Derleyen: Doç.Dr.

Selçuk ALP
 KONULAR

 KARAR TEORİSİ
 OYUN KAVRAMI
 İKİ KİŞİLİ SIFIR TOPLAMLI OYUNLAR
 İKİ KİŞİLİ SABİT OLMAYAN TOPLAMLI OYUNLAR
 DİNAMİK OYUNLAR
 N KİŞİLİ OYUNLAR
 MARKOV ZİNCİRLERİ
 KARAR AĞAÇLARI İLE SINIFLANDIRMA
 OYUN TEORİSİNİN İKTİSAT ALANINDA
UYGULAMALARI

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 2

 KONULAR

 KARAR TEORİSİ
 OYUN KAVRAMI
 İKİ KİŞİLİ SIFIR TOPLAMLI OYUNLAR
 İKİ KİŞİLİ SABİT OLMAYAN TOPLAMLI OYUNLAR
 DİNAMİK OYUNLAR
 N KİŞİLİ OYUNLAR
 MARKOV ZİNCİRLERİ
 KARAR AĞAÇLARI İLE SINIFLANDIRMA
 OYUN TEORİSİNİN İKTİSAT ALANINDA
UYGULAMALARI

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 3

 KONULAR

KARAR TEORİSİ
 Tanımlar
 Karar Verme Ortamları
 Belirlilik Ortamında Karar Verme
 Risk Ortamında Karar Verme
 Belirsizlik Ortamında Karar Verme

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 4

 KARAR TEORİSİ

 Karar teorisi, karar verme sürecinde karar vericilere
yol gösteren bir yaklaşımdır. Karar teorisi, karar
verme sürecinin analitik ve sistematik bir yaklaşımla
ele alınmasını içerir. Stratejilerin en iyisini seçmek
için akılcı bir sürecin kullanılmasıyla ilgilenir. Seçilen
bir alternatifin “iyiliği” karar durumunun tanımında
kullanılan verinin kalitesine bağlıdır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 5

 KARAR TEORİSİ

 Birden fazla olay ve birden fazla karar seçeneğinin
(strateji, eylem biçimi) bulunması, sistemin davranış
ölçeğinin her bir stratejiye göre farklı değer alması
durumundaki problemlere karar problemleri denir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 6

 KARAR TEORİSİ

 Sisteme amacına göre hedefler koyan, bu hedeflere
ulaşmak için amaçlar, stratejiler ve taktikler
tanımlayan, bu tanımlar uyarınca sistemin davranışı
planlayan, örgütleyen, denetleyen, sapmalar
karşısında gerekli düzenlemeyi yapan birey ya da
topluluğa karar vericiler denir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 7

 KARAR TEORİSİ

 Karar vericinin amaç ya da amaçlarına ulaşmasını
sağlayacak değişik yollar ya da hareket tarzlarının
her birine strateji ya da eylem biçimi denir.
Stratejilerin belirlenmesi ve tanımlanması karar
vericinin en önemli görevlerindendir. Stratejiler
karar vericinin kontrolünde olan faktörlerdir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 8

 KARAR TEORİSİ

 Olay (Doğal Durum) ise karar vericilerin davranışını
etkileyen ve alabileceği değerlerde karar vericilerin
hiçbir etkisinin olmadığı faktörlerdir. Olaylar, karar
vericilerin içinde bulunduğu karar ortamını
oluştururlar. Alternatif olayların sayısı ne olursa
olsun gelecekte yalnızca bir olayın gerçekleşeceği
unutulmamalıdır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 9

 KARAR TEORİSİ

 Sonuç, her bir strateji ve olay bileşimi sonucunda
ortaya çıkan değerdir. Sonuç değerlerine ödeme,
yarar ya da kayıp denir ve bunlar genellikle parasal
değer cinsinden ifade edilir. Risk ve belirsizlik
ortamındaki bir karar probleminin matris biçiminde
gösterilmesi, problemin değerlendirilmesi ve
çözülmesinde büyük kolaylık sağlar.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 10

 KARAR TEORİSİ

 Alternatif stratejiler, olası olaylar, sonuç değerleri ve
varsa olasılık değerlerinden oluşan matrise karar
matrisi denir. Karar matrisi kavramı son derece
genel olup, bunun yerine sonuç, kazanç, ödeme ya
da kar-zarar matrisi deyimleri de kullanılmaktadır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 11

 KARAR TEORİSİ

OLAYLAR
O1 O2 … Oj … Om  Si: Karar vericilerin
Olasılıklar P1 P2 … Pj … Pm
seçebileceği stratejileri,
Alternatifler
 Oj: Ortaya çıkabilecek
S1 a11 a12 … a1j … a1m (gerçekleşebilecek) olayları,
S2 a21 a22 … a2j … a2m
 Pj: Olasılıkları (olayların
… … … … … … … ortaya çıkma olasılıklarını),
Si ai1 ai2 … aij … aim
 aij: Ödemeleri (oyunun
… … … … … … … sonuç değerlerini),
Sn an1 an2 … anj … anm
göstermektedir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 12

