳﻮى‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﻇﺮﻳﻒ اﺳﺖ و ﻣﺪﺑﺮ ﻛﻪ ﻣﺎدر ﺑﺰرﮔﻬﺎ و ﻋﻤﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ و ﻫﺮ دو وﻻﻳﺖ را ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻴﺎﻣﺪ و وﻻﻳﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ و وﻻﻳﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻰ را ﺑﺎو دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻰ‬
‫اﻟﻌﺎص از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻋﻤﺎن و ﺑﺤﺮﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﺒﻴﺮه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم را ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎم ﺣﺮﻣﺘﻰ داﺷﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻫﺒﻴﺮه از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ ﻣﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻢ« و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﭼﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ و ﻣـﺮدم ﺧﺒـﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ و دﺷـﻤﻦ‬
‫ﺑﺸﻮرﻳﺪ ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻋﺒﺪ اﷲ راى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﻰ و از رﻓﺘﻦ ﻧﻤﺎﻧﻰ و ﻛﺎرﻫﺎ را ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕـﺮى‪ «.‬ﻗـﻴﺲ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻨﻤﻮد و در ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﻋﻠﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ اﷲ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻰ ﻋﺠﻞ ﺑﻮد ﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻖ داﺷﺘﻢ ﻛـﻪ ﭘﺴـﺮ ﻳـﻚ زن‬
‫ﻋﺠﻠﻰ ﺑﺎﺷﻢ‪ «.‬و از ﻛﺎرى ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى و اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎرس را ﺑﮕﺸﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ را در اﻳﻦ ﺑﺎب از ﭘﻴﺶ‬
‫ﻳﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫‪295‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺑﻴﻔـﺰود و‬
‫آﻧﺮا ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و در ﻣﺎه رﺑﻴﻊ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﮔﭻ از دره ﻧﺨﻞ ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻣـﻨﻘﺶ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺘﻮﻧﻬﺎى آﻧﺮا از ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻰ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺮب در آن ﺟﺎ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﺎق آن از ﭼـﻮب ﺳـﺎج ﺑـﻮد‪ .‬ﻃـﻮل‬
‫ﻣﺴﺠﺪ را ﻳﻜﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ذراع ﻛﺮد و ﻋﺮض آن را ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ذراع ﻛﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳـﺎم ﻋﻤـﺮ ﺑـﻮده ﺑـﻮد و‬
‫ﺑﺮاى آن ﺷﺶ در ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺷﺪ و در ﻣﻨﻰ ﺳﺮا ﭘﺮده زد و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮاﭘﺮده ﻛﻪ در ﻣﻨﻰ ﺑﭙﺎ ﺷﺪ ﺑـﺮاى‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و در ﻣﻨﻰ و ﻋﺮﻓﻪ ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻛﺴﺎن در ﺑﺎره ﻋﺜﻤﺎن آﺷﻜﺎرا ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﺎم ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺧﻮد در ﻣﻨﻰ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮد و ﭼﻮن ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﺷﺪ ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد و ﺑﺴﻴﺎر ﻛـﺲ از ﻳـﺎران‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ اﻳﻦ را ﺑﺮ او ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از او ﺧﺮده ﮔﻴﺮى ﻛﻨﻨﺪ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﺨـﺪا ﺣﺎدﺛـﻪاى رخ ﻧـﺪاده و‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪاى ﻧﺒﻮده و داﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺗﻮ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز را دو رﻛﻌﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﭘﺲ از‬
‫آن ﻋﻤﺮ و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎﻟﻬﺎى اول ﺧﻼﻓﺖ«‬
‫و ﭼﻮن ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻘﻔﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن در ﻣﻨﻰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز را ﭼﻬﺎر رﻛﻌـﺖ ﻛـﺮد ﻳﻜـﻰ ﭘـﻴﺶ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﺮادرت ﻧﻤﺎز را ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻛﺮد؟«‬
‫ﭘﺲ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﻧﻤﺎز را دو رﻛﻌﺖ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز را دو رﻛﻌﺖ ﻧﻜﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻜﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻜﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﮕﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎى اول ﺧﻼﻓﺖ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﻰﻛﺮدى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻌﺾ ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻌﺾ ﻣﺮدم ﺑﻴﺴﺮ و ﭘﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻘﻴﻢ دو رﻛﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺸﻮاى ﺷﻤﺎ دو رﻛﻌـﺖ ﻣـﻰﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ در‬
‫ﻣﻜﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دارم و ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﺧﻄﺎى ﻣﺮدم ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدم و دﻳﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ زن ﮔﺮﻓﺘﻪام و در ﻃﺎﻳﻒ ﻣﻠﻜﻰ دارم و ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﺣﺞ آﻧﺠﺎ روم و ﭼﻨﺪى ﺑﻤﺎﻧﻢ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪296‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻨﻬﺎ ﺗﺮا ﻣﻌﺬور ﻧﻤﻰدارد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ در اﻳﻨﺠﺎ ﺧـﺎﻧﻮاده دارى‬
‫زن ﺗﻮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻘﻴﻢ اﺳﺖ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻰ او را ﻣﻴ‪Ĥ‬ورى و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺨـﻮاﻫﻰ ﻣـﻰﺑـﺮى و ﺳـﻜﻨﺎى او ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﻜﻨﺎى ﺗﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ در ﻃﺎﻳﻒ ﻣﻠﻜﻰ دارم‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻃﺎﻳﻒ ﺳﻪ ﻣﻨﺰل راه اﺳﺖ و ﺗﻮ از اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﻧﻴﺴﺘﻰ‪.‬‬
‫»اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺣﺞ ﮔﺰاران ﻳﻤﻦ و دﻳﮕﺮان ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ و ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺸﻮاى ﺷﻤﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﻴﻢ اﺳﺖ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺪو وﺣﻰ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﺳﻼم‬
‫در ﻣﺮدم ﻗﻮت ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد ﭘﺲ از آن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺳﻼم ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻤﺮ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﺑﻤﺮد ﺑﺎ‬
‫ﻛﺴﺎن دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺮون ﺷﺪ و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺒﺮ دﻳﮕﺮى‬
‫ﻫﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻣﻰداﻧﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺧﺘﻼف ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ ﺑﻤﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ او ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮده و ﻣﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻳـﺎراﻧﻢ ﭼﻬـﺎر‬
‫رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮدم«‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ او ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮده و ﺑـﺎ ﻳـﺎراﻧﻢ دو رﻛﻌـﺖ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻛﺮدم اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ وى ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺳﻰام در آﻣﺪ‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰام‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و واﻗﺪى و ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺪاﻳﻨﻰ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮد ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺳﭙﻬﺒﺪ ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻘﺮن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻧﺮود و ﻣﺎﻟﻰ ﺑﺪو داد و ﺧﺒﺮ آﻧﺮا از ﭘﻴﺶ ﺿﻤﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ آوردهام‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺪاﻳﻨﻰ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰام ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻏﺰاى آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻏﺰاى ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‬
‫ﺣﻨﺶ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰام از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻏﺰا آﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن ﻛﺮد ﺣﺬﻳﻔـﺔ‬
‫ﺑﻦ ﻳﻤﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬
‫‪297‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫از ﺑﺼﺮه در آﻣﺪ و از ﺳﻌﻴﺪ ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺖ و در اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺰل ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﻨﺰل ﻛﺮدن وى در اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ رﺳﻴﺪ و او ﻧﻴﺰ در ﻗﻮﻣﺲ ﻣﻨﺰل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺼﻠﺢ ﺑﻮد و ﺣﺬﻳﻔﻪ از‬
‫ﭘﺲ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺑﺎ وى ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﻤﻴﺴﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮى ﺑﻮد ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ و ﺑﺘﻤﺎم ﺟﺰو ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﻣﺠﺎور ﮔﺮﮔـﺎن ﺑـﻮد و ﻣـﺮدم‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺎ وى ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧـﺪا ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و‬
‫ﺳﻠﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻛﺮد؟«‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد و ﺳﻌﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﻮد آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻛﺮد‪.‬‬
‫در آن روز ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺮﻛﺎن زد ﻛﻪ از زﻳﺮ ﻣﺮﻓﻘﺶ در آﻣﺪ و دﺷﻤﻦ را ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و اﻣﺎﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻳﻜﻴﺸﺎن را ﻧﻜﺸﺪ و ﭼﻮن ﻗﻠﻌﻪ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻫﻤﮕﻰ را ﺑﻜﺸﺖ ﺑﺠﺰ ﻳﻜﻰ‪،‬‬
‫و ﻫﺮ ﭼﻪ را در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻮد ﺑﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺪ ﺟﻌﺒﻪاى ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﻗﻔﻠﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻮد و ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﺟﻮاﻫﺮ در آن اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﺮد ﻧﻬﺪى ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﻌﺒﻪ را ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻗﻔﻞ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺟﻌﺒﻪاى در آن ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧـﺮا‬
‫ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻛﻬﻨﻪ ﺳﻴﺎه ﺧﻂ دارى در آن ﺑﻮد و ﭼﻮن آﻧﺮا ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻛﻬﻨﻪ ﺳﺮﺧﻰ در آن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺮا ﻧﻴﺰ ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻛﻬﻨﻪ‬
‫زردى ﺑﻮد ﻛﻪ دو اﺑﺰار ﺗﻨﺎﺳﻠﻰ ﻣﺮداﻧﻪ در آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﭼﻨـﺪ ﮔـﻞ‪ ،‬ﺷـﺎﻋﺮى در ﻫﺠـﻮ ﺑﻨـﻰ ﻧﻬـﺪ‬
‫ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﻴﺮان ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﻨﻰ ﻧﻬﺪ دو ‪ ...‬در ﺟﻌﺒﻪاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺳﻴﺎه ﺑﻮد ﺑﺎ ﮔﻞ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻛﻪ آﻧﺮا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﺧﻄﺎﻳﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﺎﻣﻴﻪ را ﻧﻴﺰ ﻓﺘﺢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺤﺮاﻫﺎ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺣﻨﺶ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻐﻠﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰام آﻫﻨﮓ ﻏﺰا ﻛﺮد و ﺳﻮى ﮔﺮﮔﺎن و ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮى ﻛـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻰﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻔﺮه را ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺑﺮدم و ﭼﻮن ﻣﻰﺧﻮردﻧﺪ ﺑﻪ ﻣـﻦ دﺳـﺘﻮر ﻣﻴﺪادﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺮا‬
‫ﻣﻴﺘﻜﺎﻧﺪم و ﻣﻴ‪Ĥ‬وﻳﺨﺘﻢ و ﭼﻮن ﺷﺐ ﻣﻰﺷﺪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰدادﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻋﻘﻴﻞ ﺛﻘﻔﻰ ﺟﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫و ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻪ ﻗﺤﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺤﺪم! ﻣﻲ داﻧﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى ﺑﺎ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص در ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪298‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻮد و آﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﻛﻌﺐ ﺑـﻦ ﺟﻌﻴـﻞ در ﻣـﺪح‬
‫وى ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻴﻜﻮ ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻴﻼن در ﻣﻘﺎﺑﻞ وى ﺟﻮﻻن داد‬
‫»وﻗﺘﻰ ﻛﻪ از دﺳﺘﻰ و اﺑﻬﺮ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫»ﺑﺪان اى ﺳﻌﻴﺪ ﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﻮب ﻣﻦ‬
‫»وﻗﺘﻰ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻢ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺶ ﺑﺒﺮد‬
‫»ﮔﻮﻳﻰ ﺗﻮ ﺑﻪ روز دره‪ ،‬ﺷﻴﺮى ﻧﻬﺎن ﺑﻮدى‬
‫»ﻛﻪ از ﺷﻴﺮان ﻛﻨﺎم ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﺤﺮا زده ﺑﻮد‬
‫»ﺟﻤﻌﻰ را راه ﻣﻰﺑﺮدى ﻛﻪ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ راه ﻧﺒﺮده ﺑﻮد‬
‫»ﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار زرهدار و ﺑﻰ زره ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫ﻛﻠﻴﺐ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و از‬
‫ﭘﺲ ﺳﻌﻴﺪ ﻛﺲ ﺳﻮى ﮔﺮﮔﺎن ﻧﺮﻓﺖ ﻛﻪ راه را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﺣﺪود ﻗﻮﻣﺲ ﺑﻪ راه ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻰرﻓـﺖ از‬
‫ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن در ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﺑﻮد و راه ﺧﺮاﺳﺎن از ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎن ﺑـﻮد و ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻛﺴـﻰ ﻛـﻪ راه را ﺑﻄـﺮف‬
‫ﻗﻮﻣﺲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻗﺘﻴﺒﺔ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد و اﻳﻦ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫ادرﻳﺲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻋﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔـﺎﻫﻰ ﻳﻜﺼـﺪ‬
‫ﻫﺰار وﺻﻮل ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﺻﻠﺢ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻰ دوﻳﺴﺖ ﻫـﺰار وﺻـﻮل ﻣـﻰﻛﺮدﻧـﺪ و ﮔـﺎﻫﻰ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار و ﮔﺎﻫﻰ اﻳﻦ را ﻣﻰدادﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻰ ﻧﻤﻰدادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﺮاج ﻧﺪادﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ آﻣﺪ و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻜﺮد و ﭼﻮن ﺑﺎﺻﻮل ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮد و درﻳﺎﭼـﻪ و‬
‫دﻫﺴﺘﺎن را ﺑﮕﺸﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮔﺮﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻠﺢ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺳﻰام‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻌﺰول ﻛـﺮد و‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﻋﺜﻤﺎن وﻟﻴﺪ را از ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن از آﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ و ﺳﻌﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﺑـﺮ ﻫـﺮ دو ﺧﺸـﻢ آورد و‬
‫ﻗﺼﺪ آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻌﺪ را ﻣﻌﺰول ﻛﺮد و آﻧﭽﻪ را دادﻧﻰ ﺑﻮد ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ را ﺑﻪ ﺟـﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﺑﺠﺎى ﺳﻌﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬وﻟﻴﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﺑﻮده‬
‫ﺑﻮد ﺑﺴﺎل دوم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬وﻗﺘـﻰ‬
‫وﻟﻴﺪ آﻣﺪ ﻣﺤﺒﻮب ﻛﺴﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪارا ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺷﺶ ﺳﺎل آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ وى در ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫‪299‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻦ ﺣﻴﺴﻤﺎن ﺧﺰاﻋﻰ ﻧﻘﺐ زدﻧـﺪ و ﺑـﺮ ﺳـﺮش رﻳﺨﺘﻨـﺪ و او ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻛﺜﺮﺗﺸﺎن را ﺑﺪﻳﺪ ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺧـﺎﻣﻮش ﺑـﺎش ﻛـﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺿﺮﺑﺖ اﺳﺖ و ﺗﺮا از ﺑﻴﻢ اﻳﻦ ﺷﺐ آﺳﻮده ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ«‬
‫اﺑﻮ ﺷﺮﻳﺢ ﺧﺰاﻋﻰ ﻛﻪ از ﺑﺎﻻ ﻧﺎﻇﺮ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻮد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻧﮓ زد اﻣﺎ اﺑﻦ ﺣﻴﺴﻤﺎن را ﺿﺮﺑﺖ زدﻧﺪ و ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪﺷﺎن ﻛﻪ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ازدى ﺑﻮد و ﻣﻮرع ﺑﻦ اﺑﻰ ﻣﻮرع اﺳـﺪى و ﺷـﺒﻴﻞ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻰ ازدى و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﻮ ﺷﺮﻳﺢ و ﭘﺴﺮش ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺑﻦ ﺣﻴﺴﻤﺎن در آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﻳﮕﺮ را ﻣﻨﻊ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻴﺸﺎن او را ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﺮ در ﻗﺼﺮ در ﻣﻴﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﺻـﻢ ﺗﻤﻴﻤـﻰ در اﻳـﻦ ﺑـﺎب ﺷـﻌﺮى ﮔﻔـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اى ﻣﺮدم ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮ‬
‫در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮد‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﺎروا ﻣﻴﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺎن ﻛﻪ او را آزﻣﻮدهاﻳﺪ‬
‫دزدان را ﺑﺤﻜﻢ ﻓﺮﻗﺎن ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﮔﺮدن و ﭘﻨﺠﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﻂ دارد«‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﺷﺮﻳﺢ ﺧﺰاﻋﻰ از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑـﻮده ﺑـﻮد و از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻮﻓﻪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺒﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎم ﺑﻮد ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ وى اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻛﺮد‪ ،‬از ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﺟﻤﻌـﻰ از‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻮﻓﻪ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ او ﺗﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﻓﺮﻳـﺎد ﻣﻜـﻦ ﻳـﻚ ﺿـﺮﺑﺖ اﺳـﺖ و‬
‫آﺳﻮدهات ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ« و او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ او ﺳﻮى ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﻛﺴﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره آن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺴﻢﺧﻮرى )ﻗﺴﺎﻣﻪ( ﻣﻘـﺮر ﺷـﺪ و در ﺑـﺎره‬
‫ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر وﻟﻰ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺸﻤﺎر آﻣﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻛﺴﺎن را از ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺪارد‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺎﻣﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﺪﻳﻦ رﺿﺎﻳﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺴﻢﺧﻮرى ﺑﻌﻬﺪه ﻣﺪﻋﻰ ﻋﻠﻴﻪ و اوﻟﻴﺎى اوﺳﺖ ﻛﻪ اﮔـﺮ ﺷـﺎﻫﺪ ﻧﺒـﻮد‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرﻧﺪ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎرﺷﺎن ﻛﻢ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﻗﺴﻢ ﻧﺨﻮرد ﻗﺴﻤﺸﺎن رد ﺷـﻮد و ﻣـﺪﻋﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺴﻢﺧﻮرى ﻛﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﭘﻨﺠﺎه ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرد ﻣﺤﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن در ﻛﻮﻓﻪ ﭘﺪﻳﺪ آورد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ وﻗﺘـﻰ ﺣـﺎﻣﻼن آذوﻗـﻪ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪﻧﺪ ﻣﻨﺎدى اﺑﻮ ﺳﻤﺎل اﺳﺪى و ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﻰ ﻛﻠﺐ ﻳـﺎ ﺑﻨـﻰ ﻓـﻼن‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮم وى را ﻣﻨﺰل ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﻓﻼن ﻣﻨﺰل ﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻘﻴﻞ و ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻦ ﻫﺒـﺎر را‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪300‬‬

‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﺰل ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﻣﺤﻠﻪ ﻫﺬﻳﻞ در ﻣﺤﻞ رﻣﺎدت ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را رﻫﺎ ﻛـﺮد و ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻰ ﻛﺮد و اﮔﺮ اﻃﺮاف ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاى ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎ ﻧﺒـﻮد در ﻣﺤﻠـﻪ ﻫـﺬﻳﻞ در ﺧﺎﻧـﻪ او ﻣﻨـﺰل‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮة ﺑﻦ ﻣﻘﺴﻢ ﺑﻨﻘﻞ از ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻄﻠﻌﺎن ﻛﻮﻓﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه ﺑﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎدى اﺑﻮ ﺳﻤﺎل در ﺑـﺎزار و در‬
‫ﻛﻨﺎر ﺳﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻰزد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ از ﺑﻨﻰ ﻓﻼن و ﺑﻨﻰ ﻓﻼن اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻛﻮﻓـﻪ ﻣﺤﻠـﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺶ اﺑﻮ ﺳﻤﺎل ﻣﻨﺰل ﮔﻴﺮد و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاى ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺰﻟﻬﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺮﺑﺎن ﺟﺰﻳﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وى در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ‬
‫ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮ زﺑﻴﺪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و اﺳﻼم ﺑﺎ ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﺗﻐﻠـﺐ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﮕﺎن وى ﺑﻮدن در ﺑﺎره ﻗﺮض ﻛﻪ ﺑﺪو داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ وى ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺣﻖ وى را ﺑﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎس او داﺷﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ وى ﭘﺮداﺧﺖ و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ درود ﺗﻌﻈﻴﻢ وى آﻣﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﺰﻳﺮه و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪه ﺑﻮد و در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺖ و آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛـﻪ اﺑـﻮ زﺑﻴـﺪ ﭘـﻴﺶ‬
‫وﻟﻴﺪ ﻣﻰآﻣﺪ و ﭼﻴﺰ ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ .‬از آن ﭘﻴﺶ ﻧﺼﺮاﻧﻰ ﺑﻮد و وﻟﻴﺪ ﭼﻨﺪان اﺻﺮار ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ و اﻳﻦ در اواﺧﺮ اﻣﺎرت وﻟﻴﺪ ﺑﺮ ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻮد و اﺳﻼﻣﺶ ﻧﻜﻮ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد وﻟﻴـﺪ او را ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﺮد ﻛﻪ ﻋﺮب ﺧﻮى و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻰ ﭘﻴﺶ اﺑﻮ زﻳﻨﺐ و اﺑﻮ ﻣﻮرع و ﺟﻨﺪب آﻣﺪ ﻛﻪ از وﻗﺘﻰ وﻟﻴـﺪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن را‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد از او ﻛﻴﻨﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺒﺮ ﮔﻴﺮان ﺑﺮ او ﻣﻰﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ ﻛﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﺎ اﺑـﻮ زﺑﻴـﺪ‬
‫ﺷﺮاب ﻣﻰﻧﻮﺷﺪ« و آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و اﺑﻮ زﻳﻨﺐ و اﺑﻮ ﻣﻮرع و ﺟﻨﺪب ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺳﺮان ﻛﻮﻓﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮ زﺑﻴﺪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ اوﺳﺖ و اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ در ﻣﻴﺪان ﺑﺎ ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﻣﻨﺰل داﺷﺖ و ﻣﻨﺰل او در ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ‬
‫رﻳﺨﺘﻨﺪ ﻛﻪ راﻫﺶ از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮ وﻟﻴﺪ در آﻣﺪﻧﺪ وﻟﻴﺪ ﭼﻴﺰى را ﻛﻨﺎر زد و زﻳﺮ ﺗﺨﺖ ﺟﺎ داد‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻰ اﺟﺎزه او دﺳﺖ ﺑﺮ و آﻧﺮا ﺑﻴﺮون آورد‪ :‬ﻃﺒﻘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎى اﻧﮕﻮر ﺑﺮ آن ﺑﻮد و وﻟﻴﺪ از ﺷﺮم آﻧـﺮا ﺑﻜﻨـﺎر‬
‫زده ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ وى ﺟﺰ داﻧﻪﻫﺎى اﻧﮕﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺴﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺳﺰا‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﺸﻢ آورده و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ ﺑﺨـﻼف ﻗـﺮآن ﺑـﻪ ﻛﻨﺠﻜـﺎوى‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻴﺪ اﻳﻦ را از ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻜﺘﻮم داﺷﺖ و ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﺴﺎدى ﺷﻮد و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﺗﺤﻤـﻞ‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻓﻴﺾ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻌﺒﻰ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻦ ﻋﻘﺒـﻪ‪ ،‬ﻛـﻪ او ﻧﺎﻳـﺐ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﻚ ﺑﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ از ﻏﺰاى ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻔـﺖ‪» :‬اﮔـﺮ ﻏـﺰاى و اﻣـﺎرت‬
‫وﻟﻴﺪ را دﻳﺪه ﺑﻮدﻳﺪ! ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰا ﻣﻰرﻓﺖ و ﺗﺎ ﻛﺠﺎ و ﻛﺠﺎ ﻣﻰرﺳﻴﺪ و وا ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ و ﻳﻜـﻰ ﺧـﻼف او ﻧﻤـﻰﻛـﺮد ﺗـﺎ‬
‫‪301‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫وﻗﺘﻰ ﻛﻪ از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﻌﺰول ﺷﺪ در آن وﻗﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎب ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺎﻫﻠﻰ ﺑﻮد و از ﺟﻤﻠـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺪﺳﺖ وى ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻓﺰود‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﺎزاد اﻣﻮال ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﻪ درم ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻤﻠﻮﻛﺎن‬
‫ﻛﻮﻓﻪ ﻣﻰداد ﺑﻰ آﻧﻜﻪ از ﻣﻘﺮرى ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﻜﺎﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﺪب و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎ وى ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد آﻣﺪﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬وﻟﻴـﺪ ﺑـﻪ ﺷـﺮاب‬
‫ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﺪ‪ «.‬اﻳﻦ را ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و در دﻫﺎﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﭼﻴـﺰى را از ﻣـﺎ ﻧﻬـﺎن‬
‫دارد ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻋﻴﺐ وى ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ و ﭘﺮدهاش را ﻧﺪرﻳﻢ«‬
‫وﻟﻴﺪ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ و در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ وى ﻋﺘﺎب ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ رواﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺴﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻛﻴﻨﻪ ﺟﻮ ﭼﻨﺎن ﺟﻮاب دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ در ﺑﺎره ﻣﻦ دادهاى‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را ﻧﻬﺎن داﺷﺘﻪام؟‬
‫اﻳﻦ را در ﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﺑﺪ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻨﺎن درﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ از ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﻣﻴﺎﻧﺸـﺎن‬
‫ﻧﮕﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺎدوﮔﺮى را ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و در ﺑﺎره ﺣﺪ ﺟﺎدوﮔﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» .‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ او را آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﻛﺠﺎ ﻣﻰداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮ اﺳﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻮدش ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﺟﺎدوﮔﺮى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى«‬
‫اﻳﻦ ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﻮى ﺧﺮى رﻓﺖ و از ﻃﺮف دم ﺳﻮار آن ﺷﺪ و ﭼﻨﻴﻦ وا ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از دﻫﺎن و ﻣﺨﺮج ﺧﺮ ﺑﺮون‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬او را ﺑﻜﺶ«‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻧﮓ زدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدى ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﺟﺎدوﮔﺮى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﻨـﺪب ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و اﻳﻦ را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮد‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻛﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻤﺶ« و او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ و وﻟﻴﺪ ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ او را ﺣﺒﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﺸـﺎن داد ﻛـﻪ او را‬
‫ﺑﺨﺪا ﻗﺴﻢ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ از راى ﺷﻤﺎ در ﺑﺎره ﺟﺎدوﮔﺮ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ ﺣـﺪ ﻣﻌـﻮق ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ و ﺗﻨﺒﻴﻬﺶ ﻛﻨﻴﺪ و رﻫﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺑﻰ ﻧﻈﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اﺟﺮاى ﺣﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻄﺎ ﻛﺎر را ﻗﺼﺎص ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و اﮔﺮ درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪302‬‬

‫وﻟﻴﺪ در ﺑﺎره ﺟﻨﺪب ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و رﻫﺎﻳﺶ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺟـﺮاى ﺣـﺪ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ .‬ﻳـﺎران ﺟﻨـﺪب ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ او‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﺧﺸﻪ ﻏﻔﺎرى و ﺟﺜﺎﻣﺔ ﺑـﻦ ﺻـﻌﺐ ﺑـﻦ ﺟﺜﺎﻣـﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻨﺪب ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﻨﺎرى وﻟﻴﺪ را از ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﻴﺪ و در ﻛﺎر اﺳﻼم ﺧﻄﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻰاﺟﺎزه ﺑﺮون ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ« و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﻴﻨﻪاى ﺑﺪل داﺷﺖ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ آﻣﺪ و ﻳﻚ دل و ﻫﻤﺴﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ و اﺑﻮ زﻳﻨﺐ اﺳﺪى و اﺑﻮ ﻣﻮرع اﺳﺪى ﺑﺮ او در آﻣﺪﻧﺪ و اﻧﮕﺸﺘﺮش‬
‫را ﺑﺮون آوردﻧﺪ و ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ وﻟﻴﺪ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻳﺎران آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوﻓﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﻛﺎر او را ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﭙﺮد وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺮا ﺑﺨﺪا‪،‬‬
‫اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﻳﻨﺎن دو دﺷﻤﻦ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزﻧﺪ«‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺗﺮا زﻳﺎن ﻧﻤﻰزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻛـﻪ ﺳـﺘﻢ دﻳـﺪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎم وى ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮد ﺳﺰاى او ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاى ﻋﺰل وﻟﻴﺪ ﻛﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ زﻳﻨﺐ ﺑﻦ ﻋﻮف و اﺑﻮ ﻣﻮرع ﺑﻦ ﻓﻴﻼن اﺳﺪى ﺑﺮاى ﺷﻬﺎدت ﺑﺮ ﺿﺪ وى داوﻃﻠﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤـﺪم وى ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﺮاﻗﺐ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ روز ﺑﺎ وى در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻴﺪ را در اﻧﺪرون دو زن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﺟﻤﻊ ﭘﺮدهاى ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻳﻜﻴﺸﺎن دﺧﺘﺮ ذو اﻟﺨﻤﺎر ﺑﻮد و دﻳﮕﺮى دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻋﻘﻴﻞ‪ .‬وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﺑﺨﻔﺖ و ﺟﻤﻊ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ اﺑﻮ زﻳﻨﺐ و اﺑﻮ‬
‫ﻣﻮرع ﺑﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻴﺸﺎن اﻧﮕﺸﺘﺮ او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﺑﻴﺪار ﺷﺪ زﻧﺎﻧﺶ ﺑﺎﻻى ﺳﺮش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﻧﺪﻳﺪ و از آﻧﻬﺎ ﺳﺮاغ اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫از آن ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺟﻤﻊ دﻳﺮﺗﺮ رﻓﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دو ﻣﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻤﺸﺎن و ﺗﺎزﮔﻴﻬﺎ ﻫﻤﺪم ﺗﻮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮ و وﺿﻌﺸﺎن؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺟﺎﻣﻪاى ﺳﻴﺎه و ﭼﻬﺎر ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ و دﻳﮕﺮى ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺰ داﺷﺖ و ﺧﺰ ﭘﻮش از آن‬
‫ﻳﻜﻰ دورﺗﺮ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى و ﺳﻴﺎه ﭘﻮش ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آرى و دﺳﺖ او را ﺑﺮ دﺳﺖ ﺗﻮ دﻳﺪﻳﻢ«‬
‫‪303‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ اﺑﻮ زﻳﻨﺐ اﺳﺖ و دﻳﮕﺮى اﺑﻮ ﻣﻮرع اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرى زﻳﺮ ﺳﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎش ﻣﻰداﻧﺴـﺘﻢ ﻣﻘﺼﻮدﺷـﺎن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺒﺸﺎن ﺑﺮ آﻣﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ ﻛﻪ راﻫﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭘـﻴﺶ ﻋﺜﻤـﺎن رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن را ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﻋﺰل وﻟﻴﺪ از ﻋﻤﻠﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﺎ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﺑﻮ زﻳﻨﺐ و اﺑﻮ ﻣﻮرع« و آن دو ﺗﻦ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ دﻳﺪﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬از ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﺸﻴﻨﺎن وى ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ وى رﻓﺘﻴﻢ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﻗﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﺴﻰ ﺷﺮاب ﻗﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪ و آن دو را ﺑﺪﻳﺪ ﻗﺴـﻢ ﺧـﻮرد و ﺧﺒـﺮ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺣﺪ را اﺟﺮا ﻛﻨﻴﻢ و ﺷﺎﻫﺪ دروﻏﮕﻮ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻰرود‪ ،‬ﺑﺮادر! ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﻣﻴـﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن دﺷـﻤﻨﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ وﻟﻴﺪ را ﺣﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﺰى ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم آﻧﺮا‬
‫از ﺗﻦ وى ﺑﻪ در آورد‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه اﻳﺎدى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮ زﻳﻨﺐ و اﺑﻮ ﻣﻮرع ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وﻟﻴﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وى دو زن در ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ دﺧﺘـﺮ‬
‫ذو اﻟﺨﻤﺎر و دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﻋﻘﻴﻞ و ﺧﻮدش ﺑﺨﻮاب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از آن دو زن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻳﻜﻰ از واردان روى وﻟﻴﺪ ﺧﻢ ﺷﺪ و اﻧﮕﺸﺘﺮ او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ وﻟﻴﺪ ﺑﻴﺪار ﺷﺪ ﺳﺮاغ اﻧﮕﺸﺘﺮ را از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻰ ﭘﺲ از ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دو ﻣﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪاى ﺳﻴﺎه ﭼﻬﺎر ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ و ﻳﻜﻰ دراز ﻗﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﺰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎه ﭘﻮش را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ روى ﺗﻮ ﺧﻢ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ اﺑﻮ زﻳﻨﺐ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻮده اﻣﺎ وﻟﻴـﺪ ﻧﺪاﻧﺴـﺖ ﻣﻘﺼﻮدﺷـﺎن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪304‬‬

