WWW.AEL.

AF
‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪11 .......................................................................‬‬ ‫‪.I‬‬

‫‪log‬‬
‫واج ‪11 ................................................................................‬‬ ‫‪-1‬‬
‫واﮐﻪ ‪12 ..............................................................................‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮان ‪12 ...........................................................................‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﭘﺎره ﻫﺎي ﺳﺨﻦ ‪12 ....................................................................‬‬ ‫‪-4‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ .1‬اﺳﻢ‬
‫‪ .2‬ﻓﻌﻞ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ .3‬ﺿﻤﯿﺮ‬
‫‪ .4‬ﺻﻔﺖ‬
‫‪ .5‬ﻗﯿﺪ‬
‫‪r‬‬
‫‪ .6‬ﺣﺮف‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ‪46 .............................................................................‬‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻋﻨﻮان ‪51 .............................................................................‬‬ ‫‪-6‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎري ‪51 .................................................................‬‬ ‫‪-7‬‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺎ ‪52 ..........................................................................‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪ud‬‬

‫آراﯾﻪ ﻫﺎي ادﺑﯽ ‪54 ........................................................................‬‬ ‫‪.II‬‬

‫آراﯾﻪ ﻫﺎي ﻟﻔﻈﯽ ‪55 ..................................................................‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪mo‬‬

‫واج آراﯾﯽ )ﻧﻐﻤﻪ ﺣﺮوف(‬ ‫‪.1‬‬

‫ﺳﺠﻊ‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺗﺮﺻﯿﻊ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺟﻨﺎس‬ ‫‪.4‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪- 2‬آراﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ‪60 ..................................................................‬‬

‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻈﯿﺮ‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺗﻀﺎد‬ ‫‪-2‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻧﻤﺎ‬ ‫‪-3‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻟﻒ و ﻧﺸﺮ‬ ‫‪-4‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﻠﻤﯿﺢ‬ ‫‪-5‬‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦ‬ ‫‪-6‬‬

‫‪log‬‬
‫اﻏﺮاق‬ ‫‪-7‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺗﻌﺪﯾﻞ‬ ‫‪-8‬‬
‫ﻣﺜﻞ‬ ‫‪-9‬‬
‫‪ - 10‬ﺗﻤﺜﯿﻞ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 11‬اﺳﻠﻮب ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ - 12‬اﯾﻬﺎم‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 13‬ﺗﺸﺒﯿﻪ‬
‫‪ - 14‬ﻣﺠﺎز‬
‫‪ - 15‬اﺳﺘﻌﺎره‬
‫‪r‬‬
‫‪ - 16‬ﮐﻨﺎﯾﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 17‬ﺗﺸﺨﯿﺺ)اﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎﯾﯽ(‬
‫‪ - 18‬ﺣﺲ آﻣﯿﺰي‬
‫ﺷﻌﺮ ‪70 ..................................................................................‬‬ ‫‪.III‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺷﻌﺮ ‪70 ......................................................‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﻮﯾﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻤﺘﺎز ﺷﻌﺮ ‪71 ............................................‬‬ ‫‪(2‬‬

‫ﺷﻌﺮ وﻧﻈﻢ ‪71 ...................................................................‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﯿﺖ ‪72 .........................................................................‬‬ ‫‪(4‬‬

‫ﺑﯿﺖ ﻣﺼﺮع‬ ‫‪.1‬‬
‫اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪72 ..........................................................‬‬ ‫‪(5‬‬
‫‪ - 1‬اﻟﻒ( ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪73 .........................................................‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 1‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪73 .............................................‬‬

‫‪- 2‬اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪75 ................................................‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي‬ ‫‪.1‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻗﺼﯿﺪه‬ ‫‪.2‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﻏﺰل‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺴﻤﻂ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻣﺴﺘﺰاد‬ ‫‪.5‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ .6‬ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﻨﺪ‬
‫‪ .7‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ‬ ‫‪.8‬‬
‫رﺑﺎﻋﯽ‬ ‫‪.9‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ .10‬دوﺑﯿﺘﯽ‬
‫‪ .11‬ﺗﮏ ﺑﯿﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ .12‬ﭼﻬﺎر ﭘﺎره‬
‫ﺳﺒﮏ ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪92 .............................................‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي‬ ‫‪.1‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ .3‬ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ‬
‫‪ .4‬ﺳﺒﮏ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ وﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎ در ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪105 ................................‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺗﺼﻮف و ﺷﻌﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‬ ‫‪.2‬‬

‫‪ .3‬ﺗﻐﺰل‬
‫‪mo‬‬

‫‪ .4‬ﺷﻌﺮ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮا‬

‫‪- 2‬ب( ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪129 ..................................................................‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻤﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ‪129 ..............................................‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﯽ ‪130 .....................................................‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﮕﺎه ﻧﻮ ‪130 ..................................................................‬‬ ‫‪-3‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪131 ............................ .................‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ‬ ‫‪.1‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ‬ ‫‪.2‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ .4‬ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ‬
‫‪ .5‬ﺷﻌﺮ ﻧﺎب‬

‫‪log‬‬
‫‪ .6‬ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان‬
‫‪ .7‬ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ﺷﺼﺖ و ﻣﻮج ﺳﻮم‬
‫‪ .8‬ﺷﻌﺮ ﻫﺎي ﻧﮕﺎره اي‬
‫ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ي ﻫﻔﺘﺎد‬ ‫‪.9‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ .10‬ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن‬
‫‪ .11‬ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫‪ (6‬ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ‪149 .......................................................................‬‬
‫‪ - 1‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ‪149 ...........................................‬‬
‫ﺳﻮﻧﺖ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻫﺎﯾﮑﻮ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ .3‬ﻏﺰل‬
‫وﯾﻼﻧﻞ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪- 2‬ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎ و ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﻬﻢ ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ‪154 .......................................‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ‬ ‫‪.2‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ .3‬داداﺋﯿﺴﻢ‬
‫‪ (7‬ﻋﺮوض ‪161 ........ .................................................................‬‬
‫‪ (8‬وزن ﺷﻌﺮ ‪161 ..................................................................... 1‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .1‬وزن ﮐﻤﯽ‬
‫‪ .2‬وزن ﺗﮑﯿﻪ اي‬
‫‪ .3‬وزن آﻫﻨﮕﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ .4‬وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ‬
‫‪ .5‬وزن ﺿﺮﺑﯽ ﻫﺠﺎﯾﯽ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .6‬وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .7‬وزن ﮐﻤﯽ ﯾﺎ ﻋﺮوﺿﯽ‬
‫‪ .8‬وزن ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ .9‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻋﺮوﺿﯽ‬
‫‪ .10‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ‬
‫‪ .11‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫‪.12‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺧﻮدﮐﺎر وزن ﻋﺮوﺿﯽ‬
‫‪ (9‬ﺗﺨﻠﺺ ‪170 ............................................................................‬‬
‫‪ .1‬ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺪﯾﻌﯽ‬
‫‪ .2‬ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﺷﻌﺮي ﺷﺎﻋﺮان‬
‫‪ .3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﻠﺺ ﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان‬
‫‪ (10‬ﻫﺠﻮ ‪173 .............................................................................‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻫﺠﻮ‬
‫‪ .2‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ .3‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ي ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ .4‬اﻧﻮاع ﻫﺠﻮ‬
‫‪ .5‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺠﻮ‬
‫‪ (11‬ﻟﻐﺰ )ﭼﯿﺴﺘﺎن( ‪179 ................... .................................................‬‬
‫‪ .1‬ﭼﯿﺴﺘﺎن در ﻟﻐﺖ و اﺻﻄﻼح‬
‫‪ .2‬اﻧﻮاع ﭼﯿﺴﺘﺎن‬
‫‪ .3‬ﻣﻌﻤﺎ‬
‫‪ .4‬ﺗﻔﺎوت ﭼﯿﺴﺘﺎن و ﻣﻌﻤﺎ‬
‫‪ .5‬واﮔﻮﺷﮏ‬
‫وزن ‪187 ....................................................................... 2‬‬ ‫‪(12‬‬
‫‪ .1‬اﻧﻮاع وزن‬
‫‪ .2‬وزن ﮐﻤﯽ‬
‫‪ .3‬وزن ﺿﺮﺑﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .4‬وزن آﻫﻨﮕﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ .5‬وزن ﻃﻨﯿﻨﯽ‬
‫‪ .6‬وزن ﻋﺪدي‬

‫‪log‬‬
‫‪ .7‬وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ‬
‫‪ .8‬وزن دوري)ﻣﺘﻘﺎرن ﻗﺮﯾﻨﻪ اي(‬
‫ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪190 ...........................................‬‬ ‫‪(13‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪223 ..................................................................‬‬

‫‪nb‬‬
‫درﺑﺎره وﺑﻼ گ ﻣﻨﺠﯽ ﻣﻮﻋﻮد ‪230 ..........................................................‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ud‬‬
‫‪mo‬‬
‫‪nji‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪------------------------------------------‬‬

‫‪log‬‬
‫واج ‪:‬‬
‫واج در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺟﺰء ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن ﺑﺎ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﺰﺋﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬واجﻫﺎ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎي آواﯾﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آﻧﻬﺎ ﺗﮑﻮاژﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺗﮑﻮاژ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ واژه ﻣﯽ دﻫﻨﺪ(‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮐﻠﻤﻪ ))ﻣﺎ(( از دو واج ))م(( )‪ (/m /‬و‬

‫‪sia‬‬ ‫))ا(( )‪ (/ A/‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ٔ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ واﺟﻬﺎ ﻧﺰد ﻫﻤﻪ◌ ﮔﻮﯾﺸﻮران ﯾﮏ زﺑﺎن ﻟﺰوﻣ ًﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫‪r‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﻠﻔﻈﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﺟﻮد دو واج ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ]‪ [w‬و ]‪ [v‬در زﺑﺎن‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ از ﻟﺤﺎظ واجﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻌﺎدلاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻫﯿﭻ دو واژهاي را )ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوت( ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﺗﻨﻬﺎ در ]‪ [w‬و ]‪ [v‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ))و(( را ]‪ [w‬و در ﺑﻘﯿﻪ ]‪ [v‬ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫دو ﺻﺎﻣﺖ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ دو واج ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫دﯾﮕﺮي در ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻔﺘﯽ ﺣﺪاﻗﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ دو‬
‫واج را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺟﻔﺖ ﮐﻤﯿﻨﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ دو واج ))م((‬
‫ٔ‬
‫‪mo‬‬

‫و ))ب(( دو واج ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺟﻔﺖ ﮐﻤﯿﻨﻪ◌ ))ﻣﺎ(( و ))ﺑﺎ(( ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ))م(( ﺑﻪ ))ب(( ﻣﻌﻨﯽ ﺗﮑﻮاژ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ واج ﺑﺎ ﺣﺮف ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮف ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب واج اﺳﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫و واج ﺻﻮرت ﻣﻠﻔﻮظ ﺣﺮف‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ راﺑﻄﻪٔ اﯾﻦ دو ﻟﺰوﻣﺎً ﯾﮏﺑﻪﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ واﺟﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻣﺼﻮتﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﺗﺎه در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺮف ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي وﺟﻮد ﻧﻤﯽ دارد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫‪mo‬‬

‫واجﻫﺎي ـَـِـُ را در ﺧﻂ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ واج ﺑﺎ ﺻﺪاي ))ت(( وﺟﻮد ﻣﯽ دارد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در اﻟﻔﺒﺎي‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ دو ﺣﺮف ت و ط ﯾﮑﺴﺎن )ﺑﻪ ﺻﻮرت ت( ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ‬
‫روﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﻣﻠﻔﻮظ ﮐﻠﻤﻪ و ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪٔ ﺳﺨﻦ‬

‫‪log‬‬
‫دو ﮐﻠﻤﻪٔ ))ﺣﯿﺎت(( و ))ﺣﯿﺎط(( را ﺑﺎز ﻧﻤﯽﺗﻮان داﻧﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺗﺎزي ﮐﻪ از دﺑﯿﺮهٔ‬
‫آن در ﻧﻮﺷﺘﻦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ت و ط ﻧﺸﺎﻧﻪٔ دو واج ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‬
‫از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎزيﮔﻮﯾﺎن ))ﺣﯿﺎط(( و ))ﺣﯿﺎت(( را ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪاي از زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ واﺟﻬﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد واج ﺷﻨﺎﺳﯽاﺳﺖ‪.‬‬

‫واﮐﻪ‪:‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫واﮐﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ و واﮐﻪﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه‬

‫ﻫﻤﺨﻮان ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﺎن‪ :‬اﻧﺴﺪادي‪ ،‬ﺧﯿﺸﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻟﺮزﺷﯽ‪ ،‬زﻧﺸﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺸﯽ ﮐﻨﺎري‪،‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ واﮐﻪ اي‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ واﮐﻪ ﮐﻨﺎري‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس‪ :‬دوﻟﺒﯽ‪ ،‬ﻟﺐ و دﻧﺪاﻧﯽ‪ ،‬دﻧﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﻟﺜﻮي‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﻟﺜﻮي‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺮم ﮐﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻼزي‪ ،‬ﺣﻠﻘﯽ‪ ،‬ﭼﺎﮐﻨﺎﯾﯽ‬
‫‪------------------------------‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺎرهﻫﺎي ﺳﺨﻦ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﭘﺎرهﻫﺎي ﺳﺨﻦ )ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ (parts of speech :‬ﯾﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي دﺳﺘﻮري )ﺑﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ (grammatical categories :‬ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي از دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي واژهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ واژهﻫﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﮐﺸﯿﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و او واژهﻫﺎ را ﺑﻪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﺸﺖ ﮔﺮوه اﺳﻢ‪ ،‬ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬ﻗﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﻬﺸﺖ]ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ[‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪواژه و ﺣﺮف ﻧﺪا ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮد و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻋﻨﻮان ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ آن‬

‫‪log‬‬
‫اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﻣﺮوزي ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎرهﻫﺎي ﺳﺨﻦ از اﺻﻄﻼح‬
‫ردهﻫﺎي واژﮔﺎﻧﯽ ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ زﯾﺮﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﺑﻄﻮر‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺜﺎل اﺳﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﺮد ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-‬اﺳﻢ ‪:‬‬

‫ﺧﺎﺻﻖﻰ را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻰ دﻫﺪ;‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫اﺳﻢ ﮐﻠﻤﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارد; زﻣﺎن‬
‫ﺑﺮاى ﻧﺎﻣﯿﺪن ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﻤﻰ = اﺳﻢ ‪ +‬واﺑﺴﺘﻪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﻤﻰ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻮﺻﻮف ‪ +‬ﺻﻔﺖ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻀﺎف ‪ +‬ﻣﻀﺎف‪ ‬اﻟﯿﻪ‪.‬‬

‫‪ --‬ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت اﺳﻢ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ - 1‬اﺳﻢ ﻣﺸﺘﻖ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺖ آن‪ ،‬ﺑﻦ ﻓﻌﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ ) :‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪+‬ش= آراﻣﺶ(‬

‫)ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آراﻣﺶ ﯾﺎﻓﺘﻢ‪(.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 2‬اﺳﻢ ﺟﺎﻣﺪ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﺶ ﺑﻦ ﻓﻌﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬ﮔﻼب‪/‬ﮐﺘﺎب‪/‬رﺧﺴﺎر‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 3‬اﺳﻢ ﺧﺎص ‪:‬‬
‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮد ﯾﺎاﻓﺮادي ﺧﺎص و ﻣﻌﯿﻦ دﻻﻟﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ‪/‬ﺧﺰر‬

‫‪log‬‬
‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﯾﺎ ﺷﯽ اﺷﺎره دارد و ﻫﻤﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﻓﺮزام(‪) ،‬ﺑﯿﺴﺘﻮن(‪) ،‬اﯾﺮان((‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﻢﻫﺎي ﺧﺎص را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ ----‬اﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﺳﻬﺮاب(‪) ،‬ﻣﻬﺘﺎب(‬

‫‪sia‬‬
‫‪ ----‬اﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص ﺣﯿﻮانﻫﺎ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )رﺧﺶ(‪) ،‬ﺷﺒﺪﯾﺰ(‬
‫‪ ----‬اﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ )آﺳﯿﺎ(‪) ،‬اﯾﺮان(‪) ،‬اﻫﻮاز(‬
‫‪ ----‬اﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )اﻧﺠﯿﻞ(‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫)ﺗﺨﺖ ﻃﺎووس(‪) ،‬ﮐﻮه ﻧﻮر(‬
‫‪.pe‬‬

‫اﺳﻢ ﺧﺎص را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آن ﻣﺜﺎل ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫و ﻧﻮع ﺑﺎﺷﺪ ‪ :‬اﯾﺮان در ﮐﻨﺎر ﻓﺮدوﺳﯽﻫﺎ و ﺳﻌﺪيﻫﺎ و ﺣﺎﻓﻆﻫﺎ ﭘﺮورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻫﻤﺎن ﻓﺮدوﺳﯽ و ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺖ و در ﺣﮑﻢ اﺳﻢ ﻋﺎم‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻦ در ادﺑﯿ‪‬ﺎت‪‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫)ﻋﻄﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﮔﺎوان در اﯾﻦ وادي ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮﯾﺪوﻧﺎن زِ ره ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺮاﻧﻨﺪ‬

‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري(‬
‫ﮐﻪ ز ﻋﺪو ﺧﻮﺑﺎن در آﺗﺶ ﻣﯽزﯾﻨﺪ‬ ‫ﯾﻮﺳﻔﺎن از رﺷﮏ‪ ‬زﺷﺘﺎن ﻣﺨﻔﯽ اﻧﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫)ﻣﻮﻟﻮي(‬

‫‪ - 4‬اﺳﻢ ﻋﺎم ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﮔﺮوه ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬درﯾﺎ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد و اﺷﯿﺎء و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﮐﺘﺎب(‪) ،‬ﻣﺮد((‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 5‬اﺳﻢ ﺳﺎده ‪:‬‬
‫اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ داراى داراي ﯾﮏ ﺑﺨﺶ و ﻧﺘﻮان آن را ﺑﻪ دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽدار ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬ﻧﺎم ‪ -‬اﻧﺴﺎن‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 6‬اﺳﻢ ﻣﺮﮐّﺐ ‪:‬‬
‫اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮردارى از ﻣﻔﻬﻮم واﺣﺪ‪ ،‬داراى ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﺎدار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬روزﮔﺎر ‪ -‬ﮐﺘﺒﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺪان‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ - 7‬اﺳﻢ ﻧﮑﺮه ‪:‬‬

‫اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ ﺷﯽء ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺷﺎره ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬زﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ----‬ﻋﻼﺋﻢ اﺳﻢ ﻧﮑﺮه ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫* "ي" در اﻧﺘﻬﺎي اﺳﻢ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻧﯽ را ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻢ‪(.‬‬

‫* "ﯾﮏ" در اول اﺳﻢ )ﯾﮏ ﻣﺪاد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه(‬
‫* اﺳﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻫﺎي ﻣﺒﻬﻢ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻫﻤﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺎ را‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ام(‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 8‬اﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺷﻨﻮﻧﺪه ﯾﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ از‬

‫‪.ir‬‬
‫ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ ----‬اﻧﻮاع اﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ ‪:‬‬
‫* ﺗﻤﺎم اﺳﻢﻫﺎي ﺧﺎص )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﻬﺪ ‪ -‬ﻣﺮﯾﺦ(‬
‫* ﻣﻮﺻﻮف ﺻﻔﺎت اﺷﺎره )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ(‬

‫‪nb‬‬
‫* اﺳﻢ ﺟﻨﺲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ درﻧﺪه اﺳﺖ (‬
‫* اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪاي ﻣﻀﺎف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ(‬

‫‪ - 9‬اﺳﻢ ﻣﻔﺮد ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺎ ﻣﻔﻬﻮم دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬ﻓﺮش‬

‫‪ - 10‬اﺳﻢ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺎ ﺷﺨﺺ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ داراى‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ )ﻫﺎ ـ ان( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬دروس‪/‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي )ﻫﺎ( و )ان( ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﻠﻔﻆ‬
‫‪mo‬‬

‫و ﺷﯿﻮاﯾﯽ و آﻫﻨﮓ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﻮاﻋﺪي ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫* ﺑﺮاي اﺳﻢﻫﺎي ﻣﻌﻨﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪ )ﻫﺎ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ )ﮔﻨﺎه( در‬
‫‪nji‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫* ﻏﺎﻟﺒﺎً‪ ،‬اﺳﻢ ﺟﻤﺎدات را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ )ﻫﺎ( ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫* اﺳﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﺎﻧﻮران ﺑﺎ )ان( ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ )ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ( ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺜﺘﻨﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫* اﺳﻢ رﺳﺘﻨﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد )درﺧﺘﺎن‪ ،‬درﺧﺖ ﻫﺎ(‬

‫‪.ir‬‬
‫* در زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﺑﻪ )ا( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدا‪ ،‬ﭘﺴﺮا‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺎ‬

‫‪log‬‬
‫‪ ----‬ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﺟﻤﻊ ‪:‬‬
‫* )ﻫﺎ(‬
‫* )ان(‬

‫‪nb‬‬
‫* اﺳﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﻣﮑﺴﺮ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫* )ات( ﺑﺮاي اﺳﻢﻫﺎي ﻣﻮﻧﺚ ﻋﺮﺑﯽ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﺳﻢﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آن را‬
‫ﻣﺬﻣﻮم ﻣﯽ داﻧﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮاﯾﺸﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت‪ ،‬ﺳﻔﺎرﺷﺎت(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﮐﻠﻤﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺣﺮف اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻢﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ )اﺛﺮات(‪) ،‬ﺧﻄﺮات( و )ﻧﻈﺮات( ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫* ) ‪-‬ون( و )ﯾﻦ( ﺑﺮاي اﺳﻢﻫﺎي ﻣﺬﮐﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫دﺳﺘﻮرﻧﻮﯾﺴﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از آن از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻊ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫* )ﺟﺎت( ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ )ااﻟﻒ(‪) ،‬ﯾﺎ(‪) ،‬واو( و )ﻫﺎي( ﺑﯿﺎن‬

‫ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﺳﺒﺰﯾﺠﺎت(‪) ،‬ﻣﺮﺑﺎﺟﺎت(‬
‫)ادوﯾﻪ ﺟﺎت(‪ ،‬ﮐﻪ در اﮐﺜﺮ ﻣﻮارد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺟﻨﺲ و ﻧﻮع‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از اﺳﻢﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﻣﺮدم((‪)) ،‬دﺳﺘﻪ(( و ))ﻟﺸﮑﺮ((‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺳﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﺳﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺖ‬
‫و اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻊﻫﺎي ﻣﮑﺴﺮ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫* در ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﻠﻔﻮظ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ در ﺟﻤﻊ ﻫﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺎن‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد ‪ :‬ﺑﻨﺪه ‪ <-‬ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺸﻨﻪ ‪ <-‬ﺗﺸﻨﮕﺎن‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫* ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ اﻟﻒ ﯾﺎ واو ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ان ﻋﻤﻮﻣﺎً ﭘﯿﺶ از‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﯾﮏ ي اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد ‪ :‬داﻧﺎ ‪ <-‬داﻧﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕﺠﻮ ‪ <-‬ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺨﺘﻮم ﺑﻪ واو اﯾﻦ ﮐﺎر ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﻫﻨﺪوان‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺎزوان‪ ،‬اﺑﺮوان‬

‫‪ - 11‬اﺳﻢ ذات ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧﺎرج از ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ دﯾﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪:‬ﺻﻨﺪﻟﯽ ‪ -‬ﻣﯿﺰ ‪-‬ﮔﻞ‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ - 12‬اﺳﻢ ﻣﻌﻨﯽ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺧﺎرج از ذﻫﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد و وﺟﻮد آن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫وﺟﻮد و ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬ﺳﺮﻋﺖ ‪ -‬دﻻوري ‪-‬ﻫﻮش‬

‫‪ --‬اﻧﻮاع اﺳﻢ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬اﺳﻢ ﻣﺼﺪر ‪:‬‬

‫اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺼﺪر را ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻰ آن ﮐﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮد داراى ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺼﺪر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬داﻧﺶ‪/‬ﺳﺘﺎﯾﺶ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺼﺪر ﻫﻤﺎن اﺳﻢ ﻣﺼﺪر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻰ ﺧﺎص از آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬اﺳﻢ‬
‫‪nji‬‬

‫ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ‪ +‬ى; ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺷﺎدى )ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺎد ﺑﻮدن(‪ ،‬ﻣ‪‬ﺮدى )ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ‪‬ﺮد ﺑﻮدن(‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫دﯾﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى ﻣﺸﻬﻮر اﺳﻢ ﻣﺼﺪر از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬ـِ ش‪ :‬داﻧﺶ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .2‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬ﻫﺎى ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ‪ :‬ﮔﺮﯾﻪ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ .3‬ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ‪ +‬آر‪ :‬ﮔﻔﺘﺎر‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬آن‪ :‬ﺣﻨﺎﺑﻨﺪان‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ .5‬اﺳﻢ ‪ +‬آن‪ :‬ﭼﺮاﻏﺎن‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع‪ :‬دو‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ‪ +‬و ‪ +‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 2‬اﺳﻢ ﻣﺼﻐﺮ ‪:‬‬
‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺧﺮدي و ﮐﻮﭼﮑﯽ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮع ﺑﺮزگﺗﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬اﺳﻢ ﻣﺼﻐﺮ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﺑﺎﻏﭽﻪ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎغ ﮐﻮﭼﮏ‪ .‬اﺳﻢﻫﺎي ﻣﺼﻐﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺴﻮﻧﺪ ))ﭼﻪ(( ﯾﺎ ))َك(( دارﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﯽ از اﺳﻢﻫﺎي ﻣﺼﻐﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﺴﻮﻧﺪ ))و((اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﯾﺎرو((‪ .‬در ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﺼﻐﯿﺮ و ﯾﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ از ))ِه(( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﭘﺴﺮه((‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ - 3‬اﺗﺒﺎع ‪:‬‬
‫اﺗﺒﺎع‪ ،‬واژﻫﺎي ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ ﯾﺎ ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺳﻢ ﯾﺎ‬
‫ﺻﻔﺖ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺄﮐﯿﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﯽ آن اﺳﻢ ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﺑﯿﺎن ﻧﻮﻋﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ))ﺧﺮده ﻣﺮده((‪)) ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﺘﺎب((‪)) ،‬اﺧﻢ و‬

‫ﺗﺨﻢ(( ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ واژه ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪)) :‬ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ(( و‬
‫‪mo‬‬

‫))ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ(( و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن‪.‬‬

‫‪ - 4‬اﺳﻢ آﻟﺖ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻞ و ﻟﻮازم ﮐﺎر اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫اوﻗﺎت ﮐﻪ اﺳﻢ آﻟﺖ وزن ﺧﺎﺻﯽ دارد‪ ،‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﻢ آﻟﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﺎﻣﺪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 5‬اﺳﻢ ﺻﻮت ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﻢ ﺻﻮت‪ ،‬اﺳﻤﯽ ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﺻﻮات ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﻗﺎه ﻗﺎه((‪)) ،‬ﭼﻠﭗ و ﭼﻠﻮپ((‬

‫‪ --‬ﻧﻘﺶ ﻫﺎى اﺳﻢ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻧﻘﺶِ اﺳﻢ ﯾﻌﻨﻰ وﻇﯿﻔﻪ اى ﮐﻪ اﺳﻢ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ در‬
‫داﻧﺶ ﻧﺤﻮ )‪ (Syntax‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ داﻧﺶ ﺻﺮف ﯾﺎ ﺗﮑﻮاژﺷﻨﺎﺳﻰ‬

‫‪nb‬‬
‫)‪ (Morphology‬ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻮع ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﻢ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻧﻬﺎد ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺎر )ﻓﺎﻋﻞ(‪:‬ﻣﺤﻤﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪.pe‬‬
‫ب‪ .‬ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﮐﺎر )ﻧﺎﯾﺐ ﻓﺎﻋﻞ(‪ :‬ﻣﺎه دﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ج‪ .‬داراى ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﺣﺎﻟﺘﻰ )ﻣﺴﻨﺪ‪‬اﻟﯿﻪ( ‪:‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﻫﻮش اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ رﺑﻄﻰ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬اﺻﻔﻬﺎن اﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 3‬ﻣﻔﻌﻮل ‪:‬‬
‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﺮ آن واﻗﻊ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪:‬ﻣﺠﯿﺪ را دﯾﺪم‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ اﻓﻌﺎل ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى‪ ،‬ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺶ از ﺣﺮف‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 4‬ﻣ‪‬ﺘَﻤ‪‬ﻢ )ﻣﻔﻌﻮل ﺑﺎ واﺳﻄﻪ( ‪:‬‬

‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻰ ﻓﻌﻞ را در ﺟﻤﻠﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪:‬ﺣﺴﻦ ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﺶ را در ﮐﻼس ﺑﺎ ﻣﺪاد در دﻓﺘﺮش ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﻢ ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻔﻌﻮﻟﻰ را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و ﻫﻢ ﻓﻌﻞ ﻻزم‪.‬‬
‫وﺟﻮه ﻣﻌﺎﻧ ﻰِ ﻓﻌﻞ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻨﺪ‪ :‬زﻣﺎن‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﻏﺮض و ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﺑﺰار‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ وﻗﻮع ﻓﻌﻞ‪.‬‬
‫ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺸﻬﻮر ‪ :‬از‪،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎ‪ ،‬در‪ ،‬ﺑﺮاى‪ ،‬ﺑﺮ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 5‬ﻗﯿﺪ ‪:‬‬
‫اﺳﻢ ﯾﺎ ﮔﺮوه اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ و ﮔﺎه ﻏﯿﺮِ‬
‫ﻓﻌﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪":‬در ﻫﻤﺎن دﻗﺎﯾﻖ اول ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ‪".‬‬
‫ﻗﯿﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ و ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ - 6‬ﺑ‪‬ﺪ‪‬ل ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺎ ﭘﺲ از اﺳﻢ دﯾﮕﺮ ﻣﻰ آﯾﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫ﻟﻘﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻪ اش را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪):‬ﭘﺪرم ‪...‬ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺰر گ‪ ‬ﺳﺮزﻣﯿﻦِ ﺑ‪‬ﻄﺤﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮﻓﺎن‬
‫‪ud‬‬

‫ﻗﺎﻣﺖ راﺳﺖ ﻣﻰ ﮐﺮد‪(.‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺪل آن را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪ‪‬لٌ ﻣﻨﻪ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻣﺒﺪ‪‬لٌ ﻣﻨﻪ ﻣ‪‬ﺮاد‪‬‬
‫اﺻﻠﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﮔﺎه ﭘﺲ از ﺑﺪل ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 7‬ﻣﻀﺎ ف‪ ‬اﻟﯿﻪ ‪:‬‬

‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻢ دﯾﮕﺮ ﻣﻰ ﭘﯿﻮﻧﺪد ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ را ﺑﻪ آن ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻠﮑﯿ‪‬ﺖ )ﮐﺘﺎبِ رﺿﺎ(‪ ،‬ﺗﺸﺒﯿﻪ )دﻓﺘﺮ ﮔﻞ(‪ ،‬اﺳﺘﻌﺎره )ﮐﺘﺎ بِ ﺟﺪاﯾﻰ(‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص‬
‫)ﮐﺘﺎ بِ درس(‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ )ﮐﺘﺎ بِ ﻣﮑﺎﺳﺐ(‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺟﻨﺲ )ﮐﺘﺎ بِ زر(‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪى )ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪‬‬
‫زﮐﺮﯾ‪‬ﺎ(‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﻀﺎ ف‪ ‬اﻟﯿﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﻀﺎف ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻰ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎه ﻧﯿﺰ ﻣﻀﺎف‪ ‬اﻟﯿﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﻀﺎف ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ آن را اﺿﺎﻓﻪ ﻣ‪‬ﻘﻠﻮب ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻨﺪ;‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺜﻞ‪ :‬ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ )= ﭘﺎﯾﻪ ﮐﻮه(‪ ،‬درﯾﺎ ﮐﻨﺎر )= ﮐﻨﺎرِ درﯾﺎ(اﺳﻤﯽ ﮐﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪":‬ﺑﺮادر! ﺧﻮش آﻣﺪي‪".‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 8‬وﺻﻔﯽ ‪:‬‬
‫اﺳﻤﯽ ﮐﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم و در ﻧﻘﺶ ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪":‬ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎه ‪ ،‬ﮔﻨﺎه اوﺳﺖ‪".‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻓﻌﻞ )ﮐﺎرواژه(‬
‫‪.pe‬‬

‫ﻓﻌﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از ﻣﻌﺎﻧﻰ زﯾﺮ را در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫آﯾﻨﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫• اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرى )ﺣﻤﯿﺪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪(.‬‬

‫• اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﮐﺎرى ) ﻏﺬا ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪(.‬‬
‫‪mo‬‬

‫• رخ دادن ﺣﺎﻟﺘﻰ )ﻫﻮا روﺷﻦ ﺷﺪ‪(.‬‬

‫• ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ )ﻫﻮا روﺷﻦ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫• اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮر ﯾﺎ اﻣﺮى ) ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻨﻮﯾﺲ‪(.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪه ﯾﺎ ﯾﮏ روﯾﺪاد ﯾﺎ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪:‬ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮدن‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﻰ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻓﻌﻞ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ ـ زﻣﺎن ـ ﺷﺨﺺ ـ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﻌﺪاد‪.‬‬

‫اﻓﻌﺎل ﺧﺎص ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﺧﺎص ﻓﻌﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺮف ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺷﺶ ﺳﺎﺧﺖ زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫او‪‬ل ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪ ،‬دو‪‬م ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﺳﻮ‪‬م ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪.‬‬
‫او‪‬ل ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‪ ،‬دو‪‬م ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺳﻮ‪‬م ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎى اﺻﻠﻰ ﻓﻌﻞ‪ :‬ﺑ‪‬ﻦ ‪ +‬ﺷ‪‬ﻨﺎﺳﻪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﻦ ﺟﺰء ﺛﺎﺑﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻰ ﻓﻌﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﻌﻠﻰ‬
‫داراى ﺑ‪‬ﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺟﺰء ﻣﺘﻐﯿ‪‬ﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ و ﺗﻌﺪاد ﻓﻌﻞ را ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ داراى ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻨﯿﺪم‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪى‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ ـ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ ﺑ‪‬ﻦ اﺳﺖ و اﺟﺰاى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑ‪‬ﻦ ﻣﺎﺿﻰ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻦ ﻣﻀﺎرع‪.‬‬
‫ﺑ‪‬ﻦ ﻣﺎﺿﻰ در ﻓﻌﻞ ﻫﺎى ﻣﺎﺿﻰ و ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻰ از اﺳﻢ ﻫﺎ و ﺻﻔﺖ ﻫﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬آﻣﺪى‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬آﻣﺪن‬

‫ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع در ﻓﻌﻞ ﻫﺎى ﻣﻀﺎرع و اَﻣﺮ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻰ از اﺳﻢ ﻫﺎ و ﺻﻔﺖ ﻫﺎ وﺟﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﯽ رود‪ ،‬رو‪ ،‬روش‪.‬‬
‫از ﺑ‪‬ﻦ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﻤﻰ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﻰ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ را‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى اﺳﻤﻰ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﻰ از ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ‪ :‬ﺧﺮﯾﺪار‪ ،‬ﺧﻮرده‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر‪ ،‬دوﯾﺪن‪،‬‬

‫دﯾﺪﺑﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮآورد‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺮرﺳﯿﺪ‪ ،‬زد و ﺧﻮرد‪ ،‬ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى اﺳﻤﻰ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﻰ از ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع‪ :‬دوﻧﺪه‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫آﺷﻮﺑﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮش‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺧﻮراك‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻨﺎك‪ ،‬ﮐﺸﺎﮐﺶ‪ ،‬ﺳﻮز و ﮔﺪاز‪،‬‬
‫ﭘﻨﺪار‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺼﺪر اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻌﻨﺎ را دارد و از ﺳﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮ )زﻣﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد( ﺑﻰ ﻧﺼﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺼﺪر ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ‪ +‬ـَ ن‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﻌﻞ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ اﺻﻠﻰ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪- 1 :‬ﻣﺎﺿﻰ‪- 2 ،‬‬
‫ﻣﻀﺎرع‪- 3 ،‬ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ‪- 4 ،‬اَﻣﺮ‪.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ - 1‬ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﻰ ‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ آﻏﺎز اﻧﺠﺎم ﻣﻌﻨﺎى ﻓﻌﻞ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﻧﻮاع ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿﻰ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻄﻠﻖ ﯾﺎ ﺳﺎده ‪) :‬ﻧﻮﺷﺘﻢ – ﻧﻮﺷﺘﯽ – ﻧﻮﺷﺖ – ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ – ﻧﻮﺷﺘﯿﺪ –‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ(‬
‫‪ -‬اﺳﺘﻤﺮارى ‪ ):‬ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻢ – ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﯽ – ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺖ – ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ – ﻣﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﯿﺪ ‪ -‬ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ(‬

‫‪ -‬ﻧﻘﻠﻰ ‪) :‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ام – ﻧﻮﺷﺘﻪ اي – ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ – ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ – ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﺪ –‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ(‬
‫‪ -‬ﻧﻘﻠﻰ ﻣﺴﺘﻤﺮ‪) :‬ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ام ‪ -‬ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اي ‪ -‬ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ – ﻣﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ – ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﺪ – ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ(‬
‫‪ -‬ﺑﻌﯿﺪ )ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ‪ -‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدي – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ – ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻮدﯾﺪ ‪ -‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ(‬

‫‪ -‬اﻟﺘﺰاﻣﻰ ‪ ):‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪-‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﻨﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ‪- -‬ﺷﻨﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪-‬اﺑﻌﺪ‪):‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده ام – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اي – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده‬

‫‪.ir‬‬
‫اﯾﻢ – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﯾﺪ – ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ(‬
‫‪-‬ﻣﻠﻤﻮس‪ ):‬داﺷﺘﻢ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻢ – داﺷﺘﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﯽ – داﺷﺖ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺖ –‬

‫‪log‬‬
‫داﺷﺘﯿﻢ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ – داﺷﺘﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﯿﺪ –داﺷﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ(‬

‫‪ - 2‬ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎرع ‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ آﻏﺎز ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻌﻨﺎى ﻓﻌﻞ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺣﺎل ﯾﺎ آﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﻧﻮاع ﻓﻌﻞ ﻣﻀﺎرع ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎده‪ ):‬روم – روي – رود – روﯾﻢ – روﯾﺪ – روﻧﺪ (‬
‫‪ -‬ا‪‬ﺧﺒﺎرى ‪ ):‬ﻣﯽ روم – ﻣﯽ روي – ﻣﯽ رود – ﻣﯽ روﯾﻢ – ﻣﯽ روﯾﺪ – ﻣﯽ روﻧﺪ (‬
‫‪ -‬اﻟﺘﺰاﻣﻰ ‪ ):‬ﺑﺮوم – ﺑﺮوي – ﯾﺮود – ﺑﺮوﯾﻢ – ﯾﺮوﯾﺪ – ﯾﺮوﻧﺪ (‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻣﻠﻤﻮس ‪):‬دارم ﻣﯽ ﯾﺮوم – داري ﻣﯿﺮوي – دارد ﻣﯽ رود – دارﯾﻢ ﻣﯽ روﯾﻢ –‬
‫‪.pe‬‬
‫دارﯾﺪ ﻣﯽ روﯾﻢ – دارﻧﺪ ﻣﯽ روﻧﺪ(‬

‫‪ - 3‬ﻓﻌﻞ ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ ‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ آﻏﺎز ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻌﻨﺎى ﻓﻌﻞ‪ ،‬در زﻣﺎن آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪) -‬ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻮﺷﺖ – ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﻮﺷﺖ – ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻮﺷﺖ – ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻮﺷﺖ –‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﻧﻮﺷﺖ – ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻮﺷﺖ (‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 4‬ﻓﻌﻞ اَﻣﺮ‪:‬‬
‫ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎري ﯾﺎﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ را ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪) :‬ﺑﻨﻮﯾﺲ (‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪى ﻓﻌﻞ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ .1‬ﺳﺎده‪) :‬ﻣﻮﻻى ﻣﺎ در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﭼﻮن ﺷﻤﻌﻰ ﻣﻰ ﺗﺎﺑﺪ‪(.‬‬

‫‪ .2‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪى )ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ +‬ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻰ(‪) :‬ﺳﺎل ﻫﺎ دم ﻓﺮو ﺑﺴﺘﻢ‪(.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﻣﺮﮐّﺐ )اﺳﻢ ‪ +‬ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻰ(‪) :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ دﯾﮕﺮ رﻓﺘﺎرش را ﻧﺸﺎن ﻣﻰ‬

‫‪.ir‬‬
‫دﻫﺪ‪(.‬‬
‫‪ .4‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪى ﻣﺮﮐّﺐ )اﺳﻢ ‪ +‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ‪ +‬ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻰ(‪) :‬اﻧﺴﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﭘﯿﺮوز ﺳﺮ ﺑﺮﻣﻰ آورد‪(.‬‬
‫‪ .5‬ﮔﺮوه ﻓﻌﻠﻰ )ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ و اﺳﻢ و ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻰ(‪) :‬در راه ﺧﺪا‬
‫ﻫﺮﮔﺰ از ﭘﺎ ﻧﻨﺸﯿﻦ!(‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪى ﻓﻌﻞ از ﻟﺤﺎظ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪:‬‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ - 1‬ﻻزم‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪) :‬از دﮐﺘﺮ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺎز راﻫﻰ ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد‬
‫‪r‬‬ ‫ﺷﺪم‪(.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل ﻧﯿﺎز دارد‪) :‬او دﻧﺪاﻧﻬﺎﯾﺶ را ﻣﺴﻮاك ﻣﯽ ﮐﺮد‪(.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 3‬دو وﺟﻬﻰ‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻻزم و ﮔﺎه ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود‪) :‬اى دل! اﮔﺮ ﻣﻰ‬
‫ﺷﮑﻨﻰ ﺑﯿﺼﺪا ﺑﺸﮑﻦ‪) (.‬وﺟﻪ ﻻزم(‬
‫‪mo‬‬

‫)ﻫﺮﮔﺰ دﻟﻰ را ﻧﺸﮑﻦ‪) (.‬وﺟﻪ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى(‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻓﻌﻞ از ﻟﺤﺎظ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﺎﻋﻞ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﻌﻠﻮم ‪:‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻓﻌﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻬﺎدش ﻓﺎﻋﻞِ آن ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺎﻋﻞ آن ﻣﻌﻠﻮم‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ﺷﺎﮔﺮدان آﻣﺪﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺠﻬﻮل ‪:‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻓﻌﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻬﺎد در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻔﻌﻮلِ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻌﻞ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺘﻌﺪي اﺳﺖ ‪-‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺘﻌﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻋﻞ آن‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل‪:‬‬
‫ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ از ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻌﺪ‪‬ى ‪ +‬ﻫﺎى ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ ‪ +‬ﻓﻌﻞ ﻣﻌﯿﻦ از ﻣﺼﺪرِ )ﺷﺪن(‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫ‪‬ﺮ ﻓﻌﻞ و ﺳﺎﺧ ﺖ‪ ‬آن‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺧﻮرد ‪ +‬ه ‪ +‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ= ﺧﻮرده‬

‫‪sia‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻧﮕﺎرﺷﻰ‪ :‬ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫ﻫﺮ دﻟﯿﻞ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺎﻋﻞ را ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎزد‪ .‬ﯾﺎ ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪)-‬ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪(.‬‬

‫اﻓﻌﺎل ﻏﯿﺮ ﺧﺎص ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫اﻓﻌﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺎﻣﻠﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آوردن ﮐﻠﻤﻪ اي‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﻌﻞ ﻣﻌﯿﻦ ‪:‬‬

‫ﻓﻌﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد داراى ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎﺻ‪‬ﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻓﻌﺎل را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻓﻌﻞ ﻫﺎى ﻣﻌﯿﻦ ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد از اﯾﻦ ﻣﺼﺪرﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اَﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻮدن‪ ،‬ﺷﺪن‪،‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪن‪ ،‬ﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬داﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬وﻇﯿﻔﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﻌﻞ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫از ﻣﺼﺪر ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻌﻞ ﻣﺴﺘﻘﺒﻞ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫از ﻣﺼﺪر ﺑﻮدن‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻌﻞ ﻫﺎى ﺑﻌﯿﺪ و اﻟﺘﺰاﻣﻰ‪.‬‬
‫از ﻣﺼﺪر اَﺳﺘﻦ‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻌﻞ ﻧﻘﻠﻰ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫از ﻣﺼﺪر ﺷﺪن‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﻬﻮل‪.‬‬

‫ﻓﻌﻞ رﺑﻄﻰ ‪:‬‬

‫ﻓﻌﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ داراى ﻓﺎﻋﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻨَﺪ‪‬اﻟﯿﻪ )ﻧﻬﺎد( و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺴﻨَﺪ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫)ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬آﺷﻔﺘﻪ و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻫﺎى رﺑﻄﻰ از اﯾﻦ ﻣﺼﺪرﻫﺎﯾﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻮدن‪ ،‬ﺷﺪن‪ ،‬ﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺪن‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻰ از اﻓﻌﺎل ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮔﺎﻫﯽ ﺧﺎص‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ رﺑﻄﻰ‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻓﻌﻞ ‪:‬اﺳﺖ‬
‫‪.pe‬‬

‫ـ ﺧﺎص‪ :‬ﯾﺎد ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﺎ اﺳﺖ )= وﺟﻮد دارد‪(.‬‬

‫ـ ﻣﻌﯿﻦ‪ :‬ﯾﺎد ﺷﻤﺎ در ﻫﺮ ﺟﺎ ﺷﻮري ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ـ رﺑﻄﻰ‪ :‬ﯾﺎد ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻮاره زﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪--------------------------------------------------------‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮ ‪:‬‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻢ او را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫واژه دﯾﮕﺮي ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺎي ﻧﺎﻣﻮاژه )اﺳﻢ( را ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫))ﭘﺮوﯾﺰ را دﯾﺪم و ﺑﻪ ﭘﺮوﯾﺰ ﮔﻔﺘﻢ(( ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ))ﭘﺮوﯾﺰ را دﯾﺪم و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ((‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ واژه ))او(( ﺟﺎي اﺳﻢ ﭘﺮوﯾﺰ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ واژهﻫﺎ را ﮐﻪ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﺳﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ))ﺿﻤﯿﺮ(( )ﯾﺎ ﺟﺎﻧﺎم( و ﭼﻮن ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﺳﻢ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻫﺸﺘﻨﺪ ﺿﻤﯿﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺿﻤﯿﺮ ﮐﻠﻤﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى اﺳﻢ ﻣﻰ ﻧﺸﯿﻨﺪ و ﻧﻘﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻧﺮا ﻣﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ ﺿﻤﯿﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﺟﺎﻧﺸﯿ ﻦِ آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ‬
‫ﮔﺎه ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺪارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﻢ ﺑﺮوز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺮﺟﻊ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻗﺒﻞ از ﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬و ﮔﺎه ﭘﺲ از آن ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي اول ﺷﺨﺺ ))ﻣﻦ(( و ))ﻣﺎ(( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي دوم ﺷﺨﺺ ))ﺗﻮ(( و ))ﺷﻤﺎ(( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺿﻤﺎﯾﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮاي ﺳﻮم ﺷﺨﺺ ))او(( و ))اﯾﺸﺎن(( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ))او(( ﺿﻤﯿﺮ ﺳﻮم ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد ))وي(( ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫)ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ( وي ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ و او ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺘﻮن ﻣﺘﺎﺧﺮ ﭘﻬﻠﻮي اﯾﻦ اﻣﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮ داراى ﻫﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬اﺷﺎره‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻰ‪ ،‬ﻣﺒﻬﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺠ‪‬ﺒﻰ ‪،‬ﺷﻤﺎرﺷﯽ‪،‬ﻣﻠﮑﯽ)اﺧﺘﺼﺎﺻ ﯽ(‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬ﺿﻤﯿﺮ ﺷﺨﺼﻰ ‪:‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮى ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاه ﮔﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺧﻮاه ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ ،‬و ﺧﻮاه‬
‫‪mo‬‬

‫دﯾﮕﺮى‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ دارد‪ :‬ﮔﺴﺴﺘﻪ )ﻣﻨﻔﺼﻞ( و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )ﻣﺘّﺼﻞ(‪.‬‬

‫‪ --‬ﺿﻤﯿﺮ ﺷﺨﺼﻰ ﻣﻨﻔﺼﻞ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارد‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻮ‪ ،‬او‪ ،‬ﻣﺎ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ --‬ﺿﻤﯿﺮ ﺷﺨﺼﻰ ﻣﺘّﺼﻞ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺿﻤﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻰ ﭘﯿﻮﻧﺪد و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪارد‪ :‬م‪ ،‬ت‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ش‪ ،‬ﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺎن‪ ،‬ﺷﺎن‪ .‬اﯾﻦ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ اﺳﻢ و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﻌﻞ و ﺣﺮف ﻣﻰ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪد ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 2‬ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺸﺘﺮك ‪:‬‬
‫ﺿﻤﯿﺮى ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﯾﮏ ﺻﻮرت دارد و ﻣﯿﺎن ﺷﺶ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﺰ در زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره‪ ،‬اﯾﻦ ﺿﻤﯿﺮ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﺎى دادﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ داراى ﻣﻮﺻﻮف‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﺿﻤﯿﺮ اﺷﺎره ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﺿﻤﯿﺮﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺟﻊ آن ﺑﻪ اﺷﺎره ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪:‬آن‪ /‬اﯾﻦ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﺶ ﻣﺜﻞ‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻨﺎن‪ /‬آﻧﻬﺎ‬
‫‪) -‬ﮐﺘﺎب را ﺑﮕﯿﺮ و آﻧﺮا ﺑﺨﻮان‪(.‬‬

‫‪ - 4‬ﺿﻤﯿﺮ ﭘﺮﺳﺸﻰ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫واژه ﻫﺎي ﭘﺮﺳﺸﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ‪).‬ﺑﺪون ﻫﻤﺮاﻫﯽ اﺳﻢ(‪ :‬ﮐﻪ‪/‬‬
‫ﭼﻪ‪/‬ﮐﺪام‪/‬ﮐﯽ‪ /‬ﮐﺠﺎ‪/‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪/‬ﭼﻨﺪ‪/‬ﭼﻘﺪر‬
‫‪mo‬‬

‫‪) -‬ﺗﺎ ﯾﺎر ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺪ و ﻣﯿﻠﺶ ﺑﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬

‫‪ - 5‬ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺒﻬﻢ ‪:‬‬

‫ﻣﯽ‬ ‫دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻣﺒﻬﻤﯽ‬ ‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ‬ ‫واژه‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬ﭼﻨﺪ‪/‬ﻫﻤﻪ‪/‬ﻫﯿﭻ‪/‬ﯾﮑﯽ‪/‬ﻫﺮﮐﻪ‪/‬ﮐﻤﯽ‪/‬دﯾﮕﺮي‬
‫‪ ) -‬ﭼﻨﺪ ﻣﻰ ﮔﺮدى ﺑﻪ دور ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ؟(‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 6‬ﺿﻤﯿﺮ ﺗﻌﺠ‪‬ﺒﻰ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﯽ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ‪:‬ﺑﻪ‪ /‬ﭼﻘﺪر‪ /‬وه‪...‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪) -‬وه ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ رزﻣﻨﺪ ﺷﯿﺮﻣﺮدان ﻣﺒﺎرز!(‬

‫‪ - 7‬ﺿﻤﯿﺮﺷﻤﺎرﺷﯽ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻫﻤﺮاﻫﯽ اﺳﻢ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪) -‬ﺣﻤﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﻼس ﭼﻬﺎرم ﻣﯿﺮود‪(.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 8‬ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻠﮑﯽ ‪:‬‬
‫واژه ﻣﺮﮐﺐ "ازآن" اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ "ﻣﺎل"‪"/‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ" را ﻣﯿﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪) -‬ﻣﻦ زان ﺧﻮدم ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻢ‪( .‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﺿﻤﯿﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﻢ در ﺟﻤﻠﻪ داراى ﻧﻘﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪r‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺿﻤﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺎى اﺳﻢ و ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﺑﻌﻀﻰ از ﻧﻘﺶ ﻫﺎى‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺳﻢ را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪----------------------------------------------------------‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺻﻔﺖ ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﮐﻠﻤﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از اﺳﻢ ﻣﻰ آﯾﺪ ‪،‬و آن را‬
‫ﺑﺎ وﯾﮋﮔﻰ ﯾﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻫﻤﺮاه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و درﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﻫﺎى ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﺳﻢ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و ﺻﻔﺖ ﻫﺎى ﭘﺴﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﺟﺎى اﺳﻢ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﮐﺮد اﺳﻢ را ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪):‬آﯾﺎ ﻫﻨﻮز رﯾﺰش ﺑﺎران ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺷﺎداب ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟(‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﻤﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﺎ ﭘﺲ از ﺻﻔﺖ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﺻﻔﺖ‪ ،‬وﯾﮋﮔﻰ آن را ﺑﯿﺎن ﻣﻰ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﻧﺎم دارد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺻﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮم ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫اﻟﻒ( ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﻧﻰ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﻧﻰ وﯾﮋﮔﻰ اﺳﻢ را از ﻧﻈﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ و‬
‫اﻧﻮاع آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﺎده‪ ،‬ﻓﺎﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻣﻔﻌﻮﻟﻰ‪ ،‬ﻧﺴﺒﻰ‪ ،‬ﻟﯿﺎﻗﺖ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ - 1‬ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺳﺎده ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﻧﻰ ﺳﺎده ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﻮﺻﻮف دﻻﻟﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻮاي ﺳﺮد‪ -‬اﺗﺎق ﮔﺮم‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 2‬ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺎرى اﺳﺖ; و ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎﯾﻰ‬
‫دارد از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫ـ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬ـَ ﻧﺪه‪ :‬ﮔﻮﯾﻨﺪه‪/‬ﮔﯿﺮﻧﺪه‬

‫ـ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬آن‪ :‬دﻋﺎﮔﻮﯾﺎن ‪ -‬ﮔﺮﯾﺎن‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺖ را ﺻﻔﺖ ﺣﺎﻟﯿ‪‬ﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫زﯾﺮا ﺑﺮ ﮔﺬرا ﺑﻮدنِ وﺻﻒ دﻻﻟﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ـ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ‪ +‬آ‪ :‬ﺷﻨﻮا ‪ -‬داﻧﺎ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺒ‪‬ﻬﻪ در ﻋﺮﺑﻰ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺎﯾﺪارىِ وﺻﻒ را ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ـ ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ‪ +‬آر‪ :‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ‪ -‬ﺧﺮﯾﺪار‪.‬‬

‫ـ ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ﯾﺎ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ﯾﺎ اﺳﻢ ‪ +‬ﮔﺎر‪ :‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ‪ -‬ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎر ‪ -‬ﯾﺎدﮔﺎر‪.‬‬
‫ـ ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ﯾﺎ ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ﯾﺎ اﺳﻢ ‪ +‬ﮔﺮ‪ :‬ر‪‬ﻓﺘﮕﺮ ‪ -‬ﺗﻮاﻧﮕﺮ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪-‬اﺳﻢ ﯾﺎ ﺑﻦ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺖ اﻣﺮ‪+‬ﮐﺎر‪:‬ﺳﺘﻤﮑﺎر ‪ -‬ﺑﺪﻫﮑﺎر‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ ---‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻢ دارد ‪:‬‬
‫ه ﺑﺎد‬
‫‪ - 1‬ﺣﺎﻟﺖ اﺿﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﺑﻌﺪ ِ ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ :‬ﻓﺰاﯾﻨﺪ ٔ‬

‫‪log‬‬
‫آوردﮔﺎه ﻓﺸﺎﻧﻨﺪهٔ ﺧﻮن ز اﺑﺮ ﺳﯿﺎه‬
‫‪ - 2‬ﺑﺎ ﺗﻘﺪ‪‬م ﺻﻔﺖ و ﺣﺬف ﮐﺴﺮهٔ اﺿﺎﻓﻪ ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﺪار ﻣﺤﻤﻮد ِ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺷﻬﺮ ز‬
‫ﺷﺎدي ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ رﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﻬﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﺎ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﺻﻔﺖ ﺑﺪون آن ﮐﻪ در آن ﺗﻐﯿﯿﺮي رخ دﻫﺪ ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﮔﻔﺖ ﯾﺰدان‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻨﺪه ﺷﺎه ﻣﺮا اﯾﺰد ﭘﺎك داد اﯾﻦ ﮐﻼه‬
‫‪ - 4‬ﺑﺎ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﺻﻔﺖ و ﺣﺬف ﻋﻼﻣﺖ ﺻﻔﺖ ))ﻧﺪه(( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮاﻓﺮاز‪ ،‬ﮔﺮدن ﻓﺮاز ﮐﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﺮﻓﺮازﻧﺪه و ﮔﺮدن ﻓﺮازﻧﺪه ﺑﻮده و اﯾﻦ ﮐﺎر ﻗﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﻌﻮل ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻗﯿﻮد ﻣﺜﻞ ‪ :‬ﺑﯿﺶ‪ ،‬ﮐﻢ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺶ‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫ﭘﺲ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮد ﻋﻼﻣﺖ ﺻﻔﺖ ﺣﺬف ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺜﻞ ‪ :‬ﮐﺎﻣﺠﻮي‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭘﯿﺶ ﮔﻮي‪ ،‬ﮐﻢ ﮔﻮي‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر دان‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮو‪ ،‬ﭘﺲ رو‬

‫ﺻﻔﺎي ﮐﻪ ﺑﻪ ))ان(( ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﮑﺮر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﺻﻔﺖ را از اول ﺣﺬف ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ‪ :‬ﻟﺮزﻟﺮزان‪ ،‬ﺟﻨﺐ ﺟﻨﺒﺎن‪ ،‬ﭘﺮس ﭘﺮﺳﺎن‪ ،‬ﮐﺶ‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﺸﺎن‬

‫‪ - 3‬ﺻﻔﺖ ﻣﻔﻌﻮﻟﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﻣﻔﻌﻮﻟﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف‪ ‬ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻦ ﻣﺎﺿﻰ ‪ +‬ﻫﺎى ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ ‪ +‬ﺷﺪه ‪:‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪/‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 4‬ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﻰ ﻣﻮﺻﻮف ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮى ﻣﺜﻞ ﻣﮑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿ‪‬ﺖ ﻫﺎ و ﺑﺴﯿﺎرى از ﻧﺎم ﻫﺎى ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫رﺿﺎﯾﻰ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﻰ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪---‬ﺳﺎﺧﺖ ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﻰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ ----‬اﺳﻢ ‪ +‬ى ﯾﺎ ﯾﻦ ﯾﺎ ﯾﻨﻪ ﯾﺎ ﻫﺎى ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ ﯾﺎ آﻧﻪ‪ :‬زرﻫﻰ‪ ،‬ﺳﯿﻤﯿﻦ‪ ،‬زرﯾﻨﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺎره‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ ----‬اﺳﻢ ﻋﺮﺑﻰ ‪ +‬آﻧﻰ‪ :‬روﺣﺎﻧﻰ‪ ،‬رﺑ‪‬ﺎﻧﻰ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‪:‬در ﺗﺸﺨﯿﺺ اﻗﺴﺎم ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﻌﻨﻰ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ; زﯾﺮا ﺑﺮﺧﻰ از ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺻﻔﺖ ﻓﺎﻋﻠﻰ دارد‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﺎ ﺻﻔﺖ ﻣﻔﻌﻮﻟﻰ‬
‫‪r‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 5‬ﺻﻔﺖ ﻟﯿﺎﻗﺖ ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻣﻮﺻﻮف را ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪-‬ﻣﺼﺪر ‪+‬ي‪ :‬ﺧﻮردﻧﯽ‪ /‬ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ --‬درﺟﻪ ﻫﺎى ﺻﻔﺖ ﺑﯿﺎﻧﻰ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ .1‬ﺻﻔﺖ ﻣﻄﻠﻖ ‪:‬‬

‫ﺑﺪون ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻮﺻﻮف را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻞ‪:‬ﺧﻮب ‪ /‬ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .2‬ﺻﻔﺖ ﺑﺮﺗﺮ )= ﺗﻔﻀﯿﻠﻰ(‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف در داﺷﺘﻦ ﯾﮏ وﯾﮋﮔﻰ‪ ،‬از ﻣﻮﺻﻮف ﯾﺎ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻮﺻﻮف ﻫﺎى ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ـ و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﻫﺎى داﯾﺮه ﺑﺤﺚ ـ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺻﻔﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬ﻣﺜﻞ‪:‬ﺧﻮﺑﺘﺮ ‪ /‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪. 3‬ﺻﻔﺖ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ )= ﻋﺎﻟﻰ(‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف در داﺷﺘﻦ ﯾﮏ وﯾﮋﮔﻰ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺻﻮف‬
‫ﻫﺎى داﯾﺮه ﺑﺤﺚ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﺗﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺻﻔﺖ ﻣﻰ‬

‫‪log‬‬
‫آﯾﺪ‪.‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺧﻮﺑﺘﺮﯾﻦ ‪/‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‪.‬‬

‫ب( ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﻰ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﻰ ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎره و ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﺻﻮف را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ دوﮔﻮﻧﻪ دارد‪ :‬ﺳﺎده‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺒﻰ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ - 1‬ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﻰ ﺳﺎده ‪:‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﺻﻮف را ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ ‪.....-‬ﺑﯿﺴﺖ‪....‬‬

‫‪ - 2‬ﺻﻔﺖ ﺷﻤﺎرﺷﻰ ﺗﺮﺗﯿﺒﻰ ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫‪ :‬ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮﺻﻮف را ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ و ﺳﺎﺧﺖ آن ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺳﺎده ‪ +‬ـُ م ﯾﺎ ـُ ﻣﯿﻦ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ‪ -‬ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ‪ -‬ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ‬
‫‪ud‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف و ﮔﺎه ﭘﺲ از آن ﻣﻰ آﯾﺪ‬

‫‪mo‬‬

‫ج( ﺻﻔﺖ اﺷﺎره ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺖ اﺷﺎره ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺻﻮف را ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪ :‬اﯾﻦ‪ ،‬آن‪،‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺪر‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﺻﻔﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺻﻔﺖ ﻧﺎم‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ ﻣﻮﺻﻮف ﻫﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻤﯿﺮ اﺷﺎره‬
‫‪mo‬‬

‫اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫"اﯾﻦ ﮔﻞ را از آن ﺑﺎغ ﭼﯿﺪم‪".‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫د( ﺻﻔﺖ ﭘﺮﺳﺸﻰ ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﭘﺮﺳﺸﻰ ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺆاﻟﻰ را درﺑﺎره ﻣﻮﺻﻮف ﺧﻮد ﻣﻄﺮح ﻣﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ‪ ،‬ﮐﺪام‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﻫﻮاز ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ؟‬

‫ه( ﺻﻔﺖ ﻣﺒﻬﻢ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﻣﺒﻬﻢ ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ وﯾﮋﮔﻰ ﻣﻮﺻﻮف را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ‪ ،‬ﻓﻼﻧﻰ‪ ،‬ﻫﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ‪،‬ﻫﺮ ﻫﻤﻪ ‪ ،‬دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫" ﺣﻤﯿﺪ اﻣﺮوز ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺮﯾﺪ‪".‬‬

‫ي( ﺻﻔﺖ ﺗﻌﺠ‪‬ﺒﻰ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺻﻔﺖ ﺗﻌﺠ‪‬ﺒﻰ ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪه درﺑﺎره ﻣﻮﺻﻮف‬

‫اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻘﺪر‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪" :‬ﻋﺠﺐ ﮔﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽ!"‬

‫اﻧﻮاع ﺻﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺖ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﺎده ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺘﻰ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻪ )ﺟﺰءﻫﺎى ﻣﻌﻨﻰ دار( ﯾﺎ )ﺟﺰءﻫﺎى ﻣﻌﻨﻰ دار و‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻌﻨﻰ ﺳﺎز( ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺰرگ ‪ /‬ﮐﻮﭼﮏ ‪ /‬ﺧﻮب‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪- 2‬ﻣﺮﮐّﺐ ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺘﻰ ﮐﻪ از ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﻰ دار ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﻰ دار و ﻣﻌﻨﻰ ﺳﺎز ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺳﻨﮕﺪل‪ ،‬ﺷﺸﻢ‪) ،‬ﺷﺶ ‪ +‬ـُ م( ‪ /‬ﺑﺨﺮد )ﺑـ ‪ +‬ﺧﺮد(‪ /‬ﺧﻮﺑﺮوي")ﺧﻮب‪+‬روي(‬

‫ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎى ﺳﺎزﻧﺪه ﺻﻔﺖ ﻣﺮﮐّﺐ از اﯾﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪ :‬ﺳﺎن‪ ،‬آﺳﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻮن‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺎم‪ ،‬دﯾﺲ‪ ،‬و‪‬ش‪ ،‬ﺳﺎر‪ ،‬ﻣﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎر‪ ،‬وار‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﮔﺮوه وﺻﻔﻰ ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﺻﻔﺘﻰ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻪ و ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺮخ روزﺧﻮر‪ /‬ﺧﻮش آب و رﻧﮓ‪ /‬از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻫﺎﯾﻰ در ﺑﺎره ﮐﺎرﺑﺮد ﺻﻔﺖ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺻﻮف و ﺻﻔﺖ ﮐﺴﺮه ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﮔﺎه اﯾﻦ ﮐﺴﺮه ﺣﺬف ﻣﻰ‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﭘﺪر‪‬ﺑﺰرگ‪ ،‬آدم‪ ‬آﻫﻨﻰ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﻔﺖ ﭘﺴﯿﻦ ﮔﺎه ﭘﯿﺶ از ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻰ آﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮْﻣﺮد‪ ،‬زﯾﺒﺎ ﮔﻞ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪---------------------------------------------------------------‬‬

‫ﻗﯿﺪ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪:‬‬
‫ﻗﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫دﯾﮕﺮ را ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ))ﺑﺎﺑﮏ ﺗﻨﺪ رﻓﺖ((‬
‫ﮐﻪ ﺗﻨﺪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﻌﻞ ))رﻓﺘﻦ(( را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﯿﺪ ﮐﻠﻤﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﻌﻞ و ﮔﺎه ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻘﯿ‪‬ﺪ ﻣﻰ ﺳﺎزد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬در ﺑﺎره آن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻗﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻰ ﻧﻮع اﺳﺖ و از ﻃﺮﻓﻰ ﻧﻘﺶ‪ .‬آن ﺟﺎ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻﺮﻓﻰ ﮐﻠﻤﻪ ﻧﻈﺮ دارﯾﻢ‪ ،‬آن را از ﻧﻮع ﻗﯿﺪ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﻢ و آن ﺟﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺤﻮى ﻣﻰ ﻧﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬آن را داراى ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻗﯿﺪ داراى ﺳﺎﺧﺖ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎى وﯾﮋه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ واژه‬
‫ﻫﺎى ﻋﺮﺑﻰ ﺗﻨﻮﯾﻦ دار ﻣﻌﻤﻮﻻ در زﺑﺎن ﻣﺎ ﻗﯿﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫)اﮔﺮ ﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﻀﯿﻠﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬اﺟﺒﺎراً دﺳﺘﻮر ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده‬

‫‪nb‬‬
‫اﯾﻢ‪(.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ﻧﮕﺎرﺷﻰ‪ :‬در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎى اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬از‬

‫‪sia‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻗﯿﺪﻫﺎى ﺗﻨﻮﯾﻦ دار ﺧﻮددارى ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻨﺪار ﺑﺮﺧﻰ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﯿﺪﻫﺎى ﻋﺮﺑﻰ ﺗﻨﻮﯾﻦ دار ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻓﺰودنِ ﺗﻨﻮﯾﻦ ﺑﻪ واژه ﻫﺎى ﻓﺎرﺳﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻗﯿﺪ ‪:‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ از ﻟﺤﺎظ ﮐﺎرﺑﺮد در ﺟﻤﻠﻪ‬

‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬ﻗﯿﺪ ﻓﻌﻞ ‪:‬‬

‫ﻗﯿﺪي ﮐﻪ ﻓﻌﻞ را از ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺗﮑﺮار‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺄﮐﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺒﯿﻪ و ﻣﻘﺪار ﻣﻘﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ‬

‫‪ - 2‬ﻗﯿﺪ ﺻﻔﺖ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﻗﯿﺪي ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﺻﻔﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ))ﻣﺮد ﺑﺴﯿﺎر داﻧﺎ((‬

‫‪ - 3‬ﻗﯿﺪ ﺑﺮاي ﻗﯿﺪ دﯾﮕﺮ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ﻗﯿﺪ ﻓﻌﻞ را ﻣﻘﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺿﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 4‬ﻗﯿﺪ ﻣﺼﺪر ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻗﯿﺪي ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺼﺪر را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ‪)) .‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ راﻧﺪن در ﺟﺎده‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪((.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﯿﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﺎده ‪:‬‬
‫ﻗﯿﺪي ﮐﻪ ﯾﮏ واژ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮان آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﺰء ﻫﺎي ﻣﻌﻨﯽ داري‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﭘﯿﺮﻣﺮد ‪ ،‬آرام ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪).‬آرام(‬

‫‪ - 2‬ﻣﺮﮐّﺐ ‪:‬‬
‫داراى ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﻰ دار ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از اﺟﺰاى ﻣﻌﻨﻰ دار وﻣﻌﻨﻰ ﺳﺎز ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮروز ﺑﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﻣﯿﺮوم‪) .‬ﻫﺮروز(‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 3‬ﻋﺒﺎرت ﻗﯿﺪي ‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻣﺘﻤﻤﯽ اﺳﺖ )ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻌﺪ از آن(‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 4‬ﻗﯿﺪ ﻣﻮ‪‬ول ‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮد و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫آن ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﺳﺎده ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺐ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﻗﯿﺪي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫))ﮐﻮدك‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎدرش رﻓﺖ(( ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺖ‪)) :‬ﮐﻮدك ﮔﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺎدرش رﻓﺖ‪((.‬‬

‫‪mo‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﻗﯿﺪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺶ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺨﺘﺺ ‪:‬‬
‫ﻗﯿﺪى ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪى دارد و ﻧﻘﺶ دﯾﮕﺮي را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد‪ :‬اﻟﺒﺘّﻪ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫اوﻫﺮﮔﺰ دروغ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪).‬ﻫﺮﮔﺰ(‬

