De invloed van ouders op het voorkomen van overeten bij hun kinderen

Sannah van Os

Universiteit Utrecht

Werkgroep: 7
Docent: Wouter Wolf
Cursus: Motivatie en de zelfsturende mens
Studentnummer: 2322225
Aantal woorden: 1642
De invloed van ouders op het voorkomen van overeten bij hun kinderen
In 2003 riep de Wereldgezondheidsorganisatie obesitas voor het eerst uit tot een
wereldwijde epidemie waarvan de prevalentie blijft toenemen (Adams, Sedgmond, Maizey,
Chambers, & Lawrence, 2019). Zo bleek uit metingen van het RIVM dat in 2020 50% van de
Nederlandse volwassenen en 14,7% van de kinderen overgewicht had.
Overgewicht en obesitas dragen verschillende risico’s en gevolgen met zich mee.
Zoals een verhoogde mortaliteit en hoge percentages ziekten (Ruhm, 2012), maar ook hoge
maatschappelijke kosten door de combinatie van vroege arbeidsongeschiktheid en
ziekteverzuim (Crawford, Jeffrey, Ball, & Brug, 2010; Robroek et al., 2013).
Volgens Adams en collega’s (2019) kan deze obesitas-epidemie grotendeels
toegeschreven worden aan overeten. Overeten wordt gedefinieerd als de neiging om meer
voedsel te eten dan het lichaam nodig heeft, wat vervolgens leidt tot het hebben van een
onaangenaam vol gevoel (Cambridge University Press, z.d.). Overeten draagt dus bij aan
overmatige energie-inname en kan zo leiden tot gewichtstoename of zelfs obesitas
(Goldstein, 2017; Sultson, Kreegipuu, & Akkermann, 2021).
Overeten wordt door verschillende factoren veroorzaakt die teruggrijpen op
verschillende perspectieven binnen de psychologie (Adam et al. 2019; Favirie, Marini, &
Casagrande, 2021). Dit toont aan dat overeten een multifactorieel probleem is en dus om een
multidisciplinaire aanpak vraagt.
In de afgelopen decennia hebben er al verschillende onderzoeken naar de oorzaken
van overeten plaatsgevonden. In deze onderzoeken werd echter voornamelijk gekeken vanuit
individuele perspectieven (Delormier, Frohlich, & Potvin, 2009; Gao et al., 2021; Gunstad,
Sanborn, & Hawkins, 2020; Roach et al., 2017; Sinha & Jastreboff, 2013; Thomas, Ailiquini,
Hillegers, & Jansen, 2020). Naast deze onderzoeken zijn ook een aantal interventies
ontwikkeld om met het probleem van overeten om te gaan. Enkele voorbeelden hiervan zijn
compassion-focused therapy, ofwel CFT (Abassi & Mirzaian, 2021), exciterende
neuromodulatie gericht op de dorsolaterale prefrontale cortex (Song, Zilverstand, Gui, Pan, &
Zhou, 2021) en een responsieve opvoedinterventie (Harris et al., 2020). Ook hier valt op dat
de interventies zich vooral beperken tot individuele perspectieven. Dit is problematisch
omdat overeten verschillende oorzaken heeft die vaak naast elkaar bestaan en dus ook samen
behandeld moeten worden. Tot op heden is er dan ook zeer weinig empirisch bewijs voor een
succesvolle behandeling van overeten (Burrows et al., 2021). Bovendien duidt het stijgende
percentages van mensen met matig tot ernstig overgewicht erop dat deze individuele
interventies niet voorzien in het bieden van de oplossing voor overeten. Zoals Manteleone,
Fernandez-Aranda en Voderholzer (2019) ook stelden, is een multidisciplinaire aanpak nodig
om tot een preventiestrategie voor overeten te komen. In dit paper wordt vanuit het
perspectief van de ontwikkelingspsychologie gekeken naar welke invloed ouders kunnen
uitoefenen op het voorkomen van overeten bij hun kinderen.