 KARAR TEORİSİ

 Karar teorisi, reklam stratejisi belirleme, pazar
araştırması, enerji araştırması, teçhizat seçimi, stok
yönetimi, üretim/satın alma kararı, sağlık yönetimi,
askeri stratejik karar problemleri, personel seçimi,
kalite kontrol, gayrimenkul yatırım problemi gibi
birçok alanda etkin bir şekilde kullanılabilmektedir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 13

 KARAR TEORİSİ

KARAR VERME ORTAMLARI
 Belirlilik Ortamında Karar Verme
 Risk Ortamında Karar Verme
 Belirsizlik Ortamında Karar Verme

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 14

 KARAR TEORİSİ

 Belirlilik Ortamında Karar Verme
 Belirlilik ortamında verilecek kararlar için, ortaya
konulan her seçeneğin sonuçlarına ilişkin tam bir bilgi
vardır. Diğer bir ifadeye ile seçeneklerin sonuçları
kesinlikle bilinmektedir. Belirlilik ortamında herhangi bir
kararın verilebilmesi için, karar vermede kullanılacak
bütün uygun seçenekler ve bunların sonuçlarının tam
olarak bilinmesi gereklidir. Bu koşul, belirlilik ortamında
karar vermenin tek özelliğidir. Burada tüm uygun
seçeneklerin ortaya konulmasında güçlük olabilir.
Seçeneklerin eksik ortaya konulması olumsuz sonuçları
doğurabilecek kararların verilmesine neden olabilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 15
 KARAR TEORİSİ

 Örnek: Aşağıda dört farklı bankanın bir dönemine ait faiz
getirileri verilmiştir. Belirlilik ortamında hangi bankayı
seçmesi gerektiği doğrudan getirilere bakılarak karar
verilebilir.
Stratejiler Getiri (%)
A 10
B 9
C 12
D 8

 Getirilere bakıldığında en yüksek getiri değerine sahip C

stratejisinin seçilmesi gerektiği kolay bir şekilde belirlenebilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 16
 KARAR TEORİSİ

 Örnek: X, Y, Z hammaddelerine ait maliyetler aşağıdaki
tabloda sunulmuştur. Belirlilik ortamında hangi
hammaddeden satın alınacağına doğrudan maliyetlere
bakılarak karar verilebilir.

Stratejiler Maliyet (Bin TL)

X 250
Y 190
Z 280

 Maliyetlere bakıldığında en düşük maliyet değerine sahip Y

stratejisinin seçilmesi gerektiği kolay bir şekilde belirlenebilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 17
 KARAR TEORİSİ

 Benzer şekilde, işlem yükü daha ağır olmasına rağmen
doğrusal programlama ve ulaştırma problemleri de
belirlilik altında karar verme yöntemleri arasındadır.
 Belirlilik ortamında evrensel olarak kabul edilmiş karar
alma ölçütü, karın en büyüklenmesi ya da maliyetin en
küçüklenmesi iken, belirsizlik ve risk ortamında karar
almada değişik ölçütler söz konusu olur. Örneğin, risk
ortamında karar almada ortalama (beklenen) karın en
büyüklenmesi karar ölçütü olarak kabul edilirse de bu
ölçüt, bütün durumlar için uygun olmayabilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 18

 KARAR TEORİSİ

 Risk Ortamında Karar Verme
 Risk ortamında karar vermede, karar vericiler sorunun
çözümünü sağlayacak seçeneklerin belli bir risk (olasılık)
değerine bağlı olarak meydana geleceğini kabul
etmektedirler. Diğer bir ifade ile risk ortamında kararlar;
belli sayıdaki ortamda belli sayıda seçeneğin belli bir risk
değerine sahip olarak meydana geleceği varsayımına göre
verilir. Herhangi bir ortamda en uygun seçenek kesin
olarak bilinmiyorsa bu tür karar verme risk unsuru taşır.
Böyle durumlarda risklerin (olasılıkların) meydana gelme
değerleri bilinmektedir. Riskler ya önceki dönemlerden
elde edilen bilgiler üzerinden ya da benzer olaylara ilişkin
bilgilerden yararlanılarak hesaplanmaktadır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 19

 KARAR TEORİSİ

 Risk Ortamında Karar Vermede Kullanılan Başlıca
Ölçütler
 En Yüksek Olabilirlik Ölçütü,
 Beklenen Değer Ölçütü,
 Beklenen Fırsat Kaybı (Pişmanlık Ölçütü)

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 20

 KARAR TEORİSİ

 En Yüksek Olabilirlik Ölçütü
 Bu ölçüte göre karar verici tüm dikkatini olabilirliği
en yüksek olan olay üzerinde yoğunlaştırır.
Gerçekleşme olasılığı en büyük olan olayın
belirlenmesinden sonra bu olay için en yüksek (en
büyükleme durumunda en büyük, en küçükleme
durumunda en küçük) sonucu sağlayan stratejinin
uygulanmasına karar verilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 21

