HİDROLİK SİSTEMLER (HYDRAULIC SYSTEMS)

1. HİDROLİK

1.1. Hidroliğin Tanımı (Definition of Hydraulics)

Hidrolik, Yunanca su anlamına gelen hydro ile boru anlamına gelen aulos
kelimelerinden türetilmiştir.
Günümüzde “hidrolik” akışkanlar aracılığıyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve
kumandası anlamında kullanılmaktadır.
Hidrolik, akışkanların mekanik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.

Hydraulics is derived from the Greek words hydro, meaning water, and aulos meaning pipe.

Today, it is used to mean the transmission and control of forces and movements through
"hydraulic" fluids.

Hydraulics is the science that studies the mechanical properties of fluids.

Enerji Türleri ve Karşılaştırılmaları (Energy Types and Comparisons)

1
 Table 1. Energy Types and Comparisons

Hydraulics Electric Pneumatics

Energy transmission Limited Unlimited Limited

Energy Storage Limited Easy Easy

Energy cost Expensive Cheap Expensive

Affecting by Sensitive Not affected Sensitive

temperature

Linear motion Easy Uneasy Easy

Circular motion Powerful Powerful Powerless

Positioning precision Adjustable up to 1 µm. Adjustable up to 1 µm. Adjustable up to

1/10mm

Gaining force Safe high forces can be High forces can be Limited high forces can
achieved achieved be achieved

Working speed V= 0,5 m/s - V= 1,5 m/s

1.2. Temel Bilgiler (Basic knowledge)

• Debi: Hidrolik veya pnomatik sistemde belirli bir akış kesitinden belirli bir sürede geçen
akışkan miktarı debi olarak tanımlanır. Debinin birimi litre/dakika, cm³/saniye veya kg/h
olarak belirtilir.
Flow rate: The amount of fluid passing through a certain flow section in a certain period of time
in a hydraulic or pneumatic system is defined as the flow rate. The unit of flow rate are in
liter/minute or cm³/second.
• Basınç: Belirli bir kesitte sıkıştırılan akışkan Paskal prensibine göre, içinde bulunduğu kapalı bir
kabın bütün çeperlerindeki her birim kesite aynı değerde bir kuvvet uygular ve buna basınç
denir. Birimi bar’dır.
1 bar = 1 kg/cm²
Pressure: The fluid compressed at a certain cross-section, according to the Paskal principle,
applies a force of the same value to each unit cross-section on all the walls of a closed container
and this is called pressure. Its unit is bar.

1 bar = 1 kg / cm²
Efektif Basınç: Manometrede okunan basınç değerine denir.
Effective Pressure: It is the pressure value read on the manometer.

Mutlak Basınç: Manometrede okunan basınç değerine atmosfer basıncı ilave edildiğinde
meydana gelen basınç değeridir.

2
 Absolute Pressure: It is the pressure value that occurs when one atmospheric pressure is
added to the pressure value read on the manometer.

Paskal Kanunu: Yer çekimini ihmal edecek olursak, kapalı bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda
meydana gelen basınç, sıvı tarafından kabın her noktasına aynı şiddette etki eder.

Pascal's Principle: If we neglect the gravity, the pressure that occurs as a result of the force acting
on a closed container, affects every point of the container by the liquid with the same intensity.

• F=P x A
F=Kuvvet (N) , F= Force
P=Basınç (N/m²), Pa P= Pressure
A=Alan (m²) A= Area

(Figure 1.1. Pressure spread)

•

(Figure 1.2. Application of the Pascal principle to practice)

F1xA2=F2XA1

3
 Süreklilik Denklemi: Farklı kesitlerden oluşan bir boru içinden akan akışkanın debisi, borunun
her noktasında aynı değerdedir. Debinin sabit kaldığını düşünürsek küçük kesitlerde büyük
kesitlere oranla akışkan daha hızlı akar.

Continuity Equation: The flow rate of the fluid flowing through a pipe consisting of different
sections is the same at every point of the pipe. Considering that the flow rate remains constant,
it flows faster in small sections than in large sections.

• Bernoulli Kanunu: Sürtünme kuvvetini ihmal edecek olursak, kapalı bir boru içindeki sıvının
sahip olduğu toplam enerji, akım çizgisi boyunca aynıdır.

Bernoulli's Law: If we neglect the friction force, the total energy of a liquid in a closed pipe is
the same along the streamline.

P1 x V 1=P 2 x V 2
P=Basınç (Pressure (N/m²)
V=Hız (Velocity) (m/s)

• Kavitasyon (Aşındırmak): Metallerin yüzeylerinden küçük parçaların kopartılmasıdır. Bu

şekildeki malzeme tahribatı, bölgesel ve ani olarak meydana gelen basınç ve sıcaklık
değişimlerinden kaynaklanır.
• Cavitation (Abrasion): It is the removal of small pieces from the surfaces of metals. This type
of material damage is caused by local and sudden pressure and temperature changes.

