Derleyen: Doç.Dr.

Selçuk ALP
 KONULAR

 KARAR TEORİSİ
 OYUN KAVRAMI
 İKİ KİŞİLİ SIFIR TOPLAMLI OYUNLAR
 İKİ KİŞİLİ SABİT OLMAYAN TOPLAMLI OYUNLAR
 DİNAMİK OYUNLAR
 N KİŞİLİ OYUNLAR
 MARKOV ZİNCİRLERİ
 KARAR AĞAÇLARI İLE SINIFLANDIRMA
 OYUN TEORİSİNİN İKTİSAT ALANINDA
UYGULAMALARI

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 2

 OYUN KAVRAMI

Oyun teorisi, birden çok oyuncunun bulunduğu ve her
oyuncunun ödülünün (kazancının) diğer oyuncuların
eylemlerine bağlı olduğu karar verme işleminin tutarlı
bir analizini yapmayı sağlayan varsayımları, araçları ve
yöntemleri içeren matematiksel bir teoridir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 3

 OYUN KAVRAMI

 Karar teorisi, tek bir karar vericinin bulunduğu karar
problemleri ile ilgili matematiksel bir teoridir. Bu tür karar
problemlerinde tek bir karar verici bulunduğu için amaç
fonksiyonu bu karar vericinin istek ve beklentilerine bağlı
olarak oluşturulmaktadır. Ortak amaçları olan birden fazla
karar verici bulunması durumları da aynı kategoride
değerlendirilmekte ve bu tür karar problemlerine de benzer
çözüm yöntemleri uygulanmaktadır.
 Uygulamada amaçları çelişen iki ya da daha çok sayıda karar
vericinin bulunduğu karar problemleriyle karşılaşmak daha
olağandır. Bu tür karar problemleri oyun teorisi çerçevesinde
değerlendirilmektedir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 4
 OYUN KAVRAMI

 Oyun teorisi problemlerinde, kaynakların kıt olduğu
bir ortamda kendi amaçlarını gerçeklemeye çalışan
iki ya da daha fazla sayıda karar verici rekabet
halindedirler.
 Karar vericilerin (oyuncuların) bu paylaşımda
kendilerine en yüksek getiriyi sağlamak için
birbirlerine karşı kullandıkları stratejileri vardır ve
bu stratejileri mümkün olan en akılcı şekilde
kullanırlar.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 5

 OYUN KAVRAMI

 Bir problemde,
 Karar vericiler varsa,
 Karar vericiler uygulayabilecekleri farklı stratejilere
sahiplerse,
 Karar vericilerin stratejilerinin sayısal değerleri
ölçülebiliyorsa,
 Karar vericiler her koşulda akılcı hareket ediyorlarsa,
o halde karar vericiler arasındaki rekabet problemi
matematiksel olarak oyun teorisi çerçevesinde
modellenebilir ve çözülebilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 6

 OYUN KAVRAMI

 Oyunun herhangi aşamasında oluşan duruma
pozisyon adı verilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 7

 OYUN KAVRAMI

 Stratejiler, oyuncuların oyun sırasında tercih
edebilecekleri seçenekleridir. Herhangi bir
oyuncunun, oyun sürecinde oluşabilecek tüm
pozisyonlar için alabileceği kararlardır.
 Stratejiler, her bir oyuncunun sahip olduğu eylem
seçenekleridir. Oyuncuların amacı en iyi stratejileri,
yani kendilerine en fazla kazanç sağlayacak eylem
biçimlerini belirlemektir. Oyuncuların stratejilerini
aynı anda belirledikleri, eşanlı olarak hareket
ettikleri kabul edilmektedir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 8
 OYUN KAVRAMI

 Kazanç veya Ödemeler: Oyunun sonucu oyuncular
açısından kazanma, yitirme ya da oyundan çekilme
olabilir. Her sonuç ya da ödeme, negatif, pozitif ya
da sıfır olmak üzere her oyuncunun rakibine karşı
kazancını ya da kaybını gösterir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 9

 OYUN KAVRAMI

 Ödemeler Matrisi: Bu matris, oyuncuların strateji seçimlerinin
türlü bileşiminden sonuçlanan kazanç ya da kayıpları
göstermektedir. Ödeme matrisinin elemanları pozitif, negatif
ya da sıfıra eşit olabilir.
 Matrisin herhangi bir elemanının değeri pozitif ise sütunda yer
alan oyuncu, satırda yer alan oyuncuya bu miktarda ödeme
yapar.
 Matrisin herhangi bir elemanın değeri negatif ise satırdaki
oyuncu, sütundaki oyuncuya bu negatif elemanın mutlak
değerine eşit ödemede bulunur.
 Matrisin elemanı sıfır ise oyunculardan hiçbiri birbirine
ödemede bulunmaz. Ödemeler matrisi sadece bir oyuncunun
değerlerini (genellikle satırla olan) temsil eder.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 10
 OYUN KAVRAMI

 Oyunun taraflarına (oyunlardaki karar vericilere)
oyuncu adı verilir. Bir oyunda çıkarları çatışan en az
iki oyuncu bulunmaktadır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 11