 KARAR TEORİSİ

 Örnek: Bir işletme üreteceği bir mamul için fabrika büyüklüğüne karar
vermek istemektedir. Aşağıdaki tabloda, piyasadaki olası talepler,
fabrika büyüklükleri ve olası getiriler verilmiştir. En Yüksek Olabilirlik
Ölçütünü kullanan karar verici hangi stratejiyi seçecektir?
OLAYLAR
Talep Düzeyi Düşük Orta Yüksek
Olasılıklar
Fab.Büyüklüğü
%50 %30 %20
Küçük F1 80 60 25
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 22

 KARAR TEORİSİ

 Çözüm: Olması beklenen olaylar arasında en yüksek olasılığı olan olay %50
olasılıkla Düşük talep gerçekleşeceği için bu olayın gerçekleşeceği kabul
edilerek hareket edilir ve bu durumda en yüksek getiriyi sağlayacak olan
alternatif (strateji ) olan F1 stratejisi seçilir.

OLAYLAR
Talep Düzeyi Düşük Orta Yüksek
Olasılıklar
Fab.Büyüklüğü
%50 %30 %20
Küçük F1 80 60 25
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 23

 KARAR TEORİSİ

 Örnek: Aşağıda verilen karar matrisi maliyetleri göstermektedir. En
Yüksek Olabilirlik Ölçütünü kullanan karar verici hangi stratejiyi
seçecektir?
OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 38 20
Olasılıklar 0.2 0.5 0.2 0.1

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 24

 KARAR TEORİSİ

 Çözüm: Olması beklenen olaylar arasında en yüksek olasılığı olan olay 0.5 olasılıkla O 2
olayı olduğu için bu olayın gerçekleşeceği kabul edilerek hareket edilir ve bu durumda
en az maliyete yol açacak olan strateji olan S3 stratejisi seçilir.

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 38 20
Olasılıklar 0.2 0.5 0.2 0.1

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 25

 KARAR TEORİSİ

 Beklenen Değer Ölçütü
 Risk durumunda karar vermede en uygun sonucun
seçiminde Beklenen Değer (E) esas olarak
alınmaktadır. Yani, burada beklenen karı en yüksek
yapan seçenek ve beklenen zararı en az yapan
seçenek en uygun sonucu sağlayan seçenek olarak
adlandırılır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 26

 KARAR TEORİSİ

 Örnek: Bir işletme üreteceği bir mamul için fabrika büyüklüğüne karar
vermek istemektedir. Aşağıdaki tabloda, piyasadaki olası talepler,
fabrika büyüklükleri ve olası getiriler verilmiştir. Beklenen Değer
Ölçütünü kullanan karar verici hangi stratejiyi seçecektir?
OLAYLAR
Talep Düzeyi Düşük Orta Yüksek
Olasılıklar
Fab.Büyüklüğü
%50 %30 %20
Küçük F1 80 60 25
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 27

 KARAR TEORİSİ

OLAYLAR
Talep Düzeyi Düşük Orta Yüksek
Olasılıklar
Fab.Büyüklüğü
%50 %30 %20
Küçük F1 80 60 20
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180

 Çözüm: Her fabrika büyüklüğü için beklenen getiriler:

E(F1)=80*(0.50)+60*(0.30)+20*(0.20)=62 Birim
E(F2)=20*(0.50)+120*(0.30)+40*(0.20)=54 Birim
E(F3)=10*(0.50)+60*(0.30)+1800*(0.20)=59 Birim
olarak elde edilir. Burada; en yüksek getiri saplayan (F1) stratejisi seçilmelidir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 28
 KARAR TEORİSİ

 Örnek: Aşağıda verilen karar matrisi maliyetleri göstermektedir.
Beklenen Ölçütünü kullanan karar verici hangi stratejiyi seçecektir?

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 38 20
Olasılıklar 0.2 0.5 0.2 0.1

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 29

 KARAR TEORİSİ
Stratejiler
 OLAYLAR
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 38 20
Olasılıklar 0.2 0.5 0.2 0.10
Çözüm: Olayların gerçekleşmesi olasılıkları sırasıyla; 0.20, 0.50, 0.20 ve 0.10 olarak
verildiğinden stratejilerin beklenen değerleri aşağıdaki gibi hesaplanır.
E(S1)=26*(0.20)+26*(0.50)+18*(0.20)+22*(0.10)=24.0 Birim
E(S2)=22*(0.20)+34*(0.50)+30*(0.20)+18*(0.10)=29.4 Birim
E(S3)=28*(0.20)+24*(0.50)+34*(0.20)+26*(0.10)=27.0 Birim
E(S4)=22*(0.20)+30*(0.50)+38*(0.20)+22*(0.10)=29.2 Birim
olarak elde edilir. Burada; en düşük maliyetli (S1) stratejisi seçilmelidir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 30
 KARAR TEORİSİ