‫‪ - 2‬ﻣﺸﺘﺮك ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﺳﻤﻬﺎ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﻬﺎ ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮ ﮔﺎﻫﯽ در ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪي ﻣﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮب‪ ،‬ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪.‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪).‬ﺷﺐ اﺳﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪ زﻣﺎن دارد‪(.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﻗﯿﺪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻰ و ﮐﺎرﮐﺮد ‪:‬‬

‫‪ .1‬زﻣﺎن‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪....‬‬

‫‪ .2‬ﻣﮑﺎن‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬آﻧﺠﺎ‪....‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻘﺪار‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﮐﻢ ‪،‬زﯾﺎد‪...‬‬

‫‪ .4‬ﺣﺎﻟﺖ‪:‬‬
‫آﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺎن‪،‬ﻧﺎﻻن‪....‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .5‬ﻧﻔﻰ‪:‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ‪،‬اﺻﻼ‪ ،‬ﻫﯿﭻ‪ ،‬ﻧﻪ‪...‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .6‬اﺳﺘﺜﻨﺎ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺰ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻏﯿﺮ‪....‬‬

‫‪ .7‬ﺗﺄﮐﯿﺪ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫آرى‪ ،‬ﺑﻰ ﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬راﺳﺘﻰ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻰ ﭼﻮن و ﭼﺮا‪....‬‬

‫‪.8‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﻪ آراﻣﯽ‪....‬‬

‫‪ .9‬اﺳﺘﻔﻬﺎم‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﺑﺮاى ﭼﻪ‪ ،‬آﯾﺎ‪ ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﮐﻰ‪ ،‬ﭼﺮا‪ ،‬ﭼﻄﻮر‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‪....‬‬

‫‪.10‬ﺗﺎﺳﻒ‪:‬‬
‫اﻓﺴﻮس ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‪....‬‬
‫‪.pe‬‬

‫‪.11‬ﺗﻌﺠﺐ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﻋﺠﺐ‪ ،‬ﻋﺠﺒﺎ‪...‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪.12‬ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ‪ ، ...‬اﮔﺮ‪...‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪--- ---------------------------------------------------‬‬

‫ﺣﺮف ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫ﺣﺮف ﮐﻠﻤﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اى ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ را در ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻧﻮاع ﺣﺮف از ﻧﻈﺮ ﮐﺎرﮐﺮد ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫اﻟﻒ( ﺣﺮف رﺑﻂ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﺎت ﯾﺎ ﮔﺮوه ﮐﻠﻤﺎت ﭘﯿﻮﻧﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣ‪‬ﺮف ر‪‬ﺑﻂ ﯾﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪواژه واژهاي اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ دو واژه را‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﻫﺪ ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪-‬ﺣﺮف رﺑﻂ از ﺟﻬﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪاﺳﺖ‪ :‬ﻣﻔﺮد و ﻣﺮﮐﺐ‪:‬‬
‫ﻋﻠﯽ و ﻣﺤﻤﺪ را در ﻣﺪرﺳﻪ دﯾﺪم‪ ).‬ﻋﻠﯽ – ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬و ﺣﺮف رﺑﻂ(‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ --‬ﺳﺎده ‪:‬‬

‫از ﯾﮏ ﺗﮑﻮاژ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و‪ ،‬اﮔﺮ‪ ،‬ﺗﺎ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬زﯾﺮا‪ ،‬ﮐﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺰ‪ ،‬وﻟﻰ‪ ،‬ﯾﺎ‪ ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻢ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ --‬ﻣﺮﮐّﺐ ‪:‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واژهاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﺣﺮف رﺑﻂ ﯾﺎ ﺣﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺳﺎدهاﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺣﺮف رﺑﻂ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﻗﯿﺪي ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ :‬ﭼﻮن ﮐﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﮐﻪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬آنﺟﺎ ﮐﻪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ‪ ،‬از آن ﺟﺎ ﮐﻪ‪،‬‬
‫از آنﮐﻪ‪ ،‬از اﯾﻦ روي‪ ،‬از ﺑﺲ‪ ،‬از ﺑﺲ ﮐﻪ‪ ،‬از ﺑﻬﺮ آنﮐﻪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ‪ ،‬اﻻ اﯾﻦﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺲ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آنﮐﻪ‬

‫‪-‬ﺣﺮف رﺑﻂ از ﻣﻨﻈﺮ ﮐﺎرﮐﺮدي‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﺣﺮفﻫﺎي رﺑﻂ واژهﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دو واژه ﯾﺎ دو ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬

‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﻫﻢﭘﺎﯾﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪاي را ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪاي‬
‫دﯾﮕﺮ رﺑﻂ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﯾﮑﯽ را واﺑﺴﺘﻪ دﯾﮕﺮي ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺣﺮوف رﺑﻂ ﻫﻢﭘﺎﯾﻪﺳﺎز‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻣﺎ‪ ،‬و‪ ،‬ﯾﺎ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ و وﻟﯽ و ‪...‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺣﺮف رﺑﻂ ﻫﻤﭙﺎﯾﻪﺳﺎز ))و((‬

‫‪log‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺮف رﺑ ﻂ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دو ﺻﻮرت دارد ﮐﻪ داراي دو رﯾﺸﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ‪ va‬اﺳﺖ ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ و‬
‫دﯾﮕﺮي ‪ - o‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ واژهﺑﺴﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﯿﺮ ﺗﻄﻮر آن از‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ‪[. uta > ud > u > o :‬‬

‫ب ‪ -‬ﺣﺮوف رﺑﻂ واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎز‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺮو ﻣﯽآﯾﻨﺪ در ﺟﻤﻼت ﻣﺮﮐﺐ‪ :‬ﺗﺎ ﻧﮑﻮﺷﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮي‬

‫‪-‬ﺣﺮوف رﺑﻂ ﺗﻀﺎد‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ دو ﺟﻤﻠﻪ را ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺘﻀﺎد‬
‫‪.pe‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ادﻏﺎم ﮐﻨﯿﻢ از ﭘﯿﻮﻧﺪواژهﻫﺎي ﺗﻀﺎد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮوف رﺑﻂ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي رﺑﻂ دو ﺟﻤﻠﻪاي‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻠﻪٔ ﭘﺎﯾﻪ دور از اﻧﺘﻈﺎر و ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﻧﺒﺎﺷﺪ از‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘﯿﻮﻧﺪواژهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ))در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ(( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي رﺑﻂ دو ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ در آن ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻠﻪٔ ﭘﺎﯾﻪ دور از اﻧﺘﻈﺎر و ﺗﺎ ﺣﺪي‬

‫‪mo‬‬

‫ﻋﺠﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﭘﯿﻮﻧﺪواژﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ))اﮔﺮ ﭼﻪ(( و ))ﻫﺮ ﭼﻨﺪ(( و ))ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ(( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ب( ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪:‬‬

‫ﻣﯿﺎن ﮐﻠﻤﺎت ﯾﺎ ﮔﺮوه ﮐﻠﻤﺎت واﺑﺴﺘﮕﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﺳﺎزد‪.‬اﯾﻦ ﺣﺮوف ﻣﻌﻤﻮﻻ‬

‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ واژهاي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻤﻼت ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﺶ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭘﯿﺪاﺳﺖ در ﮐﻨﺎر واژﮔﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪارد و ﮐﺎرﺑﺮد آن در ﺑﻨﺪﻫﺎ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واژهﻫﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪٔ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬
‫)ﭘﯿﺶﻧﻬﺸﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶﻧﻬﺎده( و ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﺴﯿﻦ )ﭘﯽاﻓﺰوده‪ ،‬ﭘﺲﻧﻬﺸﺖ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﭘﺲﻧﻬﺎده( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﺶ‬
‫ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﭘﯿﺶ از ﯾﮏ واژه ﻣﯽآﯾﺪ و ﭘﯽاﻓﺰوده ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﺪاول ﺣﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺎ اﺗﻮﺑﻮس از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﺎده ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫از ﯾﮏ ﺗﮑﻮاژ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫از‪ ،‬ﺑﺎ‪ ،‬ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى‪ ،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻰ‪ ،‬ﺗﺎ‪ ،‬ﺟﺰ‪ ،‬در‪ ،‬ﭼﻮن‪.‬‬

‫‪: - 2‬ﻣﺮﮐّﺐ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واژ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫از ﺑﺮاىِ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ‪ ،‬درﺑﺎره‪ ،‬از روى‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﺣﺮف اﻇﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﺑﻪ‪ ،‬از‪ ،‬در‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦﻫﺎي زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪with ،for ،to :‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻨﺪ واژه درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ‪in front of ,‬‬

‫‪ - 4‬ﺣﺮف اﻇﺎﻓﻪ ﭘﯽاﻓﺰوده‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ زﺑﺎنﻫﺎ داراي ﭘﯽاﻓﺰوده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﭘﯽاﻓﺰودﻫﯽ ﻧﺪارد‪ .‬زﺑﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ داراي ﯾﮏ ﭘﯽاﻓﺰوده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎي ﻣﻔﻌﻮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﯽاﻓﺰوده را اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ واژهاي در ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯽاﻓﺰوده ﺑﻌﺪ از آن ﺑﯿﺎﯾﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻔﻌﻮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﭘﺸﺘﻮ داراي ﭘﯽاﻓﺰودهﻫﺎي زﯾﺎدي اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻟ‪‬ﭙﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮاي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫د ﺣﺴﻦ ﻟﭙﺎره ‪ :‬ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ‬

‫ج( ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ داراى ﭼﻪ ﻧﻘﺸﻰ در ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻞ‪:‬اﻟﻒ در ﺧﺪاﯾﺎ )ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎدا(‬

‫‪r‬‬
‫ﻋﻠﯽ را دﯾﺪم‪ ).‬را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻔﻌﻮل(‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺣﺮوف ﮔﺎه ﺣﺮف رﺑﻄﻨﺪ و ﮔﺎه ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬

‫ـ ﺗﺎ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺮف اﮔﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه دﻟﯿﻞ ﭼﯿﺰى ﯾﺎ ﮐﺎرى ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮف رﺑﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪) :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺸﺘﺎق و ﺑﯿﺘﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪ ﺗﺎ او‪‬ﻟﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﺒﯿﻨﺪ‪(.‬‬

‫و اﮔﺮ ﭘﺎﯾﺎن ﭼﯿﺰى ﯾﺎ ﮐﺎرى را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫ـ ﭼﻮن‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺮف اﮔﺮ دﻟﯿﻞ ﯾﺎ ﺷﺮط را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺮف رﺑﻂ اﺳﺖ‪) :‬ﻏﺮوب ﻣﻦ‬
‫ﭼﻮن درﺳﺖ ﺑﻨﮕﺮى‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﻣﻦ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪nji‬‬

‫و اﮔﺮ ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل آورى ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ اﺳﺖ‪) :‬اﻧﺴﺎن ﻫﺎﯾﻰ ﭼﻮن ﻋﻠﻰ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪-----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﻰ را ﺑﯿﺎن ﻣﻰ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ داراى اﺟﺰاءو ارﮐﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ارﮐﺎن ﺟﻤﻠﻪ آن ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻤﻠﻪ از ﻫﻢ ﻣﯿﭙﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﺰاى ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﻪ ﺣﺬﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻤﻠﻪ آﺳﯿﺒﻰ ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-‬اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ارﮐﺎن ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫‪ .1‬ﻧﻬﺎد)ﻣﺴﻨﺪاﻟﯿﻪ ﯾﺎ ﻓﺎﻋﻞ( ‪ +‬ﻓﻌﻞ ﺧﺎص‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻬﺎد‪ +‬ﻣﻔﻌﻮل ‪ +‬ﻓﻌﻞ ﺧﺎص ‪:‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺘﺎب را آورد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻬﺎد ‪ +‬ﻣﺴﻨﺪ ‪ +‬ﻓﻌﻞ رﺑﻄﯽ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻫﻮش اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺟﺰاﯾﻰ ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻗﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪل‪،‬‬
‫و ﻣﻀﺎف اﻟﯿﻪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪-‬اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ﭘﯿﺎم ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف و ﭘﯿﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ داراي اﻧﻮاع زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺒﺮي‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ واﻗﻊ ﺷﺪن )ﯾﺎ ﻧﺸﺪن( ﯾﺎ ﺑﻮدن )ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن( ﺣﺎﻟﺘﯽ را ﺑﯿﺎن‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﺟﻤﻠﻪ اي ﮐﻪ وﻗﻮع ﯾﺎ ﻋﺪم وﻗﻮع ﮐﺎر ﯾﺎ وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﯽ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺒﺮي ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﺮدا ﺳﺎﻟﮕﺮد ﭘﯿﺮوزي ﻣﺮدم ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﺴﻦ رﻓﺖ ‪ -‬ﻋﻠﯽ آﻣﺪ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 2‬ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮﺳﺸﯽ ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻠﻤﺎت ﭘﺮﺳﺸﯽ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻟﺤﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻮن‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺳﻮال ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﺮدا ﭼﻪ روزي اﺳﺖ؟‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 3‬ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻌﺠﺒﯽ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺠﺐ‬
‫ﯾﺎ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪان ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻌﺠﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ و در اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻤﻠﻪ از اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫)!( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎغ ﺑﺎﺻﻔﺎﯾﯽ!‬

‫‪ - 4‬ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮي‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎري ﯾﺎ دﺳﺖ داﺷﺘﻦ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺻﻔﺖ و‬
‫ﯾﺎ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﺼﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺜﺒﺖ آن‬
‫ﻓﻌﻞ اﻣﺮ و ﺷﮑﻞ ﻣﻨﻔﯽ آن ﻓﻌﻞ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮي ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﺟﻤﻠﻪ در زﯾﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در آن اﻧﺠﺎم دادن ﯾﺎ ﻧﺪادن ﮐﺎر ﯾﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ و ﻋﺪم ﭘﺬﯾﺮش ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺜﺒﺖ آن ﻓﻌﻞ اﻣﺮ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﻔﯽ آن ﻓﻌﻞ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺪادت را ﺑﺮدار‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻫﻤﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 5‬ﺟﻤﻠﻪ دﻋﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎوي دﻋﺎ ﯾﺎ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ‪ :‬ﺟﻤﻠﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دﻋﺎ ﯾﺎ ﻧﻔﺮﯾﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺮوزه از‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﻀﺎرع اﻟﺘﺰاﻣﯽ ﺑﺮاي ﺟﻤﻼت دﻋﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪)) :‬اﻧﺸﺎءاﷲ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺳﻼﻣﺖ ﮐﻨﺪ((‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺪﯾﻢ ﺑﺮاي ﺟﻤﻠﻪ دﻋﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻨﺎﺳﻪٔ ))د((‪ ،‬در ﻣﻀﺎرع ﺳﻮم‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪)) ،‬اﻟﻒ(( ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺰء ﭘﯿﺸﯿﻦ آن‪)) ،‬ب((‬
‫ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪-‬اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﻢ ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ . 1‬ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ ارﮐﺎن ﯾﺎ اﺟﺰاى آن‪ ،‬در ﺟﺎى ﺧﻮد ﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺮﯾﻢ دﯾﺮوز ﻣﺎرا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد دﻋﻮت ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ .2‬ﺟﻤﻠﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ ﻧﻈﻢ دﺳﺘﻮرى ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ رﮐﻦ ﯾﺎ ﺟﺰء آن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪:‬‬
‫)ﻣﮑّﻪ ﭘﺮ اﺳﺖ از ﮐﻮه ﻫﺎى ﺳﻨﮕﻰ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ‪(.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺟﻤﻠﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاى ﺗﻨﻮع ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ اى‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺤﺎوره ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﮐﺎرﺑﺮد آن ﺑﻪ ﺳﺒﮏ و ﺣﺎل و ﻫﻮاى اﺛﺮ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ .‬از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى‬
‫ﺧﻮب ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﯾﻰ‪ ،‬آﺛﺎر )ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻌﻞ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ .1‬ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﻠﻰ = ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ داراى ﻓﻌﻞ ﺗﺎم اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎه ﺗﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺟﻤﻠﻪ ا‪‬ﺳﻨﺎدى = ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ داراى ﻓﻌﻞ رﺑﻄﻰ اﺳﺖ‪.‬اﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﻮش اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻰ ﻓﻌﻞ = ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ ﻓﻌﻞ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺣﺬف ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻟﻔﻈﻰ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﻮى‪ ،‬و ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرى ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎى داراى ﻓﻌﻞ ‪:‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎده‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﯾﮏ ﻓﺮاﮐﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﺮدا ﺳﺎﻟﮕﺮد ﭘﯿﺮوزي ﻣﺮدم ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﮐﺐ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮاﮐﺮد ﻫﻤﭙﺎﯾﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﺾ دارو داده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻓﺮاﮐﺮد ﭘﺎﯾﻪ و ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮاﮐﺮد ﭘﯿﺮو ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬ﻋﻠﯽ ﺑﻪ درس رﯾﺎﺿﯿﺎت ﮐﻪ از درسﻫﺎي ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ دارد‬
‫‪ud‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎى ﮐﺎﻣﻞ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫)و ﻣﻰ داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭼﺮاغ‪ ،‬ﺷﺎدى ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ و ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺧﻨﺪﯾﺪ‪(.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎى ﻧﺎﻗﺺ و ﮐﺎﻣﻞ‪:‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎﻗﺺ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ داراى ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ روﺷﻦ و ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺮو ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﻰ رود‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎﻣﻞ را ﺟﻤﻠﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﯾﺎري ﮐﻦ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﺪد ﮐﺎرت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﻰ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺮو‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﯾﻪ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﻠّﺖ‪ ،‬ﺷﺮط‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫زﻣﺎن‪ ،‬و ﻣﮑﺎن را ﺑﻪ آن ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺮو ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ‬

‫‪log‬‬
‫ﺣﺮف رﺑﻂ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺮو ﮔﺎه ﭘﯿﺶ و ﮔﺎه ﭘﺲ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ ﺟﻤﻠﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺬف آن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻰ ﺟﻤﻠﻪ آﺳﯿﺐ‬
‫ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ از ﻗﺒﯿﻞ دﻋﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺮﯾﻦ‪ ،‬آرزو‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﯾﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ را ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻠﻰ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ ﮔﺎه ﭘﺲ از‬
‫ﺣﺮف رﺑﻂ ﻣﻰ آﯾﺪ و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯿﺎن دو ﺧﻂّ ﺗﯿﺮه ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫اﺳﺘﺎدم ‪ -‬ﮐﻪ رواﻧﺶ ﺷﺎد ﺑﺎد ‪-‬در ﻋﺮﻓﺎن ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ -‬ﺣﺬف ارﮐﺎن ﯾﺎ اﺟﺰاى ﺟﻤﻠﻪ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺣﺬف ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از ﺳﻪ ﻗﺮﯾﻨﻪ زﯾﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺮﯾﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرى )= ﻋﺮف زﺑﺎﻧﻰ(‪:‬‬
‫)ﺑﻪ ﭼﭗ‪ ،‬ﭼﭗ!(‪) ،‬ﺑﺮﭘﺎ!(‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ .2‬ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻟﻔﻈﻰ‪:‬‬
‫)ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻢ درﯾﺎﺳﺖ و ﻃﺮف دﯾﮕﺮم‪ ،‬دﺷﺖ ﺑﻰ اﻧﺘﻬﺎ )اﺳﺖ(‪(.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .3‬ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻣﻌﻨﻮى‪:‬‬
‫) ـ ﭼﻪ ﮐﺴﻰ در ﺑﺴﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺧﻄﺮ رﻓﺖ؟‬
‫‪mo‬‬

‫ـ ﻋﻠﻰ )رﻓﺖ(!(‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﻨﻮان ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻋﻨﻮان واژهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻓﺮاد در اﺑﺘﺪا ﯾﺎ اﻧﺘﻬﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻧﺎم اﻓﺮاد ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﯽﺗﻮان از ﭼﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪-----------------------------------------------------------‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎري ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎري‪ ،‬ﺣﺮوف اﺧﺘﺼﺎري‪ ،‬ﮐﻮﺗﻪﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺎم ﯾﺎ ﺳﺮواژه در واﻗﻊ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪهٔ ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً آن را از ﺣﺮوف اول ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ‬
‫‪r‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﻧﺎﺟﺎ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﯿﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫ﻫﻤﺎ‪:‬‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﺰاﺟﺎ‪:‬‬
‫ﻧﯿﺮوي زﻣﯿﻨﯽ ارﺗﺶ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬
‫ﻧﺎﺳﺎ) ‪:(NASA‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﯽ ﻫﻮاﻧﻮردي و ﻓﻀﺎﯾﯽ ) ‪National Aeronautics and Space‬‬

‫‪(Administration‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺳﺮواژه و ﺳﺮﻧﺎم‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﺮﻧﺎم و ﺳﺮواژه ﻫﺮ دو از اﻧﻮاع ﮐﻮﺗﻪﻧﻮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت آنﻫﺎ در اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻪ در ﺳﺮواژه‪ ،‬ﺣﺮوف ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﺟﺪا ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯽﺑﯽﺳﯽ( و ﺳﺮواژه ﺧﻮدش واژهٔ ﺗﺎزهاي ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ واﺣﺪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ واژهٔ‬
‫ٔ‬ ‫ﺳﺮﻧﺎم ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬ﻧﺪاﺟﺎ‪:‬ﻧﯿﺮوي درﯾﺎﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﯾﺮان‬

‫‪--------------------------------------------------------‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﺤﻮي‬

‫اﻟﻒ( ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از واژهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﯾﮏ اﺳﻢ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﻤﺘﺎز داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺑﻪ اروﭘﺎ اﻋﺰام‬
‫ٔ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻫﻤﻪٔ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﻤﺘﺎز داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان و اداﻣﻪ‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻞ ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪-‬اﺟﺰاي ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ ‪:‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ از دو ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ و واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻫﺴﺘﻪ ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ واژهٔ ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ ﻫﻤﻪٔ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﻤﺘﺎز‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﮐﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 2‬واﺑﺴﺘﻪ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﻤﺎم واژﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻫﺴﺘﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺻﻔﺖ و ﯾﺎ ﻣﻀﺎف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ =ﺻﻔﺖ‬
‫ٔ‬

‫‪log‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن=ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻤﺘﺎز= ﺻﻔﺖ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﮐﺎﺑﻞ=ﻣﻀﺎف )ﺧﻮد ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﺳﻢ‪+‬ﻣﻀﺎف(‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ‪:‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﻫﺴﺘﻪ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در زﺑﺎن‬

‫‪sia‬‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺻﻔﺎت ﻗﺒﻞ از ﻫﺴﺘﻪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﮐﺜﺮ ﺻﻔﺖﻫﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ اﻣﺎ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﺷﻤﺎرﺷﯽ )اول‪ ،‬اوﻟﯿﻦ( ﭘﯿﺶ از ﻫﺴﺘﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﭘﺴﯿﻦ‬
‫ٔ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪- 2‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬واﺑﺴﺘﻪﻫﺎ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﻧﺪ‪- 1 :‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ب( ﮔﺮوه ﻓﻌﻠﯽ ‪:‬‬
‫ﮔﺮوه ﻓﻌﻠﯽ ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوه ﻓﻌﻠﯽ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪٔ‬
‫ﻋﻨﺼﺮﻫﺎي ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻬﺎي ﻧﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪٔ واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﮔﺰاره ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻓﻌﻠﯽ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ٔ‬

‫ج( ﮔﺮوه ﺻﻔﺘﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﮔﺮوه ﺻﻔﺘﯽ )ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ (Adjective Phrase :‬در دﺳﺘﻮر زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ واژه ﯾﺎ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از واژهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﮏ اﺳﻢ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﮔﺮوه ﺻﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺻﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺮ‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ))ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ((‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺻﻔﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫د( ﮔﺮوه ﻗﯿﺪي ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮔﺮوه ﻗﯿﺪي ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واژه اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮع‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻧﺤﻮي ﯾﮏ ﻗﯿﺪ را در ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل در ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي زﯾﺮ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻦ زود درﺧﺖ را ﺑﺮﯾﺪم‪.‬‬
‫ﻣﻦ در ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ درﺧﺖ را ﺑﺮﯾﺪم‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم درﺧﺖ را ﺑﺮﯾﺪم‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ اول زود ﯾﮏ ﻗﯿﺪ اﺳﺖ )ﻗﯿﺪ زﻣﺎن(‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﻋﺒﺎرت در ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺶ ﻧﺤﻮي را دارد ﺑﺎ وﺟﻮدي ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻠﻤﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﯿﺪي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﻬﺸﺖ )در( و ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ)ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ( ﻧﻘﺸﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﮔﺮوه ﻗﯿﺪي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮم ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮاﮐﺮد )ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم( ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻠﯽ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺸﯽ را اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻗﯿﺪ ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﺮوه ﻗﯿﺪي ﻧﺎﻣﯿﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫‪.pe‬‬
‫وﺟﻮد ﯾﮏ ﻓﺮاﮐﺮ د ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻧﺮا ﻓﺮاﮐﺮد ﻗﯿﺪي ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ه( ﮔﺮوه ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪاي ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﮔﺮوه ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪاي ﯾﮏ ﻣﻘﻮﻟﻪ دﺳﺘﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي‬

‫ﭘﯿﺶاﺿﺎﻓﻪاي و ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﺲاﺿﺎﻓﻪاي ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮوه‬
‫ﭘﯿﺶاﺿﺎﻓﻪاي وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫=========== ======== ==========================‬

‫‪nji‬‬

‫آراﯾﻪ ﻫﺎي ادﺑﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬آراﯾﻪﻫﺎي ادﺑﯽ ﯾﺎ ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﯽ ﯾﺎ ﺻﻨﺎﯾﻊ ادﺑﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﻠﻮهﻫﺎ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻫﻨﺮي ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐﻫﺎﯾﯽ آواﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪-----------------------------------‬‬

‫اﻟﻒ( آراﯾﻪﻫﺎي ﻟﻔﻈﯽ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از آراﯾﻪﻫﺎي ادﺑﯽ ﮐﻪ از ﺗﻨﺎﺳﺐﻫﺎي آواﯾﯽ و ﻟﻔﻈﯽ ﻣﯿﺎن واژهﻫﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬واجآراﯾﯽ )ﻧﻐﻤﻪ ﺣﺮوف( ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﮑﺮار ﯾﮏ واج ﺻﺎﻣﺖ ﯾﺎ ﻣﺼﻮت در ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻃﻨﯿﻦ آن در ﮔﻮش ﺑﺮ ﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ آواﯾﯽ‬
‫در آن ﺑﺨﺶ از ﺳﺨﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬
‫ﺳﺎﻗﯽ‬ ‫ﺳﺎﻋﺪ‬ ‫اﻧﺪر‬ ‫دﺳﺘﻢ‬ ‫رﺷﺘﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ اﮔﺮ ﺑﮕﺴﺴﺖ ﻣﻌﺬورم ﺑﺪار‬
‫ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺳﺎق ﺑﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫)واج آراﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﺮار ﺻﺎﻣﺖ ‪/‬س‪(/‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﺎد ﺧﻨﮏ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮارزم وزان‬ ‫ﺧﯿﺰﯾﺪ و ﺧﺰ آرﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺰان اﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫)واج آراﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﺮار ﺻﺎﻣﺘﻬﺎي ‪/‬خ‪ /‬و ‪/‬ز‪(/‬‬

‫اﯾﻦ دو ﺣﺮف ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺧﺰان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ واج ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺎﻣﺖ ﯾﺎ ﻣﺼﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺎزدارد ﭘﯿﺎده را ز ﺳﺒﯿﻞ‬ ‫ﺧﻮا بِ ﻧﻮﺷﯿ ﻦِ ﺑﺎﻣﺪا د‪ ‬رﺣﯿﻞ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺗﮑﺮار ﻣﺼﻮت ﮐﻮﺗﺎه ))ا‪ ((‬در اﯾﻦ ﻣﺼﺮاع‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ دروﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎ زﺧﺎل ﺗﻮ ﺧﺎﮐﻢ ﺷﻮد ﻋﺒﯿﺮ‬ ‫ﺧﯿﺎل ﺧﺎل ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎك ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮد‬

‫‪sia‬‬
‫آﻣﯿﺰ‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﺪ و ﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻗﺎﻣﺖ و ﻗﺎﻣﺖ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭼﺎﭼﯽ‬ ‫ﭼﺮخ‬ ‫ﺧﻢ‬ ‫از‬ ‫ﺧﺮوش‬ ‫ﺑﺮ او راﺳﺖ ﺧﻢ ﮐﺮد و ﭼﭗ ﮐﺮد راﺳﺖ‬
‫ﺑﺨﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﺜﺎل‬
‫‪ud‬‬

‫ﻏﻨﯿﻤﺘﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺐ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺒﺴﺖ و ﺷﺎﻫﺪ و ﺷﻤﻊ و ﺷﺮاب و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ‬

‫دوﺳﺘﺎن ﺑﯿﻨﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪-2‬ﺳﺠﻊ ‪:‬‬

‫ﺳﺠﻊ ﯾﮏﺳﺎﻧﯽ دو واژه در ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت؛ از ﻧﻈﺮ واج ﯾﺎ واجﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬وزن ﯾﺎ ﻫﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫دوي آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬آراﯾﻪ ﺳﺠﻊ در ﮐﻼﻣﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻧﺜﺮ ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود؛ زﯾﺮا ﺳﺠﻊﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﺎﯾﺎن دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و‬
‫آﻫﻨﮓ دو ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ ﯾﮏدﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ آراﯾﻪ ﺳﺠﻊ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ؛ از اﯾﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﺳﺠﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻓﯿﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاعﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﯿﺖﻫﺎي ﺷﻌﺮ آورده‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺠﻊﻫﺎ در ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ در ﮐﻨﺎر ﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫))ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﺰدوج(( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪log‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﻔﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮو ﻣﯽرود ﻣﻤﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﻔﺮح ذات‬
‫)ﺳﺠﻊ در ﺑﯿﻦ ﺣﯿﺎت و ذات اﺳﺖ(‬
‫ﻧﺜﺮ و ﺷﻌﺮي ﮐﻪ در آن آراﯾﻪ ﺳﺠﻊ ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪)) ،‬ﻣﺴﺠﻊ(( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﺠﻌﯽ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ ،‬ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻗﺎﻓﯿﻪ دروﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺮ ﺑﯿﺖ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده و در‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﺳﻪ ﺑﺨﺶ از آن واژهﻫﺎﯾﯽ را آوردهاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺠﻊ ﻣﺘﻮازي ﯾﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﻄﺮف دارﻧﺪ؛ اﯾﻦ روش راﯾﺞﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﺠﻊ در ﺷﻌﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع ﺑﻪ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اول ﺑﺎ ﻗﺮﯾﻨﻪ ﺧﻮد در ﺟﻤﻠﻪ دوم ﻫﻢوزن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺠﻊ ﻣﺘﻮازن اﯾﺠﺎد‬
‫‪r‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ ﺳ ﺠﻊﻫﺎي ﻣﺘﻮازن‪ ،‬آراﯾﻪ ﻣﻮازﻧﻪ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻟﻔﻈﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮازﻧﻪاي ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺠﻊﻫﺎي آن ﻣﺘﻮازي ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫))ﺗﺮﺻﯿﻊ(( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ آراﯾﻪﻫﺎ در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﭼﻮن ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻌﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ و ﺳﻨﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫در ادب ﭘﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻣﺴﺠﻊ ﺑﺎ آﺛﺎر ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻃﺒﻘﺎتاﻟﺼﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﮐﺘﺎب در ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺠﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺠﻊﻫﺎي‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﷲ را ﺗﻘﻠﯿﺪي از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻫﺸﺖﻫﺠﺎﯾﯽ و ﻗﺎﻓﯿﻪ دار دوره‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻣﺴﺠﻊ ﺑﺎ ﺗﺼﻨﯿﻒ ﮐﺘﺎب ﮔﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﻌﺪي ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﺜﺮﻫﺎي ﻣﺴﺠﻊ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺳﻌﺪي اﯾﺠﺎد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻣﯽ در ﺗﺼﻨﯿﻒ ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن از ﺳﻌﺪي ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺟﺎﻣﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ و رواﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‬

‫ﻓﺮاﻫﺎﻧﯽ در ﻣﻨﺸﺄت‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﮑﺘﻮﺑﺎت ﺧﻮد را ﮔﺮد آورد و ﺳﺒﮏ ﺟﺪﯾﺪي در‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ ﻧﺜﺮ ﻣﺴﺠﻊ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺣﻤﯿﺪي و ﮐﺘﺎب ﭘﺮﯾﺸﺎن از دﯾﮕﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫آﺛﺎر ﻧﺜﺮ ﻣﺴﺠﻊ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -3‬ﺗﺮﺻﯿﻊ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه اﺟﺮاي دو ﺑﺨﺶ از ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻢ وزن و در ﺣﺮف‬

‫‪log‬‬
‫آﺧﺮ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫وي ﻣﻘﺮر ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻮم ﮐﻤﺎل‬ ‫اي ﻣﻨﻮر ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺠﻮم ﺟﻼل‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -4‬ﺟﻨﺎس ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺟﻨﺎس ﯾﺎ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺳﺎزي ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ واژهﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آراﯾﻪ ﺟﻨﺎس ﺑﻪ دو ﻧﻮع اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﺟﻨﺎس ﺗﺎم و ﺟﻨﺎس ﻧﺎﻗﺺ‪.‬‬

‫‪ - 4- 1‬ﺟﻨﺎس ﺗﺎم ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫در ﺟﻨﺎس ﺗﺎم‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ و ﻣﺼﻮتﻫﺎي دو ﮐﻠﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬واژﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ دو ﺑﺎر در‬
‫ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﻬﺎ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﭼﻮن ﺷﺪه ﺑﺎز ﯾﺎﺑﺪ روان‬ ‫ﺧﺮاﻣﺎن ﺑﺸﺪ ﺳﻮي آب روان‬
‫)روان در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎري و درﻣﺼﺮاع دوم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎن و روح‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ(‬
‫ﺟﻨﺎس ﺗﺎم داراي ﻓﺮوﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻣﺮﮐﺐ )ﯾﺎ ﺟﻨﺎس ﻣ‪‬ﺮْﻓُﻮ‪ (ْ‬ﮐﻪ دو‬
‫زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﯿﺰ دارد‪ :‬ﻣﺮﮐﺐ ﻣ‪‬ﻘﺮون و ﻣﺮﮐﺐ ﻣ‪‬ﻔﺮوق‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻨﺎس ﻣ‪‬ﻠَﻔَّﻖ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﻓﺮﻋﯿﺎت ﺟﻨﺎس ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 4- 2‬ﺟﻨﺎس ﻏﯿﺮ ﺗﺎم )ﻧﺎﻗﺺ( ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو واژه در ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد آواﯾﯽ زﯾﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺟﺰﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫و در ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﮐﺎر روﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﻧﻮاع آن ﺟﻨﺎس ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﺟﻨﺎس زاﯾﺪ‪،‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻨﺎس ﻣﺬﯾ‪‬ﻞ‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻣﺮﮐّﺐ‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻣﻔﺮوق‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻣﻘﺮون‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺟﻨﺎس ﻣﻄﺮّف‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﺧﻂ‪ ،‬ﺟﻨﺎس ﻟﻔﻆ و ﺟﻨﺎس ﻣﮑﺮّر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺮور‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي زﯾﺎد در ﺣﺎل ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 4- 2- 1‬ﺟﻨﺎس ﻣﺤﺮّف‬
‫اﺧﺘﻼف دو واژه در ﺻﺪاﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه )ا‪‬ﻋﺮاب( ﺟﻨﺎس ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺤﺮف ﯾﺎ ﺟﻨﺎس‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻧﺎرﻧﺞ از آن ﮐَﻨَﺪ ﮐﻪ ﺗﺮازو ﮐُﻨَﺪ ز ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫ﭘﺲ ﻃﻔﻞ ﮐﺂرزوي ﺗﺮازوي زر ﮐُﻨَﺪ‬

‫‪ - 4-2- 2‬ﺟﻨﺎس اﺧﺘﻼﻓﯽ ﯾﺎ ﺟﻨﺎس ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻪ ﺣﺮف‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو رﮐﻦ ﺟﻨﺎس در ﯾﮑﯽ از ﺣﺮوف ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ﺟﻨﺎس اﺧﺘﻼﻓﯽ ﯾﺎ ﺟﻨﺎس ﻧﺎﻗ ﺺ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ..‬ﮐﻤﻨﺪ‪/‬ﺳﻤﻨﺪ‪ ..‬آزاد‪/‬آزار‪..‬‬
‫‪r‬‬
‫زﺣﻤﺖ‪/‬رﺣﻤﺖ‪..‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 4- 2- 3‬ﯾﮏ واژه‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﺮف‪ ،‬ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮي دارد‪.‬‬
‫ﺧﺎص و ﺧﻼص ﮐﺎم ﮐﺎﻣﻞ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 4- 2- 4‬ﯾﮏ واژه از ﺗﺮﮐﯿﺐ دو واژه دﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫دﻟﺒﺮ ز ﮐﺮم ﺑﻪ دل ﺑﺮ آﻣﺪ‬ ‫دل ﺧﻠﻮت ﺧﺎص دﻟﺒﺮ آﻣﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 4-2- 5‬دو واژه از ﻧﻈﺮ آواﯾﯽ ﯾﮑﺴﺎن اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ اﻣﻼﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو رﮐﻦ ﺟﻨﺎس در ﺗﻠﻔﻆ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺟﻨﺎس ﻟﻔﻈﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ..‬ﺻﺒﺎ‪/‬ﺳﺒﺎ‪..‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺧﻮان‪/‬ﺧﺎن‪ ..‬ﺣﯿﺎط‪/‬ﺣﯿﺎت‪ ..‬ﺧﯿﺶ‪/‬ﺧﻮﯾﺶ‪...‬‬

‫‪ - 4-2- 6‬اﺧﺘﻼف دو واژه در ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺣﺮوف اﺳﺖ‬

‫‪mo‬‬

‫ﺑﻨﺎت‪ ،‬ﻧﺒﺎت‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪--------------------------------------- -------‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ب( آراﯾﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﻪ ان دﺳﺘﻪ از آراﯾﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ واژهﻫﺎ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ آراﯾﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﮔﻮﯾﻨﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻈﯿﺮ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫آوردن دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واژه در ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﮐﻪ در ﺧﺎرج از آن ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﻧﯿﺰ‬
‫راﺑﻄﻪاي آﺷﻨﺎ و ﺧﺎص ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﻒ آري و ﺑﻪ‬ ‫اﺑﺮ و ﺑﺎد و ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻓﻠﮏ در ﮐﺎرﻧﺪ‬
‫‪r‬‬
‫ﻏﻔﻠﺖ ﻧﺨﻮري‬
‫‪.pe‬‬
‫)اﺑﺮ و ﺑﺎد و ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻓﻠﮏ ﻫﻤﮕﯽ ﺟﺰ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻀﺎد ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو واژه ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻀﺎد در ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﮐﺎر رود آراﯾﻪ ﺗﻀﺎد‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻮﻣﯿﺪي ﺑﺴﯽ اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﭘﺎﯾﺎن ﺷﺐ ﺳﯿﻪ ﺳﭙﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واژهﻫﺎي ‪/‬ﻧﻮﻣﯿﺪي‪ /‬ﺑﺎ ‪/‬اﻣﯿﺪ‪ /‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واژﮔﺎن ‪/‬ﺳﯿﻪ‪ /‬ﺑﺎ ‪/‬ﺳﭙﯿﺪ‪ /‬ﻣﺘﻀﺎد و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -3‬ﻣﺘﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ ) ‪: (Paradox‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻀﺎد راﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﯿﻢ ﯾﺎ آن دو را در ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺟﻤﻊ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ آراﯾﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻋﻤﯿﻖ و ﭘﺮ ﻣﻐﺰ در‬

‫‪log‬‬
‫ﭘﺲ آن ﻧﻬﻔﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫))ﺟﺎﻣﻪاش ﺷﻮﻻي ﻋﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ((‬
‫)ﻋﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻮﻻ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﻣﺎ ﺷﻮﻻ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺎﻣﻪاﺳﺖ و ﺿﺪ ﻋﺮﯾﺎﻧﯽ(‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه در ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﯿﻦ دو ﻣﻮرد )ﻣﺜﻞ ))اﻟﻒ(( و ))ب(((راﺑﻄﻪاي‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺜﻼً ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ))اﻟﻒ((‪)) ،‬ب(( اﺳﺖ ﯾﺎ ))اﻟﻒ((‪)) ،‬ب(( را آورد و آن را‬
‫در ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮي از ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﯿﻦ آن در ﻣﻮرد ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ را ﺑﺮﻗﺮار‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﮐﺮده اﻣﺎ ﺟﺎي ان دو را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻮض ﮐﻨﯿﻢ آراﯾﻪ ﻋﮑﺲ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫دﯾﺪي ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﻮر ﺑﻬﺮام‬ ‫ﺑﻬﺮام ﮐﻪ ﮔﻮر ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯽ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ -4‬ﻟﻒوﻧﺸﺮ ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء از ﮐﻼم ﺑﺪون ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ در ﭘﯽ ﻫﻢ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ )ﻟﻒ( و آن‬
‫‪ud‬‬

‫ﮔﺎه ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ در ﭘﯽ ﻫﻢ آورده ﺷﻮﻧﺪ )ﻧﺸﺮ(‪ ،‬آراﯾﻪ ﻟﻒ‪‬وﻧﺸﺮ‬

‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻦ‬ ‫و‬ ‫اﻓﺮوﺧﺘﻦ‬ ‫ﭘﺮواﻧﻪ ز ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﻊ ز ﻣﻦ‪ ،‬ﮔﻞ ز ﻣﻦ آﻣﻮﺧﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﺎﻣﻪ درﯾﺪن‬
‫)ﭘﺮواﻧﻪ از ﻣﻦ اﻓﺮوﺧﺘﻦ را‪ ،‬ﺷﻤﻊ از ﻣﻦ ﺳﻮﺧﺘﻦ را و ﮔﻞ از ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻪ درﯾﺪن را‬
‫آﻣﻮﺧﺖ‪(.‬‬
‫‪nji‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -5‬ﺗﻠﻤﯿﺢ )اﺷﺎره( ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺑﯿﺖ ﯾﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺑﻪ ﯾﺎد داﺳﺘﺎن و اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬روﯾﺪادي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ ﯾﺎ آﯾﻪ و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﯿﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﮑﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺗﻌﺮﯾﻒ‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت داراي آراﯾﻪ ﺗﻠﻤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺧﻠﻒ ﺑﺎﺷﻢ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺪرم روﺿﻪ رﺿﻮان ﺑﻪ دو ﮔﻨﺪم ﺑﻔﺮوﺧﺖ‬
‫ﺟﻮي ﻧﻔﺮوﺷﻢ‬

‫‪nb‬‬
‫)اﺷﺎره ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت آدم و راﻧﺪه ﺷﺪن او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮردن ﮔﻨﺪم‪(.‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮ ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﺮدي دﯾﮕﺮ را در ﻣﯿﺎن اﺛﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺟﺎي دﻫﺪ‪ ،‬آن ﺷﻌﺮ ﯾﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ راﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﺮآن ﺗﺮﺑﺖ ﭘﺎك ﺑﺎد‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮش ﮔﻔﺖ ﻓﺮدوﺳﯽ ﭘﺎك زاد‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎن داردو ﺟﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺧﻮش‬ ‫ﻣﯿﺎزار ﻣﻮري ﮐﻪ داﻧﻪ ﮐﺶ اﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ دو ﺑﯿﺖ ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺳﻌﺪي اﺳﺖ و ﺳﻌﺪي ﺑﯿﺘﯽ ﻣﻌﺮوف از‬
‫‪ud‬‬

‫ﻓﺮدوﺳﯽ را در ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮ ﺧﻮد ﻋﯿﻨﺎً ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ -7‬اﻏﺮاق ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺻﻔﺘﯽ را در ﻓﺮد ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪهاي آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ اﻣﮑﺎن دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن ﺻﻔﺖ در آن ﺣﺪ و اﻧﺪازه‬
‫‪nji‬‬

‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آراﯾﻪ اﻏﺮاق آﻓﺮﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ادﻋﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﮔﯿﺮاﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﺮدد‬
‫وﺷﻌﺎر ﮔﻮﻧﻪ وﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ ﺟﻠﻮه ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﻮ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺸﺖ اﺳﺖ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﻢ از ﺗﻮ ﭘﺪر ﮐﯿﻦ ﻣﻦ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫)اﻏﺮاق در ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮدن رﻫﺎﯾﯽ از اﻧﺘﻘﺎم ﭘﺪر(‬

‫‪.ir‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺸﻨﻮد ﻧﺎم اﻓﺮاﺳﯿﺎب‬ ‫ﺷﻮد ﮐﻮه آﻫﻦ ﭼﻮ درﯾﺎي آب‬

‫‪log‬‬
‫‪ -8‬ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﯿﻞ ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‪ ،‬دﻟﯿﻠﯽ ﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ وﺗﺨﯿﻠﯽ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫دﻟﭙﺬﯾﺮ و ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪه اراﯾﻪ دﻫﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﻌﻠﯿﻞ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻨﻬﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﺑﺮ ﭼﻬﺮ دﻟﺒﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﺸﺮ ﻧﺒﯿﻨﺪت روي‬
‫)ﺷﺎﻋﺮ ﻋﻠﺖ اﺑﺮ ﭘﻮش ﺑﻮدن ﻗﻠﻪ دﻣﺎوﻧﺪ را ﺑﺮاي ﻧﺪﯾﺪن او ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﺳﺖ‪(.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ -9‬ﻣﺜﻞ ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮ ﯾﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه درﺳﺨﻦ ﺧﻮد از ))ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﯽ(( اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺨﻦ او آﻧﻘﺪر ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪،‬‬
‫آن ﺑﺨﺶ از ﮐﻼم داراي آراﯾﻪ ﻣﺜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮ ﺑﻮد ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮ دﯾﻮاري از‬ ‫ﺑﯽ ﮔﻤﺎن دﯾﻮار ﻃﺒﻊ ﭘﺴﺖ ﺧﺎكآﻟﻮد ﻣﺎﺳﺖ‬
‫دﯾﻮار ﻣﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -10‬ﺗﻤﺜﯿﻞ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺮاي ﺗﺎًﯾﯿﺪ ﯾﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺒﯽ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﯿﭽﯿﺪه( آن را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‬
‫ﺳﺎده ﺗﺮ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﯿﺎورﯾﻢ آراﯾﻪ ﺗﻤﺜﯿﻞ را‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﯿﻢ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻫﺮ ﮐﺴﯽ آن درود ﻋﺎﻗﺒﺖ‬ ‫ﻣﻦ اﮔﺮ ﻧﯿﮑﻢ اﮔﺮ ﺑﺪ ﺗﻮ ﺑﺮو ﺧﻮد را ﺑﺎش‬
‫ﮐﺎر ﮐﻪ ﮐﺸﺖ‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زاﻫﺪان و واﻋﻈﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ اﮔﺮ ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻢ‬
‫‪mo‬‬

‫رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارد و ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﻫﻨﮕﺎم درو آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﻮد ﮐﺎﺷﺘﻪاﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮاي درﺳﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬در ﻣﺼﺮاع دوم‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺳﺎده را ﮐﻪ درﺳﺘﯽ آن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﺮاي‬

‫‪log‬‬
‫ان ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪(.‬‬

‫‪ -11‬اﺳﻠﻮب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮ ﺑﯿﺘﯽ ﺑﺴﺮاﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻮض ﮐﺮدن ﺟﺎي ﻣﺼﺮاع اول و ﻣﺼﺮاع دوم‬
‫ﺧﻠﻠﯽ در ﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﺖ اﯾﺠﺎد ﻧﺸﻮد و ﺑﯿﺖ دوم ﻣﺼﺪاﻗﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﺖ اول ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﻪ آن آراﯾﻪٔ اﺳﻠﻮب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﯾﺰي از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻠﻮب ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﯽ در اﺷﻌﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دادهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫دود اﮔﺮ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﯿﻨﺪ ﮐﺴﺮ ﺷﺄن ﺷﻌﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪//‬ﺟﺎي ﭼﺸﻢ‪ ،‬اﺑﺮو ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫او ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‬

‫‪ -12‬اﯾﻬﺎم ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه واژه ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﮐﻪ داراي دو ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در ﮐﻼم ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫رود ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ از ان ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ آراﯾﻪ اﯾﻬﺎم ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ از ان دو ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﺑﻪ‬ ‫ﻏﺮق ﺧﻮن ﺑﻮد و ﻧﻤﯽﻣﺮد ز ﺣﺴﺮت ﻓﺮﻫﺎد‬
‫ﺧﻮاﺑﺶ ﮐﺮدم‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ :‬زﯾﺒﺎ و دﻟﻨﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ﻓﺮﻫﺎد‬

‫اي دﻣﺖ ﻋﯿﺴﯽ دم از دوري ﻣﺰن ﻣﻦ ﻏﻼم آن ﮐﻪ دوراﻧﺪﯾﺶ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﺴﺖ)دوراﻧﺪﯾﺶ‪:‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﮕﺮ‪/‬آﻧﮑﻪ ﺑﻪ دوري وﺟﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ‪(.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﯾﻬﺎ م ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داراي دو ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻣﻌﻨﺎي دور ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﯽ اﺳﺖ و دﯾﮕﺮي ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺰدﯾﮏ‪.‬اﻣﺎ اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﯾﮑﯽ از زﯾﺮ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪-‬ﻫﺎي اﯾﻬﺎم اﺳﺖ و ﻫﻤﺎن‪ -‬ﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎم آن ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﺟﻤﻊ دو‬
‫ﺻﻨﻌﺖ اﯾﻬﺎم و ﺗﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﯾﮏ واژه داراي دو ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺎ ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺷﻌﺮ ﺣﻀﻮر دارد)ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺎﺿﺮ( ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻌﺮ ﺑﺎ آن‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺰارش ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد و ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺎﻧﯽ در ﺷﻌﺮ ﻧﯿﺴﺖ)ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺎﯾﺐ( اﻣﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺎﯾﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎت دﯾﮕﺮي در ﺑﯿﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﯾﻬﺎم‬
‫ﺑﺎ اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻬﺎم ﮔﺎه ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫وﻟﯽ در اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ‪-‬آﯾﺪ و ﻣﻌﻨﯽ دوم ﺑﺎ واژه ﯾﺎ‬
‫واژه‪-‬ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ آوردن‬
‫واژه‪-‬اي اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ آن‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫‪r‬‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از اﺟﺰاي ﮐﻼم ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪ .‬واژه‪-‬اي ﮐﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ‪ -‬ﺳﺎزد ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ آن ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از اﺟﺰاي ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ ﻣﯽ‪-‬ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺳﯿﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﻪ زاﻟﯽ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﺪ از رﺳﺘﻤﯽ‬

‫ﺳﻌﺪي‬
‫در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ زال و رﺳﺘﻢ در ﻣﺼﺮع دوم ذﻫﻦ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ‪-‬ﺑﺮد‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از زال در اﯾﻦ ﻣﺼﺮع‪ ،‬ﻧﺎم ﭘﺪر رﺳﺘﻢ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زال در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮزن ﺳﻔﯿﺪ ﻣﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﺎﭘﻮي ذﻫﻦ‬
‫در ﻣﻮرد واژه‪-‬ي زال ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ را‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﯽ‪ -‬ﺳﺎزد؛ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ‪ ،‬و دﯾﮕﺮي ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از اﺟﺰاء‬

‫ﮐﻼم ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد؛ و ﯾﮏ ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ ﻣﯽ‪ -‬ﺳﺎزد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﯽ زال ﭘﺪر‬
‫رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ رﺳﺘﻢ ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ ﻣﯽ‪ -‬ﺳﺎزد و زال ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮزن ﺳﻔﯿﺪ ﻣﻮي‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ذﻫﻦ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﻪ آن ﻣﯽ‪-‬رﺳﺪ اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ‪-‬ﺳﺎز د‪ .‬در ﺑﯿﺖ زﯾﺮ ﻣﺎه‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﺘﻌﺎره از ﻣﻌﺸﻮق اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺖ را ﻣﻌﻨﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎه ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯽ روز را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻫﻔﺘﻪ‬
‫و ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ ﻣﯽ‪-‬ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺎﻫﻢ اﯾﻦ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺮون رﻓﺖ و ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻢ ﺳﺎﻟﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺎل ﻫﺠﺮان ﺗﻮ ﭼﻪ داﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪nb‬‬
‫ﯾﺎ در اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﺳﻌﺪي‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ از ﻣﻠﻮك‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري رﺷﺘﻪ ﮐﺮدش ﭼﻮ دوك‬

‫‪sia‬‬
‫در ﺑﯿﺖ ﺑﺎﻻ رﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺦ‪ ،‬ﺑﺎ دوك ﻧﺦ‪-‬رﯾﺴﯽ ارﺗﺒﺎط دارد اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮاد‬
‫از رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎم ﺑﯿﻤﺎري)ﭘﯿﻮك( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ارﺗﺒﺎﻃﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ذﻫﻦ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽ‪-‬اﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﮑﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻧﮑﺘﻪ‪-‬ي اول‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﮐﺪام ﻣﻌﻨﯽ در ﺷﻌﺮ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ دارد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ در آن‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي راﺑﻄﻪ و ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪-‬ي دوم‪ :‬ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﻣﻬﻢ اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬اﯾﻬﺎم ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺎﯾﺐ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ از ﮐﻼم راﺑﻄﻪ‪-‬ي ﺗﻀﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ز زﻫﺪ ﺧﺸﮏ ﻣﻠﻮﻟﻢ ﮐﺠﺎﺳﺖ ﺑﺎده‪-‬ي ﻧﺎب‬

‫ﮐﻪ ﺑﻮي ﺑﺎده ﻣﺪاﻣﻢ دﻣﺎغ ﺗﺮ دارد‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬
‫اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ درﮔﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻟﺬت‬
‫‪nji‬‬

‫ادﺑﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻬﺎم ﺗﻨﺎﺳﺐ در ﺷﻌﺮ ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﺗﺮ و ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﺳﻌﺪي‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﭼﻨﮕﻢ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ و ارادت در ﭘﯿﺶ‬

‫ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺿﺮب ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺰن و ﺑﻨﻮازم‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﻌﺪي‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي ﺿﺮب در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺿﺮﺑﻪ زدن اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫آﻟﺖ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ واژه‪-‬ﻫﺎي ﭼﻨﮓ و ﻧﻮاﺧﺘﻦ در ﺑﯿﺖ ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ‬

‫‪log‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻨﺮ ﺑﯿﺎر و زﺑﺎن آوري ﻣﮑﻦ ﺳﻌﺪي‬
‫ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ ﺷﮑﺮ ﮐﻪ ﺷﯿﺮﯾﻨﻢ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﻌﺪي‬
‫ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي ﺷﮑﺮ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻌﻢ ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ‪-‬ي ﺧﺴﺮو اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻣﺮاﻋﺎت‪-‬اﻟﻨﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬اي از اﺷﻌﺎر ﺣﺎﻓﻆ‪:‬‬
‫در ﮐﻨﺞ دﻣﺎﻏﻢ ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺎي ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫ﮐﺎﯾﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﭘﺮ از زﻣﺰﻣﻪ‪-‬ي ﭼﻨﮓ و رﺑﺎب اﺳﺖ‬
‫‪r‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬
‫‪.pe‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي ﮔﻮﺷﻪ‪ ،‬داراي دو ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻨﺞ و‬
‫زاوﯾﻪ)در ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺎﺿﺮ ( اﺳﺖ و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ در‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ)ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺎﯾﺐ(؛ ﭼﻨﮓ و رﺑﺎب ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺎﯾﺐ ﺗﻨﺎﺳﺐ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺜﺎﻟﯽ از اﺷﻌﺎر ﻣﻮﻻﻧﺎ‪:‬‬

‫دل ﭼﻪ ﺧﻮرده‪ -‬ﺳﺖ ﻋﺠﺐ دوش ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺨﻤﻮرم‬
‫ﯾﺎ ﻧﻤﮑﺪان ﮐﻪ دﯾﺪه‪ -‬ﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺷﻮرم‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي ﺷﻮر در ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻮر و ﺣﺎل)ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺎﺿﺮ( اﺳﺖ و‬

‫دﯾﮕﺮ در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺰه)ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺎﯾﺐ( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺎﯾﺒﺶ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻤﮑﺪان ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -13‬ﺗﺸﺒﯿﻪ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮدن ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ داﺷﺘﻦ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪-‬ﻫﺮ ﺗﺸﺒﯿﻪ داراي ﭼﻬﺎر رﮐﻦ ﯾﺎ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺸﺒﻪ ‪ :‬ﮐﻠﻤﻪ اي ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪ اي دﯾﮕﺮ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺸﺒﻪ ﺑﻪ ‪ :‬ﮐﻠﻤﻪ اي ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ ي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ آن ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 3‬ادات ﺗﺸﺒﯿﻪ ‪ :‬ﮐﻠﻤﺎت ﯾﺎ واژه ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز ‪ :‬ﻫﻤﭽﻮن‪ ،‬ﭼﻮن‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎن‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﯿﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺮدار و ‪. ...‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 4‬وﺟﻪ ﺷﺒﻪ ‪ :‬ﺻﻔﺖ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﺖ ﻣﺸﺒﻪ و ﻣﺸﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪) .‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺷﺒﺎﻫﺖ (‬

‫‪sia‬‬‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﺷﺠﺎع اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ :‬ﻣﺸﺒﻪ )ﻋﻠﯽ(؛ ادات ﺗﺸﺒﯿﻪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ(؛ ﻣﺸﺒﻪ ﺑﻪ)ﺷﯿﺮ(؛ وﺟﻪ‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﺒﻪ)ﺷﺠﺎع(‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ -14‬ﻣﺠﺎز ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻦ واژهاي ﺑﻪ ﺟﺎي واژه دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎز ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮي‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮآﻧﮑﻪ ﻣﯿﺎن آن دو واژه در ﺧﺎرج از ﮐﻼم راﺑﻄﻪاي ﺑﺮ ﻗﺮار‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آن ﻗﺪر ﮔﺮﺳﻨﻪام ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺗﻤﺎم ﻇﺮف را ﺑﺨﻮرم‪ .‬راﺑﻄﻪاي ﻣﯿﺎن دو واژهاي‬
‫‪mo‬‬

‫ﻇﺮف و ﻏﺬا در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -15‬اﺳﺘﻌﺎره ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه واژهاي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺒﺎﻫﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ واژه دﯾﮕﺮ دارد ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﻪ ﮐﺎر رود‬
‫اﺳﺘﻌﺎره ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪).‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن اﻣﺮي ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻣﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺪه‪(.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺮ ﮐﺸﺘﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺟﺰ ﺑﺎران رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﺒﺎر‪).‬ﮐﺸﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺮ))ك((( در اﯾﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺒﺎرت رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﺎران ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﮐﺸﺘﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻟﻔﻈﯽ آن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن‬

‫‪log‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﺟﻌﻔﺮ و رﺿﺎ‪:‬‬
‫ﺗﯿﻎ ﺻﺮﺻﺮ ﺧﻮاﻫﺶ ﺣﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮد ‪-------‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﯽ در ﺳﻮادش رﻧﺞ ﺑﺮد‬

‫‪nb‬‬
‫‪ <-‬ﺗﯿﻎ ﺻﺮﺻﺮ اﺳﺘﻌﺎره از ﺑﺎد‬

‫‪ -16‬ﮐﻨﺎﯾﻪ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺟﻤﻼت و ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﯾﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪه از ﺑﯿﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻇﺎﻫﺮي و ﻟﻔﻈﯽ آن ﻋﺒﺎرات ﯾﺎ ﺟﻤﻼت اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫آب از دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽﭼﮑﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻟﻔﻈﯽ‪:‬ﻧﻤﯽ ﮔﺬارد ﻗﻄﺮهاي آب از دﺳﺘﻬﺎﯾﯿﺶ ﺑﻪ روي زﻣﯿﻦ ﺑﭽﮑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻨﺎﯾﯽ‪:‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي از او ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺧﺴﯿﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -17‬ﺗﺸﺨﯿﺺ)اﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎﯾﯽ( ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ آن‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻠﻮه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬آدم ﻧﻤﺎﯾﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ ﻃﻮﻓﺎن ﻣﺰن‪ ،‬اﯾﺮاد ﺑﺮ درﯾﺎ ﻣﮕﯿﺮ ﺑﻮﺳﻪ ﺑﮕﺮﻓﺘﻦ ز ﺳﺎﺣﻞ ﻣﻮج را‬
‫دﯾﻮاﻧﻪ ﮐﺮد‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﯽ و ﺑﻮﺳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮج ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﺳﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﺑﻮﺳﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮج‪ ،‬ﺑﻮﺳﻪ دادن ﺳﺎﺣﻞ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﭘﺲ در ﻣﺼﺮاع دوم ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﻞ و ﻣﻮج ﺣﺎﻟﺖ و رﻓﺘﺎري اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -18‬ﺣﺲ آﻣﯿﺰي ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺣﻮاس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ان ﺣﺲ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺴﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آراﯾﻪ ﺣﺲ آﻣﯿﺰي آﻓﺮﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻪ در زﺑﺎن روزﻣﺮه ﻧﯿﺰ ﮐﻢ ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰه ﭘﯿﺮوزي را ﭼﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ))ﻣﺰه(( ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺲ ﭼﺸﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻧﺴﺒﺖ داده‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺎ ﺣﺲ ﭼﺸﺎﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫=========== ======== =======================‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﺷﻌﺮ ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﯾﺎ ﭼﺎﻣﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﻬﻦﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ادﺑﯽ و ﺷﺎﺧﻪاي از ﻫﻨﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪٔ ادﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن از زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎي ﺳﻄﺢ و ﻓﺮم زﺑﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺎن‬
‫ﻫﻨﺮي اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬و ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺮاﯾﻨﺪهٔ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﯾﺎ ﭼﺎﻣﻪ ﺳﺮا ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫آﺛﺎر ادﺑﯽ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪٔ اﺻﻠﯽ ﻧﺜﺮ و ﺷﻌﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﺧﻮاﻧﺶ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬و ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺷﻌﺮ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﻋﺎﻃﻔﻪ ‪ -‬وزن ‪ -‬ﺧﯿﺎل ‪ -‬زﺑﺎن‬

‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﻮﯾﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻤﺘﺎز ﺷﻌﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﻮﯾﺖ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ در ﺣﻮزهٔ ﮐﻬﻦ و ﮔﺴﺘﺮدهٔ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ و‬

‫‪log‬‬
‫در اﯾﺮان دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ و دﯾﺮﯾﻨﮕﯽ اﯾﻦ ﻫﻨﺮ واﻻ و ﭘﺮﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ ﺷﻌﺮ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺑﻨﯿﺎدي‬
‫دارد‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺗﺎﮐﯿﺪي ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن و اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ وزن و ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻌﺮ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﮐﻢﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪٔ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻤﯽ از‬

‫‪nb‬‬
‫اﯾﻦ ﻇﺮاﻓﺖ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ را ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺷﻬﺮت ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﺰو‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﺷﻌﺮاي دﻧﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﯽ ﺑﯽ ﺳﯽ‪ ،‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ‬
‫ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰ در ﺣﺎﻟﯽ رخ داده اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﺎن زﯾﺎدي از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي ﻗﻮي از‬
‫‪r‬‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي او ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬرد‪ .‬ﺧﯿﺎم ﻫﻢ از دﯾﮕﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻬﺮت ﺟﻬﺎﻧﯽ دارد‪ .‬ﺗﺎﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﯾﻮﻫﺎن‬
‫وﻟﻔﮕﺎﻧﮓ ﮔﻮﺗﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و دﯾﻮاﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺳﺮوده اﺳﺖ ﺟﺎي ﺑﺴﯽ ﺗﺎﻣﻞ دارد‪ .‬ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و‬
‫‪ud‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺒﻪ ﻗﺎرهٔ ﻫﻨﺪ و زﺑﺎنﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺮﮐﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﻌﺮ و ﻧﻈﻢ ‪:‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺷﻌﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫داراي ﺧﯿﺎل اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ و اﺷﻌﺎري را ﮐﻪ از‬
‫ﺧﯿﺎل ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ داراي وزن و ﻗﺎﻓﯿﻪ و ﺻﻨﺎﯾﻊ و ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻈﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺤﻮل ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮوز ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ در ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﺑﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﯿﺖ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﮐﺎﻣﻞ در ﺷﻌﺮ )ﮐﻼﺳﯿﮏ( ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ دو‬

‫‪log‬‬
‫ﻣ‪‬ﺼﺮَع ﯾﺎ ﻣﺼﺮاع را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﯿﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﻧﻪ و در اﺻﻄﻼح ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ از دو‬
‫ﻣﺼﺮع ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن و ﺧﺮد ﮐﺰﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺮﻧﮕﺬرد‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ(‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﺑﯿﺖ ﻣ‪‬ﺼ‪‬ﺮّع ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﻫﺮ دو ﻣﺼﺮاع ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﻗﺎﻓﯿﻪ دار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن ﺑﯿﺖ را ﻣﺼﺮّع ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻗﺎﻓﯿﻪ دار‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﮐﻪ در آﻓﺮﯾﻨﺶ ز ﯾﮏ ﮔﻮﻫﺮﻧﺪ‬ ‫ﺑﻨﯽ آدم اﻋﻀﺎي ﯾﮏ دﯾﮕﺮﻧﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫دﮔﺮ ﻋﻀﻮﻫﺎ را ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻗﺮار‬ ‫ﭼﻮ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ درد آورد روزﮔﺎر‬

‫ﻧﺸﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺖ ﻧﻬﻨﺪ آدﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮ ﮐﺰ ﻣﺤﻨﺖ دﯾﮕﺮان ﺑﯽ ﻏﻤﯽ‬
‫)ﺳﻌﺪي(‬
‫‪mo‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ دو ﻧﻮع اﺻﻠﯽ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ (ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ )ﯾﺎ ﮐﻼﺳﯿﮏ(‬
‫‪mo‬‬

‫ب( ﺷﻌﺮ ﻧﻮ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻟﻒ( ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﯾﺎ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺑﯿﺶ از ﻫﺰار و ﺻﺪ‬
‫ﺳﺎل دارد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻮزون ﺑﻮده و وزن آن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺖ‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻪ ﻋﺮوض ﻧﺎم دارد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اوزان ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﺮﭘﺎﯾﻪٔ ﻃﻮل ﻫﺠﺎﻫﺎﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ‬
‫ﻣﺼﺮاع ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ در آن ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬و ﺗﻔﺎوت ﺷﻌﺮ ﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻋﺮوﺿﯽ در وﺟﻮد ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎﺳﺖ‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﻫﺠﺎﯾﯽ در ﻗﺎﻟﺒﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻣﺼﺮاع ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬
‫ٔ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺷﻌﺮ در اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪﺷﺎن ﺑﻪ روزﮔﺎر‬
‫‪r‬‬
‫زرﺗﺸﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺳﺮودهﻫﺎﯾﺶ در ﮔﺎﻫﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺮودهﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﯾﺶ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮔﺎﻫﺎﻧﯽ از زﺑﺎن اوﺳﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از دوران ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ )اﺷﮑﺎﻧﯽ(‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺎﺗﮑﺎر زرﯾﺮان )ﯾﺎدﮔﺎر زرﯾﺮان( و درﺧﺖ آﺳﻮرﯾﮏ ‪ -‬ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي اﺷﮑﺎﻧﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺷﻌﺮ‬
‫‪ud‬‬

‫)ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺧﺴﺮواﻧﯽ( ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ :‬اﺷﻌﺎر ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه از دورهٔ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن(‬
‫ﺳﺮودهﻫﺎ و اﺷﻌﺎر ﻣﺎﻧﻮي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ و اﺷﮑﺎﻧﯽ( ﻧﯿﺰ‬
‫‪mo‬‬

‫در ﻧﺰ د اﻫﻞ ﻓﻦ اﻫﻤﯿﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﺰا دارد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎي ﻓﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وزن ﻫﯿﭽﮑﺪام از اﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﺎ ﺷﻌﺮ اﻣﺮوزي‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ دارﻧﺪ‪].‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ[‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﻓﺎرﺳﯽﺳﺮا )ﻣﺮاد از ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﺎرﺳﯽ دري و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ( در درﺑﺎر ﯾﻌﻘﻮب ﻟﯿﺚ ﺻﻔﺎري ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺷﻌﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دري‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ دوران وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺳﺮودهﺷﺪﻧﺸﺎن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﻨﻮز ﻗﻮام ﻧﯿﺎﻓﺘﻪﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ وزن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در‬