Figure 1.3. Cavitation

• Hidrostatik Basınç: Bir kap içinde bulunan sıvı kütlesinin yükseklik, yoğunluk ve ağırlığına (yer
çekimi ivmesi) bağlı olarak kabın tabanına yapmış olduğu basınçtır. Kabın şekline bağlı
değildir.
P=h.d.g
P: Sıvının kabın tabanına yaptığı basınç (Pa) N/m2
h: Sıvı yüksekliği (m)
d: Sıvı yoğunluğu (kg/m³)

4
 g: Yer çekimi ivmesi (m/sn²)

• Hydrostatic Pressure: The pressure exerted by the mass of liquid in a container to the bottom of
the container depending on its height, density and weight (gravitational acceleration). It does not
depend on the shape of the container.
P = h.d.g
P: Pressure exerted by the liquid on the bottom of the container (Pa) N/m2
h: Height of liquid (m)
d: Liquid density (kg/m³)
g: Gravitational acceleration (m/sec²)

(Figure 1.4. Pressure container)

2. Hidrolik Sistemin Tanıtımı (Introduction of the Hydraulic System)

2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yapısı, Mantığı ve Çalışma Kuralları (asic Structure, Logic and
Operating Rules of the Hydraulic System)

Elektrik motorunun tahrik ettiği hidrolik pompa ile akışkan belirli basınçta ve debide
sisteme basılmaktadır. Bu hidrolik enerji ile doğrusal, dairesel ve açısal hareketin üretildiği
sistemlerdir.

With the hydraulic pump driven by the electric motor, the fluid is pumped into the system at a
certain pressure and flow rate. These are the systems in which linear, circular and angular motion
is produced with hydraulic energy.

2.2. Hidrolik Sistemin Avantajları ve Dezavantajları (Advantages and Disadvantages of the

Hydraulic System)

Hidrolik sistemlerin Üstünlükleri :

o Hidrolik sistemler sessiz çalışırlar.

o Hidrolik akışkanlar, sıkıştırılamaz kabul edildikleri için titreşimsiz hareket elde
edilir.
o Yüksek çalışma basınçları elde edilebilir.
o Hareket devam ederken hız ayarı yapılabilir.

5
 o Akışkan olarak hidrolik yağ kullanıldığı için devre elemanları aynı zamanda
yağlanmış olurlar.
o Emniyet valfleri yardımıyla sistem güvenli çalışır.
o Hassas hız ayarı yapılabilir.
o Hidrolik akışkan oluşan ısının çevreye yayılmasını sağlar.
o Hidrolik devre elemanları uzun ömürlüdür.

• Advantages of hydraulic systems:

➢ Hydraulic systems work silently.
➢ Vibration-free motion is achieved because hydraulic fluids are considered incompressible.
➢ High operating pressures can be obtained.
➢ Speed can be adjusted while the movement is in progress.
➢ Since hydraulic oil is used as fluid, the circuit elements are lubricated at the same time.
➢ The system works safely with the help of safety valves.
➢ Precise speed adjustment can be made.
➢ The hydraulic fluid allows the heat generated to spread to the environment.
➢ Hydraulic circuit elements are long-lasting.

Hidrolik Sistemlerin Dezavantajları

➢ Hidrolik akışkanlar, yüksek ısılara karşı hassastır. Akışkan

sıcaklığının 50 C’yi geçmesi istenmez.
➢ Hidrolik devre elemanları, yüksek basınçlarda çalışacağı için yapıları sağlam olmalıdır.
➢ Hidrolik devre elemanlarının fiyatları pahalıdır.
➢ Hidrolik devre elemanlarının bağlantıları sağlam ve sızdırmaz olmalıdır.
➢ Hidrolik akışkanların sürtünme direnci yüksek olduğu için uzak mesafelere taşınamaz.
➢ Depo edilebilirliği azdır.
➢ Akış hızı düşüktür. Devre elemanları, düşük hızlarla çalışır.
➢ Hidrolik akışkanlar havaya karşı hassastır. Akışkan içindeki hava gürültü ve titreşime yol açar,
düzenli hızlar elde edilemez.

• Disadvantages of Hydraulic Systems:

➢ Hydraulic fluids are sensitive to high temperatures. Fluid temperature is not required to exceed
50 C.
➢ Hydraulic circuit elements should have a strong structure as they will operate at high pressures.
➢ The prices of hydraulic circuit elements are expensive.
➢ Connections of hydraulic circuit elements must be sound and leakproof.
➢ Hydraulic fluids cannot be transported long distances due to their high friction resistance.
➢ It has less storability.
➢ Flow rate is low. Circuit elements operate at low speeds.
➢ Hydraulic fluids are sensitive to air. The air in the fluid causes noise and vibration, regular
velocities cannot be achieved.