Örnek. Bir yörede tarımsal araştırma için belli bir alan belirlenmiştir. Bu alanda
iki ayrı sebze türünden biri ekilecektir. Ekim ortamları (doğanın durumu) ve
gerçekleşme olasılıkları aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
 O1: Havanın çok iyi olmasının olasılığı (0.25),
 O2: Havanın değişik durumlarda olmasının olasılığı (0.50),
 O3: Havanın elverişsiz olmasının olasılığı (0.25).
olarak verilmiştir. Bu ortamlara göre her iki sebze ekiminden elde edilecek
gelirler aşağıda verilmiştir.
 O1 durumunda M sebzesinden 40000 birim, N sebzesinden 70000 birim,
 O2 durumunda M sebzesinden 30000 birim, N sebzesinden 20000 birim,
 O3 durumunda sadece M sebzesinden 20000 birim gelir elde edilecektir.
Verilen bilgilere göre ödeme matrisini düzenleyiniz ve en uygun alternatifi
bulunuz. END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 31
 KARAR TEORİSİ
Çözüm:

S1: M sebzesinin ekimi durumunu
S2: N sebzesinin ekimi durumunu ifade etmektedir.
OLAYLAR
Stratejiler O1 O2 O3
(0.25) (0.50) (0.25)
S1 40000 30000 20000
S2 70000 20000 0

E(S1)=40000*(0.25)+30000*(0.50)+20000*(0.25) = 30000 Birim

E(S2)=70000*(0.25)+20000*(0.50)+0*(0.25 ) = 27500 Birim
olarak elde edilir. Burada; en fazla geliri (S1) stratejisi (M sebzesi ekimi) en
uygun seçenek olarak belirlenir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 32
 KARAR TEORİSİ

 Pişmanlık Ölçütü
 Risk durumunda karar vermede kullanılabilecek
diğer bir ölçüt beklenen fırsat kaybı, diğer bir ifade
ile pişmanlık ölçütüdür. Bu ölçütün beklenen değer
ölçütünden çok farklı olmadığı görülebilir. İki ölçüt
arasındaki tek fark, dikkate aldıkları sonuç
değerleridir. Fırsat kaybı sonuçlarının dikkate
alınması durumunda beklenen değer ölçütü
beklenen fırsat kaybı ölçütü adını alır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 33

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen karar (kazanç) matrisine göre fırsat kaybı
(pişmanlık) ölçütüne göre karar veren karar vericinin seçeceği strateji hangisi
olacaktır?

OLAYLAR
Stratejiler O1 O2 O3 O4
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10)
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 28 20

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 34

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Fırsat kaybı (pişmanlık) ölçütünde fırsat kayıpları esas alındığından
önce fırsat kayıpları matrisinin düzenlenmesi gerekir. Orijinal karar matrisinin
kazanç değerlerinden oluşması durumunda, fırsat kaybı matrisi, orijinal
matrisin sütun değerlerinin her birinin, sütun en büyük değerinden çıkarılması
ile düzenlenir.

OLAYLAR OLAYLAR
Stratejiler O1 O2 O3 O4 Stratejiler O1 O2 O3 O4
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10) (0.20) (0.50) (0.20) (0.10)
S1 26 26 18 22 S1 2 8 16 4
S2 22 34 30 18 S2 6 0 4 8
S3 28 24 34 26 S3 0 10 0 0
S4 22 30 28 20 S4 6 4 6 6

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 35

 KARAR TEORİSİ
 OLAYLAR
Fırsat kaybı (pişmanlık) matrisinin
Stratejiler O1 O2 O3 O4 oluşturulmasından sonra olayların
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10) gerçekleşmesi olasılıklarından
S1 2 8 16 4 yararlanarak her bir strateji için
S2 6 0 4 8 beklenen fırsat kaybı değerleri
hesaplanmalıdır.
S3 0 10 0 0
S4 6 4 6 6

E(S1 ) = 0.2*(2)+0.5*(8)+0.2*(16)+0.1*(4)=8.0 Birim Sonuçta, beklenen fırsat

E(S2 ) = 0.2*(6)+0.5*(0)+0.2*(4)+0.1*(8)=2.8 Birim kaybı ölçütüne göre en iyi
strateji en küçük beklenen
E(S3 ) = 0.2*(0)+0.5*(10)+0.2*(0)+0.1*(0)=5.0 Birim
fırsat kaybı değerini veren S2
E(S4 ) = 0.2*(6)+0.5*(4)+0.2*(6)+0.1*(6)=5.0 Birim olacaktır.
.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 36
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen maliyet matrisine göre fırsat kaybı (pişmanlık)
ölçütüne göre karar veren karar vericinin seçeceği strateji hangisi olacaktır?

OLAYLAR
Stratejiler O1 O2 O3 O4
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10)
S1 6 8 8 12
S2 12 10 14 16
S3 8 14 14 6
S4 8 6 18 10

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 37

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Fırsat kaybı (pişmanlık) ölçütünde fırsat kayıpları esas alındığından
önce fırsat kayıpları matrisinin düzenlenmesi gerekir. Orijinal karar matrisinin
maliyet değerlerinden oluşması durumunda, fırsat kaybı matrisi, orijinal
matrisin sütun değerlerinin her birinden, sütun en küçük değerinin çıkarılması
ile düzenlenir.