‫آن دو ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﺎن ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و او ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ دو ﺗﻦ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻴﺪ؟ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﺧـﻮردن‬
‫او را دﻳﺪهاﻳﺪ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻪ« و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﭼﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ رﻳﺶ او دﺳﺖ زدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاب ﻗﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ او را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد و ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﺸﺎن دﺷﻤﻨﻰ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻓﻌﻘﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم در ﺑﺎره وﻟﻴﺪ دو ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺎﺻﻪ ﺑﺮ ﺿـﺪ وى ﺑﻮدﻧـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮدﻧﺪ و از ﭘﺲ ﺻﻔﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﺳﺨﻦ آﻏﺎزﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻨﺎﺣﻖ ﻋﻴـﺐ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻋﻴﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﺴﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺶ را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن در ﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻛﻪ وى را ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺧﻮدش زده و از ﻋﻤﻠﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه دارد؟ و‬
‫در ﺑﺎره ﻛﺎرى ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺎ ﻛﺮده ﭼﻪ ﮔﻨﺎه دارد؟«‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ ﺣﺪ ﺧـﻮرد ﺳـﭙﺲ ﺗﻮﺑـﻪ وى ﻋﻴـﺎن ﺷـﺪ ﺷـﻬﺎدﺗﺶ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺑﻮ ﻛﺒﺮان ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻛﻨﻴﺰى ﻛﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺛﻨﺎى او ﻣﻰﮔﻔﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬وﻟﻴﺪ ﺑﺮاى ﻣـﺮدم ﻧﻜـﻮﻳﻰ آورد‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺰان ﺑﭽﻪ دار و ﻏﻼﻣﺎن ﺳﻬﻢ ﻣﻴﺪاد‪ ،‬آزادﮔﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻏﻢ او ﺧﻮردﻧـﺪ و ﻛﻨﻴـﺰان ﺑﭽـﻪ دار ﻛـﻪ ﻟﺒـﺎس ﻋـﺰا‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻌﺮى ﻣﻴﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»واى ﻛﻪ وﻟﻴﺪ ﻣﻌﺰول ﺷﺪ‬
‫»و ﺳﻌﻴﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﻰدﻫﺪ‬
‫»ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﻛﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﻤﻰاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫»و ﻛﻨﻴﺰان و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‬
‫ﻃﻠﻴﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻛﻮﻓﻪ آﻣﺪ‪ .‬وى ﭘﺴﺮ ﻋﺎص ﺑﻦ اﻣﻴـﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﻛﺲ و ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺧﺪا ﺷﺎم را ﺑﮕﺸﻮد ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬وى ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻮد و در ﭘﻨﺎه ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﺰرگ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺿﻤﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻛﺴﺎن داﺷﺖ از ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻛﺮد و ﺳﺮاغ او را ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن وى ﺑﻪ دﻣﺸﻖ اﺳﺖ و ﻛﺴﻰ ﻛﻪ او را دﻳﺪه ﮔﻮﻳﺪ در راه ﻣﺮدن ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺮدﻧﻰ ﺑﻮد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪305‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮادر زاده! ﺳﺨﺖ ﻛﻮﺷﻰ و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻰ ﺗﺮا ﺷﻨﻴﺪهام‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻦ ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﺖ ﺧﻴـﺮ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫دﻫﺪ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬زن دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﻋﻤﺮو ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻌﻰ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻮان را زن ﺑﺪﻫﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺪﻫﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ«‬
‫روزى ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﻣﻰرﻓﺖ و ﻟﺐ آﺑﻰ رﺳﻴﺪ و ﭼﻬﺎر زن آﻧﺠﺎ ﺑﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى وى ﺑﻪ ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻴﺴﺘﻴﺪ و ﻛﺎرﺗﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬دﺧﺘﺮان ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻮﻳﻔﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻣﺎدرﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدان ﻣﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺮدان ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ زﻧـﺎن ﻋﺎﻃـﻞ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﺸﺄﻧﺸﺎن ﺑﺪه‪«.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص داد و دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف داد و ﺳـﻮﻣﻰ را ﺑـﻪ‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ داد‪.‬‬
‫دﺧﺘﺮان ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻧﻌﻴﻢ ﻧﻬﺸﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮدان ﻣـﺎ ﻧـﺎﺑﻮد ﺷـﺪهاﻧـﺪ و ﻛﻮدﻛـﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮدان ﻫﻤﺸﺄﻧﻤﺎن ده«‬
‫ﻋﻤﺮ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص داد و ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ داد‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ در آن ﮔﺮوه و اﻳﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮﻫﺎى ﺳﻌﻴﺪ در ﻛﺎر اﺳﻼم ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳـﻠﻢ ﺳـﺎﺑﻘﻪ و رﻓﺘـﺎر ﻧﻜـﻮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻋﻤﺮ زﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺮدان ﻣﻌﺘﺒﺮ در آﻣﺪ و در ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ اﻣـﺎرت ﻛﻮﻓـﻪ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬اﺷﺘﺮ و اﺑﻮ ﺧﺸﻪ ﻏﻔﺎرى و ﺟﻨﺪب ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ و اﺑﻮ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺟﺜﺎﻣﻪ از ﻣﻜﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻤـﺮاه وى ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫اﻳﻨﺎن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﺒﮕﻮﻳﻰ وﻟﻴﺪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص در ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﻛﺮد و ﺛﻨﺎى او ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺪا ﻣﺮا ﺳﻮى ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ اﻣﺎ ﭼـﺎره ﻧﻴـﺎﻓﺘﻢ ﻛـﻪ دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ‬
‫اﻣﺎرت ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻰ ﻓﺘﻨﻪ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﭼﻨﺎن ﺑﺼـﻮرت ﻓﺘﻨـﻪ ﺑـﺰﻧﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدش ﻛﻨﻢ ﻳﺎ ﻣﺮا ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻴﻨﺎى ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﻢ«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و از وﺿﻊ اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎر آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ و آﻧﭽﻪ را داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮاى‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ آﺷﻔﺘﻪ و ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎ و اﻫﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ زﺑﻮن ﺷﺪهاﻧـﺪ و دﻧﺒﺎﻟـﻪ روان و‬
‫ﺑﺪوﻳﺎن ﻧﻮ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺮ وﻻﻳﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺳﺨﺖ ﻛـﻮش ﺳـﺎﻛﻦ آﻧﺠـﺎ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪306‬‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺗﻘﺪم را ﻛﻪ ﺧﺪا آن وﻻﻳﺖ را ﺑﺪﺳﺘﺸﺎن ﮔﺸﻮده ﺣﺮﻣـﺖ ﺑـﺪار و‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻬﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎﺑﻌﺸﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ از ﺣـﻖ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺣﻖ را رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﻧﺒﺎﻟﻪ روان ﺑﻪ ﺣﻖ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﻛﺲ را ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪار و ﺣﻖ ﻫﻤﻪ را ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻛﺴﺎن ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﻛﺮد«‬
‫ﭘﺲ ﺳﻌﻴﺪ ﺳﺮان ﻣﺮدم را از ﺟﻨﮕﺎوران ﻗﺎدﺳﻴﻪ و اﻳﺎم ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺳـﺮان ﻛﺴـﺎﻧﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ از ﭘﺲ ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺳﺮ از ﭘﻴﻜﺮ ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن و ﻣﺤﻨﺖ ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﻣﺤﻨـﺖ را ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ «.‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻴﺸﺪ از ﺗﺒﻌﻪ و دﻧﺒﺎﻟﻪ روان ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﭘﻴﻮﺳـﺖ و ﻗﺎرﻳـﺎن و ﻣﺤﺘﺮﻣـﺎن را ﺧـﺎص ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻰ ﻛﻮﻓﻪ ﺧﺸﻜﺰارى ﺑﻮد ﻛﻪ آﺗﺶ در آن اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ و ﺑـﺪﮔﻮﻳﻰ و‬
‫ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻰ رواج ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻣﺎ وﻗﻊ را ﺑﺮاى ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻨﺎدى ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺪاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋـﺖ داد‪ ،‬ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺟﻮاﺑﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮاى او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑـﺎ آﻧﭽـﻪ ﺑـﺪﮔﻮﻳﺎن و ﺷـﺎﻳﻌﻪﺳـﺎزان‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﻜﻮ ﻛﺮدهاى ﻓﺮﺻﺘﺸﺎن ﻣﺪه و ﻣﮕﺬار در آﻧﭽﻪ ﺣﻘﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻃﻤﻊ آرﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘـﻰ ﻛﺴـﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﻧﺪارﻧﺪ در ﻛﺎرﻫﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻧﻴﺎرﻧﺪ و ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﺳﻮى ﺷﻤﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺮود آﻣﺪه«‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻌﺮى‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﺴﺮان ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻤﺎ و ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻫﻤﮕﻨﺎن ﺷﻤﺎ آﻣﺪ‬
‫وﻗﺘﻰ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪ آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﺰه‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﻰ زره را ﻧﻴﻚ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﻋﺮوه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎن ﻳﻚ ﺑﻴﺘﻰ و دو ﺑﻴﺘﻰ و ﺳﻪ ﺑﻴﺘﻰ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﻴﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺟﻤﺤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﭘﺪرم ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺴﺎن در ﻓﺘﻨﻪ ﻓﺮو ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺪا آﻧﭽﻪ دارﻳﺪ ﺧﺎص ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‬
‫ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ آﻧﺮا ﺑﻴﺎرم‪ .‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺣﺎﺿﺮ ﻓﺘﻮح ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎ اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‬
‫و در دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻘﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ؟«‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺎ ﻛﺮده ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺟﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻣﻰﻛﻨﻰ«‬
‫‪307‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﻮاﻟﻰ ﻛﻪ در ﺣﺠﺎز دارد ﻣﻰﻓﺮوﺷﻴﻢ‪ «.‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﺮﺳـﻨﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺸﻜﻠﻰ را ﭼﻨﺎن ﮔﺸﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﻧﻤﻴﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﭼـﻮن ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﺪﻧﺪ ﻣﺸـﻜﻞ آﺳـﺎن‬
‫ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ اﷲ ﻫﻤﻪ ﺳﻬﺎم ﺧﺒﻴﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ داﺷﺖ ﺑﻌﻼوه ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ داﺷـﺖ و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫اﻣﻼك ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺳﻬﻢ آن ﮔﺮوه از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻣﺪاﻳﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣـﺎ در ﻋـﺮاق‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺳﻬﻢ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﻛﻪ در ﻧﺸﺎﺳﺘﺞ داﺷﺘﻨﺪ از ﻋﺜﻤﺎن ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﻫـﻢ او در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺎه ارﻳﺲ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن در ﻋﺮاق داﺷﺖ از او ﺧﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮوان ﺣﻜﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﻜﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﺎو‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد ﻧﻬﺮ ﻣﺮوان را از او ﺧﺮﻳﺪ ﻛﻪ در آن وﻗﺖ ﺑﻴﺸﻪ زار ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﻘﻴﻢ ﻋﺮاق ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫ﻣﻜﻪ و ﻃﺎﺋﻒ و ﻳﻤﻦ و ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﻮدﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﻼﻛﻰ ﻛﻪ در ﺟﺰﻳﺮة اﻟﻌﺮب داﺷﺘﻨﺪ از او ﭼﻴﺰﻫـﺎ ﺧﺮﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻌﺚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻠﻜﻰ ﻛﻪ در ﺣﻀﺮﻣﻮت داﺷﺖ زﻣﻴﻨﻬﺎى او را ﻛﻪ در ﻃﻴﺰﻧﺎﺑﺎد ﺑﻮد ﺧﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم وﻻﻳﺎت ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻣﻘﺪار ﺟﺮﻳﺒﻬﺎى ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻏﻨﻴﻤﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬
‫وﻻﻳﺎت داﺷﺘﻨﺪ زﻣﻴﻨﻬﺎى ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻮد ﭼﻮن ﻛﺴﺮى و ﻗﻴﺼﺮ و ﻣﺮدم دﻳﺎرﺷﺎن ﻛﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل آﻧﻬـﺎ رﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫زﻣﻴﻨﻬﺎى ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﮔﺮوه از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﻬﻤﺸﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داد ﻛﻪ آﻧﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣـﻮاﻟﻰ ﻛـﻪ در ﺣﺠـﺎز و ﻣﻜـﻪ و‬
‫ﻳﻤﻦ و ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﻮد و ﻧﺰدﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺼﺮف ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ در آن ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻰ ﭼﻮن اﻳﻦ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻼك را ﻣﺮداﻧﻰ از ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻛـﻪ در‬
‫ﻋﺮاق ﭼﻴﺰى داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺗﺮاﺿـﻰ آﻧﻬـﺎ و ﻛﺴـﺎن و‬
‫اﻗﺮار ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺗﻘﺪم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ در اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ و رﻳﺎﺳﺖ و ﻧﺼﻴﺐ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻫﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ و‬
‫ﺗﻘﺪم ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﻋﻴﺐ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﺳﺘﻢ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﻳـﻦ را ﻧﻬـﺎن ﻣـﻰداﺷـﺘﻨﺪ و از‬
‫اﻇﻬﺎر آن ﺑﺎك داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻳﻜﻰ ﻧﻮ رﺳﻴﺪه ﻳﺎ ﺑﺪوى ﻳﺎ آزاد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﺨﻨﺸﺎن را ﺧﻮش ﻣﻰداﺷﺖ و اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻛﺎر اﻓﺰون ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕـﺮ در‬
‫ﻛﺎر ﻛﺎﺳﺘﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺬﻳﻔﻪ از ﻏﺰاى رى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻐﺰاى ﺑﺎب ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى روان ﺷﺪ و ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻪ آذرﺑﻴﺠﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻰ را ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬و آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺎز آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺳﻰام اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ از دﺳـﺖ ﻋﺜﻤـﺎن در ﭼـﺎه ارﻳـﺲ‬
‫اﻓﺘﺎد ﻛﻪ در دو ﻣﻴﻠﻰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد و ﭼﺎﻫﻰ ﻛﻢ آب ﺑﻮد و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻗﻌﺮ آن ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از اﻓﺘﺎدن اﻧﮕﺸﺘﺮ از دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن در ﭼﺎه ارﻳﺲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪308‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺠﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻮﻳﺴﺪ و آﻧﻬـﺎ را ﺳـﻮى‬
‫ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮﻧﺪ«‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ اﻧﮕﺸﺘﺮى از آﻫﻦ ﺑﺮاى او ﺑﺴﺎزﻧﺪ و در اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻛـﺮد‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ ﺑﻴﺎﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»آﻧﺮا از اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺪاز« و ﭘﻴﻤﺒﺮ آﻧﺮا ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ اﻧﮕﺸﺘﺮى دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى او ﺑﺴـﺎزﻧﺪ و اﻧﮕﺸـﺘﺮى از‬
‫ﻣﺲ ﺑﺮاى وى ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا در اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ را از اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺪاز«‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ آﻧﺮا از اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺪاﺧﺖ و ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ اﻧﮕﺸـﺘﺮى از ﻧﻘـﺮه ﺑـﺮاى وى‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺎﺧﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻛﺮد و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آﻧﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪاد‪ .‬دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ‬
‫را ﺑﺮ آن ﻧﻘﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﻬﺮ ﻣﻴﺰد و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﺠﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻰﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﻧﻘـﺶ اﻧﮕﺸـﺘﺮ‬
‫ﺳﻪ ﺳﻄﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﻤﺒﺮ ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ ﺧﺴﺮو ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰ ﻧﻮﺷﺖ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑﻔﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﻧﺎﻣـﻪ را ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺧﺴﺮو ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاى او ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺪان اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻰ ﻧﺸﺴﺘﻪاى ﻛﻪ زﻳﻨﺖ آن ﺑﺮگ ﺧﺮﻣﺎﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ ﺧﺴﺮو ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻃﻼ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن دﻳﺒﺎ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ از آن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و آﺧﺮت از آن ﻣﺎ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﻢ ﺑﻔﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﺧﺸﻨﻮدم«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻧﺎﻣﻪاى دﻳﮕﺮ ﺑﺎ دﺣﻴﺔ ﺑﻦ ﺣﻠﻴﻔﻪ ﻛﻠﺒﻰ ﺑﺮاى ﻫﺮﻗﻞ ﭘﺎدﺷﺎه روم ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ در اﻧﮕﺸﺖ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻮد و ﺑﺎ آن ﻣﻬـﺮ ﻣﻴـﺰد ﺗـﺎ ﺧـﺪاى ﻋـﺰ و ﺟـﻞ او را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﻬﺮ ﻣﻴﺰد ﺗﺎ ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ او را ﺑﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از او ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ان ﻣﻬﺮ ﻣﻰزﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا وى را ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺨﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺷﺶ ﺳﺎل ﺑﺎ آن ﻣﻬﺮ ﻣﻴـﺰد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻫﻰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاى ﺷﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻨﺪه ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺑﺎزى ﻣﻰﻛﺮد‬
‫و ﺑﻪ دور اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻣﻴﮕﺮداﻧﻴﺪ از اﻧﮕﺸﺖ وى درآﻣﺪ و در ﭼﺎه اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آب‬
‫ﭼﺎه را ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺪان دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺎﻟﻰ ﮔﺰاف ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ اﻧﮕﺸـﺘﺮ را ﺑﻴـﺎرد ﻗـﺮار داد و ﺳـﺨﺖ‬
‫ﻏﻤﻴﻦ ﺷﺪ و ﭼﻮن از ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﺪ اﻧﮕﺸﺘﺮ دﻳﮕﺮى ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮاى او ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل‬
‫اﷲ ﺑﺮ آن زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻣﺮگ آﻧﺮا در اﻧﮕﺸﺖ داﺷﺖ و ﭼـﻮن ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ اﻧﮕﺸـﺘﺮ از دﺳـﺖ وى ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻰ آﻧﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺧﺒﺎر اﺑﻮذر رﺣﻤﻪ اﷲ‬
‫‪309‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺳﻰام ﺣﻜﺎﻳﺖ اﺑﻮذر و ﻣﻌﺎوﻳﻪ رخ داد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در‬
‫ﺑﺎره ﻓﺮﺳﺘﺎدن وى از ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎرى ﭼﻴﺰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدن اﻛﺜﺮ آﻧﺮا ﺧﻮش ﻧﺪارم‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻌﺬور داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻗﺼﻪاى در اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در رواﻳﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﻘﻌﺴﻰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﺳﻮدا ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺪ اﺑﻮذر را ﺑﺪﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮذر! از ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻋﺠﺐ ﻧﻴﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﻣـﻰﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﺎل ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از آن ﺧﺪاﺳﺖ ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺮا ﺟﺪا از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﻧﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد«‬
‫اﺑﻮذر ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﺮا ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺎل ﺧﺪا ﻣﻰﻧﺎﻣﻰ؟« ﮔﻔـﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮذر ﻣﮕـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؟ ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﺎل اوﺳﺖ و ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮق اوﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﺎل ﺧﺪاﺳﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰﮔﻮﻳﻢ از ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻢ ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺳﻮدا ﭘﻴﺶ اﺑﻮ درداء رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻰ؟ ﺑﺨﺪا ﭘﻨﺪارم ﻛﻪ ﻳﻬﻮدى ﻫﺴﺘﻰ«‬
‫ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺶ ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رﻓﺖ ﻛﻪ در او آوﻳﺨﺖ و ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﺑﻮذر را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮذر در ﺷﺎم ﺑﺒﻮد و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﮔﺮوه ﺗﻮاﻧﮕﺮان! ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﻃﻼ و‬
‫ﻧﻘﺮه ﮔﻨﺞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺮا در راه ﺧﺪا ﺧﺮج ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ داﻏﺰنﻫﺎى آﺗﺸﻴﻦ وﻋﺪه دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬـﺮهﻫـﺎ و ﭘﻬﻠﻮﻫـﺎ و‬
‫ﭘﺸﺘﺸﺎن را ﺑﺎ آن داغ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ«‬
‫و ﭼﻨﺪان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان در ﻛﻤﻚ ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻻزم داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮان از رﻓﺘﺎر ﻛﺴﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﺑﻮذر ﻣﺮا ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻛﺎر وى ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻴﻨﻰ و ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﺮد و ﭼﻴﺰى ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺪ‪ ،‬دﻣﻞ ﻧﺎرس را‬
‫ﻣﻔﺸﺎر‪ ،‬اﺑﻮذر را ﺳﻮى ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺖ و ﺑﻠﺪى ﻫﻤﺮاه او ﻛﻦ و ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺪه و ﺑﺎ وى ﻣﺪارا ﻛﻦ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗـﻮاﻧﻰ ﻣـﺮدم را‬
‫ﺑﺎز دار ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎز دارى داﺷﺘﻪاى«‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺑﻮذر را ﺑﺎ ﺑﻠﺪى رواﻧﻪ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ و اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ را در ﭘﺎى ﺳﻠﻊ ﺑﺪﻳﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻫﺠﻮم دراز و ﺟﻨﮓ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻧﻰ!«‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮذر ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺷﺎم از زﺑﺎن ﺗﻮ ﺷﻜﺎﻳﺖ دارﻧﺪ؟«‬
‫اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎل ﺧﺪا و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻣﺎل اﻧﺪوزﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮذر‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮدم را اﻧﺠﺎم دﻫﻢ و آﻧﭽﻪ را ﺑﻌﻬﺪه رﻋﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮم و ﺑـﻪ زاﻫـﺪى‬
‫ﻣﺠﺒﻮرﺷﺎن ﻧﻜﻨﻢ و ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ و اﻋﺘﺪال دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻛﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺑﺮوم ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪310‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﻣﻰروى؟«‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻠﻊ رﺳﻴﺪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﺑﺮوم«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﻮرى را ﻛﻪ داده ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮذر ﺑﺮﻓﺖ و در رﺑﺬه ﻣﻘﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺴﺠﺪى ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﻳـﻚ دﺳـﺘﻪ ﺷـﺘﺮ ﺑـﻪ او داد و دو‬
‫ﻏﻼم ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﻪ او ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﺪوى ﻧﺸﻮى‪ ،‬و او ﭼﻨﺎن ﻣﻴﻜﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮذر از ﺑﻴﻢ ﺑﺪوى ﺷﺪن ﮔﺎﻫﻰ از رﺑﺬه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻰآﻣﺪ اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ و ﺧﻠﻮت را دوﺳـﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن آﻣﺪ ﻛﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ وى ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻰ ﻣﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ اذﻳـﺖ‬
‫از ﻣﺮدم ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﻴﺪ آﻧﻜﻪ زﻛﺎت ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﺑﺲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن و ﺑـﺮادران‬
‫ﻧﻴﻜﻰ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان را از ﻳﺎد ﻧﺒﺮد«‬
‫ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﻪ واﺟﺐ را ادا ﻛﺮد ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ«‬
‫اﺑﻮذر ﻋﺼﺎى ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و او را ﺑﺰد و ﺳﺮش را ﺑﺸﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﺑﺒﺨﺸﺪ و او ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺑﻪ اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑـﻮذر از ﺧـﺪا ﺑﺘـﺮس و دﺳـﺖ و زﺑـﺎن ﺧـﻮد را‬
‫ﻧﮕﻬﺪار«‬
‫اﺑﻮذر ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اى ﭘﺴﺮ زن ﻳﻬﻮدى ﺗﺮا ﺑﻜﺎر اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻜﺎر؟ ﻳﺎ ﮔﻮش ﺑﻤﻦ دار‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺘﻮ ﺣﺎﻟﻰ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮذر دﻳﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ او ﻧﻤﻰﭘﺮدازد ﺑﺎﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮى رﺑﺬه رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺲ از‬
‫او ﺧﺎﻧﻮادهاش را ﻫﻢ ﺑﻴﺮون ﻛﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﭘﻴﺶ او رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻴﺴﻪاى ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺳـﻨﮕﻴﻨﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﺎن را ﺑﻪ زﻫﺪ دﻧﻴﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﭼﻪ دارد؟«‬
‫زن اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا در ﻛﻴﺴﻪ دﻳﻨﺎر و درﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻜﻪ ﻣﺴﻴﻦ اﺳﺖ وﻗﺘﻰ ﻣﻘﺮرى او ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﺑﺮاى‬
‫ﺣﻮاﻳﺞ ﻣﺎ ﺳﻜﻪ ﻣﺴﻴﻦ ﻣﻰﺧﺮﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻮذر در رﺑﺬه ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮاى ﻧﻤﺎز ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻛـﺎت ﺑـﻮد و‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺸﻨﻤﺎزى ﻛﻦ«‬
‫اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ ﺗﻮ ﭘﻴﺸﻨﻤﺎزى ﻛﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣـﻮده ﺑﺸـﻨﻮ و اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻛﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﻻ ﺳﺮ ﺗﻮ ﻳﻚ ﻏﻼم ﺑﻴﻨﻰ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻏﻼﻣﻰ اﻣﺎ ﺑﻴﻨﻰ ﺑﺮﻳﺪه ﻧﻴﺴﺘﻰ« وى از ﻏﻼﻣﺎن زﻛﺎت ﺑـﻮد‬
‫و ﺳﻴﺎه ﺑﻮد و ﻣﺠﺎﺷﻊ ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاى اﺑﻮذر روزى ﻳﻚ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺮاى راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ ﻧﻴـﺰ ﻳﻜـﻰ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺴﺒﺐ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺲ ﻣﺎﻧﻌﺸﺎن ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ ﻧﺒﺎﺗﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻋﻤﺮه ﺑﺮون ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺑﻪ رﺑﺬه رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ اﺑﻮذر ﺳـﻮى ﻣﻨـﺰﻟﺶ‬
‫رﻓﺘﻴﻢ و او را ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻄﺮف آب رﻓﺘﻪ‪«.‬‬
‫‪311‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻨﺰل او ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻤﻰ ﺑﻌﺪ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ اﺳـﺘﺨﻮان ﺷـﺘﺮى‬
‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛﻪ ﻏﻼﻣﻰ آﻧﺮا ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻤﺎ ﺳﻼم ﻛﺮد و ﺑﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻴـﺰى ﻧﮕﺬﺷـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺸﻨﻮ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫ﺳﺮ ﺗﻮ ﻳﻚ ﺣﺒﺸﻰ ﺑﻴﻨﻰ ﺑﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ آب ﻓﺮود آﻣﺪم ﻛﻪ ﻏﻼﻣﺎﻧﻰ از ﻣﺎل ﺧﺪا آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺮﺷـﺎن‬
‫ﻳﻚ ﺣﺒﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻰ ﺑﺮﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدم‪ «.‬آﻧﮕﺎه ﺛﻨﺎى ﺣﺒﺸﻰ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬روزاﻧﻪ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ دارﻧﺪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از آن ﻳﻚ اﺳﺘﺨﻮان دارم ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻧﺎﻧﺨﻮرم‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﺎل ﭼﻪ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻚ ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺷﺘﺮ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺑﻐﻼﻣﻢ ﺳﭙﺮده اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﻴـﺰم ﻏﻼﻣـﻢ آﺧـﺮ‬
‫ﺳﺎل آزاد ﻣﻰﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻳﺎران و ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﻣﺎل دارﻧﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﺣﻘﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻣﺎل ﺧﺪا دارﻧﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ دارم‪«.‬‬
‫ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻓﺮاوان و ﻣﻄﺎﻟﺐ زﺷﺖ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدن آﻧﺮا ﺧﻮش ﻧﺪارم‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر از ﻓﺎرس ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﻳﺰدﮔﺮد‬
‫داود ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮه ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣﺪ آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻓﺎرس رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ را ﮔﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰام ﻳﺰدﮔﺮد از ﮔﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اردﺷﻴﺮ ﺧﺮه ﺑﻮد ﮔﺮﻳﺨﺖ و اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻠﻤﻰ را ﺑﺪﻧﺒﺎل او ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﻛﺮﻣـﺎن‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺒﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه در ﺳﻴﺮﺟﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻣﺮدم ﻋﺒﺪ اﻟﻘﻴﺲ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻫﺮم ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻋﺒﺪى را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺴﺎن ﻳﺸﻜﺮى را ﻓﺮﺳﺘﺎد اﻣﺎ ﺑﻨﺰد ﻣﺎ ﻣﺠﺎﺷﻊ درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﻛﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻳﺰدﮔـﺮد و از ﺳـﻴﺮﺟﺎن ﺑـﺮون ﺷـﺪ و ﭼـﻮن در‬
‫ﺑﻴﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ رﺳﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻗﺼﺮ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺑﺮف و ﻃﻮﻓﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮف اﻓﺘﺎد و ﺳﺮﻣﺎ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮف ﺑﺎﻧﺪازه ﻳﻚ ﻧﻴﺰه ﺑﻮد ﺳﭙﺎه ﺗﻠﻒ ﺷﺪ و ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣـﺮدم دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ زن ﺟـﻮاﻧﻰ ﻫﻤـﺮاه‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻢ ﺷﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و زن را در آن ﺟﺎى داد و ﺑﮕﺮﻳﺨـﺖ و ﭼـﻮن روز ﺑﻌـﺪ ﺑﻴﺎﻣـﺪ او را زﻧـﺪه‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮد و آن ﻗﺼﺮ را ﻗﺼﺮ ﻣﺠﺎﺷﻊ ﻧﺎم دادﻧﺪ از آن رو ﻛﻪ ﺳﭙﺎه وى آﻧﺠﺎ ﺗﻠﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺼﺮ در ﺷـﺶ ﻳـﺎ‬
‫ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﻨﮕﻰ ﺳﻴﺮﺟﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻤﻘﺪام ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺸﺎﻳﺦ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺼﺮه از ﺷﻮﺷﺘﺮ در آﻣﺪ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﻧﻴـﺰ‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد و در ﻳﻚ ﺻﺒﺤﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﺮاء ﻛﺮه ﻏﺮاء ﻛﺮه ﻏﺒﺮا ﺳﻮار ﺑﻮد ﭘﻨﺠـﺎه ﻫـﺰار ﮔﺮﻓـﺖ ﻋﻤـﺮ وﻗﺘـﻰ‬
‫ﺳﻬﻤﻰ از اﻣﻮال ﻋﺎﻣﻼن ﺧﻮد را ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ اﺳﺐ را از او ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪312‬‬