6
 2.3.Hidrolik Akışkanlar ve Özellikleri (Hydraulic Fluids and Their Properties)

Hidrolik akışkanlar, hidrolik gücün iletilmesinde kullanılır. Ayrıca hidrolik devre elemanlarının
yağlanmasını ve soğutulmasını sağlar. Hidrolik sistemlerde akışkan olarak genellikle madenî yağlar
kullanılır. İçerisine katkı maddeleri eklenerek dayanıklılığı ve kullanım süresi artırılır. Hidrolik akışkan
olarak suyun kullanılmasında korozyon, kaynama noktası, donma noktası ve düşük viskozite gibi
sorunlarla karşılaşılır.

Hydraulic fluids are used to transmit hydraulic power. It also provides lubrication and cooling
of hydraulic circuit elements. Mineral oils are generally used as fluid in hydraulic systems. By adding
additives, its durability and duration of use are increased. Problems such as corrosion, boiling point,
freezing point and low viscosity are encountered in the use of water as a hydraulic fluid.

Viskozite: Akışkanların akıcılık özelliklerini ifade eder. Yağların akmaya karşı gösterdiği
zorluktur. Kalın yağlarda akmaya karşı direnç fazla, ince yağlarda akmaya karşı direnç azdır. Kalın
yağların viskozitesi yüksek, ince yağların viskozitesi küçüktür. Viskozitenin sıcaklık değişiminden
etkilenmemesi istenir.

Viscosity: Refers to the fluidity properties of fluids. It is the difficulty that oils show against
flowing. In thick oils, resistance to flow is high, in thin oils it is less resistant to flow. Thick oils have
high viscosity, thin oils have low viscosity.

Oksidasyon: Hidrolik yağın bileşimindeki hidrokarbonların havanın oksijeni ile kimyasal

reaksiyona girerek çamur veya sakız şeklinde tortuların meydana gelmesi olayına oksidasyon
denir. Meydana gelen çamurlar, metal yüzeylerde korozyona neden olur.

Oxidation: The formation of deposits in the form of sludge or gum by chemical reaction of the
hydrocarbons in the composition of hydraulic oil with the oxygen of the air is called oxidation.
The sludge that occur cause corrosion on metal surfaces.

Yağlama Yeteneği: Uygun seçilen yağlar, metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek
çalışan elemanların hareketlerinin kolaylaşmasını ve sürtünme direncinin azalmasını sağlar.

Lubricating Ability: Properly selected oils form a film layer on metal surfaces, facilitating the
movements of the working elements and reducing the friction resistance.

Köpüklenme: Yüksek basınçtaki akışkan sistem içinde yüksek hızda hareket ederken hava
molekülleri ile yağ moleküllerinin çarpışmasına sebep olur. Çarpışma sonucunda meydana
gelen şoklar, köpüklenmeye yol açar. Bunu engellemek için boru hattında sızdırmazlık
sağlanmalıdır. Yağ üreticileri, yağın içine köpüklenmeyi önleyici katkı maddeleri ilave eder.

Foaming: While the high pressure fluid moves at high speed in the system, it causes the air
molecules to collide with the oil molecules. The shocks that occur as a result of the collision
cause foaming. To prevent this, tightness must be provided in the pipeline. Oil producers add
anti-foaming additives to the oil.

Akma Noktası: Yağın akıcılığını kaybedip katılaşmaya başladığı sıcaklığa denir.

7
 Pour Point: The temperature at which the oil loses its fluidity and begins to solidify.

Alevlenme Noktası: Standart yağlarda alevlenme sıcaklığı 180ºC ile 210ºC arasındadır. Hidrolik
sistemlerde 50 ºC’nin üzerine çıkılmadığı için herhangi bir problem çıkmaz.

Flash Point: In standard oils, the flammability temperature is between 180ºC and 210ºC.
There is no problem in hydraulic systems since it does not exceed 50ºC.

Polimerleşme: Birden fazla aynı cins yağ moleküllerinin artık vermeden birleşmesi ve yeni bir
molekül meydana getirmesidir. Yağın özelliğini değiştireceği için istenmeyen bir durumdur.
Polymerization: It is the combination of more than one oil molecules of the same type without
residue and forming a new molecule. It is an undesirable situation as it will change the properties
of the oil.