 OYUN KAVRAMI

 Oyun teorisinde stratejiler tam (arı) ve karma stratejiler
olmak üzere ikiye ayrılırlar.
 Tam (Arı) Stratejiler: Oyunun optimal sonucunun (her iki
oyuncu için en uygun sonucun) tek bir strateji çiftinin
oluşturması durumunu ifade eder. Söz konusu sonuç her
oyuncu için söz konusu oyun ortamında
gerçekleşebilecek en iyi sonuçtur. Tam stratejiler, oyunun
tepe (eyer) noktasını belirler.
 Karma Stratejiler: Oyunun sonucunu birden fazla strateji
çiftinin belirlemesi durumunu ifade etmektedir. Strateji
çiftleri olasılık değerleri ile ifade edilir. Oyunun sonucunu
oluşturan strateji çiftlerinin olasılık değerleri toplamı 1
(bir) olur.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 12
 OYUN KAVRAMI

 Beklenen Değer: Oyunun sonucunda herhangi bir
oyuncunun elde edeceği değeri ifade eder. Beklenen
değer strateji çiftlerinin gerçekleşme olasılıkları ile
değerlerinin çarpımlarının toplamıdır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 13

 OYUN KAVRAMI

Özetle aşağıdaki özelliklere sahip tüm rekabetçi durumlar oyun olarak
adlandırılır:
 Sınırlı sayıda yarışmacı ya da oyuncu vardır.
 Her yarışmacı için hareketlerin ve stratejilerin sınırlı sayıda alternatifi
vardır.
 Her bir yarışmacının yararı doğal olarak diğerlerini tutmamaktadır.
 Hareketlerin seçeneklerini düzenleyen kurallar bütün yarışmacılar
tarafından bilinir. Bir oyun, her yarışmacı hareketlerin alternatiflerini
seçtiğinde oynanır. Hiç kimse rakiplerinin seçeneğini kendi hareketlerinin
alternatifini seçmeden bilemesin diye, bu seçimlerin bütün yarışmacılar
tarafından aynı zamanda yapılması sağlanır.
 Hareketin alternatiflerinin kombinasyonlarının sonucu pozitif, negatif ya da
sıfır diye bir sonuçla birleştirilir. Negatif kazanç, zarar olarak alınır.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 14
 OYUN KAVRAMI

Oyun Teorisinin Genel Varsayımları
 Oyuna katılan oyuncu sayısı sonludur.
 Oyunda en az iki oyuncu bulunmalıdır.
 Tüm oyuncular rasyonel davranırlar. Dolayısıyla her oyuncu kendisi için en fazla
avantaj (getiri, kazanç, gider, maliyet vb.) sağlayacak stratejiyi tercih edecektir.
 Tüm oyuncuların seçilebilecekleri strateji sayısı sonludur.
 Tüm oyuncuların stratejileri belirlidir.
 Her bir oyuncunun stratejileri ve rasyonel (akılcı) davrandıkları rakipleri
tarafından bilinmektedir.
 Oyuncuların kazançları ya da kayıpları kendi verecekleri karara bağlı olduğu
kadar, rakiplerinin de vereceği karara da bağlıdır.
 Oyuncular hangi stratejiyi seçerse seçsin, kayıp ya da kazançları sınırlıdır.
 Olası bütün davranışların sonuçları hesaplanabilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 15

 OYUN KAVRAMI

Oyun Teorisinin Temel Varsayımları
Gerçek yaşamdaki karar alma süreçleri ve çatışma durumları karmaşık bir
yapıya sahip olduğu çok sayıda faktörden etkilendiği için analizi oldukça
güçtür. Bireysellik, rasyonellik ve karşılıklı bağımlılık oyun teorisinin temel
varsayımları olarak ele alınıp ikinci dereceden faktörler ihmal edilebilir.
 Bireysellik: Oyun teorisindeki her oyuncu yalnızca kendi çıkarını
(kazancını) düşünmektedir. Buna göre her oyuncu kendi kazancının
maksimum olmasını sağlayacak stratejiyi seçecektir.
 Rasyonellik: Yoğun tartışmalar yaşanmış ve yaşanmakta olan bu
varsayıma göre her bir oyuncu rasyonel davranmaktadır, akılcıdır ve
kendisine en yüksek kazancı sağlayacak stratejiyi seçecektir. Ayrıca
oyuncuların tümü kendilerinin ve diğer oyuncuların rasyonel olduğunu ve
rakiplerinin de bu durumu bildiği bilgisine sahiptir.
 Karşılıklı Bağımlılık: Bu varsayıma göre oyuncuların kazançları diğer
oyuncuların seçecekleri stratejiye doğrudan bağlıdır. Bu yönden oyuncular
karar alırken diğer oyuncuların kararlarını dikkate almak
durumundadırlar.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 16
 OYUN KAVRAMI