‫راوى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺼﺮ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﺑﻮ اﻟﻤﻘﺪام ﺣﺪﻳﺜﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ‬
‫را از ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﻗﺒﻴﻠﻪ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪهام اﺳﺐ وى ﺻﻔﺮاء ﻛﺮه ﻏﺮاء ﻛﺮه ﻏﺒﺮا ﺑﻮد ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﺴﺮ ﺛﻌﻠﺒـﺔ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺎﺋﺬ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﻳﺮﺑﻮع ﺑﻦ ﺳﻤﺎل ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ اﻣﺮء و اﻟﻘﻴﺲ ﺑﻦ ﺑﻬﺜﺔ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﺑـﻮد و ﻛﻨﻴـﻪ اﺑـﻮ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﺳﻮم را اﻓﺰود ﻛﻪ در اﻗﺼﺎى ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﻣﻰداﺷـﺘﻨﺪ و در ﻣﻨـﻰ ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاﻳﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ روﻣﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺮا ﻏﺰوه دﻛﻠﻬـﺎ‬
‫ﻧﺎم دادهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ ﻏﺰاى دﻛﻠﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﭼﻬﺎرم ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺳـﺎل ﺳـﻰ و ﻳﻜـﻢ ﻏـﺰاى‬
‫ﺳﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﻮد و ﺣﻮادث ﺧﺴﺮو رخ داد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى ﻏﺰوه دﻛﻠﻬﺎ و ﺳﻴﺎﻫﺎن ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺳـﺎل ﺳـﻰ و‬
‫ﻳﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﻳﻦ دو ﻏﺰا‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮدم‪ :‬ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﺎم ﺑﺮ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺎم ﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫اﺑﻮ ﺣﺎرﺛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه در رﺳﻴﺪ ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺎل و ﭘﺴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮى وى ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻴﺎض در ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب او را ﻋﺰل ﻛﺮد در ﺷﺎم ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬
‫او ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻴﺎض ﻣﺮدى ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻰ ﻣﺸﻬﻮر‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰى دﻟﺒﺴﺘﮕﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و از ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻴـﺰى را‬
‫درﻳﻎ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﺎﻟﺪ را ﻋﺰل ﻛﺮدى و ﺑﺨﺸﺶ را ﺑﺮ او ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘـﻰ‪ ،‬ﻋﻴـﺎض‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻋﺮب اﺳﺖ و ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ از او ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ درﻳﻎ ﻧﺪارد«‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻴﺎض ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎل ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻌﻼوه ﻣﻦ ﻛﺎرى را ﻛﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮده ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ﻏﻨﻢ از ﭘﺲ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه درﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻢ ﺟﻤﺤﻰ را ﺑﻪ ﻛﺎر وى‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺳﻌﻴﺪ درﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻤﺮ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎرى را ﺑﺠﺎﻳﺶ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫‪313‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ ﺑﻤﺮد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺎﻣﻞ دﻣﺸﻖ و اردن ﺑﻮد و ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻤﺺ و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻨﺴـﺮﻳﻦ‬
‫را ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از دو ﻋﺮاق ﺑﺪو ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻻﻳﺘﻰ ﺟﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد‪«.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻤﺮد ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎى او ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ او را ﺑﻪ اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن داد ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎر او را ﺑﻪ ﻛﻰ دادى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ« ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻴﻨﻰ«‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن اردن و دﻣﺸﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻋﻤﺮ درﮔﺬﺷﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺎﻣﻞ دﻣﺸﻖ و اردن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻤﺺ و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﺔ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﺮز ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺳﻔﺎرش ﻋﻤﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻃﺎﻋﻮن ﮔﺮﻓﺖ و از ﺑﻴﻤﺎرى ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪ و از ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛـﻪ از‬
‫ﻛﺎر ﻣﻌﺎف ﺷﻮد و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن اﺟﺎزه داد و ﺣﻤﺺ و ﻗﻨﺴﺮﻳﻦ را ﺑـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫داد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺪان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﻋﺎﻣﻼن ﻋﻤـﺮ را در ﺷـﺎم ﻧﮕﻬﺪاﺷـﺖ و ﭼـﻮن ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﻛﻨﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد در ﮔﺬﺷﺖ ﻋﻤﻞ او را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داد‪ .‬ﻋﻤﻴـﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و ﺑﻴﻤﺎرى او ﺑﻪ دراز ﻛﺸﻴﺪ و از ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻛﺎر ﻣﻌﺎف ﺷﻮد و اﺟﺎزه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن اﺟﺎزه داد و ﻋﻤﻞ او را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل دوم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺷﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﻴﺰ در اﻳﺎم ﻋﻤﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد و ﻋﺜﻤﺎن در آﻏﺎز ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ او را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ واﻗﺪى در ﺑﺎره ﺧﺒﺮ دو ﻏﺰاﻳﻰ ﻛﻪ از آن ﺳﺨﻦ آوردم ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه درﻳﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻗﺴﻄﻨﻄﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻗﻞ ﺑﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻓﺮﻳﻘﻴﻪ از آﻧﻬﺎ آﺳـﻴﺐ دﻳـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫روﻣﻴﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ ﻛﻪ از آﻏﺎز اﺳﻼم ﻧﻈﻴﺮ آﻧﺮا ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﺸﺘﻰ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪ‬
‫اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را اﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻰﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺸﺘﻰﻫـﺎى اﻫـﻞ ﺷـﺮك ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬
‫رﺳﻴﺪ و دﻛﻠﻬﺎى آن ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ اوس ﺑﻦ ﺣﺪﺛﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎه درﻳﺎ ﺑﻮدم ﺑﻪ درﻳﺎ ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫آﻧﺮا ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎد ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻟﻨﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺎ ﻟﻨﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎد آرام ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ روﻳﻢ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺘﺎب دارد ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪314‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﺪا ﺑﺨﺮوﺷﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬آب«‬

‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻳﻢ و ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ و دﺷـﻤﻦ روى ﻛﺸـﺘﻰﻫـﺎى ﺧﻮدﻣـﺎن و‬
‫ﻛﺸﺘﻰﻫﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺿﺮﺑﺖ ﻣﻰزدﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮدان روى ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ در ﻫـﻢ رﻳﺨﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺧﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﻴﺪ و ﻣﻮج‪ ،‬ﺟﺜﻪ ﻣﺮدان را روى ﻫﻢ‬
‫اﻧﺒﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در آن روز ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎﺣﻞ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑـﺎد‪ ،‬ﻣـﻮج را‬
‫ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻰﻛﻮﻓﺖ و ﺟﺜﻪ ﻣﺮدان ﭼﻮن ﺗﭙﻪاى ﺑـﺰرگ ﺑـﺮ آن ﺑـﻮد و آب رﻧـﮓ ﺧـﻮن ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬در آن روز از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و از ﻛﺎﻓﺮان ﭼﻨﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﺪاﺷﺖ و ﭼﻨﺎن ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫در ﻫﻴﭻ ﺟﻨﮓ دﻳﮕﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد و ﻗﺴﻄﻨﻄﻴﻦ ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷـﺪ و ﻫﺰﻳﻤـﺖ وى از‬
‫ﻛﺜﺮت ﻛﺸﺘﮕﺎن و زﺧﻤﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ زﺧﻤﻬﺎﻳﻰ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ زﺧﻤﺪار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻨﺶ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺻﻨﻌﺎﻧﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺳﺨﻦ رﻓﺖ وﻗﺘﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫درﻳﺎ ﻣﻰﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﺴﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻋﺼـﺮ ﺑﻜـﺮد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ و ﺻﺪاى ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻣﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ ﻓﺮاﻏـﺖ ﻳﺎﻓـﺖ و‬
‫ﭼﻮن روى ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻰﮔﻔﺖ«‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ او را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﻋﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﻳﮕﺮ ﻣﻜﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﻣﻰﻛﺮد ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻰ‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮى ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از اوﻟﻰ ﺑﮕﻔﺖ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﭘﺴﺮ اﺣﻤﻘﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪ .‬ﺑﺨﺪا‬
‫اﮔﺮ ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻢ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻮﺷﻤﺎﻟﺖ ﻣﻰدادم«‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﻗﺪرت اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارى و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺲ ﻛﻨﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻧﺸﺴﺖ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﻢ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮﻧﺸﻴﻦ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬او ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻛﺸﺘﻰ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﻗﺒﻄﻴﺎن ﻛﺲ ﺑﺎ وى ﻧﺒﻮد و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻧﺒﺮدﮔـﺎه رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ روﻣﻴﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻳﺎ ﺷﺸﺼﺪ ﻛﺸﺘﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻄﻨﻄﻴﻦ ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻗﻞ ﻧﻴـﺰ در آن ﻣﻴـﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻛﺴﺎن راى ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﺸﺐ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ«‬
‫‪315‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫روﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﻧﺎﻗﻮس ﻣﻰزدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا را ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و ﭼـﻮن ﺻـﺒﺢ ﺷـﺪ‬
‫ﻗﺴﻄﻨﻄﻴﻦ آﻫﻨﮓ ﺟﻨﮓ داﺷﺖ‪ .‬ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﺸﺘﻰﻫﺎ ﺻﻒ ﺑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ ﻛﺴﺎن ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﻛﻨﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﭘﺎﻳﻤﺮدى داد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻰﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻔﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و آﻧـﺮا ﺑﺸﻜﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﺪون ﺻـﻒ‬
‫ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻨﮕﻰ ﺳﺨﺖ ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻇﻔﺮ داد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ و از‬
‫روﻣﻴﺎن ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻰ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻫﺰﻳﻤﺖ روﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪ اﷲ روزى ﭼﻨﺪ در ﻧﺒﺮدﮔﺎه ﺑﻤﺎﻧـﺪ آﻧﮕـﺎه ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ ﻛﺴﺎن ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺨﺪا ﺟﻬﺎد واﻗﻌﻰ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ«‬
‫ﺑﻪ او ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺪام ﺟﻬﺎد؟«‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن ﻛﺮد‪ «.‬ﭼﻨﺪان ﻛـﻪ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺗﺒـﺎﻫﻰ‬
‫ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ و وﻗﺘﻰ ﺑﻪ دﻳﺎر ﺧﻮد رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺒﺎﻫﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻧﻤﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺣﺬﻳﻔﻪ و ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺑﻰ ﺑﻜـﺮ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﻴﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ و از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻰ ﻛﻪ آورده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺨﻼف اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺳﺨﻦ آوردﻧﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﻣﺮدى را ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺧﻮن‬
‫وى را ﻫﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ وى ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﻛﺴﺎﻧﻰ راﻧـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ او‬
‫ﭘﺲ آورد‪ ،‬ﻳﺎران ﭘﻴﻤﺒﺮ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺖ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮد«‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮﻧﻨﺸﻴﻨﻴﺪ« و آﻧﻬﺎ در ﻛﺸﺘﻰاى ﺑـﺮ ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﻧﺒﻮد و ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﻼﻗﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺴﺖﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ و ﭼـﻮن در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺴﻰ ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﺮح ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ و ﻋﺜﻤﺎن ﭼﻨﺎن و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ «.‬و ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻏﺰا را ﺗﺒﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﻰ ﻋﻴﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻃﻠـﺐ آﻧﻬـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺑﺸـﺪت ﻣﻨﻌﺸـﺎن ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺘﻢ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻋﻘﻮﺑﺘﺘﺎن ﻣﻰﻛﺮدم و ﻣﺤﺒﻮﺳﺘﺎن ﻣﻰﻛﺮدم«‬
‫واﻗﺪى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب در ﺳﻦ ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻰ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ واﻗﺪى در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ارﻣﻴﻨﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻗﻬـﺮى ﮔﺸـﻮده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺳﺒﺐ ﻗﺘﻞ ﻳﺰدﮔﺮد‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪316‬‬