H: Hidrolik yağ
L: Korozyona karşı koruyucu ve/veya yaşlanmaya karşı dayanıklılık kazandıran etkili madde
P: Yüklenebilirliği yükselten veya düşüren etkili madde
V: Viskozitesi iyileştirilmiş

Table 1.2. The specifications of the used oils in hydraulic systems

OILS USED IN HYDRAULIC SYSTEMS

Symbol Important Features Usage areas

HL Protection against corrosion In systems with high thermal

and resistance to aging stress and corrosion risk due to
water contact

HLP Protection against wear In addition to the properties of

HL oil, in systems with a high
degree of mixed friction due to
its structure or operating
conditions

8
 HV Viscosity - temperature In addition to HLP properties,
relationship improved in systems where significantly
changing and extremely low
ambient temperatures prevail
H: Hydraulic oil
L: Effective substance that provides protection against corrosion and / or resistance to aging.
P: Effective substance that increases or decreases loadability
V: Improved viscosity

3. Hidrolik Devre Elemanlarının Yapısı ve Çalışma Özellikleri (Structure and Operation Features of
Hydraulic Circuit Elements)

Basit bir hidrolik devre şeması aşağıda verilmiştir. (A simple hydraulic circuit diagram is given below.)

Hidrolik devre elemanları: Depo, filitre, hidrolik pompa, basınç kontrol valfi, manometre, yön kontrol
valfi, çek valf, akış kontrol valfi, hidrolik silindir, hidrolik motor.

Hydraulic circuit elements: Tank, filter, hydraulic pump, pressure control valve, manometer, directional
control valve, check valve, flow control valve, hydraulic cylinder, hydraulic motor.

9
3.1. Tank (Depo) ve Özellikleri (Tank and Its Features)

Hidrolik akışkanı depolayan, çalışma şartlarına uygun şekilde hazırlayan devre elemanlarına depo
adı verilir. Isınan hidrolik akışkanın kolayca soğutulması için deponun alt kısmı hava akımı oluşturacak
şekilde tasarlanmalıdır. Depoya dönen akışkanın dinlenmeden emilmesini önlemek için dinlendirme
levhası konulmalıdır. Depo kapasitesi, hidrolik sisteme gerekli olan akışkan miktarına ve dağıtım
sisteminin büyüklüğüne göre seçilir. Pratik olarak pompa debisinin 3-5 katı kadar alınabilir.

The circuit elements that store the hydraulic fluid and prepare it in accordance with the operating
conditions are called reservoirs. In order to cool the heated hydraulic fluid easily, the lower part of the
tank should be designed to create an air flow. A settling plate should be placed to prevent the fluid
returning to the tank from being absorbed without resting. The tank capacity is selected according to
the amount of fluid required in the hydraulic system and the size of the distribution system. Practically,
3-5 times of the capasity the pump flow rate can be taken.

Hidrolik deponun üstten ve önden görünüşü üstte verilmiştir.

10
 The top and front view of the hydraulic tank is given above.

(Figure 1.5. Internal structure of the hydraulic tank)

3.2. Hidrolik Boru-Hortumlar (Hydraulic Pipe-Hoses)

Hidrolik sistemlerde akışkanı tanktan alıcılara taşıyan ve alıcıdan tekrar tanka taşıyan
elemanlardır. Hortumlar, hareketli hidrolik makinelerde hatların birbirine bağlanmasında kullanılır.
Esneme kabiliyetleri yüksektir. Borular; dikişsiz, yüksek basınca dayanıklı çelikten imal edilir.

In hydraulic systems, they are the elements that carry the fluid from the tank to the receivers and
from the receiver back to the tank. Hoses are used for connecting lines in mobile hydraulic machines.
Their ability to stretch is high. Piping; It is made of seamless, high pressure steel.

3.2.1. Hidrolik Devrelerde Kullanılan Boru Normları (Pipe Norms Used in Hydraulic Circuits)

Boru hattı için DIN 2391’e göre dikişsiz hassas borular kullanılır. Boruların et kalınlığı, hattaki
maksimum basınç ve ani basınç artmaları için düşünülen bir emniyet faktörü dikkate alınarak
belirlenir.
Seamless precision pipes according to DIN 2391 are used for the pipeline. The wall thickness
of the pipes is determined by taking into account a safety factor considered for the maximum
pressure and sudden pressure increases in the line.

11
 Borulardan oluşan hatlarda; dirsekler ve açılı bağlantı yerlerinde kayıpların fazla olmaması,
diğer taraftan boyutlandırmanın makul sınırlar içerisinde kalması için aşağıda verilen akış hızlarının
aşılmaması gerekir.

• Basınç hattı:
İşletme basıncı 50 bara kadar :4,0 m/s
İşletme basıncı 100 bara kadar :4,5 m/s
İşletme basıncı 150 bara kadar :5,0 m/s
İşletme basıncı 200 bara kadar :5,5 m/s
İşletme basıncı 300 bara kadar :6,0 m/s
• Emme hattı :1,5 m/s
• Dönüş hattı :2,0 m/s
In lines consisting of pipes; The flow velocities given below should not be exceeded in order
to avoid excessive losses in elbows and angled joints, and to keep sizing within reasonable
limits.