OLAYLAR OLAYLAR
Stratejiler O1 O2 O3 O4 Stratejiler O1 O2 O3 O4
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10) (0.20) (0.50) (0.20) (0.10)
S1 6 8 8 12 S1 0 2 0 6
S2 12 10 14 16 S2 6 4 6 10
S3 8 14 14 6 S3 2 8 6 0
S4 8 6 18 10 S4 2 0 10 4

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 38

 KARAR TEORİSİ
 OLAYLAR
Fırsat kaybı (pişmanlık) matrisinin
Stratejiler O1 O2 O3 O4 oluşturulmasından sonra olayların
(0.20) (0.50) (0.20) (0.10) gerçekleşmesi olasılıklarından
S1 0 2 0 6 yararlanarak her bir strateji için
S2 6 4 6 10 beklenen fırsat kaybı değerleri
hesaplanmalıdır.
S3 2 8 6 0
S4 2 0 10 4

E(S1 ) = 0.2*(0)+0.5*(2)+0.2*(0)+0.1*(6)=1.6 Birim Sonuçta, beklenen fırsat

E(S2 ) = 0.2*(6)+0.5*(4)+0.2*(6)+0.1*(10)=5.4 Birim kaybı ölçütüne göre en iyi
strateji en küçük beklenen
E(S3 ) = 0.2*(2)+0.5*(8)+0.2*(6)+0.1*(0)=5.6 Birim
fırsat kaybı değerini veren S1
E(S4 ) = 0.2*(2)+0.5*(0)+0.2*(10)+0.1*(4)=2.8 Birim olacaktır.
.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 39
 KARAR TEORİSİ

 Belirsizlik Ortamında Karar Verme
 Belirsizlik altında karar verme, risk ortamında karar
vermede olduğu gibi sonuçları doğal durumlara
(tesadüflere) bağlı alternatif hareketlerle ilgilenir.
Belirsizlik altında karar vermenin risk altında karar
vermeden farkı, seçeneklerin ortaya çıkma
olasılıkları hakkında herhangi bir bilginin
bulunmamasıdır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 40

 KARAR TEORİSİ

 Belirsizlik Ortamında Karar Vermede Kullanılan
Başlıca Ölçütler
 Maksimin/Minimax ölçütü,
 Maksimaks/Minimin ölçütü,
 Laplace ölçütü (Eş Olasılık),
 Savage ölçütü (Pişmanlık),
 Hurwicz ölçütü,

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 41

 KARAR TEORİSİ

 Maksimin/Minimaks Ölçütü
 Maksimin/Minimaks karar ölçütü Wald kuralı olarak da
adlandırılmaktadır.
 Strateji, kazancın (karın) maksimizasyonu olması durumunda;
karar problemi ile ilgili olan bütün stratejiler içinde en
kötüsünün meydana gelebileceği kabul edilmektedir. Bu
nedenle; karar verici, en az kötü durumu elde edebileceği
stratejiyi belirlemek isteyecektir. Kötümser bir bakış açısına
sahip olan bu kuralda; karar verici en iyi duruma minimum
gelirlerin maksimumunu seçmek suretiyle ulaşabileceğini
kabul etmektedir.
 Karar matrisinin (ödeme matrisi) değerleri maliyet değerlerini
gösteriyorsa bu takdirde, maksimum maliyetler arasından
mimimum olan maliyet seçilir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 42

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen kazanç matrisine göre Karar vericinin seçebileceği 4
adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
Maximin ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 28 28 32
S2 18 34 32 26
S3 24 36 20 26
S4 28 22 32 34

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 43

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Maximin ölçütüne göre önce her bir strateji için minimum kar (kazanç)
değerleri belirlenir.

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 28 28 32
S2 18 34 32 26
S3 24 36 20 26
S4 28 22 32 34

Daha sonra belirlenen bu kazançlardan en yüksek (maximum) olan strateji

seçilir. Bu durumda S1 stratejisi seçilecektir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 44

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen maliyet matrisine göre Karar vericinin seçebileceği 4
adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
Minimax ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 28 20

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 45

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Minimax ölçütüne göre önce her bir strateji için maksimum maliyet
değerleri belirlenir.