‫در ﺑﺎره ﺳﺒﺐ ﻗﺘﻞ وى و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻰ اﻧﺪك از‬
‫ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺮو ﮔﺮﻳﺨﺖ و از ﻣﺮزﺑﺎن آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻟﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺪادﻧﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷـﺪﻧﺪ و ﻛـﺲ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺗﺮﻛﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺿﺪ وى ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺷـﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑـﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﻛﺴـﺎﻧﺶ را ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﮕﺮﻳﺨﺖ و ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﺷﻂ ﻣﺮﻏﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮدى رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎ دﻧﺪاﻧﻪ ﻣﻰﻛﺮد و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﺠـﺎ‬
‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺨﻔﺖ او را ﺑﻜﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺬﻟﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺮارى از ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺮو رﺳﻴﺪ و از ﻣﺮزﺑﺎن و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻟﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺪادﻧﺪ و از‬
‫او ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺮ او ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺗﺮﻛﺎن ﺑـﺮ ﺿـﺪ او ﻛﻤـﻚ ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎراﻧﺶ را ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﻴﺎده ﻓﺮار ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺗﺎج ﺧﻮد را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و ﺑﺮ ﻟﺐ ﺷﻂ ﻣﺮﻏﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﻧﺪاﻧﻪﮔﺮى‬
‫رﻓﺖ و ﭼﻮن ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪ دﻧﺪاﻧﻪﮔﺮ او را ﺑﻜﺸﺖ و اﺛﺎﺛﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﻜﺮش را در ﻣﺮﻏﺎب اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣﺮدم ﻣﺮو ﺑﺪﻧﺒﺎل رد او ﺑﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ و ﻧﺰدﻳـﻚ ﺧﺎﻧـﻪ دﻧﺪاﻧـﻪﮔـﺮ رد را ﮔـﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ و او را‬
‫ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه را ﻛﺸﺘﻪ و اﺛﺎث او را آورد‪ .‬ﭘﺲ دﻧﺪاﻧﻪﮔﺮ و ﻛﺴﺎن او را ﺑﻜﺸـﺘﻨﺪ و اﺛـﺎث او و اﺛـﺎث‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻜﺮ ﺷﺎه را از ﻣﺮﻏﺎب درآوردﻧﺪ و در ﺗﺎﺑﻮت ﭼﻮﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ وى را ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺮدﻧﺪ و در آﻏﺎز ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣـﺮو‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫دﺷﻤﻦ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد در ﻣﺮو ﺑﺎ زﻧﻰ در آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاى وى ﭘﺴـﺮى آورد ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻃـﺮف‬
‫ﺗﻨﻪاش ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻮد و او را ﻣﺨﺪج ﻧﺎم دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻤﻌﻨﻰ ﻧـﺎﻗﺺ ﭘﻬﻠﻮﺳـﺖ و‬
‫در ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ آورد‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺳﻐﺪ ﻳﺎ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ را ﮔﺸﻮد دو دﺧﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﻛـﻪ ﺑـﺪو ﮔﻔﺘﻨـﺪ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺨﺪﺟﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻳﻜﻴﺸﺎن را ﭘﻴﺶ ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ او را ﭘﻴﺶ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺮاى وﻟﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را آورد ﻛﻪ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺮداذﺑﻪ رازى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺨﺮاﺳﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﺮزاد ﻣﻬﺮ ﺑﺮادر رﺳﺘﻢ ﺑﺎ وى ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﻣﺮزﺑﺎن ﻣـﺮو‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎه را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻰﺳﭙﺎرم«‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳﻮى ﻋﺮاق رﻓﺖ‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد در ﻣﺮو ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ را ﻋﺰل ﻛﻨـﺪ و‬
‫او ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﻓﺮار ﻳﺰدﮔﺮد و آﻣﺪن وى را ﺧﺒﺮ داد و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺿـﺪ وى ﻫﻤﺪﺳـﺘﻰ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و راﻫﺸﺎن را ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺮﻛﺎن ﺳﻮى ﻣﺮو آﻣﺪﻧﺪ و ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬـﺎ رﻓـﺖ و ﺟﻨـﮓ ﻛـﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮﻳـﻪ و‬
‫ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﻣﺮو ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻜﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﺑﻴﻢ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺗﺮﻛـﺎن ﻫﺰﻳﻤـﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﻣﺮو ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه ﻳﺰدﮔﺮد ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪ و ﻛﺸﺘﺎرﺷﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ اﺳﺐ‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد را ﭘﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺎده ﻓﺮار ﻛﺮد و ﺑﺮ ﻟﺐ ﺷﻂ ﻣﺮﻏﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاى رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﺳﻴﺎﻳﻰ در آن ﺑﻮد و دو ﺷـﺐ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮى وى ﺑﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪317‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ ﺻﺒﺤﮕﺎه روز دوم ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ آﻣـﺪ و ﭼـﻮن وﺿـﻊ ﻳﺰدﮔـﺮد را ﺑﺪﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺗـﻮ‬
‫ﻛﻴﺴﺘﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻳﺎ ﺟﻦ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺴﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻮردﻧﻰ دارى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى« و ﺑﺮاى او ﺧﻮردﻧﻰ آورد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ زﻣﺰﻣﻪﮔﻮم‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﺑﻴﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ آن زﻣﺰﻣﻪ ﻛﻨﻢ«‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن ﭘﻴﺶ ﻳﻜﻰ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران رﻓﺖ و از او ﭼﻴﺰى ﺑﺮاى‪ ،‬زﻣﺰﻣﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﻫﻰ ﭼﻪ ﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮدى ﭘﻴﺶ ﻣﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ وى ﻧﺪﻳﺪهام و اﻳﻦ را از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﭼﺎﺑﻜﺴﻮار او را ﭘﻴﺶ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﻳﺰدﮔﺮد اﺳﺖ ﺑﺮوﻳﺪ ﺳﺮش را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻴﺎرﻳﺪ«‬
‫ﻣﻮﺑﺪ ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﻖ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺪارى‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪاى ﻛﻪ دﻳﻦ و ﺷﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻳﻜﻰ ﭘﻰ دﻳﮕﺮى‬
‫راﺳﺖ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻰ ﺑﺪل را ﺷﻜﺴﺘﻪاى«‬
‫ﻛﺴﺎن ﺳﺨﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻓﺠﻴﻊ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﮔﻔﺖ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ «.‬و ﮔﺮوﻫﻰ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ آﺳﻴﺎﺑﺎن ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﻜﺸـﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﺸﺘﻦ وى را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و از آن ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ و ﺑﻪ آﺳﻴﺎﺑﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮو او را‬
‫ﺑﻜﺶ‪«.‬‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن ﭘﻴﺶ ﻳﺰدﮔﺮد رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻨﮕﻰ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﺎ آن ﺑﻜﻮﻓﺖ آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺳﺮ را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ داد و ﭘﻴﻜﺮش را در ﻣﺮﻏﺎب اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺟﻤﻌﻰ از اﻫﻞ ﻣﺮو ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن را ﻛﺸﺘﻨﺪ و آﺳﻴﺎى او را وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻘﻒ ﻣﺮو ﺑﻴﺎﻣﺪ و ﭘﻴﻜـﺮ ﻳﺰدﮔـﺮد را از ﻣﺮﻏـﺎب در آورد و در‬
‫ﺗﺎﺑﻮﺗﻰ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﮔﻮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻛﻪ آﺧـﺮﻳﻦ ﺟﻨـﮓ ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﺑـﻮد ﻳﺰدﮔـﺮد ﮔﺮﻳﺨـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺻﻔﻬﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻣﺮدى ﺑﻮد ﻣﻄﻴﺎر ﻧﺎم ﻛﻪ از دﻫﻘﺎﻧﺎن اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد و وﻗﺘﻰ ﻋﺠﻤﺎن از ﺟﻨـﮓ ﻋﺮﺑـﺎن‬
‫واﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ داوﻃﻠﺐ ﺟﻨﮓ ﺷﺪ و ﻋﺠﻤﺎن را ﺑﺨﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮم و ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﺮﺑﺎن ﺑﺮم ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮى ﺗﻮ ﻣﻘﺮ ﺷﻮﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮد و اﻧﺪك آﺳﻴﺒﻰ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﭘﻴﺶ ﻋﺠﻤﺎن اﻋﺘﺒﺎر ﻳﺎﻓﺖ و ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎم‬
‫واﻻ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻳﺰدﮔﺮد وﺿﻊ اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﺪﻳﺪ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ ﻳﻚ روز ﻣﻄﻴﺎر ﺑﻪ دﻳﺪار وى رﻓﺖ‪ ،‬درﺑﺎن ﻳﺰدﮔـﺮد‬
‫او را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﺮاى ﺗﻮ از او اﺟﺎزه ﺑﮕﻴﺮم‪«.‬‬
‫ﻣﻄﻴﺎر از ﺳﺮ ﻣﻨﺎﻋﺖ و ﺣﻤﻴﺖ ﺑﻪ درﺑﺎن ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﻴﻨﻰ او را ﺑﺸﻜﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﮕﺎﻫﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪318‬‬

‫درﺑﺎن‪ ،‬ﺧﻮﻧﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﻳﺰدﮔﺮد رﻓﺖ و ﭼﻮن او را ﺑﺪﻳﺪ ﺣﺎدﺛﻪ را ﺳﺨﺖ ﺑﺰرگ ﮔﺮﻓﺖ و در دم ﺑﺮ ﻧﺸﺴـﺖ و‬
‫از اﺻﻔﻬﺎن راﻫﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ اﻗﺼﺎى ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺧـﻮﻳﺶ رود و آﻧﺠـﺎ ﺑﺒﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻋﺮﺑـﺎن ﺗـﺎ ﻣـﺪﺗﻰ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ او ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪«.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺮﻓﺖ و رو ﺳﻮى رى داﺷﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻴﺎﻣﺪ و دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ‬
‫او ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد و از ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻮدن آن ﺳﺨﻦ آورد و ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﻳﻨﻚ دﻋﻮت ﻣﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮى و ﺑﻌﺪ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﻦ آﻳﻰ ﺗﺮا ﻧﻤﻰﭘﺬﻳﺮم و ﭘﻨﺎه ﻧﻤﻰدﻫﻢ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺮاى او ﻓﺮﻣﺎن اﺳﭙﻬﺒﺪى ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺶ درﺟﻪاى ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻫﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن رﻓﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﺰار ﻛـﺲ از ﭼﺎﺑﻜﺴـﻮاران ﺑـﻪ ﻣـﺮو‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﻓﺎرس اﻓﺘﺎد و ﭼﻬﺎر ﺳﺎل آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﺮﻣﺎن رﻓﺖ و دو ﺳﺎل‬
‫ﻳﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد و دﻫﻘﺎن ﻛﺮﻣﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى اﻗﺎﻣﺖ ﮔﻴﺮد و ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻜﺮد و از دﻫﻘﺎن ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮوﮔﺎﻧﻰ ﺑﻪ او دﻫﺪ‪ ،‬دﻫﻘﺎن ﻛﺮﻣﺎن ﮔﺮوﻛﺎن ﻧﺪاد و ﭘﺎى او را ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺸﻴﺪ و از دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﺮون ﻛـﺮد از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺳﻮى ﺳﻴﺴﺘﺎن رﻓﺖ و در ﺣﺪود ﭘﻨﺞ ﺳﺎل آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رود و در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ رود ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ او ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﺧﻮد ﺳﻮى ﻣﺮو رﻓﺖ‪ ،‬از اوﻻد دﻫﻘﺎﻧﺎن ﮔﺮوﮔﺎﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ و از ﺳﺮان ﻗﻮم‬
‫ﻓﺮﺧﺰاد ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮو رﺳﻴﺪ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺮﺑﺎن ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواى‬
‫ﭼﻴﻦ و ﺷﺎه ﻓﺮﻏﺎﻧﻪ و ﺷﺎه ﻛﺎﺑﻞ و ﺷﺎه ﺧﺰر ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫در آن وﻗﺖ دﻫﻘﺎن ﻣﺮو ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻓﻨﺎ ﭘﺴﺮ ﻓﻴﺪ و ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاز را ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻣﺮو ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﺎر ﻣﺮو ﺑﺎ او ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﻮد و آﻧﺠﺎ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻛﻬﻨﺪژ را ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﺰدﮔﺮد ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ در آﻳﺪ در ﺑـﺮ او ﻧﮕﺸـﺎﻳﺪ و از ﺣﻴﻠـﻪ و‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻴﻤﺶ داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫روزى ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﻮد ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ دور ﺷﻬﺮ ﺑﮕﺸﺖ و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻳﻜـﻰ از درﻫـﺎ‬
‫رﺳﻴﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ در آﻳﺪ ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺑﻪ او ﺑﺎﻧﮓ زد ﻛﻪ ﺑﺎز ﻛﻦ اﻣﺎ در ﻫﻤﺎﻧﺤﺎل ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻰﻛـﺮد و‬
‫اﺷﺎره ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎز ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻳﺎران ﻳﺰدﮔﺮد اﻳﻦ را درﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدن ﻣﺎﻫﻮﻳـﻪ را‬
‫ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻰ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ راﺳﺖ ﺷﻮد«‬
‫اﻣﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺮﺧﺰاد را ﺑﻪ ﻣﺮو ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺑﻪ ﺑﺮاز ﮔﻔﺖ ﻛﻬﻨﺪژ و ﺷـﻬﺮ را ﺑـﻪ ﺗﺼـﺮف وى‬
‫دﻫﺪ اﻣﺎ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ درﻳﻎ ﻛﺮدﻧﺪ از آن رو ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﻳـﻦ‬
‫‪319‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺷﺎه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮارى و زﺧﻤﺪار ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ آﻣﺪه و ﻣﺮو ﭼﻮن دﻳﮕﺮ وﻻﻳﺎت ﺗﺎب ﺑﻠﻴـﺎت ﻧـﺪارد‪ .‬وﻗﺘـﻰ‬
‫ﻓﺮدا ﺳﻮى ﺷﻤﺎ آﻣﺪم در را ﺑﺎز ﻧﻜﻨﻴﺪ«‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻴﺎﻣﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﺧﺰاد ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﭘﻴﺶ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣـﺮو در ﺑﺴـﺘﻪ و‬
‫اﻳﻨﻚ ﻋﺮﺑﺎن از ﭘﻰ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻳﺎر ﺗﺮﻛﺎن روﻳﻢ و آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﻛﺎر ﻋﺮﺑـﺎن ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﻮد ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺷـﻬﺮى را ﻧﮕﺸـﻮده‬
‫واﻧﻤﻰﮔﺬارﻧﺪ«‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻰﻛﻨﻢ و ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺮدم« و ﻓﺮﺧﺰاد ﻋﺼﻴﺎن ﻛﺮد و رأى او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮى ﺑﺮاز دﻫﻘﺎن ﻣﺮو رﻓﺖ و ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ دﻫﻘﺎﻧﻰ را از او ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺎن ﺑـﺮادرزادهاش‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﭘﺪر ﺑﺮاز رﺳﻴﺪ و ﺑﺮاى ﻫﻼك ﻳﺰدﮔﺮد ﻛﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﻴﺰك ﻃﺮﺧﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و ﺧﺒـﺮ‬
‫داد ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﻓﺮار ﭘﻴﺶ وى آﻣﺪه و او را دﻋﻮت ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻰ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و‬
‫ﺑﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ وى ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺎن ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را از ﺳﺮ او وا ﻛـﺮد ﻫـﺮ روزه‬
‫ﻫﺰار درم ﺑﺪﻫﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ از روى ﺣﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ را از او دور ﻛﻨﺪ و ﺟﻤﻌﻰ‬
‫از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن و ﻳﺎران وى را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻮد و ﺷﻮﻛﺖ وى ﺑﺸﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ او ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ دارى ﺑﺎ وى ﺑﺮ ﺿﺪ دﺷﻤﻨﺎن ﻋﺮب ﻫﻤﺪﻟﻰ و ﻳﺎرى ﻛﻨﻰ ﺗﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﺪ و از او ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﻋﻨﻮاﻧﻰ از ﻋﻨﻮاﻧﻬﺎى ﺻﺎﺣﺒﻤﻨﺼﺒﺎن را ﺑﺮاى ﺗﻮ در ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﺑﻪ ﻃﻼ ﻣﻬﺮ زﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺶ وى ﻧﺨﻮاﻫﻰ آﻣﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﺧﺰاد را از ﺧﻮﻳﺶ دور ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺰك اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺮاى ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻮﺷﺖ و ﭼﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ وى رﺳﻴﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺮو را ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﻴﭻ ﺳﺒﺐ ﺳﭙﺎه و ﻓﺮﺧﺰاد را از ﺧﻮد دور ﻧﻜﻨﻰ«‬
‫اﻣﺎ ﭘﺪر ﺑﺮاز ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺰك را اﻟﻔﺖ دﻫﻰ و ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﭙﺬﻳﺮى«‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد راى او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺎه را از ﺧﻮﻳﺶ ﺟـﺪا ﻛـﺮد و ﺑﻔﺮﺧـﺰاد دﺳـﺘﻮر داد ﺳـﻮى ﺑﻴﺸـﻪزارﻫـﺎى‬
‫ﺳﺮﺧﺲ رود‪.‬‬
‫ﻓﺮﺧﺰاد ﺑﺎﻧﮓ زد و ﮔﺮﻳﺒﺎن درﻳﺪ و ﮔﺮزى را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو داﺷﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺪر ﺑـﺮاز را ﺑﺰﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺷﺎه ﻛﺸﺎن‪ ،‬دو ﺷﺎه را ﻛﺸﺘﻴﺪ و داﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ را ﻫﻢ ﻣﻰﻛﺸﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺮﺧﺰاد ﻧﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﺮاى او ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﻮﺑﻰ اﺳـﺖ ﺑـﺮاى ﻓﺮﺧـﺰاد‪ :‬ﺗـﻮ‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد و ﻛﺲ و ﻓﺮزﻧﺪ و اﻃﺮاﻓﻴﺎن وى را ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ دﻫﻘﺎن ﻣﺮو ﺳﭙﺮدى و ﻣـﻦ اﻳـﻦ را‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪320‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰك ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻰ ﻣﻴﺎن دو ﻣﺮو آﻣﺪ ﻛﻪ ﺣﻠﺴﺪان ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭼﻮن ﻳﺰدﮔﺮد ﻣﺼﻤﻢ ﺷـﺪ ﺑـﺮود و او را‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺑﺪو ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻼح ﺑﻪ دﻳﺪار وى ﻧﺮود ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻮك ﺷﻮد و ﺑﮕﺮﻳﺰد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺎز و وﺳﺎﻳﻞ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻰ‬
‫ﺳﻮى او رود‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﻮد روان ﺷﺪ و ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺑﻪ ﺟـﺎى ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻴـﺰك‬
‫ﻳﺎران ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد و ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﻴﺎده ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﻳﺰدﮔﺮد رﻓـﺖ‪ .‬ﻳﺰدﮔـﺮد ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺒﻰ ﺑﻮد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﻴﺰك ﺑﺮ ﻳﻜﻰ از اﺳﺒﻬﺎى ﻳﺪك وى ﺑﺮ ﻧﺸﻴﻨﺪ و او ﺑﺮ ﻧﺸﺴـﺖ و ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن اردوﮔـﺎه‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﻴﺰك ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﻜﻰ از دﺧﺘﺮاﻧﺖ را ﺑﻪ زﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻦ ده ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاه ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺖ ﺑﺠﻨﮕﻢ«‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺳﮓ! ﺑﺎ ﻣﻦ ﺟﺴﺎرت ﻣﻰﻛﻨﻰ؟«‬
‫ﻧﻴﺰك او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰد و ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮآورد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺮد ﺧﻴﺎﻧﺖ آورد‪ .‬و اﺳﺐ ﺑﺪواﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰد‪ ،‬ﻳﺎران‬
‫ﻧﻴﺰك ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻳﺎران او ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺮارى ﺗﺎ ﺟـﺎﻳﻰ از ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻣـﺮو ﺑﺮﻓـﺖ و از‬
‫اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﺳﻴﺎﺑﺎﻧﻰ رﻓﺖ و ﺳﻪ روز در آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد‪.‬‬
‫آﺳﻴﺎﺑﺎن ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﺗﻴﺮه روز ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎ و ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮر ﻛﻪ ﺳﻪ روز اﺳﺖ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪهاى«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻰ زﻣﺰﻣﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﺸﺎﻳﺪم ﺧﻮرد«‬
‫و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از زﻣﺰﻣﻪﮔﺮان ﻣﺮو ﮔﻨﺪﻣﻰ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ آرد ﻛﻨـﺪ‪ ،‬آﺳـﻴﺎﺑﺎن ﺑـﺪو ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻨـﺰد وى‬
‫زﻣﺰﻣﻪ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮرد و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺑﺮﻓﺖ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺪر ﺑﺮاز از ﻳﺰدﮔﺮد ﺳـﺨﻦ داﺷـﺖ و از وﺿـﻊ‬
‫وى ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﭼﻮن وﺻﻒ ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ وى را در ﺧﺎﻧـﻪ آﺳـﻴﺎﺑﺎﻧﻰ دﻳـﺪه ﻛـﻪ ﻣﺮدﻳﺴـﺖ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻮى ﺑﺎ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻮى ﺑﻪ دو ﻃﺮف ﺳﺮ ﺑﺎ دﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻮار و ﺑﺎزوﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎﻫﻮﻳﻪ ﻳﻜﻰ از ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران را ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ وى را ﺑـﺎ زﻫـﻰ‬
‫ﺧﻔﻪ ﻛﻨﺪ و در رود ﻣﺮو ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن آﺳﻴﺎﺑﺎن را ﺑﺪﻳﺪﻧﺪ و او را ﺑﺰدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﺰدﮔﺮد را ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ اﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻧـﺪاد و ﮔﻔـﺖ ﻧﻤﻴﺪاﻧـﺪ از‬
‫ﻛﺪام ﺳﻮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﭘﻴﺶ او ﺑﺮوﻧﺪ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻮى ﻣﺸﻚ ﻣﻰﻳﺎﺑﻢ و ﮔﻮﺷﻪ ﺟﺎﻣﻪاى‬
‫از دﻳﺒﺎ در آب دﻳﺪ و آن را ﻛﺸﻴﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﺸﺪش و ﻧﺸﺎﻧﺶ ﻧﺪﻫﺪ و اﻧﮕﺸﺘﺮ و‬
‫ﺑﺎزوﺑﻨﺪ و ﻛﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻬﺎر درم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺗﺮا رﻫﺎ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺗﻮ! اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻣﻦ از آن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﻣﺎ آن ﻣﺮد ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ روزى ﺑﻪ ﭼﻬﺎر درم ﻣﺤﺘﺎج ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﮔﺮﺑـﻪ ﭼﻴـﺰ ﺧـﻮاﻫﻢ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ دﻳﺪم و داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪321‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ از دو ﮔﻮﺷﻮار ﺧﻮﻳﺶ را در آورد و ﺑﻪ ﭘﺎداش راز دارى ﺑﻪ آﺳﻴﺎﺑﺎن داد و ﻧﺰدﻳﻚ وى ﺷﺪ ﮔﻮﻳﻰ‬
‫ﭼﻴﺰى ﺑﺎ او ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﻣﺤﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ او ﺑﮕﻔﺖ و آن ﻣﺮد ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﺒﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻳﺰدﮔﺮد از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻜﺸﻨﺪش و ﮔﻔﺖ‪» :‬واى ﺷﻤﺎ! در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻤﺎن دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻗﺘـﻞ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن ﻛﻨـﺪ‬
‫ﺧﺪاﻳﺶ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ دﭼﺎر ﺣﺮﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﺑﻌﻼوه ﻋﺬاﺑﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى آن ﻣﻰرود‪ .‬ﻣﺮا ﻧﻜﺸﻴﺪ و ﭘﻴﺶ دﻫﻘﺎن ﺑﺒﺮﻳـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﭘﻴﺶ ﻋﺮﺑﺎﻧﻢ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ از ﺷﺎﻫﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﺷﺮم ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫آﻧﻬﺎ زﻳﻮرش را ﺑﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و وى را در ﺟﻮاﻟﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻬﺮ زدﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ زﻫﻰ ﺧﻔﻪاش ﻛﺮدﻧﺪ و در رود ﻣﺮو‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ آب او را ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻪ زرﻳﻖ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﭼﻮﺑﻰ ﺑﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آن اﺳـﻘﻒ ﻣـﺮو ﺑﻴﺎﻣـﺪ و آﻧـﺮا‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و در ﭘﺎرﭼﻪاى ﻣﺸﻚ آﻟﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪ و در ﺗﺎﺑﻮﺗﻰ ﻧﻬﺎد و ﺳﻮى ﭘﺎى ﺑﺎﺑﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺮد ﻛﻪ زﻳﺮ دﺳـﺖ ﻣﺎﺣـﺎن‬
‫ﺑﻮد و در ﺟﺎﻳﻰ ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎه اﺳﻘﻒ ﺑﻮد و ﺧﺎك ﺑﺮ آن رﻳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺪر ﺑﺮاز ﺳﺮاغ ﮔﻮﺷﻮاره ﻣﻔﻘﻮد را ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﺎ ﺑﻨﺪه ﻳﺰدﮔﺮد را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد و ﭼﻨﺪان ﺑﺰد ﻛـﻪ ﺟـﺎن داد و‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﺧﻠﻴﻔﻪ وﻗﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻏﺮاﻣﺖ ﮔﻮﺷﻮاره ﻣﻔﻘﻮد را از دﻫﻘﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻋﺮﺑﺎن آﻧﺠﺎ رﺳﻨﺪ ﺑﺮﻓﺖ و راه دو ﻃﺒﺲ و ﻗﻬﺴﺘﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮﻳﺐ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺮو رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﻤﻌﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آرد و ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺎن ﺗـﺎزد و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬دو ﺳﺮدار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮو ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﺸﻤﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﺮاز ﻧﺎم داﺷﺖ و دﻳﮕـﺮى‬
‫ﺳﻨﮕﺎن‪ .‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻳﺰدﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و او در ﻣﺮو ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺪ و ﺑﺮاز را ﺧﺎﺻﻪ ﺧﻮد ﻛﺮد و ﺳﻨﮕﺎن ﺣﺴـﺪ آورد‪.‬‬
‫ﺑﺮاز ﺑﺮاى ﺳﻨﮕﺎن ﺑﻠﻴﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ و دل ﻳﺰدﮔﺮد را ﺑﺎ او ﺑﺪ ﻣﻰﻛﺮد و از او ﺳﻌﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﺮد ﭼﻨﺪاﻧﻜﻪ ﻣﺼﻤﻢ ﺷـﺪ‬
‫او را ﺑﻜﺸﺪ و ﻋﺰم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از زﻧﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﺮاز ﺑﻮد در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎد و او زﻧﻰ را ﺳﻮى ﺑﺮاز ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻳﺰدﮔﺮد آﻫﻨﮓ ﻗﺘﻞ ﺳﻨﮕﺎن دارد‪ .‬ﻗﺼﺪ ﻳﺰدﮔﺮد ﻓﺎش ﺷﺪ و ﺳﻨﮕﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ و اﺣﺘﻴﺎط ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺪاﺷﺖ و ﺟﻤﻌﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎران ﺑﺮاز و ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻮد ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺳﻮى ﻗﺼﺮ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﻳﺰدﮔﺮد‬
‫رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺑﺮاز رﺳﻴﺪ و از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺳﻨﮕﺎن اﺣﺘﺮاز ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﻤﻊ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺰدﮔﺮد ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻊ ﺳـﻨﮕﺎن‬
‫ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﻧﺎﺷﻨﺎس از ﻗﺼﺮ ﺑﺮون ﺷﺪ و ﭘﻴﺎده ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮد و ﻧﺰدﻳﻚ دو ﻓﺮﺳﺦ ﺑﺮﻓـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻴﺎﺑﻰ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﺳﻴﺎ )؟( در آﻣﺪ و ﺧﺴﺘﻪ و واﻣﺎﻧﺪه آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻴﺎ ﻛﻪ وﺿﻊ و ﻣﻮ و‬
‫زﻳﻮر واﻻى او را ﺑﺪﻳﺪ ﻓﺮﺷﻰ ﺑﮕﺴﺘﺮد ﻛﻪ ﺑﻨﺸﺴﺖ و ﻏﺬاﻳﻰ ﺑﻴﺎورد ﻛـﻪ ﺑﺨـﻮرد و ﻳـﻚ روز و ﺷـﺐ آﻧﺠـﺎ ﺑﺒـﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻴﺎ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﺪو دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺟﻮاﻫﺮ ﻧﺸﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﺪو ﺑﺨﺸـﻴﺪ اﻣـﺎ آﺳـﻴﺎﺑﺎن از‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن درﻳﻎ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺠﺎى اﻳﻦ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎر درم ﻣﺮا ﺑﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻏﺬا ﺧﻮرم و ﺑﻨﻮﺷﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﮔﻔﺖ ﻧﻘﺮه ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ آﺳﻴﺎ ﭼﺮبزﺑﺎﻧﻰ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺨﻔﺖ و ﺗﺒـﺮى ﺑـﺮ ﮔﺮﻓـﺖ و ﻛﻠـﻪاش را‬
‫ﺑﻜﻮﻓﺖ و او را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﺮش را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺟﺎﻣﻪ و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪش را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺟﺜﻪاش را در رودى اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ آﺳـﻴﺎ‬
‫از آب آن ﻣﻰﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻢ او را ﺑﺪرﻳﺪ و ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ از درﺧﺘﺎن اﻃﺮاف رود را در آن ﻓﺮود ﻛﺮد ﺗﺎ ﭘﻴﻜﺮ ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪322‬‬