Ouders spelen namelijk een bepalende rol bij het vormgeven van het eetgedrag en het
implementeren van eetgewoonten bij kinderen (Favirie et al., 2021). Een concept dat hierin
een rol speelt is parenting stress (Gouveia, Canavarro, & Moreira, 2019). Parenting stress is
een psychologische reactie die bij ouders ontstaat wanneer deze merken dat het ouderschap
meer van hun persoonlijke en sociale middelen vraagt dan ze kunnen bieden (Holly et al.,
2019). Abidin (1995) was de eerste die met een theoretisch model kwam voor parenting
stress. Volgens Abidin kunnen factoren die parenting stress oproepen worden onderverdeeld
in verschillende domeinen die verband houden met de ouder, het kind en de situatie. De
stressoren van het kinderdomein hebben betrekking op de temperament- en gedragsfactoren
van een kind, evenals de percepties en verwachtingen die de ouders hebben van hun kind. De
stressoren van het ouderdomein hebben betrekking op aspecten van het ouderlijk
functioneren en persoonlijkheidscomponenten, zoals schuldgevoelens, gehechtheid en een
gevoel van competentie in de ouderrol. Situationele stressoren zijn de echtgenoot, gezondheid
en rolbeperking. Onder rolbeperking wordt de impact van het ouderschap op het gevoel van
persoonlijke vrijheid van een ouder verstaan. Abidin betoogt dat levensgebeurtenissen die
plaatsvinden buiten het ouder-kindsysteem ook van invloed kunnen zijn op parenting stress,
omdat ze uitwerking hebben op de emotionele toestand van ouders en het vermogen om met
hun ouderschapsrol om te gaan.
Gouveia en collega’s (2019) vonden dat hogere niveaus van parenting stress de
ouderlijke voedingspraktijken kunnen beïnvloeden. Ouderlijke voedingspraktijken omvatten
alle gedragsstrategieen die door ouders worden gebruikt om te bepalen wat, hoeveel of
wanneer hun kinderen eten. Voorbeelden van deze ouderlijke voedingspraktijken zijn het
serveren van minder gezond voedsel, het beperken van toegang tot geselecteerde
voedingsmiddelen, het gebruiken van voorkeursvoedsel als beloning, het onder druk zetten
van kinderen om bepaalde soorten of hoeveelheden voedsel te eten en het controleren wat
kinderen eten. Deze ouderlijke voedingspraktijken hebben tot gevolg dat kinderen leren om te
eten om redenen die niet gedreven worden door interne honger- of verzadigingssignalen, ze
hebben een verminderd vermogen om voedselinname te reguleren (Powell, Frankel, &
Hernandez, 2017).
 Naast de directe invloed die parenting stress op overeten heeft, is het ook van
indirecte invloed op overeten door de opvoedstijlen die ouders hanteren (Park & Walton-
Moss, 2012). Opvoedstijl wordt gedefinieerd als de emotionele omgeving waarin ouder-kind
interacties plaatsvinden. Hoge mate van parenting stress wordt geassocieerd met
opvoedstijlen die minder bevorderlijk zijn voor de positieve ontwikkeling van een kind
(Goodman & Glenwick, 2012). Er worden vier opvoedstijlen gehanteerd: gezaghebbende,
autoritaire, toegeeflijke en nalatige opvoedstijl (Park & Walton-Moss, 2012). Gezaghebbende
ouders hanteren veel controle en veel warmte, autoritaire ouders hanteren veel controle en
weinig warmte, toegeeflijke ouders hanteren weinig controle en veel warmte en nalatige
ouders hanteren weinig controle en weinig warmte (Goodman, Roberts, & Musher-Eizenman,
2020; Park & Walton-Moss, 2012).