Pressure line:
Operating pressure up to 50 bar: 4.0 m / s
Operating pressure up to 100 bar: 4.5 m / s
Operating pressure up to 150 bar: 5.0 m / s
Operating pressure up to 200 bar: 5.5 m / s
Operating pressure up to 300 bar: 6.0 m / s
Suction line: 1,5 m / s
Return line: 2.0 m / s

3.2.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanılan Hortum Normları (Hose Norms Used in Hydraulic Systems)

12
 Hortumlar, hareketli hidrolik devre elemanların birbirine bağlanmasında kullanılır. Hortumların
yüksek esneme kabiliyetleri olduğu için sistem basıncının sık sık değiştiği, sıcaklık farkının yüksek
olduğu durumlarda kullanılması uygundur. Hortumlar, sentetik kauçuktan yapılır.
Hoses are used to connect moving hydraulic circuit elements. Since the hoses have high
flexibility, they are suitable to be used in cases where the system pressure changes frequently and
the temperature difference is high. Hoses are made of synthetic rubber.

Hidrolik hortumun Yapısı

1-Hortumun iç tabakası, polyester elastomerden yapılır.

2-Basınç taşıyıcı, çelik telden yapılır.
3-Üst tabaka, polyuretan/polyester-elastomerden yapılır.

Structure of hydraulic hose

1-The inner layer of the hose is made of polyester elastomer.

2-Pressure carrier is made of steel wire.
3-Top layer is made of polyurethane / polyester-elastomer

3.2.3. Boru Çapının Hesaplanması

Hidrolik devrede kullanılacak boruların çaplarını hesaplarken; çalışma basıncı, akış hızı ve
pompanın debisi dikkate alınır. Bu değerler biliniyorsa boruların iç çapı aşağıdaki formülle bulunur:

Q=Vxd2/21

Q= Akışkanın debisi (litre/dk.)

V= Akış hızı (metre/saniye)
d= Boru iç çapı (mm)

3.2.3. Calculation of Pipe Diameter

While calculating the diameters of the pipes to be used in the hydraulic circuit; Working pressure, flow
rate and flow rate of the pump are taken into consideration. If these values are known, the inner
diameter of the pipes is found by the following formula:
Q = Vxd2 / 21

13
Q = Fluid flow rate (liter / min.)
V = Flow velocity (meters / second)
d = inner pipe diameter (mm)

Boru Bağlantılarında Dikkat Edilecek Noktalar

• Boruların iç yüzeyleri pürüzsüz olmalıdır.

• Boru bağlantılarında sızdırmazlık sağlanmalıdır.
• Mümkün olduğunca tek parça boru kullanılmalıdır.
• Kullanılacak borular, çalışma basıncını karşılayabilmelidir.
• Boruların et kalınlığı ve iç çapları, istenen debi ve basıncı sağlayabilmelidir.
• Borularda titreşimi önlemek için belirli aralıklarla kelepçeler yardımıyla sabitlenmelidir.
• Borulara uygun kavis verilerek bükülmeli ve keskin köşelerden kaçınılmalıdır.
• Emiş boru hattı kısa olmalıdır.
• Borularda ısıl genleşme dikkate alınmalıdır.
• Emiş ve dönüş hattı boruları, minimum yağ seviyesinin altında olmalıdır.
• Farklı çapta boru kullanılmamalıdır.
Points to Consider in Pipe Connections:

• The inner surfaces of the pipes should be smooth.

• Pipe connections should be tight.
• One piece of pipe should be used as much as possible.
• The pipes to be used must be able to meet the working pressure.
• Wall thickness and inner diameters of the pipes should be able to provide the desired flow rate and
pressure.
• In order to prevent vibration in the pipes, they should be fixed with the help of clamps at regular
intervals.
• Pipes should be bent by giving appropriate curves and sharp corners should be avoided.
• The suction pipeline should be short.
• Thermal expansion in pipes should be taken into consideration.
• Suction and return piping should be below the minimum oil level.
• Different diameter pipes should not be used.

3.2.4. Boru ve Hortum Bağlama Parçaları

Hidrolik sistemlerde akışkanı tanktan alıcılara taşıyan ve alıcıdan tekrar tanka taşıyan
elemanlar ve bunları birleştiren elemanlardır. Bunlar boru, hortum, flanş, kavrama, maşon vb.

Bağlantı elemanları gerekli basınç, debi ve akış hızını sağlayacak şekilde tespit edilmeli;
çalışma basıncına dayanacak yapıda olmalıdır.

Boru Bağlantı Elemanları

1-Flanş: Flanşın boruya bağlanması, kaynak veya cıvata ile sağlanır. Büyük çaplı borularda
kullanılır.