‫ﻛﻪ در آب اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻧﺮود ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻗﺎﺗـﻞ وى و ﺳـﺎز و ﺑـﺮﮔﺶ ﺑﺮآﻳﻨـﺪ و‬
‫ﺧﻮد او ﻓﺮار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم اﻫﻮاز رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺮان ﻣﺮو ﺑﻮد و اﻳﻠﻴﺎ ﻧﺎم داﺷﺖ و او ﻧﺼـﺎراى اﻃـﺮاف‬
‫ﺧﻮد را ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺎه ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬او ﭘﺴﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭘﺴﺮ ﺧﺴﺮو ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﻬﺮﻳﺎر ﭘﺴـﺮ ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬
‫دﻳﻨﺪار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻘﺸﻨﺎس او ﺑﻮدهاﻳﺪ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻳﻬﺎى ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن وى را ﺑـﺎ ﻫﻤﻜﻴﺸـﺎﻧﺶ دﻳـﺪهاﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺷـﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﺣﻖ دارد ﺑﻌﻼوه ﻧﺼﺎرى در اﻳﺎم ﺷﺎﻫﻰ ﺟﺪش ﺧﺴﺮو ﺣﺮﻣﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻼﻓﺶ ﺷﺎﻫﺎن ﻧﻜﻮ ﻛﺎر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰﺷﺎن ﺑﺮاى ﻧﺼﺎرى ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻛﺎر دﻳﻨﺸﺎن را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎى آن دارد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﻗﺘﻞ اﻳﻦ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺰرﮔﻮارى او و ﺑﺎﻧﺪازه ﻧﻴﻜﻰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺳـﻼﻓﺶ و ﻣـﺎدر ﺑـﺰرﮔﺶ ﺷـﻴﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﺼـﺎرى‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬راى ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺒﺮهاى ﺑﺮاى او ﺑﺴﺎزم و ﺟﺜﻪ او را ﺑـﺎ اﺣﺘـﺮام ﺑﻴـﺎرم و ﺑـﻪ ﻗﺒـﺮ‬
‫ﺳﭙﺎرم‪«.‬‬
‫ﻧﺼﺎرى ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اى ﻣﻄﺮان! ﻛﺎر ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺎر ﺗﻮ اﺳﺖ و ﻫﻤﮕﻰ ﻣﻮاﻓﻖ راى ﺗﻮاﻳﻢ‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﻄﺮان ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ در ﻣﺮو‪ ،‬در دل ﺑﺴﺘﺎن ﻣﻄﺮاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺒﺮهاى ﺑﺴﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﺼﺎرى ﻣـﺮو ﺑﺮﻓـﺖ و‬
‫ﭘﻴﻜﺮ ﻳﺰدﮔﺮد را از رود در آورد و ﻛﻔﻦ ﻛﺮد و در ﺗﺎﺑﻮت ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﺎن وى ﺗﺎﺑﻮت را ﺑﻪ دوش ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻮى‬
‫ﻣﻘﺒﺮهاى ﻛﻪ ﺑﺮاى او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﺮدﻧﺪ و در آن را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪت ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﻮد از آن ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل آﺳﻮده ﺑﻮد و ﺷﺎﻧﺰده ﺳﺎل از ﺟﻨﮓ ﻋﺮﺑﺎن‬
‫و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﻮد‪ .‬وى آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه از ﺧﺎﻧﺪان اردﺷﻴﺮ ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺑﻚ ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن ﻣﻠﻚ ﺑـﺮ ﻋﺮﺑـﺎن‬
‫اﺳﺘﻮار ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و اﺑﺮ ﺷﻬﺮ و ﻃﻮس و اﺑﻴﻮرد و‬
‫ﻧﺴﺎ را ﺑﮕﺸﻮد و ﺗﺎ ﺳﺮﺧﺲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺮو ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻓﺘﻮح اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎرس را ﺑﮕﺸﻮد اوس ﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ ﺗﻤﻴﻤﻰ ﺑﻨﺰد وى ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﺴـﺘﺎد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﻴﺮ را ﺑﻪ ﺻﻼح دارد‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮ اﺳﺖ و از آن ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻰ ﮔﺸﻮده ﻧﺸﺪه ﭘﻴﺶ ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎر‬
‫ﺗﻮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ و ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﭼﻨﺎن واﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ راى او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻜﻦ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﻋﺮﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎرس را ﮔﺸﻮد و ﺳﻮى ﺑﺼﺮه ﺑﺎز رﻓﺖ و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﻋﻮر ﺣـﺎرﺛﻰ‬
‫را ﺑﺮ اﺳﺘﺨﺮ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺘﺨﺮ را ﺑﻨﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻰ ﺗﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻣﺎ اﺣﻨﻒ ﺑﻮد و ﺑﻘﻮﻟﻰ اوس ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺟﺸـﻤﻰ ﺗﻤﻴﻤـﻰ ﺑـﻮد ﭘـﻴﺶ وى‬
‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺷﻤﻦ از ﺗﻮ ﮔﺮﻳﺰان اﺳﺖ و ﺑﻴﻤﻨﺎك و وﻻﻳﺖ ﻓﺮاخ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺪا ﻳﺎر ﺗﻮ اﺳﺖ و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫را ﻧﻴﺮو ﻣﻰدﻫﺪ‪«.‬‬
‫‪323‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﭘﺲ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻟﻮازم آﻣﺎده ﻛﺮد و ﺑﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻟﻮازم ﺣﺮﻛﺖ آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺎد را ﺑـﺮ ﺑﺼـﺮه ﮔﻤﺎﺷـﺖ و‬
‫ﺳﻮى ﻛﺮﻣﺎن رﻓﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و ﺑﻘﻮﻟﻰ راه اﺻﻔﻬﺎن ﮔﺮﻓﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻀﻞ ﻛﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺮان ﻛﺮﻣﺎن ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ در ﺳـﻴﺮﺟﺎن اردو زد آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺳﻮى ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و ﻣﺠﺎﺷﻊ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻠﻤﻰ را ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺮﻣﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ راه ﺑﻴﺎﺑﺎن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد‬
‫ﻓﺮﺳﺦ ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﺳﻮى دو ﻃﺒﺲ رﻓﺖ و آﻫﻨﮓ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ وى ﺑـﺎ اﺣﻨـﻒ ﺑـﻦ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻮد‪ .‬از راه ﻗﻬﺴﺘﺎن ﺳﻮى اﺑﺮ ﺷﻬﺮ رﻓﺖ ﻫﻴﻄﺎﻟﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﺮات ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﺑـﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ راه ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺧﺒﻴﺺ ﮔﺮﻓﺖ و از ﺧﻮاﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻰ از ﻳـﺰد و ﺳـﭙﺲ از ﻗﻬﺴـﺘﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و اﺣﻨﻒ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻫﻴﻄﺎﻟﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ وى آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ ﺟﻨﮕﻴـﺪ و ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛـﺮد آﻧﮕـﺎه‬
‫ﺳﻮى اﺑﺮ ﺷﻬﺮ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﮔﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد و آﻫﻨﮓ ﺧﺮاﺳﺎن داﺷﺖ و ﭼﻮن‬
‫ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ در اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺳﻮى ﻛﻮﻓﻪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺮ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﻴﻢ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻛﻨﺎرى‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﻢ ﻧﺴﺎ و ﻃﻮس‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻮى ﻣﺮو ﮔﺬر ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻨﺎرى ﺻﻠﺢ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﭘﺴـﺮ ﺧـﻮد اﺑـﻮ‬
‫ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﻛﻨﺎرى و ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش ﺳﻠﻴﻢ را ﺑﻪ ﮔﺮوﻛﺎن داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم را ﺳﻮى ﻫﺮات ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺣﺎﺗﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن را رواﻧﻪ ﻣﺮو ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ دو ﭘﺴﺮ ﻛﻨﺎرى را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ اﻓﻘﻢ ﻧﺼﺮى ﺳﭙﺮد ﻛﻪ آزادﺷﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ادرﻳﺲ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ ﻋﻤﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ را ﺑﺠﻨﮓ ﮔﺸﻮد و در اﻃﺮاف آن ﻃﻮس و ﺑﻴـﻮرد و‬
‫ﻧﺴﺎ و ﺣﻤﺮان را ﻧﻴﺰ ﮔﺸﻮد و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺮﺧﺲ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ وى را از اﺑـﺮ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و دو دﺧﺘﺮ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎﺑﻮﻧﺞ‬
‫و ﻃﻬﻤﻴﺞ ﻳﺎ ﻃﻤﻬﻴﺞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد و اﻣﻴﻦ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻳﺸﻜﺮى را ﺑﻔﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ در اﻃﺮاف اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻃـﻮس‬
‫و ﺑﻴﻮرد و ﻧﺴﺎ و ﺣﻤﺮان را ﺑﮕﺸﻮد و ﺗﺎ ﺳﺮﺧﺲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم را ﺳﻮى ﺳﺮﺧﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺑﮕﺸﻮد‪ .‬اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ دو‬
‫دﺧﺘﺮ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺴﺮو ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻜﺎن داد و ﺑﺎﺑﻮﻧﺞ ﺑﻤﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺬﻳﺎل‪ ،‬زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻫﻨﻴﺪ ﻋﺪوى‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺮاﻧﻰ از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮ اﺳـﻮد ﺑـﻦ ﻛﻠﺜـﻮم‬
‫ﻋﺪوى را ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺟﺰو اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد و ﺑﺎ اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﺮﺳﺦ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﮔﺸـﻮد اﻣـﺎ‬
‫اﺳﻮد ﺑﻦ ﻛﻠﺜﻮم ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪324‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻮد ﻣﺮدى دﻳﻨﺪار ﺑﻮد و از ﻳﺎران ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻋﻨﺒﺮى ﺑـﻮد و ﻋـﺎﻣﺮ از آن ﭘـﺲ ﻛـﻪ از ﺑﺼـﺮه‬
‫ﺑﺮوﻧﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬از ﺗﺮك ﻋﺮاق ﺗﺄﺳﻔﻰ ﻧﺪارم ﺟﺰ آراﻣﺶ ﻧﻴﻤﺮوز و ﮔﻠﺒﺎﻧـﮓ ﻣﺆذﻧـﺎن و ﻳـﺎراﻧﻰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﻮد ﺑﻦ ﻛﻠﺜﻮم‪«.‬‬
‫زﻫﻴﺮ ﺑﻦ ﻫﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻋﻤﻮﻫﺎى ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺮ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﻮى ﺳـﺮﺧﺲ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺮو ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺻﻠﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺣﺎﺗﻢ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﺎﻫﻠﻰ را ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﺮاز ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺮو ﺑﺮد و ﻫﺰار ﻫﺰار و دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺮادرش ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺮو ﺑﺮ ﺷـﺶ ﻫـﺰار ﻫـﺰار و‬
‫دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺻﻠﺢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻻر ﺣﺞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺳﺎل ﺳﻰ و دوم در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﺳﻰ و دوم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﺳﺎل ﻏﺰاى ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺗﻨﮕﻪ ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺎﺗﻜﻪ دﺧﺘﺮ ﻗﺮﻃﺔ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪ ﻋﻤﺮو و ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻓﺎﺧﺘﻪ را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ را از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮ ﻣﻌﺸﺮ و ﮔﻔﺘﻪ واﻗﺪى آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﺮ ﻣﺮز ﺑﻠﻨﺠﺮ ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺳﭙﺎه ﺷﺎم را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﻻرى ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻓﻬﺮى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﭙﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻘﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻣﻴﺎن ﺳﻠﻤﺎن‬
‫و ﺣﺒﻴﺐ اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺎد و ﻣﺮدم ﺷﺎم و ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻧﺰاع ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از واﻗﻌﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺑﻐﺰاى ﺑﺎب ﻓﺮﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎب ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭘﺮﺧﻮرى ﻛﻢ ﺗﻮان ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـﻪ ﺧﻄـﺮ‬
‫ﻣﻴﻨﺪاز ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دارم ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻪ اﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن را از ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ و از ﺑﻠﻨﺠﺮ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﭘﻮﺷـﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻐﺰا رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺠﺮ رﺳﻴﺪ ﺣﺼﺎرى ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻨﺠﻨﻴﻘﻬﺎ و ﻋـﺮادهﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻗﻠﻌـﻪ‬
‫ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﺪ زﺧﻤﺪارش ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻰﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آوردﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻀﺪ در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺗﺮﻛﺎن روزى را وﻋﺪه ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺠﺮ ﺑﺮون ﺷـﺪﻧﺪ و ﺗﺮﻛـﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ رﺑﻴﻌـﻪ ﻛـﻪ او را ذو اﻟﻨـﻮر ﻣـﻰﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺳﻮى ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ رﻓﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ دﻳﺪ ﺗﺎ از ﺑﺎب ﺑﺮون ﺷـﺪ‬
‫و ﻫﺮ ﻛﻪ راه ﺧﺰر ﮔﺮﻓﺖ از ﮔﻴﻼن و ﮔﺮﮔﺎن ﺳﺮ در آورد ﻛﻪ ﺳﻠﻤﺎن و اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﺎن ﭘﻴﻜﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ را ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺼﺮت ﻣﻰﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪325‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺷﻌﺒﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﮔﺬرﮔﺎﻫﻬﺎ را ﺑﻬﺘـﺮ از آن ﻣـﻰﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻛـﻪ ﺳـﻼخ ﺑﻨـﺪﻫﺎى ﺷـﺘﺮ را‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺼﻦ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻨﻘﻞ از ﻳﻜﻰ از ﻣﺮدم ﺑﻨﻰ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻏﺰا ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﺰران ﻣﻜﺮر ﺷـﺪ ﺷـﻜﺎﻳﺖ آﻏـﺎز‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻚ دﻳﮕﺮ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻗﻮﻣﻰ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻫﻤﺴﻨﮓ ﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻛـﻢ‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﺗﺎب آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎرﺳﺘﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻴﺸﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻨﺎن ﻣﺮگ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮگ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻳﺎر ﻣﺎ ﻧﻤﻰﺗﺎﺧﺘﻨﺪ«‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻛﻪ در ﻏﺰاﻫﺎى آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﺲ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻣﮕﺮ در آﺧﺮﻳﻦ ﻏﺰاى ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ« ﭘﺲ در ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و رﻫﮕﺬران ﺳﭙﺎه ﺑﺮ ﻛﻤﻴﻦﻫﺎ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﻴـﺮ‬
‫ﺳﻮى آﻧﻬﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪﺷﺎن‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﺮان ﺧﻮد وﻋﺪه ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﺮﺑﺎن دﻋـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ و روزى را وﻋـﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آوردﻧﺪ ﻛﻪ دو ﮔـﺮوه ﺷـﺪﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫـﻰ رو‬
‫ﺳﻮى ﺑﺎب ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺣﻤﺎﻳﺘﺸﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮوﻧﺸﺎن ﺑﺮد و ﮔﺮوﻫﻰ راه ﺧﺰر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﮔـﻴﻼن و‬
‫ﮔﺮﮔﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻰ و اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮه از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﻌﻰ و ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻦ ﻗـﻴﺲ و ﻣﻌﻀـﺪ ﺷـﻴﺒﺎﻧﻰ و اﺑـﻮ‬
‫ﻣﻔﺰر ﺗﻤﻴﻤﻰ در ﺧﻴﻤﻪاى ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﺧﻠﺨﺎل ﺑﻦ ذرى و ﻗﺮﺛﻊ در ﺧﻴﻤﻪاى ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و در اردوى ﺑﻠﻨﺠﺮ ﻣﺠﺎور ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﺮﺛﻊ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮش اﺳﺖ ﺟﻠﻮه ﺧﻮن ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ« ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﺎى ﺳﭙﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺧﻮش اﺳﺖ ﺳﺮﺧﻰ ﺧﻮن ﺑﺮ ﺳﭙﻴﺪى ﺗﻮ«‬
‫اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ در ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﺰاى ﺑﻠﻨﺠﺮ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ زﻧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻮه ﻧﺸﺪ و ﻛﻮدﻛﻰ ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ‪ .‬در آن ﺳﺎل دو روز ﭘﻴﺶ از ﻣﻬﺎﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺨﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﻏﺰاﻟﻰ را ﺑﻪ ﺧﻴﻤﻪ او آوردﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻏﺰاﻟﻰ ﻧﻜﻮﺗﺮ از آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد و در ﻣﻠﺤﻔﻪ او ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻗﺒﺮى را ﺑﻪ او ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﺲ ﺑـﺮ آن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺒﺮى ﻧﻜﻮﺗﺮ و ﻣﺮﺗﺐﺗﺮ از آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد و او را در آن دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﺳﻨﮕﻰ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ اﻓﺘﺎد و ﺳﺮش ﻟﻪ ﺷﺪ و ﮔﻮﻳﻰ ﺟﺎﻣﻪ او را ﺑﻪ ﺧﻮن زﻳﻨـﺖ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮن آﻟﻮد ﻧﺒﻮد و ﻏﺰاﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب دﻳﺪه ﺑﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮن ﺑﺮ ﻗﺒﺎى وى ﻧﻜﻮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ روز ﭘﻴﺶ از ﻣﻬﺎﺟﻤﻪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﻣﻌﻀﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮد ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻋﺎرﻳﻪ ﺑﺪه ﻛﻪ ﺳﺮم را ﺑﺎ آن ﺑﺒﻨﺪم« و ﭼﻨﺎن ﻛﺮد و ﺑﻄﺮف ﺑﺮﺟﻰ ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ از آن ﺳﻨﮓ ﺧﻮرده ﺑﻮد رﻓﺖ و ﺗﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻜﺸﺖ و ﺳﻨﮕﻰ از ﻋﺮادهاى ﺑﺮ او اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺮش درﻫﻢ ﻛﻮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ او را‬
‫ﺑﻜﺸﻴﺪﻧﺪ و ﭘﻬﻠﻮى ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﻧﻴﺰ زﺧﻤﺪار ﺷﺪ و ﻗﺒﺎى ﺧﻮﻳﺶ را ﭼﻨﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺨﻮاﺳﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪326‬‬