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 30 28 20

Daha sonra belirlenen bu maliyetlerden en düşük (minimum) olan strateji

seçilir. Bu durumda S1 stratejisi seçilecektir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 46

 KARAR TEORİSİ

 Maksimaks/Minimin Ölçütü
 Karar verenlerin bir kısmı iyimser görüşe sahiptirler.
Bu görüşe sahip olan karar vericiler karar kuralı
olarak Maximax ölçütünü (iyimserlik ölçütü)
verecekleri kararlarda kullanırlar. Bu kurala göre;
önce her bir stratejinin maximum değeri belirlenir.
Daha sonra bu değerler arasından da maksimum
değeri veren strateji uygun strateji olarak belirlenir.
 Maliyet söz konusu olduğunda minimumların
minimumu belirlenmektedir.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 47

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen kazanç matrisine göre Karar vericinin seçebileceği 4
adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
Maximax ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 36 28 20

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 48

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Maximax ölçütüne göre önce her bir strateji için maksimum kazanç
değerleri belirlenir.
OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 36 28 20

Daha sonra belirlenen bu kazanç değerlerinde en yüksek (maksimum) olan

strateji seçilir. Bu durumda S4 stratejisi seçilecektir.
Aslında kazanç matrisindeki maksimum değer, doğrudan seçilebilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 49
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen maliyet matrisine göre Karar vericinin seçebileceği 4
adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
Minimin ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 24 26 18 32
S2 26 34 30 28
S3 28 24 34 26
S4 32 26 22 24

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 50

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Minimin ölçütüne göre önce her bir strateji için minimum değerleri
belirlenir.
OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 24 26 18 32
S2 26 34 30 28
S3 28 24 34 26
S4 32 26 22 24

Daha sonra belirlenen bu kazanç değerlerinde en düşük (minimum) olan strateji

seçilir. Bu durumda S1 stratejisi seçilecektir.
Aslında maliyet matrisindeki minimum değer, doğrudan seçilebilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 51
 KARAR TEORİSİ

 Laplace Ölçütü (Eş Olasılık)
 Laplace ölçütü olayların ortaya çıkması ile ilgili
olasılıkların birbirine eşit olduğu ilkesine dayanır.
Olayların ortaya çıkması olasılıkları
belirlenemediğinde problem belirsizlik ortamında
karar verme problemine dönüşür. Laplace ölçütü,
olayların gerçekleşmesi olasılıklarının farklı
olduğuna ilişkin bir kanıt olmaması durumunda
kullanılabilir. Anılan olasılıkların eşit kabul edilmesi
ilkesine “yetersiz sebep ilkesi” adı da verilmektedir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 52
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Bir işletme üreteceği bir mamul için fabrika büyüklüğüne karar vermek
istemektedir. Aşağıdaki tabloda, fabrika büyüklükleri ve olası getiriler
verilmiştir. Hangi büyüklükte fabrika kurulmalıdır problemini Laplace
ölçütünü kullanarak belirleyiniz.
OLAYLAR
. Stratejiler Düşük Orta Yüksek
Küçük F1 80 60 25
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 53

 KARAR TEORİSİ

OLAYLAR
Stratejiler Düşük Orta Yüksek
Küçük F1 80 60 25
Orta F2 20 120 40
Büyük F3 10 60 180
Çözüm: Her fabrika büyüklüğü stratejilerinin olasılıkları Laplace ölçütüne göre
birbirine eşittir.
Bu durumda beklenen getiriler:
E(F1)=80*(0.33)+60*(0.33)+25*(0.33)=55 Birim
E(F2)=20*(0.33)+120*(0.33)+40*(0.33)=60 Birim
E(F3)=10*(0.33)+60*(0.33)+180*(0.33)=83.33 Birim
elde edilir. Burada; en fazla geliri (F3) stratejisi en uygun strateji olarak belirlenir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 54
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıdaki karar matrisindeki değerler maliyeti ifade ettiğine göre karar
vericinin Laplace ölçütünü hangi stratejiyi seçeceğini belirleyiniz.

. OLAYLAR
STRATEJİLER (O1) (O2) (O3) (O4)
S1 3000 2750 2500 2250
S2 1500 4750 8000 7750
S3 2000 5250 8500 11750
Olasılık 0.25 0.25 0.25 0.25

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 55

 KARAR TEORİSİ
 OLAYLAR
STRATEJİLER (O1) (O2) (O3) (O4)
S1 3000 2750 2500 2250
S2 1500 4750 8000 7750
S3 2000 5250 8500 11750
Olasılık 0.25 0.25 0.25 0.25

Çözüm: Her strateji için Laplace ölçütüne göre beklenen getiriler:

E(S1)=3000*(0.25)+2750*(0.25)+2500*(0.25)+2250*(0.25)=2625 Birim TL
E(S2)=1500*(0.25)+4750*(0.25)+8000*(0.25)+7750*(0.25)=5500 Birim TL
E(S3)=2000*(0.25)+5250*(0.25)+8500*(0.25)+11750*(0.25)=6875 Birim TL
olarak elde edilir. Burada; en düşük maliyete (2625 birimlik) stratejisi en uygun
strateji olarak belirlenir
. END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 56
 KARAR TEORİSİ

 Savage Ölçütü (Pişmanlık)
 Pişmanlık ölçütünün temeli, bir pişmanlık matrisi (fırsat
maliyetleri tablosu) hazırlanması ve bu tablo üzerinde, pişmanlığı
minimize edecek olan stratejinin belirlenmesine dayanır.
 Bu karar kuralının temel amacı pişmanlığı en aza indirmektir.
Savage bu kuralı 1954 yılında ortaya koymuştur. Bu karar
kuralında karar verenlerin verdikleri kararların sonuçlarından
memnun olmamaları işlenmektedir. Karar veren herhangi bir
karardan elde ettiği sonuçtan memnun olmayabilir. Bu durumda,
yeni bir kararla, önceden verilen karardan pişman olunabilir ve
değişik bir stratejiye sahip olunmak istenebilir. Savage, bu arzudan
hareketle pişmanlığı minimuma indiren kuralı ortaya atmıştır.
Ödemesi en yüksek durumun meydana gelmesi halinde bu
durumun seçilmemesi, karar vericinin pişman olmasına neden
olacaktır.