‫‪.ir‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﻌﺎر )ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر اﺳﺖ(‬
‫ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﺷﺪه در آﺗﺸﮑﺪه ﮐﺮﮐﻮي واﻗﻊ در‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺧُﻨﯿﺪه ﮐﺮﺷﺴﭗِ ﻫﻮش‬ ‫ﻓُﺮﺧﺘﻪ ﺑﺎذا روش‬
‫ﻫﻤﯽ ﺑﺮﺳﺖ از ﺟﻮش َﻧﻮش ﮐﻦ ﻣﯽاﻧﻮش‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑ‪‬ﺬآﻓﺮﯾﻦ ﻧﻬﺎده ﮔﻮش‬ ‫دوﺳﺖ ﺑ‪‬ﺬآﮔﻮش‬
‫ﮐﻪ دي ﮔﺬﺷﺖ و دوش‬ ‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻮش‬
‫ﺑﺂﻓﺮﯾﻦ ﺷﺎﻫﯽ‬ ‫ﺷﺎﻫﺎ ﺧﺪاﯾﮕﺎﻧﺎ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺳﮕﺰي و ﺑﺴﺎم ﮐﻮرد از ﻧﺎمﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن درﺑﺎر ﯾﻌﻘﻮب‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ در ورارود )ﻣﺎوراء‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﻟﻨﻬﺮ( و ﺧﺮاﺳﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠﺖ آن ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن‬
‫اﯾﺮاﻧﯽﻧﮋاد ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روزﮔﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن‬
‫رودﮐﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻠﺨﯽ و دﻗﯿﻘﯽ ﺑﻠﺨﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﯽ‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاي اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﯿﺰ اواﺧﺮ اﯾﻦ دوره را درك ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن ﺗﺮكﻧﮋاد از روﻧﻖ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪ و اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻮﯾﮋه ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي از ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎن ﺟﺪي ﺳﺨﻨﻮران ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺷﺎﻫﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺮآﻣﺪن ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﻓﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ و ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻠﺨﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫از روزﮔﺎر ﻏﺰﻧﻮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻮﯾﮋه از آﻏﺎز ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن اﻧﺪك اﻧﺪك ﺟﻨﺒﺶ‬
‫ﺳﺮاﯾﺶ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دري ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان و ﺣﺘﯽ ﻧﻮاﺣﯽ ﻏﺮﺑﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫)ﭼﻮن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن( ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ و ﺷﻌﺮ و زﺑﺎن آن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﻮﯾﺶ ﻣﺤﻠﯽ‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺧﻄﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻋﻬﺪ ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﻧﺎﺻﺮ‬
‫ﺧﺴﺮو ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ﻗﻄﺮان ﺗﺒﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ اﺳﻌﺪ ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ و اﺳﺪي ﻃﻮﺳﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ﺳﺪه ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﺷﺎﻫﺪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﻋﻄﺎر‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‬ ‫ﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‬ ‫ﺷﺮواﻧﯽ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ‬ ‫ﮔﻨﺠﻮي‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ‬ ‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪،‬‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﻮري اﺑﯿﻮردي‪ ،‬ﻇﻬﯿﺮ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ و دهﻫﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺪه ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮي اوج ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد]ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ[ و در‬
‫آن دو ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﺳﻌﺪي ﺷﯿﺮازي و ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﺑﻠﺨﯽ روﻣﯽ آﺳﻤﺎن‬
‫ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ را روﺷﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ دو ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺳﺮاﺷﯿﺐ‬

‫‪nb‬‬
‫و ﻓﺮود اﻓﺘﺎد و اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺳﺪه ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺷﻌﺮاﯾﯽ ﭼﻮن ﻋﺒﯿﺪ‬
‫زاﮐﺎﻧﯽ و ﺣﺎﻓﻆ ﺷﯿﺮازي اﻋﺘﻼ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪاز ﺣﺎﻓﻆ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺨﺶ ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﮐﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻮن ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﯾﺰي دارد و ﺑﯿﺪل دﻫﻠﻮي )ﮐﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‬
‫ﺗﺎ ﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎﻻﯾﯽ دارد( داﺷﺖ‪.‬‬
‫در دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﮐﻪ اواﺧﺮ دوران ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻘﺶ‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻬﻤﯽ دراﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ازﺧﻮن ﺟﻮاﻧﺎن وﻃﻦ ﻻﻟﻪ دﻣﯿﺪهاﺳﺖ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف ﻋﺎرف ﻗﺰوﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮزاده ﻋﺸﻘﯽ را ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻇﻬﻮر‬
‫ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ دوره ﺗﮑﺘﺎزي ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﺳﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﯾﻦ ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ اداﻣﻪٔ ﺣﯿﺎت ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﯿﻤﯿﻦ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ ‪-‬ﻣﻬﺮداد اوﺳﺘﺎ ‪ -‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺻﻬﺒﺎ آن را اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﺜﻨﻮي ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻗﺎﻟﺒﯽ از ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داراي اﺑﯿﺎت زﯾﺎدي ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﺳﺮودن‬
‫داﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺮ ﺑﯿﺖ داراي ﻗﺎﻓﯿﻪاي‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ آن ﻣﺜﻨﻮي )دو ﺗﺎ دو ﺗﺎ( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﯿﻠﻪ و دﻣﻨﻪ رودﮐﯽ و آﻓﺮﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮﺷﮑﻮر ﺑﻠﺨﯽ از اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺜﻨﻮي اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان‬

‫‪.ir‬‬
‫از ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﺑﻠﺨﯽ ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮي‬
‫ﺳﺮوده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﯿﺰ از دﯾﮕﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬

‫‪log‬‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮي ﺧﺎص زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻗﺼﯿﺪه ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻗَﺼﯿﺪه ﯾﺎ ﭼ‪‬ﮑﺎﻣﻪ ﯾﮏ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ )ﮐﻼﺳﯿﮏ( ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺼﯿﺪه ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ )ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ 14‬ﺑﯿﺖ( اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﺪح‪ ،‬ذم‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮاري‪،‬‬
‫ﺑﺰم‪ ،‬وﺻﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺳﺮوده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ ﻣﺼﺮاع اول‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﺮاعﻫﺎي زوج ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻗﺼﯿﺪه ﺑﺎ ﻏﺰل در ﺗﻌﺪاد اﺑﯿﺎت و‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻌﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﯽ ﯾﺎ زﯾﺎدي ﺑﯿﺖﻫﺎي ﻗﺼﺎﯾﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻗﻮت ﻃﺒﻊ ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮع ﻗﺎﻓﯿﻪ و اوزان ﺷﻌﺮي‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫روﺳﺖ ﮐﻪ در دﯾﻮانﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان ﻗﺼﯿﺪه ﺳﺮا ﺑﻪ ﻗﺼﯿﺪهﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ از ﺑﯿﺴﺖ‬
‫ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪ 170‬ﯾﺎ ‪ 200‬ﺑﯿﺖ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرﯾﻢ‪ .‬ﻗﺼﯿﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ وزﻧﻬﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫وﺟﻪ ﺗﺴﻤﯿﻪ‪:‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻋﺮ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ و ﻣﻘﺼﻮدي ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ‬
‫ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ دارد آن را ﻗﺼﯿﺪه ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺎم داده اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي ادب‪ ،‬در‬
‫‪mo‬‬

‫ﻗﺼﺎﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺮّع ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن‬
‫ﺷﻌﺮ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺼﯿﺪه‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻗﺼﯿﺪه ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ در دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در‬
‫ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي رواج ﯾﺎﻓﺖ و دوران اوج ﺷﮑﻮه آن ﺗﺎ ﻗﺮن‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺤﻮﻻت‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻗﺼﯿﺪه از ﺣﯿﺚ ﻣﻀﻤﻮن و ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻣﺮوز دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫اﻟﻒ( در رزوﮔﺎر ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ در ﺣﺪ اﻋﺘﺪال و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪﻫﺎي‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( در دوران ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن و ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺳﻼﻃﯿﻦ و وزرا و اﻣﺮا ﺑﺎ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﻤﻠﻖ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط در ﻃﺮح ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺳﻮال و ﺗﮑﺪي ﻣﯽ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج( ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮل و اﻧﻘﻼب در ﻣﻀﻤﻮن ﻗﺼﯿﺪه‪ ،‬آن را در ﺧﺪﻣ ﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻋﺘﻘﺎدي آﯾﯿﻦ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن در آورد‪.‬‬
‫د( ﺳﻨﺎﯾﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﻗﺼﯿﺪه را ﺑﻪ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ دﯾﻨﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و زﻫﺪﯾﺎت و ﻗﻠﻨﺪرﯾﺎت‬
‫ﺗﺨﺼﯿﺺ داد و ﺷﯿﻮهٔ او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪٔ ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻣﻐﺮﺑﯽ‪ ،‬اوﺣﺪي‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻮ‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺟﺎﻣﯽ و دﯾﮕﺮان دﻧﺒﺎل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ه( ﺳﻌﺪي و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ او ﺳﯿﻒ ﻓﺮﻏﺎﻧﯽ ﻗﺼﯿﺪه را ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﺳﺘﺨﺪام ﻃﺮح‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ درآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫و( از دوران ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ‪ ،‬ﻗﺼﯿﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻬﻨﯽ و ﻣﻠﯽ و ﺳﺘﺎﯾﺶ آزادي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺗﻬﯿﯿﺞ ﻋﻮاﻃﻒ و‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺗﻨﻮﯾﺮ اﻓﮑﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪٔ ﮐﺘﺎب ﺧﻮان ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﺼﺘﺮﯾﻦ ﻗﺼﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﻧﻮع را ﻣﯽ ﺗﻮان دردﯾﻮان ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮا ﺑﻬﺎر ﺳﺮاغ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺻﻄﻼﺣﺎت‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻗﺼﯿﺪه داراي اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺖ اول آن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻗﺼﯿﺪه ﺗﺸﺒﯿﺐ‪ ،‬ﻧﺴﯿﺐ و ﯾﺎ ﺗﻐﺰل ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﻘﺪﻣﻪ را اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﯿﺎن ﺗﻐﺰل و ﻣﺪح ﯾﺎ ﺗﻨﻪ اﺻﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﯿﺎت ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺼﯿﺪه ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺛﻨﺎ و دﻋﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮدن ﻗﺼﯿﺪه و‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن ﻗﻮاﻓﯽ‪ ،‬ﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺼﺮع اول ﺑﯿﺘﯽ در اواﺳﻂ ﻗﺼﯿﺪه ﺑﺎ ﻣﺼﺮعﻫﺎي زوج ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺷﺎﻋﺮ اﺟﺎزه دارد ﮐﻪ ﻗﻮاﻓﯽ ﺗﮑﺮاري ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻠﯽ را در ﺷﻌﺮ ﺧﻮد‬

‫‪log‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺮواﻧﯽ و ﺳﻌﺪي ﺷﯿﺮازي در ﻗﺼﺎﯾﺪ ﺧﻮد از روش‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﺳﻮد ﺑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺼﯿﺪه ﺳﺮاﯾﺎن ﺑﺰرگ ﻓﺎرﺳﯽ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي داﻣﻐﺎﻧﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮي‬
‫ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‬
‫ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺮواﻧﯽ‬
‫‪r‬‬
‫اﻧﻮري اﺑﯿﻮردي‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻇﻬﯿﺮ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﺳﻌﺪي ﺷﯿﺮازي‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 3‬ﻏﺰل ‪:‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﻏﺰل در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﯽﮐﺮدن‪ ،‬و ﻋﺸﻖﺑﺎﺧﺘﻦ‬
‫ٔ‬
‫اﺳﺖ در اﺻﻄﻼح ادﺑﯿ‪‬ﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻏﺰل ﻗﺎﻟﺒﯽ از ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﺼﺮاع اول‬
‫‪mo‬‬

‫و ﻣﺼﺮاعﻫﺎي زوج ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪاﻧﺪ و ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳ‪‬ﻂ ﺑﯿﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪12‬‬

‫ﺑﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازآن روي ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬در ﺑﺮدارﻧﺪهٔ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﻓﺎرﺳﯽ آن را ﻏﺰل ﻧﺎم ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺮور‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫‪nji‬‬

‫ورود ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻠﻨﺪ اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻌﺎﻧﯽ دلآوﯾﺰ ﺣﮑﻤﺖ و ﻋﺮﻓﺎن در ﺷﻌﺮ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻏﺰل از ﺻﻮرت ﭘﯿﺸﯿﻦ آن ﺑﻪدرآﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺧﻼق و ﻋﺮﻓﺎن در ﻫﻢآﻣﯿﺨﺖ‬
‫ﻏﺰل ﻣﺸﺘﻖ از ﻣﻐﺎزﻟﺖ ا ﺳﺖ و ﻣﻐﺎزﻟﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﺎزي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎزﻧﺎن و ﺣﺪﯾﺚ ﮐﺮدن‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﺸﺎن وﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺨﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺰل آن را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮوﺻﻒ ﺷﮑﻞ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﻣﺤﺒﻮب وﺷﺮح ﻧﮑﺎﯾﺖ و ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺣﺎل ﻣﺤﺐ ﺑﺎﺷﺪوﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺟﻤﺎل‬

‫‪.ir‬‬
‫وﺻﻒ زﻟﻒ و ﺧﺎل وﺑﯿﺎن ﻫﺠﺮو وﺻﺎل آراﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ - ) .‬ﺑﺪاﯾﻊ اﻻﻓﮑﺎر ص ‪ (71‬ﻫﺮ‬
‫ﺷﻌﺮ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﻓﻨﻮن ﻋﺸﻘﯿﺎت از وﺻﻒ زﻟﻒ ﺧﺎل و ﺣﮑﺎﯾﺖ وﺻﻞ‬

‫‪log‬‬
‫وﻫﺠﺮ وﺗﺸﻮق ﺑﻪ ذﮐﺮ رﯾﺎﺣﯿﻦ و ازﻫﺎر ورﯾﺎح و وﺻﻒ دﻣﻦ و اﻃﻼل ﺑﺎﺷﺪ ﻏﺰل‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺮل ﺳﺮاﯾﺎن ﺑﺰرگ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺎرﺳﯽ )ﻣﻮﻟﻮي(‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﻌﺪي‬
‫‪r‬‬ ‫ﻋﺮاﻗﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺴﻤﻂ ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻤﻂ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﻗﺼﺎﺋﺪ ﯾﺎ اﺷﻌﺎري اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ وزن ﯾﮑﺴﺎن داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫و از ﺗﻠﻔﯿﻖ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﻟﺨﺖﻫﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻓﯿﻪٔ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و در ﻫﺮ رﺷﺘﻪ ﺗﻤﺎم‬

‫ﻣﺼﺮاعﻫﺎ ﺟﺰ ﻣﺼﺮاع آﺧﺮ ﻫﻢﻗﺎﻓﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺴﻤﻂ‪ ،‬ﻣﺼﺮاع آﺧﺮ ﻫﺮ رﺷﺘﻪ را‬
‫ﺑﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻫﻢﻗﺎﻓﯿﻪ و ﺣﻠﻘﻪٔ اﺗﺼﺎل ﻫﻤﻪٔ رﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي داﻣﻐﺎﻧﯽ ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪٔ‬
‫ﻣﺴﻤﻄﺎت وي ﻣﺴﺪساﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺴﻤﻂ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﻤﻂﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪ و رﺷﺘﻪٔ ﻣﺴﻤﻂ آنﻫﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪٔ ﺳﻪ ﻣﺼﺮاع ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻤﻂ ﻣﺜﻠﺚ اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاﻋﯽ ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺞ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺼﺮاﻋﯽ ﻣﺨﻤﺲ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺶﺗﺎﯾﯽ ﻣﺴﺪس ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 5‬ﻣﺴﺘﺰاد ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣ‪‬ﺴﺘَﺰاد ﻣﺸﺘﻖ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﭼﻮن زاﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺒﯽ از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺷﻌﺮ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ اﻃﻼق ﺷﺪهاﺳﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻏﺰﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮزون‬

‫‪log‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺼﺮعﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺘﺰاد ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻌﺪ ﺳﻠﻤﺎن ﺳﺮوده ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از او‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﻌﺮاي زﯾﺎدي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﺰاد ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﺎرم )در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﺎرم ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ( ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﯿﺮزاده ﻋﺸﻘﯽ‬
‫ﺳﺮوده ﺷﺪهاﺳﺖ از ﻣﺴﺘﺰادﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪r‬‬
‫دﯾﺪي ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‬
‫‪sia‬‬ ‫ﻣﻄﻠﻊ ﻣﺴﺘﺰاد ﻋﺸﻘﯽ‬

‫اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﺎرم ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻨﮓ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد‬

‫‪.pe‬‬
‫دﯾﺪي ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﻫﺮﮐﺎر ﮐﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺿﺮر روي ﺿﺮر ﺑﻮد‬
‫واﷲ ﺿﺮر داﺷﺖ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﺎرم ﺧﻮدﻣﺎﻧﯿﻢ ﺛﻤﺮداﺷﺖ؟‬
‫دﯾﺪي ﭼﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﺻﺪ ﺷﮑﺮ ﮐﻪ ﻋﻤﺮش ﭼﻮ زﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﺬر ﺑﻮد‬
‫وزن ﻣﺴﺘﺰاد ﻧﻮﻋﯽ وزن ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع آن‪ ،‬ﻣﺼﺮاع ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﻌﺮي ﮐﻪ داراي وزن ﻣﺴﺘﺰاد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺼﺮعﻫﺎ داراي وزن ﯾﮑﺴﺎن‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻮع در ﭼﯿﺪﻣﺎن واژهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ وزنﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 6‬ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﺗَﺮﺟﯿﻊﺑ‪‬ﻨﺪ از ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻏﺰلﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺑﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻢ‬
‫وزن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل اﯾﻦ ﻏﺰلﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از ﯾﮏ ﺑﯿﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﮑﺮاري اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﯿﺖ ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﺎ ﻗﺎﻓﯿﻪاي وﯾﮋه و ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﯽ ﯾﮑﺘﺎ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﺑﻨﺪ ﺗﺮﺟﯿﻊ ﯾﺎ ﺑﻨﺪ ﺑﺮﮔﺮدان ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ‬

‫‪.ir‬‬
‫از ﻏﺰلﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﯾﺎ رﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪ از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 25‬ﺑﯿﺖ)ﮔﺎه ﮐﻤﺘﺮ ﯾﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه‪ .‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮﺟﯿﻊﺑﻨﺪﻫﺎ از ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ و ﺳﻌﺪي‬

‫‪log‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪ اول ﯾﮏ ﺗﺮﺟﯿﻊﺑﻨﺪ از ﻓﺮﺧﯽ در وﺻﻒ ﻧﻮروز‪:‬‬

‫ﮐﻠﯿﺪ ﺑﺎغ ﻣﺎ را ده ﮐﻪ‬ ‫ز ﺑﺎغ اي ﺑﺎﻏﺒﺎن ﻣﺎ را ﻫﻤﯽ ﺑﻮي ﺑﻬـﺎر آﯾﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺮداﻣﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر آﯾﺪ‬
‫ﺗﻮ ﻟﺨﺘﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ ﭼﻨﺪان ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻠﯿﺪ ﺑﺎغ را ﻓﺮدا ﻫـﺰاران ﺧﻮاﺳﺘﺎر آﯾﺪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻗﻤﺮي ﺑﺮ ﭼﻨﺎر آﯾﺪ‬
‫ﺗﺮا ﻣﻬﻤﺎن ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻪ روزي ﺻﺪ‬ ‫ﭼﻮ اﻧﺪر ﺑﺎغ ﺗﻮ ﺑﻠﺒﻞ ﺑﻪ دﯾﺪار ﺑﻬﺎر آﯾﺪ‬
‫ﻫـﺰار آﯾﺪ‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﻨﺎنداﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ را‬ ‫ﮐﻨﻮن ﮔﺮ ﮔﻠﺒﻨﯽ را ﭘﻨﺞ ﺷﺶ ﮔﻞ در ﺷـﻤﺎر آﯾﺪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻫﻤﯽ زو ﺑﻮي ﯾﺎر آﯾﺪ‬
‫وزﯾﻦ ﺧﻮﺷﺘﺮ ﺷﻮد ﻓﺮدا ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻬـﺎر اﻣﺴﺎل ﭘﻨﺪار ﻫﻤﯽ ﺧﻮﺷـﺘﺮ ز ﭘﺎر آﯾﺪ‬
‫ﺧﺴﺮو از ﺷﮑﺎر اﯾﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻠﮏ را در ﺟﻬﺎن ﻫﺮ روز‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺷـﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺟﺸﻨﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﮕﯽ روزي‬

‫ﺟﺸﻨﯽ داد و ﻧﻮروزي‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 7‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﺪ ﻏﺰل ﯾﺎ ﻗﺼﯿﺪه ﺑﺮ ﯾﮏ وزن ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد دارد و ﺑﯿﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﻏﺰل ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺼﺎل ﻏﺰلﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ و ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﻨﺪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺮﺟﯿﻊ ﺑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺖ ﺗﺮﺟﯿﻊ ﻫﻤﻪ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﻗﺎﻓﯿﻪاي ﻫﺮﺑﺎر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ دارد‪ .‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪﻫﺎي‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ از ﻣﺤﺘﺸﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ )واﻗﻌﻪ ﮐﺮﺑﻼ( و ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫)در ﻧﻌﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( و وﺣﺸﯽ ﺑﺎﻓﻘﯽ )ﺷﺮح ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻨﺪ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﻮاردي از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺪح‪ ،‬وﺻﻒ‪ ،‬رﺛﺎ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬و ﻋﺮﻓﺎن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 8‬ﻗﻄﻌﻪ ‪:‬‬
‫ﻗ‪‬ﻄﻌﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪٔ اﺑﯿﺎﺗﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ وزن و ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از آﻏﺎز ﺗﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﯾﮏ ﻗﺼ‪‬ﻪٔ ﺷﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫‪nb‬‬
‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻬﻨﯿﺖ و ﺗﻌﺰﯾﺖ و ﻣﺪح و ﻫﺠﻮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﻗﺼﯿﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺖ ﻣ‪‬ﻄﻠَﻊ در ﻗﻄﻌﻪ ﻣ‪‬ﺼ‪‬ﺮَّع ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺑﯿﺎت ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺪ‪ ‬اﻗﻞ ‪ ،2‬و ﺣﺪ‪ ‬اﮐﺜﺮ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ‪ 15‬اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪sia‬‬
‫وﻟﯽ ﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎ ‪ 50‬ﺑﯿﺖ و ﺑﯿﺶ از آن ﻫﻢ رﺳﯿﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮاي ﭘﺎرﺳﯽﮔﻮي از رودﮐﯽ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪﺳﺮاﯾﯽ رواج‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ‪ ،‬اﻧﻮري‪ ،‬اﺑﻦ ﯾﻤﯿﻦ‪ ،‬و ﭘﺮوﯾﻦ اﻋﺘﺼﺎﻣﯽ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺑﻪاﯾﻦ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫رﺳﯿﺪ از دﺳﺖ ﻣﺨﺪوﻣﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ‬ ‫ﮔﻠﯽ ﺧﻮشﺑﻮي در ﺣﻤﺎم روزي‬
‫ﮐﻪ از ﺑﻮي دﻻوﯾﺰ ﺗﻮ ﻣﺴﺘﻢ‬ ‫ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﯽ ﯾﺎ ﻋﺒﯿﺮي؟‬
‫‪ud‬‬

‫وﻟﯿﮑﻦ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎ ﮔُﻞ ﻧﺸﺴﺘﻢ‬ ‫ﺑﮕﻔﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔ‪‬ﻠﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮدم‬

‫وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﮐﻢ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫ﮐﻤﺎل ﻫﻢﻧﺸﯿﻦ درﻣﻦ اﺛﺮ ﮐﺮد‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﻌﺪي‬

‫رﻧﺪي‪،‬‬ ‫ﮐﻮي‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﺎن‬ ‫اي‬ ‫ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺎزار ﺟﺎنﺑﺎزان ﻣﻨﺎدي ﻣﯽزﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫دﺧﺘﺮ رز ﭼﻨﺪ روزي ﻫﺴﺖ از ﻣﺎ ﮔﻢ ﺷﺪﺳﺖ رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﮔﯿﺮد ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺎن و‬
‫ﻫﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﯾﺪ‬
‫ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ ﺑﺮد و ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻤﻦ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻪاي دارد ز ﻟﻌﻞ و ﻧﯿﻢﺗﺎﺟﯽ از ﺣﺒﺎب‬
‫‪mo‬‬

‫وي ﻧﻐﻨﻮﯾﺪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ور ﺑﻮد ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﮐﻪ آن ﺗﻠﺨﻢ دﻫﺪ ﺣﻠﻮا ﺑﻬﺎ ﺟﺎﻧﺶ دﻫﻢ‬

‫‪.ir‬‬
‫دوزخ در روﯾﺪ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪log‬‬
‫ﻋﻘﻞ را ذرهاي ﺑﺼﺎرت ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫دل ﺷﻨﺎﺳﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺴﺖ ﺟﻮﻫﺮ ﻋﺸﻖ‬
‫ﻋﺸﻖ از ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺒﺎرت ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫در ﻋﺒﺎرت ﻫﻤﯽ ﻧﮕﻨﺠﺪ ﻋﺸﻖ‬
‫ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮﮔﺰش ﻋﻤﺎرت ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﻫﺮ ﮐﻪ را دل ز ﻋﺸﻖ ﮔﺸﺖ ﺧﺮاب‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﮑﻮﺗﺮ ازاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﺴﺘﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﻔﺮوش‬
‫ﻋﻄﺎر‬

‫ﭼﻮن ﻃﻌﺎماﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻮ دارو و درد‬

‫ﮐﻪ ازاﯾﺸﺎن ﮔﺮﯾﺰ ﻧﺘﻮان ﮐﺮد‬
‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎل و ﺟﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﻔﺰاﯾﺪ‬
‫اﻫﻞ دﻧﯿﺎ ﺳﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﯿﺶ ﻧﯽاﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﻗﻪاي ﭼﻮن ﻃﻌﺎم درﺧﻮردﻧﺪ‬
‫ﺑﺎز ﺟﻤﻌﯽ ﭼﻮ داروي دردﻧﺪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪان‪ ،‬ﮔﻪ ﮔﻪ اﺳﺖ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﺮد‬ ‫ﻣ‪‬ﺮد‪‬م ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻔﺎت اﮔﺮ ﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺮد درد ﻣﮕﺮد‬ ‫ﺑﺎز ﺟﻤﻌﯽ ﭼﻮ درد ﺑﺎ ﺿﺮرﻧﺪ‬
‫اﺑﻦ ﯾﻤﯿﻦ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 9‬رﺑﺎﻋﯽ ‪:‬‬
‫رﺑﺎﻋﯽ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﯽ( ﯾﮑﯽ از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ آن ﺗﺮاﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﯾﮏ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در زﺑﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮي )از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﺮﮐﯽ و اردو( ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وزن آن ﻫﻢ وزن ِﻋﺒﺎرت ﻻ ﺣ‪‬ﻮلَ و ﻻ ﻗُﻮ‪ّ‬ةَ ا‪‬ﻻّ ﺑِﺎﷲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻋﺮوض داﻧﺎن اﯾﺮاﻧﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺑﺎﻋﯽ دو ﯾﺎ ﯾﮏ وزن اﺻﻠﯽ ﻗﺎﺋﻞاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮوضداﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬وزن رﺑﺎﻋﯽ را در دو ﺷﺠﺮه اﺧﺮب و اﺧﺮم ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﮐﻪ از‬
‫آن ‪ 24‬وزن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺑﺎﻋﯽ ﯾﮏ وزن ﺑﺮﺷﻤﺮده و‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ از آن ﯾﺎزده وزن ﻓﺮﻋﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﻨﺸﺄ رﺑﺎﻋﯽ‪ ،‬در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ دو رواﯾﺖ ﻣﺘﻔﺎوت درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫رواﯾﺖ اول‪ ،‬رودﮐﯽ را واﺿﻊ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ )ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﺮوزي( ﻣﯽداﻧﺪ و ﮔﻮﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ وزن آن را از ﺗﺮاﻧﻪاي ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ اﻗﺘﺒﺎس‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ دوم‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮب ﻟﯿﺚ ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺻﻠﯽ ﻣﺎﺟﺮاﺳﺖ و‬
‫ﺷﻌﺮاي درﺑﺎر او اﯾﻦ وزن را اﺧﺘﺮاع ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رﺑﺎﻋﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از دو ﺑﯿﺖ )ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﺼﺮاع( اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬دوم و ﭼﻬﺎرم اﻟﺰاﻣﯽ و در‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺼﺮاع ﺳﻮم اﺧﺘﯿﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮاي اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ رﺑﺎﻋﯿﺎت ﭼﻬﺎر ﻗﺎﻓﯿﻪاي‬
‫ﮔﺮاﯾﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و از اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺼﺮاﻋﯽ ﻗﺎﻓﯿﻪ در رﺑﺎﻋﯽ راﯾﺞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ رﺑﺎﻋﯽ ﺳﺮا در ﺗﺎرﯾﺦ ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻤﺮ ﺧﯿﺎم ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رﺑﺎﻋﯿﺎت ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬اوﺣﺪاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ و ﺑﺎﺑﺎاﻓﻀﻞ ﮐﺎﺷﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪ .‬در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ ﺑﻪ ﺳﺮودن رﺑﺎﻋﯽ اﺷﺘﯿﺎق ﺗﻤﺎم از‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد و ﺑﯿﺶ از ‪ 1800‬رﺑﺎﻋﯽ از او ﺑﺠﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻮﭘﺮداز ﻫﻤﭽﻮن ﺳﯿﺎوش ﮐﺴﺮاﯾﯽ و ﻣﻨﺼﻮر اوﺟﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫وﯾﮋه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در دوران اﻧﻘﻼب‪ ،‬رﺑﺎﻋﯽ اﺣﯿﺎء ﻣﺠﺪد ﯾﺎﻓﺖ و اﻣﺜﺎل ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺣﺴﯿﻨﯽ و ﻗﯿﺼﺮ اﻣﯿﻦﭘﻮر در اﺣﯿﺎء آن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از رﺑﺎﻋﯽ‬
‫اﺣﻮال ﻓﻠﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑ‪‬ﺪي‬ ‫ﮔﺮ ﮐﺎر ﻓﻠﮏ ﺑﻪ ﻋﺪل ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺑ‪‬ﺪي‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﯽ ﺧﺎﻃﺮ اﻫﻞ ﻓﻀﻞ رﻧﺠﯿﺪه ﺑ‪‬ﺪي؟‬ ‫ور ﻋﺪل ﺑ‪‬ﺪي ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎ در ﮔﺮدون‬
‫)ﺧﯿﺎم ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري(‬

‫آﻧﺠﺎ ﻣﯽِ ﻧﺎب و اﻧﮕﺒﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺣﻮر ﻋﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻮد‬
‫ﮔﺮ ﻣﺎ ﻣﯽ و ﻣﻌﺸﻮق ﮔﺰﯾﺪﯾﻢ ﭼﻪ ﺑﺎك ﭼﻮن ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫)ﺧﯿﺎم ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري(‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﮕﺬار ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﮔﺬرد‬ ‫ﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺴﺖ ز زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﮔﺬرد‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐ‪‬ﺶ ﮔﺬراﻧﯽ‬ ‫زﻧﻬﺎر ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪٔ ﻣﻠﮑﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﮔﺬرد‬

‫‪log‬‬
‫)ﻇﻬﯿﺮ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ(‬

‫آﺧﺮ ﺑﻪ ﻫﺰار ﻏﺼﻪ ﺑﮕﺪاﺧﺖ ﻣﺮا‬ ‫اول ﺑﻪ ﻫﺰار ﻟﻄﻒ ﺑﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺮا‬
‫ﭼﻮن ﻣﻬﺮه ﻣﻬﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺧﺖ ﻣﺮا ﭼﻮن ﻣﻦ ﻫﻤﻪ او ﺷﺪم ﺑﯿﻨﺪاﺧﺖ ﻣﺮا‬

‫‪nb‬‬
‫)ﻣﻮﻟﻮي(‬

‫در ﻫﺮ ﻣﮋه ﺻﺪ ﻗﻄﺮه ﺧﻮن دارم‬ ‫آن ﯾﺎر ﮐﻪ در ﺳﯿﻨﻪ ﺟﻨﻮن دارم ازو‬

‫ﺗﺎ ﺷﺮح دﻫﻢ ﮐﻪ ﺣﺎل ﭼﻮن دارم ازو‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﮐُﻨﺠﯽ و دﻣﯽ و ﻣﺤﺮﻣﯽ ﻣﯽﻃﻠﺒﻢ‬
‫ازو‬

‫)اوﺣﺪاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ(‬
‫‪.pe‬‬
‫رﺑﺎﻋﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ در ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮع ﮐﻪ ﺟﺰ ﻣﺼﺮاع ﺳﻮم دﯾﮕﺮ ﻣﺼﺮاعﻫﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺑﺪاﯾﻊ اﻻﻓﮑﺎر آن را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮح ﻣﯽدﻫﺪ‪)) :‬از ﻣﺨﺘﺮﻋﺎت‬
‫ﺑﺤﺮ ﻫﺰج اﺳﺖ و رﺑﺎﻋﯽ از آن ﺟﻬﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺤﺮ ﻫﺰج در اﺷﻌﺎر ﻋﺮب ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪ud‬‬

‫اﻻﺟﺰاء آﻣﺪه‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ از اﯾﻦ وزن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ دو ﺑﯿﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﭼﻬﺎر ﺑﯿﺖ ﺑﻮد از ﻫﺰج ﻣﺮﺑﻊ اﻻﺟﺰاء‪ ...‬اﮔﺮ ﻣﺼﺮاع ﺳﻮم ﻧﯿﺰ ﻣﻘﻔﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را رﺑﺎﻋﯽ ﻣﺼﺮع ﮔﻮﯾﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﺼﺮع ﺳﻮم ﺑﯽ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﺼﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎره وزن رﺑﺎﻋﯽ‬
‫ٔ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از دﻗّﺖ در وزن ﻣﺼﺮاعﻫﺎي رﺑﺎﻋﯽ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ در رﺑﺎﻋﯽ دو وزن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻫﻢ ﺗﻮأﻣﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺼﺮعﻫﺎي رﺑﺎﻋﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو وزن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻔﺎﻋﯿﻞ ﻣﻔﺎﻋﯿﻞ ﻓﻌﻞ )ﻫﺰج ﻣﺜﻤﻦ ﻣﮑﻔﻮف ﻣﺮﻓﻮعاﺣﺪ(‬

‫‪ .2‬ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻠﻦ )؟(‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬رﺑﺎﻋﯽ ﺑﺮ وزن ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮِِة اﻻ ﺑﺎﷲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺮوضداﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﺷﺎﺧﻪ ))اﺧﺮب(( و ))اﺧﺮم(( ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 10‬دو ﺑﯿﺘﯽ ‪:‬‬
‫دوﺑﯿﺘﯽ )ﻧﺎم دﯾﮕﺮ‪:‬ﻓﻬﻠﻮﯾﺎت( از ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي رﯾﺸﻪ دار ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﺑﯿﺘﯽ ﺷﻌﺮي ﯾﺎزده ﻫﺠﺎﯾﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮع‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﺎﻓﯿﻪ )ﺟﺰ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺼﺮع ﺳﻮم ﮐﻪ آوردن ﻗﺎﻓﯿﻪ در آن اﺧﺘﯿﺎري اﺳﺖ( اﺳﺖ‪ .‬دو ﺑﯿﺘﯽ وزن ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺮوﺿﯽ ﺷﺪه ﻧﻮﻋﯽ از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي دوازده ﻫﺠﺎﯾﯽ ﻗﺪﯾﻢ اﯾﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺪارﺗﺮﯾﻦ وزن دوﺑﯿﺘﯽ ﺑﺤﺮ ﻫﺰج ﻣﺴﺪ‪‬س ﻣﻘﺼﻮر )ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﻣﻔﺎﻋﯿﻞ( و ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮ وزن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﺎﺑﺎﻃﺎﻫﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از دوﺑﯿﺘﯽ )ﺑﺎﺑﺎﻃﺎﻫﺮ(‪:‬‬

‫ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮاﺧﯽ ﺗﻨﮕﺖ آﯾﻪ‬ ‫ﻣﮑﻦ ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﻨﮕﺖ آﯾﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺗﻮ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﯿﻨﯽ ﻧﻨﮕﺖ آﯾﻪ‬ ‫ﭼﻮ ﻓﺮدا ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺑﺎﻃﺎﻫﺮ ﻋﺮﯾﺎن و ﻓﺎﯾﺰ دﺷﺘﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دوﺑﯿﺘﯽ ﺳﺮاﯾﺎن اﯾﺮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺑﯿﺘﯽ ‪:‬‬

‫ﺑﻪ دوﺑﯿﺘﯽ در ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﻓﻬﻠﻮﯾﺎت ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﻬﻠﻮي ﻧﺎﻣﺪار ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽ اﻟﺪﯾﻦ اردﺑﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اردﺑﯿﻠﯽ در ﺳﺪه‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﻔﺘﻢ و ﺳﺪه ﻫﺸﺘﻢ ﺳﺮوده ﺷﺪه‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ در دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده و آن را ﺗﺮاﻧﮏ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫دوﺑﯿﺘﯽ و رﺑﺎﻋﯽ ‪:‬‬

‫دوﺑﯿﺘﯽ ﺑﺎ رﺑﺎﻋﯽ در وزن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬رﺑﺎﻋﯽ در وزن ))ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ‬
‫ﺑﺎﷲ(( ﺑﺎ اﻓﺎﻋﯿﻞ )ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻔﺎﻋﯿ ﻞُ ﻣﻔﺎﻋﯿ ﻞُ ﻓَﻌ‪‬ﻞ( و اﻓﺎﻋﯿﻞ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ وزن‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻗﺎﺑﻮس ﻧﺎﻣﻪ دوﺑﯿﺘﯽ را ﻣﺮﮐﺐ از دو ﺑﯿﺖ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وزن‬

‫رﺑﺎﻋﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 11‬ﺗﮏ ﺑﯿﺖ ‪:‬‬
‫ﺗﮏﺑﯿﺖ)ﻣﻔﺮد( ﯾﮏ ﺳﺒﮏ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺑﯿﺖ)ﻣﻌﺎدل دو‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﮏﺑﯿﺘﯽﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ‬ ‫ﻣﺼﺮاع( ﻧﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﯾﺰي و ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﮏﺑﯿﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﯿﻤﯿﺮم و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﭼﭗ و راﺳﺖ‪ /‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻧﻈﺮ در او ﺗﻮان ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﮐﺠﺎﺳﺖ؟‬
‫)ﺳﻌﺪي(‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ - 12‬ﭼﻬﺎر ﭘﺎره ‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎرﭘﺎرهاﺳﺖ‪ .‬در ﻣﯿﺎن اﺷﻌﺎر ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻮده و ﭘﺲ از ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ در اﯾﺮان رواج ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮي از دوﺑﯿﺘﯽﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف دو ﺑﯿﺘﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺼﺮعﻫﺎي اول ﺑﺎ ﻣﺼﺮعﻫﺎي دوم و‬
‫‪ud‬‬

‫ﭼﻬﺎرم ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻧﯿﺴﺖ و از ﻟﺤﺎظ وزن ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺮعﻫﺎ ﻫﻢ وزن‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﺷﻌﺮاﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﯾﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻓﺮﯾﺪون ﺗﻮﻟﻠﯽ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﺮﯾﺪون ﻣﺸﯿﺮي‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺳﻬﯿﻠﯽ و ﭘﺮوﯾﺰ ﺧﺎﻧﻠﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﻨﻮاﻧﯽ ﻋﺎم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﻌﺮي ﮐﻪ از ﺑﻨﺪﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاﻋﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﺮ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﮑﻞ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﮐﻪ رواﺟﯽ ﻋﺎم ﻫﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎي دو‪‬م و‬

‫ﭼﻬﺎرم ﻫﺮ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر‬
‫ﮐﺎﮐﺎﯾﯽ ﻣﯿﺒﯿﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭼﻮن ﺷﺒﺎﻧﺎن وﺣﺸﯽ درآﯾﻨﺪ ﻧﺎي در ﻧﺎي و آﺗﺶ در اﻧﮕﺸﺖ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ در دل ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻓﻮ‪‬اره ﻓﻮ‪‬اره در ﻣﺸﺖ ﺷﻌﻠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎرد از ﭼﺸﻤﻬﺎﺷﺎن‬
‫ﻻﻟﻪ ﻣﯽ روﯾﺪ از ﺧﺎك‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﮔﺮم‪ ،‬در ﻧﺎي ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮازد ﺷﻌﺮ ﯾﮏ ﻣﺮد و ﯾﮏ ﺗﯿﺮ‬

‫‪log‬‬
‫و ﯾﮏ راه آن ﮐﻪ ﭼﻮن ﻗﻮچ وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﺷﺐ و روز ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺷﺎخ ﺧﻄﺮ را آه‪،‬‬
‫ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﺑﮕﺬراﻧﺪ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﻨﮕﻼخ ﺧﻄﺮ را‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﮐﻪ "دوﺑﯿﺘﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ" ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬در دوره ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻌﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﯾﻮﺳﻔﯽ " ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﺳﺮودن دوﺑﯿﺘﯿﻬﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اواﯾﻞ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ ".‬وﻟﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ رواج را در اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ و در ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺻﻠﯽ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﮐﻬﻦ‪ ،‬آزادي ﻋﻤﻞ در اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺎﻓﯿﻪ را‬
‫در ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺪ‪ ‬ﻣﻤﮑﻦ ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ؛ و ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺣﺘّﯽ از‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ﻧﯿﺰ آزادﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺷﺎﻋﺮ در ﻫﺮ دو ﺑﯿﺖ)ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاع(‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﮕﺮدد )ﻣﺼﺮاع ﭼﻬﺎرم را ﺑﺎ دوﻣﯽ ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ (.‬در‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺜﻨﻮي‪ ،‬در دو ﺑﯿﺖ ﺑﺎﯾﺪ دو ﻗﺎﻓﯿﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت و آزادي ﻋﻤﻞ و ﺑﺎ وﺟﻮد روﯾﮑﺮد ﺷﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﻋﺪه ﺑﻪ آن‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻮد و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ در ﺣﺪ ّﻣﺜﻨﻮي و‬
‫‪ud‬‬

‫ﻏﺰل ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻗﺪراﺳﺖ ﮐﺮدن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻌﺮﻧﻮ; ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺧﺎﮐﺮﯾﺰي ﮐﻪ وﻓﺎداران ﺑﻪ اﺳﻠﻮب ﮐﻬﻦ‬
‫ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺳﺮاﯾﺎن آن ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻀﺎﻋﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬آﺛﺎر ﺟﺎوداﻧﻬﺎي ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﮐﻬﻨﺴﺮاﯾﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﻧﻔﺲ ﺗﺎزه ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﻣﺪ‬
‫ﻧﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪ و ﺑﺎز اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ در ﺳﺎﯾﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﭼﻮن ﻧﻪ از‬
‫‪nji‬‬

‫ﺟﺬاﺑﯿﺘﻬﺎي ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي ﮐﻬﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻧﻪ از آزادي ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي‬

‫ﻧﻮﯾﻦ‪ .‬در ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﮐﻢ ﻣﯽ آورد و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺜﻨﻮي و ﻏﺰل رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ؛ ودر‬
‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﻓﺮاﺧﯽ ﺑﺮاي ﺳﺨﻨﻮري ﻫﻢ ﻧﺪارد ﺗﺎ ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﺐ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻗﺎﻟﺒﯽ ﮐُﻨﺪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎﻋﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ در ﻫﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻼً ﺳﺨﻨﯽ را ﮐﻪ ﻣﺜﻨﻮي ﺳﺮاﯾﺎن در ﯾﮏ‬
‫ﺑﯿﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺶ ﺑﺪﻫﺪ و در دو ﺑﯿﺖ )ﯾﮏ ﺑﻨﺪ( ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺴﺎ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﺑﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه و اﯾﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼﺎر‬
‫ﺳﺨﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮوﮐﺶ ﮐﺮدن ﺗﺐ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺳﺮاﯾﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻟﯽ‬
‫از ﻋﻠّﺘﯽ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎى ﺟﺪﯾﺪ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ‪ ‬ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاﻋﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻌﻨﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و در ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻨﺪﻫﺎ دوﺗﺎﺳﺖ و‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮى ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﻻت‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮدﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎى آن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎى ﯾﮏ و ﭼﻬﺎر‪ ،‬و دو و ﺳﻪ )ﺗﺮاﺑﻰ‪ ،‬ص‪10‬؛ ﺑﺮاى ﻧﻤﻮﻧﻪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻻﻫﻮﺗﻰ‪ ،‬ص ‪203‬ـ‪581 ،204‬ـ‪(582‬؛ ﯾﮏ و ﺳﻪ‪ ،‬و دو و ﭼﻬﺎر )ﺗﺮاﺑﻰ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ؛ ﺑﺮاى‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪371‬ـ‪374‬؛ ﻻﻫﻮﺗﻰ‪ ،‬ص ‪216‬ـ‪(220‬؛ و ﺑﯿﺶ از‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﻫﻢﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﻮدن ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎى دو و ﭼﻬﺎر )ﻣﺜﻼ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص ‪223‬ـ‪225‬؛ ﻧﺎدرﭘﻮر‪1348 ،‬ش‪ ،‬ص ‪81‬ـ‪ .(83‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره را دو ﺑﯿﺘﯿﻬﺎى‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎ رﺑﺎﻋﯿﺎت ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺘﺼﻞ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﯿﻌﻰ‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﺪﮐﻨﻰ‪1359 ،‬ش‪ ،‬ص ‪148‬؛ ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ص ‪354‬؛ ﺗﺮاﺑﻰ‪ ،‬ص ‪.(9‬‬
‫ﺑﯿﺖ اول ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف دو ﺑﯿﺘﻰ* و رﺑﺎﻋﻰ*‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺂ ﻣ‪‬ﺼﺮَّع ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف آن دو‪ ،‬در وزﻧﻬﺎ و ﺑﺤﺮﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺮوده ﻣﯽﺷﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫)رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺮاﺑﻰ‪ ،‬ص ‪ .(21‬ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎى ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻏﺎﻟﺒﺂ زﯾﺮ ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﯿﻌﻰ ﮐﺪﮐﻨﻰ )ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ(‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره را ﻣﺜﻨﻮى ﻋﻤﻮدى ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎم و دروﻧﻤﺎﯾﻪ رﺑﺎﻋﻰ و دو ﺑﯿﺘﻰ در‬
‫‪nji‬‬

‫ﻫﻤﺎن دو ﺑﯿﺖ ﺗﮑﻤﯿﻞ و اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ در ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﻨﺪ ــ ﮐﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪــ ﭘﯿﺎم ﺷﻌﺮ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻔﯿﻌﻰ ﮐﺪﮐﻨﻰ )‪1376‬ش‪ ،‬ص ‪ ،(219‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آزادى و ﻣﺠﺎﻟﻰ ﮐﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽﮔﺬارد ﺗﺎ از ﻗﺎﻓﯿﻪاﻧﺪﯾﺸﻰ رﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺠﺎل از‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺜﻨﻮي ﺳﺮاﯾﻰ ﺑﺮاى ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻗﺪﯾﻢ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺑﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺑﯿﺖ آن ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﻮد‪ :‬ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺠﻊ و ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﭼﻬﺎرم ﺑﺎ ﯾﮏ ﻗﺎﻓﯿﻪ )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‬
‫‪ ،219‬ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ ‪ .(34‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻌﻀﻰ ﺷﺎﻋﺮان ﻗﺪﯾﻢ ــﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﯿﻦاﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺎﺳﻪ در‬
‫اواﯾﻞ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ )ص ‪ (708‬و ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻟﺴﺎﻧﻰ ﺷﯿﺮازى )ﻣﺘﻮﻓﻰ ‪ (940‬در‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﻬﺮآﺷﻮب ﺧﻮد ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺠﻤﻊاﻻﺻﻨﺎف )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﮔﻠﭽﯿﻦ ﻣﻌﺎﻧﻰ‪ ،‬ص‬
‫‪98‬ـ‪(159‬ــ ﮐﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ را در ﻗﺎﻟﺐ رﺑﺎﻋﯿﻬﺎى ﻣﺘﺼﻞ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‬
‫)ﺷﻔﯿﻌﻰ ﮐﺪﮐﻨﻰ‪1376 ،‬ش‪ ،‬ص ‪ ،(218‬اﻣﺎ ﺗﻼش آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاى اﺑﺪاع ﻗﺎﻟﺐ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﻌﺮىِ ﺟﺪﯾﺪى ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬در دوره ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎ ادﺑﯿﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺮﮐﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﻰ و ﻗﻔﻘﺎز و ادﺑﯿﺎت اروﭘﺎﯾﻰ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺑﺎ رواج دوﺑﺎره ﻣﺴﻤﻂ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﻊﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻨﯿﻒ و‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺴﺘﺰاد و ﻧﻮآورى ﺷﺎﻋﺮاﻧﻰ ﭼﻮن اﺷﺮفاﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﻰ )ﻧﺴﯿﻢ ﺷﻤﺎل(‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﯿﺮزاده ﻋﺸﻘﻰ‪ ،‬اﯾﺮج ﻣﯿﺮزا و ﻋﺎرف ﻗﺰوﯾﻨﻰ‪ ،‬در دﻫﻪﻫﺎى ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺪه‬
‫ﭼﻬﺎردﻫﻢ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ زرﯾﻦﮐﻮب‪ ،‬ص ‪29‬ـ‪ (30‬و ﺑﻪ اﺑﺪاع‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﻠﻰ ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ و ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻰ‪ ،‬اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﮐﻢﮐﻢ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه آن دﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﻌﺮ ﺳﻨّﺘﻰ را ﺑﺸﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﯿﻌﻰ ﮐﺪﮐﻨﻰ‪1376 ،‬ش‪ ،‬ص‬
‫‪ .(219‬ﻇﻬﻮر ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻣﻘﺎرن ﺗﻼش اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮاى ﮐﺴﺐ آزادى و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد و‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اوﻟﯿﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎرهﻫﺎ ﻣﻀﻤﻮﻧﻬﺎى ﻣﯿﻬﻨﻰ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ داﺷﺘﻨﺪ‬

‫)ﺑﺮاى ﻧﻤﻮﻧﻪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻻﻫﻮﺗﻰ‪ ،‬ص ‪203‬ـ‪491 ،204‬ـ‪581 ،492‬ـ‪.(582‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻪ ﮐﺴﻰ و در ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎره را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺷﻌﺮ ))وﻓﺎى ﺑﻪ ﻋﻬﺪ(( اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻻﻫﻮﺗﻰ ــﮑﻪ در ‪1288‬ش‪1327 /‬ق‪،‬‬

‫درﺑﺎره ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻰ ﺷﺎه و ﺷﮑﺴﺖ او‪ ،‬ﺳﺮوده ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﻌﺮ در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻬﺎرﭘﺎره اﺳﺖ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودى‪ ،‬ج ‪،1‬‬
‫‪mo‬‬

‫ص ‪ .(65‬ﺑﺮﺧﻰ ﻧﯿﺰ ﺷﻌﺮِ ))ﺑﻪ وﻃﻦ((‪ ،‬ﺳﺮوده ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎﻣﻨﻪاى ﭘﯿﺶ از ‪ ،1332‬را‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اوﻟﯿﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻣﯽ داﻧﻨﺪ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ زرﯾﻦﮐﻮب‪ ،‬ص ‪42‬؛ ﺷﮑﯿﺒﺎ‪ ،‬ص ‪308‬؛‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺳﺤﺎق‪ ،‬ص ‪149‬ـ‪.(150‬‬
‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﻻﻫﻮﺗﻰ و ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎﻣﻨﻪاى‪ ،‬ﺗﻘﻰ رﻓﻌﺖ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ‪1299‬ش( و‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﮐﺴﻤﺎﯾﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ‪1340‬ش( ﻧﯿﺰ ﺑﺮاى ﺗﺜﺒﯿﺖ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮآورى ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﯾﻰ ﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﺮج ﻣﯿﺮزا )ص ‪ (122‬ﺑﻪ ﻃﻨﺰ ﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ))اﻧﻘﻼب ادﺑﻰ(( آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺲ و ﭘﯿﺶ ﮐﺮدن ﻗﺎﻓﯿﻪﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﻢﮐﻢ ﺷﺎﻋﺮان دﯾﮕﺮى ﻧﻈﯿﺮ ﻣﯿﺮزا ﺣﺒﯿﺐ ﺳﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺪاﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮﻓﺨﺮاﯾﻰ‬
‫)ﮔﻠﭽﯿﻦ ﮔﯿﻼﻧﻰ(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻰ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺪوﺷﻦ و ﻣﺤﻤﺪ زﻫﺮى‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮودن‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره روى آوردﻧﺪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺑﺮاى ﺑﻌﻀﻰ ﺷﺎﻋﺮان ﯾﮑﻰ از ﻗﺎﻟﺒﻬﺎى اﺻﻠﻰ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﻌﺮﺷﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻓﺮﯾﺪون ﺗﻮﻟﻠﻰ*‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﺗﻐﺰﻟﻰ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣ ﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ در رواج ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده و آن را ﺑﻪ اوج رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوى از او ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻗﺎﻟﺐ اﺷﻌﺎر ﺗﻐﺰﻟﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ )رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫زرﯾﻦﮐﻮب‪ ،‬ص ‪99‬ـ‪ .(100‬ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎرهﺳﺮاﯾﺎن و ﺳﺮودهﻫﺎﯾﺸﺎن در‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮى ﺑﺎ ﻣﺎه در ﻣﺮداب )ﺗﻬﺮان ‪1343‬ش(؛ ﻧﺎدر‬
‫ﻧﺎدرﭘﻮر ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﺟﺎم )ﺗﻬﺮان ‪1333‬ش( و ﺷﻌﺮ اﻧﮕﻮر )ﺗﻬﺮان ‪1348‬ش(؛ ﻧﺼﺮت‬
‫رﺣﻤﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﮐﻮچ )ﺗﻬﺮان ‪1333‬ش( و ﮐﻮﯾﺮ )ﺗﻬﺮان ‪1335‬ش(؛ ﻓﺮﯾﺪون ﻣﺸﯿﺮى ﺑﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﺎﯾﺎﻓﺘﻪ )ﺗﻬﺮان ‪1335‬ش( و ﮔﻨﺎه و درﯾﺎ )ﺗﻬﺮان ‪1335‬ش(؛ ﻫﻮﺷﻨﮓ اﺑﺘﻬﺎج‬

‫)ﺳﺎﯾﻪ( ﺑﺎ ﺳﺮاب )ﺗﻬﺮان ‪1330‬ش( و ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد ﺑﺎ اﺳﯿﺮ )ﺗﻬﺮان ‪1331‬ش(‪ ،‬دﯾﻮار‬
‫)ﺗﻬﺮان ‪1335‬ش( و ﻋﺼﯿﺎن )ﺗﻬﺮان ‪1336‬ش(‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫در دوره رﺿﺎﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮى )ﺣﮏ ‪1304 :‬ـ‪ 1320‬ش( و در ﭘﻰ ﺗﻐﯿﯿﺮ اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﻰ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻐﺰﻟﻰ ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﻤﺪﺗﺂ ﻗﺎﻟﺒﻰ ﺑﺮاى ﺑﯿﺎن ﻋﻮاﻃﻒ و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺎﻋﺮ و ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ دﯾﮕﺮى ﻫﻢ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺲ ﮔﻨﺎهزدﮔﻰ )ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص‪24‬ـ ‪119 ،25‬ـ ‪،(120‬‬
‫ﺑﯽﭘﺮوا ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در وﺻﻒ ﮐﺎﻣﺠﻮﯾﯿﻬﺎى ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ )ﺗﻮﻟﻠﻰ‪ ،‬ص ‪141‬ـ ‪،175 ،143‬‬
‫‪181‬ـ‪184‬؛ ﻧﺎدرﭘﻮر‪1348 ،‬ش‪ ،‬ص ‪69‬ـ ‪93 ،72‬ـ‪97‬؛ ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص ‪11‬ـ ‪80 ،13‬ـ‪119 ،81‬ـ ‪،(120‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻐﺎزﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮق و ﺗﻮﺻﯿﻒ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎى ﻓﺮدى او )ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص ‪75‬ـ‪80 ،77‬ـ ‪81‬؛‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﺎدرﭘﻮر‪1348 ،‬ش‪ ،‬ص ‪115‬ـ‪ ،(117‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﺮگ و ﺗﺮس از آن )ﺗﻮﻟﻠﻰ‪ ،‬ص ‪195‬ـ‪200‬؛‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﺎدرﭘﻮر‪1356 ،‬ش‪ ،‬ص ‪39‬؛ ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص ‪263‬ـ‪ (266‬و ﺷﮏ و ﻋﺼﯿﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا‬
‫)ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ص ‪191‬ـ ‪216‬؛ ﻧﺎدرﭘﻮر‪1348 ،‬ش‪ ،‬ص ‪141‬ـ‪.(142‬‬

‫‪log‬‬
‫در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺳﺎل ‪1357‬ش‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره ﻣﺤﺘﻮاﯾﻰ ﻏﻨﺎﯾﻰ داﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫زﻣﺎن ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﻰ ﯾﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻧﯿﺰ رواج ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺤﻤﻞ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى‬
‫ﺳﯿﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺟﺪ‪‬ى ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق ﺑﺎ اﯾﺮان )‪1359‬ش ـ‬

‫‪nb‬‬
‫‪1367‬ش(‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺟﻨﮓ و دﻓﺎع از وﻃﻦ ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ )ﺑﺮاى‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮﺧﻰ و ﮐﯽﻣﻨﺶ‪ ،‬ص ‪170‬ـ‪243 ،171‬ـ‪.(244‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻗﺎﻓﯿﻪﺑﻨﺪى ﻣﺘﻨﻮع و آزاد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎرى ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﺮودﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎى ﮐﻮدﮐﺎن دارد‪ .‬از ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﺷﻌﺮ ﮐﻮدﮐﺎن در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪،‬‬
‫اﻓﺸﯿﻦ ﻋﻼ )ﯾﮏ ﺳﺒﺪ ﺑﻮى ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1374‬ش( و ﻗﯿﺼﺮ اﻣﯿﻦﭘﻮر )ﻣﺘﻮﻓﻰ‬
‫‪1386‬ش؛ ﻣﺜﻞ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺜﻞ رود‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1368‬ش( را ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎره‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﻰ ﭼﻮن ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭘﻮﯾﺎ و ﻣﻄﺮح اﺳﺖ )ﺷﻌﺮدوﺳﺖ‪ ،‬ص ‪.(229‬‬

‫ﺳﺒﮏﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺳﺮاﯾﺶ ﺷﻌﺮ در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﺮن ﻧﻬﻢ‬
‫ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل درﺑﺎر ادب ﭘﺮور ﻫﻨﺪ از ﺷﺎﻋﺮان‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ﮔﻮي‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮي ﺑﻪ اﺷﻌﺎر‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺘﺪاول ﻣﺪﺣﯽ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر‬

‫واﺳﻄﻪ دوري از ﻣﺮﮐﺰ زﺑﺎن و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر‬
‫ٔ‬ ‫ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪرت در ﺑﯿﺎن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻧﮑﺎت دﻗﯿﻖ و ﺣﺲ ﻧﻮﺟﻮﯾﯽ و ﺗﻔﻨﻦ دوﺳﺘﯽ و ﺑﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﺒﺐ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪي و دﯾﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪﯾﻨﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ار ادﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ را ﺳﺒﮏ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﺗﺎ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮي‬
‫اداﻣﻪ داﺷﺖ و از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮات و ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت و ﮐﻨﺎﯾﺎت ﻇﺮﯾﻒ و‬

‫‪log‬‬
‫دﻗﯿﻖ و ﺑﺎرﯾﮏ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه و دﺷﻮار را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي‬
‫ﮐﻠﯿﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻧﻈﯿﺮي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‬
‫ﻋﺮﻓﯽ ﺷﯿﺮازي‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺑﯿﺪل‬

‫‪sia‬‬
‫ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﯾﺰي‬
‫ﻏﻨﯽ ﮐﺸﻤﯿﺮي‬
‫وﺣﯿﺪ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‬
‫‪r‬‬
‫ﻃﺎﻟﺐ آﻣﻠﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫از ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺳﺒﮏ‪ ،‬ﺗﮏ ﺑﯿﺘﯽﻫﺎي ﻧﻐﺰ و دﻻوﯾﺰي ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻏﻠﺐ ﺻﻮرت ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﻗﺒﺎل ﺧﺼﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﻓﺰونﺗﺮ ﺷﻮد ﻧﮑﻮﺳﺖ ﻓﻮاره ﭼﻮن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﺷﻮد‬
‫دﺳﺖ ﻃﻤﻊ ﭼﻮ ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯽ دراز ﭘﻞ ﺑﺴﺘﻪاي ﮐﻪ ﺑﮕﺬري از آﺑﺮوي‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮﯾﺶ‬
‫اﺷﮏ ﮐﺒﺎب ﺑﺎﻋﺚ ﻃﻐﯿﺎن آﺗﺶ‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ ﭘﯿﺶ ﺳﺘﻢﭘﯿﺸﮕﺎن ﺧﻄﺎﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺧﻮاب در وﻗﺖ ﺳﺤﺮﮔﺎه ﮔﺮان‬ ‫آدﻣﯽ ﭘﯿﺮ ﭼﻮ ﺷﺪ ﺣﺮص ﺟﻮان ﻣﯽ ﮔﺮدد‬

‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‬
‫رﯾﺸﻪ ﻧﺨﻞ ﮐﻬﻨﺴﺎل از ﺟﻮان اﻓﺰونﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫ٔ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﯿﺮ را‬
‫)ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﯾﺰي(‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫اول و آﺧﺮ اﯾﻦ ﮐﻬﻨﻪ ﮐﺘﺎب اﻓﺘﺎده‬ ‫ﻣﺎ ز آﻏﺎز و ز اﻧﺠﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﯽ ﺧﺒﺮﯾﻢ‬
‫اﺳﺖ‬
‫دزد‪ ،‬داﺋﻢ در ﭘﯽ ﺧﻮاﺑﯿﺪه اﺳﺖ‬ ‫روزﮔﺎر اﻧﺪر ﮐﻤﯿﻦ ﺑﺨﺖ ﻣﺎﺳﺖ‬

‫‪log‬‬
‫)ﮐﻠﯿﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ(‬

‫ﺧﻤﯿﺮ ﻣﺎﯾﻪٔ دﮐﺎن ﺷﯿﺸﻪﮔﺮ ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻋﺪو ﺷﻮد ﺳﺒﺐ ﺧﯿﺮ ﮔﺮ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﺖ‬
‫)ﻃﺎﻫﺮ ﻗﺰوﯾﻨﯽ(‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ - 2‬ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ‪:‬‬

‫ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺒﮏ و ﺷﯿﻮهٔ ﺷﺎﻋﺮان ﺧﺮاﺳﺎن و ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ادوار ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‬
‫در اﯾﻦ ﺳﺒﮏ‪ ،‬ﺳﻪ دوره را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داد‪:‬‬
‫دوره ﺗﮑﻮﯾﻦ‬
‫ٔ‬
‫‪ud‬‬

‫دوره ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ‬
‫ٔ‬
‫دوره ﻏﺰﻧﻮي و اواﯾﻞ دورهٔ ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ‬
‫ٔ‬
‫‪mo‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‬

‫از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪-‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ .1‬آﺛﺎر اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺑﺮ ﻗﯿﺪﻫﺎ و ﺳﻨّﺖﻫﺎي ﻟﻔﻈﯽ و ﺻﻮري ﺗﮑﯿﻪ دارد‪ .2.‬اﯾﻦ آﺛﺎر از‬
‫ﺗﺴﻠﺴﻞﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺷﮑﻮه اﻟﻔﺎظ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﻪﺻﻮرﺗﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺘﯿﻦ‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﮐﻤﯽ ﻗﺒﻞ از ﺳﺪهٔ ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ﺳﺪهٔ ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي رواج‬

‫‪.ir‬‬
‫داﺷﺖ و ﭘﺲ از آن ﻫﻢ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت اﯾﻦ دوره اﻏﻠﺐ ﺣﺴﯽ اﺳﺖ و ﻓﺎﻗﺪ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫اﺷﻌﺎر اﯾﻦ ﺳﺒﮏ از ﺣﯿﺚ ﻧﻮع‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺼﯿﺪه و از ﻟﺤﺎظ ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﺳﺎده‪ ،‬روان و‬
‫ﻋﺎري از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت دﺷﻮار ﺑﻮده و واژهﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ در آن اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮات و ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت ﻣﻠﻤﻮس‪ ،‬از اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻀﻤﻮن‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﻀﻤﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺷﻌﺎر اﯾﻦ ﺳﺒﮏ‪ ،‬وﺻﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺪﯾﺤﻪ و ﺷﺮح ﻓﺘﻮﺣﺎت‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﮔﺎه ﭘﻨﺪو اﻧﺪرز ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﺒﻮد دﻧﺪان‪ ،‬ﻻ‪ ،‬ﺑﻞ ﭼﺮاغ ﺗﺎﺑﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻣﺮا ﺑﺴﻮد و ﻓﺮورﯾﺨﺖ ﻫﺮﭼﻪ دﻧﺪان ﺑﻮد‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﺳﺤﺮي ﺑﻮد و ﻗﻄﺮهٔ ﺑﺎران ﺑﻮد‬
‫ٔ‬ ‫ﺳﭙﯿﺪ ﺳﯿﻢ رده ﺑﻮد و درو ﻣﺮﺟﺎن ﺑﻮد‬
‫ﻣﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﺮ و ﺷﻌﺮ ﻋﻨﻮان ﺑﻮد‬
‫ﻧﺸﺎن ﻧﺎ ٔ‬ ‫دﻟﻢ ﺧﺰاﻧﻪٔ ﭘﺮ ﮔﻨﺞ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷﺎد و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻤﯽ ﮐﻪ ﻏﻢ ﭼﻪ ﺑﻮد دﻟﻢ ﻧﺸﺎط و ﻃﺮب را ﻓﺮاخ ﻣﯿﺪان‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻮد‬
‫)رودﮐﯽ(‬
‫‪mo‬‬

‫از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺒﮏ اﯾﻦ دوره ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮان زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬
‫رودﮐﯽ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺷﮑﻮر ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺠﯿﮏ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﮐﺴﺎﯾﯽ ﻣﺮوزي‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﯽ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺧﯽ‪ ،‬ﻏﻀﺎﯾﺮي رازي‪ ،‬ﻋﺴﺠﺪي‪،‬‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي داﻣﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ اﺳﻌﺪ ﮔﺮﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد ﺳﻌﺪ ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﻣﯿﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻌﺰي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﺮج روﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو و ﺳﻨﺎﯾﯽ ﻏﺰﻧﻮي‬

‫‪mo‬‬

‫‪ - 3‬ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳ‪‬ﺒ ﮏ‪ ‬ﻋﺮاﻗﯽ ﺑﻪ ﺳ‪‬ﺒﮑﯽ از ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از اواﺧﺮ ﻗﺮن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﺸﻢ ﺗﺎ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي رواج و اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺳﺒﮏ از ﻋﺮاق‬
‫ﻋﺠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رواج اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ‬

‫‪log‬‬
‫ﻧﺒﻮد و در ﻧﻮاﺣﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ رواج داﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻔﺮج روﻧﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ﻏﺰﻧﻮي و‬
‫ﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ از ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاران و ﮐﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻋﺮاﻗﯽ‬
‫و ﺣﺎﻓﻆ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ و زﻣﯿﻨﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ‪:‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ﺑﺎ روي ﮐﺎرآﻣﺪن ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن در ﺧﺮاﺳﺎن آن روز و اﺗﺎﺑﮑﺎن در ﻋﺮاق‬

‫‪sia‬‬
‫و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ‪.‬در اﯾﻦ زﻣﺎن ) ﺳﺪهي ﺷﺸﻢ ( ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﻏﺮب‬
‫اﯾﺮان را ﻧﯿﺰ ﻋﺮاق ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻣﯿﺎنرودان‪ ،‬آﻧﺠﺎ را ﻋﺮاق‬
‫ﻋﺮب و اﯾﻨﺠﺎ را ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﺎن ﮔﺮاﻧﯿﮕﺎه ادﺑﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوران ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﺪارس ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﻨﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﻣﻨﻄﻖ و ﺣﮑﻤﺖ و ادب ﺗﺎزي در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪارس ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان و ادﯾﺒﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آن ﻫﺎآﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫رواج ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ در ﭘﺎرس و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺤﻮﻟﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ در ﺷﻌﺮاﻧﻮري و ﻇﻬﯿﺮ‬
‫ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬اﻧﻮري ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻗﺼﺎﯾﺪ و‬
‫ﻣﺪاﯾﺢ اﻏﺮاق آﻣﯿﺰ و ﭘﺮﺻﻨﻌﺖ را وارد ﺷﻌﺮ ﮐﺮد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻏﺰل ﻫﺎي ﻟﻄﯿﻒ‬
‫‪mo‬‬

‫و ﭘﺮﺷﻮر ﺳﺮود‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ دار ﺷﯿﻮه ﺗﺎزه در اﯾﺮان ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻨﺠﻮي ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و در ﻋﺮاق ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ و ﭘﺴﺮش ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‬
‫و ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ آن را ﺑﻪ اوج رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬ﻧﻈﺎﻣﯽ داﺳﺘﺎﻧﺴﺮاﯾﯽ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ را ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫اﺳﺎس ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ در آن واژه‬

‫ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻓﺮاوان ﺗﺮ ﺷﺪه و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺮاﮐﺰ ﻗﺪرت و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻋﻠﻮم در ﺣﻮزه ﻫﺎي آﻣﻮزش ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮان‪ ،‬واژه‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺣ‪‬ﮑﻤﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ و دﯾﻨﯽ و ﻧﺠﻮﻣﯽ و ﭘﺰﺷﮑﯽ در آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮان‬
‫وارد ﺷﺪه ورﻧﮓ و زﻧﮓ ﯾﺎ ﺟﻠﻮه ي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﺒﮏ‪ ،‬ﻗﺼﯿﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻏﺰل‪ ،‬و ﺳﺎدﮔﯽ و رواﻧﯽ و‬
‫اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﮐﺜﺮت ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت و ﺗﻌﺒﯿﺮات و ﮐﻨﺎﯾﺎت زﯾﺒﺎ‬