Blissett en Haycraft (2008) stelde dat kinderen van autoritaire, toegeeflijke en nalatige
ouders significant meer kans hebben op overgewicht dan kinderen van gezaghebbende
ouders. Autoritaire ouders oefenen veel controle uit op het eetgedrag van hun kind door het
onder druk zetten om te eten en de inname van bepaald voedsel te beperken (Zohar, Lev-Ari,
& Bachner-Melman, 2021). Deze ouders hebben een verminderd vermogen om signalen van
verzadiging in hun kinderen te interpreteren (Gouveia et al., 2019). Toegeeflijke en nalatige
ouders zijn niet in staat om controle uit te oefenen door middel van het toepassen van grenzen
en het handhaven ervan. Dit kan kinderen vatbaar maken voor een onvermogen om hun
eetgedrag zelf te reguleren, wat uiteindelijk kan leiden tot overeten (Blissett & Haycraft,
2008).
Een ander belangrijk concept op het gebied van overeten is zelfregulatie (Powell,
Frankel, Umemura, & Hazen, 2017). Zelfregulatie is de metacognitieve planning,
verwezenlijking, monitoring en evaluatie van iemands doelstrevende inspanningen
(Zimmerman, 2002, aangehaald in Reeve, 2018). Zelfregulatie van eetgedrag verwijst naar
het vermogen om eten te initiëren en te beëindigen als reactie op interne honger- en
verzadigingssignalen (Grammer, Balantekin, Barch, Markson, & Wifley, 2021). Overeten
wordt dan ook gekenmerkt door een slechte zelfregulatie (Powell, Frankel, Umemura, et al.,
2017). Frankel en collega’s (2012) vonden dat jonge kinderen een aangeboren vermogen
hebben om de voedselinname zelf te reguleren. Er is aangetoond dat dit zelfregulerende
vermogen afneemt met de leeftijd, omdat het wordt beïnvloed door de externe omgeving
(Monnery-Patris, Rigal, Peteuil, Chabanet, & Issanchou, 2019).
Het voedingsgedrag van ouders speelt een rol in de afname van zelfregulatie,
omdat het belangrijke implicaties heeft voor het vermogen om eten zelf te reguleren (Frankel,
Kuno, & Sampige, 2021). Zo is een hoge mate van controle op het eetgedrag van kinderen,
door middel van beperkingen rond voedsel of het gebruik van voedsel als beloning en straf, in
verband gebracht met tekorten in de zelfregulatie van voedselinname bij kinderen (Ryan,
1993, aangehaald in Reeve, 2018; Frankel et al., 2012). Ook is gebleken dat ouders die zelf te
maken hebben met slechte zelfregulatie en overeten, negatieve rolmodellen zijn voor hun
kinderen. Deze kinderen hebben een verhoogd risico op verminderde zelfregulatie en
overeten (Frankel et al., 2012).
Uit de bovenstaande theoretische en empirische inzichten is gebleken dat
ouderlijk voedingsgedrag een bepalende rol speelt bij het vormgeven van het eetgedrag en het
implementeren van eetgewoonten bij kinderen. Parenting stress heeft zowel direct, als
indirect invloed op het ouderlijk voedingsgedrag. Het is dus van belang om parenting stress
te verminderen en hierdoor een gezaghebbende opvoedstijl bij ouders te stimuleren en
verminderde zelfregulatie in kinderen te voorkomen.
Mindful parenting heeft aangetoond succesvol parenting stress te kunnen
verminderen. Mindful parenting is een opvoedsstijl die zorgt voor bewustwording van de
alledaagse interacties tussen ouder en kind. Het wordt gekenmerkt door vijf
opvoedkwaliteiten: luisteren met volledige aandacht voor het kind, een niet-oordelende
houding aannemen tegenover het zelf en het kind, het ontwikkelen van emotioneel bewustzijn
van het zelf en het kind, het uitoefenen van zelfregulatie in de opvoedingsrelatie en
compassie voor het zelf als ouder en het kind (Gouveia et al., 2019). De mindful parenting
opvoedstijl hangt positief samen met de gezaghebbende opvoedstijl (Goodman et al., 2020).
Uit het onderzoek van Gouveia en collega’s (2019) bleek dat ouders die mindful parenting
toepaste, minder gebruik maakte van voedselbeloningen, meer open stonden voor honger- en
verzadigingssignalen van hun kind en minder controlerende strategieën gebruikten. Een
interventie gericht op het verbeteren van mindfulness in ouders zou gunstig zijn voor de
gezondheid van kinderen en het stressniveau van ouders (Gouveia et al., 2019).