14
15
 Hortum Bağlantı Elemanları

1-Vidalı armatür: Hortum için gerekli olan tutma kuvveti, kısımları eksenel doğrultuda
birbirleri ile vidalamak suretiyle gerçekleştirilir.

2-Pres armatürü: Hortum için gerekli olan tutma kuvveti, armatürün bir parçasının preslenip
şekil değiştirmesiyle gerçekleşir.

3-Telli kelepçe: Hortum için gerekli olan tutma kuvveti, dıştan geçirilen bilezik şeklindeki bir
halkanın sıkıştırılması ile gerçekleşir.

4-Bantlı kelepçe: Hortum için gerekli olan tutma kuvveti, kıskacın sıkılması ile gerçekleşir.
Yüksek basınçlar için uygun değildir.

5-Geçmeli armatür: Üzerinde vidaya benzer dişler bulunan boru şeklindeki bir elemanın
hortuma geçirilmesi ile hortumda oluşan şekil değiştirme kuvvetleri tutucu kuvveti oluşturur.
Yüksek basınçlar için uygun değildir.

3.3. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri (Filters and Filtration Techniques)

Filtreler; hidrolik akışkanı temizleyerek hidrolik elemanların aşınmadan korunmasını sağlar. Kirlilik;
boru, hortum gibi elemanları değiştirirken, yeni hidrolik akışkan konulmasından veya sızdırmazlık
elemanlarının bozulması nedeniyle oluşabilir. Hidrolik elemanlarda izin verilen kirlilik değerini üretici
firmalar kataloglarında belirtir. Kirlilik değeri mikron cinsinden verilir. (1 Mikron= 0,001 mm’dir). Kirlilik
değeri, kirlilik göstergesi kullanılarak ölçülmelidir. Buradan alınan değerlere göre filtre temizlenmeli ve
kullanım ömrü dolanlar değiştirilmelidir.

Filters; It cleans the hydraulic fluid and ensures that the hydraulic elements are protected from
abrasion. Pollution; It may occur when replacing elements such as pipes, hoses, or due to the add of
new hydraulic fluid or deterioration of the seals. The manufacturers indicate the permissible
contamination value in the hydraulic elements in their catalogs. The impurity value is given in microns.
(1 Micron = 0.001 mm). The impurity value should be measured using the pollution indicator. According
to the values taken here, the filter should be cleaned and the ones whose service life expired should
be replaced.

16
Filtreler üç ana gruba ayrılır:

• Emiş hattı filtreleri: Emiş hattında pompayı korumak amacıyla kullanılır. Depodan hidrolik
sisteme giden akışkanı temizler, sisteme temiz akışkan gönderir.

Depo içine yerleştirildikleri için bakımları zordur. Tıkandıklarında pompanın emişi güçleşir. Bu
da basıncın düşmesine neden olur. Bu durumu engellemek için ilaveten pompadan önce iri
gözenekli filtre kullanılmalıdır.

• Dönüş hattı filtreleri: Hidrolik sistemden görevini bitirip depoya dönen akışkanı filtre eder.
Ekonomik ve bakımı kolaydır.

• Basınç hattı filtresi: Hidrolik pompanın çıkışına devre elemanlarının zarar görmesini
engellemek için kullanılır. Kirlenmeye karşı daha hassastır. Dezavantajları ise yüksek basınçla karşı
karşıya kaldıkları için basınca dayanıklı gövde gerektirmesidir. Bundan dolayı yapımı zor ve pahalıdır.

Filters are divided into three main groups:

• Suction line filters: They are used to protect the pump in the suction line. It cleans the fluid
going from the tank to the hydraulic system and sends clean fluid to the system.

Their maintenance is difficult because they are placed in the warehouse. When they are clogged,
the suction of the pump becomes difficult. This causes the pressure to drop. In order to prevent
this situation, coarse-pore filter should be used before the pump.

• Return line filters: It filters the fluid from the hydraulic system that has finished its duty and
returns to the tank. It is economical and easy to maintain.

• Pressure line filters: It is used to prevent the damage of circuit elements to the output of the
hydraulic pump. It is more sensitive to contamination. The disadvantages are that they require a
pressure resistant body as they are faced with high pressure. Therefore, it is difficult and
expensive to make.

17
 (Figure 1.6. Hydraulics pump filter circuit diagrams)

3.4. Pompalar (Pumps)

Tankta bulunan akışkanı, ayarlanan basınç ve debide sisteme gönderen devre elemanıdır.
Pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dönüştürür. Pompa, dönme hareketini elektrik
motorundan veya içten yanmalı motordan alır. Pompalar basınç oluşturmaz. Akışkan sistemde bir
engelle karşılaştığında basınç oluşur.