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 57

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen kazanç matrisine göre Karar vericinin seçebileceği 4
adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
Savage ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22
S2 22 34 30 18
S3 28 24 34 26
S4 22 36 28 20

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 58

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Savage ölçütüne göre önce pişmanlık matrisi bulunur. Kazanç matrisi
söz konusu olduğu için, elemanlar bulundukları sütundaki en yüksek değerden
çıkarılarak pişmanlık belirlenir. Sonra minimax ölçütüne göre her bir strateji için
maksimum maliyetler belirlenir.
OLAYLAR OLAYLAR
Stratejiler Stratejiler
O1 O2 O3 O4 O1 O2 O3 O4
S1 26 26 18 22 S1 2 10 16 4
S2 22 34 30 18 S2 6 2 4 8
S3 28 24 34 26 S3 0 12 0 0
S4 22 36 28 20 S4 6 0 6 6

Daha sonra belirlenen bu pişmanlıklardan en düşük (mimimum) olan değeri

olan strateji belirlenir. Bu durumda S4 stratejisi seçilecektir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 59
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen maliyet (gider) matrisine göre Karar vericinin
seçebileceği 4 adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu
sonuçlar vardır. Savage ölçütüne göre uygun stratejiyi belirleyiniz

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 90 40 10 80
S2 70 55 40 50
S3 80 70 40 60
S4 50 50 60 75

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 60

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Savage ölçütüne göre önce pişmanlık matrisi bulunur. Maliyet matrisi
söz konusu olduğu için, elemanlardan bulundukları sütundaki en düşük
(küçük) değerden çıkarılarak pişmanlık belirlenir. Sonra minimax ölçütüne göre
her bir strateji için maksimum maliyetler belirlenir.
OLAYLAR OLAYLAR
Stratejiler Stratejiler
O1 O2 O3 O4 O1 O2 O3 O4
S1 90 40 10 80 S1 40 0 0 30
S2 70 55 40 50 S2 20 15 30 0
S3 80 70 40 60 S3 30 30 30 10
S4 50 50 60 75 S4 0 10 50 25

Daha sonra belirlenen bu pişmanlıklardan en düşük (mimimum) olan değeri

olan strateji belirlenir. Bu durumda S2 veya S3 stratejisi seçilebilir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 61
 KARAR TEORİSİ

 Hurwicz Ölçütü
 Leonid Hurwicz tarafından ortaya konulan bu karar ölçütünde;
karar verenlerden bazı kimselerin, aşırı iyimser ve aşırı
kötümser düşüncelere sahip olan karar vericilerin arasında
bulundukları düşüncesi ağırlık kazanır. Bu ölçüt; Maximin ve
maximax karar ölçütlerinin birleştirilmesinden meydana
gelmiştir.
 Hurwicz karar ölçütünde; ödeme matrisindeki yer alan her
seçenek (strateji) için iyimser (maksimaks) ve kötümser
(minimaks) sütunlar oluşturulur. Her maksimaks değeri için bir
iyimserlik katsayısı (α ) ve her minimaks değeri için bir
kötümserlik değeri (1- α ) saptanır. Son olarak her bir strateji
değeri kendi katsayısıyla çarpılarak beklenen değerler elde
edilir. En büyük beklenen değer en uygun stratejiyi sağlayan
değerdir.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 62
 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen kazanç (kar) matrisine göre Karar vericinin seçebileceği
4 adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu sonuçlar vardır.
( α=0.80) iyimserlik katsayısına göre Hurwicz ölçütünü uygulayarak en uygun
stratejiyi belirleyiniz.

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 20 10 30 40
S2 35 25 20 25
S3 40 35 20 30
S4 30 30 30 35

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 63

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Hurwicz ölçütüne göre önce her bir strateji için maksimum ve
minimum getiri değerleri belirlenir. Daha sonra belirlenen bu getiri değerleri
ilgili katsayı değerleri çarpılarak beklenen değerler elde edilir.