Placone-Willey, (2002, aangehaald in Altmaier & Maloney, 2007) richtte het Mindful
Parenting Program (MPP) om mindfulness-training te integreren in een interventie gericht op
gescheiden ouders. Het doel was om ouders zich meer bewust te laten worden van hun
interacties met hun kind en zich in te zetten om een positieve emotionele band te versterken.
Altmaier en Maloney (2007) hebben de effectiviteit van het programma geëvalueerd en
vonden een aanzienlijke winst in mindfulness scores na het volgen van het MPP, ten opzichte
van voor het volgen van het MPP. Gezien de effectiviteit van het MPP is het advies om de
MPP aan te passen naar een training gericht op ouders van kinderen met overeet-
problematiek en/of overgewicht. Deze training kan een unieke bijdrage leveren in het
voorkomen van overeten op jonge leeftijd. Toch is het zeker belangrijk om deze training te
combineren met interventies vanuit andere perspectieven, omdat eerder is gebleken dat
overeten een multifactorieel probleem is dat om een multidisciplinaire aanpak vraagt.
Peerfeedback
Ik heb van Maaike in de peerfeedback onder andere verduidelijking gekregen over het
verschil tussen het theoretische deel van de disciplinaire analyse en het empirische deel. Dat
was heel erg fijn want ik had nog wat moeite met het onderscheid maken tussen deze twee en
dat kwam ook in mijn schrijfopdracht duidelijk naar voren. Daarnaast begon ik al tussen het
theoretische en het empirische deel met het geven van mogelijke oplossingen. In het
algemeen viel er dus nog van alles te sleutelen aan de structuur van mijn paper. Daarnaast
wees zij mij op het feit dat het mindful parenting eigenlijk teruggreep op alles wat ik
daarvoor al besproken had en dat deze oplossing misschien mooi als overkoepelende
oplossing aan het eind van mijn paper geplaatst kon worden. Dat is ook de reden dat ik
gekozen om theorie en empirie elkaar te doen laten afwisselen en dan te eindigen met een
algemene oplossing.
Naast deze tips heeft zij mij uiteraard ook nog even gewezen op wat grammaticale en
zinsopbouw foutjes. Dat is nooit verkeerd, dus die zijn uiteraard ook verwerkt in mijn paper.
Referentielijst
Abbasi, G., Kavousi, L., & Mirzaian, B. (2021). The effectiveness of Compassion- Focused
Therapy on Psychological Distress, Self-Concept, and Social Support for People with
Binge Eating Disorder. Iranian Journal of Psychiatric Nursing, 9(3), 50–62.
Abidin, R.R. (1995). Parenting Stress Index: professional manual 3rd dn. Lutz, Florida:
Psychological Assessment Resources, Inc.
Adams, R. C., Sedgmond, J., Maizey, L., Chambers, C. D., & Lawrence, N. S. (2019). Food
Addiction: Implications for the Diagnosis and Treatment of Overeating. Nutrients,
11(9). https://doi.org/10.3390/nu11092086
Altmaier, E., & Maloney, R. (2007). An initial evaluation of a mindful parenting program.
Journal of Clinical Psychology, 63(12), 1231–1238.
https://doi.org/10.1002/jclp.20395
Blissett, J., & Haycraft, E. (2008). Are parenting style and controlling feeding practices
related? Appetite, 50(2–3), 477–485. https://doi.org/10.1016/j.appet.2007.10.003
Burrows, T., Collins, R., Rollo, M., Leary, M., Hides, L., & Davis, C. (2021). The feasibility
of a personality targeted intervention for addictive overeating: FoodFix. Appetite, 156.
https://doi.org/10.1016/j.appet.2020.104974
Cambridge University Press. (z.d.). Overeating. In Cambridge Dictionary. Geraadpleegd op
26 oktober 2021, van https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/overeating
Crawford, D., Jeffery, R. W., Ball, K., & Brug, J. (2010). Obesity Epidemiology: From
Aetiology to Public Health (2de ed.). Oxford University Press.
https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199571512.001.0001
Delormier, T., Frohlich, K. L., & Potvin, L. (2009). Food and eating as social practice -
understanding eating patterns as social phenomena and implications for public health.