‫‪nb‬‬
‫و ﺗﺎزه و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل دﻗﯿﻖ و ﺑﺎرﯾﮏ داد و واژهﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ورود ﺗﺼﻮف و ﻋﺮﻓﺎن در ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎرﻓﯽ ﭼﻮن ﺳﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪،‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ و دهﻫﺎ ﺷﺎﻋﺮ دﯾﮕﺮ ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ اﺧﻼﻗﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫و ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺟﺎي ﻣﺪاﯾﺢ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﯿﺰ را ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺷﻌﺮي در اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺗﺎزه ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﺪح ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻫﺎ و‬
‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻓﺮاوان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻤﺪوح ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﯿﺶ از دوره ﻗﺒﻞ رواج ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻮري و ﺳﻮزﻧﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي و‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﻫﺠﻮﻫﺎي ﺗﻨﺪ و ﻫﺰل ﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ و ﻋﺮﻓﺎن و اﺧﻼق‬
‫از دروﻧﻤﺎﯾﻪ ﻫﺎي راﯾﺞ در اﯾﻦ ﺳﺒﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺰل ﮐﻪ اﺑﺘﺪا اﻧﻮري آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ‬
‫ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪ اراﺋﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬در ﺷﻌﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ دوره آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ اوج آن در ﻏﺰل ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي‬
‫ﺷﻌﺮي‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻗﺼﯿﺪه ﮐﻪ اﻧﻮري و ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ و ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ و‬
‫ﻇﻬﯿﺮ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ آن را ﺑﻪ اوج ﻣﯽ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮي و ﻏﺰل رواج ﻓﺮاوان ﻣﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﭘﻨﭻ ﮔﻨﺞ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﻨﺠﻮي ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺪﯾﺪ از اﻧﻮاع ادﺑﯽ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮي‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان ﻓﺎرس و اﺻﻔﻬﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﯿﻮه ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ را ﻣﯽ ﭘﺴﻨﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺰل را ﺑﺮ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻓﺎرس ﻣﺮﮐﺰ ﻏﺰﻟﺴﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ ﺧﺪاوﻧﺪان‬

‫ﻏﺰل ﻫﺮ ﯾﮏ ﺷﯿﻮه ﺗﺎزه اي ﻣﯽ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﯿﻮه ﻋﺮاﻗﯽ اﻟﺒﺘﻪ در ﻏﺰل ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در‬
‫ﻗﺼﯿﺪه و ﻣﺜﻨﻮي ﻫﺴﺖ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻠﻤﻪ و ﺳﺎدﮔﯽ و‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮش آﻫﻨﮕﯽ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺳﺒﮏ ﺧﺎص ﺳﻌﺪي اﺳﺖ در ﻏﺰل ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﻤﺎن و ﺧﻮاﺟﻮ و ﻫﻤﺎم و اوﺣﺪي و اﻣﯿﺮﺧﺴﺮو دﻫﻠﻮي و‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺟﺎﻣﯽ ﭼﻪ در ﻓﺎرس و ﭼﻪ در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ آن ﺷﯿﻮه را در ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺑﺰرگ در ﻏﺮل ﻓﺎرﺳﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺳﺒﮑﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ و‬

‫‪log‬‬
‫آزاد ﮐﻪ آن را ﺳﺒﮏ واﻻ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﯽ آﻓﺮﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮي و‬
‫ﻏﺰل اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺗﺎ دوره ﻫﺎي ﺑﻌﺪ اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻟﻬﺠﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﻫﺎ و ﻓﻘﺮ و ﺳﯿﻪ روزي ﻣﺮدم ﻓﺮاﻣﻮش‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﺪ و زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و اﺑﻬﺎم ﭘﯿﺶ رﻓﺖ‪.‬ﻣﯿﺰان زﯾﺎدي ﮐﻠﻤﻪﻫﺎ و‬
‫اﺻﻄﻼحﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن در ﺷﻌﺮﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ وارد ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪:‬‬
‫دري از ﺑﻬﺮ دﻧﯿﺎ ﻣﻦ ﻧﺴﻔﺘﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺪح ﮐﺲ ﻧﮕﻔﺘﻢ‬
‫)ﻋﻄﺎر(‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﻬﺎل دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﻦ ﮐﻪ‬ ‫درﺧﺖ دوﺳﺘﯽ ﺑﻨﺸﺎن ﮐﻪ ﮐﺎم دل ﺑﻪ ﺑﺎر آرد‬
‫رﻧﺞ ﺑﯽﺷﻤﺎر آرد‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﺎ ﻧﺎﮔﻪ ز ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﺎﻧﯿﻢ‬ ‫ﺑﯿﺎ ﺗﺎ ﻗﺪر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‬

‫ﺳﮕﯽ ﺑﮕﺬار آﺧﺮ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯿﻢ‬ ‫ﮐﺮﯾﻤﺎن ﺟﺎن ﻓﺪاي دوﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫)ﻣﻮﻟﻮي(‬
‫‪mo‬‬

‫زﻧﻬﺎر ﺑﺪ ﻣﮑﻦ ﮐﻪ ﻧﮑﺮدﺳﺖ‬ ‫دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺮزد آﻧﮑﻪ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﮐﻨﯽ دﻟﯽ‬

‫ﻋﺎﻗﻠﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮔﻠﺴﺖ ﺳﻌﺪي و در ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻋﺪاوت ﺑﺰرگﺗﺮ ﻋﯿﺐ اﺳﺖ‬

‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎر اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫زﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻮﺷﮏ ﮐﻮر‬ ‫ﻧﻮر ﮔﯿﺘﯽ ﻓﺮوز ﭼﺸﻤﻪٔ ﻫﻮر‬
‫ﻧﺸﻨﻮد آواز دف و ﭼﻨﮓ و ﻧﯽ‬ ‫ﮔﻮش ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ وي‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫دﯾﺪه ﺷﮑﯿﺒﺪ ز ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺑﺎغ ﺑﯽ ﮔﻞ و ﻧﺴﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ آرد دﻣﺎغ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺧﻮاب ﺗﻮان ﮐﺮد ﺧﺰف زﯾﺮ ﺳﺮ‬ ‫ور ﻧﺒﻮد ﺑﺎﻟﺶ آﮐﻨﺪه ﭘﺮ‬
‫دﺳﺖ ﺗﻮان ﮐﺮد در آﻏﻮش ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ور ﻧﺒﻮد دﻟﺒﺮ ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﭘﯿﺶ‬

‫‪log‬‬
‫وﯾﻦ ﺷﮑﻢ ﺑﯽ ﻫﻨﺮ ﭘﯿﭻ ﭘﯿﭻ ﺻﺒﺮ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺴﺎزد ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫)ﺳﻌﺪي(‬

‫ﻋﺸﻖ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺑﻮد زﻣﻦ ﻣﺎﯾﻪ ﻣﺎﯾﯽ و ﻣﻨﯽ ﺧﻮد ﻧﺒﻮد ﻋﺸﻖ ﺗﻮ را ﭼﺎره ز ﺑﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻨﯽ‬
‫ﭼﻮ ﻋﻠﻢ آﻣﻮﺧﺘﯽ از ﺣﺮص آﻧﮕﻪ ﺗﺮس ﮐﺎﻧﺪر ﺷﺐ ﭼﻮ دزدي ﺑﺎ ﭼﺮاغ آﯾﺪ ﮔﺰﯾﺪه‬

‫‪sia‬‬
‫ﺗﺮ ﺑﺮد ﮐﺎﻻ‬
‫‪r‬‬ ‫)ﺳﻨﺎﯾﯽ(‬

‫‪ - 4‬ﺳﺒﮏ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ‬
‫"ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ" ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺘﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﻪي دوم ﻗﺮن دوازدﻫﻢ‬
‫ﺗﺎ اواﯾﻞ ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‪ ،‬ﻓﻀﺎي ادﺑﯽ اﯾﺮان را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪي زﻣﺎﻧﯽ ‪150‬ﺳﺎﻟﻪي ﺧﻮد ﮐﻪ از ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه اﻓﺸﺎر را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺼﻞ ﻣﻤﺘﺎز و وﯾﮋهاي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن‪-‬ﮐﻪ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮي ﺑﻪ ﺷﻌﺮ و ﺗﻌﺼﺐ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﺛﺎري در ﺣﯿﻄﻪي ﻣﺬﻫﺒﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﻮد‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺮاي اداﻣﻪي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﻨﺮي ﺧﻮد رﻫﺴﭙﺎر دﯾﺎر ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و‬
‫در ﮐﻨﺎر ﺷﺎﻋﺮان آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي" را ﭘﺪﯾﺪ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت از اﻧﺤﺼﺎر درﺑﺎر ﺧﺎرج ﺷﺪ و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬درﺑﺎرهي رواج ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻻزم اﺳﺖ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻤﯽ اﺷﺎره ﺑﺸﻮد‪ .‬در زﻣﺎن ﯾﻮرش اﻓﻐﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﯾﺮان و ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﺸﺎرﯾﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪي اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي اﯾﻦ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮده ﺷﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﮐﺘﺐ دﯾﮕﺮي‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻪ در ﺣﻤﻠﻪي ﻧﺎدر ﺑﻪ دﻫﻠﯽ وارد اﯾﺮان ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض اﻓﺎﻏﻨﻪ و‬
‫ﻧﺎدرﯾﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم اﻓﺘﺎد ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ آﺛﺎر ﯾﺎ در ﺷﯿﺮاز ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﯿﺪ و ﯾﺎ در‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن وﻗﻒ آﺳﺘﺎﻧﻪي رﺿﻮي ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻪوﯾﮋه در ﺷﯿﺮاز‪ ،‬در ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ادب ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در ﻗﺮنﻫﺎي دوازده و ﺳﯿﺰده ﺷﯿﻮهي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﺳﺎده و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺮدم ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ‪ ،‬ﻧﺎزكاﻧﺪﯾﺸﯽ‪ ،‬اﻓﺮاط‬

‫‪sia‬‬
‫در ﺧﯿﺎلﭘﺮدازي و اﺻﺮار ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖﮔﺮيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي را ﺑﻪ ﺳﺒﮑﯽ‬
‫ﮔﻨﮓ و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺒﺪﯾﻞ و آن را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺑﺘﺬال ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮐﺮد‪ .‬در اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ‬
‫ﺻﻔﻮي اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ادﺑﯽ از روﻧﻖ اﻓﺘﺎد‪ .‬در دورهي ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﺟﻨﮓﻫﺎ و‬
‫‪r‬‬
‫ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽﻫﺎي ﭘﯽدرﭘﯽ ﻧﺎدرﺷﺎه و اوﺿﺎع آﺷﻔﺘﻪي ﻣﻤﻠﮑﺖ در زﻣﺎن او و‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺷﻌﺮ و ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻫﻨﺮ را در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺘﺮت و ﺳﺴﺘﯽ ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫ﮐﺮﯾﻢﺧﺎن زﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در زﻣﯿﻨﻪي ﻫﻨﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺎم ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮدارد ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ در ﻫﻤﯿﻦ دوره در ﺣﺎل ﭘﯽرﯾﺰي ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻗﺎﻣﺤﻤﺪﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎي‬

‫داﺧﻠﯽ ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد و آراﻣﺶ ﻧﺴﺒﯽ را در ﮐﺸﻮر ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ادﺑﯽ اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ دوران‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از ادﯾﺒﺎن و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان در ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر دور ﻫﻢ‬

‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ادﺑﯽ را ﺑﺎر دﯾﮕﺮ راهاﻧﺪازي ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺷﯿﺮاز و ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺣﻮزهﻫﺎي ادﺑﯽ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺗﺎزهاي‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و ﮔﻨﮕﯽ ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي دﻟﺮزه و ﻣﻠﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺒﮏ آنﻫﺎ را اﺣﯿﺎ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﻠﻪ‬ ‫ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ‬ ‫)ﻣﺘﻮﻓﯽ‪1165‬ﻫـ‪.‬ق(‪،‬‬ ‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺸﺘﺎق‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﯿﺪﻋﻠﯽ‬

‫‪log‬‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )ﻣﺘﻮﻓﯽ‪1160 ،‬ﻫـ‪.‬ق( و ﻣﯿﺮزاﻣﺤﻤﺪ ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )ﻣﺘﻮﻓﯽ‬
‫‪1192‬ﻫـ‪.‬ق( از ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاران اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻓﺸﺎرﯾﻪ در‬
‫اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﮔﺮداﻧﯽ ﭘﺮورش دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنﻫﺎ در‬

‫‪nb‬‬
‫اﺣﯿﺎي ﺳﺒﮏﻫﺎي ﮐﻬﻦ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ از اﺳﺘﺎدان ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽﺑﯿﮓ‬
‫آذر ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ ﺷﺎﻣﻠﻮ )ﻣﺘﻮﻓﯽ‪1195‬ﻫـ‪.‬ق(‪ ،‬ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )ﻣﺘﻮﻓﯽ‪1198‬ﻫـ‪.‬ق(‪،‬‬
‫ﺣﺎﺟﯽﺳﻠﯿﻤﺎن ﺻﺒﺎﺣﯽ ﺑﯿﺪﮔﻠﯽ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ )م ‪ 1206‬ﻫـ‪.‬ق( و ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺻﻬﺒﺎي‬

‫‪sia‬‬
‫ﻗﻤﯽ)ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪1191‬ﻫـ‪.‬ق( از دﺳﺖﭘﺮوردﮔﺎن اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ادﺑﯽ آن دوران ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ "اﻧﺠﻤﻦ ﻧﺸﺎط" اﺷﺎره ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﻣﯿﺮزاﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻧﺸﺎط اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ)‪1244 - 1175‬ﻫـ‪.‬ق( ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﺪ و ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ دوران ﮐﻮﺗﺎه ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ادﺑﯽ آن روزﮔﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﻓﺘﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ روﻧﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﻓﻀﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﺎه ﻧﯿﺰ دﺳﺘﯽ در ﺷﻌﺮ داﺷﺖ و‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺨﻠﺺ "ﺧﺎﻗﺎن" ﺷﻌﺮ ﻣﯽ ﺳﺮود‪ .‬از اﯾﻦرو‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﭼﻮن ﻣﺠﻤﺮ‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ)ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪ 1225‬ﻫـ‪.‬ق(‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺻﺒﺎ)ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪ (1238‬و ﻧﺸﺎط‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﮔﺮد ﺷﺎه ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺑﻪﻧﺎم "اﻧﺠﻤﻦ ﺧﺎﻗﺎن" را ﺑﻪ راه‬
‫‪mo‬‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺒﮏﻫﺎي ﻋﺮاﻗﯽ و‬

‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﺘﺬال و اﻧﺤﻄﺎط ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي ﭘﺎﯾﺎن دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬از‬
‫ﺳﺒﮏ و روش ﻣﺘﺪاول زﻣﺎن ﺧﻮد روي ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ روش ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻧﻬﻀﺘﯽ را ﭘﺪﯾﺪ آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ "ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ"‬

‫ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺛﻤﺮات ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ادﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻓﺮاد زﯾﺎدي ﻣﺠﺎل ﻃﺒﻊآزﻣﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺷﻌﺎر ﺑﺮﺧﯽ از‬

‫‪.ir‬‬
‫آنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ را ﺑﻪ دو دوره ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬دورهي اول‬

‫‪log‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ و ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺸﻬﻮر اﯾﻦ ﺳﺒﮏ و دورهي دوم‪:‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ ﺳﺒﮏ در ﮐﻨﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ‬
‫ﻋﺮاﻗﯽ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬رودﮐﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺧﯽ‪ ،‬اﻧﻮري‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‪،‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ دوره ﻃﺒﻊ ﺧﻮد را در ﻫﻤﻪي ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﻣﯽآﻣﻮزﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺼﯿﺪه و ﻏﺰل‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺰلﺳﺮاﯾﺎن و‬
‫ﻗﺼﯿﺪه ﺳﺮاﯾﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻌﺮا‬
‫‪r‬‬
‫ﻏﺰل ﺳﺮا و ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺼﯿﺪهﺳﺮا ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﺷﺎﻋﺮي ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ در ﻫﺮ دو‬
‫‪.pe‬‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﭙﺮدازد و ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﻌﺮي ﮐﻪ ﻣﯽﺳﺮود از ﺳﺒﮏﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ‪-‬ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﻌﺮ از ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﻪ در ﺗﻘﻠﯿﺪ از‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺎن ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺮودهاﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ :‬آذر ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ اﯾﻦ رﺑﺎﻋﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺧﯿﺎم ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎغ ﺳﺮِ ﮐﻮي ﻧﮕﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫وﯾﻦ ﺷﺎخ ﮔﻞ‪ ،‬آﺗﺸﯿﻦ ﻧﮕﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫وﯾﻦ ﺳﺮو ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺟﻮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﯾﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﯾﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫و ﺧﯿﺎم ﺳﺮوده ﺑﻮد‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﻮزه ﭼﻮﻣﻦ ﻋﺎﺷﻖ زاري ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫درﺑﻨﺪ ﺳﺮ زﻟﻒ ﻧﮕﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن او ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫دﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﯾﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺸﺘﺎق اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺷﻌﺮي ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﻊ دارد‪:‬‬
‫ﮔﺮﻫﻤﯿﻦ ﺧﻮن ﻣﺮا ﯾﺎر ﺧﻮرد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺶ ﺑﺎد‬

‫‪log‬‬
‫ورﻧﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪي ﺑﯿﺪاد ﻓﺮاﻣﻮﺷﺶ ﺑﺎد‬

‫اﯾﻦ ﺷﻌﺮ در اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻏﺰﻟﯽ از ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﻊ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺻﻮﻓﯽ ار ﺑﺎده ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮر‪‬د‪ ،‬ﻧﻮﺷﺶ ﺑﺎد‬
‫ورﻧﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪي اﯾﻦ ﮐﺎر ﻓﺮاﻣﻮﺷﺶ ﺑﺎد‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺳﻌﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫در اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﮐﻬﻦ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ در دوران ﻣﺬﮐﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم ﺑﺮ آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر ‪ -‬از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿ‪‬ﺖ –‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺖ و ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﺜﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ دورانﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽداد‪.‬‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري‬ ‫رواج‬ ‫دوره‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺗﺬﮐﺮهﻧﻮﯾﺴﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﯽ‬
‫"ﻣﺠﻤﻊاﻟﺘﻮارﯾﺦ"‬ ‫ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪاﻣﯿﻦ‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬ ‫اﺛﺮ‬ ‫"ﻣﺠﻤﻞاﻟﺘﻮارﯾﺦ"‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻣﯿﺮزاﻣ ﺤﻤﺪﺧﻠﯿﻞ ﻣﺮﻋﺸﯽ ﺻﻔﻮي و "ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﯿﺘﯽ ﮔﺸﺎ" ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﯿﺮزاﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﻣﻮﺳﻮي اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ دورهي ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬

‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﻣﯿﻨﻪي ﺗﺬﮐﺮهﻧﻮﯾﺴﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺶ از ‪ 200‬اﺛﺮ وﺟﻮد دارد‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪" :‬ﺗﺬﮐﺮهي آﺗﺸﮑﺪه" ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺑﯿﮓ‬
‫آذرﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪" ،‬ﻣﺠﻤﻊاﻟﻔﺼﺤﺎ" و "رﯾﺎضاﻟﻌﺎرﻓﯿﻦ" اﺛﺮ رﺿﺎﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫﺪاﯾﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫و‬ ‫ﻣﺮاﻏﻪاي‬ ‫زﯾﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ‬ ‫ﻗﻠﻢ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺑﺮاﻫﯿﻢﺑﯿﮓ"‬ ‫" ﺳﯿﺎﺣﺖﻧﺎﻣﻪي‬
‫‪nji‬‬

‫"ﻣﺴﺎﻟﮏاﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ" ﻧﻮﺷﺘﻪي ﻃﺎﻟﺒﻮف در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ادﺑﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان در زﻣﺮهي ﺳﺒﮏﻫﺎي ادﺑﯽ ﺟﺎي داد؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻮآوري در آن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪ .‬اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻫﻢ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﻘﻠﯿﺪي ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ﻗﺪري در ﮐﺎر ﺧﻮد ﻏﺮق‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ و ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﺑﻪ‪-‬ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﯾﺎد ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت و ﻇﺎﻫﺮ از ﺷﺎﻋﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﺤﺘﻮا ﻧﯿﺰ ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ راه آنﻫﺎ را ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ؛‬
‫ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﺼﺮ آنﻫﺎ ﺑﺎ روزﮔﺎر‬
‫ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻮرد ﺗﻘﻠﯿﺪﯾﺸﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬آﺛﺎر اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻬﻀﺖ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ارزﺷﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻼم ﻣﻬﺪي اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ ﺣﻖ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻬﺘﺮ ادا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪» :‬ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪،‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺎن ﮐﻮدﺗﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻧﺤﺼﺎري دودﻣﺎن‬
‫ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ از آن ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﺠﺎد ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﯾﻔﯽ در‬
‫ﺷﻌﺮ و ادب‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﻬﺮهي درﺧﺸﺎنﺗﺮ از ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺪا‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﺸﺘﯽ آدمﻫﺎي دروﻏﯿﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ :‬ﺳﻌﺪي‬
‫‪.pe‬‬
‫دروﻏﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻨﺎﯾﯽ دروﻏﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي دروﻏﯿﻦ و دﯾﮕﺮ و دﯾﮕﺮان‪«.‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‪-‬ي ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﻣﺪﯾﺤﻪﻫﺎي ﺗﮑﺮاري‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ دوران ﮐﺎرﯾﮑﺎﺗﻮر ﺷﺎﻋﺮان ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﯽﮐﻔﺎﯾﺘﯽ ﺷﺎﻫﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي و‬

‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻨﺠﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺗﺮي ﻣﯽ دادﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻤﻠﻖ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﯽ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي آنﻫﺎ ﺳﺮﭘﻮش ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻗﺖ ﻓﺮاوان در ﺷﻌﺮ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و روﺷﻦ ﮐﺮدن ﻧﻘﺎط‬
‫ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ اﯾﻦ اﺷﻌﺎر ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺒﮏ ﺷﻨﺎﺳﺎن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺘﺒ‪‬ﻊ و ﺑﺮرﺳﯽ دﯾﻮانﻫﺎي‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ در واﻗﻊ زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎ و ﺿﻌﻒﻫﺎي اﯾﻦ آﺛﺎر را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻮرد‬

‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ و از آنﻫﺎ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺛﺎر ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﯿﺰ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﻘﺪ ادﺑﯽ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ آﻧﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ در ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 1‬ﺣﻤﺎﺳﻪ ‪:‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ و رزﻣﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻨﻈﻮم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ داﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻏﯿﺮرزﻣﯽ در‬
‫‪r‬‬ ‫ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺑ‪‬ﺰﻣﯽ ﯾﺎ ﻏ‪‬ﻨﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻤﺎﺳﻪ ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از ﻣﺘﻮن وﺻﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﻋﻤﺎل ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ و‬
‫اﻓﺘﺨﺎرات و ﺑﺰرﮔﯽﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻓﺮدي ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫دو‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي‬
‫‪ud‬‬

‫اﺳﺎﻃﯿﺮي و ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهاي از ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي‬

‫ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﮑﻨﺪرﻧﺎﻣﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺼﻨﻮع ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺎﻧﺮﯾﺪ اﺛﺮ وﻟﺘﺮ‪.‬‬

‫ﯾ‪‬ﻠﻨﺎﻣﻪ و ﭘﻬﻠﻮانﻧﺎﻣﻪ واژهﻫﺎﯾﯽ ﭘﺎرﺳﯽﺗﺒﺎر و ﺑﺮاﺑﺮﻫﺎي ﭘﺎرﺳﯽ ﺳﺮه واژه ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻬﻠﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻪ ‪:‬‬

‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪتﻫﺎ ﭘﺲ از ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ از‬
‫‪mo‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻌﺘﻘﺪات و آﺛﺎر ﻓﮑﺮي‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوران ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات و ﺳﻨﺖﻫﺎﯾﯽ دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪ در آن‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد اﺧﺘﻼط ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪو ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ ﺣﺬف ﮐﺮدن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫دوران ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ي زﻣﺎن ﺧﻮد را در ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻧﻤﯽآﻣﯿﺰد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ و دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺎم و ﻟﺤﻈﺎت ﺧﺎﺻﯽ از‬

‫‪log‬‬
‫ﺣﯿﺎت ﻣﻠﯽ ﯾﮏ ﻗﻮم در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ؛ دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺪﻧﯿﺖ‬
‫ﺳﺎده و اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺧﻮد در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻠﯿﺖ و ﺗﻤﺪن ﺧﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دورهﻫﺎي ﺗﻤﺪن آن ﻣﻠﺖ‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﺖ و در دورهﻫﺎي ﺗﺮﻗﯽ و ﮐﻤﺎل اﺳﺘﻘﻼل و ﺗﻤﺪن ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺷﺎﻋﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮع ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﻤﻮم ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﯽ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺤﺪود ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺸﺎ ﺣﻤﺎﺳﻪ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺷﻌﺮ ﺣﻤﺎﺳﯽ را ﻧﺘﯿﺠﻪ و دﻧﺒﺎﻟﻪٔ ﺷﻌﺮ ﻏﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺛﺎر ﺣﻤﺎﺳﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺳﺮودهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ در‬
‫ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﺳﺮداران ﺳﺮودهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺣﻤﺎﺳﻪ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﺳﺘﺎن ﺑﯿﺎن‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ وﺟﻮد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮ در ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻧﯿﺰ از دﯾﮕﺮوﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺷﻤﺎر ﻣﯿﺮود ﺣﻮادث ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده اي ﮐﻪ در ﺣﻤﺎﺳﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎور‬
‫آﻧﻬﺎ ﮔﺎه دﺷﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ‪:‬‬

‫در ﮐﻨﺎر ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺦ و اﺳﻄﻮره اﯾﺮان‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎري دﯾﮕﺮ از ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫‪nji‬‬

‫ﮔﺮﺷﺎﺳﺐﻧﺎﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫از‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‬ ‫رﯾﺸﻪ‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺳﺮاﯾﯽ‬

‫ﺑﻬﻤﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﺮزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮐﻮشﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺮزوﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮﯾﺎرﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬آذرﺑﺮزﯾﻦﻧﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﯿﮋنﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻟﻬﺮاﺳﺐﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺎمﻧﺎﻣﻪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ذﺑﯿﺢ اﷲ ﺻﻔﺎ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﮐﮏ ﮐﻮﻫﺰاد‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺷﺒﺮﻧﮓ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام ﺟﻬﺎن ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫آﺳﯿﺎ‪:‬‬
‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ :‬دﻻوران ﺳﺎﺳﻮن‬

‫‪nb‬‬
‫اﻋﺮاب‪ :‬ﻋﻨﺘﺮه ﺑﻦ ﺷﺪاد‬
‫اﻏﻮزﻫﺎ‪ :‬دده ﻗﻮرﻗﻮ د‪ ،‬ﮐﻮراوﻏﻠﻮ‬
‫اﻧﺪوﻧﺰي‪ :‬ﮐﺎﮐﺎوﯾﻦ راﻣﺎﯾﺎﻧﺎ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫اوﺳﺘﯿﺎ‪ :‬ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻧَﺮت‬

‫اﯾﺮانزﻣﯿﻦ‪ :‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و دﯾﮕﺮ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻘﯿﺮﺳﺘﺎن‪ :‬اورالﺑﺎﺗﻮر‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪ :‬ﻫﺎﻧﯽ و ﺷﯿﺦ ﻣﺮﯾﺪ‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻞ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﺰرگ‬
‫ﺗﺎﯾﻠﻨﺪ‪ :‬راﻣﺎﮐﯿﻦ‬
‫ﺗﺒﺖ‪ :‬ﺣﻤﺎﺳﻪ ﮔ‪‬ﺴﺎر ﺧﺎن‬
‫‪ud‬‬

‫ﺗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ :‬ﻫﮋﺑﺮﺳﻠﻄﺎن‬
‫ژاﭘﻦ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﻫ‪‬ﯿﮑﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ‪ :‬ﻓﻠﻮراﻧﺘﻪ و ﻟﻮرا‬

‫ﻗﺮﻗﯿﺰﺳﺘﺎن‪ :‬ﻣ‪‬ﻨﺎس‬
‫ﮐﺎﻣﺒﻮج‪ :‬رﺋﺎﻣﮑﺮ‬
‫ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪ :‬ﭘﻠﻨﮕﯿﻨﻪﭘﻮش‬
‫‪nji‬‬

‫ﻻﺋﻮس‪ :‬ﭘﺮا ﻻك ﭘﺮا ﻻم‬

‫ﻣﺎﻟﺰي‪ :‬ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻫﺎﻧﮓ ﺗﻮآه‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻐﻮﻟﺴﺘﺎن‪ :‬ژﻧﮕَﺮ‬
‫ﻣﯿﺎنرودان‪ :‬ﮔﯿﻠﮕﺎﻣﺶ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﯿﺎﻧﻤﺎر‪ :‬ﯾﺎﻣﺎ زاﺗﺪاو‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ :‬ﻣﻬﺎﺑﺎراﺗﺎ‪ ،‬راﻣﺎﯾﺎﻧﺎ‬
‫وﯾﺘﻨﺎم‪ :‬داﺳﺘﺎن ﮐﯿﻮ‬

‫‪log‬‬
‫اروﭘﺎ‪:‬‬
‫اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ‪ :‬دن ﮐﯿﺸﻮت‬
‫اﺳﺘﻮﻧﯽ‪ :‬ﮐﺎﻟﻮﯾﭙﻮ گ‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﮑﺎﺗﻠﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮوس‬
‫اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوي‪ :‬ا‪‬داي ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ :‬ﻋﻮد ﮐﻮﻫﺴﺘﺎن‬
‫آﻟﻤﺎن‪ :‬ﺳﺮود ﻧﯿﺒﻠﻮﻧﮓﻫﺎ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ :‬ﺑﺌﻮوﻟﻒ‬
‫‪r‬‬
‫اوﮐﺮاﯾﻦ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﻟﺸﮑﺮ اﯾﮕﻮر‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ :‬ﮐﻤﺪي اﻟﻬﯽ‬
‫اﯾﺮﻟﻨﺪ‪ :‬ﮔﺎوراﻧﯽ ﮐﻮﻟﯽ‬
‫ﭘﺮﺗﻐﺎل‪ :‬ﻟﻮﺳﯿﺎدﻫﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫روم‪ :‬اﻧﻪاﯾﺪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ :‬ﺳﺮود روﻻﻧﺪ‬
‫ﻓﻼﻧﺪر‪ :‬ﺷﯿﺮ ﻓﻼﻧﺪر‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﻨﻼﻧﺪ‪ :‬ﮐﺎﻟﻮاﻻ‬
‫ﻟﺘﻮﻧﯽ‪ :‬ﻻﭼﭙﻠﺴﯿﺲ‬
‫ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ :‬اﺳﺘﺎد ﺗﺎدﺋﻮس‬
‫‪nji‬‬

‫ﻟﯿﺘﻮاﻧﯽ‪ :‬ﻓﺼﻮل‬
‫ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن‪ :‬ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺳﯿﮕ‪‬ﺖ‬
‫ﻫﻠﻨﺪ‪ :‬رﯾﻨﺎرد روﺑﺎه‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ :‬اﯾﻠﯿﺎد‪ ،‬اُدﯾﺴﻪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آﻓﺮﯾﻘﺎ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺎﻟﯽ‪ :‬ﺳﻮﻧﺠﺎﺗﺎ‬
‫ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ :‬داﺳﺘﺎن ﺳﯿﻨﻮﻫﻪ‬

‫‪log‬‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪:‬‬
‫آرژاﻧﺘﯿﻦ‪ :‬ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻓﯿﺮو‬
‫ﺷﯿﻠﯽ‪ :‬آروﮐﺎﻧﺎ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﺼﻮف و ﺷﻌﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻗﺴﻢ ﻋﻤﺪهاي از ﺳﻠﻮك ﺑﺎﻃﻨﯽ دﯾﻨﯽ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً واژه ﺻﻮﻓﯽ در ﻗﺮن دوم‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺮودان‪ ،‬ﻣﺘﺪاول ﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮن دوم ﺻﻮﻓﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﮑﺘﺐ و ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻼت ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﯽ و راﺑﻄﻪ ﻣﺮﯾﺪ و ﻣﺮادي و آداب و رﺳﻮم‬
‫ﺧﺎص ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي و اﻋﺘﻘﺎدي اي ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪﻧﻈﺮي ﺗﺼﻮف‬
‫را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬در ﻗﺮن دوم و ﺣﺘﯽ در رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺳﻮم ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﻣﺪه‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺸﺎ ﺗﺼﻮف ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫درﺑﺎره ﻣﻨﺸﺎ ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﯿﻦ و ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري اﺑﺮاز ﮐﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪه اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﮐﺲ و ﻣﺎﮐﺪوﻧﺎﻟﺪ و ]]آﺳﯿﻦ ﭘﺎﺳﺎﻟﯿﻮ[[ و ﻧﯿﮑﻠﺴﻮن ﻣﻨﺸﺎ‬
‫ﺗﺼﻮف را از ﺑﻄﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ و و زﻫﺪ و ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﯿﺮون‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﺸﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮن ﮐﺮﯾﻤﺮ و دوزي ﻣﻨﺸﺎ ﺗﺼﻮف اﯾﺮاﻧﯽ را در ﻓﻠﺴﻔﻪ ي "ودان ﺗﺎ"‬
‫ي ﻫﻨﺪوان ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ و ادوارد ﺑﺮون ﺗﺼﻮف را واﮐﻨﺸﯽ آرﯾﺎﯾﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دﯾﻦ ﺟﺎﻣﺪ ﺳﺎﻣﯿﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ [1].‬ﻟﻮﺋﯽ ﻣﺎﺳﯿﻨﯿﻮن و ﺳﯿﺪﻧﯽ اﺳﭙﻨﺴﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺼﻮف را ﭘﺪﯾﺪه اي ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ اﺳﻼم ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و آﻧﺮا دﻧﺒﺎﻟﻪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي زاﻫﺪاﻧﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺪه رﻫﺒﺮي اﺳﻼم ﺑﺸﻤﺎر آورده و‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭘﻄﺮوﺷﻔﺴﮑﯽ ﺿﻤﻦ ﺗﺎﺋﯿﺪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺻﻮﻓﯿﮕﺮي ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ دﯾﻦ اﺳﻼم و در ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﭘﺪﯾﺪ‬

‫‪log‬‬
‫آﻣﺪه و ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻇﻬﻮر ﺗﺼﻮف ﻧﺸﺪه وﻟﯽ‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮي در ﺳﯿﺮ ﺑﻌﺪي آن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺗﺼﻮف‬
‫اﯾﺮان را از ﻋﺮﻓﺎن ﻋﺮاق و ﺑﯿﻦ اﻟﻨﻬﺮﯾﻦ و ﻣﻐﺮب ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﺮده و ﺗﺼﻮف را‬

‫‪nb‬‬
‫ﺣﮑﻤﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ آرﯾﺎﯾﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﺳﺎﻣﯽ را اﻧﮑﺎر‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯽ و ﺗﻔﮑﺮ اﺳﮑﻨﺪراﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻫﺮﻣﺴﯽ‪ ،‬اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺮاﻧﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺮا ﺑﺮ ﺗﺼﻮف اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺮدود ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫اﯾﻨﺤﺎل ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎﻧﻮي را ﺑﺮ ﺗﺼﻮف اﯾﺮان و ﻫﻤﺎﻧﺪي اﯾﻦ دو روﻧﺪ‬
‫ﻓﮑﺮي را ﺗﺎﺋﯿﺪ ﮐﺮده و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮداﯾﯽ را ﺑﺮ ﺗﺼﻮف اﯾﺮان و رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﯾﻦ دو را ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺗﺼﻮف اﯾﺮان را ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﻨﺪ و اﯾﺮان ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫‪r‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﺼﻮف را ﺑﻪ زﻫﺪ و آﻣﻮزه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰ از دﻧﯿﺎ داﻧﺴﺘﻪ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج از اﺳﻼم را ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮف از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي و ﺗﺠﻤﻞ ﭘﺮﺳﺘﯽ‬

‫را ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﻨﺪاري و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫اﻫﻤﯿﺖ داﺷﺖ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎري در آﺧﺮت و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﺧﺮوي و‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺨﺼﻮص ﻟﻘﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﺗﺸﮑﯿﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و راﺑﻄﻪ ﻣﺮﯾﺪ و ﻣﺮادي در‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ رﺳﺎﻟﻪ و ﮐﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮي ﻃﺮﯾﻘﺖ ﺧﻮد را ﺷﺮح دادﻧﺪ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي و‬
‫آداب اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻫﻞ ﺗﺼﻮف را ﺑﻪ ﻣﺮﯾﺪان آﻣﻮزش دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬و ﺑﻪﻃﻮرﮐﻠﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻢ وﺑﯿﺶ در‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ آﻧﻬﺎ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻐﺪاد ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﻨﺎﻣﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ 297‬ﯾﺎ ‪ ،(298‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮري )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ ،(295‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺮّاز‬

‫ٔ‬

‫‪.ir‬‬
‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ ،(277‬اﺑﻦ ﻋﻄﺎ اﻻَ د‪‬ﻣﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (309‬و اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺒﻠﯽ‬
‫ٔ‬
‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ (334‬در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﺮﯾﺪاﻧﯽ‬
‫ٔ‬

‫‪log‬‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و آﻣﻮزش اﯾﺸﺎن اﻫﺘﻤﺎم ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ و‬
‫ﻣﺘﻨﻔﺬﺗﺮﯾﻦِ آﻧﻬﺎ ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻌﺪي ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ او ﻣﻨﺴﻮب ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺎرس و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﯾﺦ دﯾﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺼﻮف در ﻫﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻠﮑﻪ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﺧﻼﻗﯽ و ﻓﮑﺮي و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﯿﺦ‬
‫ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در آن ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻘﻬﯽ واﺣﺪي ﭘﯿﺮوي‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻮ‪‬ر در ﮐﺘﺎب اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺷﺎﻓﻌﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬
‫‪r‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺬاﻫﺐ دﯾﮕﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﻪ در ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ و روﺷﻬﺎي ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺪا ﺑﻮدن ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﯾﮏدﯾﮕﺮ و اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن در‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺎره ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻼﻣﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ روﺷﻬﺎي ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و آداﺑﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﺪان ﺧﻮد ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺗﺼﻮف ﯾﮏ ﺷﻬﺮ ﺑﺎ ﺷﻬﺮ دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎنِ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رﯾﺎﺿﺘﻬﺎ و روﺷﻬﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را در‬

‫ﺳﻠﻮك داﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻌﻀﯽ در ﻏﺬا ﺧﻮردن اﻣﺴﺎك ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻏﻠﺐ روزه‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ در ﯾﮏ ﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪام ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي و اﺑﻮﺣ‪‬ﻔْﺺ ﺣﺪ‪‬اد ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري اﻫﻞ ﺳﻔﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺜﻼً‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ادﻫﻢ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (161‬و اﺑﻮﻋﻠﯽ دﻗّﺎق )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (405‬ﻣﺪﺗﯽ از ﻋﻤﺮ‬
‫ﺧﻮد را در ﺳﻔﺮ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺻﻮﻓﯿﺎنِ اﻫ ﻞِ ﺳﻔﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮﺑﺖ در‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻨﯽ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎ و ﮐﻮﻫﻬﺎ را در ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﻮﮐﻞ و ﺻﺒﺮ و رﺿﺎ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺳﻮم‪ ،‬ارﺗﺒﺎط اﻫﻞ ﺳﻠﻮك ﺑﺎ ﯾﮏدﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪ و رﻓﺖ وآﻣﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺎﻟﮑﺎن و ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ‬
‫ﻣﺸﺎﯾﺦ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ‪ ،‬و در رأس اﯾﺸﺎن ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي و ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺘﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻼج در ‪ 309‬در ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫ژرﻓﯽ ﺑﺮ ﺗﺼﻮف ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻐﺪاد ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﺧﻮد را در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮف از دﺳﺖ داد‪ .‬ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﻐﺪاد ﺷﺎﮔﺮدان ﻓﺮاواﻧ ﯽ از ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﮔ‪‬ﺮد ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﭘﺲ ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺼﻮف و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي و‬
‫ﺷﺒﻠﯽ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ادﺑﯿﺎت ﺗﺼﻮف ‪:‬‬
‫ﺗﺤﻮل دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﯿﺶ از‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ رﺳﺎﻟﻪ و ﮐﺘﺎب رﻏﺒﺖ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺳﻮم‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي و ﺧﺮّاز و ﻧﻮري‪ ،‬آرا و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻮع‬
‫ادﺑﯽ ﺧﺎﺻﯽ در ﺗﺼﻮف ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و آن ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﯾﺎ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺖ ﮐﻢ ﭼﻬﺎر رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ دوره ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﻗﻮت اﻟﻘﻠﻮب ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﮑﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪(386‬؛ ﮐﺘﺎب اﻟﻠّﻤﻊ ﻓﯽ‬
‫اﻟﺘﺼﻮف ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻮﻧﺼﺮ ﺳﺮّاج ﻃﻮﺳﯽ؛ ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻌﺮف ﻟﻤﺬﻫﺐ اﻫﻞ اﻟﺘﺼﻮف‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮐﻼﺑﺎذي؛ و ﺗﻬﺬﯾﺐ اﻻﺳﺮار ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻮﺳﻌﺪ ﺧﺮﮔﻮﺷﯽ‬

‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ .(406‬رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻗﺸﯿﺮي )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ (465‬ﻧﯿﺰ رﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺸﺎر وﺳﯿﻌﯽ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد؛ اﻣﺎ اﺑﻮاﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﺴﺘﻤﻠﯽ ﺑﺨﺎري ﮐﺘﺎب‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻟﺘﻌﺮف ﮐﻼﺑﺎذي را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺮح ﮐﺮد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺼﻮف را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﮐﺸﻒ اﻟﻤﺤﺠﻮب ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻫﺠﻮﯾﺮي ﻧﯿﺰ‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (505‬ﻧﯿﺰ ﭘﺲ از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺣﯿﺎءﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ‪،‬‬
‫رواﯾﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮ آنرا ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺳﻌﺎدت ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺳﻨّﺖ رﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﯽ در ﺗﺼﻮف در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻋﺮﺑﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻋﻮارف اﻟﻤﻌﺎرف ﺷﻬﺎباﻟﺪﯾﻦ ﻋﻤﺮ ﺳﻬﺮوردي )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (632‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از آن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻣﺼﺒﺎحاﻟﻬﺪاﯾﻪ و‬
‫ﻣﻔﺘﺎحاﻟﮑﻔﺎﯾﻪ ﻋﺰاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (735‬ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺟﻬﺎﺗﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﺎرﻓﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﺎﮔﺮدان و‬
‫ﻣﺮﯾﺪاﻧﺸﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ‬
‫‪r‬‬
‫و ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺼﻮف‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺼﻮف و ﻣﻌﺮِّﻓﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺤﺚ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ اﺣﻮال و ﻣﻘﺎﻣﺎت‪ ،‬ﺑﯿﺎن آداب ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎ و رﻓﺘﺎر‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن‪ ،‬ﺑﺤﺚ‬
‫ﺳﻤﺎع و ﺷﻌﺮ و آﻻت ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫‪ud‬‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺻﻮﻓﯿﻪ راﯾﺞ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺻﻠﯽ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎي ﮐﻠﯽ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﮑﺘﺐ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي را داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺪان ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ؛ ﻗﻮت‬

‫اﻟﻘﻠﻮب اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﮑﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻌﺎرف ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﻠّﻤﻊ ﺳﺮّاج‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺗﺼﻮﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻃﻮﺳﯽ آن در ﺑﻐﺪاد آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﺘﻌﺮف‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻼﺑﺎذي و ﺷﺮح ﺗﻌﺮف ﻣﺒﯿ‪‬ﻦ ﺗﺼﻮف راﯾﺞ در ﺑﺨﺎرا و اﻃﺮاف آن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻬﺬﯾﺐ‬
‫اﻻﺳﺮار ﺧﺮﮔﻮﺷﯽ و رﺳﺎﻟﻪ ﻗﺸﯿﺮي و اﺣﯿﺎءﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ ﻏﺰاﻟﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺳﻨّﺖ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از آن‬

‫‪.ir‬‬
‫اﻧﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺗﺼﻮف ﺧﻮد را ﭘﯿﺮوان ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ و‬
‫آداب و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎ و ﺟﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﻮرد‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ را ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎرف ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮآﻣﻮزان اﻧﺘﻘﺎل دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از زاﻫﺪان و ﺳﺎﻟﮑﺎن‬
‫ﻗﺮن دوم و ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻗﺮن ﺳﻮم و اواﯾﻞ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﯾﺦ و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎي ﺗﺼﻮف‬
‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺳﯿﺮه و آداب و رﻓﺘﺎر و ﺳﺨﻨﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﯾﺎدﮔﺎر و‬
‫اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي ﻣﺮﯾﺪان و ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻃﺮﯾﻘﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ از ﻗﻮل ﺻﻮﻓﯿﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻧﻘﻞ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﮐﻮﺗﺎه و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﺸﺎن در ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺆاﻻﺗﯽ در ﺑﺎره ﺗﺼﻮف و ﺻﻮﻓﯽ اﻇﻬﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ در ﺑﺎره اﺣﻮال و‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﯾﺎ ﻣﻨﺎزل ﺳﻠﻮك ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻮده و از ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻫﻢ‬
‫‪.pe‬‬
‫در رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ وﻫﻢ در رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﺑﺎره آن‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺼﻮري ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﻮﻓﯿﻪ از ﺳﯿﺮ ﮐﻤﺎل‬
‫اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺳﻔﺮي ﺑﺎﻃﻨﯽ‪ ،‬داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در‬
‫‪ud‬‬

‫ﺳﻔﺮ ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮ در ﻣﻨﺎزل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ و اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻃﻮل ﺳﻔﺮ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﻫﻢ ﺳﺎﻟﮏ از ﻣﻨﺎزل ﯾﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ و در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺣﻮاﻟﯽ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬در ﺻﺪر ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻨﺎزل ﯾﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻘﯿﻖ ﺑﻠﺨﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ ،(194‬در‬

‫رﺳﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم آداب اﻟﻌﺒﺎدات‪ ،‬از ﭼﻬﺎر ﻣﻨﺰل ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ‬
‫از‪ :‬زﻫﺪ و ﺧﻮف و ﺷﻮق و ﻣﺤﺒﺖ‪ .‬در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﻨﺎزل‬
‫‪nji‬‬

‫اﻓﺰوده ﺷﺪ؛ ذواﻟﻨّﻮن ﻣﺼﺮي از ﻧﻮزده ﻣﻘﺎم‪ ،‬اﺑﻮﻧﺼﺮ ﺳﺮّاج از ﻫﻔﺖ ﻣﻘﺎم و ده‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﻧﺼﺎري از ﺻﺪ ﻣﯿﺪان ﯾﺎ ﻣﻨﺰل‪ ،‬و روزﺑﻬﺎن ﺑﻘﻠﯽ ﺷﯿﺮازي از‬
‫ﻫﺰار و ﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ آداب ﺧﺎص ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺎري‪ ،‬اﻋﻢ از ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﺷﺮﻋﯽ و اﻋﻤﺎل ﻋﺒﺎدي‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺧﺎص ﺻﻮﻓﯿﻪ و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن و ﻣﺸﺎﯾﺦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻣﻮري ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﺮ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﯾﺪان ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺧﻮد را‪ ،‬ﭼﻪ در ﺧﻠﻮت ﭼﻪ در‬
‫اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ آداﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‪،‬‬
‫ذﮐﺮ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﺧﻮاﺑﯿﺪن و از ﺧﻮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺻﻮﻓﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎه‪ ،‬ﭼﻠّﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﯿﺦ ﯾﺎ ﭘﯿﺮ‬
‫رﻓﺘﻦ و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آداب ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺷﻤﺮدن آداب‬
‫و ﺑﺤﺚ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺻﻮﻓﯽ از ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﻌﺪ در آﺛﺎر ﺧﻮد ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ و در رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺑﺨﺸﯽ را ﺑﻪاﯾﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫از‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺳﻠﻤﯽ و اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ ،(418‬ﻧﯿﺰ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺧﺎﻧﻘﺎهﻫﺎ ‪:‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع آداب در ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻣﻼزم ﭘﯿﺪاﯾﯽ راﺑﻄﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﯿﺎن ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﺠﺮّب و ﮐﺎر آزﻣﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺷﯿﺦ ﯾﺎ ﭘﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻮآﻣﻮزان ﯾﺎ‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻣﺮﯾﺪي و ﻣﺮادي‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﻋﺪهاي ﺷﺎﮔﺮد ﺑﻪ دور‬
‫ﯾﮏ ﭘﯿﺮ و درﯾﺎﻓﺖ دﺳﺘﻮرﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻃﺮﯾﻘﺖ از وي ﻣﺴﺘﻠﺰم داﺷﺘﻦ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﺎص ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺻﻮﻓﯿﻪ از ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ و دﯾﺪار آﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﭘﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً‪ ،‬ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﺤﻠﻬﺎي ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ آن )) د‪‬وﯾﺮِه(( ﯾﺎ ))رﺑﺎط(( ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫‪nji‬‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن و ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ‪ ،‬ﮐﺮّاﻣﯿﺎن ﻟﻔﻆ ﺧﺎﻧﻘﺎه ﯾﺎ ))ﺧﺎﻧﻪ ﮔﺎه(( را ﺑﺮاي ﻣﺤﻞّ‬

‫ﺗﺠﻤﻊ و ﻣﺪرﺳﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪،‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ را در ﻣﻮرد دوﯾﺮهﻫﺎ و رﺑﺎﻃﻬﺎي ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ دوﯾﺮهﻫﺎ ﯾﺎ رﺑﺎﻃﻬﺎ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ اوﻻً ﺻﻮﻓﯿﺎن‬

‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺸﮑﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪاﯾﻦ ﻣﺤﻠﻬﺎ و‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﮑﻮﻧﺖ در آﻧﻬﺎ و ﻧﮕﻬﺪاري از آﻧﻬﺎ‪ ،‬آداب و ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺎدﻣﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ در آﻧﺠﺎ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻮﻓﺎﺗﯽ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ در‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎ و ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت آن در ﺑﻌﻀﯽ آﺛﺎر ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﺤﺚ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺮهﻫﺎ و ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫از دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﻪ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺻﻮﻓﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﻠﻤﯽ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﺎن را ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬او در ﮐﺘﺎب ﻃﺒﻘﺎت اﻟﺼ‪‬ﻮﻓﯿﻪ‪103 ،‬‬
‫ﺗﻦ از ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن و ﺻﻮﻓﯿﺎن ﮐﻢ وﺑﯿﺶ ﻣﻌﺮوف را‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده و ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻫﺮﯾﮏ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻗﻮاﻟﺸﺎن را ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﻠﻤﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺣﻠﯿﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫اﻻوﻟﯿﺎء ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ و زاﻫﺪان و ﻋﺎﺑﺪان و ﻧﺴ‪‬ﺎك و ﺻﻮﻓﯿﺎن را از‬
‫ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ‬
‫اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮐﺘﺎب ﺳﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت اﻟ ﺼ‪‬ﻮﻓﯿﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﻪ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻟﻬﺠﻪ ﻣﺮدم ﻫﺮات ﺗﻘﺮﯾﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎﺑﯽ از رﺳﺎﻟﻪ ﻗﺸﯿﺮﯾﻪ و ﮐﺸﻒاﻟﻤﺤﺠﻮب‬

‫ﻫﺠﻮﯾﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﺰرگ و ﺗﻮﺟﻪ اﺣﺘﺮام آﻣﯿﺰ ﺑﻪاﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن و ﻣﺘﺒﺮك‬
‫‪mo‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ آﻧﭽﻪ از اﯾﺸﺎن ﺑﻪﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻘﺎه و ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺰار و ﺣﺘﯽ‬
‫ﺧﺮﻗﻪ و ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺳﺠﺎده‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ اﻫﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮﯾﺪان ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫و ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺸﺎﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺧﺎﻧﻘﺎه و آﺛﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﺰرگ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬
‫دﯾﻠﻤﯽ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﺧﻔﯿﻒ ﺷﯿﺮازي را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﺻﻞ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪه و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎر ﺳﯽ آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺳﯿﺮت اﻟﺸﯿﺦ اﻟﮑﺒﯿﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﺧﻔﯿﻒ ﺷﯿﺮازي از اﺑﻦ ﺟﻨﯿﺪ ﺷﯿﺮازي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻗﺮن زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي اﺑﻮاﺳﺤﺎق ﮐﺎزروﻧﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (426‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮدوس‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻟﻤﺮﺷﺪﯾﻪ ﻓﯽ اﺳﺮار اﻟﺼﻤﺪﯾﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ .(745‬ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﺳﺮاراﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﻓﯽ‬
‫ٔ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﺸﯿﺦ اﺑﯽ ﺳﻌﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻮ‪‬ر‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺣﻔﺎد اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ‬

‫‪log‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺨﯿﺮ‪ ،‬آنرا در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﻧﻮع ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ از ﺣﯿﺚ ﺻﻮري‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮح دوران ﮐﻮدﮐﯽ و اواﯾﻞ ﺳﻠﻮك ﺷﯿﺦ و رﯾﺎﺿﺘﻬﺎ و‬
‫ﮐﺮاﻣﺎت و ﺳﺨﻨﺎن او‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎره راﺑﻄﻪ او ﺑﺎ دﯾﮕﺮان در اﻓﻮاه ﺑﻮده‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺣﺎﻻﺗﺶ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‪ ،‬و ﺧﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﭘﺲ از ﻣﺮگ او‬
‫در ﺑﺎره اش دﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ ﺷﯿﺦ و زﯾﺎرت ﻣﺰار او و ﺑﯿﺘﻮﺗﻪ ﮐﺮدن‬
‫در آن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از آداب و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺪان و ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ وي‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬در دورهﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﯾﺎ‬
‫وﻟﯽِّ ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم و ﺣﮑﺎم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺰارش ﺑﺎزﺳﺎزي و‬
‫آﺛﺎر ﻣﮑﺘﻮﺑﺶ ﺟﻤﻊ آوري و اﺳﺘﻨﺴﺎخ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻘﺒﺮهﻫﺎي ﻣﺸﺎﯾﺨﯽ‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ در ﺑﺴﻄﺎم‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﺣﻤﺪ ﺟﺎم در ﺗﺮﺑﺖ ﺟﺎم‪ ،‬روزﺑﻬﺎن‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻘﻠﯽ ﺷﯿﺮازي در ﺷﯿﺮاز‪ ،‬و ﺷﺎه ﻧﻌﻤﺖاﻟﻠّﻪ وﻟﯽ در ﻣﺎﻫﺎن ﮐﺮﻣﺎن ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺑﺰرگ و ﭘﺮﻧﻔﻮذ از راﻫﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧْﺪ و آن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﯾﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻃﺮﯾﻘﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از وي ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻠﺴﻠﻪ‪،‬‬

‫ﺑﺮﮐﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺷﯿﺦ و اﻋﺘﻘﺎدات و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺑﺎﻃﻨﯽ او و اذﮐﺎر و اورادي ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﻗﺮن ﺷﺸﻢ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً از‬
‫ﺷﯿﺨﯽ ﺑﺰرگ اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺎباﻟﺪﯾﻦ ﻋﻤﺮ ﺳﻬﺮوردي )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ (632‬و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻮﻟﻮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ روﻣﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ .(672‬ﺷﯿﺦ اﺣﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪،(520‬‬

‫در ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ا‪‬ﺳﻨﺎد ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ﮐﻮﺷﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﺠﺮه ﻧَﺴ‪‬ﺒﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺮﺗﯿﺐ دﻫﻨﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ واﺳﻄﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺳﭙﺲ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻧﻮع ا‪‬ﺳﻨﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﯿﻮه‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﻗﺮنﻫﺎي اول و دوم‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﺳﺎس ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﻤﺎع و ﺷﺎﻋﺮي ‪:‬‬
‫ﺑﺤﺚاﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﺳﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺻﻮﻓﯿﺎن در ﯾﮏ‬
‫ﻣﺤﻞ )دوﯾﺮه ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻘﺎه( و ﮔﻮش ﻓﺮادادن ﺑﻪ آواز ﻗﻮ‪‬ال‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺳﺎز ﻫﻤﺮاه‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﯽﺷﺪه‪ ،‬از ﺳﻨّﺖﻫﺎي دﯾﺮﭘﺎي ﺗﺼﻮف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﭘﺎﮐﺮدن ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً از ﻗﺮن ﺳﻮم آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن راﺑﻄﻪ ﻣﺮﯾﺪان و ﭘﯿﺮ و ﺣﻠﻘﻪ زدن‬

‫‪sia‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪدور او و ﺷﻨﯿﺪن ﺗﻌﺎﻟﯿﻤﺶ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺗﻘﻠﯿﺪي از ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻃﺮب در درﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺻﻮرت دﯾﻨﯽ و ﻣﻘﺪ‪‬س ﺷﺪهاﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺷﯿﻮه رﻓﺘﺎر ﻣﺮﯾﺪان‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﯿﺦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ادب درﺑﺎرﯾﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه ﯾﺎ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﯽ ارﺗﺒﺎط ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺸﺎﯾﺨﯽ ﮐﻪاﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺠﺎﻟﺲ را داﯾﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻐﺪادﯾﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺟﻨﯿﺪ ﺑﻐﺪادي و اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺒﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻤﺎع ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻣﻼﻣﺘﯿﺎن ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﺎ ﺳﻤﺎع و رﻗﺺ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻗﺮن‬
‫‪ud‬‬

‫ﭼﻬﺎرم ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺧﺮاﺳﺎن اﯾﻦ رﺳﻢ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره آداب و ﻣﺴﺎﺋﻞ آن‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪاً در ﺑﺎره ﺳﻤﺎع ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻠﻢ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺸﺮﻋﺎن و ﻓﻘﻬﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع‬
‫‪mo‬‬

‫اﻋﺘﺮاض و از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﮐﺮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ در ﺑﻌﻀﯽ از رﺳﺎﻟﻪﻫﺎي‬

‫ﺳﻤﺎع و رﺳﺎﻟﻪﻫﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﺷﺪه ﮐﻪاﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻮﺟﯿﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﻤﺎع ﻗﺎرﯾﺎن ﺑﺎ آواز ﺧﻮش ﻗﺮآن ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬
‫‪nji‬‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺳﻤﺎع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﻋﺮﺑﯽ و در ﻣﺠﺎﻟﺲ اﯾﺮاﻧﯽ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻧﻮاﺧﺘﻦ دف و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻋﻼوهﺑﺮ آن‪ ،‬ﻧﯽ زدن را ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎز ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﻪاﯾﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎي‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺘﺸﺮع ﺣﺮام ﺑﻮد‪ .‬در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬رﻗﺼﯿﺪن و ﺟﺎﻣﻪ درﯾﺪن ﻧﯿﺰ در ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﺳﻤﺎع رﺳﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﻧﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫دﯾﮕﺮ رﺳﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﺮع و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاض‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﺰل ﯾﺎ اﺑﯿﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ از ﻣﻄﺮب و ﻣﯽو‬
‫ﺧﺮاﺑﺎت و ﺷﺎﻫﺪ و ﺳﺎﻗﯽ و زﻟﻒ و ﺧﺪ‪ ‬و ﺧﺎل ﻣﻌﺸﻮق ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد؛‬

‫‪log‬‬
‫اﺷﻌﺎري ﮐﻪ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﺑﻮد و ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺷﺎﻋﺮان درﺑﺎري ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺠﻮﯾﺮي ﺧﻮد از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‬
‫اﺷﻌﺎر را ﺣﻼل ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺘﺸﺮﻋﺎن‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن )ﺑﺨﺼﻮص در ﺧﺮاﺳﺎن( از اﯾﻦ اﺷﻌﺎر اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫روي آوردن ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻋﻤﯿﻖ در دﯾﺪﮔﺎهاﯾﺸﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و آن‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻧﺴﺎن و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻮﻓﯿﺎنِ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻟﻔﻆ ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﻧﯿﻤﻪ دوم‬
‫ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﻋﺸﻖ ﮐﻪ در اﺻﻞ در ﻣﻮرد دوﺳﺘﯽ ﻣﯿﺎن دو اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ در ﺧﺼﻮص ﻧﺴﺒﺖ اﻧﺴﺎن و ﺧﺪا‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﺣﻼج از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮودن اﯾﻦ ﻧﻮع اﺷﻌﺎر‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺸﻖ و ﺣ‪‬ﺴﻦ در ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آﻣﺪن آﺛﺎر ارزﻧﺪه ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ در ادﺑﯿﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬دهﻫﺎ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﻈﻮم و ﻣﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬در ﺑﺎره‬
‫‪ud‬‬

‫ﻋﺸﻖ و روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻏﺰﻟﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‪،‬‬

‫ﺳﺮوده ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺸﻖ و راﺑﻄﻪ ﻋﺎﺷﻖ و‬
‫ﻣﻌﺸﻮﻗﯽ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﺗﺎ دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ ‪:‬‬

‫در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ )اواﺧﺮ دوره ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن( ﺗﺼﻮف ﭘﺲ از ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎ و‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﺸﯿﺐ و ﻓﺮازﻫﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪ و ﻫﯿﺌﺖ ﻣﻨﻈﻤﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺑﻪواﺳﻄﻪ اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﮐﺜﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﺮان آن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻣﺤﺘﺮم ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺻﻮﻓﯿﺎن اﯾﻦ دوره در‬
‫‪mo‬‬

‫اﺑﺮاز ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ آزاد ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻼوهﺑﺮ ﻧﻔﻮذي ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺣﺎﻣﯿﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﻤﻠﮏ‪،‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫وزﯾﺮ دوره ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ‪ ،‬از ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺑﺨﺼﻮص اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﺑﻮاﻟﺨﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫وﺿﻊ از دوره ﺧﻮارزﻣﺸﺎﻫﯿﺎن ﺗﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل ﺑﻪاﯾﺮان در اﮐﺜﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﯾﺮان ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ و ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎ‬

‫‪log‬‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻐﻮﻻن ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﻮﻓﯿﺎن را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺒﺮي و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋﻄﺎر را‪ ،‬و ﺳﺒﺐ آوارﮔﯽ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻋﺪهاي از‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ رازي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮ روﻧﻖ آن اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﻮﯾﯽ در آن دورانِ وﯾﺮاﻧﯽ و ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮف ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻠﺠﺄ روﺣﯽ و ﻓﮑﺮي‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺪ و ﻋﺪه ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ آن رو آوردﻧﺪ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ دﯾﺮي ﻧﭙﺎﯾﯿﺪ‬
‫ﮐﻪاﯾﻠﺨﺎﻧﺎن ﻣﻐﻮل ﻣﺠﺬوب ﺗﺼﻮف ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﯽ ﺣﮑﺎم ﻣﻐﻮل ﻣﺜﻞ ﻏﺎزان‬

‫‪sia‬‬
‫ﺧﺎن‪ ،‬اﻟﺠﺎﯾﺘﻮ و اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ و ﻧﯿﺰ وزرا و اﻣﯿﺮان آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن رﺷﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞاﷲ‬
‫و ﭘﺴﺮش ﻏﯿﺎثاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن و ﻣﺸﺎﯾﺦ اﺑﺮاز ﻋﻼﻗﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫ﺧﺎﻧﻘﺎه را ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﻘﺮاض ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﯽ و ﻓﺘﺢ ﺑﻐﺪاد ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻮﻻﮐﻮ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﯿﻌﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺮﺻﺖ اﻇﻬﺎر وﺟﻮد ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﺮا از ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻮف ﻧﯿﺰ‬
‫روﻧﻖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ از ﻫﻤﯿﻦ دوران ﺑﻮد ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺑﺮوز ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺗﺼﻮف و‬
‫ﺗﺸﯿﻊ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫دوره ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺗﺼﻮف در دوره ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺻﻔﻮﯾﻪ اﺳﺘﻤﺮار‬

‫داﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺗﯿﻤﻮري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺗﻌﺼﺒﺎت دﯾﻨﯽ ﺧﺎص ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺴﯿﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ‬
‫دوران روﻧﻖ ﺗﺼﻮف اﺳﺖ؛ ازﯾﻨﺮو‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﯾﺎ ﻋﺎﻟﻤﯽ را ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ دوره از ذوق ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﯽ ﺑﻬﺮه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎﯾﯽ از آنرا در‬
‫‪nji‬‬

‫آﺛﺎر ﺧﻮد ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ در اﯾﻦ ادوار‪،‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً در زﻣﺎن ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﺨﺖﮔﯿﺮي و اذﯾﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﺸﺮﻋﺎن ﻇﺎﻫﺮي‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اوﺻﺎف ﺗﺼﻮف در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻋﻼﯾﻖ ﺷﯿﻌﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫در ﻣﺸﺎﯾﺦ ﺻﻮﻓﯿﻪ و رواج و ﻗﺪرت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺷﯿﻌﯽ‪ ،‬از‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ و ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ و ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋﻠﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اﻧﻘﺮاض ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﯽ و آزاد ﺷﺪن ﻣﺮدم در ﭘﯿﺮوي از ﻣﺬاﻫﺐ و‬
‫ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺷﯿﻌﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﺎم ﻋﺼﺮ و ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﻤﺮار ﺗﺸﯿﻊ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻧﻬﻀﺖ ﺷﯿﺦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ )ﻣﻘﺘﻮل در ‪(736‬؛ ﻗﯿﺎم ﻣﺮﯾﺪش‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﯿﺦ ﺣﺴﻦ ﺟﻮري )ﻣﻘﺘﻮل در ‪ ،(743‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺳﺮﺑﺪاران ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺷﺪ؛ ﻧﻬﻀﺖ ﻋﺪهاي از ﺳﺎدات ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از ﭘﯿﺮوان ﻣﯿﺮ ﻗﻮاماﻟﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﻋﺸﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﻋﺸﯿﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﺳﺮﺑﺪاران‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن آن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر ﮔﻮرﮐﺎﻧﯽ در ‪795‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﺸﺎن را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد؛ ﻧﻬﻀﺖ ﺣﺮوﻓﯿﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻧﯽ آن ﺷﯿﺦ ﻓﻀﻞاﻟﻠّﻪ‬
‫ﺣﺮوﻓﯽ اﺳﺘﺮآﺑﺎدي ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﮑﺎم و ﻓﻘﯿﻬﺎن اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و در‬
‫‪r‬‬
‫‪ 796‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﯿﻤﻮر او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﻢ ﺗﺼﻮف در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و رواج آن در ﮔﯿﺮودار ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻐﻮل در ﻧﻮاﺣﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﺳﯿﺎي ﺻﻐﯿﺮ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ورود‬
‫ﻣﺸﺎﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ ﺻﻮﻓﯿﻪ در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ )ﻣﺜﻞ ﻫﺠﺮت ﺑﻬﺎء وﻟﺪ ﭘﺪر ﻣﻮﻟﻮي و ﺷﯿﺦ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ رازي ﺑﻪ روم( ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ واﺳﻄﻪ ﻋﺪه ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﻮد و روﻧﻖ‬
‫ﺗﺼﻮف در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐﻪ ورود آن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ از زﻣﺎن ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫‪mo‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ ﮐﻪ از اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺸﺘﯿﻪ‪ ،‬ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯿﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ و‬
‫ﻗﺎدرﯾﻪ ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫دوره ﻣﻐﻮل ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ دوره ﺑﺮاي ادﺑﯿﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎر‬
‫ﻣﮑﺘﻮب ﺻﻮﻓﯿﺎن در اﯾﻦ اوان ﭼﻬﺮه دﻟﭙﺬﯾﺮي ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر ﭘﺨﺘﮕﯽ ﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ از ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﯾﺎ رواﯾﯽ و ﺗﺬﮐﺮه ﺑﻮدن ﺻ‪‬ﺮف‪ ،‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﻈﺮي و اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ در آنراه ﯾﺎﻓﺖ و در ردﯾﻒ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺷﻤﺲاﻟﺪﯾﻦ آﻣﻠﯽ در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ در ﻧﻔﺎﺋﺲاﻟﻔﻨﻮن ﺑﺨﺸﯽ را‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺼﻮف و ﻣﺒﺎﺣﺚ و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﺶ اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬در آﺛﺎر ﻣﻨﻈﻮم‬
‫ﺻﻮﻓﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮﻻت ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻠﻖ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ آﺛﺎر ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﻨﺎﯾﯽ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻄﺎر و ﻣﻮﻟﻮي ﺑﻪ ﮐﻤﺎﻟﯽ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دوره ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ دوره ﺗﺸﺨﺺ و ﺗﻌﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ از ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﺼﻮف‪ ،‬اﺟﺎزه ارﺷﺎد و‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ اﺟﺎزه ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﯾﺦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ در ذﮐﺮ رﺷﺘﻪ اﺟﺎزه ﻫﺮ ﺷﯿﺦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺑﻮد وﻟﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﭘﺲ از ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺮن ﮐﻪ ﺗﺼﻮف روﻧﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪد و ﺗﺸﻌﺐ ــ و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﺻﺤﺖ ﯾﺎ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ دﻋﻮي ﻣﺸﺎﯾﺦ ــ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ذﮐﺮ اﺟﺎزه ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ و‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺮﻗﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺷﯿﺨﯽ از دﺳﺖ ﺷﯿﺦ دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺻﻮﻓﯿﺎن اﯾﻦ دوره ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧَﺴ‪‬ﺐ ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﺧﻮد را‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺎن آﻧﻬﺎ‬
‫ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﺧﺎﮐﺴﺎر‪ ،‬ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ‬
‫اﻟﻠﻬﯿﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ‪ ،‬ﻗﺎدرﯾﻪ و ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن روﻧﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ را ﻏﺎﻟﺒﺎً از اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻌﺮوﻓﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ‬

‫ﻣﻌﺮوف ﮐﺮﺧﯽ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﯿﺮ ﺗﺼﻮف‬
‫را‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﻣ ﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺗﺼﻮف در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻈﯿﻢ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﺗﺼﻮف اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫از ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎر و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ او از ﭼﻨﺪ ﻧﻈﺮ در ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮف‬
‫در اﯾﺮان اﻫﻤﯿﺖ دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ ارﺗﺒﺎط وي ﺑﺎ ﻣﺸﺎﯾﺦ اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻬﺎباﻟﺪﯾﻦ ﻋﻤﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﻬﺮوردي و ﺷﯿﺦ ﺳﻌﺪاﻟﺪﯾﻦ ﺣﻤﻮﯾﻪ و ﺷﯿﺦ اوﺣﺪاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ؛ دوم‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬

‫وي در ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺻﺮﯾﺢ و ﺑﺴﻂ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﭼﻮن وﻻﯾﺖ و‬
‫اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ و وﺣﺪت وﺟﻮد؛ ﺳﻮم‪ ،‬ﻧﻔﻮذ آراي وي در ﻧﺜﺮ و ﻧﻈﻢ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ؛ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪه او و ﺷﺎرﺣﺎن آﺛﺎرش در ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻈﺮي در‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﺮان‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ آﺛﺎر ﺷﺎرﺣﺎن اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﻣﻘﺪ‪‬م ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻗﻮﻧﯿﻮي رخ داد‪.‬‬
‫داﻣﻨﻪ ﻧﻔﻮذ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ در ﺗﺼﻮف اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﯾﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺺ در‬

‫‪log‬‬
‫آﺛﺎر ﻣﻼﺻﺪرا دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﻗﻮﻧﯿﻮي ارادت ﺧﺎﺻﯽ‬
‫داﺷﺖ و آﺛﺎرش‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻔﺎر‪ ،‬ﻣﻤﻠﻮ از اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻗﻮال آن دو و ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ از ﻗﺒﯿﻞ وﺣﺪت وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮري اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از وي ﻧﯿﺰ در اﯾﺮان‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﺼﻮف ﺑﺮﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻋﺮﻓﺎن ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در آن ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺣﮑْﻤﯽ اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﺑﻌﻀﺎً آراي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻼﺻﺪرا وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﯿﺮوان اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن‬

‫‪sia‬‬
‫آﻗﺎﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﮑﯿﻢ ﻗﻤﺸﻪاي )‪1241‬ـ‪ (1306‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﻓﺼﻮص اﻟﺤﮑﻢ را‬
‫ﺗﺪرﯾﺲ و ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻫﻞ ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك ﻣﻌﻨﻮي ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯽ آﻧﮑﻪ‬
‫ارادت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺳﻼﺳﻞ ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺻﺮاﺣﺘﺎً اﻇﻬﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ رﺳﻤﺎً ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان در دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ ‪:‬‬

‫در دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ )‪906‬ـ ‪ (1135‬ﺗﺼﻮف وﺿﻊ ﭘﯿﭽﯿﺪهاي ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺧﻮد در اﺻﻞ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﺻﻮﻓﯽ و ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ اﺳﺤﺎق اردﺑﯿﻠﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ‬

‫‪ (735‬ﺑﻮد‪ .‬ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ از ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻣﺸﻬﻮر ﺻﻮﻓﯿﻪ در دوران اﻟﺠﺎﯾﺘﻮ و‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب ﺻﻔﻮهاﻟﺼﻔﺎ ﻣﺮﯾﺪ ﺷﯿﺦ زاﻫﺪ ﮔﯿﻼﻧﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ (700‬و ﻧﯿﺰ داﻣﺎد او ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ اردﺑﯿﻠﯽ در ‪35‬‬
‫ٔ‬
‫ﺳﺎل دوره ارﺷﺎدش ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻮد و ﭼﻮن ﻣﻐﻮﻻن ﺑﻪ او ارادﺗﯽ ﺗﻤﺎم داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫وي ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﺎن را از آزار رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎز ﻣﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﯿﺦ ﻧﯿﺰ‬
‫‪nji‬‬

‫اوﻻد و اﺣﻔﺎد او در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ارﺷﺎد رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ‪،‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻘﺎه ﺑﺰرگ و ﻣﺠﻠﻠﯽ در اردﺑﯿﻞ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﻣﺰار ﭘﺪرش‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺮﯾﺪاﻧﺶ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺸﻤﯿﻦ ﻧﻮاده ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﯿﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﯾﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ؛ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﺻﻔﻮي ﮐﻪاﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ را ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮد‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ارادت ﻣﻌﻨﻮي ﺷﻤﺸﯿﺮ زدﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ از ﻟﻮازم اﺻﻠﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮي ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺻﻔﻮي ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن ))ﺻﻮﻓﯽ اﻋﻈﻢ(( ﯾﺎ ))ﻣﺮﺷﺪ ﮐﺎﻣﻞ(( ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ارﺗﺒﺎط ﺗﺼﻮف و ﺗﺸﯿﻊ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن‬
‫ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺻﻮﻓﯽﻣﺴﻠﮏ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﯿﻊ را ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺼﻮف زﻣﯿﻨﻪ‬
‫رﺷﺪ آنرا در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص از اواﯾﻞ ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‬

‫‪nb‬‬
‫رﺳﻤﯽ اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺻﻔﻮﯾﻪ ﻧﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‬
‫ﺳﺮﺑﺪاران و ﺣﺮوﻓﯿﻪ و ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ و ﻣﺸﻌﺸﻌﯿﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﺖ‪ ،‬اﺳﺒﺎب اﻓﻮل ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﯿﺎن ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش و ﺧﻮدﺳﺮي آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﻮد ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ (2‬ﮐﺜﺮت ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﻠﻨﺪران و دروﯾﺸﺎن ﻻاﺑﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻫﻨﺪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي رﺳﻤﯽ ارﺗﺒﺎط ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دروﯾﺸﺎن ﺑﯽ ﺷﺮع‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ؛‬
‫‪ud‬‬

‫‪ (3‬اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﯽ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺻﻔﻮﯾﻪ ﮐﻪ در ذم و ﻃﺮد دﯾﮕﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯽ‬

‫ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ؛‬
‫‪ (4‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﺼﻮف‪ .‬ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯿﺎن ﺳﺮان ﻗﺰﻟﺒﺎش در ﮐﺴﺐ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻗﺪرت ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖ و از اﺳﺒﺎب ﻋﻤﺪه اﻧﻘﺮاض ﺻﻔﻮﯾﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ دوره ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس رﺳﯿﺪ دﯾﮕﺮ از ﻗﺪرت‬
‫ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن ﺻﻮﻓﯽ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮف ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻨﺪ و از اوﺿﺎع‬
‫زﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺎﻟﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاوان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﯾﺎ از اﯾﺮان ﻫﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎري‪،‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﺮان ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و در‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺗﺸﺎن اﻧﺰﺟﺎر و ﺗﺒﺮاي ﺧﻮد را از ﺗﺼﻮف ﻣﺮﺳﻮم زﻣﺎﻧﻪ اﺑﺮاز ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ در‬
‫دﻓﺎع از ﺗﺼﻮﻓﯽ ﮐﻪ آنرا ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﺷﺮع ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬از‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﯿﺎن اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺣﮑﻤﺎ و ﻓﻼﺳﻔﻪاﯾﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﯿﺮداﻣﺎ د‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﺎن دﯾﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻤﺖ اﺷﺮاق ﮐﻪ‬
‫ﻣﯿﺮداﻣﺎد از ﻣﻔﺴﺮاﻧﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﯿﺮزا اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯿﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ ‪ ،(1050‬ﮐﻪ از ﺣﮑﻤﺎي ﻋﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ زﻧﺪﮔﯽ زاﻫﺪاﻧﻪ‬
‫داﺷﺖ و از او ﮐﺮاﻣﺎﺗﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي اﻫﻞ ﺳﯿﺮ و ﺳﻔﺮ ﺑﻮد و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺪ ﺳﻔﺮ ﮐﺮد و ﺑﺨﺸﯽ از زﻧﺪﮔﯽ ﻃﺮﯾﻘﺘﯽ ﺧﻮد را در ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ ﻋﺎرﻓﺎن‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﯿﺮﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﺮح ﻣﻔ ﺼ‪‬ﻞ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب‬
‫ﺟﻮگ ﺑﺎﺳﺸﺖ و ﻗﺼﯿﺪهاي ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف دوره ﺻﻔﻮي ﻣﻼﺻﺪرا در رﺳﺎﻟﻪاي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫اﺻﻞ‪ ،‬ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از او ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﮔﻼﯾﻪ از‬
‫ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺘﺸﺮع و ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﺼﺮ ﮐﻪ ذم‪ ‬ﺗﺼﻮف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم دﻓﺎع از‬
‫ﺗﺼﻮف ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮ آﻣﺪه و اﯾﻤﺎن را از دﯾﺪﮔﺎه ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﯿﺾ‬
‫‪r‬‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺷﺎﮔﺮد و داﻣﺎد ﻣﻼﺻﺪرا و ﻣﺮﯾﺪ ﺷﯿﺦ ﺑﻬﺎﯾﯽ و ﺻﺎﺣﺐ آﺛﺎر ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬از‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﺗﺎ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم و ﺣﺪﯾﺚ و ﻓﻘﻪ و ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ آﺛﺎر‬
‫ﺧﻮد از ﺻﻮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻋﻠﻤﺎي ﺟﺎﻫﻠﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در آزار ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻤﻮده و از ﺗﺼﻮف ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮك دﻓﺎع ﮐﺮده و‬
‫‪ud‬‬

‫ﻋﻠﻢ ﺗﺼﻮف را ﮔﻮﻫﺮ داﻧﺶ و ﻣﯿﺮاث اﻧﺒﯿﺎ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اوﺿﺎع ﻣﺘﺸﻨﺞ زﻣﺎﻧﻪ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﺗﻬﺎم ﺗﺼﻮف ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺸﺮب اﯾﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﺮان ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي راﯾﺞ ﺻﻮﻓﯿﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫اﯾﺮان ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط را ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﭼﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﺳﻠﻮك ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺮﯾﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫از ﺳﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯿﻪ‪ ،‬ذﻫﺒﯿﻪ ﯾﺎ ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ در‬

‫اﯾﺮان رواج داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺷﻤﺎري از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺻﻮﻓﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺻﻔﻮي ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از دوره ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول )‪996‬ـ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ ،(1038‬آﻏﺎز ﺷﺪ و در ادوار ﺑﻌﺪ اﺳﺘﻤﺮار ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً از زﻣﺎن ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ اول‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫)‪930‬ـ‪ (984‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﻫﻢ در رد ﺗﺼﻮف ﻫﻢ در رد ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﮐﻪاﯾﻨﮏ در‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺣﻮزه اﺷﺮاﻗﯿﻮن ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺎ ﻣﻼﺻﺪرا ﺻﺒﻐﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﺻﻔﻮﯾﻪ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﻘﺮاض ﺻﻔﻮﯾﺎن و ﻇﻬﻮر ﻧﺎدر )‪1148‬ـ‪ (1160‬و ﮐﻢ اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ او ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ و‬
‫ﻧﭙﺮداﺧﺘﻦ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺗﺼﻮف‬
‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻫﯽ ﻓﺮو ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل از اواﯾﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺻﻔﻮي )‪1105‬ـ ‪ (1135‬ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﺗﺼﻮف و ﻣﻌﺎرف‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ در اﯾﺮان ﮐﺎﻣﻼً ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮم ﻃﺮﯾﻘﺖ از اﯾﺮان ﺑﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻏﺘﺸﺎش ﻣﻤﻠﮑﺖ و اﻧﮑﺎر و آزار ﺣﮑﺎم و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻢ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻮف رو ﻣﯽآورد او را ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﻼﺳﻞ‬
‫ﯾﺎ از اﯾﺮان رﻓﺘﻨﺪ ﯾﺎ اﻧﺰوا ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ‬
‫‪r‬‬
‫در ﻣﺸﻬﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ذﻫﺒﯿﻪ در ﺷﯿﺮاز‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ در ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫در اواﯾﻞ دوره ﻗﺎﺟﺎر )‪1210‬ـ‪ (1344‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯽ آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاز و ﻓﺮودﻫﺎ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺗﺼﻮف‪،‬‬
‫ﺳﻼﺳﻞ ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺒ ﺐ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻏﻠﺒﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﺠﻠﯿﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن ﮔﺴﺘﺮش ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮي ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮﻟﻮد اوﺿﺎع‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﯾﻨﯽ اي اﺳﺖ ﮐﻪ از اواﺧﺮ دوره ﺻﻔﻮي ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫‪mo‬‬

‫ﻋﻮارض اﯾﻦ اوﺿﺎع‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺒﯿﺢ اﺻﻄﻼح ﺗﺼﻮف و ﮔﺬاردن‬
‫ﻟﻐﺖ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺮﻓﺎن را اﺻﻮﻻً ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺗﺼﻮف و ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ آن ﺗﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎم‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻗﻠﺒﯽ ﺧﺪا و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺻﻮﻓﯿﻪ ﻣﻘﺎﻣﯽ از‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﯿﻪ ﺗﺼﻮف و ﺳﻠﻮك اﻟﯽ اﻟﻠّﻪ و ﺛﻤﺮه ﺷﺠﺮه ﺗﺼﻮف اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ارادﺗﻤﻨﺪان ﺗﺼﻮف و ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪(1 :‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﺗﺼﻮف ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻫﻢ‪‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در اﯾﺮان رواج دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯿﻪ و‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺷﻌﺐ آن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯽ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﻠﯿﺸﺎﻫﯽ ﯾﺎ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮔﻨﺎﺑﺎدي ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي راﯾﺞ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭘﯿﺮوان و ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي را در ﺑﯿﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪ .‬ﻧﺰد اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﺻﺮﯾﺢ ﺷﯿﺦ‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ ﻻﺣﻖ اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ دارد‪ .‬دﯾﮕﺮ ذﻫﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺎرﯾﻪ و اﻫﻞ ﺣﻖ اﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﺳﺘﺎن ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن ﺳﺎﮐﻦ اﻧﺪ و ﻗﺎدرﯾﻪ و ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ رﺳﻤﺎً ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪاي واﺑﺴﺘﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ داﺷﺘﻦ ﺷﯿﺦ و راﻫﻨﻤﺎ را در ﺳﻠﻮك ﻻزم ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫اﮐﺜﺮ آﻧﺎن رﺷﺘﻪ ﺳﻠﻮﮐﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﯿﺪﻋﻠﯽ ﻗﺎﺿﯽ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰي‬
‫)درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ (1366‬و از وي ﺑﺎ ﭼﻨﺪ واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺪﻋﻠﯽ ﺷﻮﺷﺘﺮي )درﮔﺬﺷﺘﻪٔ‬
‫ٔ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ (1284‬و از او ﺑﻪواﺳ ﻄﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻼﻗﻠﯽ ﺟﻮﻻ ﯾﺎ ﺑﯽ واﺳﻄﻪ او ﺑﻪ ﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﮔﺮوه دوم ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﮑﻤﺎ و ﻣﺪر‪‬ﺳﺎن ﮐﺘﺐ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﻮزه اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺗﺼﻮف ‪:‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺗﺼﻮف در اﯾﺮان ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺧﺎﮐﺴﺎر ﺟﻼﻟﯽ اﺑﻮﺗﺮاﺑﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ذﻫﺒﯿﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻮرﺑﺨﺸﯿﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎدرﯾﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭼﺸﺘﯿﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫اﻫﻞ ﺣﻖ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﯽ ﺳﻠﻄﺎﻧﻌﻠﯿﺸﺎﻫﯽ ﮔﻨﺎﺑﺎدي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 3‬ﺗﻐﺰل ‪:‬‬
‫‪--‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻏﺰل‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 4‬ﺷﻌﺮ ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا ‪:‬‬
‫اﺷﻌﺎري ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻟﻔﻈﯽ آن ﻏﻠﺒﻪ دارد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻟﻔﻈﯽ آن ﻏﻠﺒﻪ دارد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻓﺪاي ﻟﻔﻆ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺳﻼﻟﺖ و ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺠﺎي ﺗﮑﻠﻒ و ﺗﻌﻘﯿﺪ در ﻟﻔﻆ و‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﺪف از ﺷﻌﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻌﻨﺎ در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻟﻔﻆ و ﻇﺎﻫﺮ ﮐﻼم اﻫﻤﯿﺖ‬
‫‪r‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮا ‪:‬‬

‫ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮا ﺧﻮد دو ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ‪ -‬روش ‪ -‬ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﯽ دارﻧﺪ‪) .‬روش ‪ -‬ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا(‬

‫‪ - 2‬ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع ‪ -‬ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﻣﻮﺿﻮع ‪ -‬ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا(‬
‫‪mo‬‬

‫اﻧﻮاع ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮا ‪:‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در روش ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﺷﻌﺮ اﺷﺮاﻗﯽ و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺷﻌﺮ ﻧﻮ اﺷﺮاﻗﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫و ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﺷﻌﺮ اﺧﻼﻗﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ب(( ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ اﺷﻌﺎري ﮐﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﻔﮑﺮات ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در وزن‬

‫‪log‬‬
‫ﻋﺮوﺿﯽ و ﻗﺎﻟﺐ از ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﺳﻨﺘﯽ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ را ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺮوده ﻫﺎ را ﺑﻌﻠﺖ آزادي در رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﺷﻌﺮ آزاد ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﯿﺎر و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﯽ ﻗﯿﺪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺮا ﺷﻌﺮ ﺑﯽ وزن ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز ﺷﻌﺮ آزاد اﺷﻌﺎر ﻧﻮﭘﺪﯾﺪ در ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﺳﺖ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮﺗﺮ آن اﺷﻌﺎر ﻋﻠﯽ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎري‬
‫ﻣﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﻤﺎﯾﻮﺷﯿﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺷﻌﺎر ﺑﯽ وزن را ﻣﯽ ﺗﻮان اﺷﻌﺎر اﺣﻤﺪ‬

‫‪sia‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬

‫در ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻤﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ دو دﺳﺘﻪ اﺻﻠﯽ دارد‪ :‬ﺷﻌﺮ آزاد و ﺷﻌﺮ ﺑﯽ‬
‫‪r‬‬
‫وزن‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺷﻌﺮ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ ﯾﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮐﻪ از‬
‫اﺷﻌﺎر ﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ دارد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻨﻮاﻧﯽ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در وزن‬
‫ﻋﺮوﺿﯽ و ﻗﺎﻟﺐ از ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﺳﻨﺘﯽ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ را ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﺻﻄﻼح ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ﮐﺎرﺑﺮدي ﻧﻮ از وزن ﻋﺮوﺿﯽ و ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﺴﺎﺑﻘﻪ اراﺋﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﺮدهاﺳﺖ و ﻗﺒﻞ از اﺷﮑﺎل دﯾﮕﺮ اﺷﻌﺎر ﻧﻮﻇﻬﻮر ﻧﺸﻮ ﮐﺮدهاﺳﺖ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺷﻌﺮ‬
‫ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ را ﺑﺎ اﺻﻄﻼح ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺮاي ﮐﻠﯿﺖ ﺷﻌﺮﻫﺎي‬
‫ﻏﯿﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ اﺻﻄﻼح ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻋﻠﻤﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫در ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﻧﻮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫* ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ )ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮدي ﻧﻮ از ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺧﺎص را‬

‫‪.ir‬‬
‫دارد(‬
‫* ﺷﻌﺮ ﺑﯽ وزن )ﮐﻪ از ﮐﺎرﺑﺮد ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﯽ و ﻗﺎﻟﺒﻬﺎي آن ﺑﺪور اﺳﺖ(‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﯽ ‪:‬‬
‫ﮔﺎه ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺑﯿﻨﺎاﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺳﺒﮏ را ﺷﻌﺮ آزاد ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯾﯽ ﺷﻌﺮ ﺑﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫وزن را ﺷﻌﺮ ﻣﻨﺜﻮر و ﯾﺎ ﺳﭙﯿﺪ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺷﻌﺮ آزاد ﻧﯿﺰ اﻃﻼق ﻣﯽﮐﺘﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي اﻧﺘﺰاﻋﯽ از ﺷﻌﺮ ﺑﯽ وزن ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ و‬
‫ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺷﻔﺎف ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺪارد و ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ‪ ،‬آزاد‪ ،‬ﺣﺠﻢ و ﻣﻮج و‪ ...‬ﺧﻮاﻧﺪه‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎه ﻧﻮ ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ واﻧﻬﺎدن ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ در ﻗﺮن ‪14‬ﻫﺠﺮي ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ آزادي ﺑﺴﯿﺎري را در ﻓﺮم و ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ را ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪه اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮا و ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي اﺻﻠﯽ ادﺑﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آن ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﺷﻌﺮ‬

‫ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﺮم و ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﻮزون ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﯾﺎ وزن آن ﻋﺮوﺿﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﺷﻌﺮ ﻧﻮ آزاد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ و ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ )ﻓﺎرﺳﯽ(‬
‫از روز آﻏﺎزﯾﻦ ﺧﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﻣﻪﻫﺎي در دﺳﺖ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺗﺎ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻨﻮن دارﻧﺪهٔ ﻗﺎﻓﯿﻪ و وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ در واﻗﻊ ﺑﻪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺷﻌﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 1‬ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ﺳﺒﮑﯽ از ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ در‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮده و ﺑﺮآﻣﺪه از ﻧﻈﺮﯾﻪ ادﺑﯽ ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﻤﺎ اﻧﺠﺎم داد در دو ﺣﻮزه ﻓﺮم و ﻣﺤﺘﻮاي ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﺷﻌﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧﯿﻤﺎ ﻣﺎﻧﯿﻔﺴﺖ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان داﺷﺖ‪)) .‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪٔ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻧﯿﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي )) اﻓﺴﺎﻧﻪ (( را ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮﺷﻤﺮﯾﻢ ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻧﻮع ﺗﻐﺰل آزاد ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ در آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﺮﻓﺎن زﻣﯿﻨﯽ دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪاي ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﻮزون ﮐﻪ در آن ﻣﺸﮑﻞ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﭘﺲ از ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاع‬
‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺼﺮاع آزاد ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﮕﺮﺷﯽ ﻋﺎﻃﻔﯽ و‬

‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ او ﺑﻪ اﺷﯿﺎ‪.‬‬
‫ٔ‬
‫‪ -‬ﻓﺮق ﻧﮕﺎه ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ ﺷﺎﻋﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺗﺎزﮔﯽ و دور ﺑﻮدن آن از ﺗﻘﻠﯿﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ آن‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺷﮑﻞ ﺑﯿﺎن ﻣﺤﺎورهاي‪ ،‬ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ) دراﻣﺎﺗﯿﮏ (‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺮ آزاد ﺗﺨﯿﻞ ﺷﺎﻋﺮ در آن‪ - .‬ﺑﯿﺎن ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺑﯽ دﻟﯿﻬﺎ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻟﻄﯿﻔﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و روزﮔﺎر او ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫روح ﻏﻨﺎﯾﯽ و ﻣﻮاج اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﯿﻞ داﺳﺘﺎﻧﯽ و دراﻣﺎﺗﯿﮏ اﺛﺮ ﻣﻨﺘﻘﺪ را‬
‫ﺑﺮ آن ﻣﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺑﺮ ﮐﺮدار و اﻧﺪﯾﺸﻪٔ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آورد ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺻﻮري و ﺑﻪ وﯾﮋه ﻃﻮل‬

‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺳﺮودن آن‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ روﺣﯽ ﺧﺎص ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮودن‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭘﺮآوازه‬
‫ٔ‬ ‫ﺷﻌﺮ‪ ،‬ذﻫﻦ را ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﻌﺮ )) ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ ((‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪٔ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﯽ ‪ .‬اس ‪ .‬اﻟﯿﻮت ﺷﺎﻋﺮ و ﻣﻨﺘﻘﺪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺳﺮاﯾﻨﺪهٔ‬
‫آن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻧﯿﻤﺎ و در ﻧﻘﻄﻪٔ دﯾﮕﺮ از ﺟﻬﺎن ﺳﺮﮔﺮم آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻮﯾﻦ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ٔ‬
‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﯾﯽ در ﻓﺮم ﺷﻌﺮ ﻧﻮ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﭙﯿﺪ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺣﺠﻢ و ‪ ...‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻼش ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﺳﻨﺘﯽ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﺤﺘﻮا را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮم و آزادي ﻗﺎﻟﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬آزادي ﮐﻪ ﻧﯿﻤﺎ در ﻓﺮم‬

‫‪sia‬‬
‫و ﻣﺤﺘﻮا اﯾﺠﺎد ﮐﺮد‪ ،‬در ﮐﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻌﺪ از وي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻬﺪي‬
‫اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ﺳﻬﺮاب ﺳﭙﻬﺮي و ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آﺗﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪﻫﺎي‬
‫اوج ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﯿﻤﺎ ﺷﻌﺮ ﺧﻮد را از ﻟﺤﺎظ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫ﺟﻬﺎن و ﻣﺤﺘﻮاي ﮐﺎر ﭘﯿﺸﺮوﺗﺮ و ﺗﺎزه ﺗﺮ از ﮐﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻌﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺑﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﯿﻨﺸﯽ ﺗﺎزه رواج ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫آن ﻋﺼﺮي ﺗﺎزه ﻓﺮا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ دورهﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﯽ ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫روﺷﻨﻔﮑﺮان اﯾﻦ دوران ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺼﺮ اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫‪mo‬‬

‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﻋﺼﺮ در ﭘﯽ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﻌﺮي ﺗﺎزه ﺑﺴﺮاﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ دﯾﮕﺮ در ﺗﺤﻮﻻت ادﺑﯽ اﯾﻦ دوران آﺷﻨﺎﯾﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮان‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ادﺑﯿﺎت اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﺎن اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ داﺷﺖ و ﻗﺎدر ﺑﻮد ﻓﻀﺎي ﺗﺎزهاي اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﭼﻬﺮهﻫﺎي‬

‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي ﭘﺮورش ﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اروﭘﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼﻗﻪ و ﺗﻮﺟﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت اروﭘﺎ و ﺑﺨﺼﻮص ادﺑﯿﺎت‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺧﯽ آﺛﺎر ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرگ آن زﻣﺎن اروﭘﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﯾﮑﺘﻮر‬
‫ﻫﻮﮔﻮ‪ ،‬ﻻﻣﺎرﺗﯿﻦ‪ ،‬ژان ژاك روﺳﻮ‪ ،‬آﻟﻔﻮﻧﺲ دوده و ﺷﺎﺗﻮ ﺑﺮﯾﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري از ادﯾﺒﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺳﻨﺘﯽ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻌﺪاد ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ ﻫﺮ ﺷﻌﺮ در‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﻫﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻗﺎﻟﺐ ﯾﺎ ﻧﻮع ادﺑﯽ‬
‫ﺷﻌﺮ )ﻧﻈﯿﺮ ﻏﺰل‪ ،‬ﻣﺜﻨﻮي و رﺑﺎﻋﯽ(‪ ،‬ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﯿﻤﺎ در ﺑﺎب ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬
‫ﻧﯿﻤﺎ در اﺑﺘﺪاي ﺷﺎﻋﺮي ﺧﻮد از ﺷﻌﺮ ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻔﺮت داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪ .‬ﻧﯿﻤﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫"از ﺗﻤﺎم ادﺑﯿﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻧﻔﺮت ﻏﺮﯾﺒﯽ داﺷﺘﻢ‪ ...‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪".‬‬
‫و در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫"ﻣﻦ ﺧﻮدم ﯾﮑﯽ از ﻃﺮﻓﺪاران ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎي ادﺑﯿﺎت ﻗﺪﯾﻢ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﺴﺘﻢ‪".‬‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻨﺖﮔﺮاﯾﺎن ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﻧﯿﻤﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ادﺑﯽ ﺧﻮد را ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽﮐﺮد ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻫﺠﻮﻣﯽ ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر ﻣﯽ دﯾﺪﻧﺪ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان در ﻣﻌﺮض ﻧﻔﻮذ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎرﺟﯽﻫﺎ ﺑﻮد و ﺑﻪ زودي روح ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ را ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﻨﺖﮔﺮاﯾﺎن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﻤﺎ و ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﻨﺖ‬

‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻧﮕﺎه ﻣﺤﺎﻓﻞ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎ ﺗﺎ دﻫﻪ ﭼﻬﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮد و‬

‫‪.ir‬‬
‫از ﭘﺬﯾﺮش آن ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﺳﻨﺖﮔﺮاﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت‬
‫ﻧﯿﻤﺎ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺮﺧﯽ اﺳﺘﺎدان ﮐﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ادﺑﯽ ﻣﺪرن آﺷﻨﺎﯾﯽ داﺷﺘﻨﺪ‬

‫‪log‬‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﻬﻢ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮕﺮش راﯾﺞ‬
‫در دﻫﻪ ﭼﻬﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪي داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﯾﻮﺳﻔﯽ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ‬
‫ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ ﯾﺎد ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻮﮔﺮاﯾﺎن ‪:‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز در زﻣﺮه ﻧﻮﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺣﺎﻣﯿﺎن ﻧﯿﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫‪r‬‬ ‫ﺷﺎﻫﺮودي‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ اﺑﺘﻬﺎج و ﻣﻬﺪي اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ و ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﯾﺮان ﻣﺪرن ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫ﻧﯿﻤﺎ ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﯾﺮان ﻣﺪرن ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﻼشﻫﺎي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻃﺎﻟﺒﻮف‪ ،‬ﺣﺎج زﯾﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﺮاﻏﻪاي‪ ،‬ﺻﻮر اﺳﺮاﻓﯿﻞ و دﯾﮕﺮان ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮد را ﺳﺎزﮔﺎر‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﺟﺪﯾﺪ اﺷﺘﯿﺎﻗﯽ ﺧﺎص ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﯿﻤﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﯽ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻋﺮان ﺳﻨﺖﮔﺮا دارد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ ﭘﯿﺮوان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد دﺳﺖ و ﭘﺎ ﮐﻨﺪ و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﺷﻌﺮ‬
‫ﮐﻬﻦ ﻓﺎرﺳﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮان ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ‪:‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻣﻬﺪي اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ‬

‫‪ -‬ﺳﻬﺮاب ﺳﭙﻬﺮي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آﺗﺸﯽ‬
‫‪ -‬م‪ .‬آزاد‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬رﺿﺎ ﺑﺮاﻫﻨﯽ‬
‫‪ -‬ﻫﻮﺷﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫‪ -‬ﻃﺎﻫﺮه ﺻﻔﺎرزاده‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬اﺣﻤﺪرﺿﺎ اﺣﻤﺪي‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺎﻟﺤﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺳﭙﺎﻧﻠﻮ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﻨﺼﻮر اوﺟﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﭼﺎﻫﯽ‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﺘﻮن اﻣﯿﻨﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺎوش ﮐﺴﺮاﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﯾﺪاﷲ روﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﻧﺼﺮت رﺣﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪ -‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﻮﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﻓﺮخ ﺗﻤﯿﻤﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻓﺮﯾﺪون ﻣﺸﯿﺮي‬
‫‪ -‬ﻧﺎدر ﻧﺎدرﭘﻮر‬
‫‪ -‬ﺣﻤﯿﺪ ﻣﺼﺪق‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ زﻫﺮي‬
‫‪ -‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺷﺎﻫﺮودي‬
‫‪ -‬ﺣﺴﻦ ﻧﻮﻏﺎﻧﭽﯽ ﺻﺎﻟﺢ )ﺑﻬﻤﻦ ﺻﺎﻟﺤﯽ(‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﮐﺎﻣﺒﯿﺰ ﺻﺪﯾﻘﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺟﻮاﻫﺮي ﻟﻨﮕﺮودي)ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي(‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﺰن ﮐﻠﮑﯽ‬
‫‪ -‬ﺧﺴﺮو ﮔﻠﺴﺮﺧﯽ‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 2‬ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ ﯾﺎ ﺷﻌﺮ آزاد ﮔﻮﻧﻪاي از ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻫﻪ ﺳﯽ‬
‫ﺷﻤﺴﯽ و ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪٔ ﻫﻮاي ﺗﺎزه از اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﻇﻬﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻋﻤﺪه اﯾﻦ آﺛﺎر ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ در ﻓﺮم ﺷﻌﺮ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺒﮏ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً وزن ﻋﺮوﺿﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه وﻟﯽ آﻫﻨﮓ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻧﻤﻮد دارد‪.‬‬
‫در دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻌﺮ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ‬
‫‪r‬‬ ‫ﻧﮕﻨﺠﺪ ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺷﻌﺎر ‪:‬‬
‫ﺳﻼﺧﯽ ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺖ‪ /‬ﺑﻪ ﻗﻨﺎري ﮐﻮﭼﮑﯽ‪ /‬دل ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد!‬
‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‬
‫‪ud‬‬

‫دﻟﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ /‬دﻟﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪/‬ﺑﻪ اﯾﻮان ﻣﯽ روم و اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﻢ را ﺑﺮ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪهٔ ﺷﺐ ﻣﯽ ﮐﺸﻢ‪ /‬ﭼﺮاغﻫﺎي راﺑﻄﻪ ﺗﺎرﯾﮑﻨﺪ‪ /‬ﭼﺮاغﻫﺎي راﺑﻄﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﻨﺪ‪ /‬ﮐﺴﯽ ﻣﺮا ﺑﻪ آﻓﺘﺎب ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ /‬ﮐﺴﯽ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﻨﺠﺸﮏﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ /‬ﭘﺮواز را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎر‪ /‬ﭘﺮﻧﺪه ﻣﺮدﻧﯽ ﺳﺖ‪ - .‬ﻓﺮوغ‬
‫ﻓﺮﺧﺰاد‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ و ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺮوف ‪:‬‬

‫‪ 1‬در ﻣﺴﯿﺮ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ در ﺳﺎل ‪ 1326‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻌﺮ اﺣﻤﺪ‬
‫ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آن ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎوي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي )) ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ (( در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‬

‫ﻧﺸﺮ آن در اﯾﻦ ﺳﺎل ﺳﺰاوار ﺗﻮﺟﻪاﺳﺖ ) ﺑﺮاي دﯾﺪن ﻧﻘﺪ و ﻧﻈﺮﻫﺎي ﭼﻨﺪ در‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻮرد اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬رك ‪:‬ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ‪ 354/ 1 ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ(‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪٔ دﯾﮕﺮ ﺷﻌﺮ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1330‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎوي ﭼﻬﺎر ﺷﻌﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽداد ﺷﺎﻣﻠﻮ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﺷﯿﻮهٔ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد راه ﺗﺎزهاي ﻣﯽ ﺟﻮﯾﺪ) ﺟﻌﻔﺮ‬
‫ﯾﺎﺣﻘﯽ‪ ،‬ﺟﻮﯾﺒﺎر ﻟﺤﻈﻪﻫﺎ‪(61 :‬‬

‫اﺳﺎﻣﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎﻋﺮان ﻧﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ در زﯾﺮ آﻣﺪهاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‬
‫‪ -‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﯾﺪاﷲ روﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺎﻟﺤﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آﺗ ﺸﯽ‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺪي اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬اﺣﻤﺪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي‬
‫‪ -‬رﺿﺎ ﺑﺮاﻫﻨﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 3‬ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ ‪:‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ دﯾﺪم ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ي دﮐﺘﺮ ﯾﺪاﷲ‬
‫روﯾﺎﺋﯽ از ﻣﺪاﻓﻌﯿﻦ ﺷﻌﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ‪ ،‬ﺑﺎﻧﯽ ﻧﻘﺪ ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻞ اداره ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﻣﻠﯽ اﯾﺮان و ﯾﮑﯽ از آﮔﺎه ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪﯾﻦ دﻫﻪ‬
‫ﭼﻬﻞ ‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺷﻌﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ را در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﯿﺎورم ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫))ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ ﺷﻌﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻓﻮري‪،‬ﺷﻌﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﺷﻌﺮ‬
‫ﻋﻄﺶ درﯾﺎﻓﺘﻬﺎي ﻣﻄﻠﻖ و ﻓﻮري اﺳﺖ ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺴﮑﯿﻦ ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺷﻌﺮ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﮐﺸﻒ ﺣﺠﻢ ﺑﺮاي ﺟﻬﯿﺪن در ﺟﺬﺑﻪ ي ﺣﺠﻢ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ در ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ ‪ ،‬اﻣﺘﺪادي دﯾﮕﺮ دارد‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﻮد ﺗﺎ ﭼﻬﺮه‬

‫‪.ir‬‬
‫اي ﻗﺎﻃﻊ و ﺑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﺼﯿﺼﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﺎﺷﺎ در ﺷﻌﺎع ﺗﻤﺎﺷﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﺮو در ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬اﺳﮑﻠﻪ و دارﺑﺴﺘﯽ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻪ اﺿﻼع و ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﺶ را ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﮔﺬارد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ﻣﺎﯾﻪ ي ﺧﯿﺎﻟﯽ اش را رﻫﺎ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺎزش ﺑﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ روﯾﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺮد و ﺧﻮد ﻣﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺮاﺋﯽ و ﯾﺎ ﻓﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮاي‬

‫‪nb‬‬
‫اﺳﺘﻨﺸﺎق ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎي ﺗﺎزه‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ زﻧﺪﮔﯽ اش را از ﺳﺎل ﻫﺎي ‪46‬و‪ 47‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﮐﻨﺪه آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫در دﻟﺘﻨﮕﯽ ﻫﺎ و ﮐﺘﺎﺑﯽ از ﭘﺮوﯾﺰ اﺳﻼم ﭘﻮر و اوﻟﯿﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﮔﺮوﻫﯽ اش در‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ از ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺠﺎﻋﯽ ‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰ اﺳﻼم ﭘﻮر‪ ،‬ﺑﯽ÷ن اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮام اردﺑﯿﻠﯽ‬
‫و ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ )) ((.‬ﯾﺪاﷲ روﯾﺎﺋﯽ _ دﯾﻤﺎه ‪(( 1349‬‬
‫روﯾﺎﺋﯽ در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪)) :‬ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ [ﻣﻮج ﻧﻮ‪،‬ﺷﻌﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ] از دروغ‬
‫‪r‬‬
‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و از ﺣ ﺠﺮه ﺗﻌﻬﺪ ﻣﯽ ﮔﺮﯾﺰد‪((.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫او ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻣﻨﺼﻮر اوﺟﯽ را _ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺳﻮﺳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‬
‫وﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻣﻦ_ و ﺳﯿﺮوس ﻣﺸﻔﻘﯽ را_ ﺑﺮاي در ﭘﺎﺋﯿﺰ و ﻧﻌﺮه ﺟﻮان_ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ را از ﺷﻌﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ))ﺷﻌﺮ زﻧﺪﮔﯽ (( ﺑﺴﺮاﯾﻨﺪ‪ .‬او اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫‪ud‬‬

‫را ﯾﮏ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻧﺎ ﺑﺨﺸﻮدﻧﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‬

‫ﺧﺘﻢ ﮐﻼم اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻣﻌﻤﺎري ﺣﺠﻢ و ﮐﺸﻒ ﻫﻨﺪﺳﯽ زﺑﺎن در اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺷﻌﺮ ﺑﻪ وﺿﻮح اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﺣﺠﻢ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺳﯿﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺼﻪ و ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﯾﺎراﻧﯽ داﺷﺘﻪ و دارد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻦ ﺳﺮاب ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻢ ‪ /‬در ﮐﻮﯾﺮ ﮐﻠﻤﺎت ‪ /‬و ﻗﻬﻘﻬﻪ درﯾﺎ ‪ /‬ﻃﺮح ﻣﺪام‬
‫ﻣﻦ! ‪ /‬اي ارﺗﻔﺎع ﮔﯿﺞ ‪ /‬رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮه ﻫﺎي آﮔﺎﻫﯽ !‪ /‬در ﺗﻮ ﻣﯽ رﻗﺼﻢ ‪ /‬ﺗﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﮏ ﻫﺎي وﯾﺮاﻧﻢ ‪ /‬از ﺷﻌﻠﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺪﯾﺲ ‪ /‬ﺑﮕﺬرد‪)).‬ﻗﻔﺲ ﻧﺎﻣﺤﺪود‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻦ‪،‬ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎﻧﯽ((‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آﻫﻨﮓ ﻋﺸﻘﺒﺎزي ﻣﺮﺟﺎن ﻫﺎ ‪_ /‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ي اﺳﺎرت_ ‪ /‬ﻃﺮح دﻣﺎﻏﻪ ﻫﺎ را در ﻓﮑﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽ ﭘﺰﻧﺪ ‪ /‬در ﺑﺮج دﯾﺪه ﺑﺎﻧﯽ ﺳﺎﺣﻞ ﺳﺮاب ‪ /‬و در ﺳﺮاب ﮐﻠﯽ درﯾﺎ ‪ /‬در ﺳﺎﺣﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺪ ﻗﺮارش ‪ /‬در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺪ ﻣﺪام اﺳﺖ ‪ /‬ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎر درﯾﺎ ﻣﯽ ﺧﻔﺖ ‪ /‬ﺳﻠﻄﺎن‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﻨﺪﺑﺎد ‪)) /‬ﺳﻨﺪﺑﺎد ﻫﺸﺘﻢ‪،‬ﺳﭙﺎﻧﻠﻮ((‬

‫‪ - 4‬ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ را اول ﺑﺎر ﺑﯿﮋن اﻟﻬﯽ و اﺣﻤﺪرﺿﺎ اﺣﻤﺪي ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب ﺷﻌﺮي ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎم ))ﻃﺮح(( از اﺣﻤﺪي و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺠﻠﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ))ﺗﺮﻓﻪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺑﯿﮋن‬
‫اﻟﻬﯽ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ ﺷﺪ‪].‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ[‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺷﻌﺮي ﯾﻌﻨﯽ ))ﻣﻮج ﻧﻮ(( را ﻓﺮﯾﺪون رﻫﻨﻤﺎ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺟﻬﺮﻫﺎيﻫﺎي دهﻫﺎي ﺳﯽ و ﭼﻬﻞ ادﺑﯿﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد و‬
‫ﻫﻢ او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﭘﺮوﯾﺰ اﺳﻼﻣﭙﻮر‪ ،‬ﺑﻬﺮام اردﺑﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﮋن اﻟﻬﯽ‪،‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺣﻤﺪرﺿﺎ اﺣﻤﺪي و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎﻋﺮان ))ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ(( ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺎﻋﺮان ﺟﻮان دﻫﻪ ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﺎه ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﺑﯿﮋن اﻟﻬﯽ و اﺣﻤﺪرﺿﺎ اﺣﻤﺪي ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻨﻮان ))ﺷﻌﺮ ﻣﻮج‬
‫ﻧﻮ(( اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﺮد و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﻣﺠﺎﻣﻊ و ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺷﻌﺮي ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪٔ ﭘﺮوﯾﺰ اﺳﻼﻣﭙﻮر و ﻫﻮﺷﻨﮓ ﭼﺎﻟﻨﮕﯽ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪاﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺣﻤﺪرﺿﺎ اﺣﻤﺪي از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮودهﻫﺎﯾﺶ از ﻫﻮﺷﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ رﻧﮓ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد]ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ[ و ﺑﺎ ﮐﻮﻻژﺳﺎزي از ﺷﻌﺮ ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد و ﺳﻬﺮاب‬

‫ﺳﭙﻬﺮي در آﻏﺎز دﻫﻪٔ ﭼﻬﻞ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪٔ ادﺑﯽ اﯾﺮان ﺗﺸﻨﻪٔ روشﻫﺎي ﺗﺎزه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻇﻬﻮر ﮐﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﻮﻻژﺳﺎزي او ﻫﻨﻮز ﻇﻬﻮر ﻧﮑﺮده ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﻮج ﻧﻮ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از دﻟﺶ ﻣﺎﻧﯿﻔﺴﺖ ﺷﻌﺮ ﺣﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻌﺮ دﯾﮕﺮ و ﺷﻌﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﺎب ﺑﯿﺮون آﻣﺪ راه ﺧﻮد را اداﻣﻪ داد‪ .‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﯾﺪاﷲ روﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‬
‫ﺷﺠﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫﻮﺗﻦ ﻧﺠﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﺻﻼﻧﯽ از ﭼﻬﺮهﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻦ ﻃﺮز ﻧﻮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻤﺒﻮﻟﯿﺴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻤﺎدﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺻﻮﻻً ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﻄﻖ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در ﺷﻌﺮ ﺑﻮد؛ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺑﻌﺪ در دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﺎم داداﺋﯿﺴﻢ و ﺳﻮررﺋﺎﻟﯿﺴﻢ روي داده‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ - 5‬ﺷﻌﺮ ﻧﺎب ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ))ﺷﻌﺮ ﻧﺎب(( را ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آﺗﺸﯽ در ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﻪ ﭘﻨﭽﺎه ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آﺗﺸﯽ در آن زﻣﺎن )ﻧﯿﻤﻪ اول دﻫﻪ ﭘﻨﺠﺎه( ﻣﺴﺌﻮل ﺻﻔﺤﻪ ﺷﻌﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم آرﯾﺎ آرﯾﺎﭘﻮر‬

‫‪sia‬‬
‫)ﺣﻤﯿﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﭘﻮر( از او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻋﺮان ))ﺷﻌﺮ ﻧﺎب(( ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﺷﺎﻋﺮان دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ؛ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﺟﻮان ﮐﻪ اﻏﻠﺐ اﻫﻞ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي اﻏﻠﺐ آﻧﺎن ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﻌﺮ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻫﻮﺷﻨﮓ ﭼﺎﻟﻨﮕﯽ و ﺑﻌﻀﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﻌﺮ ﺑﯿﮋن ﺟﻼﻟﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 6‬ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان در اﯾﺮان ﮐﻪ در آﻏﺎز دﻫﻪ ﺷﺼﺖ از رﺷﺪ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ورﻃﻪ ﺗﮑﺮار اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و از ﺷﺎﻋﺮان ﻧﺎﻣﺪار‬
‫اﯾﻦ ﺷﻌﺮ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮي ﭼﻨﺎن در ﺣﯿﻄﻪﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺨﯿﻞ و‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮات ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﻣﻮج ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺷﻌﺮ اﯾﺮان ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﻣﻮج اول ﺗﺎ ﭼﻬﺎرم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺒﮏ ﻋﺮاﻗﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﻫﻨﺪي و ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ﺗﻤﺎم وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﯾﮏ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﺒﮏ ﻣﺠﺰا را داراﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اول ‪ :‬ﺷﻌﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﺗﺨﯿﻞ و درك و ﻫﯿﺠﺎن ﮐﻮدﮐﺎن و‬

‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي اﯾﻦ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﯿﻄﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺮﯾﻒ دوم ‪ :‬اﻣﺎ ﻋﺪه اي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك ﺷﻌﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن آن را ﻣﯽ ﻓﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻧﯿﺰ از آن ﻟﺬت ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك از ﺷﻌﺮ ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﯽ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬اﻟﻒ ‪ -‬ﺧﺮدﺳﺎل ‪ -‬ﭘﯿﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‬
‫‪ -‬ب ‪ -‬ﮐﻮدك ‪ -‬ﺳﺎل اول و دوم دﺑﺴﺘﺎن‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ج ‪ -‬ﮐﻮدك ‪ -‬ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ دﺑﺴﺘﺎن‬
‫‪ -‬د ‪ -‬ﻧﻮﺟﻮان ‪ -‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫‪ -‬ه ‪ -‬ﺟﻮان ‪ -‬دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي راﯾﺞ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭼﻬﺎرﭘﺎره‬
‫‪ -‬ﻧﯿﻤﺎﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺜﻨﻮي‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﻏﺰل‬
‫‪ -‬رﺑﺎﻋﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫دورهﻫﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك در اﯾﺮان ‪:‬‬

‫‪ -‬اوﻟﯿﻦﻫﺎ )از دﻫﻪ ﺳﯽ(‪ :‬ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب ﺑﺬر ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان اﯾﺮان را‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﻋﺒﺎس ﯾﻤﯿﻨﯽ ﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺟﺒﺎر ﺑﺎﻏﭽﻪ ﺑﺎن و ﻣﺤﻤﻮد ﮐﯿﺎﻧﻮش‬
‫‪nji‬‬

‫ﭘﺎﺷﯿﺪﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﺳﺎلﻫﺎ اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻣﺴﮑﻮت ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﻣﺤﻤﻮد‬
‫ﮐﯿﺎﻧﻮش را ﭘﺪر ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان اﯾﺮان داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﭘﯿﺮوان )از دﻫﻪ ﺷﺼﺖ(‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ رﺣﻤﺎﻧﺪوﺳﺖ و‬
‫ﺟﻌﻔﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ و ‪ ...‬دوﺑﺎره ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان اﯾﺮان را زﻧﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﮐﻮﺷﻨﺪﮔﺎن )از دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد(‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﭘﺎي در ﻋﺮﺻﻪ ﺷﻌﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﺎل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺷﺎﻋﺮان ﺧﻮب و ﺧﻮش ذوﻗﯽ در وادي ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ﭘﺮﺳﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد را ﻣﺪﯾﻮن ﺗﻼش ﺷﺎﻋﺮان ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮان ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان اﯾﺮان ‪:‬‬

‫‪ -‬ﭘﺮوﯾﻦ دوﻟﺖ آﺑﺎدي‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬ﻋﺒﺎس ﯾﻤﯿﻨﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﻮد ﮐﯿﺎﻧﻮش‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﻣﺼﻄﻔﯽ رﺣﻤﺎﻧﺪوﺳﺖ‬
‫‪ -‬ﻗﯿﺼﺮ اﻣﯿﻦ ﭘﻮر‬
‫‪ -‬ﺟﻌﻔﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬اﺳﺪاﷲ ﺷﻌﺒﺎﻧﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﻧﮋاد‬
‫‪ -‬ﺑﯿﻮك ﻣﻠﮑﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﮑﻮه ﻗﺎﺳﻢﻧﯿﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﻧﺎﺻﺮ ﮐﺸﺎورز‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺮي ﻣﺎﻫﻮﺗﯽ‬
‫‪ -‬اﻓﺸﯿﻦ اﻋﻼ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺧﺪادوﺳﺖ‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺳﯿﺪآﺑﺎدي‬
‫‪ -‬آﺗﻮﺳﺎ ﺻﺎﻟﺤﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬ﺣﻤﯿﺪ ﻫﻨﺮﺟﻮ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻮروﻫﺎب‬
‫‪ -‬ﺑﺎﺑﮏ ﻧﯿﮏ ﻃﻠﺐ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻈﺮ آﻫﺎري‬

‫‪ -‬روداﺑﻪ ﺣﻤﺰه اي‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ ﻫﺎﺷﻤﯽ‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﺟﺎﻧﯽ‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺴﻦ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﺣﺎﺟﯽ آﺑﺎدي‬
‫‪ -‬ﺗﻘﯽ ﻣﺘﻘﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﻣﯿﺮزاده‬

‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﮐﻮدك و ﻧﻮﺟﻮان ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬آﺳﻤﺎن ﮐﻮﭼﮏ ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻮروﻫﺎب ﮐﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1375‬‬
‫‪ -‬آﻓﺮﯾﻦ ﺑﻪ آﻓﺘﺎب ﺳﺮوده‪ :‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺑﮑﺘﺎش ﺳﻮره ﻣﻬﺮ‪1382‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬آواز ﻫﺎي ارﻏﻮاﻧﯽ ﺳﺮوده‪ :‬ﺗﻘﯽ ﻣﺘﻘﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﻮ ‪1382‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬اﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﺎران ﺳﺮوده‪ :‬ﺗﻘﯽ ﻣﺘﻘﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﻮ ‪1382‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎ دﻋﺎي ﺑﺎران ﺳﺮوده‪ :‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺑﮑﺘﺎش ﻣﺪرﺳﻪ ‪1387‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎدﮐﻨﮏ ﺑﻪ ﺷﺮط ﭼﺎﻗﻮ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺳﯿﺪآﺑﺎدي اﻓﻖ ‪1386‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﺑﺎغ رﻧﮕﺎرﻧﮓ آواز ﻗﺸﻨﮓ ﺳﺮوده‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﮐﺸﺎورز ﮐﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1378‬‬
‫‪ -‬ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﺳﺮوده‪ :‬ﺗﻘﯽ ﻣﺘﻘﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﻮ ‪1382‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﺑﻬﺎر ﻣﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳﺮوده‪ :‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد ﺑﻮﺳﺘﺎن ﮐﺘﺎب ‪1387‬‬

‫‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﭘﺮﺳﺘﻮ ﺳﺮوده‪ :‬ﻗﯿﺼﺮ اﻣﯿﻦ ﭘﻮر‬
‫‪ -‬ﺑﯿﺎ ﺑﺒﯿﻦ ﺳﺮوده‪ :‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد ﻋﻤﻮﻋﻠﻮي ‪1389‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬ﭘﺮ از ﺑﻮي ﮔﻼﺑﯽ ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻮروﻫﺎب ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ‪1386‬‬

‫‪ -‬ﭘﺮ زرد ﻗﻨﺎري ﺳﺮوده‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﮐﺸﺎورز ﮐﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1383‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﭘﺮواﻧﻪ ﺑﺎران ﺳﺮوده‪ :‬ﺣﻤﯿﺪ ﻫﻨﺮﺟﻮ‬

‫‪ -‬در ﭘﯿﺎده رو ﺳﺮوده‪ :‬ﺑﯿﻮك ﻣﻠﮑﯽ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻼغ را اﺧﺘﺮاع ﮐﺮد؟ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺳﯿﺪآﺑﺎدي ﭼﺸﻤﻪ ‪1388‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ -‬درﺧﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻮروﻫﺎﺑﮑﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1384‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬رو ﻧﻮﯾﺴﯽ از ﺑﻬﺎر ﺳﺮوده‪ :‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺑﮑﺘﺎش ﮐﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1385‬‬
‫‪ -‬ﺷﻌﺮ ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﮐﯿﺎﻧﻮش‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮ ﭘﺮﻧﺪه ﻫﺎ ﺳﺮوده‪ :‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد ﻋﻤﻮﻋﻠﻮي ‪1389‬‬
‫‪ -‬ﻃﻮﻃﯽ ﺳﺒﺰ ﻫﻨﺪي ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﮐﯿﺎﻧﻮش ﮐﺎﻧﻮن ﭘﺮورش ﻓﮑﺮي‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ‪1382‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ﻫﺎ زﯾﺒﺎﯾﻨﺪ ﺳﺮوده‪ :‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد ﻧﺸﺮ ﺳﺎﯾﺎ ‪1384‬‬
‫‪ -‬ﮐﻮﻟﻪ ﭘﺸﺘﯽ ات ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺮﻓﺎن ﻧﻈﺮ آﻫﺎري ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ‪1381‬‬
‫‪ -‬ﻧﻮآوري اﯾﻦ اﺳﺖ ﺳﺮوده‪ :‬ﯾﺤﯿﯽ ﻋﻠﻮي ﻓﺮد آﯾﻨﺪه روﺷﻦ ‪1387‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻫﺎي ﺷﺶ ﻣﺘﺮي ﺳﺮوده‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﮐﺸﺎورز ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ‪1382‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬ﻫﺪﯾﻪ درﯾﺎ ﺳﺮوده‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻮروﻫﺎب ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ‪1379‬‬
‫‪ -‬ﺻﺒﺢ و ﺳﯿﺐ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﻮ ‪1379‬‬
‫‪ -‬روﺳﺘﺎي ﻣﻦ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ ﻋﺎﺑﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﯾﺎد ﻟﺒﺨﻨﺪﻫﺎﯾﺘﺎن ﻫﺴﺘﻢ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﻮ‬

‫‪ -‬راه رﻓﺘﻦ زﯾﺮ ﺑﺎران ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ آﯾﯿﻦ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫‪ -‬ﻃﻔﻠﮑﯽ آﻗﺎي ﺳﯿﺮ ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ آﯾﯿﻦ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﯽ ﺧﺪاﺟﺎن ﺳﺮوده‪ :‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﯾﻮﻧﺴﯽ ﻧﺸﺮ اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‬
‫"ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺑﻨﻔﺸﻪ"‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 7‬دﻫﻪ ﺷﺼﺖ و ﻣﻮج ﺳﻮم‬

‫‪mo‬‬

‫‪ - 8‬ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻧﮕﺎره اي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ - 9‬ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮي ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻃﯿﻔﯽ‬

‫‪log‬‬
‫از آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎ از اوا ﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 60‬و ﯾﺎ اواﯾﻞ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻧﺘﺸﺎر اﺷﻌﺎرﺷﺎن را آﻏﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻤﻮد ﭘﺨﺘﮕﯽ ﮐﺎرﺷﺎن در اﯾﻦ‬
‫دﻫﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاران و ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاران اﺻﻠﯽ دﻫﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﻪ دوم دﻫﻪ ﺷﺼﺖ ﺷﻌﺮﺷﺎن ﭘﺨﺘﻪ و ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬رﺿﺎ ﺑﺮاﻫﻨﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﭼﺎﻫﯽ‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﭘﻨﺠﻪاي‬
‫‪ -‬ﺷﺎﭘﻮر ﺑﻨﯿﺎد‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﻌﻮد اﺣﻤﺪي‬
‫‪ -‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺎﻟﺤﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺰاد ﺧﻮاﺟﺎت‬
‫‪ -‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺳﺎري‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﺷﻬﺮام ﺷﯿﺪاﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﻧﺼﺮت اﷲ ﻣﺴﻌﻮدي‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻧﺴﺮﯾﻦ ﺟﺎﻓﺮي‬
‫‪ -‬ﺑﯿﮋن ﮐﻠﮑﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﯿﮋن ﻧﺠﺪي‬
‫‪ -‬ﻣﻨﯿﺮه ﭘﺮورش‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬آذر ﮐﯿﺎﻧﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﯿﻮا ارﺳﻄﻮﯾﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬ﻧﺪا اﺑﮑﺎري‬
‫‪ -‬ﯾﺪاﷲ روﯾﺎﯾﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻧﺼﯿﺮي ﭘﻮر‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ -‬ﻣﻔﺘﻮن اﻣﯿﻨﯽ‬
‫‪ -‬اﺣﻤﺪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬ﻫﺮﻣﺰ ﻋﻠﯽ ﭘﻮر‬
‫‪ -‬اورﻧﮓ ﺧﻀﺮاﯾﯽ‬

‫ﺗﻌﺪادي از رﻫﺮوان اﺻﻠﯽ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﮐﻪ از اﺑﺘﺪاي اﯾﻦ دﻫﻪ آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺪان ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺮداد ﻓﻼح‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬رﺳﻮل ﯾﻮﻧﺎن‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ رﺿﺎ ﮐﺮﻣﯽ‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺰاد زرﯾﻦ ﭘﻮر‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﻌﻮد ﺟﻮزي‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎﯾﯽ‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮام رﻓﯿﻊ زاده‬
‫‪ -‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻮﺳﻮي‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬ﻣﻬﺮﻧﻮش ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽ‬
‫‪ -‬ﻫﯿﻮا ﻣﺴﯿﺢ‬
‫‪ -‬رزا ﺟﻤﺎﻟﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪ -‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﭘﺎﺷﺎزاده )ﭘﺎﺷﺎ(‬

‫ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاران اﺻﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﻪ واﺳﻄﻪٔ ﻣﯿﺎﻧﺴﺎﻟﯽ ﺷﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﻫﯿﺎﻫﻮ‬

‫دوري ﺟﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺳﺒﻘﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻨﺸﺄ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي دﻫﻪٔ ﻫﻔﺘﺎد‬
‫‪nji‬‬

‫دﺳﺖ و ﭘﺎ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺮأت ﺑﺮ اﺳﺎﻣﯽ ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاران آن و ﺳﭙﺲ رﻫﺮوان‬

‫آن ﭘﺎي ﻓﺸﺮد‪.‬دﻫﻪٔ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎ ﺗﻼش ﺷﺎﻋﺮان ﺟﻮان از ﺳﻮﯾﯽ ﻣﻄﺮح و از ﺳﻮﯾﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫دﭼﺎر ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان دﻫﻪﻫﺎي ‪ 50 ،40‬و ‪ 60‬ﺑﺎ ﮔﺬار از ﻣﺮﺣﻠﻪٔ اﻧﻘﻼب و‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ ﺳﻮررﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮي ﺧﺮ ق ﻋﺎدت و ﺣﺲ آﻣﯿﺰي ﭘﻨﺎه ﺑﺮد‪،‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮان رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ آراﯾﻪﻫﺎي وﯾﮋهاي ﺑﺎ ﺷﻌﺮﺷﺎن رﺻﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎي‬

‫‪.ir‬‬
‫))ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﯾﯽ((‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻢ ﮔﺮﯾﺰ از ﻣﺮﮐﺰ و اﺳﮑﯿﺰوﻓﺮﻧﯿﮑﺎل و ))ﺷﻌﺮ ﻧﮕﺎره‬
‫اي(()ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ))ﺷﻌﺮﺗﻮﮔﺮاف((‪)) ،‬وﺳﻂ ﭼﯿﻦ((‪)) ،‬ﻣﺮﺑﻊ((‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﻣﻌﻤﺎ و‬

‫‪log‬‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم ﻗﺪﯾﻤﯽ در ﺷﮑﻞ ﺷﻌﺮي ﻧﻮ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ))ﻟﻐﺰ((‪ ،‬اﺣﯿﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺷﻌﺮ ))ﮐﺎﻧﮑﺮﯾﺖ(( ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ))ﺧﻮاﻧﺪﯾﺪﻧﯽ(((‪ ،‬ﺷﻌﺮ ))ﮔﻔﺘﺎر((‪،‬‬
‫ٔ‬
‫))ﺷﻌﺮﺣﺮﮐﺖ(( و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ))ﮐﺎرﯾﮑﻠﻤﺎﺗﻮرﻫﺎي اﭘﯿﺰودي(( ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ))ﺷﻌﺮﻫﺎي‬

‫‪nb‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﯾﯽ(( و ﺷﻌﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺣﺲ آﻣﯿﺰي و ﺧﺮق ﻋﺎدت و اﺳﺘﻌﺎره ﺑﺎ‬
‫ﻣﻀﻮن اﺻﻠﯽ ﻃﻨﺰ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ))ﻓﺮاﻧﻮ(( درﭘﯽ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺷﻌﺮي ﻣﺘﻌﺎﻗ ﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در ﺣﻮزهٔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬

‫‪sia‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﺑﺮ راﯾﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ژﻧﺘﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮات‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ دﻧﯿﺎي دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬و ﺷﮑﺴﺖ ﺗﻠﺦ‬
‫اردوﮔﺎه ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و ﺟﺎي ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺧﺮده ﺗﻔﮑﺮات ﻣﻠﻞ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ورود ﭘﺮ‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶ ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي ﻫﻤﭽﻮن‪":‬ﻓﻠﺴﻔﻪ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ و ﻣﺒﺘﻼ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻪ آن اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬راه اﻓﺘﺎدن ﺳﺎﯾﺖﻫﺎ و وﺑﻼگ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺧﺒﺮي و ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮي‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﺑﻠﻮﺗﻮسﻫﺎي ﺗﻠﻔﻦﻫﺎي ﻫﻤﺮاه و ﻣﺨﻠﺺ ﮐﻼم دﮔﺮدﯾﺴﯽ اﺳﺎﺳﯽ‬
‫در وﻇﺎﯾﻒ رﺳﺎﻧﻪاي در اواﺧﺮ دﻫﻪٔ ﺷﺼﺖ و ﺗﮑﺜﺮ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻄﺮح در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي‬
‫‪ud‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺪان اﻧﮕﯿﺰه ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﺮاي دﻫﻪﻫﺎي ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺠﺎه‬
‫در دﻫﻪٔ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و زﺑﺎن و ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ در اﯾﻦ‬
‫ﺷﻌﺮﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﭘﺮ رﻧﮓ ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮي‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻼن ﻧﮕﺮي در اﺑﻌﺎد ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻔﺮد‪ ،‬ﺟﺰﺋﯿﺎت‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰ‬
‫از ادﺑﯿﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺴﺒﺎت زﺑﺎن ﮐﻮﺟﻪ و ﺑﺎزار ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻓﻀﺎي ﺷﻌﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﺷﺨﺼﯽ دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺻﻮر ﺧﯿﺎل و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺮﺧﯽ اﺳﺘﻌﺎره از ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺣﺬف و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﯿﻨﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دال و ﻧﻪ ﻣﺪﻟﻮل در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ي دﯾﮕﺮ ﺷﺎﻋﺮ در ذﻫﻦ او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 10‬ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا ﯾﺎ ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﯾﮑﯽ از اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا ‪:‬‬
‫از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﮔﺮﯾﺰي‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﭼﻨﺪﺻﺪاﯾﯽ ) ﯾﺎ ﭘﻠﯽﻓﻮﻧﯽ( و ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﮑﯿﺰوﻓﺮن اﺷﺎره ﮐﺮد و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻼژ‪ ،‬ﺑﯽ ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ )ﻓﻘﺪان ﻧﻈﻢ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺤﻮر(‪ ،‬رﺷﺪ ﻏﯿﺮ ﺧﻄﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺎﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻮازن‪ ،‬ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ )ﺷﮏ اﻧﺪﯾﺸﯽ(‪ ،‬ذﻫﻦ ﮔﺮاﯾﯽ‬
‫)ﺗﺠﺮﯾﺪ ﮔﺮاﯾﯽ(‪ ،‬اﯾﻬﺎم‪ ،‬اﻧﺘﺰاع )آﺑﺴﺘﺮه(‪ ،‬ﺗﮑﺮار و ﺗﺴﻠﺴﻞ‪ ،‬دو ﭘﻬﻠﻮﯾﯽ و ﺟﺮﯾﺎن‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﯿﺎل ذﻫﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا راﯾﺞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا در ﻏﺮب ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا اﺑﺘﺪا در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ و ﺳﭙﺲ در اروﭘﺎ رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﻏﺎز‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا در آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺳﺎل ‪ 1956‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻟﻦ ﮔﯿﻨﺰﺑﺮگ زوزه را‬
‫اﻧﺘﺸﺎر داد و واﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺴﯿﺎري را در ﻣﺤﺎﻓﻞ ادﺑﯽ روزﮔﺎر ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ اﺛﺮ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ ﺷﻌﺮ را ﺑﻪ ﻟﺮزه در آورده ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫‪ud‬‬

‫ﮔﺰﯾﺪه ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار و ﭘﺮﺧﻮاﻧﻨﺪهٔ دوﻧﺎﻟﺪ آﻟﻦ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺮ ﻧﻮﯾﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ )‪(1960‬‬
‫ٔ‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﮔﯿﻨﺰﺑﺮگ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﺜﺮ و‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا در اﯾﺮان ‪:‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا در اﯾﺮان ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا راﯾﺞ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺷﺪ‪ " .‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﭼﺎﻫﯽ" و "رﺿﺎ ﺑﺮاﻫﻨﯽ" از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﺷﻌﺎر ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺷﻌﺮ را در اﯾﺮان رواج دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺑﺎﺑﺎﭼﺎﻫﯽ ﺷﻌﺮ "در وﺿﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮ" را ﻣﻌﺎدل ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺮاﻫﻨﯽ "ﺷﻌﺮ زﺑﺎﻧﯽ" را ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺌﻮري ﺧﻮد و ﭘﯿﺮوان اش ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ دو‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺷﺎﻋﺮان ﺟﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺷﻌﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دادن ﺳﺒﮏ ﻏﺮﺑﯽ در اﯾﺮان ﻣﻨﺘﻘﺪان زﯾﺎدي دارد‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺎن اﯾﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﺷﻌﺮ در اﯾﺮان آن را ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺳﺒﮑﯽ داراي اﻧﺪﯾﺸﻪ و‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺪرن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺷﻌﺮاي ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا ﻏﺮب ‪:‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﺪار آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا در‬ ‫ﭼﺎرﻟﺰ اوﻟﺴﻮن‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎﺳﺖ‪ .‬از دﯾﮕﺮ ﺷﻌﺮاي ﭘﺴﺎﻧﻮﮔﺮا ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ راﺑﺮت ﮐﺮﯾﻠﯽ و ﻟﺌﻮﻧﺎرد‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﻮﻫﻦ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪- 11‬ﺷﻌﺮ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن‬
‫‪.pe‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﻮﻧﺖ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﻮﻧ‪‬ﺖ )ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ (Sonnet :‬ﯾﺎ ﻏﺰلواره ﺳﺒﮑﯽ از ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ در ادﺑﯿﺎت‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﻧﺖ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ داراي ‪ 14‬ﻣﺼﺮاع‬
‫اﺳﺖ و در ﭘﻨﺞ ﺑﺤﺮ ﺳﺮوده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺳﻮﻧﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻏﺰل دارد و در زﻣﺮهٔ ادﺑﯿﺎت ﻏﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﺮودن ﺳﻮﻧﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮدي‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻌﺸﻮق و‬
‫اﺧﻼﻗﯿﺎت ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎري دارﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮاﯾﻨﺪﮔﺎن ﻏﺰلواره ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫زﻣﯿﻨﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺒﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﭽﺴﮑﻮ ﭘﺘﺮارك و وﯾﻠﯿﺎم ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ را‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﮑﯽ از ﺳﻮﻧﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﺳﺮاﯾﺶ ﺷﻌﺮ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﮐﺎﺑﺮد ﻓﺮاواﻧﯽ دارد‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫واره ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﻧﺖ ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ داراي ﭼﻬﺎر ﺑﻨﺪ‬
‫ﺳﺒﮏ ﺳﺮودهﻫﺎي ﻏﺰل ٔ‬
‫اﺳﺖ؛ ﺳﻪ ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاﻋﯽ و ﯾﮏ ﺑﻨﺪ دو ﻣﺼﺮاﻋﯽ‪ .‬در ‪ 3‬ﺑﻨﺪ اول‪ ،‬ﻣﺼﺮاعﻫﺎي‬
‫ﻓﺮد )اول و ﺳﻮم( و زوج )دوم و ﭼﻬﺎرم( ﻫﻢﻗﺎﻓﯿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻗﺎﻓﯿﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﺸﺘﺮك ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺑﻨﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺮ دو ﻣﺼﺮع ﻗﺎﻓﯿﻪٔ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ ﮐﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻗﺎﻓﯿﻪٔ ﻣﺼﺮعﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﺑﯿﻦ ﻏﺰل در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻏﺰلوارهﻫﺎي ﺳﺒﮏ ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻏﺰل ﻓﺎرﺳﯽ داراي ﯾﮏ ﻗﺎﻓﯿﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﺼﺮاع اول و ﺑﯿﺖ ﻣﻄﻠﻊ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﺳﻮﻧﺖ ﺷﮑﺴﭙﯿﺮي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در‬
‫ٔ‬
‫ﻗﺎﻓﯿﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ﮐﻞ داراي ‪7‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ‪:‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ‪ sonnet‬از رﯾﺸﻪٔ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ ))‪ ((sonnetto‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ))آواز ﮐﻮﭼﮏ(( اﺳﺖ‬
‫ٔ‬
‫ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬رﯾﺸﻪٔ ﺳﺮاﯾﺶ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﻌﺮﻫﺎﯾ ﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻧﺖ را ﻣﯽﺗﻮان در اواﯾﻞ ﺳﺪه ‪ 13‬ﻣﯿﻼدي در ﺟﺰﯾﺮهٔ‬