‫و ﭼﻮن روز ﻣﻬﺎﺟﻤﻪ رﺳﻴﺪ ﻗﺮﺛﻊ ﭼﻨﺪان ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮ ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﺳﻮراخ ﺳﻮراخ ﺷـﺪ و ﭼﻨـﺎن ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻰ ﻗﺒﺎى وى ﭘﺎرﭼﻪاى ﺑﻮد ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﭙﻴﺪ و زﻳﻨﺖ ﺳﺮخ و ﻣﺮدم در ﻛﺎر ﭘﺎﻳﻤﺮدى ﺑﻮدﻧﺪ ﺗـﺎ او ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ و‬
‫ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻗﺘﻞ وى آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫داود ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﻌﻰ رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ و ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﻪ و ﻣﻌﻀـﺪ در ﺟﻨـﮓ ﺑﻠﻨﺠـﺮ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻀﺪ ﺑﺮد ﻋﻠﻘﻤﻪ را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺴﺖ و ﭘﺎرهاى از ﺳﻨﮓ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ ﺑﻪ او ﺧﻮرد و ﺳﺮش را ﺑﺸﻜﺴﺖ اﻣـﺎ‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻧﮕﺮﻓﺖ و دﺳﺖ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎد و ﺑﻤﺮد‪ .‬ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺧﻮن ﺑﺮد را ﺑﺸﺴﺖ اﻣﺎ ﺧـﻮن ﻧﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ آن ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻰآﻣﺪ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪ دارم از اﻳﻦ رو ﻛﻪ ﺧﻮن ﻣﻌﻀﺪ ﺑﺮ آﻧﺴﺖ« ﻳﺰﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰى ﺑﺮ او اﻓﺘﺎد و از‬
‫ﭘﺎى در آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﺮى ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻣـﺎده ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﺪان ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﭼـﻪ‬
‫ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ‪ «.‬و ﺑﺨﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ ﻏﺰاﻟﻰ ﻛﻪ ﻧﻜﻮﺗﺮ از آن ﻏﺰاﻟﻰ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد ﺳـﻮى ﻗﺒـﺮ آﻣـﺪ و در آن دﻓـﻦ ﺷـﺪ و او‬
‫ﻫﻤﺎن ﻏﺰال ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺨﻌﻰ ﻣﺮدى ﻣﻼﻳﻢ و دﻳﺪارى ﺑﻮد رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ وى ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎ‬
‫ﷲ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن ﻣﺮدم ﻛﻮﻓﻪ ﻛﺎﺳﺘﻰ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎﻣﺮز و ﻣﻘﺒﻠﺸﺎن ﻛﻦ‪«.‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺳﻠﻤﺎن ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮز ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﺳﺎﻻرى ﺳﭙﺎه ﻛﻮﻓﻪ را در ﻏﺰاى آن ﺟـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن داد‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮز ﺑﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻣﺮدم ﺷﺎم را ﺑﻪ ﺳﺎﻻرى ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻗﺮﺷﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﺑـﺎو‬
‫ﺗﺤﻜﻢ ﻛﺮد و ﺣﺒﻴﺐ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺳﻠﻤﺎن را ﺑﺰﻧﻴﻢ« و ﻛﺴﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺨﺪا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺣﺒﻴﺐ را ﻣﻴﺰدﻳﻢ و ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻰداﺷﺘﻴﻢ و اﮔﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺲ از ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫اوس ﺑﻦ ﻣﻐﺮا در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﺳﻠﻤﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺣﺒﻴﺐ ﺷﻤﺎ را ﻣﻴﺰﻧﻴﻢ‬
‫و اﮔﺮ ﺳﻮى ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺎن روﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰروﻳﻢ‬
‫اﮔﺮ اﻧﺼﺎف ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺮز ﻣﺮز اﻣﻴﺮ ﻣﺎﺳﺖ‬
‫و اﻳﻦ اﻣﻴﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‬
‫و در آن ﺷﺒﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻬﺮ ﻣﺮدى ﺗﻴﺮ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ‬
‫و ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻴﺪادﻳﻢ ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن آن ﺑﻮدهاﻳﻢ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎب ﺗﺤﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎﻫﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻛﻮﻓـﻪ آﻣـﺪه ﺑـﻮد و ﭼـﻮن‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ اﻳﻦ را درﻳﺎﻓﺖ در ﺧﻮرد ﻛﺮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن در آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻪ ﻏﺰا ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺎرن ﻏﺰاى ﺳﻮم‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن و ﻏﺎزﻳﺎن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن ﻋﺜﻤﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻦ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ وى ﻋﺘﺎب ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و او ﺑﺎ ﻣﺎ ﻋﺘﺎب ﻣﻰﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫‪327‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻛﻪ اﻃﺮاف او ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺎ ﻋﺘﺎب ﻣﻴﻜﺮد و ﻣﺎ ﺑﺎ او ﻋﺘﺎب ﻣﻰﻛﺮدﻳﻢ و اﻳـﻦ را دﺳـﺘﺎوﻳﺰ ﻓﺘﻨـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧـﺪاﻳﺎ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﻤﻴﺮان ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف رﺿﻰ اﷲ ﻋﻨﻪ در ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬واﻗﺪى اﻳﻦ را از ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫آورده و ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻫﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ در ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺸﺘﺎد و ﻫﺸﺖ ﺳﺎل داﺷـﺖ‪.‬‬
‫وى ﺳﻪ ﺳﺎل از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪاى ﻣﺴﻦﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ رﺑﻪ رﺣﻤﻪ اﷲ درﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬وى ﻫﻤـﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ اذان را‬
‫ﺑﺨﻮاب دﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ درﮔﺬﺷﺖ و در ﺑﻘﻴﻊ ﺑـﻪ ﺧـﺎك رﻓـﺖ رﺣﻤـﻪ اﷲ‪.‬‬
‫ﺑﻘﻮﻟﻰ ﻋﻤﺎر ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد و ﺑﻘﻮﻟﻰ دﻳﮕﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺑﻮ ﻃﻠﺤﻪ در ﮔﺬﺷﺖ رﺣﻤﻪ اﷲ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﻴﻒ وﻓﺎت اﺑﻮذر در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ وﻓﺎت اﺑﻮذر‬
‫ﻋﻄﻴﺔ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﻘﻌﺴﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﺮگ اﺑﻮذر در رﺳﻴﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎه ذى ﺣﺠﻪ ﺳـﺎل ﻫﺸـﺘﻢ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر اﻓﺘﺎد ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺧﺘﺮﻛﻢ‪ ،‬از ﺑﺎﻻ ﺑﻨﮕﺮ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﺴﻰ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﻫﻨﻮز اﺟﻞ ﻣﻦ ﻧﺮﺳﻴﺪه‪«.‬‬
‫آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺰى ﺑﻜﺸﺖ و ﺑﭙﺨﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﻓﻦ ﻣﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮ اﺑﻮذر ﻗﺴﻤﺘﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻮار ﻧﺸﻮﻳﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ .‬و ﭼﻮن دﻳﮕﺮ او ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﻨﮕـﺮ‬
‫ﺑﺒﻴﻦ ﻛﺴﻰ را ﻣﻰﺑﻴﻨﻰ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى اﻳﻨﻚ ﻛﺎرواﻧﻰ ﻣﻰآﻳﺪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا رو ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻦ«‬
‫و دﺧﺘﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﺎم ﺧﺪا و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﺪا و ﺑﺮ دﻳﻦ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ و ﺳـﻠﻢ« ﭘـﺲ از آن دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺑﺮﻓﺖ و ﺑ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬ﭘﻴﺶ اﺑﻮذر آﻳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻮى وى اﺷﺎره ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮده اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻛﺶ ﻛﻨﻴﺪ«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﭽﺸﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺮم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪328‬‬

‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎرواﻧﻰ از اﻫﻞ ﻛﻮﻓﻪ در رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻴﺰ در آن ﻣﻴﺎن ﺑﻮد و ﺑﻄﺮف اﺑـﻮذر‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻰﮔﺮﻳﺴﺖ و ﻣﻴﮕﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣـﻰﻣﻴـﺮد و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻰﺷﻮد«‬
‫آﻧﮕﺎه وى را ﻏﺴﻞ دادﻧﺪ و ﻛﻔﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺶ ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮذر دوردﺗﺎن ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ و ﻗﺴﻤﺘﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻮار ﻧﺸﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﻳـﺪ« ﭼﻨـﺎن ﻛـﺮدن‬
‫ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ اﺑﻮذر را ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ وى را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺧـﻮد‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا اﺑﻮذر را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﻰ راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ را ﺑﺒﺨﺸﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻠﺨﺎل ﺑﻦ ذرى ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و ﻳﻜﻢ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﺮون ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎرده ﺳﻮار ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ رﺑﺬه‬
‫رﺳﻴﺪﻳﻢ زﻧﻰ ﺳﻮى ﻣﺎ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﻴﺶ اﺑﻮذر آﻳﻴﺪ« اﻣﺎ ﻣﻘﺼﻮد او را ﻧﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ و ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻳﻢ و ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬اﺑـﻮذر‬
‫در ﻛﺠﺎﺳﺖ؟«‬
‫زن ﺑﻪ ﺧﻴﻤﻪاى اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭼﺮا اﻳﻨﺠﺎ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺴﺒﺐ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد از آﻧﺠﺎ دورى ﮔﺮﻓﺖ«‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪوى ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺑﻮد؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﻰ او ﻣﻰﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺠﺎ ﺟـﺎى ﻫﻼﻛـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﺠـﺎ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫اﺳﺖ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻮى او ﮔﺸﺖ و ﻣﻴﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ او را ﻏﺴﻞ دادﻳﻢ و ﻛﻔﻦ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺧﻴﻤﻪ او را دﻳﺪﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﻚ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ زن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺸﻜﻰ ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﺮﮔﺶ در رﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﻣﺮده ﺣﺎﺿـﺮ ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻮى را درك‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰﺧﻮرﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﻚ را ﺑﺎ آب ﺑﻴﺎﻣﻴﺰ و ﺑﻪ ﺧﻴﻤﻪ ﺑﭙﺎش و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻮى ﺧﻮش ﭘﺬﻳﺮاﻳﻰ ﻛﻦ‬
‫و اﻳﻦ ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﭙﺰ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﻰ ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﻨﺰد ﻣﻦ ﺣﻀﻮر ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻋﻬﺪهدار دﻓﻨﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻦ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭼﻮن وى را دﻓﻦ ﻛﺮدﻳﻢ زن ﻣﺎ را ﺑﻐﺬا ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮردﻳﻢ و ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ او را ﺑﺒﺮﻳﻢ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬از او اﺟﺎزه ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ« ﭘﺲ ﺳﻮى ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻴﻢ و ﺧﺒﺮ را ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﮕﻔﺘـﻴﻢ ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا اﺑﻮذر را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ و ﺳﻜﻮﻧﺖ رﺑﺬه را ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﺪ«‬
‫و ﭼﻮن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و از ﻣﻜﻪ ﺑﺮون ﺷﺪ راه رﺑﺬه ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺎﻧﻮاده اﺑـﻮذر را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده ﺧـﻮد ﭘﻴﻮﺳـﺖ و‬
‫ﺳﻮى ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ و ﻣﺎ ﺳﻮى ﻋﺮاق رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻣﺎ اﻳﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﻔﺰر ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﷲ‬
‫ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬اﺳﻮد ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺨﻌﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻘﻤﺔ اﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻧﺨﻌﻰ‪ ،‬ﺧﻠﺨﺎل ﺑﻦ ذرى ﺿﺒﻰ‪ ،‬و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﻮﻳﺪ ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬اﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺳﻠﻤﻰ‪ ،‬اﺑﻮ راﻓﻊ ﻣﺰﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻮﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﺜﻌﻪ ﺗﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﻌﻰ ﺑﺮادر‬
‫ﻗﺮﺛﻊ ﺿﺒﻰ و ﺑﺮادر ﻣﻌﻀﺪ ﺷﻴﺒﺎﻧﻰ‪.‬‬
‫‪329‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻰ و دوم اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﺮو روذ و ﻃﺎﻟﻘﺎن و ﻓﺎرﻳﺎب و ﮔﻮرﮔﺎن و ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن را ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ اﻳﻦ ﻓﺘﻮح‬
‫اﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﺳﻮى ﻣﺮو روذ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮون ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮى ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺲ راﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻى ﻗﻠﻌﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اى ﮔﺮوه‪ .‬ﻋﺮﺑﺎن! ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣـﻰﺑﻴﻨـﻴﻢ اﮔـﺮ ﻣﻴﺪاﻧﺴـﺘﻴﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ ﭼﻨﻴﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ وﺿﻌﻰ دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺮوز را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕـﺮﻳﻢ و ﺑـﻪ اردوﮔـﺎه‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎز روﻳﺪ‪«.‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ وى آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻜـﻰ از‬
‫ﻋﺠﻤﺎن در آﻣﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪاى از ﺷﻬﺮ ﺑﺎ وى ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهام‪ ،‬اﻣﺎﻧﻢ دﻫﻴﺪ« اﻣﺎﻧﺶ دادﻧـﺪ و ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺮو اﺳﺖ و ﺑﺮادر زاده و ﺗﺮﺟﻤﺎن اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮزﺑﺎن ﺑﻪ اﺣﻨﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه‪ .‬ﻣﺎ ﺣﻤﺪ ﺧﺪاﺋﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻫﺮ ﻣﻠﻜـﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ از ﭘﻰ زﺑﻮﻧﻰ ﺑﺮ دارد و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫـﺪ از ﭘـﺲ واﻻﻳـﻰ‬
‫ﻓﺮو ﻧﻬﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺟﺪ ﻣﻦ و ﺑﺰرﮔﻮارى و ﺣﺮﻣﺘﻰ ﻛﻪ از ﻳﺎر ﺷـﻤﺎ دﻳـﺪه ﺑـﻮد ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﺻـﻠﺢ و‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺷﻤﺎ و واﻣﻴﺪارد‪ ،‬ﺧﻮش آﻣﺪﻳﺪ و ﺧﻮﺷﺪل ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺼﺖ ﻫﺰار درم ﺧﺮاج ﺑﺸﻤﺎ دﻫﻢ و ﺗﻴﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺴﺮو ﺷﺎه ﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﺑﻮﻗﺖ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎرى ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻰﺧﻮرد و راه زﻣﻴﻨﻬﺎ و دﻫﻜﺪهﻫﺎ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺤـﺪ ﭘـﺪرم داده‬
‫ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدان آن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻦ واﮔﺬارﻳﺪ و از ﻫﻴﭽﻜﺲ از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ ﺧﺮاج ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻣﺮزﺑﺎﻧﻰ از‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ ﺑﺪﻳﮕﺮان اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ را ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻰ ﺳﻮى ﺗﻮ آﻳﻢ اﻳﻨﻚ ﺑـﺮادرزادهام‬
‫ﻣﺎﻫﻚ را ﺳﻮى ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪام از ﺗﻮ ﻗﻮل و ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻨﻒ ﺑﺪو ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن رﺣﻴﻢ‪:‬‬
‫از ﺻﺨﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺑﺎذان ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺮو روذ و ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاران و ﻋﺠﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬
‫وﻳﻨﺪ‪ .‬درود ﺑﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺮوى ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ و و اﻳﻤﺎن آرد و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ ﺑـﺮادرزادهات‬
‫ﻣﺎﻫﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻰ ﺗﻮ ﻛﻮﺷﻴﺪ و ﭘﻴﺎم ﺗﺮا آورد و ﻣﻦ آن را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻰ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدم و ﻣﻦ و آﻧﻬﺎ در ﺑﺎره آن ﻫﻢ ﺳﺨﻨﻴﻢ و آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪاى ﻣﻰﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدى ﻛﻪ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺰدوران و ﻛﺸﺎورزان و زﻣﻴﻨﻬﺎى ﺧﻮد ﺷﺼﺖ ﻫﺰار درم ﺑﻪ ﻣـﻦ‬
‫و اﻣﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ آﻳﺪ ﺑﺪﻫﻰ ﺑﺠﺰ زﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﺴﺮو ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺧـﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺴـﺒﺐ‬
‫ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎرى ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﻛﺮده ﺑﻮد و راﻫﻬﺎ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد ﺗﻴﻮل ﺟﺪ ﭘﺪر ﺗﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪330‬‬