Sociology of Health & Illness, 31(2), 215–228. https://doi.org/10.1111/j.1467-
9566.2008.01128.x
Favieri, F., Marini, A., & Casagrande, M. (2021). Emotional Regulation and Overeating
Behaviors in Children and Adolescents: A Systematic Review. Behavioral Sciences,
11(1), 11. https://doi.org/10.3390/bs11010011
Frankel, L. A., Hughes, S. O., O’Connor, T. M., Power, T. G., Fisher, J. O., & Hazen, N. L.
(2012). Parental Influences on Children’s Self-Regulation of Energy Intake: Insights
from Developmental Literature on Emotion Regulation. Journal of Obesity, 1–12.
https://doi.org/10.1155/2012/327259
Frankel, L. A., Kuno, C. B., & Sampige, R. (2021). The relationship between COVID-related
parenting stress, nonresponsive feeding behaviors, and parent mental health. Current
Psychology. Published. https://doi.org/10.1007/s12144-021-02333-y
Gao, Y., Ao, H., Hu, X., Wang, X., Huang, D., Huang, W., Han, Y., Zhou, C., He, L., Lei,
X., & Gao, X. (2021). Social media exposure during COVID‐19 lockdowns could
lead to emotional overeating via anxiety: The moderating role of neuroticism. Applied
Psychology: Health and Well-Being. Published. https://doi.org/10.1111/aphw.12291
Goldschmidt, A. B. (2017). Are loss of control while eating and overeating valid constructs?
A critical review of the literature. Obesity Reviews, 18(4), 412–449.
https://doi.org/10.1111/obr.12491
Goodman, L. C., Roberts, L. T., & Musher-Eizenman, D. R. (2020). Mindful feeding: A
pathway between parenting style and child eating behaviors. Eating Behaviors, 36.
https://doi.org/10.1016/j.eatbeh.2019.101335
Goodman, S. J., & Glenwick, D. S. (2012). Correlates of Attachment Perceptions in Parents
of Children with Autism Spectrum Disorders. Journal of Autism and Developmental
Disorders, 42(10), 2056–2066. https://doi.org/10.1007/s10803-012-1453-8
Gouveia, M., Canavarro, M., & Moreira, H. (2019). How can mindful parenting be related to
emotional eating and overeating in childhood and adolescence? The mediating role of
parenting stress and parental child-feeding practices. Appetite, 138, 102–114.
https://doi.org/10.1016/j.appet.2019.03.021
Grammer, A. C., Balantekin, K. N., Barch, D. M., Markson, L., & Wilfley, D. E. (2021).
Parent-Child Influences on child eating self-regulation and weight in early childhood:
A systematic review. Appetite, 105733. https://doi.org/10.1016/j.appet.2021.105733
Gunstad, J., Sanborn, V., & Hawkins, M. (2020). Cognitive dysfunction is a risk factor for
overeating and obesity. American Psychologist, 75(2), 219–234.
https://doi.org/10.1037/amp0000585
Harris, H. A., Anzman‐Frasca, S., Marini, M. E., Paul, I. M., Birch, L. L., & Savage, J. S.
(2020). Effect of a responsive parenting intervention on child emotional overeating is
mediated by reduced maternal use of food to soothe: The INSIGHT RCT. Pediatric
Obesity, 15(10). https://doi.org/10.1111/ijpo.12645
Holly, L. E., Fenley, A. R., Kritikos, T. K., Merson, R. A., Abidin, R. R., & Langer, D. A.
(2019). Evidence-Base Update for Parenting Stress Measures in Clinical Samples.
Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 48(5), 685–705.
https://doi.org/10.1080/15374416.2019.1639515
Monnery-Patris, S., Rigal, N., Peteuil, A., Chabanet, C., & Issanchou, S. (2019).