Pompa; sistemin işlevini yerine getirebilecek debiyi ve basıncı üretebilecek büyüklükte seçilmelidir.
Kataloğunda yazan akışkan ve filtre kullanılmalıdır. Pompa çalıştırılırken elektrik motorunun dönüş
yönü ile pompa milinin dönüş yönü birbirine uygun olmalıdır. İlk harekete geçerken basınç borusunun
havası alınmalı, emiş borusu hidrolik yağla doldurulmalıdır. Ayrıca yağ seviyesi sık sık kontrol
edilmelidir.

It is the circuit element that sends the fluid in the tank to the system at the set pressure and flow
rate. Pumps convert mechanical energy into hydraulic energy. The pump gets its rotational motion
from the electric motor or internal combustion engine. Pumps do not create pressure. Pressure builds
up when fluid encounters an obstacle in the system.

Pump; It should be selected in a size that can produce the flow rate and pressure that can fulfill the
function of the system. The fluid and filter written in the catalog should be used. While the pump is
running, the direction of rotation of the electric motor and the direction of rotation of the pump shaft
should match. When starting the first action, the pressure pipe should be bled and the suction pipe
should be filled with hydraulic oil. In addition, the oil level should be checked frequently.

18
19
Pompa Çeşitleri

A) Dişli pompalar

Dıştan dişli (düz dişli)

İçten dişli
B) Paletli pompalar
C) Pistonlu pompalar

Eksenel pistonlu
o Eğik gövdeli
o Eğik plakalı
Radyal pistonlu

Pump Types:

A) Gear pumps
• External gear pump
• Internal gear pump

B) Vane pumps

C) Piston pumps

Axial piston

• With inclined body

• With inclined plate

Radial piston

20
 3.5. Hidrolik Motorlar (Hydraulic Motors)

Hidrolik sistemde basınçlı akışkanın hidrolik enerjisini dairesel harekete dönüştürmek için
kullanılan elemanlara "hidrolik motorlar" denir. Hidrolik motorlarla yüksek basınçtaki akışkanları
kullanarak büyük döndürme momentleri elde edilir. Küçük bir hacimle büyük momentleri üretmek
mümkündür. Hidrolik motorlar; güçlü dairesel hareketin gerektiği iş makinelerinde, takım tezgâhlarında
vb. yerlerde kullanılır. Hidrolik motorlarla kademesiz hız ayarı yapılabilir. Hareket devam ederken hız
artırılıp azaltılabilir, dönüş yönü değiştirilebilir.
The elements used in the hydraulic system to convert the hydraulic energy of the pressurized
fluid to circular motion are called "hydraulic motors". By using high pressure fluids with hydraulic
motors, large torques are achieved. It is possible to generate large moments with a small volume.
Hydraulic motors; in work machines, machine tools, etc. where strong circular motion is required used
in places. Stepless speed adjustment can be made with hydraulic motors. While the motion continues,
the speed can be increased or decreased, and the direction of rotation can be changed.

21
 Hidrolik Motor Çeşitleri (Hydraulic Motor Types)

A) Dişli motor

• Dıştan dişli motor

• İçten dişli motor
• Dişli halkalı motor
B) Paletli motor

C) Pistonlu motor

• Radyal pistonlu motor

• Eksenel pistonlu motor

A) Gear motor
External gear motor
Internal gear motor
Gear ring motor

B) Vane motor
C) Piston motor

Radial piston motor

Axial piston motor

22
3.6. Hidrolik Silindirler (Hydraulic Cylinders)

Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye çeviren devre elemanına hidrolik silindirler denir.

Hidrolik silindirler iki ana gruba ayrılır:

• Tek etkili silindirler: Basınçlı akışkan silindirin tek yönünden girip pistonun tek bir yüzeyine
etki ediyorsa bu tip silindirlere tek etkili silindir denir. Dönüşü, yaylı ve yaysız olabilir.
• Çift etkili silindirler: Basınçlı akışkan silindirin iki ayrı yerinden girip pistonun iki yüzeyine etki
ederek ileri geri hareketleri akışkan gücüyle üreten silindirlerdir.
The circuit element that converts hydraulic energy to mechanical energy is called hydraulic cylinders.
Hydraulic cylinders are divided into two main groups:
• Single-acting cylinders: If the pressurized fluid enters from one direction of the cylinder and affects
only one surface of the piston, these types of cylinders are called single-acting cylinders. Its return
can be spring or springless.
• Double-acting cylinders: These are the cylinders that produce back and forth movements with fluid
power by entering from two different parts of the pressurized fluid cylinder and acting on both
surfaces of the piston.