‫ﺳﯿﺴﻞ و زﻣﺎن ﻓﺮدرﯾﮏ دوم و ﻗﺎﻓﯿﻪﭘﺮدازان ﮔﻮﯾﺶ ﺗﻮﺳﮑﺎﻧﯽ ﺟ‪‬ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن و ﻧﻐﻤﻪ ﺳﺮاﯾﺎن‬
‫ٔ‬ ‫ﺳﻮﻧﺖ ﻣﯽﺗﻮﻧﺪ از ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻣﺴﺪس‬
‫‪mo‬‬

‫دورهﮔﺮد )ﺑﻪ ﻻﺗﯿﻦ‪ (Sestina :‬ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺳﺮاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻏﺰل ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺮبﻫﺎي ﺗﻮﻧﺲ و ﻧﺎﭘﻠﺲ ﺑﻪ‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻻﺗﯿﻦ راه ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﻮﻧﺖﻫﺎي اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ —ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻧﺖﻫﺎي ﭘﺘﺮارﮐﯽ ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ —‬

‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻮﻧﺖ ﺳﯿﺴﯿﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻈﻢ ﻣﺘﻨﺎوب و‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﺒﮏ ﺳﯿﺴﯿﻠﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬از ﭘﯿﭽﺶﻫﺎي ﻇﺮﯾﻒ در ﻧﻈﻢ‬
‫‪mo‬‬

‫و ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑ‪‬ﺮد‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﮏ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﻮﻧﺖ را در ﺳﺮودهﻫﺎي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ ،‬داﻧﺘﻪ آﻟﯿﮕﯿﺮي ﺑﻮد؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﻓﺮاﻧﭽﺴﮑﻮ ﭘﺘﺮارك در‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﺮودن ﻏﺰلواره ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺒﮏ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎم او ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮﻧﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮐﻪ از ﺳﻮﻧﺖ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧ ﻈﻢ و‬

‫‪log‬‬
‫ﻗﺎﻓﯿﻪ زﻧﺠﯿﺮوار‪ ،‬ﺳﺒﮑﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دوﺑﯿﺘﯽ دارد‪.‬‬
‫ٔ‬
‫ﺳﺒﮏ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺳﻮﻧﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﻧﻪٔ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪاي از ﺳﺒﮏ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻏﻠﺐ آﻣﯿﺨﺘﻪاي از ﻧﻈﻢ ﻣﺘﻨﺎوب اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ و ﺳﺒﮏ دوﺑﯿﺘﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهٔ ﺳﺒﮏ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺳﻮﻧﺖ ﻏﺰلوارهﻫﺎي ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﻏﺰلوارهﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﮏ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺳﻮﻧﺖ‪)) ،‬ﺳﺒﮏ‬
‫ﺷﮑﺴﭙﯿﺮي(( ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ادﻣﻮﻧﺪ اﺳﭙﻨﺴﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺑﺮ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﻮﻧﺖﻫﺎي اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه از ﺳﺒﮏ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪاﺳﺖ؛ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺎﻟﺐ‬
‫‪r‬‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﻮﻧﺖﻫﺎ را ))ﺳﺒﮏ اﺳﭙﻨﺮي(( ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﺎﯾﮑﻮ ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺪع آن ژاﭘﻨﯽﻫﺎ‬ ‫ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮي‬ ‫ﻫﺎﯾﮑﻮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎ از ‪ 17‬ﻣﻮرا )‪ (Mora‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻪ واﺣﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘﻨﺞﺗﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻫﻔﺖﺗﺎﯾﯽ و ﭘﻨﺞﺗﺎﯾﯽ از ﭘﯽ ﻫﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎه ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎ را‬

‫داراي ‪ 17‬ﻫﺠﺎ ﺑﺮﻣﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﺠﺎ و ﻣﻮرا دو ﻣﻔﻬﻮم‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﮏ واﮐﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از دو ﻣﻮرا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬وزن ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﺎﯾﮑﻮ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﻤﺎرش ﻣﻮراﻫﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎ‬
‫داراي ﮐﯽﮔُﻮ )‪ (kigo‬ﯾﺎ ﻓﺼﻞواژهﻫﺎ و ﮐﯿﺮه ﺟﯽ )‪ (kireji‬ﯾﺎ ﺑﺮشواژهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﯽﮔُﻮ ‪:‬‬
‫در ﻫﺎﯾﮑﻮ ﯾﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻓﺼﻠﯽ‪ .‬ﮐﯽﮔُﻮ ﯾﺎ‬
‫ﻓﺼﻞواژه ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه ﺑﻬﺎري‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰي‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ و روز ﻧﻮي‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺎل ﻧﻮ )‪ (shōgats ,‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺎل ﻧﻮي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺴﯿﺤﯽ در زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺰو زﻣﺴﺘﺎن ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﯽﮔُﻮ در ژاﭘﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺎزﮔﯽ دارد‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ژاﭘﻦ در ﺳﺎل ‪ 1873‬ﻣﯿﻼدي ﺗﻘﻮﯾﻢ ﮔﺮﯾﮕﻮري را‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮔﺎهﺷﻤﺎري ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻮ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺑﻬﺎر آﻏﺎز‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺼﻠﯽ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺎرواژه‪ :‬ﺷﮑﻮﻓﻪ ﮔﯿﻼس)‪ ،(Sakura‬ﮐﻮﮐﻮ ﯾﺎ ﻓﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻞ ﮐﺎﻣﻠﯿﺎ)‪،(tsubaki‬‬
‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ) ‪(Kaeru,kawazu‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ -‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنواژه‪ :‬ﮐﺮم ﺷﺐﺗﺎب)‪ ،(Hotaru‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺑﺎران)‪(Amagaeru‬‬
‫‪ -‬ﭘﺎﯾﯿﺰواژه‪ :‬ﺧﺮﻣﺎﻟﻮ)‪ ،( Kaki‬ﺳﺮﻣﺎي ﺷﺐ)‪(Yosamu‬‬
‫‪ -‬زﻣﺴﺘﺎنواژه‪ :‬ﺑﺮف)‪(Yuki‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬روز ﻧﻮ واژه‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل‬

‫ﮐﯽ ‪-‬رهﺟﯽ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫در ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎي ژاﭘﻨﯽ‪ ،‬ﮐﯽ ‪-‬رهﺟﯽ ﯾﺎ ﺑﺮشواژهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در اﻧﺘﻬﺎي‬
‫‪.pe‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺳﻪﭘﺎرهﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻘﺶ وﻗﻔﻪ و ﺳﮑﻮت را اﯾﻔﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮشواژهﻫﺎ از ﺷﻌﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮشواژه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﮑﺎن‬
‫‪ud‬‬

‫آن در ﺷﻌﺮ‪ ،‬رﺷﺘﻪ اﻓﮑﺎر ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و ﺑﯿﻦ ﻋﺒﺎرت رﻓﺘﻪ و ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه ﻫﻢ ﺳﻨﮕﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎوﻗﺎري ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫و اﺣﺴﺎس ﺧﺎﺗﻤﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺎﯾﮑﻮي ﻣﺪرن ‪:‬‬

‫در ﻫﺎﯾﮑﻮي ﻣﺪرن‪ ،‬اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻫﺪ ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ -‬ﻫﺎﯾﮑﻮ ﭘﺎره ﺷﻌﺮﯾﺴﺖ ﮐﻮﺗﺎه؛ در دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬رﻏﺒﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫و ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﻠﻨﺪ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ -‬ﻧﮕﺎه ﺑﯽواﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ در ﻫﺎﯾﮑﻮ ﻣﻮج ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻓﺼﻞ‬

‫‪.ir‬‬
‫واژهﻫﺎ و ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي اﻗﻠﯿﻤﯽ ِ ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﺘﺮاﮐﺎت اﮐﺜﺮ‬
‫ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬ﻫﺎﯾﮑﻮ ﻧﻮﻋﯽ رواﯾﺖ داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﻏﺎزي و ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫واﻗﻊ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ادﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﯾﺎ ﭘﻨﺪ و ﺗﻮﺻﯿﻪ وﯾﮋهاي‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﺘﺐ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺎﯾﮑﻮ ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻫﺎﯾﮑﻮ از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻣﺮوز‪/‬ﺑﺮﮔﺮدان اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‪/‬ﻧﺸﺮ ﭼﺸﻤﻪ‪1384/‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ -‬ﺻﺪ ﻫﺎﯾﮑﻮي ﻣﺸﻬﻮر‪/‬داﻧﯿﻞ ﺳﯽ ﺑﯿﻮﮐﺎﻧﻦ‪/‬ﺑﺮﮔﺮدان ع‪.‬ﭘﺎﺷﺎﯾﯽ‪1369/‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﺪادي ﻫﺎﯾﮑﻮ در ﮐﺘﺎب آواي ﺟﻬﯿﺪن ﻏﻮك‪/‬ﺑﺮﮔﺮدان زوﯾﺎ ﭘﯿﺮزاد‪1371/‬‬
‫‪ -‬ﻫﺎﯾﮑﻮ در ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ‪/‬ﻣﻬﻮش ﺷﺎﻫﻖ و ﺷﻬﻼ ﺳﻬﯿﻞ‪1373 /‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ -‬زﻧﺒﻮر ﺑﺮ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺑﻮداي ﺧﻨﺪان‪ /‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎﯾﮑﻮﻫﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از‬
‫‪.pe‬‬
‫ژاﭘﻨﯽ ﻗﺪرتاﷲ ذاﮐﺮي‪/‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮوارﯾﺪ‪1386/‬‬
‫‪ -‬ﯾﮏ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﯽ ﺗﻮ ‪ /‬ﻫﺎﯾﮑﻮ ‪/‬رﺿﺎآﺷﻔﺘﻪ‪ /‬ﻧﺸﺮ آواي ﮐﻼر ‪1386 /‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 3‬ﻏﺰل ‪:‬‬
‫روﺟﻮع ﺑﻪ ﻏﺰل‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 4‬وﯾﻼﻧﻞ ‪:‬‬
‫‪ Villanelle‬وﯾﻼﻧﻞ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻌﺮ اﺻﻼ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮزده ﺳﻄﺮ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در‬
‫‪nji‬‬

‫آن از دو ﻗﺎﻓﯿﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و از ﭘﻨﺞ ﺑﻨﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺳﻄﺮ و ﻧﯿﺰ‬

‫دو ﺑﯿﺖ در آﺧﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ - 5‬ﻣﺜﻨﻮي ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﺜﻨﻮي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ و ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﻬﻢ ﺷﻌﺮ ﺟﻬﺎن ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ ﻫﻨﺮي ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪهاي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ارزش ﯾﮏ اﺛﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻨﺮي ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم آن )ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺎﺧﺖ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬
‫ﺑﺼﺮياش( اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨﺮ ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎي‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﯾﮏ اﺛﺮ در ﺧﻮدش ﻧﻬﻔﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺮف ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ اﺛﺮ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﯾﺎ ﻫﺪف ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ از ﺳﺎﺧﺖ اﺛﺮ در درﺟﺎت ﺑﻌﺪي‬
‫‪r‬‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1914‬ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ وﯾﮑﺘﻮر‬ ‫ﺳﺎل‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﻪ‬

‫‪.pe‬‬
‫ﺷﮑﻠﻮﻓﺴﮑﯽ در روﺳﯿﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ واژه ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﻨﺪ ﻇﻬﻮر ﻣﮑﺘﺐ ﻓﺮﻣﺎﻟﯿﺴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 2‬ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ ‪:‬‬
‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﯾﺎ ﻓﻮﮔﺮدﺷﮕﺮي )ﺑﻪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ‪ (Futurism :‬ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮي‬
‫اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺑﻮد و در ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ از‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ روﺳﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ در ﺑﺴﯿﺎري از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي‪ ،‬ﺳﻔﺎﻟﮕﺮي‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري و‬
‫ﺣﺘﯽ آﺷﭙﺰي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻓﯿﻠﯿﭙﻮ ﺗﻮﻣﺎﺳﻮ ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﯿﺎﻧﯿﻪ ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ در ﺳﺎل ‪ 1909‬در روزﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻓﯿﮕﺎرو ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺒﺶ را رﺳﻤﺎ آﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬در آن ﺑﯿﺎﻧﯿﻪ ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ از ﻫﻨﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯿﺰارﻧﺪ و دﻏﺪدﻏﻪﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ‬

‫ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ ﻣﺎﺷﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ و‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﺮاﮐﻪ آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﺴﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺣﺠﻢﮔﺮي ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ واﭘﺴﯿﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽﻫﺎي ﻣﺎرك‪ ،‬ﻣﺎﮐﻪ‪ ،‬ﻟﯿﻮﻧﻞ‬
‫ﻓﺎﯾﺘﯿﻨﮕﺮ ﺑﺮ اﮐﺴﭙﺮﺳﯿﻮﻧﯿﺴﻢ آﻟﻤﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﻋﻤﻼً در ﺑﻄﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﭘﯿﮑﺮ ﺗﺮاﺷﯽ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺗﺄﺛﯿﺮ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻨﺒﺸﯽ ادﺑﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ذﻫﻦ ﻓﯿﻠﯿﭙﻮ ﺗﻮﻣﺎﺳﻮ ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ )‪ (1908‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬آﯾﻨﺪهﮔﺮي در‬

‫‪sia‬‬
‫اﺻﻞ ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺷﻬﺮ ﻣﯿﻼن ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻐﯿﺎن روﺷﻦ ﻓﮑﺮان‬
‫ﺟﻮان ﺑﺮ ﺿﺪ رﺧﻮت ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ در ﺳﺪه ‪ 19‬ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺟﻨﺒﺶ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺮ ﺷﻮر ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ و ﭘﯿﺮواﻧﺶ در ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﻫﺎﻧﺮي ﺑﺮﮔﺴﻮن و ﻓﺮدرﯾﺶ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﯿﭽﻪ رﯾﺸﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻃﻐﯿﺎن ﮔﺮي و آﻧﺎرﺷﯿﺴﻢ در رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻧﺎم اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ‪ ،‬اوﻣﺒﺮﺗﻮ‬
‫ﺑﻮﺗﭽﻮﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﻟﻮ ﮐﺎرا و ﻟﻮﺋﯿﺠﯽ روﺳﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺟﯿﻨﻮ ﺳﻮرﯾﻨﯽ در اواﯾﻞ ‪ 1909‬در ﻣﯿﻼن‬
‫‪ud‬‬

‫اﺷﺎره ﮐﺮد و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﯾﮑﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﮐﻮﻣﻮ ﺑﺎﻻ‪،‬‬
‫ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﺎرﯾﻨﺘﯽ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺣﺠﻤﯽ ) ‪: (Cubo-Futurism‬‬

‫در روﺳﯿﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺠﻢﮔﺮي ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ آﯾﻨﺪهﮔﺮي اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و در ﺳﺎل ‪1913‬‬
‫ﺣﺠﻤﯽ]))آﯾﻨﺪهﮔﺮي‬ ‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي‬ ‫از‬ ‫ﯾﮑﯽ‬
‫ﺣﺠﻢﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ(( ﯾﺎ ))ﺣﺠﻢﮔﺮي آﯾﻨﺪهﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ(( ﻧﯿﺴﺖ؟[ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬آﯾﻨﺪهﮔﺮان‬
‫‪nji‬‬

‫ﺣﺠﻤﯽ ﻓﺮمﻫﺎي ﮐﻮﺑﯿﺴﻢ را اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻮن دﯾﮕﺮ آﯾﻨﺪهﮔﺮان‪ ،‬روسﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و از زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮﺷﺸﺎن ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽﻫﺎ‪ ،‬روسﻫﺎ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺣﺮﮐﺎت ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از آن‪ ،‬روسﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﻬﻢ روس در اﯾﻦ ﺳﺒﮏ وﻟﯿﻤﯿﺮ ﺧﻠﺒﻨﯿﮑﻒ‪ ،‬اﻟﮑﺴﯽ ﮐﺮﭼﻨﯿﺦ‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫وﻻدﻣﯿﺮ ﻣﺎﯾﺎﮐﻮﻓﺴﮑﯽ و داوﯾﺪ ﺑﻮرﻟﯿﻮك ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﯿﻠﯽ از آﯾﻨﺪهﮔﺮﻫﺎي روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻧﻘﺎش‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد‬
‫زﯾﺎدي ﮐﺘﺎب و ﺷﻌﺮ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﻫﺎ در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻢ ﺑﺎﻫﻢ‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬اﭘﺮاي ﭘﯿﺮوزي آﻓﺘﺎ ب را ﮐﺮوﭼﻨﯿﺦ ﻧﻮﺷﺖ و ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي‬
‫ان را ﻣﺎﻟﻮﯾﭻ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮآﻣﺪن اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ و ﭼﯿﺮﮔﯽ دﯾﺪﮔﺎه رﺳﻤﯽ ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي در‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﻨﺮ و ادﺑﯿﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺣﺠﻤﯽ در روﺳﯿﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪.‬‬

‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺎت ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ ﺧﯿﻠﯽ ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻨﺪ و از‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻈﺮات ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺪرن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ را ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ را ﮐﺸﻮري ﻣﺪرن ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎرﯾﻨﺘﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﮔﺮوه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ را در ﺳﺎل ‪ 1918‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﯾﮏ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﺠﺎدش در ﺣﺰب ﻣﻠﯽ ﻓﺎﺷﯿﺴﺖ ﻣﻮﺳﻮﻟﯿﻨﯽ ادﻏﺎم ﺷﺪ و از اوﻟﯿﻦ‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﺎن ﻣﻮﺳﻮﻟﯿﻨﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ دوﻟﺖ ﺧﯿﻠﯽ از ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﺖﻫﺎ را‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﺎر دادﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ آﯾﻨﺪهﮔﺮي رﺷﺪ ﮐﺮده و از ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﻌﻤﺎري اﯾﻦ اﺗﻔﺎق ﺧﯿﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮد و آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﻤﯿﻨﻪﮔﺮاﯾﯽ و‬
‫‪nji‬‬

‫ﻋﻘﻞﮔﺮاﯾﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1920‬و ‪ 1940‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوﻟﺘﯽ در ﺳﺒﮏ‬

‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﯾﺴﺘﮕﺎه راهآﻫﻦ ﺗﺮﻧﺘﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺠﯿﻮﻟﯿﻮ ﻣﺎزوﻧﯽ آﻧﺮا ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫اﺻﻮل ﮐﻠﯽ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آﯾﻨﺪهﮔﺮﻫﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻃﻐﯿﺎنﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن داﺷﺘﻨﺪ و در‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﯿﺎﻧﯿﻪﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﻬﺎ راي ﻣﯽدادﻧﺪ و از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﺪرن ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻮزهﻫﺎ و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎي از‬

‫‪log‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻗﺪﯾﻢ و ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ را در ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻮﺗﻮرﯾﺴﻢ ﯾﮑﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان آﯾﻨﺪهﮔﺮ ﺗﺎﮐﯿﺪ زﯾﺎدي ﺑﺮ ﯾﮑﯽ ﺷﺪن ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ))ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ را در ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺑﻪ درك اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺣﯿﺮتآور درون ﻧﻘﺎﺷﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﭘﯽ ﺑﺒﺮد(( و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن‬

‫‪sia‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ و ﻣﺪرن آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻔﯿﺎت و‬
‫دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ روي ﺣﺮﮐﺖ در‬
‫ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺗﺎﮐﯿﺪ زﯾﺎدي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ))ﮐﺎرﺗﻮن(( و ﯾﺎ‬
‫‪r‬‬
‫ﭘﻮﯾﺎﻧﻤﺎﯾﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫ﭘﯿﮑﺮﺳﺎزي آﯾﻨﺪهﮔﺮي ‪:‬‬

‫ﭘﯿﮑﺮﺳﺎزي آﯾﻨﺪهﮔﺮي]))ﭘﯿﮑﺮﺳﺎزي آﯾﻨﺪهﮔﺮاﻧﻪ‪/‬آﯾﻨﺪهﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ(( ﻧﯿﺴﺖ؟[ ﻧﯿﺰ از‬
‫‪ud‬‬

‫اﺻﻮل ﮐﻠﯽ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﮐﻬﻦ ﭘﯿﮑﺮﺗﺮاﺷﯽ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬

‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و از اﺑﻌﺎد و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺘﺪاول اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﺟﺴﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﺷﯿﺎﺋﯽ ﺗﻮﭘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺻﻮل ﺧﻄﻮط ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪه را از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺤﯿﻄﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬

‫در ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮﺗﺮاﺷﺎن آﯾﻨﺪهﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻮﺗﭽﻮﻧﯽ اﺷﺎره‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻨﺪﯾﺲوارهﻫﺎﯾﯽ ﺗﻮﭘﺮ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺧﻠﻖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﯿﺎﻧﯿﻪﻫﺎي‬
‫‪nji‬‬

‫ﭘﯿﮑﺮﺗﺮاﺷﯽ آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﺣﺘﯽ از ﺑﯿﺎﻧﯿﻪﻫﺎي ﻧﻘﺎﺷﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻣﻬﻢﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ زﯾﺮا ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي ﻣﺪرن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻔﺖ و ﺟﻮر ﮐﺎري‬
‫داداﺋﯿﺴﻤﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺴﺘﺮوﮐﻨﯿﻮﯾﺴﺘﯽ و ﺳﻮرﺋﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﯿﻦ ‪ 1960‬ﺗﺎ ‪1969‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻌﻤﺎري آﯾﻨﺪهﮔﺮي ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎري آﯾﻨﺪهﮔﺮي]))ﻣﻌﻤﺎري آﯾﻨﺪهﮔﺮاﻧﻪ‪/‬آﯾﻨﺪهﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ(( ﻧﯿﺴﺖ؟[ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻈﯿﻢ ﺻﻨﻌﺖ و ﺑﺎزﺗﺎب آن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺘﻮﻧﯿﻮ ﺳﺎﻧﺘﻠﯿﺎ )‪ (1916- 1888‬ﮐﻪ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه آزاد‬
‫آﯾﻨﺪهﮔﺮي در ﺳﺎل ‪ 1916‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آﯾﻨﺪهﮔﺮﻫﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن از ﺣﺪ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻃﺮح ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﻣﻌﻤﺎري اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﺗﺤﻮﻟﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﺷﺒﻪ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ .‬از اﺻﻮل ﺑﻨﯿﺎدي ﻣﻌﻤﺎري آﯾﻨﺪهﮔﺮي ﻧﮕﺎهﮐﺮدن ﺑﻪ دﻏﺪﻗﻪﻫﺎي ﺑﺸﺮ‬
‫اﻣﺮوز در زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮي و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺮوزي او اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫‪ - 3‬داداﺋﯿﺴﻢ ‪: dadaisme‬‬

‫دادا‪ ،‬داداﺋﯿﺴﻢ‪ ،‬داداﮔﺮي ﯾﺎ ﻣﮑﺘﺐ دادا )ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ (Dadaïsme :‬ﺟﻨﺒﺸﯽ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ‪ ،‬ادﺑﯿﺎت )ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻌﺮ( ﺗﺌﺎﺗﺮ‬
‫و ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮاﻓﯿﮏ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول در‬
‫ﺷﻬﺮ زورﯾﺦ در ﮐﺸﻮر ﺳﻮﺋﯿﺲ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘﯿﺶزﻣﯿﻨﻪ و اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎ‪:‬‬
‫داداﺋﯿﺴﻢ را ﻣﯽﺗﻮان زاﯾﯿﺪهٔ ﻧﻮﻣﯿﺪي‪ ،‬اﺿﻄﺮاب و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫آدﻣﮑﺸﯽﻫﺎ و ﺧﺮاﺑﯽﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول داﻧﺴﺖ‪ .‬داداﺋﯿﺴﻢ زﺑﺎن ﺣﺎل‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺪاري و دوام ﻫﯿﭻ اﻣﺮي اﻣﯿﺪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ‬
‫داداﺋﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ داداﺋﯿﺴﻢ‪ ،.‬ﻏﺮض ﭘﯿﺮوان اﯾﻦ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﻃﻐﯿﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬اﺧﻼق و اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺸﺮﯾﺖ و‬
‫‪nji‬‬

‫در آﻏﺎز ادﺑﯿﺎت را از زﯾﺮ ﯾﻮغ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ و زﺑﺎن آزاد ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﯽﺷﮏ ﭼﻮن ﺑﻨﺎي‬
‫اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺮ ﻧﻔﯽ ﺑﻮد ﻧﺎﭼﺎر ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺷﯿﻮهٔ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﺮ ﻧﻔﯽ اﺳﺘﻮار‬
‫و ﻋﺒﺎرتﻫﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﻧﺸﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را از‬
‫‪mo‬‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻦ آنﻫﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺳﺮودﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺟﻤﻼﺗﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران داداﺋﯿﺴﻢ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ در ﺳﺎﻋﺖ ﻓﻼن ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻓﻼن روز‪ ،‬در اﺗﺎق ﭘﺸﺖ ﻣﯿﺰ ﺑﻮدﯾﻢ و‬
‫ﯾﮑﯽ داﺷﺖ دﺳﺖ در دﻫﺎﻧﺶ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ را ﺑﺎز ﮐﺮدم و ﻟﻐﺖ دادا‬

‫‪log‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺐ ﭼﻮﺑﯽ ﺑﭽﻪﻫﺎ ‪ -‬آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ‪:‬‬
‫آﻏﺎز‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫داداي اروﭘﺎﯾﯽ در ﺳﺎل ‪ 1916‬در زورﯾﺦ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻨﯿﺎد ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﯾﺴﺘﺎن ﺗﺰارا‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ روﻣﺎﻧﯿﺎﯾﯽ و ﻣﺎرﺳﻞ ژاﻧﮑﻮ‪ ،‬از‬

‫‪sia‬‬
‫آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از روﺷﻨﻔﮑﺮان اروﭘﺎﯾﯽ در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول در‬
‫ﺳﻮﺋﯿﺲ )ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺑﯽﻃﺮف ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ( ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻓﻀﺎي ﻫﻨﺮي زﻧﺪه و ﭘﻮﯾﺎ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ‪:‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي داداﺋﯿﺴﺘﯽ در زوزﯾﺦ ))ﮐﺎﺑﺎره وﻟﺘﺮ(( ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻠﻮپ ﺷﺒﺎﻧﻪاي‬
‫ﮐﻪ در ﻓﻮرﯾﻪٔ ‪ 1916‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪٔ ﻫﻮﮔﻮ ﺑﺎل‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯿﺪان آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺑﯽﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﮑﺮار در ﯾﮏ زﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﮔﻮشﺧﺮاش‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل اﯾﻦ ﮐﺎﺑﺎره ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1916‬ﻟﻔﻆ ))دادا(( ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺎم وﻟﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهٔ ﺑﺰرگ اﺧﻼق و‬
‫‪mo‬‬

‫ﻃﻨﺰﭘﺮداز ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن ﮐﺎر و ﻫﺪف اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﺎرف در اﯾﻦ ﮐﻠﻮپ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻃﺮاف آن ﺷﺪ در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬در ‪ 1917‬ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن و ﺗﺄﺛﺮات‪:‬‬
‫دادا‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﻨﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﻐﯿﺎﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ‪ 1922‬اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬دادا ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ داﺷﺖ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫و ﻓﻘﻂ در ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻫﻨﺮ ﭘﯿﺸﺘﺎز‪ ،‬ﻣﯿﺜﺎقﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫دﯾﺮﯾﻨﻪ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬دادا از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ‬

‫‪log‬‬
‫ﻓﺮاواﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ )ﺳﻮرﺋﺎﻟﯿﺴﻢ( در ﭘﺎرﯾﺲ از آن ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش دادا در ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎن‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺮﻟﯿﻦ ‪:‬‬
‫دادا در اواﺧﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ آﻟﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺮﻟﯿﻦ رﻧﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﯿﻠﯿﺘﺎرﯾﺴﻢ و ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫ﻧﯿﻮﯾﻮرك ‪:‬‬

‫ﻧﯿﻮﯾﻮرك ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ زورﯾﺦ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي داداﺋﯿﺴﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﺪ و ﻣﺎرﺳﻞ دوﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻦري و ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﭘﯿﮑﺎﺑﯿﺎ در زﻣﺮهٔ ﻓﻌﺎﻻن اﺻﻠﯽ آن‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎرﯾﺲ ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫در ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﭘﯿﮑﺎﯾﺎ‪ ،‬آرﺗﻮر ﮐﺮاوان و ژاك واﺷﻪ ﻣﮑﺘﺐ داداي ﭘﺎرﯾﺲ را‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫در ادﺑﯿﺎت و ﺷﻌﺮ ‪:‬‬

‫ﺑﺮﺗﻮن‪ ،‬ﭘﯿﮑﺎﺑﯿﺎ‪ ،‬ﺗﺮﯾﺴﺘﺎن ﺗﺰارا‪ ،‬آراﮔﻮن‪ ،‬اﻟﻮار‪ ،‬ﮔﯿﻮم آﭘﻮﻟﯿﻨﺮ‪ ،‬ﻣﮑﺲ ژاﮐﻮب و‬
‫ﺳﻮﭘﻮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪----------------------------- --------------------‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻋﺮوض ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺮوض واژه اي ﻋﺮﺑﯽ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻦ ﺳﻨﺠﯿﺪن ﺷﻌﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ وزنﻫﺎ و‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺤﺮﻫﺎي ﮐﻼم ﻣﻨﻈﻮم ﺑﺎ اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮوﺿﯽ و ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اوزان اﺷﻌﺎر ﺑﺮﭘﺎﯾﻪٔ آن‬
‫اﻓﺎﻋﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ داﻧﺶ را ﻋﺮوض ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ وزن ﺷﻌﺮ ﺑﺮ آن‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎرﺳﯽ ﭼﺎﻣﻪ ﺳﻨﺠﯽ ﺑﺮاي آن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬درﺿﻤﻦ‪،‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﻋﺮوض ﺑﻪ ﺟﺰو آﺧﺮ از ﻣﺼﺮاع اول ﻫﺮ ﺑﯿﺖ ﺷﻌﺮ ﻫﻢ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪----------------------------------------‬‬

‫وزن ﺷﻌﺮ ‪:1‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫وزن ﺷﻌﺮ اﯾﺠﺎد ﻧﻈﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ در ﻃﻮل ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎ و ﭼﯿﺪﻣﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎي‬
‫ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻨﻈﻮر از وزن ﺷﻌﺮ‪ ،‬وزن ﻋﺮوﺿﯽ و‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺳﻠﻮبﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آن ﯾﺎ ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ و آﻫﻨﮕﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪيِ ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﺷﻌﺎر از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻌﺎر ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﺳﻨّﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ داراي وزن ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫اﺷﻌﺎر ﻣﺪرن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ ﺳﭙﯿﺪ ﻓﺎﻗﺪ وزن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﺘﺄﺧّﺮﺗﺮي ﺑﻪ وزن ﺷﻌﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ از اﻗﺒﺎل و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﮔﯽ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﺗﻌﺮﯾﻒ وزن را ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻧﮕﺎه‪ ،‬وزن ﺟﺰء ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت ﺷﻌﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ذات آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫وزن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮑﻮن و ﺗﺤﺮك ﮐﻼم‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدن در وﺳ ﻂ ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﺑﻌﺪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﺮدن در وﺳﻂ ﻫﺠﺎﻫﺎ‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدن در وﺳﻂ ﺳﻄﺮﻫﺎ و ﺑﻌﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن در‬
‫وﺳﻂ ﺳﻄﺮﻫﺎ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﺎره وزﻧﯽ ﻓﻘﻂ از ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺣﺮﮐﺖ ﺳﮑﻮت ﻫﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪه‬
‫زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺳﮑﻮتﻫﺎي ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮد ﮐﻠﻤﺎت‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻗﺪر ﮐﻪ ﺳﮑﻮتﻫﺎي ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﺑﯿﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﻈﻢ ﻣﯽﮔﺮاﯾﺪ و اﮔﺮ ﺑﯽوزن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﺜﺮ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﻧﻮاع وزن ﺷﻌﺮ ‪:‬‬
‫ﺿﺮوري ﺑﻮدنِ وزن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن در ﺷﻌﺮِ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻮع واژه ﭼﯿﻨﯽ در ﻫﺮ زﺑﺎن دارد‪.‬‬

‫* وزن ﮐﻤ‪‬ﯽ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ آن وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺳﺎس آن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﻢ‬
‫ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﻮﺗﺎه در ﻣﺼﺮاعﻫﺎي ﯾﮏ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع وزن‪ ،‬ﺧﺎص‬

‫‪sia‬‬
‫زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺼﻮ‪‬تﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ و اﺣﯿﺎﻧﺎً ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺮﺑﯽ]‪،[2‬‬
‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ از ﻧﻮع ﮐﻤ‪‬ﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫* وزن ﺗﮑﯿﻪاي‪:‬‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻮع وزن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﺴﺎوي ﻧﻌﺪاد ﺗﮑﯿﻪﻫﺎ در ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع ﺷﻌﺮ ﻗﺮار دارد‬
‫و ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻣﺼﺮاعﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬وزن ﺗﮑﯿﻪاي ﺧﺎص‬
‫‪ud‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﺠﺎي ﺗﮑﯿﻪدار اﺻﻞ اﺳﺖ و ﻫﺠﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺮﯾﻊ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣ ﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻗﺪﯾﻢ و آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ .‬در ﺑﯿﺖ ﻓﺎرﺳﯽِ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪٔ‬
‫‪mo‬‬

‫زﯾﺮ‪:‬‬
‫ﮔﻞ ﺑﺨﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﺎر ﻧﻬﻔﺘﻪ ﮔﺸﺖ‬ ‫ﺗﻦ ﻋﯿﺸﻢ ﺑﻪ ﻏﻢ ﻧﺤﯿﻒ ﮔﺸﺖ‬
‫وزن ﺗﮑﯿﻪاي وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن وزن ﺗﮑﯿﻪاي آن را در ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪) .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺖ وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫‪nji‬‬

‫* وزن آﻫﻨﮕﯽ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺧﺎص زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ زﯾﺮ و ﺑﻤﯽ در ﮐﻠﻤﺎت ﺗﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ وﯾﺘﻨﺎﻣﯽ و ﭼﯿﻨﯽ‪ .‬ﺷﻌﺮ در اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ از ﮐﻨﺎرِ ﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫دادن ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ‪ ‬ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﺎ زﯾﺮ و ﺑﻤﯽﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺮاي آﻓﺮﯾﺪنِ آﻫﻨﮓ‪ ‬ﺑﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺧﺼﻮص ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫* وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫در آن ﻓﻘﻂ ﺗﺴﺎوي ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻌﺎر‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ژاﭘﻨﯽ‪ .‬ﺷﻌﺮ زﯾﺮ از ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻮآور اﯾﺮاﻧﯽ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻻﻫﻮﺗﯽ ﺗﻼﺷﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺷﻌﺮ ﺑﺎ وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ )دهﻫﺠﺎﯾﯽ(‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﭼﻨﺪي ﺣﺼﺎري ﺑﻮدﻧﺪ دﻟﯿﺮان‬ ‫در ﯾﮏ ﻗﻠﻌﻪٔ ﺧﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻢ وﯾﺮان‬
‫آﻓﺘﺎب زﻣﯿﻦ را ﭼﻮن دﯾﮓ ﻣﯽﺟﻮﺷﺎﻧﺪ ﺑﺨﺎر زﻣﯿﻦِ آن را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫* وزن ﺿﺮﺑﯽ ‪-‬ﻫﺠﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫در آن ﻫﻢ ﺗﻌﺪاد ﺗﮑﯿﻪﻫﺎ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻫﻢ ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺮ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ -‬وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫اوزان در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﺖ آن‪،‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن در ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ و دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺎﺳﺎ داراي دو ﻧﻮع وزن ﺷﻌﺮي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ وزن ﮐﻤﯽ ﯾﺎ ﻋﺮوﺿﯽ اﺷﻌﺎر ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻫﺠﺎﻫﺎي آن‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ و ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ واژهﻫﺎﺳﺖ و دﯾﮕﺮي وزن ﺗﮑﯿﻪاي ‪-‬ﻫﺠﺎﯾﯽِ‬

‫اﺷﻌﺎر ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺗﮑﯿﻪﺑﺮ و ﺑﯽﺗﮑﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫وزن ﮐﻤ‪‬ﯽ ﯾﺎ ﻋﺮوﺿﯽ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫وزن ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺼﺮاﻋﻬﺎ و ﭼﯿﺪﻣﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﺼﺮع آن اﺳﺖ و ﺟﺰو اوزان ﮐﻤ‪‬ﯽ‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺿﻌﯿﻒ و ﻗﻮي در اﯾﻦ ﻧﻮع وزن ﻣﺒﺘﻨﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺳﺒﮏ )ﺗﮏﻣﻮراﯾﯽ( و ﺳﻨﮕﯿﻦ )دوﻣﻮراﯾﯽ( اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﺸﯿﺪه وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺧﺎﺻﯽ‬
‫از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻫﺠﺎﻫﺎ وزنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ را‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﻧﻮي ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻤﺎن اوزان ﻋﺮوﺿﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﻃﻮل ﻣﺼﺮاعﻫﺎ درون ﯾﮏ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻌﺎر ﻣﻬﺪي اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون ﻣﺸﯿﺮي(‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﻤﺮاه‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻢ و زﯾﺎد در ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺮوض اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻌﺎر‬
‫‪r‬‬ ‫ﻧﯿﻤﺎ ﯾﻮﺷﯿﺞ‪ ،‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد و ﻗﯿﺼﺮ اﻣﯿﻦﭘﻮر(‪.‬‬

‫وزن ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﮥ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ وزن ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ در ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ و‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ واﮐﻪﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﮥ واﮐﻪﻫﺎ در آن ﮐﻤ‪‬ﯿﺖ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎس‬
‫اﯾﻦ وزن‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪﺑﺮ ﯾﺎ ﺑﯽﺗﮑﯿﻪ ﺑﻮدن ﻫﺠﺎﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻋﺮوﺿﯽ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫از زﻣﺎن ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﻼشﻫﺎي زﯾﺎدي در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در زﻣﯿﻨﻪ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ﺣﮏ واﺻﻼح ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻓﺎرﺳﯽﺳﺎزي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫‪nji‬‬

‫رﻓﺘﻪاﺳﺖ و ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ راه دﯾﮕﺮي ﮐﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ـ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻮادهٔ زﺑﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻮادهٔ زﺑﺎنﻫﺎي ﺳﺎﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد ـ داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻓﺮاﻫﯿﺪي ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر وزن ﮐﻤ‪‬ﯽ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺮنﻫﺎ ﭘﯿﺶ از او‬
‫در زﺑﺎنﻫﺎي ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ و ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪهﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮐﺮد‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ او ﺑﺮاي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ‬
‫رازي در اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻓﯽ ﻣﻌﺎﯾﯿﺮ اﺷﻌﺎر اﻟﻌﺠﻢ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻘﻘﺎنِ ﭘﯿﺶ از او‪ ،‬ﻋﯿﻨﺎً‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺮﺑﯽ و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎص زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺮوض ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﻧﺎم ﺑﺤﺮﻫﺎ و وزنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ٔ‬
‫ﻧﻈﻢ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺪادﻧﺪ و از ﻫﻤﺎن ﻧﺎمﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ ﺗﻮﺳﯽ ﻫﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﻌﯿﺎراﻻﺷﻌﺎر ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ را‬

‫‪sia‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﯾﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ وزن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺎرﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪:‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دورة ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮزاد‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻘﯽ وﺣﯿﺪﯾﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎر‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﻟﻮل ﺳﺎﺗﻦ )ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎﯾﯽ(‪ ،‬ﺳﯿﺮوس ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ آﻫﯽ‪ ،‬ﯾﺪاﷲ ﺛﻤﺮه‪،‬‬

‫ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ‪ ،‬ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻓﯿﻦ ﺗﯿﺴﻦ )داﻧﻤﺎرﮐﯽ(‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﻃﺒﯿﺐزاده‪،‬‬
‫ﺣﻤﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﻘﺒﻞ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ ذاﮐﺮاﻟﺤﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬و ﻧﮕﺎر‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻮﺑﺎن اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪:‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ ﯾﮑﯽ از دﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي وزن ﺷﻌﺮ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ را ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺠﻔﯽ ﺑﺮاي وزن ﺷﻌﺮ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 400‬وزن را ﻣﯽﺗﻮان ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً‬
‫‪mo‬‬

‫‪ 220‬ﻣﻮرد از اﯾﻦ اوزان‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﮑﺮار ارﮐﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 180 .‬وزن دﯾﮕﺮ را ﮐﻪ ﺑﺮ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﺒﻨﺎي ﺗﮑﺮار ارﮐﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ داﯾﺮه ﮐﻪ ﻧﺠﻔﯽ آن را ﻃﺮاﺣﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺮوﯾﺰ ﺧﺎﻧﻠﺮي ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺧﺎﻧﻠﺮي در ﮐﺘﺎب وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ روﺷﯽ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻧﺎمﮔﺬاري ﻋﻨﺎﺻﺮ وزن ﻧﻈﻢ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬او ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﯿﺴﺖوﭼﻬﺎر ))ﺟﺰو(( ﯾﺎ‬
‫))رﮐﻦ(( ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ده ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ر‪‬و‪‬د‪ .‬اﯾﻦ ده ﭘﺎﯾﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻮا‪ ،‬ﭼﺎﻣﻪ‪ ،‬آوا‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺧُﺸﺎوا‪ ،‬ﺑِﻨَﻮا‪ ،‬ﻧﯿﮑﺎوا‪ ،‬ﺧُﺸﻨﻮا‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬زﻣﺰﻣﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮزاد ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮزاد در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﮐﺘﺎب ‪) Persian Poetic Metres‬اوزان ﺷﻌﺮ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ( )‪ (1942‬و در ﮐﺘﺎب ﮐﻢ ﺣﺠﻢ ﻣﺒﻨﺎي رﯾﺎﺿﯽ ﻋﺮوض ﻓﺎرﺳﯽ )ﺷﯿﺮاز(‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎي ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ﺟﺪاول ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻃﺮّاﺣﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫‪.pe‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﺪاول رﮐﻦﻫﺎي ﯾﮏﻫﺠﺎﯾﯽ ﺗﺎ ﺷﺶﻫﺠﺎﯾﯽ آﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزاد‪ ،‬در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺸﻢ ﮐﺘﺎب ‪ ،Persian Poetic Metres‬ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ))ﺳﮑﺘﻪ(( )‪ (caesura‬در ﺷﻌﺮ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و آن را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﮐﺘﺎب او‪،‬‬
‫ﺑﺎﻋﻨﻮان ))اﺧﺘﻼﻓﺎت آواﯾﯽ و ﻋﺮوﺿﯽ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ((‪ ،‬در ﻣﺠﻠّﮥ ﮐﯿﺎن‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1372‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺸﯿﮥ ﺣﻤﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻬﺪي ﺣﻤﯿﺪي ﺷﯿﺮازي ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﺣﻤﯿﺪي ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ روش ﺗﺎزهاي در‬
‫وزن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻈﻢ ﻓﺎرﺳﯽ اﺑﺪاع ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽﻧﻬﺪ‪ .‬او ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﭼﻬﺎر ﺑﺤﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﺸﻒ ﮐﺮدهاﺳﺖ و ﻧﺎم آنﻫﺎ را ﮐﺒﯿﺮ و ﺻﻐﯿﺮ و‬
‫‪nji‬‬

‫اﺧﺮس و ﺑﺪﯾﻞ ﻧﻬﺎدهﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﻌﺪي ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ وزنﻫﺎ‬
‫درواﻗﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪاﺳﺖ‪†.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﻤﺎل ﺻﺪري ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1366‬ﮐﺘﺎب )آﻫﻨﮓﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺟﻤﺎل ﺻﺪري( درزﻣﯿﻨﮥ ﻧﺎمﮔﺬاري‬

‫‪.ir‬‬
‫اوزان ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ))ﻧﻮاﻫﺎ((‪ ،‬و ﻧﻪ اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮوض ﻋﺮب‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻪﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠّﺎت رﺷﺪ ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮ داﻧﺶ‪ ،‬و‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﻧﺎم آن در ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ٔ‬
‫ﻋﺮوﺿﯽ ﺳﯿﺮوس ﺷﻤﯿﺴﺎ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1378‬ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﭼﺎپ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ ،1387‬ﺑﺎ اﻓﺰودن ﯾﮏ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎم آﻫﻨﮓ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻌﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻔﺤﮥ ‪ 233‬ﮐﺘﺎب ﻣﺰﺑﻮر ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪهاﺳﺖ‪)) :‬و‬
‫ﭼﻮن ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ رازي ﻋﺠﻢ را ﺗﺎﺑﻊ ﻣﯽداﻧﺪ ﻧﻪ واﺿﻊ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز اﻓﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﻋﺮوض ﻋﺮب را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻧﺎمﮔﺬاري ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺮ آن‬

‫‪sia‬‬
‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻦﮐﻪ دو زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ دو ﺧﺎﻧﻮادة زﺑﺎﻧﯽِ‬
‫ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﻠّﻖ دارﻧﺪ‪ .‬واژهﺳﺎزي در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و در زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪي‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮب از ﺷﯿﻮهٔ‬
‫‪r‬‬
‫واژه ﺳﺎزي ﻋﺮﺑﯽ ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ ﯾﺎ ﻫﺮ ﻋﺮوﺿﯽ دﯾﮕﺮي‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎدلﻫﺎي وزﻧﯽ در ﻋﺮوض ﻓﺎرﺳﯽ روش واژه ﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ((.‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺿﺮورت در آﻫﻨﮓ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﻨﺞ واژه ﯾﺎ واژهواره‬
‫)ﻧﻮا‪ ،‬آوا‪ ،‬ﺑﻨﻮا‪ ،‬ﺧُﺸﻨﻮا‪ ،‬ﺧُﺸﺒِﻨَﻮا( ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي آنﻫﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺟﻤﻌﺎً ﺑﯿﺴﺖ ﻣﻌﺎدل وزﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪٔ آنﻫﺎ ﺗﻤﺎم اوزان اﺷﻌﺎر‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﻤﯽ ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدلﻫﺎي وزﻧﯽ ﯾﺎ‬
‫واژهوارهﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ )ﺳﺎﺧﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪي( ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﭼﻨﯿﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻮا)‪ ←(- U‬ﻧﻮايِ)‪ (U-U‬ﻧﻮاﻫﺎ)‪ (--U‬ﻧﻮاﻫﺎيِ)‪ (U--U‬ﻧﻮاﻫﺎﯾﻢ)‪ (---U‬ﻧﻮايِ ﻧﯽ)‪- U-U‬‬
‫( ﻧﻮاﻫﻤﻪ)‪(UU-U‬‬
‫‪nji‬‬

‫آوا)‪ ←(--‬آوايِ) ‪ (U--‬آواﻫﺎ) ‪ (---‬آواﻫﺎي)‪ (U---‬آواﻫﺎﯾﻢ) ‪ (----‬آوايِ ﻧﯽ)‪(- U--‬‬

‫آواﻫﻤﻪ) ‪(UU --‬‬
‫ﺑﻨﻮا)‪ ←(- UU‬ﺑﻨﻮايِ) ‪ (U-UU‬ﺑﻨﻮاﻫﺎ) ‪(--UU‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﺸﻨﻮا) ‪ ← (- U-‬ﺧﺸﻨﻮايِ) ‪ (U-U-‬ﺧﺸﻨﻮاﻫﺎ) ‪(--U-‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺧﺸﺒﻨﻮا) ‪(- UU-‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎ)ﻣﻌﺎدل ﻫﺎي وزﻧﯽ( ﭘﻨﺞ ﻫﺠﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﯿﺖ ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهٔ ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺠﺎﺑﻨﺪي و ﻧﺎمﮔﺬاري‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻔﺎوت ﮐﺎر ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﺖ ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫دوﺑﺎره ﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺖ وﻃﻦ‬
‫ﻧﻮاي ﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮا‪ ،‬ﻧﻮا‬ ‫‪-U / - U - / - U - U‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﯾﻦ آﻫﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﺎﻫﻤﭙﺎﯾﻪ )ﻧﻮا ﺧﺸﻨﻮا( ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺎم آن‬
‫))آﻫﻨﮓ ﻧﻮاي ﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮا ﺳﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﺎﻗﺺ(( اﺳﺖ ﭘﺎﯾﻪٔ ﺳﻮم ﺗﮑﺮار ﭘﺎﯾﻪٔ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺑﺎ دو ﻫﺠﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﺎﻗﺺ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫اﯾﺮج ﮐﺎﺑﻠﯽ در ﮐﺘﺎب وزنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻋﺮوض ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1376‬ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫‪r‬‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ و ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﻘﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮان‪،‬‬
‫اﯾﺮج ﮐﺎﺑﻠﯽ ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫روش ﺗﺎزهاي را اﺑﺪاع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ روش‪ ،‬وزنﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺤﻮهٔ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ وزنﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﺖ ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬ ‫دوﺑﺎره ﻣﯽﺳﺎزﻣﺖ وﻃﻦ!‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺳﺘﻮن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺗﻮ ﻣﯽزﻧﻢ‬
‫در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﯽ و ﺷﻤﺲﻗﯿﺴﯽ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻣ‪‬ﻀﺎرعِ ﻣﺴﺪ‪‬سِ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻘﺒﻮ ضِ ﻣﮑﻔﻮ ف‪ ‬اﺑﺘﺮِ ﻣﺤﺬوف ﯾﺎ ﻣﺠﺘﺚّ ﻣﺴﺪ‪‬س ﻣﺨﺒﻮن ﻣﮑﻔﻮف ﻣﺮﻓﻮع‬

‫اﺣﺬّ‪.‬‬
‫در روش ﮐﺎﺑﻠﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ 9 ،1 ،5:3 :‬و ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬رﺷﺘﻪٔ ‪9‬ﺑﻨﺪي‬
‫‪nji‬‬

‫اولآﻏﺎز از ﺳﻮﻣﯿﻦ ‪5‬ﺑﻨﺪيﻫﺎ‬

‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪licence‬‬ ‫اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي )در اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،poetic licence :‬در ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪:‬‬

‫‪ (poétique‬از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻤﺪه و اﺳﺎﺳﯽ در ﻋﺮوض ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرت‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي آن‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮودن‪ ،‬ازﻧﻈﺮ وزﻧﯽ ﯾﺎ ازﻟﺤﺎظ ﻟﻔﻈﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖﺑﻪ وزن ﯾﺎ ﮐﻼم‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﻌﯿﺎر‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎﯾﯽ ﺧﺎص اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً اﯾﻦ اﺻﻄﻼح را‬

‫‪log‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺑﺮﺟﺴﺘﻪٓ ادﺑﯿﺎت و زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ )رﺳﺎﻟﻪٓ‬
‫دﮐﺘﺮي‪ ،(1321 ،‬ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮدهاﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺧﺎﻧﻠﺮي اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬درواﻗﻊ‪ ،‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و‬
‫ﺗﺪوﯾﻦ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮐﻬﻦ ﻋﺮوض‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه اﻟﻤﻌﺠﻢ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻓﯽ ﻣﻌﺎﯾﯿﺮِ اﺷﻌﺎر اﻟﻌﺠﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪٓ ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ رازي )ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮي‬
‫ﻗﻤﺮي( آﻣﺪهاﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻬﺎر ﻗﺎﻋﺪهٓ ﺣﺬف‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ و ادﻏﺎم‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺸﻌﺎب زﺣﺎﻓﺎت از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي اﺻﻠﯽِ ﻋﺮوﺿﯽ ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي‪ ،‬ﺑﻪﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‬
‫ﻧﺠﻔﯽ ﺗﺪوﯾﻦ و در ﺳﺎل ‪ 1352‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪﻫﻤﯿﻦﻧﺎم ﭼﺎپ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻘﯽ وﺣﯿﺪﯾﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎر‪ ،‬اﺳﺘﺎد ادﺑﯿﺎت و زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻘﺪ و‬
‫‪r‬‬
‫ﺣﮏ و اﺻﻼح ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪٓ ﺗﺎزهاي از اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ داد‬
‫‪.pe‬‬
‫)‪ .(1367‬ﻓﯿﻦ ﺗﯿﺴﻦ )‪ (1982‬و ﺣﻤﯿﺪ ﺣﺴﻨﯽ )‪ (1378 ،1372 ،1371‬ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ و‬
‫اﺻﻼح ﻗﻮاﻋﺪ ﯾﺎدﺷﺪه‪ ،‬اﺻﻮل ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮيِ ﻧﺠﻔﯽ و وﺣﯿﺪﯾﺎن‬
‫اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﻘﺒﻞ‪ ،‬اﺳﺘﺎدﯾﺎر داﻧﺸﮕﺎه ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻫﻢ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي‬

‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي و ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺿﺮورتﻫﺎي وزﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺧﻮدﮐﺎر وزن ﻋﺮوﺿﯽ ‪:‬‬

‫در وﺑﮕﺎه ‪ http://www.arooz.net‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﺷﻌﺮ را وارد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ وزن ﻋﺮوض ﺑﯿﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮازﻧﺪﮔﯽ اﻋﻼم ﺷﺪه ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه درﺟﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﻮاب داده ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺑﺮازﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮي وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل آﻧﮑﻪ وزن ﻋﺮوﺿﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫داده ﺷﺪه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﯽرود‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺑﺮﺧﯽ اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي اﺳﺘﻔﺎده‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﺪه در ﺑﯿﺖ وارد ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺗﺨﻠﺺ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗَ ﺨَﻠّﺺ‬
‫در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ« اﺳﺖ‪ .‬و در اﺻﻄﻼح دو ﮐﺎرﺑﺮ د دارد‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﯾﮑﯽ از ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي در داﻧﺶ ﺑﺪﯾﻊ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 2‬ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﺷﻌﺮي ﺷﺎﻋﺮ‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺪﯾﻌﯽ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺣﻮزة ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺨﻠﺺ و ﺗﻔﺎوت ﻧﮕﺎه ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ در دو ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم؛ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ از ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﯾﮕﺮ و ﯾﺎ‬
‫ﮔﺮﯾﺰ از ﻣﻘﺪﻣﻪ )آﻏﺎز ﮔﻔﺘﺎر( ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪانﺳﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ud‬‬

‫و ﻣﻘﺼﻮد از ﯾﮏ ﺳﻮ و اﻧﺴﺠﺎم و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺘﻮا و ﺳﺒﮏ‪،‬‬

‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اداﻣﮥ ﺳﺨﻦ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺗﺨﻠﺺ در ﻫﺮ ﻧﻮع ﮐﻼم‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮم و ﻣﻨﺜﻮر‪ ،‬اﻋﻢ از ﻣﮑﺘﻮب ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﮑﺘﻮب ﻧﻘﺸﯽ ﺑﻨﯿﺎدي دارد‪ .‬ﺑﺮاي‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﺮﯾﺰ زدن روﺿﻪ ﺧﻮاﻧﺎن ﺑﻪ واﻗﻌﮥ ﮐﺮﺑﻼ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺗﺨﻠﺺ در‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺎم آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺨﻠﺺ را در ادب ﻓﺎرﺳﯽ و ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب از دﯾﺮ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﭼﻮن ﮔﺮﯾﺰ‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﮔﺮﯾﺰ زدن‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰﮔﺎه‪ ،‬ﻣﺨﻠﺺ ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﺺ و ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ را ﺣﺴﻦ اﻟﺨﺮوج‪ ،‬ﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﺨﻠﺺ‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻟﻤﺨﺎﻟﺺ و ﺑﺮاﻋﮥاﻟﺘﺨﻠﺺ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ب ‪ -‬ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص؛ ﮔﺮﯾﺰ زدن و اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ از ﭘﯿﺶ درآﻣﺪ ﻗﺼﯿﺪه‬
‫ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺸﺒﯿﺐ‪ ،‬ﺗﻐﺰل ﺑﻪ ﻣﺪح‪ ،‬ﺗﻬﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺰﯾﺖ و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻣﻮازﯾﻦ ادﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ در ﮔﺮﯾﺰ ﺷﺎﻋﺮاﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﻐﺰ و دلﻧﺸﯿﻦ‪ ،‬رواﻧﯽ اﻟﻔﺎظ و ﻏﻨﺎي ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻈﺮ دارد و ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ از ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻟﻄﯿﻒﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺮيﺗﺮﯾﻦ و اﺑﺘﮑﺎريﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺗﺨﻠﺺ در ﻗﺼﺎﯾﺪ رواج ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ دارد و از ﮔﺮﯾﺰ اﺳﺘﺎداﻧﻪ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي زﯾﺒﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ »ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫از ﺳﺪة )‪7‬ﻗﻤﺮي( و ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ و رواج ﻏﺰل ﺳﺮاﯾﯽ و ﺿﻌﻒ و اﻓﻮل ﻗﺼﯿﺪه‬
‫ﺳﺮاﯾﯽ ﺷﺎﻋﺮان ﮔﺎﻫﯽ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ را در اﺑﯿﺎت ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻏﺰل ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم "ﻟﻘﺐ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﻌﺮي" در آﺧﺮﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻏﺰل در ﻫﻤﯿﻦ دوران‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﻘﻄﻊ در آﻣﯿﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ "رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﻫﺪاﯾﺖ"‪ ،‬ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻏﺰﻟﯿﺎت اﻃﻼق ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫"ﻫﻤﺎﯾﯽ" ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ " ﺳﻌﺪي" ﺑﺮاي رﺿﺎﯾﺖ ﺳﻼﻃﯿﻦ و ﺣﮑﺎم‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﯿﻮه را اﺑﺪاع ﮐﺮد؛ " ﺣﺎﻓﻆ" ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ روش را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﻏﺰﻟﯿﺎت آنﻫﺎ‬
‫ﺳﺮﻣﺸﻖ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻏﺰلﺳﺮاﯾﺎن ﻋﻬﺪ ﻗﺎﺟﺎر ﭼﻮن ﻓﺮوﻏﯽ‬
‫ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎط اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ و وﺻﺎل ﺷﯿﺮازي ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﺪﯾﻊ ﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﻮاردي ﭼﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ در ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺑﯿﺖ ﮔﺮﯾﺰ‬

‫زدن از )ﻏﺰل( ﺑﻪ ﻣﺪح و ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺷﺄن و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻤﺪوح را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫درآﻣﯿﺨﺘﻦ ﺗﺨﻠﺺ ﺑﺎ ﻣﺪح از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﮥ ﺣﺴﻦ ﺗﺨﻠﺺ ذﮐﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر ﯾﺎ ﻟﻘﺐ ﺷﻌﺮي ﺷﺎﻋﺮ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﺟﺰ ﻧﺎم اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﮐﻨﯿﻪ و ﻟﻘﺐ ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻪ ﺑﺪان‬
‫ﺷﻬﺮت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ آن را در ﭘﺎﯾﺎن ﺷﻌﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻗﺼﯿﺪه و ﻏﺰل ﻣﯽآورد‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺑﯿﺘﯽ اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎم ﺧﻮد را در آن ذﮐﺮ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن از ﺟﻤﻠﻪ "اﺑﺮﻣﻦ" ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻤﺎناﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺨﻠﺺ از‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن وﺟﻮد‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺨﻠﺺ ﺑﺎ ﺑﺴﺎﻣﺪ ﺑﺎﻻ در ﺑﻘﺎﯾﺎي ﺷﻌﺮ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻧﯿﺰ‬
‫وﺟﻮد ﺗﺨﻠﺺ در ﮐﻬﻦﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﻬﻠﻮي ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫‪log‬‬
‫ادﻋﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ادوار ﺑﻌﺪ‪ ،‬از ﺳﺪة ‪5‬ﻗﻤﺮي و در‬
‫ﻋﺼﺮ "ﺳﻨﺎﯾﯽ" ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﺴﺌﻠﮥ »ﺿﺮورت ﺗﺨﻠﺺ«‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺗﺎ ﻋﻬﺪ ﻗﺎﺟﺎر‬
‫اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ ﺗﺨﻠﺺ را از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺼﺎدﯾﻘﯽ از اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ را در ﺷﻌﺮ زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ ﺗﺮﮐﯽ و اردو ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ و ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺻﻨﻌﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺑﺪﯾﻌﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺎﻃﻊ و روﺷﻨﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻘﺐ و ﻧﺎم‬
‫ﺷﻌﺮي دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از دوران ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺗﺨﻠﺺﻫﺎي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫رودﮐﯽ ﺗﻌﻠﻖ دار د‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي و ﺑﺴﯿﺎري از ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺪة ‪ 4‬و آﻏﺎز‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺳﺪة ‪5‬ﻗﻤﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺨﻠﺺ را ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺨﻠﺺ در ﻏﺰل از ﺳﺪة‬
‫‪6‬ﻗﻤﺮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ رواج ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻗﺼﺎﯾﺪ ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﻠﺺﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان در دوره ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﻧﺴﺐ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﺨﻠﺺ رودﮐﯽ‪ ،‬ﮐﺴﺎﯾﯽ و‬

‫دﻗﯿﻘﯽ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺎم ﻣﻤﺪوح‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﺨﻠﺺ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي و ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻧﺎم "ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻗﺎﺑﻮس" و " ﺧﺎﻗﺎن اﮐﺒﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺷﺮواﻧﺸﺎه" و ﯾﺎ ﺳﻌﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ رواﯾﺘﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺿﻌﯿﻒ از ﻧﺎم "ﺳﻌﺪ اﺑﻦ زﻧﮕﯽ" ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺜﻞ ﺗﺨﻠﺺ ﻋﻄﺎر‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 3‬ﻋﺎﻣﻞ دﯾﻨﯽ – اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺜﻞ ﺣﺠﺖ‪ ،‬ﻟﻘﺐ و ﺗﺨﻠﺺ ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 4‬ﻧﺎم ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺷﻌﺮاي دورة ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ از ﻧﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺨﻠﺺ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ »اﺣﻤﺪ«‪ ،‬ﺗﺨﻠﺺ اﺣﻤﺪ ﺟﺎم ژﻧﺪه ﭘﯿﻞ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻨﺖ ﺗﺨﻠﺺ ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺎد ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﺳﺪة ‪6‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻗﻤﺮي ﻣﯽرﺳﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺑﻮاﻟﻌﻼي ﮔﻨﺠﻮي اﺳﺘﺎد ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻗﻄﻌﻪاي‬
‫ﮐﻪ در ﻫﺠﻮ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺳﺮوده‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ »ﻟﻘﺐ« ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ را وي ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺳﯿﻘﺎﯾﯽ و ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ را در اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺗﺨﻠﺺﻫﺎ دﺧﯿﻞ و ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺨﻠﺺﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫وزن ﺳﺎده و ﮐﻮﺗﺎه ﻋﺮوﺿﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ا ﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻇﻬﻮر "ﻧﯿﻤﺎﯾﻮﺷﯿﺞ" و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺷﻌﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻮﭘﺮداز را از‬
‫ﻗﯿﺪ ﺗﺨﻠﺺ آزاد ﮐﺮد و ﺑﺴﯿﺎري از ﺷﺎﻋﺮان ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم و‬
‫ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺧﻮد اﺷﺘﻬﺎر ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن در دورهﻫﺎﯾﯽ از‬
‫‪r‬‬
‫ﺣﯿﺎت ادﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺨﻠﺺ ﺧﻮد را در اﺷﻌﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﺪي‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪.‬‬
‫‪--------------------------------------------‬‬

‫ﻫﺠﻮ ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﺠﻮ و ﻫﺠﺎ از ﻣﺼﺪر »ﻫﺠﺎ‪ ،‬ﯾﻬﺠﻮ‪ ،‬ﻫﺠﻮاً« ﻋﺮﺑﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻋﯿﺐﻫﺎي ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﻧﮑﻮﻫﯿﺪن و ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﺬﻣﺖ و‬

‫ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ از ﮐﺴﯽ و ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺠﻮ در اﺻﻄﻼح ادﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻌﺮ ﻏﻨﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‪-‬ي ﻧﻘﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮔﺰﻧﺪه و درداﻧﮕﯿﺰ ﺑﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ‪ ‬دﺷﻨﺎم ﯾﺎ رﯾﺸﺨﻨﺪ‬

‫ﻣﺴﺨﺮه‪-‬آﻣﯿﺰ و دردآور ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﮑﯿﻪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ‬
‫زﺷﺘﯽﻫﺎي وﺟﻮد ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺧﻮاه ﺑﻪ ادﻋﺎ و ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻫﺠﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪان ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻫﺠﻮ و ﻓﺤﺎﺷﯽ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻤﺎم ﻫﺮزه‪-‬دراﯾﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽﻫﺎي رﮐﯿﮏ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﮑﻪ دار‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺷﺪن ﺣﯿﺜﯿﺖ و آﺑﺮوي اﻓﺮاد ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻗﻠﻤﺮو ﻫﺠﻮ ﺧﺎرج ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺠﻮﯾﻪ‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﻫﺠﻮﻧﺎﻣﻪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﯾﺎ ﻧﺜﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪي ﻫﺠﻮ و دﺷﻨﺎم ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺎت ﻧﯿﺰ ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﺎﺟﺎت‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﮔﻨﺠﻮي )ﻗﺮن ﺷﺸﻢ( و ﺷﺎﮔﺮد او و ﻧﯿﺰ ﻣﻬﺎﺟﺎت ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺮواﻧﯽ و‬
‫رﺷﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ وﻃﻮاط )ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪ 573‬ق( ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺨﻨﻮري در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﻮن رودﮐﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ زاﮐﺎﻧﯽ و ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻌﺎر ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب ﻧﯿﺰ از ﻫﺠﻮي ﯾﺎ اﺳﺘﻬﺰاﯾﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫و ﺗﻤﺴﺨﺮي ﺧﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﺨﻨﻮري در اروﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‪-‬وﺳﯿﻠﻪي‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي ﭼﻮن وﻟﺘﺮ‪ ،‬راﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻮپ‪ ،‬ﻫﺮاس‪ ،‬و‬
‫ﮔﺎهﮔﺎه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﻮﺗﻪ و ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫‪r‬‬
‫ﻗﺼﺪ ﺑﺪ زﺑﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭼﻮن ﺣﻖ را ﮔﺴﺘﺎخ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻨﺪه ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‪ -‬ي ﻫﺠﻮ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻠﯽ در ادﺑﯿﺎت ﮐﻬﻦ ﻣﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﯿﺎن در آﺛﺎر‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‪-‬ي اﻏﻠﺐ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﻮﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ از‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺶ از ﻫ‪‬ﻮﻣﺮ )‪) (Homere‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﺣﻤﺎﺳﻪ‪-‬ﺳﺮاي‬