Development of a new questionnaire to assess the links between children’s self-
regulation of eating and related parental feeding practices. Appetite, 138, 174–183.
https://doi.org/10.1016/j.appet.2019.03.029
Monteleone, A. M., Fernandez‐Aranda, F., & Voderholzer, U. (2019). Evidence and
perspectives in eating disorders: a paradigm for a multidisciplinary approach. World
Psychiatry, 18(3), 369–370. https://doi.org/10.1002/wps.20687
Park, H., & Walton-Moss, B. (2012). Parenting Style, Parenting Stress, and Childrenʼs
Health-Related Behaviors. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 33(6),
495–503. https://doi.org/10.1097/dbp.0b013e318258bdb8
Powell, E. M., Frankel, L. A., & Hernandez, D. C. (2017). The mediating role of child self-
regulation of eating in the relationship between parental use of food as a reward and
child emotional overeating. Appetite, 113, 78–83.
https://doi.org/10.1016/j.appet.2017.02.017
Powell, E. M., Frankel, L. A., Umemura, T., & Hazen, N. (2017). The relationship between
adult attachment orientation and child self-regulation in eating: The mediating role of
persuasive-controlling feeding practices. Eating Behaviors, 26, 121–128.
https://doi.org/10.1016/j.eatbeh.2017.02.006
Reeve, J. (2018). Understanding Motivation and Emotion. Wiley.
Roach, E., Viechnicki, G. B., Retzloff, L. B., Davis-Kean, P., Lumeng, J. C., & Miller, A. L.
(2017). Family food talk, child eating behavior, and maternal feeding practices.
Appetite, 117, 40–50. https://doi.org/10.1016/j.appet.2017.06.001
Robroek, S. J., Reeuwijk, K. G., Hillier, F. C., Bambra, C. L., Van Rijn, R. M., & Burdorf, A.
(2013). The contribution of overweight, obesity, and lack of physical activity to exit
from paid employment: a meta-analysis. Scandinavian Journal of Work, Environment
& Health, 39(3), 233–240. https://doi.org/10.5271/sjweh.3354
Ruhm, C. J. (2012). Understanding overeating and obesity. Journal of Health Economics,
31(6), 781–796. https://doi.org/10.1016/j.jhealeco.2012.07.004
Schellinger, K. B., Murphy, L. E., Rajagopalan, S., Jones, T., Hudock, R. L., Graff, J. C.,
Palmer, F. B., & Tylavsky, F. A. (2020). Toddler Externalizing Behavior, Social
Support, and Parenting Stress: Examining a Moderator Model. Family Relations,
69(4), 714–726. https://doi.org/10.1111/fare.12478
Sinha, R., & Jastreboff, A. M. (2013). Stress as a Common Risk Factor for Obesity and
Addiction. Biological Psychiatry, 73(9), 827–835.
https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2013.01.032
Song, S., Zilverstand, A., Gui, W., Pan, X., & Zhou, X. (2021). Reducing craving and
consumption in individuals with drug addiction, obesity or overeating through
neuromodulation intervention: a systematic review and meta‐analysis of its follow‐up
effects. Addiction. Published. https://doi.org/10.1111/add.15686
Sultson, H., Kreegipuu, K., & Akkermann, K. (2021). Exploring the role of momentary
positive and negative affect in overeating and binge eating: Evidence for different
associations among men and women. Appetite, 168(1).
https://doi.org/10.1016/j.appet.2021.105758
Thomas, R., Siliquini, R., Hillegers, M. H., & Jansen, P. W. (2020). The association of
adverse life events with children’s emotional overeating and restrained eating in a
population‐based cohort. International Journal of Eating Disorders, 53(10), 1709–
1718. https://doi.org/10.1002/eat.23351
WHO. Obesity and Overweight; World Health Organization: Geneva, Switzerland, 2003.
Zohar, A. H., Lev-Ari, L., & Bachner-Melman, R. (2021). Two to Tango? The Dance of
Maternal Authority and Feeding Practices with Child Eating Behavior. International
Journal of Environmental Research and Public Health, 18(4), 1650.
https://doi.org/10.3390/ijerph180416