‫زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ و از آن ﭘﻴﻤﺒﺮ او ﻛﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط‬

‫آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻳﺎرى دﻫﻰ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﭼﺎﺑﻜﺴﻮاراﻧﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺸﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺮا ﺑﺮ ﺿﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺠﻨﮓ ﻫﻤﻜﻴﺸﺎن ﻣﺠﺎور ﺗﻮ آﻳﻨﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮﺑﻰ از ﻣﻦ ﺑﺘﻮ داده ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺣﺠﺖ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﺗـﻮ و ﻫـﻴﭽﻜﺲ از‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺖ ﺧـﺮاج ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪى و ﭘﻴـﺮو ﭘﻴﻤﺒـﺮ ﺷـﺪى ﭘـﻴﺶ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺮرى و ﺣﺮﻣﺖ و روزى داراى و ﺑﺮادرﺷﺎن ﻣﻰﺷﻮى‪ .‬ذﻣﻪ ﻣﻦ و ذﻣﻪ ﭘﺪرم و ذﻣـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ذﻣﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در ﮔﺮو اﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺰء ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﺔ )ﻳﺎ ﻣﻌﺎوﻳﺔ ﺑﻦ ﺟﺰء( ﺳﻌﺪى و ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻫﺮﻣﺎس و ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﺧﻴﺎر‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫دوان ﻣﺎزﻧﻰ‪ ،‬و ﻋﻴﺎض ﺑﻦ ورﻗﺎ اﺳﺪى ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﻴﺴﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﻰ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﺑﺮوز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﻣﺎه ﺣﺮام ﺧﺪاى و ﺳﺎﻻر ﺳﭙﺎه اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻣﻬﺮ زد و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﺮ اﺣﻨﻒ ﻧﻌﺒـﺪ‬
‫اﷲ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﺑﻨﻘﻞ از ﺑﺮادرش ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺮو ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و اﺣﻨـﻒ را ﺑـﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ ﺑﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ در ﻣـﺮو روذ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ ﻗﺼـﺮ اﺣﻨـﻒ رﺳـﻴﺪ و ﻣـﺮدم‬
‫ﻃﺨﺎرﺳﺘﺎن و ﻣﺮدم ﮔﻮزﮔﺎن و ﻃﺎﻟﻘﺎن و ﻓﺎرﻳﺎب ﺑﺮ ﺿﺪ او ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﻰ ﻫﺰار‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ آﻧﻬﺎ و ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻧﺸﺎن ﺑﺎﺣﻨﻒ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛﺮد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧـﺪ ﻳﻜـﻰ ﻣـﻰﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﻮى ﻣﺮو ﺑﺎز روﻳﻢ‪ «.‬ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻮى اﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﺎز روﻳﻢ« ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﻤـﺎﻧﻴﻢ و ﻛﻤـﻚ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﻳﻜﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ و ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه اﺣﻨﻒ ﺑﺮون ﺷﺪ و در اردوﮔﺎه ﻣﻰرﻓﺖ و ﮔﻔﺘﮕﻮى ﻣﺮدم ﻣﻴﺸـﻨﻴﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺮ ﻣـﺮدم ﺧﻴﻤـﻪاى‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ زﻳﺮ دﻳﻚ آﺗﺶ ﻣﻰﻛﺮد ﻳﺎ ﺧﻤﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮد و ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻴﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬راى درﺳﺖ اﻳﻨﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن اﻣﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺗﻼﻗﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻨﮓ ﻛﻨﺪ‪ «.‬آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﺪﻳﮓ ﻳﺎ ﺧﻤﻴﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺧﻄﺎ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻄﺎ ﻣﻰروﻳﺪ‪ ،‬ﻣـﻰﮔﻮﻳﻴـﺪ ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊ‬
‫دﺷﻤﻦ در ﺻﺤﺮا و در دﻳﺎرﺷﺎن روﺑﺮو ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻛﻢ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻴـﻚ ﻳـﻮرش ﻣـﺎ را‬
‫ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ .‬راى درﺳﺖ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮﻏﺎب و ﻛﻮه ﻓﺮود آﻳﺪ و ﻣﺮﻏﺎب را ﺑﺮاﺳﺖ ﺧﻮد و ﻛﻮه را ﺑﭽﭗ ﺧﻮد ﺷﺪ‬
‫و از دﺷﻤﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎ وى روﺑﺮو ﻧﺸﻮد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻨﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺘﻪ او را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اردو زد و ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻣﺮو ﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﻤﻚ وى ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺮم ﺑﺮ ﻗﺮارى ﻛﻪ دارﻳﻢ و در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﻇﻔﺮ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻣﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺠﻨﮓ ﺷﻤﺎ آﻣﺪﻧﺪ از ﺧﻮدﺗﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫‪331‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺷـﺐ در آﻣـﺪ‪،‬‬
‫اﺣﻨﻒ ﺷﻌﺮ اﺑﻦ ﺟﻮﺑﻪ اﻋﺮﺟﻰ را ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»آﻧﻜﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻣﺮگ ﻫﺮاس ﻛﻨﺪ‬
‫»ﺟﻮان دﻟﻴﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫أﺑﻮ اﻷﺷﻬﺐ ﺳﻌﺪى ﺑﻨﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﺎن ﻣﻴﺎن اﺣﻨﻒ و ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣـﺮدم ﻣـﺮو روذ و‬
‫ﻃﺎﻟﻘﺎن و ﻓﺎرﻳﺎب و ﮔﻮزﮔﺎن ﺗﻼﻗﻰ ﺷﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺐ ﺑﺮﻓﺖ آﻧﮕـﺎه ﺧـﺪا ﻫﺰﻳﻤﺘﺸـﺎن ﻛـﺮد و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ رﺳﻜﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ دوازده ﻓﺮﺳﻨﮕﻰ ﻗﺼﺮ اﺣﻨﻒ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺮو‬
‫روذ ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎر ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻮن اﺣﻨﻒ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ دو ﻛﺲ را ﺳﻮى ﻣﺮزﺑﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داد ﺑﺎ وى ﺳﺨﻦ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‬
‫ﺗﺎ وﺻﻮل ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮزﺑﺎن ﺑﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ و آﻧﭽـﻪ را ﺑﻌﻬـﺪه‬
‫داﺷﺖ ﺑﺎر ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻀﻞ ﺿﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ﺳﻮى ﮔﻮزﮔﺎن رﻓﺖ ﻛﻪ اﺣﻨـﻒ او را ﺑـﺎ ﻳـﻚ دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺳﻮار ﺳﻮى ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻗﺮع ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺗﻨﻰ ﭼﻨﺪ از زﺑﺪه ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻇﻔﺮ داد ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻤﺘﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﺎر‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺜﻴﺮ ﺑﻬﺸﻠﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺷﻌﺮى ﮔﻔﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪:‬‬
‫»آب اﺑﺮﻫﺎ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﺟﻮاﻧﺎن را‬
‫ﻛﻪ در ﮔﻮزﮔﺎن ﺑﻮد ﺳﻴﺮاب ﻛﺮد‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ دو ﻗﺼﺮ روﺳﺘﺎى ﺣﻮط‬
‫ﻛﻪ دو اﻗﺮع آﻧﺠﺎﺷﺎن ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ«‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﻴﺪهاى دراز اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻣﻴﺎن اﺣﻨﻒ و ﻣﺮدم ﺑﻠﺦ ﺻﻠﺢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺧﺒﺮ ﺻﻠﺢ ﺑﻠﺦ‬
‫اﻳﺎس ﺑﻦ ﻣﻬﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻨﻒ از ﻣﺮو روذ ﺳﻮى ﺑﻠﺦ رﻓﺖ و آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮد و ﻣـﺮدم ﺑﻠـﺦ ﺑـﺎ وى ﺑـﺮ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﻫﺰار ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪان رﺿﺎﻳﺖ داد و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮد اﺳﻴﺪ ﺑـﻦ ﻣﺘﺸـﻤﺲ را آﻧﺠـﺎ ﮔﻤﺎﺷـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺻﻠﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﻮد ﺳﻮى ﺧﻮارزم رﻓﺖ و ﺑﺒـﻮد ﺗـﺎ زﻣﺴـﺘﺎن ﺑـﺮ او ﺗﺎﺧـﺖ و‬
‫ﺑﻴﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟«‬
‫ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺑﺘﻮ ﮔﻔﺘﻪ«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ؟‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪332‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻔﺘﻪ‪:‬‬
‫وﻗﺘﻰ ﻛﺎرى را ﻧﺘﻮاﻧﻰ ﻛﺮد آن را ﺑﮕﺬار‪.‬‬
‫و ﺳﻮى ﻛﺎرى رو ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﻰ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫)و اﻳﻦ ﺷﻌﺮى ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻣﺜﺎل روان‪ .‬م(‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻨﻒ دﺳﺘﻮر رﺣﻴﻞ داد و ﺳﻮى ﺑﻠﺦ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮزاده او ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ آن ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ وﺻﻮل ﻣﻰﻛﺮد ﻣﻬﺮﮔﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﻫﺪﻳﻪﻫﺎﻳﻰ از ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘـﺮه و دﻳﻨـﺎر و‬
‫درﻫﻢ و ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮاى وى آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻮزاده اﺣﻨﻒ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺟﺰو ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدهاﻳﻢ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ روز ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮد ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ او را ﺑﺮ ﺳﺮ رأﻓﺖ آرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻪ روزﻳﺴﺖ؟«‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻬﺮﮔﺎن«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻤﻰداﻧﻢ اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪارم آﻧﺮا رد ﻛﻨﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﺟﺰو ﺣﻖ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺮا ﻣﻰﮔﻴﺮم و ﺟﺪا‬
‫ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارم ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ آن را ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭼﻮن اﺣﻨﻒ ﺑﻴﺎﻣﺪ ﺑﺪو ﺧﺒﺮ داد‪ ،‬اﺣﻨﻒ از ﻣﺮدم در ﺑﺎره آن ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮد ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻮزاده وى ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﺮا ﭘﻴﺶ اﻣﻴﺮ ﻣﻰﺑﺮم« ﭘﺲ‪ ،‬آن را ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺮد و ﻗﺼﻪ را ﺑﺎ وى ﺑﮕﻔﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى اﺑﻮ ﺑﺤﺮ! آﻧﺮا ﺑﺮﮔﻴﺮ ﻛﻪ از آن ﺗﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﺪان ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺴﻤﺎر ﺑﺮدار‪«.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﺮﺷﻰ آﻧﺮا ﺑﺮداﺷﺖ« و از آن او ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺮان ﺑﻨﻰ ﻣﺮده ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻨﻒ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﻣﺘﺸﻤﺲ را ﺑﺮ ﺑﻠﺦ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﭘﺪرش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺮو ﺻﻠﺢ ﻛﺮد و اﺣﻨﻒ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻠﺦ ﺻﻠﺢ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺣﻨﻔﻰ را ﺳﻮى ﻫﺮات و ﺑﺎد ﻏﻴﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آن را ﺑﮕﺸﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺎرن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫داود ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ اﺣﻨﻒ ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻨﺪان ﻓـﺘﺢ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻛﺮدهاى ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﻓﺎرس و ﻛﺮﻣﺎن و ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﺳﺎن را ﮔﺸﻮدهاى‪«.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﭙﺎﺳﺪارى ﺧﺪا از اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﺮم ﺷﻮم و آﻫﻨﮓ ﻋﻤﺮه ﻛﻨﻢ‪ «.‬و از ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺖ‬
‫و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﻋﺜﻤﺎن رﺳﻴﺪ وى را ﺑﺮ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ از ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻼﻣﺖ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﻬﺘـﺮ ﺑـﻮد اﻳـﻦ ﻛـﺎر را از‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﺣﺮام ﻣﻰﺑﻨﺪﻧﺪ ﻛﺮده ﺑﻮدى‪«.‬‬
‫‪333‬‬ ‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺳﻜﻦ ﺑﻦ ﻗﺘﺎده ﻋﺮﻳﻨﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ را در ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد و ﺑﺴﺎل ﺳـﻰ‬
‫و دوم از آﻧﺠﺎ در آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻗﺎرون ﮔﺮوﻫﻰ ﺑﺴﻴﺎر از ﻧﺎﺣﻴﻪ دو ﻃﺒﺲ و ﻣﺮدم ﺑﺎدﻏﻴﺲ و ﻫﺮات و ﻗﻬﺴﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑـﺎ‬
‫ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻛﺲ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬راى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ وﻻﻳﺖ‬
‫را رﻫﺎ ﻛﻨﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻣﻴﺮ آﻧﻢ و دﺳﺘﻮر اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﺧﺮاﺳـﺎن ﺟﻨﮕـﻰ ﺑـﻮد ﻣـﻦ اﻣﻴـﺮ آن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ« و ﻧﺎﻣﻪاى را ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد در آورد و ﻗﻴﺲ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﺎ او در اﻓﺘﺪ‪ ،‬وﻻﻳﺖ را ﺑﺎ او ﮔﺬاﺷـﺖ و ﭘـﻴﺶ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ آﻣﺪ ﻛﻪ او را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻻﻳﺖ را در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ رﻫﺎ ﻛﺮدى و آﻣﺪى؟«‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺳﺘﻮرى از ﺗﻮ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آورد‪«.‬‬
‫ﻣﺎدر اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻳﻚ وﻻﻳﺖ ﻣﮕﺬار ﻛﻪ ﺑﺮ وى ﺑﺸﻮرد‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﺳﻮى ﻗﺎرن رﻓﺖ و ﺑﻤﺮدم ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﺮﺑﻰ ﻫﻤـﺮاه ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و ﭼـﻮن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اردوى ﻗﺎرن رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﻛﺪاﻣﺘﺎن ﻛﻬﻨﻪاى از ﭘﻨﺒﻪ ﻳﺎ ﭘﺸﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻴـﺰه‬
‫ﺧﻮد ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﺮﺑﻰ‪ ،‬روﻏﻦ ﻳﺎ روﻏﻦ زﻳﺘﻮن ﻳﺎ ﭘﻴﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺎﻟﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺖ و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺷﺸﺼـﺪ ﻛـﺲ را ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮد از دﻧﺒﺎل ﺑﺮﻓﺖ و ﻛﺴﺎن را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ آﺗﺶ ﺑﻪ ﻧﻴﺰهﻫﺎ زدﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻳـﻚ از آﺗـﺶ‬
‫دﻳﮕﺮى ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻰ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﭙﺎه وى را ﺑﺎردوﮔﺎه ﻗﺎرن رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن اردو در اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻣـﺮدم دﻫﺸـﺖ زده‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﺷﺒﻴﺨﻮن در اﻣﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﻫﻢ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺎزم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷـﺪ و ﺷـﻌﻠﻪﻫـﺎ را از ﭼـﭗ و‬
‫راﺳﺖ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ و ﭘﺲ ﻣﻰرﻓﺖ و ﺑﺎﻻ و زﻳﺮ ﻣﻰﺷﺪ و ﻛﺲ را ﻧﻤﻰدﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻮل اﻓﺘﺎدﻧﺪ و‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺠﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻦ ﺧﺎزم ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در رﺳﻴﺪ و ﻗﺎرن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و دﺷﻤﻦ ﻫﺰﻳﻤﺖ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻔﺘﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﻴﺮان ﺑﻨـﻰ‬
‫ﺗﻤﻴﻢ ﻣﺎدر ﺻﻠﺖ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ از اﺳﻴﺮان ﺳﭙﺎه ﻗﺎرن ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﻣﺎدر زﻳﺎد ﺑﻦ رﺑﻴﻊ و ﻣﺎدر اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻋﻮن ﺑﻦ ﻋﻮن‬
‫ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺧﺎزم اردوﮔﺎه ﻗﺎرن را ﺑﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ در آن ﺑﻮد ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻮﺷـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ و او را ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و آﻧﺠﺎ ﺑﺒﻮد ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﺴﺮ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺑﺼﺮه آﻣـﺪ و در ﺟﻨـﮓ‬
‫اﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﺒﻴﻞ ﺑﺎ وى ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﺧﺰاﻋﻰ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎرن ﮔﺮوﻫﻰ ﻓﺮاوان ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛـﺎر‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺸﻢ ﺑﻪ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺧﺎزم ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺒﻮﻫﻰ ﻛﻪ ﺳﻮى‬
‫ﻣﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎب ﻧﺪارى‪ ،‬ﭘﻴﺶ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رو و ﻛﺜﺮت ﺳﭙﺎﻫﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎ وى ﺑﮕـﻮى‪ .‬ﻣـﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﻰﻣﺎﻧﻴﻢ و وﻗﺖ ﻣﻰﮔﺬراﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻳﻰ و ﻛﻤﻚ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‬ ‫‪334‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻫﻴﺜﻢ روان ﺷﺪ و ﭼﻮن دور رﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺎزم دﺳﺘﻮرى ﻧﺸﺎن داد و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ«‪ .‬و ﺳﻮى ﻗﺎرن رﻓﺖ و ﺑﺮ او ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺧﺒﺮ ﻓﺘﺢ را ﺑﺮاى اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻮﺷﺖ و اﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ‬
‫او را در ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ آن ﻛﺴﺎن از ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻛـﻪ ﺻـﻠﺢ ﻧﻜـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻏـﺰا‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻛﺲ ﻋﻘﺒﺪار ﺑﺠﺎ ﻣﻰﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪ رخ داد‪.‬‬

‫‪http://bertrandrussell.mihanblog.com‬‬

‫‪E mail:‬‬
‫‪Farhad_1984@ymail.com‬‬

‫از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﭘﻮزش ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ و ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪم ﺑﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺎ را در اراﺋﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎري دﻫﻴﺪ‪.‬‬