‫ﯾﻮﻧﺎن در ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ق‪.‬م و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﯽ اﯾﻠﯿﺎد و ادﯾﺴﻪ(‬
‫ﺷﻌﺮ از ﻧﻮع ﻫﺠﺎ در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻋﻬﺪ ﻫﻮﻣﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮع ادﺑﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫در ادﺑﯿﺎت اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻫﺠﻮ ﺑﻪ‪ -‬ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻀﻮر ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎﻣﻼ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ‪ .‬در ادﺑﯿﺎت اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺠﻮ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻗﻠﻢ‪-‬اﻧﺪازيﻫﺎي اﻏﺮاق‪-‬آﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‪-‬ﻋﻨﻮان ﮐﺎرﯾﮑﺎﺗﻮر راﯾﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺜﺮت ﺟﻨ ﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺎرتﻫﺎ و ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﺟﺎﻫﻠﯽ‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺠﻮ ﺑﻪ‪-‬ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺑﻮاب و ﻓﻨﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻌﺮ اﯾﻦ دوره ﺑﻪ ﮐﺜﺮت دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺠﻮ ﺑﺮاي ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺳﻼح ﻗﺒﯿﻠﻪي اوﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺪان از ﺷﺮف و ﻧﺎﻣﻮس ﻗﺒﯿﻠﻪ‪-‬ي ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪي‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪاي دارد ﺗﺎ ﺷﺨﺼﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻋﺮب ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم از‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و " ﺟ‪‬ﺰَول ﺑﻦ اوس اﻟﻌﺴﺒﯽ" ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺣﻄﯿﺌﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫)ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪ 51‬هق(‪ ،‬اﺧﻄﻞ )‪ 20- 92‬ق(‪ ،‬ﻓﺮزدق )‪19- 114‬ق(‪ ،‬ﺟﺮﯾﺮ )‪33- 114‬ق( از‬
‫ﭘﺮآوازهﺗﺮﯾﻦ ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﺎن ﻋﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬
‫درﺑﺎرهي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﻣﻨﺸﺎ ﻫﺠﻮ در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺻﺎﺣﺐ‪-‬ﻧﻈﺮان و‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻫﺠﻮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در آﺛﺎر ﺑﺎﻗﯽ‪-‬ﻣﺎﻧﺪه ادب ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪ و‬
‫ﭘﺎرهاي از اﺑﯿﺎت ﭘﺮاﮐﻨﺪهي دري ﻋﻬﺪ ﻃﺎﻫﺮي و ﺻﻔﺎري‪ ،‬ﻫﯿﭻ‪-‬ﮔﻮﻧﻪ اﺛﺮي از ﻫﺠﻮ‬
‫دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺎرﺳﯽ زﺑﺎن در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪-‬ي‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻋﺮب درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن اﻣﯿﺎل و ﻣﻘﺎﺻﺪ از ﺳﻼح‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺠﻮ از ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب وارد‬
‫ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮان در ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﻣﺬﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺧﻮﺑﯽﻫﺎ و ﺗﻘﺒﯿﺢ ﺑﺪيﻫﺎ از ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻫﻤﻪ‪-‬ي ﻣﻠﻞ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ آﺛﺎر ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪهي ﻣﻠﺘﯽ در ﺧﺼﻮص اﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ آﺛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان او را ﻣﺒﺪع و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ را ﻣﻘﻠّﺪ ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺣﺴﺎب آورد‪.‬‬
‫‪ .2‬در آﺛﺎر اﻧﺪك ﺑﺎﻗﯽ‪-‬ﻣﺎﻧﺪه از ادﺑﯿﺎت اﯾﺮان ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻈﺎﻫﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺿﺪدﯾﻨﯽ و ﺷﺮك از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﺮف ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪن اﺛﺮي ﻧﻤﯽﺗﻮان‬
‫ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد آن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .3‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺷﻌﺎر ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از ﺷﺎﻋﺮان ﭘﺎرﺳﯽﮔﻮي‪ ،‬ﻧﺸﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺑﯿﺎت ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻫﺠﻮﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﯾﻦ اﺑﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﺮﻫﻮن ﻣﻀﻤﻮن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﺑﯿﺎت »ﯾﺰﯾﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﻦ ﻣﻔﺮغ« در ﻫﺠﻮ ﺳﻤﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪي ﻣﺮدم ﺑﻠﺦ در ﻫﺠﻮ اﺳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﯾﺎ‬
‫ﺳﺮودهي ﻣﺮدم ﺑﺨﺎرا در ﻣﺬﻣﺖ ﻋﺸﻖ‪-‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺮودهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﺳﺮودهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﻧﻄﻔﻪ‪-‬ي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻫﺠﻮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﻋﺮب در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ‬
‫ﺷﺎﻋﺮان ﭘﺎرﺳﯽﮔﻮي ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺶ دارد‪ .‬اﻏﺮاض ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻋﺮب ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺟﻨﺒﻪي ﻗﺒﯿﻠﻪاي دارد‪ ،‬ﺣﺎل آن‪-‬ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻫﺠﻮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ دارد‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﻫﺠﻮي ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺬﻣﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﺎﻃﻨﯽ و‬
‫اﺧﻼﻗﯽ اﻓﺮاد و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ‪ -‬ﮐﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت‬
‫‪r‬‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﻫﺠﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق آﯾﺎ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪي از ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪي ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪهي ﻫﺠﻮ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺷﻌﺎر ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﺪه از ادﺑﯿﺎت ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم؛ آﻧﭽﻪ از اﺷﻌﺎر ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم در دﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در آن دوره ﻫﺠﻮ و ﻫﺰل در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﺪ‪‬‬

‫ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺟﻨﺒﻪي ﺷﻮﺧﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﺎﻋﺮان و دوﺳﺘﺎن و‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﺟﻨﺒﻪي ﺗﻌﺮض از ﻃﺮف ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﮐﺎﮐﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﯾﻦ ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻟﺤﻨﯽ ﻣﻼﯾﻢ و ﻣﺘﯿﻦ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﻀﻤﻮنﻫﺎي‬
‫ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﯽﭘﺮواﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‪-‬ﻃﻮري ﮐﻪ در دوران‬
‫‪mo‬‬

‫ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن )‪ 429- 700‬ه‪.‬ق( ﻫﻢ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﻌﺮ در دﯾﻮانﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه و‬
‫ﻫﻢ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﯽﭘﺮواﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺎخﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺎﯾﯽ ﻏﺰﻧﻮي )‪(467- 529‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار ﺷﻌﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺰ در ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﯽ ﻃﺒﻊ‪-‬آزﻣﺎﯾﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﮐﻠﯿﺎت او از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﺣﺪﯾﻘﻪاﻟﺤﻘﯿﻘﻪ را‬
‫ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺳﺪهي ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي را ﻣﯽﺗﻮان اوج ﺗﺮﻗﯽ ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﯽ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫داﻧﺴﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﺎن ﭘﺎرﺳﯽﮔﻮ در اﯾﻦ ﺳﺪه ﺑﺮ‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺰل ﺳﺮا و ﻫﺠﻮﮔﻮي اﯾﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﺳﻮزﻧﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‬

‫‪nb‬‬
‫)ﻣﺘﻮﻓﯽ ‪ (562‬اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﺗﻨﺪ و ﮔﺰﻧﺪه و ﻫﺘﺎك دارد؛ ﻫﺰﻟﯿﺎت و ﻫﺠﻮﯾﺎت‬
‫وي‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ رﮐﺎﮐﺖ ﻣﻀﻤﻮن از اﺳﻠﻮﺑﯽ ﻣﻤﺘﺎز و ﺳﺒﮑﯽ اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫از دﯾﮕﺮ ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﺎن ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ﺷﺸﻢ اﻧﻮري اﺑﯿﻮردي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از‬
‫ﻫﺠﻮ اﻧﻮري در ﻫﺠﺎي درازي ﻗﺪ‪ ‬ﮐﺴﯽ‪:‬‬
‫اي ﺧﻮاﺟﻪ! ﺑﻠﻨﺪﯾﺖ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫‪r‬‬
‫ﮐﺰ اﻫﻞ ﺳﻤﺎوات ﺑﻪ ﮔﻮش ﺗﻮ رﺳﺪ ﺻﻮت‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮔـﺮ ﻋﻤﺮ ﺗـﻮ ﭼﻮن ﻗﺪ‪ ‬ﺗـﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ درازي‬
‫ﺗـﻮ زﻧـﺪه ﺑـﻤﺎﻧﯽ و ﺑـﻤﯿﺮد ﻣﻠـﮏ اﻟﻤﻮت‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ دوره ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﮐﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬در اﺛﺮ ﺣﻤﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻏُﺰان‪ ،‬ﻣﻐﻮﻻن و‪ ...‬رواج ﺷﺎﻋﺮي در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﯽ و ﮐﻢ ﺳﻮاد‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺧﻮب و ارزﻧﺪهي ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و ﻫﺠﻮﯾﻪ‪ -‬ﺳﺎزي ﻧﯿﺰ رواج‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻫﺠﻮﺳﺮاﯾﺎن ﻣﻌﺮوف ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ زاﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻃﻨﺰﭘﺮداز ﻗﺮن‬
‫ﻫﺸﺘﻢ )ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻆ( اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﺠﻮ و ﻃﻨﺰ و ﻫﺰلﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري در‬
‫اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ رﺳﺎﺋﻞ اﻧﺘﻘﺎدي و ﻫﺰل‪-‬آﻣﯿﺰ وي‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫رﺳﺎﻟﻪي ده ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ‪-‬ي دﻟﮕﺸﺎ‪،‬‬ ‫ﺻﺪ ﭘﻨﺪ‪ ،‬رﯾﺶ‪-‬ﻧﺎﻣﻪ‪،‬‬

‫اﺧﻼق‪-‬اﻻﺷﺮاف و‪ ...‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎي ﻋﺒﯿﺪ زاﮐﺎﻧﯽ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﺜﺮ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در روزﮔﺎر ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در درﺟﻪي اول اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و اﻫﻞ ﻗﻠﻢ از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ و ﮔﺮوه اﺳﺘﻌﺪاد ﺧﻮد را در راه آزادي‪-‬ﺧﻮاﻫﯽ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﺷﻌﺮ ﻫﺠﻮآﻣﯿﺰ رﻧﮓ ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺠﻮ‬

‫‪log‬‬
‫ﻋﺼﺮ ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻫﺠﻮ ﻣﻠﯽ و ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف آن ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ‬
‫اﻏﺮاض ﺷﺨﺼﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‪-‬ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﻼح در ﺧﺪﻣﺖ اﻫﺪاف ﻣﻠﯽ و‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ از روزﮔﺎر ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﻫﺠﻮﯾﻪﻫﺎي ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮاي‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻋﺎرف ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬اﯾﺮج ﻣﯿﺮزا درﺧﻮر ذﮐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻫﺠﻮ ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺠﻮ از ﻧﻈﺮ اﻏﺮاض ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ‪.1‬ﻫﺠﺎي ﺷﺨﺼﯽ ‪.2‬ﻫﺠﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪.3‬‬
‫ﻫﺠﺎي دﯾﻨﯽ ‪ .4‬ﻫﺠﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و از ﻧﻈﺮ ﺻﺮاﺣﺖ در ﻣﻌﻨﯽ‬
‫‪r‬‬
‫ﯾﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﻫﺠﻮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺻﺮﯾﺢ و ﻫﺠﻮ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺠﻮ ﺻﺮﯾﺢ ﮐﻪ در آن دﺷﻨﺎمﻫﺎي ﺳﺨﺖ و واژهﻫﺎي رﮐﯿﮏ و زﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻫﺰل آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺮ ﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪي ﺧﻮد از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻮع ﻫﺠﻮ ﺧﻔﯽ ﯾﺎ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ وﺿﻮح و ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮد را از وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﺑﺮاز‬

‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن او ﺑﺎ دﺷﻨﺎمﻫﺎي ﺻﺮﯾﺢ ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻣﻀﻤﻮن و‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮودن اﯾﻦ ﻧﻮع ﻫﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﺎرت و‬
‫اﺳﺘﺎدي ﺑﯿﺴﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺠﻮ از ﻋﺒﯿﺪ زاﮐﺎﻧﯽ‬

‫ﺷﯿﻄﺎن را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﮐﺪام ﻃﺎﯾﻔﻪ را دوﺳﺖﺗﺮ داري؟« ﮔﻔﺖ »دﻻﻻن!«‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺮا؟ ﮔﻔﺖ‪» :‬از ﺑﻬﺮ آن‪-‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دروغ از اﯾﺸﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮدم‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫اﯾﺸﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ را ﻧﯿﺰ ﺑﺪان اﻓﺰودﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺷﺨﺼﯽ از ﺧﻄﯿﺒﯽ ﺳﺆال ﮐﺮد‪» :‬واﻟﺴﻤﺎء‪ ‬ذات‪ ‬اﻟ ﺤ‪‬ﺒ‪‬ﮏ« ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ دارد؟ ﮔﻔﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫»ﻫﻤﻪ ﮐﺲ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻤﺎء زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ذات ﻫﻢ از اﯾﻦ دﺳﺖ ﭼﯿﺰﮐﯽ‪ ،‬و‬
‫ﺣ‪‬ﺒ‪‬ﮏ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣﻦ داﻧﻢ ﻧﻪ ﺗﻮ و ﻧﻪ آن‪-‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪-------------------------------------------------‬‬

‫ﻟﻐﺰ )ﭼﯿﺴﺘﺎن( ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻟﻐﺰ ﯾﺎ ﭼﯿﺴﺘﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم ﭼﯿﺰي‪ -‬را ﭘﻮﺷﯿﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ذﮐﺮ اوﺻﺎف آن‬
‫از ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم آن ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻟﻐﺰ ﯾﺎ ﭼﯿﺴﺘﺎن ﺑﻪ‪ -‬ﺟﺎي ذﮐﺮ اﺳﻢ‬

‫‪sia‬‬
‫ﭼﯿﺰي‪ ،‬اوﺻﺎف آن‪-‬را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﺿﻤﻦ آن اوﺻﺎف ﭘﯽ ﺑﻪ‪ -‬ﻣﻮرد‬
‫وﺻﻒ ﻣﯽ‪-‬ﺑﺮد‪ .‬ﻟﻐﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﻌﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺮح آن از ﻟﻔﻆ »ﭼﯿﺴﺖ آن« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد ﺑﻪ ‪-‬آن » ﭼﯿﺴﺘﺎن«‬
‫‪r‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﮔﺎه اﯾﻦ ﻟﻔﻆ را ﺑﻪ‪-‬ﮐﺎر ﻧﻤﯽ‪-‬ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﭼﯿﺴﺖ اﻧﺪر دﻫﺎن ﺑﯽ‪-‬دﻧﺪاﻧﺶ‬
‫ﻫﺮﭼﻪ اﻓﺘﺎد رﯾﺰ‪-‬رﯾﺰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﭼﻮن زدي در دو ﭼﺸﻢ او اﻧﮕﺸﺖ‬
‫‪ud‬‬

‫در زﻣﺎن ﻫﺮ دو ﮔﻮش ﺗﯿﺰ ﮐﻨﺪ‬

‫***‬
‫ﻟﻌﺒﺘﯽ ﭼﯿﺴﺖ ﻧﻐﺰ و ﺧﺎك ﻣﺰاج‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ‪ -‬آب اﺳﺖ از ﺟﻬﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ‬

‫دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﭘﻨﺪاري‬
‫ﺑﻪ‪ -‬ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽ‪ -‬ﺧﻮرد ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺟﻮاب اوﻟﯽ ﻗﯿﭽﯽ و دوﻣﯽ ﮐﻮزه‪-‬ي آب اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﭼﯿﺴﺘﺎن ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮاي آزﻣﺎﯾﺶ ﻃﺒﻊ ﺷﻌﺮي ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ‪-‬ﮐﺮدﻧﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎن‪-‬ﮐﻪ رادوﯾﺎﻧﯽ در ﺗﺮﺟﻤﺎن‪-‬اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﻪ ‪-‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫» دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ‪ -‬ﺻﻨﻌﺖ ﻟﻐﺰ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ و آن ﺧﻮﺷﺴﺖ ﺑﺮ اﻣﺘﺤﺎن ﻃﺒﻊ و‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫آزﻣﻮدن ﺧﺎﻃﺮ«‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻋﺮ در ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ‪-‬ﺗﮑﻠﻒ دﭼﺎر ﻧﺸﻮد و‬

‫‪.ir‬‬
‫از اﻟﻔﺎظ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﺪ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺲ ﻗﯿﺲ در اﻟﻤﻌﺠﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﭼﻮن ﻋﺬب و ﻣﻄﺒﻮع اﻓﺘﺪ و اوﺻﺎف آن از روي ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺼﻮد‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ دارد و ﺑﻪ‪ -‬ﺣﺸﻮ اﻟﻔﺎظ دراز ﻧﮕﺮدد و از ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت ﮐﺎذب و اﺳﺘﻌﺎرات‬
‫ﺑﻌﯿﺪ دور ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺸﺤﯿﺬ ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﺸﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ در ادب ﻓﺎرﺳﯽ اوﻟﯿﻦ‪-‬ﺑﺎر در ﻓﺼﻞ ‪ 52‬ﮐﺘﺎب ﺗﺮﺟﻤﺎن‪-‬اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم‬

‫‪nb‬‬
‫»اﻟﻐﺎز و ﻣﺤﺎﺟﺎت« آﻣﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬ﻫﺎﯾﯽ در آن‪ -‬ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻌﻤﺎ ﻧﯿﺰ داﺧﻞ در ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻨﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﺪاﺋﻖ »ﻟﻐﺰ« از »ﻣﻌﻤﺎ«‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻤﺎﺳﺖ اﻻ ﮐﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫اﯾﻦ ‪-‬را ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺆال ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻋﺠﻢ اﯾﻦ ‪-‬را ﭼﯿﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ «.‬در اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه و در دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺐ ﺑﻪ‪ -‬روش اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن در ﻟﻐﺖ و اﺻﻄﻼح ‪:‬‬
‫‪.pe‬‬

‫در ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻢ ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺘﺎن در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﭘﻮﺷﯿﺪه ‪-‬را ﮔﻮﯾﻨﺪ؛ و در اﺻﻄﻼح‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﻼﻣﯽ ﻣﻮزون ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﯿﻦ ﺷﯿﺌﯽ از اﺷﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ‪-‬ذﮐﺮ‬
‫ﺧﻮاص و ﻟﻮازم و ﺣﺼﺮ ﺻﻔﺎت و ﺳﻤﺎت آن؛ دﻻﻟﺘﯽ ﮐﻪ در آن ﺧﻔﺎﯾﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ‬
‫‪ud‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ دﯾﺮﯾﺎب و ﺑﻪ‪-‬ﮔﻮﻧﻪ‪-‬اي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آﮔﺎﻫﯽ از آن در ﮔﺮو ﺗﯿﺰﻫﻮﺷﯽ‬

‫و ﺑﺎرﯾﮏ‪-‬ﺑﯿﻨﯽ و ﺧﺮده‪-‬ﺳﻨﺠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﯿﺴﺘﺎن در ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ادﻋﯿﻪ و ادﻋﻮه ﺑﻪ ‪-‬ﻣﻌﻨﯽ ﭼﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬و ﻣﺪاﻋﺎت ﺑﻪ‪-‬ﻣﻌﻨﯽ‬

‫» ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﮔﻔﺘﻦ« اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺠﯿﮥ ﻣﺮادف ادﻋﯿﻪ اﺳﺖ و ﻣﺤﺎﺟﺎت ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎن‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﯿﻮاﯾﯽ اﻟﻔﺎظ و اﺑﺘﮑﺎر ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ اﻫﻞ ادب ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﮔﺮان‪-‬ﻣﻘﺪار و ﻣﯿﺪان ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﯾﯽ ﺷﻌﺮاي ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫‪nji‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن‪ -‬را از دﯾﺮﺑﺎز در ادﺑﯿﺎت ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ادﺑﯿﺎت‬
‫‪mo‬‬

‫ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺮي‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻻﺗﯿﻨﯽ و اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن )اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﮐﻬﻦ( ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬ﻫﺎي‬

‫ﻣﺘﻌﺪدي از ﭼﯿﺴﺘﺎن )ﻟﻐﺰ( ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪ .‬در آﺛﺎر ﺑﺮ‪-‬ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ادﺑﯿﺎت‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎ وﺻﻒ ﯾﺎ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﺷﯿﺎ و ﻋﻮاﻟﻢ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺳﺖ و در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ ﭼﯿﺴﺘﺎن ﻫﻤﻮاره ﺳﺆاﻟﯽ ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬اﺳﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭼﯿﺴﺘﺎن ‪-‬را اﺳﺘﻔﺴﺎر ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻟﻐﺰ‪-‬ﻫﺎي اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن ﺑﺎ‬

‫‪log‬‬
‫ﻟﻐﺰ‪-‬ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻐﺰ‪-‬ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺮﺳﺶ‪ -‬را در آﻏﺎز ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ » ﭼﯿﺴﺖ آن« ﺷﺮوع ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫ادﺑﯿﺎت اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﭘﺎﯾﺎن ﻟﻐﺰ ذﮐﺮ ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪-‬ي ﻟﻐﺰ »ﻗﻮ« ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬اي از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻟﻐﺰ‪-‬ﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻟﺒﺎس ﻣﻦ ﻧﺮم و ﺑﯽ‪-‬ﺻﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ‪-‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‪-‬روي زﻣﯿﻦ ﮔﺮدش ﮐﺮده ﯾﺎ‬
‫آب‪ -‬را ﺑﻪ‪-‬ﻫﻢ ﻣﯽ‪-‬زﻧﻢ‪ ،‬ﺻﺪاﯾﯽ از آن ﺷﻨﯿﺪه ﻧﻤﯽ‪ -‬ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه ﻫﻮاي رﻗﯿﻖ ﺑﺎ‬

‫‪sia‬‬
‫اﻟﺒﺴﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ‪-‬ﻫﻢ داده ﻣﺮا ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﺴﮑﻦ ﻣﺮدم ﻣﯽ‪-‬ﺑﺮﻧﺪ و اﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮا از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن از ﻧﻘﻄﻪ‪-‬اي ﺑﻪ‪-‬ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎل و ﭘﺮ ﻣﻦ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ‪-‬ﻫﻢ ﻣﯽ‪ -‬ﺧﻮرد آﻫﻨﮕﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫‪r‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ زﻣﯿﻦ و آب روان ﻧﯿﺴﺘﻢ ﺧﻨﯿﺎﮔﺮي ﻣﯽ‪-‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در آن‪-‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻦ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻪ‪ -‬ﻣﺜﺎﺑﻪ روﺣﯽ ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺪن ﻣﻦ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﺑﺪاﻧﻢ ﻣﻦ ﮐﯿﺴﺘﻢ و‬
‫ﻧﺎﻣﻢ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻮﻧﻪ‪-‬اي از ﻟﻐﺰ در اﺻﻄﻼح ﻏﺮﺑﯽ ‪Logogriph‬ﮔﻮﯾﻨﺪ و آن ﺟﺪوﻟﯽ ﻣﻌﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ‬
‫‪ud‬‬

‫ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ آن ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺣﺮوف ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‬

‫در ﭘﺎرﺳﯽ ﭼﯿﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‪-‬ﺻﻮرت ﻧﺜﺮ و ﻫﻢ ﺷﻌﺮ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺴﺖ آن‪-‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﺶ ‪-‬را ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺑﺸﮑﻨﺪ؟‬
‫‪mo‬‬

‫ﻋﺠﺎﯾﺐ ﺻﻨﻌﺘﯽ دﯾﺪم درﯾﻦ دﺷﺖ‬

‫ﭼﻮ ﺳﺮ را ﻣﯽ‪-‬ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ زﻧﺪه ﻣﯽ‪-‬ﮔﺸﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺟﻮاب اوﻟﯽ ﺳﮑﻮت و دوﻣﯽ ﻗﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻟﻐﺰ در اﺻﻄﻼح ادﺑﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ آن‪-‬را ﭼﯿﺴﺘﺎن )ﭼﯿﺴﺖ آن( ﻧﯿﺰ ﻣﯽ‪-‬ﮔﻮﯾﻨﺪ در‬
‫رﯾﺸﻪ‪-‬ي ﻟﻐﻮي ﺑﻪ‪-‬ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺨﻦ ﭘﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬ﭘﯿﭽﯿﺪﮔ ﯽ‪ ،‬ﭘﻮﺷﯿﺪﮔﯽ و ﮐﮋﻣﮋي‬
‫‪mo‬‬

‫اﺳﺖ؛ در اﺻﻄﻼح ﺑﺪﯾﻊ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه از ﭼﯿﺰي ﺑﻪ‪ -‬راﺣﺖ ﻧﺎم ﻧﺒﺮد اوﺻﺎف‬
‫آن‪-‬را ﭼﻨﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮد ﮐﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه‪-‬ي روﺷﻦ‪-‬ﻃﺒﻊ ﺻﺎﺣﺐ‪ -‬ذوق‪ ،‬از ﺷﻨﯿﺪن آن‪ ،‬ﭘﯽ‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﻪ‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮي ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ در ﻟﻐﺰ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽ‪-‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﭼﯿﺴﺖ آن آﺑﯽ ﭼﻮ آﺗﺶ و آﻫﻨﯽ ﭼﻮن ﭘﺮﻧﯿﺎن‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﯽ‪-‬روان ﺗﻦ‪ ،‬ﭘﯿﮑﺮي ﭘﺎﮐﯿﺰه ﭼﻮن ﺑﯽ‪-‬ﺗﻦ روان‬
‫ﮔﺮ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﯿﺶ آﺑﺴﺖ‪ ،‬ار ﺑﻠﻐﺰاﻧﯽ درﻓﺶ‬
‫ر ﺑﯿﻨﺪازﯾﺶ ﺗﯿﺮ اﺳﺖ ار ﺑﺨﻤﺎﻧﯽ ﮐﻤﺎن‬

‫‪nb‬‬
‫و ﻗﺼﯿﺪه ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي در وﺻﻒ ﺷﻤﻊ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻊ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اي ﻧﻬﺎده ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﻓﺮق ﺟﺎن ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﺟﺴﻢ ﻣﺎ زﻧﺪه ﺑﻪ‪-‬ﺟﺎن و ﺟﺎن ﺗﻮ زﻧﺪه ﺑﻪ‪-‬ﺗﻦ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺮ زﻣﺎن روح ﺗﻮ ﻟﺨﺘﯽ از ﺑﺪن ﮐﻤﺘﺮ ﮐﻨﺪ‬
‫‪r‬‬ ‫ﮔﻮﯾﯽ اﻧﺪر روح ﺗﻮ ﻣﻀﻤﺮ ﻫﻤﯽ‪-‬ﮔﺮدد ﺑﺪن‬

‫اﻧﻮاع ﭼﯿﺴﺘﺎن ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬

‫ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎ‪ -‬را ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان ﺑﻪ‪ -‬ﭼﻨﺪ رده ﺑﺨﺶ ﮐﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺮوده‪-‬اﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ‪ -‬ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﯿﺖ در ﻟﻐﺰ ﺷﻤﻊ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫آن ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﻧﺠﻤﻨﺶ ﺟﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻋﺬار و ﺳﺮو ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺟﺎﻧﺶ ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﻫﺮ روز‬

‫اﯾﻦ ﻃﺮﻓﻪ ﮐﻪ ﺑﻨﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﺳﺮاج ﺳﺒﺰواري‬
‫ب( ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ و ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ‪-‬ﺳﯿﻨﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻮده و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ‪ -‬ﺷﻌﺮ درآﻣﺪه ﮐﻪ ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎي ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ‬

‫ﻟﻐﺰ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺨﺘﯿﺎري درﺑﺎره‪-‬ي ﻟﯿﻤﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫آن ﭼﯿﺴﺖ ﻫﻔﺖ ﺑﺮادر در ﯾﮏ ﻗﺒﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه‪-‬اش ﮐﺎر ﺧﺪا؟‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ج( ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‪ -‬رﺧﺴﺎر ﻧﺜﺮ درآﻣﺪه و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ »آن ﭼﯿﺴﺖ« آﻏﺎز ﺷﺪه‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻟﻐﺰ درﺑﺎره‪-‬ي ﻗﻠﻢ‪:‬‬
‫آن ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ‪-‬ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽ‪-‬ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎ ‪:‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ‪-‬ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه و در اﺻﻄﻼح آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎ م ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي‬

‫‪nb‬‬
‫‪-‬را ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آن ﺑﺎ ﺗﺼﺤﯿﻒ‪ ،‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬و ﻓﮑﺮ و دﻗﺖ زﯾﺎد ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﺎل از ﻗﺮآن‪ ،‬در ﺳﻮره‪-‬ي ﻫﻮد ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان از آﯾﻪ‪-‬اي ﻧﺎم »ﻫﻮد« را‬
‫ﺑﻪ‪-‬ﮔﻮﻧﻪ ‪ -‬اي اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮد‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻦ داﺑﮥ اﻻ ﻫﻮ آﺧﺬ ﺑﻨﺎﺻﯿﺖ‪-‬ﻫﺎ«‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻌﻤﺎ ﺷﻌﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ در آن اﺳﻢ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ‬
‫ﭼﯿﺰي را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮاﻧﺪ آن ﻧﺎم ‪-‬را‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﻧﺎم آن زﯾﺒﺎ رخ ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺑﺪن‬
‫رو ﺗﻮ ﻗﻠﺐ ﻗﻠﺐ‪-‬را ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻗﻠﺐ ﻗﻠﺐ زن‬
‫ﻣﻘﻠﻮب ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي ﻗﻠﺐ ‪-‬را ﮐﻪ ﺑﻠﻖ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﻘﻠﻮب ﺣﺮف وﺳﻂ ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي‬
‫ﻗﻠﺐ ﯾﻌﻨﯽ ﻻم ﮐﻪ ﺑﻪ‪-‬ﺣﺴﺎب اﺑﺠﺪ ﺳﯽ و ﻣﻘﻠﻮب آن ﯾﺲ اﺳﺖ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻠﻘﯿﺲ ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﺎ‪ -‬را در ﮐﺘﺐ ﺳﻨﺘﯽ ﺟﺰو ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺪﯾﻊ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻄﺮح‬
‫ﮐﺮده‪-‬اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﻮ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪم از ﻧﺎز و ﮐﺒﺮ‬

‫ﺑﻪ‪ -‬داﻣﻦ ﭼﻮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺑﺮﺑﻂ ﺑﺴﻮد‬
‫ﺑﺪاﻧﺴﺖ از وي ﺑﻪ ‪-‬ﺗﺎزي ﺟﻮاب‬
‫ﮐﻪ‪ -‬راﯾﺶ ﺑﻪ ‪-‬ﺑﺮﺑﻂ ﺑﺴﻮدن ﭼﻪ ﺑﻮد‬
‫‪nji‬‬

‫اﻣﯿﺮﻋﻠﯽ‪-‬ﭘﻮر ﺗﮑﯿﻦ‬
‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻣﺴﻌﻮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺟﻬﺖ ﻃﺒﻊ‪-‬آزﻣﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و اﯾﻦ‪-‬ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺮﯾﺤﻪ و ﻗﺪرت‬
‫ﺷﺎﻋﺮي ﺧﻮد‪ -‬را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺗﻔﻨﻦ ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ‪ -‬زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻼم ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽ‪-‬اﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺗﮑﻠﻒ و ﺗﺼﻨﻊ ﻧﯿﺰ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ‪ -‬ﺧﺎن ﻫﺪاﯾﺖ در ﻣﺪارج ﺑﻪ ‪-‬زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﻧﻘﺪ آن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ » :‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫‪log‬‬
‫در ﺳﺨﻦ ﺳﻬﻞ و ﻣﻤﺘﻨﻊ و ﺻﺎف و روان و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﮐﻮﺷﺪ؛ ﭼﺮا از راﺳﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫‪-‬ﮐﺠﯽ ﮔﺮاﯾﺪ و از ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ‪ -‬در رود از ﺣﻞ ﺑﻪ‪ -‬ﻋﻘﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎ ﻣﺎﯾﻪ‪-‬ي ﺗﻌﻘﯿﺪ‬
‫ﻧﻈﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‪ -‬ﺟﺎي ذﮐﺮ اﺳﻢ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ‪ -‬ﻧﺤﻮ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪-‬اي‬
‫ﻣﺜﻼً ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ‪ -‬ﺣﺴﺎب ﺟﻤ‪‬ﻞ از ﻣﺸﺨﺼﺎت و اوﺻﺎف او ﯾﺎد ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ‪-‬ﻃﻮري‪-‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ذﻫﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻟﻐﺰ )ﭼﯿﺴﺘﺎن( و ﻣﻌﻤﺎ‪ -‬را ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان در روش ﺗﻀﻤﻦ از ﻓﺮوع روش‬
‫اﯾﻬﺎم ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ ﯾﺎ از ﻓﺮوع ﺑﺤﺚ ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﻣﻮﺻﻮف در ﻋﻠﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻟﻐﺰ و ﻣﻌﻤﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ دو ﻧﻮع ))‪ genre‬ﺷﻌﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ در »اﻧﻮاع‬
‫‪r‬‬
‫ادﺑﯽ« ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﮑﻦ از ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺒﻊ‪-‬اﻟﻤﺜﺎﻧﯽ ﺣﺮف ﺛﺎﻧﯽ‪ -‬را‬
‫ﭘﺲ آن‪-‬ﮔﻪ رو ﺗﻤﺎﺷﺎ ﮐﻦ ﺟﻤﺎل ﯾﺎر ﺟﺎﻧﯽ ‪-‬را‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﮐﻠﻤﻪ‪-‬ي )ﺳﺒﻊ‪-‬اﻟﻤﺜﺎﻧﯽ( ﺳﻮره‪-‬ي ﻓﺎﺗﺤﮥ‪-‬اﻟﮑﺘﺎب اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻄﻠﻊ اﯾﻦ ﺳﻮره ﮐﻪ )اﻟﺤﻤﺪ( اﺳﺖ ﺣﺮف ﺛﺎﻧﯽ ‪-‬را ﮐﻪ ﻣﺮاد )ل( اﺳﺖ ﺣﺬف‬
‫ﮐﻨﯿﻢ اﺳﻢ اﺣﻤﺪ ﺑﻪ‪-‬دﺳﺖ ﻣﯽ‪-‬آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﯽ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﻣﻌﻤﺎ و ﻟﻐﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ‪-‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻌﻤﺎ ﮐﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻮزون ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﺳﻤﯽ از اﺳﻤﺎ ﺑﻪ‪ -‬ﻃﺮﯾﻖ رﻣﺰ و اﯾﻤﺎ‪ .‬دﻻﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﻓﻄﺮت و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ذﻫﻦ ﺑﻪ ‪-‬ﺻﺤﺖ آن ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﻐﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﻮزون ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ ذات ﺷﯿﺌﯽ از اﺷﯿﺎ ﺑﻪ‪ -‬ذﮐﺮ ﺻﻔﺎت و ﻋﻼﻣﺎت آن ﺑﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫‪-‬وﺟﻬﯽ ﮐﻪ او را ﺟﺪا ﮔﺮداﻧﺪ از ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺎﻋﺪا‪«.‬‬

‫در ﮐﺘﺐ ﻗﺪﯾﻢ ﻣﻌﻤﺎ‪ -‬را ﺑﺎ ﻟﻐﺰ ﯾﮑﯽ ﻣﯽ‪-‬ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ ﻫﻤﺎن‪-‬ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن‪-‬اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﺜﺎل‪-‬ﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎ ﺑﺮاي ﻟﻐﺰ آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽ‪-‬ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻟﻐﺰ در ادب ﻓﺎرﺳﯽ اوﻟﯿﻦ‪-‬ﺑﺎر در ﻓﺼﻞ ‪ 52‬ﮐﺘﺎب‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﺎن‪-‬اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم »اﻟﻐﺎز و ﻣﺤﺎﺟﺎت« ذﮐﺮ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪا آن‪-‬را ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺣﺪاﺋﻖ‪-‬اﻟﺴﺤﺮ و اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻣﻌﻤﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه‪-‬اﻧﺪ و دﯾﮕﺮان ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ روش ‪-‬را‬
‫اداﻣﻪ داده‪-‬اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫در اﺻﻄﻼح ادﺑﯽ ﻣﻌﻤﺎ‪ -‬را ﮐﻼﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﻤﯽ از اﺳﺎﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ‪ -‬ﻓﻨﻮن دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻈﯽ و ﺻﻨﻮف اﺷﺎرات ﺣﺮﻓﯽ؛ و ﻫﺮ آﯾﻨﻪ ﻧﺎﻇﻢ او را از‬
‫ﺗﺼﺮﻓﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻮد؛ و آن ﺗﺼﺮﻓﺎت‪ ،‬ﺑﻪ‪ -‬ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻘﺮا ﺑﺮ ﺳﻪ‬

‫‪nb‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺗﺤﺼﯿﻞ‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻞ؛ ﮐﻪ ﺷﺮح آن در ﮐﺘﺐ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺪﯾﻊ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ادﺑﯽ‪-‬ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﻤﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﻌﻤﺎ‪ ،‬آن ﮐﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﻗﺒﻞ از ﺗﻐﯿﯿﺮ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻧﯿﺰ داراي ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﮕﺮدد ﮐﻪ ﺗﻌﻤﯿﻪ در آﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﭼﯿﺴﺘﺎن و ﻣﻌﻤﺎ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺮق ﻣﯿﺎن ﻣﻌﻤﺎ و ﻟﻐﺰ )ﭼﯿﺴﺘﺎن( از اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ‪-‬ﮔﺮدد ﮐﻪ دﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﻌﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ‪ -‬اﺷﺎرت ﺣﺮﻓﯽ و دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻈﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ و دﻻﻟﺖ ﻟﻐﺰي ﺑﻪ ‪-‬ذﮐﺮ‬
‫ﻟﻮازم ﺷﯽ و ﺣﺼﺮ ﺳﻤﺎت و ﻋﺪ‪ ‬ﺻﻔﺎت او ﺑﻮد؛ و ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪ‪-‬اﻧﺪ‪ :‬ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬در ﻣﻌﻤﺎ اﺳﻢ اﺳﺖ؛ و در ﻟﻐﺰ ﻣﺴﻤﯽ؛ ﻣﺜﺎل در ﺻﻔﺖ ﻋﺼﺎ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫دﺳﺘﮕﯿﺮي ﮐﻪ دﯾﺪ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ‬

‫ﮐﺰ ﺳﺮ دﺳﺖ ﻣﯽ‪-‬رود ﭘﺎﯾﺶ؟‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮي ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ آدم‬

‫ﭘﯿﺸﺘﺮ ذﮐﺮ ﮐﺮده ﻗﺮاﯾﺶ‬
‫ﭼﻮن ﺻﺒﺎ ﻋﺎﺷﻖ اﺳﺖ و ﺳﺮﮔﺮدان‬
‫ﺷﻘﯽ از وي ﺑﻤﺎن و ﺑﻨﻤﺎﯾﺶ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻟﻐﺰ و ﻣﻌﻤﺎ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ‪-‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﯿﺴﺖ آن ﺷﮑﻞ آﺳﻤﺎن ﮐﺮدار‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﺂﻓﺘﺎب اﻧﺪر او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻗﺮار‬

‫رﺷﯿﺪ وﻃﻮاط‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻦ ﻟﻐﺰ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﮕﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﯽ‪ -‬داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻌﻤﺎ و ﭼﯿﺴﺘﺎن ﻓﺮق ﺑﺴﯿﺎرﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻌﻤﺎ ﺑﻪ‪-‬ﮔﻮﻧﻪ‪-‬اي‬
‫ﺣﺮوف ﻗﺎﻓﯿﻪ و ﺻﻨﺎﻋﺎت ﺷﻌﺮي ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪-‬ﺗﺮ از‬

‫‪log‬‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن اﺳﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ‪-‬آﮔﺎﻫﯽ‪-‬ﻫﺎي ژرف از ﺷﮕﺮد‪-‬ﻫﺎي ادﺑﯽ دارد؛ اﻣﺎ‬
‫ﭼﯿﺴﺘﺎن در ﻋﯿﻦ ﺳﺎدﮔﯽ ﭘﺮﺳﺶ‪ -‬را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن‪-‬ﺑ ﻦ ﻓﻄﺮس ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﻞ اﻟﻐﺎز ﯾﺪ ﻃﻮﻻﯾﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫داﺷﺖ؛ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﻐﺰي ﻣﺤﺎل اﻧﺸﺎ ﮐﺮده ﺣﻞ آن‪-‬را از او‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫واﮔﻮﺷﮏ ‪:‬‬

‫واﮔﻮﺷﮏ ﮐﻪ ﻟﻐﺖ ﻣﺤﻠﯽ ﻟﻐﺰ و ﭼﯿﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻐﺰ در ﺑﻨﺪ ﻗﺎﻓﯿﻪ و‬
‫‪r‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﻌﺮي اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻤﺎ در ﻗﯿﺪ ﺗﮑﻠﻔﺎت و ﺗﻌﻘﯿﺪات ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ؛‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ و ﺷﯿﺮﯾﻦ‪-‬ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ در ﻗﺎﻟﺐ اﻟﻔﺎظ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ‪-‬ﻃﻮر ﺳﺆال ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫واﮔﻮﺷﮏ‪-‬ﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺑﻮده و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ‪-‬ي‬
‫ﻣﻬﻢ از ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر و ادﺑﯿﺎت ﺗﻮده‪-‬ي ﻣﺮدم ﻣﯽ‪-‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫آﻫﻮ ﺑﭽﺮا؛ ﺑﭽﻪ‪-‬ي آﻫﻮ ﺑﭽﺮا‬

‫آﻫﻮ ﺑﭽﺮﯾﺪ و ﺑﭽﺮاﻧﯿﺪ ﮔﻠﻪ‪ -‬را‬
‫‪mo‬‬

‫آﻫﻮ ﭼﻮ ﺑﺪﯾﺪ آن ﺳﻮار ﯾﻠﻪ ‪-‬را‬

‫آﻫﻮ ﺑﺮﻣﯿﺪ و ﺑﺮﻣﺎﻧﯿﺪ ﮔﻠﻪ ‪-‬را‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﺎه ﮐﻪ ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻓﺮار ﻣﯽ‪-‬ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻬﺘﺮ واﮔﻮﺷﮏ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ واﮔﻮﺷﮏ‪-‬ﻫﺎﯾﯽ در ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع از‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺤﻞ‪-‬ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت آورده ﻣﯽ‪ -‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻪ دﮐﺎن ﺗﻮ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫‪mo‬‬

‫اوﻟﯽ ﺗﺎﻓﺘﻪ‪-‬ﻓﺮوش‬
‫دوﻣﯽ آردﻓﺮوش‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺳﻮﻣﯽ ﭼﻮب‪-‬ﻓﺮوش‬

‫‪.ir‬‬
‫)ﺷﯿﺮاز(‬
‫ﺳﻪ دﮐﺎن دوش ﺑﻪ دوش‬

‫‪log‬‬
‫اوﻟﯽ ﻃﺎﻗﭽﻪ‪-‬ﻓﺮوش‬
‫دوﻣﯽ اﻃﻠﺴﯽ‪-‬ﻓﺮوش‬
‫ﺳﻮﻣﯽ ﻣﺸﮏ‪-‬ﻓﺮوش‬

‫‪nb‬‬
‫)ﺗﻬﺮان(‬

‫ﮔﺎه ﯾﮏ ﺳﺨﻦ ‪-‬را ﺑﻪ ‪ -‬دو اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻌﻤﺎ ﺗﻮان ﺷﻤﺮد و ﻫﻢ ﻟﻐﺰ؛ ﻣﺜﺎل در‬

‫‪sia‬‬
‫اﺳﻢ ﺟﻼل‪:‬‬
‫اي ﺣﮑﯿﻤﯽ ﮐﻪ ز ﮐﻠﮏ ﺗﻮ اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﻓﺘﺪ‬
‫ﺑﺮ رخ ﺣﺠﻠﻪ‪-‬ﻧﺸﯿﻨﺎن ﻓﻠﮏ ﺧﺎل ﺷﻮد‬
‫‪r‬‬
‫ﭼﯿﺴﺖ آن ﻧﺎم ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺮف ﻧﺨﺴﺘﺶ اﻟﻔﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮔﺮ زﯾﺎدت ﮐﻨﯽ اي ﺧﺴﺮو دﯾﻦ دال ﺷﻮد‬
‫ور ﻓﺼﯿﺤﯽ ﺑﺨﺮد ﺑﺎﻗﯽ آن ﻧﺎم ﺑﺰرگ‬
‫ﺑﻪ ‪-‬زﺑﺎن ﺑﺮﮔﺬراﻧﺪ ﺑﻪ‪ -‬ﯾﻘﯿﻦ دال ﺷﻮد‬
‫‪ud‬‬

‫اﯾﻦ اﺑﯿﺎت از آن ﺣﯿﺚ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﺳﻤﯽ دارد ﻣﻌﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ‬
‫دﻻﻟﺖ او ﺑﻪ ‪ -‬ذﮐﺮ اﺣﻮال و اوﺻﺎف اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻐﺰ ﺑﻮد‪[28].‬‬
‫‪---------------- ----------------------------------------‬‬
‫‪mo‬‬

‫وزن ‪: 2‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻫﺮ ﺳﺨﻦ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ واﺣﺪ ﺷﻤﺎرش‬

‫آن را »ﻫﺠﺎ« ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري‬
‫ﮐﻼﻣﯽ ﻣﻮزون و داراي وزن ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻫﺮ وزن ﺧﻮد از ﺗﮑﺮار ﯾﮑﯽ از‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻋﺮوﺿﯽ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ دو ﭘﺎﯾﻪ و ﺗﮑﺮار آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب ﺣﺎﺻﻞ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﺑﺪان ﺑﺤﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وزن ﺷﻌﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻓﺎﻋﯿﻞ ﯾﺎ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻋﺮوﺿﯽ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر وزن در ﺷﻌﺮ ﭘﺎرﺳﯽ »ﯾﮏ ﻣﺼﺮع« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن وزن ﺷﻌﺮ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ دو ﻣﺼﺮع داراي ﯾﮏ وزن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻌﯿﺎر وزن ﯾﮏ ﺑﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮرﯾﺲ ﮔﺮاﻣﻮﻧﺖ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫» وزن ادراﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺣﺴﺎس ﻧﻈﻤﯽ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آن اﻣﺮي ﺣﺴﯽ اﺳﺖ و ﺑﯿﺮون از ذﻫﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد و وﺳﯿﻠﻪ‬

‫‪sia‬‬
‫ادراك آن ﺣﻮاس ﻣﺎﺳﺖ «‪.‬‬

‫اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻘﺎع )وزن ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ( ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫»اﯾﻘﺎع‪ ،‬ﺳﻨﺠﺶ زﻣﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻘﺮهﻫﺎ )ﻫﺮ ﺿﺮﺑﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻀﺮاب ﺑﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺳﯿﻢ ﺳﺎز وارد ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﻘﺮهﻫﺎ ﻣﻌﺮف ﺗﻌﺪاد و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻫﺠﺎي‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ وزن ﺷﻌﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻠﺮي در ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫» ﺷﺎﯾﺪ دﯾﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻮر ﭼﺮاغ درﯾﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ‬
‫ﻋﻼي درﺧﺸﯿﺪن ﻣﯽرﺳﺪ ﺳﭙﺲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻧﻈﻤﯽ ﻣﺤﻮر روﺷﻨﯽ و ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ اﯾﻦ ﭼﺮاغ اﺳﺖ ﺑﯿﻨﻨﺪه ادراك وزن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫در اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ از اﻣﻮر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد »زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ«‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ وزن را درﯾﺎﻓﺖ؛ آرﯾﺴﺘﻮﮐ‪‬ﺴﻨﻮس‬

‫ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮد ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»وزن ﻧﻈﻢ ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ در زﻣﺎن«‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﻧﻮاع وزن‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮت ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاص ﺻﻮت از ﻗﺒﯿﻞ اﻣﺘﺪاد و‬
‫ارﺗﻔﺎع‪ ،‬زﯾﺮ و ﺑﻤﯽ‪ ،‬زﻧﮓ ﯾﺎ ﻃﻨﯿﻦ و ﺷﺪت را داراﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮﺣﺴﺐ آن ﮐﻪ ﮐﺪام‬

‫‪log‬‬
‫ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺧﻮاص ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺎس اﯾﺠﺎد ﻧﻈﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد‪ ،‬وزن ﺷﻌﺮ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣ ﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫أ( وزن ﮐﻤﯽ‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎن وزن ﻋﺮوﺿﯽ اﺳﺖ و در آن اﻣﺘﺪاد زﻣﺎﻧﯽ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﻣﺒﻨﺎي وزن ﻗﺮار‬

‫‪sia‬‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع وزن ﺗﻮازن و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻫﺠﺎ ﻧﯿﺰ در ﻫﺮ دو ﻣﺼﺮع ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﻮﺗﺎه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار دارد‪ .‬در زﺑﺎنﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ –‬
‫ﻋﺮﺑﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ وزن ﺷﻌﺮ ﺳﺮوده ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ب( وزن ﺿﺮﺑﯽ )ﺗﻮﻧﯿﮏ(‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﺷﺪت ﺑﺮﺧﯽ از ﻫﺠﺎﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺒﻨﺎي وزن ﺷﻌﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﯿﺮ آن ﭼﻪ در زﺑﺎنﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و آﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ج( وزن آﻫﻨﮕﯽ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫در اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ارﺗﻔﺎع و زﯾﺮ و ﯾﻤﯽ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آنﭼﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺮاﯾﺶ ﺷﻌﺮ در زﺑﺎن ﭼﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫د( وزن ﻃﻨﯿﻨﯽ )ﮐﯿﻔﯽ(‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﯿﺎن ﻃﻨﯿﻦ و زﻧﮓ اﺻﻮات ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ه( وزن ﻋﺪدي‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﻪ در آن اﺳﺎس ﺑﺮ ﺷﻤﺎره و ﺗﻌﺪاد اﺻﻮات‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺧﻮاص آﻧﺎن‪ ،‬اﺳﺘﻮار‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و وزن ﺷﻌﺮ – ﺑﺮاﺑﺮي ﺷﻤﺎره اﺻﻮات در‬
‫ﻫﺮ ﻣﺼﺮع اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي در آن دﺧﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫و( وزن ﻫﺠﺎﯾﯽ‪:‬‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﺒﻨﺎي وزن ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وزن‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﻮتﻫﺎ و ﻫﺠﺎﻫﺎي آن داراي ﮐﺸﺶ ﻣﻌﯿﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬‫ز( وزن دوري )ﻣﺘﻘﺎرن ﯾﺎ ﻗﺮﯾﻨﻪاي(‪:‬‬

‫وزن دوري ﯾﺎ ﻣﺘﻨﺎوب ﯾﺎ دوﭘﺎره در اﺷﻌﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺼﺮاعﻫﺎ‬
‫‪r‬‬
‫را ﺑﻪ دوﭘﺎره ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﯾﺎ دو ﻧﯿﻢ ﻣﺼﺮاع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ وزن ﭘﺎره ﻧﺨﺴﺖ ﻋﯿﻨﺎ‬
‫‪.pe‬‬
‫در ﭘﺎره دوم ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ وزن ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﭘﺎره را ﺑﺎ ﭘﺎره ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻘﻔﯽ )ﻫﻢ ﻗﺎﻓﯿﻪ( ﺳﺎزد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺗﺼﺮﯾﻊ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫=========== ===== === =====================‬

‫‪mo‬‬

‫ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﺷﻌﺮ را ﺳﺨﻨﯽ ﻣﻮزون و ﺑﺎ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ و ﻣﻨﻄﻘﯿﺎن ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﺟﻮد وزن ﯾﺎ وزن و ﻗﺎﻓﯿﻪ را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻌﺮ ﺿﺮوري داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺗﻮﺳﯽ وزن را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮدن‪ ،‬از ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ذاﺗﯽ ﺷﻌﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮﻟﻦ ﺷﻌﺮ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻣﻮزون ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺪه ي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺑﯽ وزن ﻧﯿﺰ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﺮوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮﻫﺎي ﺑﯽ وزن ﮔﺮﭼﻪ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻮر‬
‫و ﻓﺴﻮن اﺷﻌﺎر ﻣﻮزون را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﺮاد از ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﺷﻌﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ‪ " :‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻃﻠﻮع ﮐﺮد" ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺒﺮ از‬
‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ داده اﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪" :‬ﮔﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺷﮑﻔﺖ"‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ‬

‫‪nb‬‬
‫دادن ﺧﺒﺮ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ و آﻏﺎز روز‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ و ﻣﻮزون و زﯾﺒﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ؟ زﯾﺮا ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﻬﺎﻧﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﻮرﺷﯿﺪ و‬

‫‪sia‬‬
‫ﮔﻞ را ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﺪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﺑﻪ ﮔﻞ‪ ،‬و ﻃﻠﻮﻋﺶ را ﺑﻪ ﺷﮑﻔﺘﻦ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮده‬
‫اﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﻮزون ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺨﺶ ﻫﺠﺎﻫﺎي آن ﺑﺎ ﻧﻈﻤﯽ زﯾﺒﺎ‬
‫ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ " :‬ﮔﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺷﺪ"‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫‪r‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻌﻤﺖ وزن ﺑﻬﺮه اي ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫وزن ﺑﻪ ﺷﻌﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺤﺮآﻣﯿﺰي ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ و آن را ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ‬

‫وزن ﺷﻌﺮي را ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺰﻧﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان از زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺗﺎﺛﯿﺮ آن در‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺷﻌﺮ‪:‬‬
‫‪ud‬‬

‫داﻧﻪ ﭼﻮ ﻃﻔﻠﯽ اﺳﺖ در آﻏﻮش ﺧﺎك ‪ /‬روز و ﺷﺐ اﯾﻦ ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﻧﺸﻮ ﻧﻤﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯽ وزن درآﯾﺪ‪ ،‬در ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻘﺪر زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰي اش را از‬
‫‪mo‬‬

‫دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫داﻧﻪ ﭼﻮ ﻃﻔﻠﯽ در آﻏﻮش ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬روز و ﺷﺐ اﯾﻦ ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﻧﺸﻮ ﻧﻤﺎ اﺳﺖ‬
‫‪nji‬‬

‫ﭘﺲ وﺟﻮد وزن در ﺷﻌﺮ از ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ذاﺗﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻌﺮ و ﺷﺎﻋﺮي ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ از وزن و‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮش آﻫﻨﮕﯽ و‬
‫‪mo‬‬

‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﮐﺜﺮت و ﺗﻨﻮع و ﻧﻈﻢ در ﺟﻬﺎن ﺑﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭘﯿﺶ از آﻏﺎز آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻋﺮوض‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫▪ ﺣﺮف‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ واژه ﺑﻪ ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و واژه ﺧﻮد از واﺣﺪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺮف ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ وزن ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر از‬
‫ﺣﺮف آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ در وزن ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻠﻔﻮظ ﺣﺮوف‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ي آن ﻫﺎ‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ واژه ي " ﺧﻮاﻫﺮ" ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫" ﺧﺎﻫﺮ" ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭘﻨﺞ ﺣﺮف دارد ‪ ) :‬خ ا ه َ ر ( و واژه ي "ﻧﺎﻣﻪ" ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪sia‬‬
‫"ﻧﺎم ِ " ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭼﻬﺎر ﺣﺮف دارد) ن ا م ِ (‪.‬‬

‫ﺣﺮف ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﺻﺪادار و ﺑﯽ ﺻﺪا‬

‫‪r‬‬
‫ﻣﺼﻮت ﻫﺎ ‪:‬ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار )ﺣﺮﮐﺎت(‪:‬‬
‫‪.pe‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ داراي ﺳﻪ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه و ﺳﻪ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه ﯾﺎ "ﺣﺮﮐﺎت" ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ ُ ، ِ ، َ :‬ﻣﺜﻠﻦ در ﮐﻠﻤﺎت ﺳ‪‬ﺮ‪ ،‬د‪‬ل‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘ‪‬ﻞ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺣﺮﮐﺎت‪ ،‬ﮐﻪ در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ا‪‬ﻋﺮاب‪ ،‬در ﺑﺎﻻ ﯾﺎ زﯾﺮ ﺣﺮف ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺣﺮف ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪" :‬و"‪" ،‬ا"‪" ،‬ي" ﻣﺜﻠﻦ در آﺧﺮ واژه ﻫﺎي "ﮐﻮ"‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫"ﭘﺎ"‪" ،‬ﺳﯽ"‪.‬‬

‫▪ ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ 1‬ﻫﺮ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺣﺮف‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ در وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ دو ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪" 2‬و"‪" ،‬ا"‪" ،‬ي" زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ و دو ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ‬

‫‪log‬‬
‫ﺣﺮف ﻫﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ در ﮐﻠﻤﺎت "ﮐﺎر"‪ " ،‬ﺳﻮ" و " دﯾﺪ" ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار‪،‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ و دو ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺮف "و" در ﮐﻠﻤﻪ ي "وام" و "ﻗﻮل" و‬
‫ﺣﺮف "ي" در ﮐﻠﻤﺎت "ﯾﺎد" و "ﺳﯿﻞ" ﺑﯽ ﺻﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺣﺮف ﻫﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫▪ ﺻﺎﻣﺖ ﻫﺎ ‪:‬ﺣﺮف ﻫﺎي ﺑﯽ ﺻﺪا‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ داراي ‪23‬ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪا اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ء)=ع( ‪ ،‬ب ‪ ،‬پ ‪ ،‬ت )=ط( ‪ ،‬ج ‪ ،‬چ ‪ ،‬خ ‪ ،‬د ‪ ،‬ر ‪ ،‬ز )=ذ ‪ ،‬ظ ‪ ،‬ض (‪ ،‬ژ‪ ،‬غ‪ ،‬س ) =ث ‪ ،‬ص ( ‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ش ‪ ،‬غ )=ق ( ‪ ،‬ف ‪ ،‬ك ‪ ،‬گ ‪ ،‬ل ‪ ،‬م ‪ ،‬ن ‪ ،‬و )در آﻏﺎز ﮐﻠﻤﻪ ي وﺟﺪ( ‪ ،‬ه )= ح ( ‪ ،‬ي) در‬
‫آﻏﺎز ﮐﻠﻤﻪ ي ﯾﺎد (‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫● ﻫﺠﺎ‪:‬‬

‫ﻫﺠﺎ ﯾﺎ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﯾﮏ واﺣﺪ ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺿﺮﺑﻪ ي ﻫﻮاي رﯾﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫‪mo‬‬

‫راﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﺮ ﻫﺠﺎ داراي ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دوﻣﯿﻦ ﺣﺮف ﻫﺠﺎﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو در ﻫﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﻫﺠﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ ﮐﻠﻤﻪ ي )ﭘﺮ( ﯾﮏ ﻫﺠﺎﯾﯽ و ﮐﻠﻤﻪ ي )ﭘﺮ وا( دو ﻫﺠﺎﯾﯽ و‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ي )ﭘﺮ وا ﻧﻪ( ﺳﻪ ﻫﺠﺎﯾﯽ و ﮐﻠﻤﻪ ي ) آ □ زا □ د‪ ‬ﮔﯽ( ﭼﻬﺎر ﻫﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫▪ اﻧﻮاع ﻫﺠﺎ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫در وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ اﻧﻮاع ﻫﺠﺎ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ (1‬ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه‪:‬‬
‫داراي دو ﺣﺮف اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ U‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﻤﺎت‪ :‬ﻧﻪ )نَ (‬
‫و ﺗﻮ )ت‪( ‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ (2‬ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ‪:‬‬
‫داراي ﺳﻪ ﺣﺮف اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ __ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﻤﺎت‪ :‬ﻧﺮ‪ ،‬ﭘﺎ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ (3‬ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه‪:‬‬
‫داراي ﭼﻬﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺮف اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ __ ‪ U‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪sia‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت‪ :‬ﻧﺮم‪ ،‬ﭘﺎرس‪.‬‬

‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺣﺮف آﺧﺮ ﻫﺮ ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﻧﯿﺴﺖ‬

‫‪r‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﻈﺮ اﻣﺘﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎ‪ ،‬در ﺣﮑﻢ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﻫﺠﺎي‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ داراي ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ 1‬ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﻣﺘﺪاد ﻫﺮ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ از‬
‫اﯾﻦ رو در وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﺮ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ دو ﺣﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺜﻠﻦ ﮐﻠﻤﻪ ي )ﺳﯽ( ﺳﻪ ﺣﺮﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺣﺮف ﻫﺎي دﯾﮕﺮ؛ ﭼﻪ ﺻﺪادار‬
‫ﮐﻮﺗﺎه و ﭼﻪ ﺑﯽ ﺻﺪا‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2‬در وزن ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺣﺮف "ن" ﭘﺲ از ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ در ﯾﮏ ﻫﺠﺎ )ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮن‬
‫‪nji‬‬

‫ﺳﺎﮐﻦ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﯾﻦ = ﺑﺮي‪ ،‬ﺧﻮن = ﺧﻮ‪.‬‬

‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﺣﺮف "ن" ﺑﻪ ﻫﺠﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬آن ﮔﺎه در اﯾﻦ ﻫﺠﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺲ از ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد و از اﯾﻦ رو ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ اﮔﺮ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫" دوان آﻣﺪ" را ﺑﻪ ﺻﻮرت "دواﻧﺎﻣﺪ" ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮف "ن" ﺑﻪ ﺻﻮرت "ﻧﺎ"‬

‫‪.ir‬‬
‫در ﻫﺠﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﭘﺲ دﯾﮕﺮ ﭘﺲ از ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ " 3‬آ " در ﺧﻂ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺰه ي ﺻﺪادار و ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ " ا "‪ ،‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﺳﻪ ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪" :‬آﺑﺎد" ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﺠﺎﯾﺶ ﺳﻪ ﺣﺮﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﺠﺎي دوﻣﺶ ﭼﻬﺎر ﺣﺮﻓﯽ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫● وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪:‬‬

‫‪sia‬‬
‫وزن ﺷﻌﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﻈﻤﯽ در اﺻﻮات ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻣﺜﻞ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ي ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﻧﻈﻢ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫▪ ﻋﺮوض‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ )ﺗﻘﻄﯿﻊ( و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي وزن ﻫﺎ‬
‫را از ﺟﻨﺒﻪ ي ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫▪ واﺣﺪ وزن‪:‬‬
‫واﺣﺪ وزن در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﺴﯿﺎري از زﺑﺎن ﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮاع اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو‬
‫وزن ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع از ﯾﮏ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار وزن ﻣﺼﺮاع ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻌﺮ را ﺳﺮود ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ دﯾﮕﺮ ﻣﺼﺮاع ﻫﺎ را ﻫﻢ در‬
‫ﻫﻤﺎن وزن ﺑﺴﺮاﯾﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫واﺣﺪ وزن در ﺷﻌﺮ ﻋﺮب ﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺎم ﮔﺬاري وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ي ﺳﻨﺖ دﯾﺮﯾﻨﻪ‪ ،‬واﺣﺪ وزن را ﺑﯿﺖ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫▪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن ﯾﮏ ﺷﻌﺮ ﺳﻪ ﻗﺎﻋﺪه ي زﯾﺮ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ي ﯾﮏ درﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪن و درﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺷﻌﺮ )ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ(‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ وزن ﯾﮏ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ آن را درﺳﺖ و روان و ﻓﺼﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺎ را دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﺷﻌﺮ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻃﺎﻋﺖ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺎك ﻧﻬﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ‪ /‬ﺻﺪق ﭘﯿﺶ آر ﮐﻪ اﺧﻼص ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫‪sia‬‬
‫وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ را درﺳﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ "ﻃﺎﻋﺖ آن" ﺑﻪ ﺻﻮرت " ﻃﺎﻋﺘﺎن" و‬
‫"ﭘﯿﺶ آر" ﺑﻪ ﺻﻮرت "ﭘﯿﺸﺎر" ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﻌﺮ را درﺳﺖ و‬
‫ﻓﺼﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﯿﻦ ﺗﻠﻔﻆ را واﺿﺢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ در ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫‪r‬‬
‫وزن ﺷﻌﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻂ را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﻔﻮظ ﺷﻌﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻂ‬
‫‪.pe‬‬
‫را "ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ" ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ 1‬اﮔﺮ در ﻓﺼﯿﺢ ﺧﻮاﻧﯽ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺰه ي آﻏﺎز ﻫﺠﺎ )وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺶ از آن ﺣﺮف ﺑﯽ‬
‫ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﻠﻔﻆ ﻧﺸﻮد‪ ،‬در ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺰه را ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺬف ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻠﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫در ﺷﻌﺮ ﺑﺎﻻ "ﻃﺎﻋﺖ آن" ﺑﺎ ﺣﺬف ﻫﻤﺰه ﺑﻪ ﺻﻮرت " ﻃﺎﻋﺘﺎن" ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺼﺮاع "ﺑﻨﯽ آدم اﻋﻀﺎي ﯾﮏ ﭘﯿﮑﺮﻧﺪ" ﺑﺎ ﺣﺬف ﻫﻤﺰه ي "اﻋﻀﺎ" ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت "ﺑﻨﯽ آدﻣﻌﻀﺎي" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ 2‬در ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺮوف ﺻﺪاردار ﮐﻮﺗﺎه را ﮔﺬاﺷﺖ و ﻻزم ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ دوﻣﯿﻦ ﺣﺮف‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ا‪‬ي ﭼ‪‬ﺸﻢ‪ ‬ﭼِﺮاغِ اَﻫﻞِ ﺑﯿﻨﺶ ‪ /‬ﻣ‪‬ﻘﺼﻮ د‪ ‬و‪‬ﺟﻮ د‪ ‬آﻓَﺮﯾﻨ‪‬ﺶ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﺗﻮ" ‪" ،‬دو" و "و" رﺑﻂ )ﻋﻄﻒ( و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫□ "‪.‬‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت "ت‪" ، " ‬د‪ " ‬و " ُ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻦ واو ﻋﻄﻒ در ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ" ﻣﻦ و او "‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت " ﻣﻦُ او " ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 3‬ﺣﺮوﻓﯽ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﺴﺖ اﻣﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺣﺬف ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ ﮐﻠﻤﺎت "ﺧﻮﯾﺶ"‪" ،‬ﺧﻮاﻫﺮ" ‪" ،‬ﻧﺎﻣﻪ" ‪ ،‬و " ﭼﻪ" ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫" ﺧﯿﺶ"‪" ،‬ﺧﺎﻫﺮ"‪" ،‬ﻧﺎم ِ" و "چِ ِ " در ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮچ ِ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﯿﺶ ﻧَﭙ ﺴ‪‬ﻨﺪي ‪ /‬ﻧﯿﺰ ﺑ‪‬ﺮ ﻧَﻔﺲ دﯾﮕَﺮي ﻧَﭙ‪ ‬ﺴ‪‬ﻨﺪ‬

‫‪sia‬‬
‫‪ 4‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ دوﻣﯿﻦ ﺣﺮف ﻫﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺮف‬
‫ﻫﺎي "و" ‪" ،‬ا" و "ي" ﻓﻘﻂ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ ﺣﺮف ﻫﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪادار‬
‫‪r‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و دو ﺣﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ در ﮐﻠﻤﺎت "ﮐﻮ" ‪" ،‬ﺳﺎر" ‪" ،‬رﯾﺨﺖ"‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫وﻟﯽ در ﮐﻠﻤﻪ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ "ﻧُﻮ" ﮐﻪ دوﻣﯿﻦ ﺣﺮﻓﺶ ﺿﻤﻪ )ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه(‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮف "واو" ﺑﯽ ﺻﺪا اﺳﺖ ﭼﻮن دﯾﮕﺮ ﺣﺮف دوم ﻫﺠﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫▪ ﻗﺎﻋﺪه ي دو ﺗﻘﻄﯿﻊ‪:‬‬

‫ﺗﻘﻄﯿﻊ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎ و ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻘﻄﯿﻊ ﻫﺠﺎﯾﯽ و ﺗﻘﻄﯿﻊ ارﮐﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺷﻌﺮ‬

‫اﻋﻢ از ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ و ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﻣﺮز دﺳﺘﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪه ﺑﺎ ‪/‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﻫﺠﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه را‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ )ﺳﻪ ﺣﺮف ﻧﺨﺴﺖ( و ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه )ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺣﺮف‬
‫ﺑﻌﺪ( ﺗﻘﺴﯿ ﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫▪ ﺗﻘﻄﯿﻊ ﻫﺠﺎﯾﯽ و ارﮐﺎﻧﯽ‪:‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺠﺎي دو ﺣﺮﻓﯽ )ﮐﻮﺗﺎه( " ‪ "U‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺠﺎي ﺳﻪ ﺣﺮﻓﯽ )ﺑﻠﻨﺪ( " __ "اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﻓﯽ )ﮐﺸﯿﺪه( " __ ‪ "U‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻌﺮ را ﺑﻪ ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺷﻌﺮ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫اي ﺳﺎرﺑﺎن آﻫﺴﺘﻪ ران ﮐﺎرام ﺟﺎﻧﻢ ﻣﯽ رود‬

‫وان دل ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻢ ﺑﺎ دﻟﺴﺘﺎﻧﻢ ﻣﯽ رود‬

‫‪ud‬‬

‫در ﺧﻂ ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫ا‪‬ي ﺳﺎ رِ ﺑﺎ آ ﻫ‪‬ﺲ ت‪ ‬را ﮐﺎ را مِ ﺟﺎ ﻧَﻢ ﻣﯽ ر‪ ‬و‪‬د‬

‫‪mo‬‬

‫اي )__( ﺳﺎ )__( رِ )‪ (U‬ﺑﺎ )__( آ )__( ﻫ‪‬ﺲ )__( ت‪ (U) ‬را )__( ﮐﺎ )__( را )__( مِ )‪(U‬‬
‫ﺟﺎ )__( ﻧَﻢ )__( ﻣﯽ )__( ر‪ (U) ‬و‪‬د )__(‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺐ آن ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫__ __ ‪__ U __ / __ __ U __ / __ __ U __ / __ __ U‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻣﺼﺮاع ﺷﻌﺮ ﺑﺎﻻ را اﮔﺮ ﺳﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺗﺎ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻈﻤﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﺟﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ داراي ﻧﻈﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار __ __ ‪ __ U‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫▪ ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ‪:‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﻫﺠﺎي ﺷﻌﺮي را ﺑﻪ اﺟﺰاي ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﯾﺎ ﺳﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺗﺎ و ﯾﺎ ﻏﯿﺮه ﺟﺪا‬

‫‪nb‬‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﻧﻈﻤﯽ در آن ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎده ﺗﺮ ان‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ وزن ﻓﻼن ﺷﻌﺮ از دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﯾﮏ ﻫﺠﺎي‬

‫‪sia‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎه در ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ارﮐﺎﻧﯽ ان را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﺷﻌﺮ ﺑﺎﻻ ﮐﻪ ﺗﻘﻄﯿﻊ ﮐﺮدﯾﻢ و از ﭼﺎر ﺑﺎر ﺗﮑﺮار __ __ ‪__ U‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ اﯾﻦ ﺷﻌﺮ داراي دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ در آﻏﺎز‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫و ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه و در ﭘﺎﯾﺎن ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ از رﮐﻦ "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" اﺳﺖ‪.‬‬

‫ارﮐﺎنٍ ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ﻣﺪل "اﻓﺎﻋﯿﻞ" را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورﻧﺪ و ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ارﮐﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫‪ud‬‬

‫‪ 3‬ﺣﺮف ف و ع و ل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﻧﻮع ﻧﻮع ﻫﺠﺎ رﮐﻦ ﻋﺮوﺿﯽ‬

‫ﯾﮏ ﻫﺠﺎﯾﯽ _ ﻓَﻊ‬

‫‪nji‬‬

‫دو ﻫﺠﺎﯾﯽ ‪_ U‬‬

‫‪mo‬‬

‫_ _ ﻓَﻌ‪‬ﻞ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻓَﻊ ﻟَ ﻦ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﻫﺠﺎﯾﯽ _ _‬

‫_‪_U‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪__ U‬‬

‫___‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ _ _ U‬ﻓﻌﻠُﻦ‬

‫ﻓﺎﻋ‪‬ﻠَﻦ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﻌﻮﻟﻦ‬

‫ﻣﻔﻌﻮﻟﻦ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻔﻌﻮلُ‬
‫‪mo‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﻫﺠﺎﯾﯽ _ ‪_ _ U‬‬