 Oyunlar genel anlamda normal (matris / stratejik) form
ve yaygın (oyun ağacı) form olmak üzere iki şekilde
gösterilmektedir.
 Normal form, bir oyunu göstermek için gerekli olan
asgari bilgiyi (her bir oyuncunun stratejilerini ve ilgili
kazançlarını) göstermektedir.
 Yaygın form ise bu bilgilerin yanı sıra kararların
zamanlamasını ve strateji seçilmesi aşamalarında
oyuncuları sahip oldukları bilgi miktarına ilişkin ek
ayrıntıları da içermektedir.
 Genel olarak statik oyunlar matris formunda, dinamik
oyunlar ise yaygın formda gösterilmektedir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 17

 OYUN KAVRAMI

 Normal Form

Normal form ile gösterilen iki kişili sıfır toplamlı bir oyun
Satır Oyuncusunun Sütun Oyuncusunun Stratejileri
Stratejileri C1 C2
R1 (a11) (a12)
R2 (a21) (a22)

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 18

 OYUN KAVRAMI

 Normal Form

Normal form ile gösterilen iki kişili sabit olmayan toplamlı bir oyun

Satır Oyuncusunun Sütun Oyuncusunun Stratejileri

Stratejileri C1 C2
R1 (a, b) (c, d)
R2 (e, f) (g, h)

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 19

 OYUN KAVRAMI

 Normal Form

Normal form ile gösterilen dinamik bir oyun

Satır Oyuncusunun Sutün Oyuncusunun Stratejileri

Stratejileri C1 C2
R1, S1 (a1, b1) (c1, d1)
R1, S2 (a2, b2) (c2, d2)
R2, S1 (a3, b4) (c3, d4)
R2, S2 (a4, b4) (c4, d4)

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 20

 OYUN KAVRAMI

 Yaygın Form: Statik Oyun

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 21

 OYUN KAVRAMI
 Yaygın Form: Dinamik Form


END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 22

 OYUN KAVRAMI

 OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI

Temel Sınıflandırma
Şans Oyunları
Strateji Oyunları
Yetenek Oyunları

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 23

 OYUN KAVRAMI

 OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI

Oyuncu Sayısına Göre

2 Kişili Oyunlar
N Kişili Oyunlar

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 24

 OYUN KAVRAMI

 OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI

Sayısal Sonuca Göre

Sıfır Toplamlı Oyunlar
Sabit Toplamlı Oyunlar
Sabit Olmayan Toplamlı Oyunlar

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 25

 OYUN KAVRAMI

 OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI

Strateji Sayısına Göre

Sonlu Oyunlar
Sonsuz Oyunlar

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 26

 OYUN KAVRAMI

 OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI

Bilgi Derecesine Göre

Tam Bilgili Oyunlar
Eksik Bilgili Oyunlar

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 27

 YARARLANILAN KAYNAKLAR




AHLATÇIOĞLU Mehmet ve TİRYAKİ Fatma, Oyunlar Teorisi, YTÜ Basım-Yayın Merkezi, İstanbul, 1998.
ALP Selçuk, ÖZ Ersoy ve AŞKIN Öyküm Esra, Oyun Teorisi ve Türkiye Turizm Sektörü Üzerine Bir Uygulama,
Umuttepe Yayınları, 2020.
 BAĞIRKAN Şemsettin, Karar Verme, Der Yayınları, İstanbul, 1983.
 CİNEMRE Nalan, Yöneylem Araştırması, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2. Baskı, İstanbul, 2004.
 DOĞAN İbrahim, Yöneylem Araştırması Teknikleri, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul, 1994.
 GUSEONOV Khalik G., AKYAR Emrah ve DÜZCE Serkan A. Oyun Teorisi (Çatışma ve Anlaşmanın Matematiksel
Modelleri), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2010.
 KARABACAK Hakan, Oyun Teorisi (Oyunlar – Kavramlar – Stratejiler), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016
 KARAKOYUNLU Yımaz, Doğrusal Programlama ve Oyun Teorisii Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını No.
7, Ankara, 1973.
 ÖZARI Çiğdem, TUTAN Kemal Kağan ve ULUSOY Veysel, Oyun Teorisi, Pegem Akademi, Ankara, 2016
 ÖZKAN Şule, Yöneylem Araştırması (Nicel Karar Teknikleri), Nobel Yayıncılık, Genişletilmiş 3. Basım, Ankara, 2012.
 ÖZKAN Yalçın, Veri Madenciliği Yöntemleri, Papatya Yayıncılık Eğitim, İstanbul, 2008.
 ÖZTÜRK Ahmet, Yöneylem Araştırması, Ekin Kitabevi Yayınları, 5. Baskı, Bursa, 1997.
 ÖZTÜRK Sevinç, “2003 Sonrası Türkiye-İran İlişkilerinin Oyun Teorisi Yaklaşımıyla Analizi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi: Genel Kurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul, 2011.
 TAHA Hamdy A., Yöneylem Araştırması, Literatür Yayıncılık 6. Basımdan Çeviri (Çeviren ve Uyarlayanlar: Ş. Alp BARAY
ve Şakir Esnaf), İstanbul, 2000.
 TİMOR Mehpare, Yöneylem Araştırması, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2010.
 TURANLI Münevver, Pazarlama Yönetiminde Karar Alma, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2. Baskı, İstanbul, 1988.
 YILMAZ Ensar, Oyun Teorisi, Literatür Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Basım, İstanbul, 2012.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 28