OLAYLAR En İyi En Kötü Beklenen Değer

Stratejiler
O1 O2 O3 O4 0.80 0.20
S1 20 10 30 40 40 10 40*0.8+10*0.2=34 birim
S2 35 25 20 25 35 20 35*0.8+20*0.2=32 birim
S3 40 35 20 30 40 20 40*0.8+20*0.2=36 birim
S4 30 30 30 35 35 30 35*0.8+30*0.2=34 birim

Bu durumda en yüksek beklenen değere sahip olan S3 stratejisi uygun

stratejidir

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 64

 KARAR TEORİSİ

Örnek: Aşağıda verilen maliyet (gider) matrisine göre Karar vericinin
seçebileceği 4 adet strateji ve her stratejinin 4 olaya bağlı olarak oluşturduğu
sonuçlar vardır. ( α=0.60) iyimserlik katsayısına göre Hurwicz ölçütünü
uygulayarak en uygun stratejiyi belirleyiniz.

OLAYLAR
Stratejiler
O1 O2 O3 O4
S1 50 40 55 40
S2 65 50 40 45
S3 75 35 60 35
S4 35 60 40 65

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 65

 KARAR TEORİSİ

Çözüm: Hurwicz ölçütüne göre önce her bir strateji için maksimum ve
minimum gider değerleri belirlenir. Daha sonra belirlenen bu getiri değerleri
ilgili katsayı değerleri çarpılarak beklenen değerler elde edilir.

OLAYLAR En İyi En Kötü Beklenen Değer

Stratejiler
O1 O2 O3 O4 0.60 0.40
S1 50 40 55 40 40 55 40*0.6+55*0.4=38 birim
S2 65 50 40 45 40 65 40*0.6+65*0.4=42 birim
S3 75 35 60 35 35 75 35*0.6+75*0.4=44 birim
S4 35 60 40 65 35 65 35*0.6+65*0.4=40birim

Bu durumda en düşük (küçük) beklenen değere sahip olan S1 stratejisi uygun

stratejidir

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 66

Karar Verme Ortamları

 Belirlilik Ortamında Karar Verme
 Risk Ortamında Karar Verme
 En Yüksek Olabilirlik Ölçütü,
 Beklenen Değer Ölçütü,
 Beklenen Fırsat Kaybı (Pişmanlık Ölçütü)
 Belirsizlik Ortamında Karar Verme
 Maksimin(Minimax) ölçütü,
 Maksimaks (Minimin) ölçütü,
 Laplace ölçütü (Eş Olasılık),
 Savage ölçütü (Pişmanlık),
 Hurwicz ölçütü,

END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 67

 YARARLANILAN KAYNAKLAR




AHLATÇIOĞLU Mehmet ve TİRYAKİ Fatma, Oyunlar Teorisi, YTÜ Basım-Yayın Merkezi, İstanbul, 1998.
ALP Selçuk, ÖZ Ersoy ve AŞKIN Öyküm Esra, Oyun Teorisi ve Türkiye Turizm Sektörü Üzerine Bir Uygulama,
Umuttepe Yayınları, 2020.
 BAĞIRKAN Şemsettin, Karar Verme, Der Yayınları, İstanbul, 1983.
 CİNEMRE Nalan, Yöneylem Araştırması, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2. Baskı, İstanbul, 2004.
 DOĞAN İbrahim, Yöneylem Araştırması Teknikleri, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul, 1994.
 GUSEONOV Khalik G., AKYAR Emrah ve DÜZCE Serkan A. Oyun Teorisi (Çatışma ve Anlaşmanın Matematiksel
Modelleri), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2010.
 KARABACAK Hakan, Oyun Teorisi (Oyunlar – Kavramlar – Stratejiler), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016
 KARAKOYUNLU Yılmaz, Doğrusal Programlama ve Oyun Teorisi, Bursa İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayını No.
7, Ankara, 1973.
 ÖZARI Çiğdem, TUTAN Kemal Kağan ve ULUSOY Veysel, Oyun Teorisi, Pegem Akademi, Ankara, 2016
 ÖZKAN Şule, Yöneylem Araştırması (Nicel Karar Teknikleri), Nobel Yayıncılık, Genişletilmiş 3. Basım, Ankara, 2012.
 ÖZKAN Yalçın, Veri Madenciliği Yöntemleri, Papatya Yayıncılık Eğitim, İstanbul, 2008.
 ÖZTÜRK Ahmet, Yöneylem Araştırması, Ekin Kitabevi Yayınları, 5. Baskı, Bursa, 1997.
 ÖZTÜRK Sevinç, “2003 Sonrası Türkiye-İran İlişkilerinin Oyun Teorisi Yaklaşımıyla Analizi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi: Genel Kurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul, 2011.
 TAHA Hamdy A., Yöneylem Araştırması, Literatür Yayıncılık 6. Basımdan Çeviri (Çeviren ve Uyarlayanlar: Ş. Alp BARAY
ve Şakir Esnaf), İstanbul, 2000.
 TİMOR Mehpare, Yöneylem Araştırması, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2010.
 TURANLI Münevver, Pazarlama Yönetiminde Karar Alma, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2. Baskı, İstanbul, 1988.
 YILMAZ Ensar, Oyun Teorisi, Literatür Yayınları, Gözden Geçirilmiş 2. Basım, İstanbul, 2012.
END3860 Oyun Teorisi ve Stratejileri 68