‫_‪U _U‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪__U U‬‬

‫‪U_UU‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪___ U‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪U__U‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪_U _U‬‬

‫‪log‬‬
‫__‪_ U‬‬

‫__‪U U‬‬

‫‪nb‬‬
‫_ ‪ _ U U‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ‬

‫ﻓﺎﻋﻼت‪‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﻓﻌﻼﺗﻦ‬

‫ﻓﻌﻼ ت‪‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ‬

‫ﻣﻔﺎﻋﯿﻞُ‬
‫‪ud‬‬

‫ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ‬

‫ﻣﺴﺘﻔﻌ‪ ‬ﻞُ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ‬

‫ﭘﻨﺞ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻫﺠﺎﯾﯽ _ _ ‪_ _ U‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ _ U U _ U‬ﻣﺴﺘﻔﻌﻼﺗﻦ‬

‫ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ‬

‫‪log‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﺎي آن ﻫﺎ در ﻣﺼﺮاع‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﻟﻒ ارﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﯿﺎن و ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ __ ‪__ __ U‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ 2‬ﻓﺎﻋﻠﻦ __ ‪__ U‬‬

‫‪ 3‬ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ ‪__ __ __ U‬‬

‫‪.pe‬‬
‫‪ 4‬ﻓﻌﻮﻟﻦ ‪__ __ U‬‬

‫‪ 5‬ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ __ __ ‪__ U‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪ 6‬ﻣﻔﻌﻮﻟﻦ __ __ __‬

‫‪ 7‬ﻓَﻌ‪‬ﻼﺗﻦ ‪__ __ U U‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪ 8‬ﻓَﻌ‪‬ﻠﻦ ‪__ U U‬‬

‫‪nji‬‬

‫‪ 9‬ﻣ‪‬ﻔﺎﻋﻠﻦ ‪__ U __ U‬‬

‫‪ 10‬ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ __ ‪__ U U‬‬

‫‪mo‬‬

‫ب ارﮐﺎن ﻏﯿﺮ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫‪ 1‬ﻓﺎﻋﻼت‪U __ U __ ‬‬

‫‪ 2‬ﻓَﻌ‪‬ﻼت‪U __ U U ‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ 3‬ﻣ‪‬ﻔﺎﻋﯿ ﻞُ ‪U __ __ U‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ 4‬ﻣ‪‬ﺴﺘﻔﻌ‪‬ﻞُ __ __ ‪U U‬‬

‫‪ 5‬ﻣ‪‬ﻔﻌﻮلُ __ __ ‪U‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ 6‬ﻣ‪‬ﻔﺎﻋ‪‬ﻞُ ‪U U __ U‬‬

‫ج ارﮐﺎن ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫‪ 1‬ﻓَﻌ‪‬ﻞ ‪__ U‬‬

‫‪ 2‬ﻓَﻊ __‬
‫‪ud‬‬

‫آراﯾﺶ ارﮐﺎن ﻋﺮوﺿﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪" ،‬وزن ﻫﺎ" ﯾﺎ "ﺑﺤﺮﻫﺎي‬

‫ﻋﺮوﺿﯽ" را اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )ﮐﻪ در دﻧﺒﺎﻟﻪ ي اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ(‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ اﯾﻦ ﻣﺼﺮاع ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ‪ ":‬ﮐﻪ ﻋﺸﻖ آﺳﺎن ﻧﻤﻮد اول وﻟﯽ‬
‫اﻓﺘﺎد ﻣﺸﮑﻞ ﻫﺎ" داراي وزن "ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ" اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار رﮐﻦ "ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ" اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي زﯾﺮ از ﺟﻤﻠﻪ وزن ﻫﺎي ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ﺷﻌﺮ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫× ﻓـَﻌـﻮﻟـُﻦ ﻓـَﻌـﻮﻟـُﻦ ﻓـَﻌـﻮﻟـُﻦ ﻓَﻌ‪‬ﻞ )وزن ﺣﻤﺎﺳﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ( ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﮐﻨﻮن ﮔﺮ ﺑﻪ درﯾﺎ ﭼﻮ ﻣﺎﻫﯽ ﺷﻮي ‪ /‬و ﯾﺎ ﻫﻤﭽﻮ ﺷﺐ در ﺳﯿﺎﻫﯽ ﺷﻮي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫× ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﺤﺮ ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﺪﯾﺚ آرزوﻣﻨﺪي ‪ /‬ﺧﻄﺎب آﻣﺪ ﮐﻪ واﺛﻖ ﺷﻮ ﺑﻪ اﻟﻄﺎف‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪي‬

‫‪log‬‬
‫× ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ﻣـَﻔﺎﻋﯿﻠـُﻦ ﻓـَﻌﻮﻟُﻦ )وزن دوﺑﯿﺘﯽ و ﻓﺮﻫﺎد و ﺷﯿﺮﯾﻦ از ﻧﻈﺎﻣﯽ(‪:‬‬
‫ﺑﮕﻔﺘﺎ ﺟﺎن ﻓﺮوﺷﯽ از ادب ﻧﯿﺴﺖ ‪ /‬ﺑﮕﻔﺖ از ﻋﺸﻖ ﺑﺎزان اﯾﻦ ﻋﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫‪nb‬‬
‫× ﻓﺎﻋـِﻼﺗـُﻦ ﻓﺎﻋـِﻼﺗـُﻦ ﻓﺎﻋـِﻼﺗـُﻦ ﻓﺎﻋـِﻠـُﻦ ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ از ﺗﻤﻨﺎي ﻟﺒﺖ ﮐﺎﻣﻢ ﻫﻨﻮز ‪ /‬ﺑﺮ اﻣﯿﺪ ﺟﺎم ﻟﻌﻠﺖ دردي آﺷﺎﻣﻢ ﻫﻨﻮز‬

‫‪sia‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ي ﺳﻪ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي‪:‬‬

‫وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﻈﻢ و دﻗﯿﻖ اﺳﺖ و ﻧﻈﻢ و ﺗﺴﺎوي ﻫﺠﺎﻫﺎ در‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺼﺮاع ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ دﻗﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻘﻄﯿﻊ ﺷﻌﺮ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻋﺮ در ﺳﺮودن ﺷﻌﺮ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺿﺮورت از آن ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﯽ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ وزن ﯾﮏ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻄﯿﻊ ﯾﮏ ﻣﺼﺮاع از آن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن در‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ اﻏﻠﺐ از اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ي دو ﻣﺼﺮاع ﯾﻌﻨﯽ از روي اﺧﺘﻼف ﻫﺠﺎﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي را ﺑﻪ ﺗﺮ‬
‫درﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا در ﺗﻘﻄﯿﻊ‪ ،‬ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻣﺼﺮاع ﻫﺎي دوم را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ‬
‫ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻣﺼﺮاع اول ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬زﺑﺎﻧﯽ و وزﻧﯽ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫▪ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺷﺎﻋﺮ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫در ﻫﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤﺎت داراي دو ﯾﺎ ﮔﺎه ﭼﻨﺪ ﺗﻠﻔﻆ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻮﯾﻨﺪه‬
‫اﺧﺘﯿﺎر دارد ﻫﺮ ﮐﺪام از آن ﻫﺎ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮد‪ .‬اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 1‬اﻣﮑﺎن ﺣﺬف ﻫﻤﺰه‪:‬‬
‫در ﻓﺎرﺳﯽ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﺰه ي آﻏﺎز ﻫﺠﺎ ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰه را ﻣﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﻮان ﺣﺬف ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ ﮐﻠﻤﻪ ي" آب" ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺰه ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﯿﺶ‬
‫از آن ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ "ر" ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺰه را ﻣﯽ ﺷﻮد ﺣﺬف ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ "‬
‫در آب " را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ "دراب" ﯾﺎ "از اﯾﻦ" را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ "ازﯾﻦ" ﯾﺎ " در آن " را ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫" دران"‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻤﯿﺖ ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار‪:‬‬

‫ﺷﺎﻋﺮ در ﻣﻮارد وﯾﮋه اي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺿﺮورت وزن ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه را‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ و ﯾﺎ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ را ﮐﻮﺗﺎه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﺣﺮف ﺻﺪادار ﮐﻮﺗﺎه ﭘﺎﯾﺎن ﮐﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﺿﺮورت وزن ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺴﺮه ي اﺿﺎﻓﻪ و ﺿﻤﻪ ي ﻋﻄﻒ را‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ب( ﮐﻮﺗﺎه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺲ از ﮐﻠﻤﺎت ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ "و" و "ي" ﺻﻮﺗﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ اﺧﺘﯿﺎر دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ را ﮐﻮﺗﺎه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻣﯿﺎن دو ﺣﺮف ﺻﺪادار‪ ،‬ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪاي " ي" ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ آن را "ي" وﻗﺎﯾﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫▪ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي وزﻧﯽ ﺷﺎﻋﺮ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ در ﺗﻠﻔﻆ ﺑﺮاي ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺿﺮورت وزن از آن ﺑﻬﺮه ﺑﮕﯿﺮد‪.‬ﺑﯽ آن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮي در وزن ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي وزﻧﯽ اﻣﮑﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻮﭼﮑﯽ در وزن را ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﻮش ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎن آن را ﻋﯿﺐ ﻧﻤﯽ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬

‫اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي وزﻧﯽ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ 1‬ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدن ﻫﺠﺎي ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﻫﺠﺎي ﻫﺮ ﻣﺼﺮاﻋﯽ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﻫﺠﺎي ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع‬

‫‪sia‬‬
‫را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺮو را ﻣﺎﻧﯽ و ﻟﯿﮑﻦ ﺳﺮو را رﻓﺘﺎر ﻧﻪ ‪ /‬ﻣﺎه را ﻣﺎﻧﯽ و ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎه را ﮔﻔﺘﺎر ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮔﺮ دﻟﻢ از ﺷﻮق ﺗﻮ دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪ ﻋﯿﺒﺶ ﻣﮑﻦ ‪ /‬ﺑﺪر ﺑﯽ ﻧﻘﺼﺎن و زر ﺑﯽ ﻋﯿﺐ و‬
‫‪r‬‬
‫ﮔﻞ ﺑﯽ ﺧﺎر ﻧﯿﺴﺖ‬
‫‪.pe‬‬

‫در اﯾﻦ ﺟﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻫﺠﺎ در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ و در ﻣﺼﺮاع ﻫﺎي دوم و‬
‫ﭼﻬﺎرم ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ ﺑﯽ آن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻢ ﺗﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼﻟﯽ در وزن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﯾﻢ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع ﻓﺮﻗﯽ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه و‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﺎﻋﺮان‬
‫ﻓﺮﻗﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻫﺠﺎ ﻧﻤﯽ ﮔﺬارد و ﻫﻤﻪ را ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫‪mo‬‬

‫در ﻋﺮوض ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه و ﺑﻠﻨﺪ در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺼﺮاع ﻓﺮق‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ 2‬ﺑﻌﻀﯽ از اوزان ﺑﺎ "ﻓﺎﻋﻼت‪ "‬آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺠﺎي اول را در آﻏﺎز ﻣﺼﺮاع‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي "ﻓﺎﻋﻼ ت‪ " ‬ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدن‬
‫ﻫﺠﺎي آﻏﺎز ﻣﺼﺮاع آن را ﺑﻪ "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ 3‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي دو ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯿﺎن ﻣﺼﺮاع‪ ،‬ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺶ ﺗﺮ در دو ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ ﻣﺼﺮاع ﺻﻮرت ﻣﯽ‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي "ﻓَﻌ‪‬ﻠﻦ" ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ دو ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه اول ﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫‪log‬‬
‫ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ "ﻓﻊ ﻟﻦ" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ 4‬ﻗﻠﺐ ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﺿﺮورت وزن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه‬

‫ﮐﻨﺎر ﻫﻢ را ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻪ ﻧﺪرت اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و آن ﻫﻢ‬

‫‪nb‬‬
‫در "ﻣ‪‬ﻔﺘَﻌ‪‬ﻠُﻦ" و "ﻣﻔﺎﻋ‪‬ﻠُﻦ" رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫● ﻣﺮور و ﯾﺎدآوري ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫▪ ﺗﻘﻄﯿﻊ ﺷﻌﺮ و اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻘﻄﯿﻊ ﺷﻌﺮ ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي ﯾﮏ راه‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ي دﻗﯿﻖ از ﮔﻮش‬

‫‪.pe‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻠﻦ اﮔﺮ "دل ﻣﻦ" را ﻋﺎدي ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻘﻄﯿﻊ ﻫﺠﺎﯾﯽ آن " ‪ " _ UU‬اﻣﺎ‬
‫ﺗﻠﻔﻆ "دل ﻣﻦ" در ﻣﺼﺮاع‪ :‬دل ﻣﻦ ﻫﻤﯽ داد ﮔﻔﺘﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت " ‪" _ _ U‬‬
‫اﺳﺖ زﯾﺮا در ﻫﺠﺎي دوم " لِ " ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ "لِ " ﺑﻪ اﻧﺪازه ي‬
‫‪ud‬‬

‫ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻤﺘﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻟﺬا آن را ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آورﯾﻢ‬
‫و وزن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫راه دﯾﮕﺮ درﺳﺖ ﮐﺮدن وزن‪ ،‬روش ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي دو ﻣﺼﺮاع ﯾﮏ ﺷﻌﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻌﺪاد ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﺼﺮاع ﺷﻌﺮ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻣﺼﺮاع ﻫﺎي دﯾﮕﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺠﺎي ﯾﮏ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺼﺮاع ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﻫﺎﯾﺸﺎن در ﻣﺼﺮاع دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺺ را‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮي رﻓﻊ ﮐﺮد و ﮔﺮﻧﻪ وزن ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫دل ﻣﻦ داد ﻫﻤﯽ ﮔﻔﺘﯽ ﮔﻮاﻫﯽ ‪ /‬ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮا روزي از ﺗﻮ ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﮔﺮ ﺷﻌﺮ را درﺳﺖ ﺗﻘﻄﯿﻊ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي ‪ 2‬و ‪ 7‬و ‪ 9‬در دو‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺼﺮاع ﺑﺮ ﺧﻼف وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﻫﺎﯾﺸﺎن در ﻣﺼﺮاع دﯾﮕﺮ ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺠﺎي ‪ 2‬ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ و در ﻣﺼﺮاع دوم‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻌﺎدل ﻫﻤﯿﻦ ﻫﺠﺎ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺼﺮاع دوم ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺠﺎي ‪ 7‬ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ و‬
‫در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻮﺗﺎه‪ .‬در ﻣﺼﺮاع دوم ﻧﯿﺰ ﻫﺠﺎي ‪ 9‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻌﺎدﻟﺶ در‬
‫ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼل در وزن را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮد‪:‬‬

‫در ﻫﺠﺎي ‪ 2‬در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﺣﺮف "لِ " ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ و ﻣﻌﺎدل آن در ﻣﺼﺮاع‬

‫‪sia‬‬
‫دوم " ﺑﺎ " ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪" .‬ﺑﺎ " را ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻃﺒﻖ ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻋﺪه اي ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ "‬
‫لِ " را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﮐﺴﺮه ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮد و آن را ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫در ﻫﺠﺎي ‪ 7‬در ﻣﺼﺮاع دوم ﺑﺎ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل آن در‬
‫ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪.‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺠﺎي ‪ 7‬ﻣﺼﺮاع اول را ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺠﺎي ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺼﺮاع دوم را ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ي ﮐﻮﺗﺎه‬
‫ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﻣﺼﻮت ﺑﻠﻨﺪ "ي" ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻫﺠﺎي ‪ 9‬در ﻣﺼﺮاع دوم " ت‪ " ‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﺎدﻟﺶ در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ" ﺗﯽ "‬
‫ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ي ﮐﺸﯿﺪه ﺗﻠﻔﻆ ﮐﺮدن ﺿﻤﻪ )ﺣﺮف ﺻﺪادار( در‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن ﮐﻠﻤﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ﻫﺠﺎﻫﺎي ﻫﺮ دو ﻣﺼﺮاع‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ و ﻫﻤﺴﺎن ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫▪ ﺑ‪‬ﺤﺮ ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺤﺮ در ﻟﻐﺖ " ﺷﮑﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻓﺮاخ در زﻣﯿﻦ‪ ،‬داراي آب ﺑﺴﯿﺎر" و در اﺻﻄﻼح‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺮوض ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﯿﻔﯿ‪‬ﺖ وزﻧﯽ ﯾﺎ آﻫﻨﮕﯽ وﯾﮋه‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪه از ﺗﮑﺮار ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ رﮐﻦ ﻋﺮوﺿﯽ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ "ﺗﮑﺮار ارﮐﺎن" ﮐﻪ اﻓﺎﻋﯿﻞ‬

‫‪log‬‬
‫ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺮ از ﻧﻈﺮ ﺧﻠﯿﻞ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎدﮔﺬار ﻋﺮوض ﻋﺮب )در ﮔﺬﺷﺘﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪170‬ق( و ﭘﯿﺮوان او‪ ،‬ﻫﺸﺖ رﮐﻦ اﺻﻠﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ ارﮐﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﻨﺖ‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻣﻔﺎﻋﯿﻠﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻔﺎﻋ‪‬ﻠَﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎﻋﻠﻦ‪ ،‬ﻓﻌﻮﻟﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻠﻦ و ﻣﻔﻌﻮﻻت‪ .‬ﺧﻠﯿﻞ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﻋﺮوﺿﯽ وزن‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﻋﺮب را در ﭘﻨﺞ داﯾﺮه و ﭘﺎﻧﺰده ﺑﺤﺮ ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﺲ از او‬
‫ﺷﺎﮔﺮدش‪ ،‬اﺧﻔﺶ ﻧﺤﻮي )ﺳﺪه ي ﺳﻮم ق(‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﻣﺘﺪارك را ﻧﯿﺰ ﺑﺪان ﻫﺎ‬
‫اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮي در داﯾﺮه ﻫﺎي ﻋﺮوﺿﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ـ داﯾﺮه ي ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ‪ ،‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻃﻮﯾﻞ و ﻣﺪﯾﺪ و ﺑﺴﯿﻂ‪،‬؛‬

‫ـ داﯾﺮه ي دوم ﻣﺆﺗﻠﻔﻪ‪ ،‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي واﻓﺮ و ﮐﺎﻣﻞ؛‬

‫‪ud‬‬

‫ـ داﯾﺮه ي ﺳﻮم ﻣﺠﺘﻠﺒﻪ‪ ،‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻫﺰج و رﺟﺰ و رﻣﻞ؛‬

‫ـ داﯾﺮه ي ﭼﻬﺎرم ﻣﺸﺘﺒﻬﻪ‪ ،‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻣﻨﺴﺮح و ﺧﻔﯿﻒ و ﻣﻀﺎرع و‬

‫‪mo‬‬

‫ﻣﻘﺘﻀﺐ و ﺳﺮﯾﻊ و ﻣﺠﺘﺚ؛‬

‫ـ داﯾﺮه ي ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺘّﻔﻘﻪ‪ ،‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎرب و ﻣﺘﺪارك‪.‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻋﺮوﺿﯿﺎن اﯾﺮاﻧﯽ داﯾﺮه ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺑﺤﺮﻫﺎي وﯾﮋه ي ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي وﯾﮋه و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺮوده‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺪه‪ ،‬وﺿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﮔﺮ اﻓﺎﻋﯿﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺮﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫آﻣﺪه را ﺳﺎﻟﻢ ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ آن ﺑﺤﺮﻫﺎ را ﻣ‪‬ﺰاﺣ‪‬ﻒ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮي‪ ،‬ﻧﺎﻣﯽ دارد و ﻫﺮ رﮐﻨﯽ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻟﻘﺒﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫▪ اﻗﺴﺎم ﺑﺤﺮ ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ (1‬ﻣﺘّﻔﻖ اﻻرﮐﺎن‪:‬‬
‫ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪،‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫‪ ---‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ‪:‬‬

‫ﻫﺰج‪ ،‬رﺟﺰ‪ ،‬رﻣﻞ‪ ،‬واﻓﺮ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎرب‪ ،‬ﻣﺘﺪارك‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻرﮐﺎن‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎ از ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﮑﺮار اﻓﺎﻋﯿﻞ ﻋﺮوﺿﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪،‬‬

‫‪ ---‬داراي ﺑﺤﺮﻫﺎي ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫ﻃﻮﯾﻞ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﻂ‪ ،‬ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺸﺎﮐﻞ‪ ،‬ﻣﻀﺎرع‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﺐ‪ ،‬ﻣﺠﺘ ﺚّ ﺳﺮﯾﻊ‪،‬‬
‫و ﺧﻔﯿﻒ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻌﺮي اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻋﺮب‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺤﺮ ﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﯾﺐ و ﻣﺸﺎﮐﻞ و ﻏﺮﯾﺐ وﯾﮋه ي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ و در ﻋﺮﺑﯽ ﮐﺎرﺑﺮدي‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺎن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺰج و‬
‫رﺟﺰ و رﻣﻞ و ﻣ‪‬ﻨْﺴ‪‬ﺮح و ﻣﻀﺎرع و ﺧﻔﯿﻒ و ﻣ‪‬ﻘْﺘَﻀَﺐ و ﻣ‪ ‬ﺠ‪‬ﺘَﺚ و ﺳﺮﯾﻊ و‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺘﻘﺎرب و ﻣﺘﺪارك‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ وﯾﮋه ي ﺷﻌﺮ ﻋﺮب اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮﯾﻞ و ﻣﺪﯾﺪ و‬
‫ﺑﺴﯿﻂ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻌﺮي و اﺣﺴﺎﺳﯽ دو زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫● آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﺤﺮﻫﺎي ﻋﺮوﺿﯽ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫▪ ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎرب در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﻋﺮوض ﺑﻪ ﺑﺤﺮي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار ﺟﺰء "ﻓﻌﻮﻟﻦ" ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫زﺣﺎﻓﺎت )ﺗﻐﯿﯿﺮات( ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺣﺬف‪:‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ از آﺧﺮ "ﻓﻌﻮﻟﻦ" اﺳﺖ و " ﻓﻌﻮ" را ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺬوف ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2‬ﺛﻠﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ از "ﻓﻌﻮﻟﻦ" ﺗﻨﻬﺎ دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ آن را ﺑﺎ "ﻓﻊ ﻟﻦ" ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ آن اﺛﻠﻢ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫▪ وزن ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ‪:‬‬

‫‪- 1‬ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﺜﻤﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ :‬ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ‬

‫ﺟﻬﺎﻧﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺴﻮﺳﯽ و ﺑﺎزي ‪ /‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺲ ﻧﭙﺎﯾﯽ و ﺑﺎ ﮐﺲ ﻧﺴﺎزي اﺑﻮﻃﯿﺐ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺼﻌﺒﯽ‬
‫دو ﻋﯿﺪﺳﺖ ﻣﺎ را از روي دو ﻣﻌﻨﺎ ‪ /‬ﻫﻢ از روي دﯾﻦ و ﻫﻢ از روي دﻧﯿﺎ اﻟﻤﻌﺠﻢ‬
‫ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻣﮑﻦ ﭼﺮخ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮي را ‪ /‬ﺑﺮون ﮐﻦ ز ﺳﺮ ﺑﺎد ﺧﯿﺮه ﺳﺮي را ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪- 2‬ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺤﺬوف‪ :‬ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻌﻞ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭼﻮ از زﻟﻒ ﺷﺐ ﺑﺎز ﺷﺪ ﺗﺎب ﻫﺎ ‪ /‬ﻓﺮو ﻣﺮد ﻗﻨﺪﯾﻞ ﻣﺤﺮاب ﻫﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن و ﺧﺮد ‪ /‬ﮐﺰﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺮ ﻧﮕﺬرد ﻓﺮدوﺳﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﺑﺮ آﻣﺪ ز ﮐﻮه اﺑﺮ ﻣﺎزﻧﺪران ‪ /‬ﭼﻮ ﻣﺎر ﺷﮑﻨﺠﯽ و ﻣﺎز اﻧﺪر آن ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‬

‫‪- 3‬ﺑﺤﺮ ﻣﺘﻘﺎرب ﻣﺜﻤﻦ اﺛﻠﻢ‪ :‬ﻓﻊ ﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ ﻓﻊ ﻟﻦ ﻓﻌﻮﻟﻦ‬

‫آﯾﯿﻦ ﺗﻘﻮي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ داﻧﯿﻢ ‪ /‬ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻪ ﭼﺎره ﺑﺎ ﺑﺨﺖ ﮔﻤﺮاه ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪nb‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻏﻢ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﺒﺎن ‪ /‬درﻣﺎن ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻏﺮﯾﺒﺎن‬
‫ﻣﺎ درد ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎ ﯾﺎر ﮔﻔﺘﯿﻢ ‪ /‬ﻧﺘﻮان ﻧﻬﻔﺖ درد از ﻃﺒﯿﺒﺎن ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪sia‬‬
‫رﺟﺰ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺿﻄﺮاب و ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﻋﺮوض ﺑﻪ ﺑﺤﺮي‬
‫‪r‬‬ ‫▪ ﺑﺤﺮ رﺟﺰ ‪:‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار رﮐﻦ "ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ" ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪.pe‬‬

‫زﺣﺎﻓﺎت ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ رﺟﺰ‪:‬‬

‫‪ud‬‬

‫‪- 1‬ﻃﯽ ‪:‬‬

‫ﺣﺬف ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ ﭼﻬﺎرم )ف( از رﮐﻦ "ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ" اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺘﻌﻠﻦ‬
‫را ﮐﻪ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ " ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ " ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن " ﻣﻄﻮي " ﻣﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪- 2‬ﺧﺒﻦ‪:‬‬
‫ﺣﺬف ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ دوم )س( از "ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ" اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻔﻌﻠﻦ را ﮐﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ "ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آن " ﻣﺨﺒﻮن" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪mo‬‬

‫‪- 3‬ﺗﺮﻓﯿﻞ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺟﺰء "ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ" اﻓﺰوده ﺷﻮد آن را ﺑﺎ‬

‫‪.ir‬‬
‫"ﻣﺴﺘﻔﻌﻼﺗﻦ" ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ آن "ﻣﺮﻓﻞ" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫● وزن ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ رﺟﺰ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ 1‬ﺑﺤﺮ رﺟﺰ ﻣﺜﻤﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ :‬ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ ﻣﺴﺘﻔﻌﻠﻦ‬
‫ﻣﻦ ﺧﺎك ﭘﺎي آن ﮐﺴﻢ ﮐﻮ ﺧﻮن ﺳﺎﻏﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرد ‪ /‬ﺗﺎ راز دل ﺳﺎﻏﺮ ﭼﺮا ﻫﺮ دم‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻪ ﻟﺐ ﻣﯽ آورد ﺳﻠﻤﺎن ﺳﺎوﺟﯽ‬
‫ﻋﻤﺮﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﻦ در ﻃﻠﺐ ﻫﺮ روز ﮔﺎﻣﯽ ﻣﯽ زﻧﻢ ‪ /‬دﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﺮ زﻣﺎن در‬
‫ﻧﯿﮑﻨﺎﻣﯽ ﻣﯽ زﻧﻢ ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫اي ﻋﺎﺷﻘﺎن اي ﻋﺎﺷﻘﺎن ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﮔﻢ ﮐﺮده ام ‪ /‬زان ﻣﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﻧﺪر‬
‫ﻧﮕﻨﺠﺪ ﺧﻮرده ام ﻣﻮﻟﻮي‬

‫‪ 2‬ﺑﺤﺮ رﺟﺰ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﻄﻮي ﻣﺨﺒﻮن‪ :‬ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ ﻣﻔﺎﻋﻠﻦ‬

‫‪.pe‬‬
‫ﺳﺮو ﭼﻤﺎن ﻣﻦ ﭼﺮا ﻣﯿﻞ ﭼﻤﻦ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ‪ /‬ﻫﻤﺪم ﮔﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﯾﺎد ﺳﻤﻦ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﺗﺎب ﺑﻨﻔﺸﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ ﻃﺮه ي ﻣﺸﮑﺴﺎي ﺗﻮ ‪ /‬ﭘﺮده ي ﻏﻨﭽﻪ ﻣﯽ درد ﺧﻨﺪه ي‬
‫‪ud‬‬

‫دﻟﮕﺸﺎي ﺗﻮ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫اي ﮐﻪ ز دﯾﺪه ﻏﺎﯾﯽ در دل ﻣﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ اي ‪ /‬ﺣﺴﻦ ﺗﻮ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﯾﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫ﭘﺮده ﺑﺴﺘﻪ اي ﺳﻌﺪي‬
‫‪mo‬‬

‫‪ 3‬ﺑﺤﺮ رﺟﺰ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﻄﻮي‪ :‬ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ ﻣﻔﺘﻌﻠﻦ‬

‫ﯾﺎر ﺷﺪم ﯾﺎر ﺷﺪم ﺑﺎ ﻏﻢ ﺗﻮ ﯾﺎر ﺷﺪم ‪ /‬ﺗﺎ ﮐﻪ رﺳﯿﺪم ﺑﺮ ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺰار ﺷﺪم‬
‫‪nji‬‬

‫ﻣﺮده ﺑﺪم زﻧﺪه ﺷﺪم ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺪم ﺧﻨﺪه ﺷﺪم ‪ /‬دوﻟﺖ ﻋﺸﻖ آﻣﺪ و ﻣﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﻨﺪه ﺷﺪم ﻣﻮﻟﻮي‬
‫ﻣﻨﻔﻌﻠﻢ ﺑﺮ ﮐﻪ ﺑﺮم ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﯾﺶ از ﺑﺮ ﺗﻮ ‪ /‬اي ﻗﺪﻣﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﭼﻮن ﺳﺮ‬
‫‪mo‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺮ در ﺗﻮ ﺑﯿﺪل دﻫﻠﻮي‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫● ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ‪:‬‬

‫‪.ir‬‬
‫رﻣﻞ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﻓﺘﻦ ﺣﺼﯿﺮ اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﻋﺮوض ﺑﻪ ﺑﺤﺮي ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از ﺗﮑﺮار ﺟﺰء "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫▪ زﺣﺎﻓﺎت ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ رﻣﻞ‪:‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪- 1‬ﮐﻒ‪:‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﺮف ﻫﻔﺘﻢ ﺳﺎﮐﻦ را "ﮐﻒ" و "ﻓﺎﻋﻼت" را ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺣﺬف "ن" از‬
‫ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪" ،‬ﻣﮑﻔﻮف" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪sia‬‬ ‫‪- 2‬ﺣﺬف‪:‬‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ آﺧﺮ "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" اﺳﺖ ﮐﻪ از آن "ﻓﺎﻋﻼ" ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و آن را ﺑﻪ‬
‫‪r‬‬
‫"ﻓﺎﻋﻠﻦ" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن "ﻣﺤﺬوف" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬

‫‪- 3‬ﺧﺒﻦ ‪:‬‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﺮف ﺳﺎﮐﻦ دوم "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" را "ﺧﺒﻦ" و "ﻓﻌﻼﺗﻦ" را ﮐﻪ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫‪ud‬‬

‫"ﻣﺨﺒﻮن" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪- 4‬ﺧﺒﻦ و ﮐﻒ‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم دو زﺣﺎف ﺧﺒﻦ و ﮐﻒ از ﺟﺰء ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ "ﻓﻌﻼت" ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫آن "ﻣﺨﺒﻮن ﻣﮑﻔﻮف" ﯾﺎ "ﻣﺸﮑﻮل" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪- 5‬ﺧﺒﻦ و ﺣﺬف‪:‬‬

‫‪nji‬‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم دو زﺣﺎف ﺧﺒﻦ و ﺣﺬف از ﺟﺰء "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" "ﻓﻌﻼ" ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ آن‬
‫را ﺑﻪ"ﻓﻌﻠﻦ" ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ آن "ﻣﺨﺒﻮن ﻣﺤﺬوف " ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪- 6‬ﺻﻠﻢ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﮔﺮ از "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" ﺗﻨﻬﺎ دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺎ "ﻓﻊ ﻟﻦ" ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺑﻪ آن "اﺻﻠﻢ" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪- 7‬ﻃﻤﺲ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫اﮔﺮ از ﺟﺰء "ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ" ﺗﻨﻬﺎ دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ ،‬آن را ﺑﺎ " دﻓﻊ" ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫دﻫﻨﺪﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ آن "ﻣﻄﻤﻮس" ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫● وزن ﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﺤﺮ رﻣﻞ‬

‫‪ 1‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي دوﺳﺖ دارد ﺟﺎن و دل ﺑﺮ وي ﮔﻤﺎرد ‪ /‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﻣﺤﺮاﺑﺶ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﯽ‬
‫ﺳﺮ زﺧﻠﻮت ﺑﺮ ﻧﯿﺎرد ﺳﻌﺪي‬
‫روزﮔﺎر و ﻫﺮ ﭼﻪ در وي ﻫﺴﺖ ﺑﺲ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ ‪ /‬اي ﺷﺐ ﻫﺠﺮان ﺗﻮ ﭘﻨﺪارم‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺮون از روزﮔﺎري وﺻﺎل ﺷﯿﺮازي‬
‫‪.pe‬‬

‫‪ 2‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺤﺬوف‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ‬

‫ﯾﺎد ﻣﯽ داري ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺟﻨﮓ در ﺳﺮ داﺷﺘﯽ ‪ /‬راي راي ﺗﺴﺖ ﺧﻮاﻫﯽ ﺟﻨﮓ و‬
‫‪ud‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯽ آﺷﺘﯽ ﺳﻌﺪي‬

‫اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻐﺎن از ﺟﻮر ﭼﺮخ ﭼﻨﺒﺮي ‪ /‬وز ﻧﻔﺎق ﺗﯿﺮ و ﻗﺼﺪ ﻣﺎه و ﮐﯿﺪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮي اﻧﻮري‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺎﻏﺒﺎن ﮔﺮ ﭘﻨﺞ روزي ﺻﺤﺒﺖ ﮔﻞ ﺑﺎﯾﺪش ‪ /‬ﺑﺮ ﺟﻔﺎي ﺧﺎر ﻫﺠﺮان ﺻﺒﺮ ﺑﻠﺒﻞ‬
‫ﺑﺎﯾﺪش ﺣﺎﻓﻆ‬
‫‪nji‬‬

‫‪ 3‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺴﺪس ﻣﺤﺬوف‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﺎﻋﻠﻦ‬

‫ﻋﺸﻖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﺰ ﭘﯽ رﻧﮕﯽ ﺑﻮد ‪ /‬ﻋﺸﻖ ﻧﺒﻮد ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﻨﮕﯽ ﺑﻮد ﻣﻮﻟﻮي‬
‫ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﺎو دور ﻣﺎﻧﺪ از اﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ ‪ /‬ﺑﺎز ﺟﻮﯾﺪ روزﮔﺎر وﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻮﻟﻮي‬
‫‪mo‬‬

‫‪ 4‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒﻮن ﻣﺤﺬوف ‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻠﻦ‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺗﺎﺧﺒﺮ دارم ازو ﺑﯽ ﺧﺒﺮ از ﺧﻮﯾﺸﺘﻨﻢ ‪ /‬ﺑﺎ وﺟﻮدش ز ﻣﻦ آواز ﻧﯿﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻢ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺳﻌﺪي‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻦ ﺑﺮ ﻟﺐ ﺟﻮي و ﮔﺬر ﻋﻤﺮ ﺑﺒﯿﻦ ‪ /‬وﯾﻦ اﺷﺎرت ز ﺟﻬﺎن ﮔﺬران ﻣﺎ را ﺑﺲ‬

‫‪log‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﮔﺮ ﻣﺮا ﺧﺎر زﻧﺪ آن ﮔﻞ ﺧﻨﺪان ﺑﮑﺸﻢ ‪ /‬ور ﻟﺒﺶ ﺟﻮر ﮐﻨﺪ از ﺑﻦ دﻧﺪان ﺑﮑﺸﻢ‬
‫ﻣﻮﻟﻮي‬

‫‪nb‬‬
‫‪ 5‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺴﺪس ﻣﺨﺒﻮن ﻣﺤﺬوف‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻠﻦ‬
‫ﺑﯽ رﺧﺖ ﭼﻮن ﺑﻪ ﭼﻤﻦ راه ﮐﻨﻢ ‪ /‬ﺳﻮي ﮔﻞ ﺑﻨﮕﺮم و آه ﮐﻨﻢ ﺟﺎﻣﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﻋﻠﯽ آن ﺷﯿﺮ ﺧﺪا ﺷﺎه ﻋﺮب ‪ /‬اﻟﻔﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎ آن دل ﺷﺐ ﺷﻬﺮﯾﺎر‬
‫روي ﺑﻨﻤﺎي ﮐﻪ دﯾﻮاﻧﻪ ﺷﺪم ‪ /‬رﺣﻤﺘﯽ ﮐﺰ ﻏﻤﺖ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﺪم ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‬
‫‪r‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ 6‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒﻮن‪ :‬ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ‬
‫ﻣﻠﮑﺎ ذﮐﺮ ﺗﻮ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻮ ﭘﺎﮐﯽ و ﺧﺪاﯾﯽ ‪ /‬ﻧﺮوم ﺟﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ره ﮐﻪ ﺗﻮام‬
‫راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺳﻨﺎﯾﯽ‬
‫‪ud‬‬

‫‪ 7‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒﻮن ﻣﻄﻤﻮس‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻊ‬

‫ﮐﺎر و ﮐﺮدار ﺗﻮ اي ﮔﻨﺒﺪ زﻧﮕﺎري ‪ /‬ﻧﻪ ﻫﻤﯽ ﺑﯿﻨﻢ ﺟﺰ ﻣﮑﺮ و ﺳﺘﻤﮑﺎري ﻧﺎﺻﺮ‬
‫ﺧﺴﺮو‬
‫‪mo‬‬

‫ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﺑﺮ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﻤﮕﺎﻧﻢ ‪ /‬ﭼﻮن و از ﺑﻬﺮ ﭼﻪ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻢ‬

‫ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‬
‫‪nji‬‬

‫‪ 8‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒﻮن اﺻﻠﻢ‪ :‬ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻊ ﻟﻦ‬

‫از ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﯽ ﭘﺮدازم ‪ /‬ﻫﻤﭽﻮ ﭘﺮواﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺳﻮزم و در‬
‫ﭘﺮوازم ﺳﻌﺪي‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ 9‬ﺑﺤﺮ رﻣﻞ ﻣﺜﻤﻦ ﻣﺨﺒﻮن ﻣﮑﻔﻮف)ﻣﮑﺸﻮف(‪ :‬ﻓﻌﻼت ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼت‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺎﻋﻼﺗﻦ‬
‫اﮔﺮم ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯽ و ﮔﺮم ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﯽ ‪ /‬ﺳﺮ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺑﻨﻬﻢ ﮐﻪ‬

‫‪log‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﻌﺪي‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﺐ در اﯾﻦ اﻣﯿﺪم ﮐﻪ ﻧﺴﯿﻢ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﯽ ‪ /‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎم آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻨﻮازد آﺷﻨﺎ‬
‫را ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪nb‬‬
‫● وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫وزن ﺷﻌﺮ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻦ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ي ﮐﻤﯿﺖ ﺻﺪاﻫﺎي ادا ﺷﺪه ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ در ﺳﺪه ي دوم ﻫﺠﺮي ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫‪r‬‬
‫ﻗﻮاﻋﺪي وﺿﻊ ﮐﺮد و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي آن را "ﻋﺮوض" ﻧﺎﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮل‬
‫‪.pe‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻨﺎي وزن ﺷﻌﺮش ﺑﺎ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﻮاﻋﺪ را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻻزم‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در اﺻﻮل آن ﺗﻐﯿﯿﺮي ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺮوض دو ﻋﯿﺐ دارد‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ آن ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه و آﻣﻮﺧﺘﻨﺶ دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫دﯾﮕﺮ آن ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻬﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﻮار ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮض‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻦ از روي آن ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ وزن و راﺑﻄﻪ و ﻧﺴﺒﺖ وزن‬
‫ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯽ ﺑﺮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﻣﺎ ﺑﺮاي آﺷﻨﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻣﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺻﻮل و روش دﯾﮕﺮي‬
‫‪nji‬‬

‫ﺑﻬﺮه ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر در آﻏﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫● ﺣﺮف‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ي ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر را ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ را " ﺣﺮف" ﻣﯽ‬

‫‪log‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺣﺮف ﻫﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺻﺪا ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﺻﺎﻣﺖ )ﺑﯽ ﺻﺪا( و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻣﺼﻮت )ﺻﺪادار(‬

‫▪ ﺣﺮف ﻫﺎي ﺑﯽ ﺻﺪا )‪:(consonant‬‬

‫‪sia‬‬
‫آن ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن راه ﻧﻔﺲ در ﯾﮑﯽ از ﺳﻪ ﻋﻀﻮ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫)ﺣﻠﻖ‪ ،‬دﻫﺎن‪ ،‬ﻟﺐ( و ﺑﺎز ﺷﺪن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ آن ﯾﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻨﮓ ﺷﺪن ﮔﺬرﮔﺎه ﻧﻔﺲ در‬
‫‪r‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻋﻀﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ آوازي ﭼﻮن ﺑﺎﻧﮓ ﺗﺮﮐﯿﺪن ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي " ب"‬
‫‪.pe‬‬
‫‪" ،‬پ" ‪ " ،‬گ" و "ﻫﻤﺰه" در ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ دوم آواز ﺳﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽ زﺳﺪ و آن ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺎﯾﯿﺪه ﺷﺪن ﻫﻮا‬
‫ﺑﻪ ﮐﻨﺎره ﻫﺎي ﮔﺬرﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮓ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي "ف"‪" ،‬و"‪،‬‬
‫‪ud‬‬

‫"س"‪" ،‬ز" و "خ" و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻫﺎ در ﮔﻔﺘﺎر ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬

‫▪ ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار )‪:(vowel‬‬

‫‪mo‬‬

‫آن ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اداي آن ﻫﺎ ﮔﺬرﮔﺎه ﻧﻔﺲ ﺑﺴﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﻨﮓ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﮔﺸﺎده ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻮا از ﻣﯿﺎن اﻋﻀﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ آزادي ﻣﯽ‬
‫ﮔﺬزد‪.‬‬
‫‪nji‬‬

‫در ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﺮف ﻫﺎي ﺻﺪادار را "ﺣﺮﮐﺖ" ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﻫﺎ را در ﺷﻤﺎر ﺣﺮوف ﻧﻤﯽ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ در ﺑﺎﻻ‬
‫ﯾﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﺮوف ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ )ﻓﺘﺤﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺮه‪ ،‬ﺿﻤﻪ(‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﺣﺮوف ﺻﺪادار را " ﺣﺮوف ﻣﺪ" ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ و آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎي‬

‫‪.ir‬‬
‫ا □ و □ ي ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪log‬‬
‫▪ ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪nb‬‬
‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺶ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺳﺎده و دو ﺣﺮف ﺻﺪادار ﻣﺮﮐﺐ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺣﺮف از ﺷﺶ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺳﺎده‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه و ﺳﻪ ﺣﺮف دﯾﮕﺮ آن ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﺳﺎده ي ﮐﻮﺗﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻓﺘﺤﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺮه و ﺿﻤﻪ‬
‫ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﺳﺎده ي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آ )‪ ،(A‬اي )‪ ،(I‬او )‪(U‬‬
‫▪ دو ﺣﺮف ﺻﺪادار ﻣﺮﮐﺐ ﻫﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫ﺣﺮف ﺻﺪاداري ﮐﻪ در ﮐﻠﻤﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮ و دو )اﻣﺮ از دوﯾﺪن( وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺣﺮف ﺻﺪاداري ﮐﻪ در ﮐﻠﻤﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯽ )ﺷﺮاب( و ري )ﺷﻬﺮي اﺳﺖ(‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫● ﻫﺠﺎ )‪(Syllabe‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺰﯾﯽ ﮐﻪ از ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر‬
‫‪mo‬‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان آورد "ﺣﺮف" اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺮف واﺣﺪ ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﺣﺮف ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ادا ﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﻫﺎ را ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ادا ﮐﺮد‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ و از ﯾﮏ ﺣﺮف ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻔﻆ ﻣﻌﻨﯽ دار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫واﺣﺪ ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﻫﺠﺎ اﺳﺖ و آن ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭼﻨﺪ ﺣﺮف اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫دم زدن‪ ،‬ﺑﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﺑﺪون ﻗﻄﻊ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ از ﻧﻈﺮ اﺟﺰاي آن ﺑﻪ "ﺣﺮف" ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ اﺟﺰاء ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺣﺮف ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺣﺮف دﯾﮕﺮي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮد و از آن ﯾﮏ ﻫﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺠﺎ ﮐﻪ واﺣﺪ ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﭼﻨﺪ ﺣﺮف ﺗﺮﮐﯿﺐ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﯾﮑﯽ از آن ﻫﺎ ﺻﺪادار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺠﺎ ﮔﺎه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎ‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫ﻣﻮ‪ ،‬ﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ و دل‪ .‬وﻟﯽ ﮐﻠﻤﻪ اﻏﻠﺐ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻨﺪ ﻫﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺪا‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﻋﺪد و ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫ﻫﺠﺎ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺘﺪاد زﻣﺎﻧﯽ آن ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه و‬

‫‪nb‬‬
‫ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪا ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺳﺎده ي ﮐﻮﺗﺎه‬
‫)ﻓﺘﺤﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺮه‪ ،‬ﺿﻤﻪ( درﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ ) از " ك" و ﮐﺴﺮه( و ﻫﺠﺎي‬

‫‪sia‬‬
‫اول ﮐﻠﻤﻪ ي ﻗﻠﻢ ) از "ق" و ﻓﺘﺤﻪ(‬

‫ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺧﻮد ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﻫﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﺧﺮف ﺑﯽ ﺻﺪا ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار ﺑﻠﻨﺪ درﺳﺖ ﻣﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪" :‬ﻣﺎ"‪" ،‬ﺑﯽ" و "او"‬
‫ﻫﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺗﺮﮐﯿﺐ دو ﺣﺮف ﺑﯽ ﺻﺪا ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﺮف ﺻﺪادار در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ درﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪" :‬ﺗﻦ"‪" ،‬ﺑ‪‬ﺰ" و "ﮐﺶ" ﮐﻪ دو ﺣﺮف اول و‬
‫‪ud‬‬

‫ﺳﻮم در آن ﻫﺎ ﺑﯽ ﺻﺪا و ﺣﺮف وﺳﻂ ﺻﺪادار )ﺣﺮﮐﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫● ﺗﺠﺰﯾﻪ ي ﮐﻠﻤﻪ ) ﺗﻘﻄﯿﻊ(‬

‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬داراي ﯾﮏ ﻫﺠﺎ ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ﭼﻨﺪ ﻫﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﺻﯽ ادا ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻠﻤﻪ را از ﻧﻈﺮ ﺷﻨﯿﺪن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ي "ﻣﻦ" ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻫﺠﺎ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﮐﺮدﯾﻢ ﻫﺠﺎي‬

‫ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ي "ﻣﺎدر" ﺷﺎﻣﻞ دو ﻫﺠﺎ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ "ﻣﺎ" و دﯾﮕﺮ " در" ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻫﺠﺎي‬
‫ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ي "ﺑﻨﻔﺸﻪ" از ﺳﻪ ﻫﺠﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ " ب‪ ) "‬ب و ﺣﺮﮐﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺘﺤﻪ( ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬دوم "ﻧَﻒ" ﮐﻪ ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ و ﺳﻮم "ش ِ" ) ش و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺴﺮه( ﮐﻪ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪log‬‬
‫● ﻧﺸﺎﺗﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮاي ﻫﺠﺎﻫﺎ‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﻘﻂ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻫﺠﺎﻫﺎ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ﻗﺮار ﺑﺪﻫﯿﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه = ں‬

‫ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ = □‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺎي زﯾﺮ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪:‬‬
‫ﻣﻦ = □‬
‫ﻣﺎدر = □ □‬
‫‪ud‬‬

‫ﺑﻨﻔﺸﻪ = ں □ ں‬

‫● وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪mo‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻠﻤﻪ ﻫﺎي ﻋﺒﺎرﺗﯽ را آن ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و‬

‫ﺑﻠﻨﺪ آن ﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻈ ﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎص و ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﭘﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺷﻨﻮﻧﺪه ي ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن از ﺷﻨﯿﺪن آن ﻋﺒﺎرت وزﻧﯽ ادراك ﻣﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﯽ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﺮق ﻣﻮزون و ﻧﺎﻣﻮزون در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺒﺎرت ﻣﻮزون‬
‫ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻋﺒﺎرت‬
‫‪mo‬‬

‫ﻧﺎﻣﻮزون و ﺳﺎده اﯾﻦ ﻧﻈﻢ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﻣﻮزون )ﻣﻨﻈﻮم( و ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﻧﺎﻣﻮزون )ﻣﻨﺜﻮر( را‬

‫‪.ir‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ) ﺗﻘﻄﯿﻊ ( ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آن ﻫﺎ را ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﻮع ﻫﺮ ﻫﺠﺎ ) ﮐﻮﺗﺎه ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪ ( را ﺑﺎ‬

‫‪log‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺮارداد ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ‪ :‬در اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺻﻮرت ﺷﻨﻔﺘﻨﯽ ﮐﻠﻤﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻨﯽ آن ﻫﺎ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻣﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‬

‫‪nb‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽ آﯾﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮف " ه " در ﮐﻠﻤﻪ ي " ﮐﻪ " و ﺣﺮف " و " در ﮐﻠﻤﻪ ي‬
‫" ﺧﻮاه " ( و ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺣﺮف ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫در ﺗﻘﻄﯿﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ ) ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮف ﻣﺸﺪد ﮐﻪ دو ﺣﺮف ﺷﻤﺮده ﻣﯽ‬

‫‪sia‬‬
‫ﺷﻮد و ﺣﺮف ﺻﺪادار " آ " در ﮐﻠﻤﻪ ي " اﷲ " (‬

‫و اﮐﻨﻮن ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻣﻮزون )ﻣﻨﻈﻮم(‪:‬‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺎ ﭼﻪ ﺑﺪ ﻣﻬﺮ و ﺑﺪ ﺧﻮ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ي آن ﺑﻪ ﻫﺠﺎ ﻫﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ي ﮐﯽ از ش ع را ﭘﯽ ش ا ﻣﯽ ر دز دان رﻓﺖ‬
‫‪ud‬‬

‫و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺮاردادي )ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه = ں و ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ = □ (‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫ں □□ں □ □ں □ □ں □ □‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﻣﯿﺎن ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻈﻤﯽ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫در ﭘﯽ ﯾﮏ ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه دو ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﮔﻮش ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻧﯿﺰ وزﻧﯽ ادراك ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫‪nji‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ي ﻫﻤﺎن ﻧﻈﻢ ﻣﯿﺎن ﺻﻮت ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺠﺎﻫﺎي آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻧﺎﻣﻮزون )ﻣﻨﺜﻮز(‪:‬‬

‫‪mo‬‬

‫اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را از ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪي ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺷﻌﺮا ﭘﯿﺶ اﻣﯿﺮ دزدان رﻓﺖ‬

‫‪.ir‬‬
‫ﮐﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ي آن ﺑﻪ ﻫﺠﺎ ﻫﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ي ﮐﯽ از ش ع را ﭘﯽ ش ا ﻣﯽ ر دز دان رﻓﺖ‬

‫‪log‬‬
‫و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺠﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺮاردادي )ﻫﺠﺎي ﮐﻮﺗﺎه = ں و ﻫﺠﺎي ﺑﻠﻨﺪ = □ (‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ں □□ں ں □ □ںں □ں □□ □‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻈﻢ و‬

‫‪nb‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ از ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت وزﻧﯽ ﻫﻢ ادراك ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺜﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪:‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪:‬‬

‫‪.pe‬‬
‫‪www.aftabir.com‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻧﮋاد ﻫﺎﺷﻤﯽ‬
‫‪ 1‬دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺎس ﻣﺎﻫﯿﺎر‪" :‬ﻋﺮوض ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﯿﻮه اي ﻧﻮ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻋﺮوض و‬
‫‪ud‬‬

‫ﻗﺎﻓﯿﻪ"‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮه‪،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎب ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺳﺎل ‪1378‬‬

‫‪ 2‬دﮐﺘﺮ ﺟﻠﯿﻞ ﻣﺴﮕﺮﻧﮋاد‪" :‬ﻣﺨﺘﺼﺮي در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻢ ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﻪ"‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺎل ‪1370‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ 3‬دﮐﺘﺮ ﮐﺎﻣﻞ اﺣﻤﺪ ﻧﮋاد‪ " :‬ﺟﺰوه ي درس ﻋﺮوض" اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ‪1368‬‬
‫‪ 4‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﯿﻦ‪":‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ" اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ ي اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺎل ‪1376‬‬

‫‪ 5‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ دﻫﺨﺪا‪" :‬ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ" اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫‪ 6‬دﮐﺘﺮﺟﻠﯿﻞ ﺗﺠﻠﯿﻞ‪" :‬ﻋﺮوض" اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺸﺮ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺳﺎل‬
‫‪mo‬‬

‫‪1368‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ 7‬دﮐﺘﺮ اﺑﻮﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﯽ‪" :‬در ﺑﺎره ي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي وزن ﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳ ﯽ"‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ داﻧﺶ‪ ،‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪1359‬‬
‫‪ 8‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪" :‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺷﻌﺮ" اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫‪log‬‬
‫ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﺎل ‪.1370‬‬

‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﯾﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺟﻼلاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ‪ .‬ﻓﻨﻮن ﺑﻼﻏﺖ و ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ او‪‬ل )ﺻﻨﺎﯾﻊ‬

‫‪nb‬‬
‫ﻟﻔﻈﯽ ﺑﺪﯾﻊ و اﻗﺴﺎم ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ(‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮ‪‬م‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1364 ،‬‬
‫‪ - 2‬اﺣﻤﺪي ﮔﯿﻮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬و دﯾﮕﺮان‪ .‬زﺑﺎن و ﻧﮕﺎرش ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دﻫﻢ‪،‬‬

‫‪sia‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ )ﺳﻤﺖ(‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن‬
‫‪1374‬‬
‫‪ - 3‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‬
‫‪r‬‬
‫‪ - 4‬ﺣﺴﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﯿﻤﺎ )ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ در اوزان و ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺷﻌﺮيِ ﻧﯿﻤﺎﯾﻮﺷﯿﺞ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎب زﻣﺎن‪1371 ،‬‬
‫‪ - 5‬ﺣﺴﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮥ "اﺧﺘﻼﻓﺎت آواﯾﯽ و ﻋﺮوﺿﯽ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ"‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ‬
‫ﮐﯿﺎن‪ ،‬ﻓﺮوردﯾﻦ و اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1372‬ﺻﺺ ‪56- 52‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺸﯿﮥ ﻓﺼﻞ‬
‫‪ud‬‬

‫ﺷﺸﻢ ﮐﺘﺎﺑﯽ از ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮزاد ﺑﻪﻧﺎم‪:‬‬

‫‪Persian Poetic Metres (A Synthetic Study, with 94 Tables), by Mas'ud‬‬
‫‪; Chapter Six: 'Phonetic and Prosodic Variations', 1967Farzaad, Leiden,‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪;81- 75pp.‬‬
‫‪ - 6‬ﺣﺴﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮥ "ﺳﮑﺘﻪ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ"‪ ،‬ﻣﺠﻠﮥ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬
‫‪ ،1378‬ﺻﺺ ‪109- 102‬‬
‫‪ - 7‬ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰ‪ ،‬ﮐﺘﺎب وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪،‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪1345‬‬
‫‪ - 8‬ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮥ "اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﺎﻋﺮي"‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪٓ ﺟ‪‬ﻨﮓ اﺻﻔﻬﺎن‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1352‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 9‬وﺣﯿﺪﯾﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎر‪ ،‬ﺗﻘﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب وزن و ﻗﺎﻓﯿﮥ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ‬

‫‪.ir‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪1367 ،‬؛‬
‫‪Thiesen, Finn, A Manual of Classical Persian Prosody (with chapters - 10‬‬

‫‪log‬‬
‫‪on Urdu, Karakhanidic, and Ottoman prosody), Belgium, Wiesbaden,‬‬
‫‪1982‬‬
‫‪ - 11‬ﺑﯿﺎن در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻬﺮوز ﺛﺮوﺗﯿﺎن‬
‫‪ - 12‬راﻫﻨﻤﺎي اﻣﻮزش زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ ذواﻟﻔﻘﺎري و ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻼم‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 13‬اﻧﻮري‪ ،‬ﺣﺴﻦ و اﺣﻤﺪي ﮔﯿﻮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ .‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ .2‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ .‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ .‬ﺳﺎل ‪.1370‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 14‬ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﯿﺮوس ﺷﻤﯿﺴﺎ‬
‫‪Aarts B. (2001), English Syntax and Argumentation, Hampshire: - 15‬‬
‫‪Palgrave‬‬
‫‪r‬‬
‫‪- 16‬ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪» ،‬روانﺷﻨﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ )در ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ‬
‫‪.pe‬‬
‫ﺗﺨﻠﺺﻫﺎ(«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪٔ ﺑﺨﺎرا ﺷﻤﺎرهٔ ‪32‬‬
‫‪ - 17‬آراﯾﻪﻫﺎي ادﺑﯽ)ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎن و ﺑﺪﯾﻊ(‪(ISBN 964-05-0036-4) .‬‬
‫‪- 18‬ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ)ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ(‪ .‬داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ .‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪) ISBN 964-303-045-8 ،1383 ،‬ﺟﻠﺪ اول(‪.‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 19‬ﮐﺘﺎب درﺳﯽ »زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ« ﺳﺎل »اول دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن« اﯾﺮان ‪ -‬ﻣﺮﮐﺰ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ‬
‫ﮐﺘﺐ درﺳﯽ‬
‫‪mo‬‬

‫‪/http://www.hawzah.net - 20‬‬
‫‪ - 21‬درسﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻣﻨﺸﯽزاده در درس ﺳﺎﺧﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬
‫‪ - 22‬درس دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ :1‬ﻣﻮﻟﻒ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ اﻧﻮري‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 23‬درﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻮرج‪ .‬ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪٔ ﻣﻨﺼﻮره اﺗﺤﺎدﯾﻪ و ﻓﺮﺣﻨﺎز‬

‫اﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ ﺣﺴﯿﻨﮏﻟﻮ‪ .‬ﭼﺎپ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ 1381 ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺷﺎﺑﮏ‪. 964-6082-17-3 :‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 24‬ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﯿﺢاﷲ‪ .‬ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﯾﯽ در اﯾﺮان‪ .‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات‬

‫‪.ir‬‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ 1352 ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪.‬‬
‫‪ - 25‬ﻟﯿﻨﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻮرﺑﺮت‪ .‬ﺗﺎرخ ﻫﻨﺮ ﻣﺪرن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪٔ راﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ‬

‫‪log‬‬
‫ﻧﯽ‪.1382 ،‬‬
‫‪ - 26‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﺮق ﺷﻤﺎره ‪857‬‬
‫‪ - 27‬ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ‪ .‬ﺳﺒﮏ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1337 ،‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 28‬ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻄﻮر ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1334،‬‬
‫‪ - 29‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻄﻠﺢ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ .‬ﮔﻠﺴﺘﺎن‪1384 ،‬‬
‫‪ - 30‬ﻃﻼ در ﻣﺲ‪ ،‬رﺿﺎ ﺑﺮاﻫﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات زرﯾﺎب‪ ،1380 ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 31‬ﺣﺴﻦ ﻟﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﮐﺎووس‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﻮآوري در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﺛﺎﻟﺚ ‪ISBN 964-380-096-2،1386‬‬
‫‪ - 32‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺷﻌﺮ ﻧﻮ‪ ،‬ﺷﻤﺲ ﻟﻨﮕﺮودي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫‪r‬‬
‫‪ - 33‬ﺣﻤﯿﺪ زرﯾﻦ ﮐﻮب‪ ،‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺷﻌﺮ ﻧﻮ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 34‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ادﺑﯽ ﻧﯿﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر ﺛﺮوت‬
‫‪ - 35‬ﻃﻠﯿﻌﻪ ﺗﺠﺪد در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﮐﺮﯾﻤﯽ ﺣﮑﺎك‬
‫‪ - 36‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﯾﺎﺣﻘﯽ ‪ » ،‬ﻧﯿﻤﺎ و ﻧﻈﺎﻣﯽ «‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﭘﺎژ ‪ )4‬ﻣﺸﻬﺪ ‪(1370‬‬
‫‪ud‬‬

‫ﻮﻣﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﻘﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ از‬

‫ٔ‬ ‫‪ - 37‬ﺗﯽ ‪ .‬اس ‪ .‬اﻟﯿﻮت‪ ،‬ﻣﻨﻈ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺷﻬﺒﺎز‬
‫‪ - 38‬درﺑﺎره ﺳﺒﮏﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ دﮐﺘﺮ رﻋﺪي‬
‫‪mo‬‬

‫آذرﺧﺸﯽ‬
‫‪ - 39‬ﮐﺘﺎب ﮔﯿﻼن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻮﮔﺮاي ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﮐﺎر ﮔﺮوﻫﯽ‬
‫ﺑﻪﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺻﻼح ﻋﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 40‬ﮔﺰﯾﻨﮥ ﺷﻌﺮ ﮔﯿﻼن‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل و ﺷﻌﺮﻫﺎي ‪ 54‬ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻮﭘﺮداز ﮔﯿﻼن‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ‬
‫ﭘﻨﺠﻪاي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮوارﯾﺪ‬
‫‪ - 41‬ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ » .‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺣﺮف ع«‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ‪ .‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫‪mo‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1363 ،‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 42‬ﮐﺎﺑﻠﯽ‪ ،‬اﯾﺮج‪» .‬ﻋﺮوض«‪ .‬وزن ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻋﺮوض‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﻪ‪،1376 ،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫‪x‬ـ‪055‬ـ‪416‬ـ ‪.ISBN 964‬‬
‫‪ - 43‬ﺟﻤﻼت ﻣﺮﮐﺐ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﮐﺮد ﭘﯿﺮو ﺗﻌﯿﯿﻨﯽ در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪1352‬‬
‫‪ - 44‬ﮐﺰازي‪ ،‬ﻣﯿﺮﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﭘﺎرﺳﯽ ‪ :3‬ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﺎد‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪1373 ،‬خ‪.‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 45‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﺎرﺑﺮدي اوزان ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺪر‪‬ﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ‪:‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ )ﺳﻤﺖ(‪.1384 ،‬‬
‫‪ - 46‬ﮐﻠﯿﺎت ﻣﺼﻮر ﻋﺸﻘﯽ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺳﻠﯿﻤﯽ‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ 1331‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬
‫‪http://www.toyomasu.com/haiku - 47‬‬
‫‪ - 48‬ﺗﺤﻠﯿﻞ وزن ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﻃﺒﯿﺐزاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺎﻧﺘﺸﺎرات‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ‪.1382 ،‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪» - 49‬وزن و ﻗﺎﻓﯿﮥ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬ﺗﻘﯽ وﺣﯿﺪﯾﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ‪.1367‬‬
‫‪ - 50‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺮوس ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮدوس‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 51‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺮوﺿﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮوس ﺷﻤﯿﺴﺎ‬

‫‪http://roshd.ir - 52‬‬
‫‪ - 53‬ﺳﻤﯿﻪ ﺷﯿﺦزاده )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﺒﮏ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ‪(farsicity.ir-‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 54‬ﺳﺎﯾﺖ ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮ ﻣﺠﺎزي زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ‪http://farsicity.ir‬‬

‫‪ - 55‬اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬ﻣﻬﺪي؛ »ﻧﯿﻤﺎ ﻣﺮدي ﺑﻮد ﻣﺮدﺳﺘﺎن«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ‪-‬ي اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻫﻨﺮ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره‪-‬ي ‪ ،90‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ 1339‬ش‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺒﺎ ﺗﺎ ﻧﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ص ‪.19‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 56‬ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ؛ ادوار ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺗﺎ ﺳﻘﻮط‬

‫ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪1380 ،‬‬
‫‪ - 57‬آرﯾﻦﭘﻮر‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ؛ از ﺻﺒﺎ ﺗﺎ ﻧﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬زو‪‬ار‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‪ ،1379 ،‬ﺟﻠﺪ اول‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 58‬ﺧﺎﺗﻤﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ؛ ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﻧﺜﺮ و ﻧﻈﻢ دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ادﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎ‪،‬‬

‫‪.ir‬‬
‫ﭼﺎپ اول‪1374 ،‬‬
‫‪ - 59‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ؛ ﺳﺒﮏ‪ -‬ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬دوره‪-‬ي ﺳﻪ ﺟﻠﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪1337 ،‬‬

‫‪log‬‬
‫‪ - 60‬ﻣﯿﺮﺻﺎدﻗﯽ)ذواﻟﻘﺪر(‪ ،‬ﻣﯿﻤﻨﺖ؛ واژه‪-‬ﻧﺎﻣﻪ‪-‬ي ﻫﻨﺮ ﺷﺎﻋﺮي‪ ،‬ﺗ ﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻬﻨﺎز‪،‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪ - 61‬داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬زﯾﺮ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﮐﺎﻇﻢ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي؛ ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫‪nb‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪1381،‬‬
‫‪ - 62‬اﻋﻈﻢ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺠﻮ ‪(farsicity.ir-‬‬
‫‪ - 63‬ﻧﯿﮑﻮﺑﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ؛ ﻫﺠﻮ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪1380 ،‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 64‬ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ؛ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﻃﻨﺰ و ﺷﻮخ ﻃﺒﻌﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﯿﮏ‪،‬‬
‫‪1364‬‬
‫‪ - 65‬ﯾﺮﺻﺎدﻗﯽ‪ ،‬ﻣﯿﻤﻨﺖ؛ واژه‪-‬ﻧﺎﻣﻪ‪ -‬ي ﻫﻨﺮ ﺷﺎﻋﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻣﻬﻨﺎز‪1373 ،‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ - 66‬ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﯿﺢاﷲ؛ ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،1369 ،‬ﭼﺎپ اول‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ - 67‬اﻧﻮﺷﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ؛ داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ‪-‬ي ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ و‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات‪ ،‬ﭼﺎپ اول‬
‫‪ - 68‬ﮐﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰاﷲ؛ ﭼﺸﻢ‪-‬اﻧﺪاز ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﺠﻮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻣﺆﻟﻒ‪1366 ،‬‬
‫‪ud‬‬

‫‪ - 69‬ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ؛ ﻣﻔﻠﺲ ﮐﯿﻤﯿﺎ ﻓﺮوش‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ‪1374 ،‬‬

‫‪ - 70‬ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ؛ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻋﺒﯿﺪ زاﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬زوار‪1384 ،‬‬
‫‪ - 71‬زاﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪ؛ رﺳﺎﻟﻪ‪-‬ي دﻟﮕﺸﺎ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻋﻠﯽ‪-‬اﺻﻐﺮ ﺣﻠﺒﯽ‪،‬‬
‫‪mo‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﺳﺎﻃﯿﺮ‪1383 ،‬‬

‫‪ - 72‬رﯾﺤﺎﻧﻪ رﺿﻮاﻧﯽ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻟﻐﺰ )ﭼﯿﺴﺘﺎن( ‪(farsicity.ir-‬‬
‫‪ - 73‬ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺮوس؛ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺗﺎزه ﺑﻪ‪-‬ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﯿﺘﺮا‪1383 ،‬‬
‫‪nji‬‬

‫‪ - 74‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎرﭘﻮر‪ ،‬ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ؛ ﻋﺮوﺳﺎن ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮدوس‪1383 ،‬‬

‫‪ - 75‬ﮐﺎﺷﻔﯽ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﮐﻤﺎل‪-‬اﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻦ؛ ﺑﺪاﯾﻊ‪-‬اﻻﻓﮑﺎر ﻓﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ‪-‬اﻻﺷﻌﺎر‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬اول‪1369 ،‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪ - 76‬ﺣﯿﺪرﯾﺎن‪ ،‬م؛ ﭼﯿﺴﺘﺎن‪-‬ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻧﺪ‪1372 ،‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ - 77‬ﻫﺪاﯾﺖ ‪ ،‬رﺿﺎ‪-‬ﻗﻠﯽ‪-‬ﺧﺎن؛ ﻣﺪارج‪-‬اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب‬

‫‪.ir‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪1383 ،‬‬
‫‪ - 78‬ﺑﻬﺮوزي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد؛ ﭼﯿﺴﺘﺎن در ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺮاز‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن ﺗﺮﺑﯿﺖ‬

‫‪log‬‬
‫ﺷﯿﺮاز‪1350 ،‬‬
‫‪ - 79‬ﭘﺎﮐﺮو‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ؛ و ﮐﻤﺎﻟﯽ اﺻﻞ‪ ،‬ﺷﯿﻮا؛ زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ -‬ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫روزﮔﺎر‪1383 ،‬‬

‫‪nb‬‬
‫‪ - 80‬ﻓﻨﺪرﺳﮑﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ‪-‬ي ﺑﯿﺎن ﺑﺪﯾﻊ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫‪1381‬‬
‫‪ - 81‬ﻣﻬﺪي زﯾﺮﮐﯽ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه وزن ‪(farsicity.ir-‬‬

‫‪sia‬‬
‫‪ - 82‬ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰ؛ وزن ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻮس‪ ،‬ج‪ ،1361 ،4‬ص‪.24‬‬
‫‪ - 83‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﺰرگ وﯾﮑﯽ ﭘﺪﯾﺎ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪http://fa.wikipedia.org‬‬
‫‪r‬‬
‫‪--------‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﺒﻌﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ دور ﻣﺎﻧﺪه ﻟﻄﻔﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻃﻼع دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ud‬‬
‫‪mo‬‬
‫‪nji‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤﺪی‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه آﻣﻮزش ﺷﻌﺮ و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪.ir‬‬
‫درﺑﺎره وﺑﻼگ ﻣﻨﺠﯽ ﻣﻮﻋﻮد‬

‫‪log‬‬
‫وﺑﻼگ ﺑﺰرگ ﻣﻨﺠﯽ ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎ دارا ﺑﻮدن ﺣﺠﻢ ﻧﺴﺒﺘﺎ زﯾﺎدي از ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺟﺎﻟﺐ و ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺟﺬاب ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ رﺿﺎﯾﺖ‬

‫‪nb‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﺑﺎزدﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ آورده ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪sia‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻈﺮات ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ ‪......‬‬

‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬
‫‪.pe‬‬
‫‪ud‬‬
‫‪mo‬‬
‫‪nji‬‬
‫‪mo‬‬

‫‪WWW.AEL.AF‬‬
‫‪www.monjimoud.persianblog.ir‬‬