23
 3.7. Hidrolik Sistemde kullanılan Valfler (The valves used in Hydraulic System)

Valfler; hidrolik akışkanın akış yönünü belirleyen, akışkanın basıncını ve debisini istenilen
sınırlar içinde tutan devre elemanıdır. Hidrolik valflerde aşağıdaki harfler ve konumlar kullanılır:

P: Pompadan gelen akışkanın bağlandığı yer

R, S, T: Depoya dönüş hattının bağlandığı yer

24
A, B, C: Silindir veya motora giden boruların bağlandığı yer

L: Sızıntı hattının bağlandığı yer.

X, Y, Z: Akışkanın uyarı sinyali olarak kullanıldığı pilot hattı.

The valves: It is the circuit element that determines the flow direction of the hydraulic fluid and keeps
the pressure and flow rate of the fluid within the desired limits. The following letters and positions
are used on hydraulic valves:

P: Where the fluid from the pump is connected

R, S, T: Where the return line to the tank is connected

A, B, C: Where the pipes to the cylinder or engine are connected

L: Where the leak line is connected.

X, Y, Z: Pilot line where the fluid is used as a warning signal.

• Normalde açık: Valfe dışarıdan bir etki olmadan akışkanın önü P açık ve akışkan valfden
geçerek bir elemana gidiyorsa bu tip valflere normalde açık valf denir.

• Normalde kapalı: Valfe dışarıdan bir etki olmadan akışkanın önü P kapalı ve akışkan valfden
geçemiyorsa bu tip valflere normalde kapalı valf denir.

• Normally open: If the front of the valve P is open without any external influence and the fluid is
going to an element through the valve, this type of valve is called a normally open valve.

• Normally closed: If the front of the fluid P is closed and the fluid cannot pass through the valve,
this type of valve is called a normally closed valve.

25
3.7.1. Yön kontrol valfleri: Hidrolik sistemde akışkanın istenilen yöne gitmesini sağlayan
valflerdir. Valflerin kumandası elektriksel, mekanik, basınçla ve insan gücüyle olabilmektedir.

3.7.1. Directional control valves: These are the valves that allow the fluid to go to the desired
direction in the hydraulic system. The control of the valves can be electrical, mechanical,
pressure and human power.

Yön kontrol valfleri, konumlarının sayısına göre aşağıdaki gibi ifade edilir:
2/2 yön kontrol valfi
3/2 yön kontrol valfi
4/2 yön kontrol valfi
4/3 yön kontrol valfi
5/2 yön kontrol valfi

Directional control valves are expressed in terms of the number of positions as follows:
2/2 directional control valve
3/2 directional control valve
4/2 directional control valve
4/3 directional control valve
5/2 directional control valve

26
27
 YÖN KONTROL VALFLERİNİN KONUMLARI (POSITIONS OF DIRECTIONAL CONTROL VALVES)

Valfin konumları kare şeklinde gösterilir. Valve positions are shown as squares.
Akış yolları, kare içinde oklarla gösterilir. Flow ways are indicated by with arrows within square figure.
Kapalı konum. Closed position
İki akış yolu. Two flow ways
İki kapı birbirine bağlı, iki kapı kapalı. Two doors connected, two doors closed
Tüm kapılar birbirine bağlı. All doors are connected.
Üç kapı birbirine bağlı, bir kapı kapalı. Three doors connected, one door closed.

Şekil 1.10. 3/2 Yön Kontrol Valfi (Directional Control Valve)

28
 3.7.2. Basınç Kontrol Valfleri (Pressure Control Valves)

Hidrolik sistemin elemanlarının basıncını kontrol etmek ve ayarlamak için kullanılan valflerdir.
These are the valves used to control and adjust the pressure of the elements of the hydraulic
system.

Kullanıldığı Yerlere Göre Çeşitleri (Types According to Where It is Used)

• Emniyet valfleri: Hidrolik sistemi ani basınç yükselmelerine karşı koruyan devre elemanıdır.
Normalde kapalı olan valf, basınç yükselmesi durumunda açılarak fazla akışkanı depoya
göndererek basıncı normal seviyesine düşürür.

• Safety valves: It is the circuit element that protects the hydraulic system against sudden
pressure increases. The normally closed valve opens in case of pressure rise, sending excess
fluid to the tank, reducing the pressure to its normal level.

29
30
 • Basınç Düşürme Valfi: Hidrolik sistemde farklı basınçla çalıştırılması istenen birden fazla
silindir ve motorların kullanılması durumunda basınç düşürme valfi düşük basınçla çalışacak
devre elemanının girişine bağlanır. Normalde açık konumdadır, basınç yükselince kapanır.
Basınçtaki düşme oranı, üstteki vida ile ayarlanır.

• Pressure Reducing Valve: In case of using more than one cylinder and motors that are required to
be operated with different pressures in the hydraulic system, the pressure reducing valve is
connected to the inlet of the circuit element that will operate with low pressure. It is normally open
and closes when the pressure rises. The rate of drop in pressure is adjusted by the top screw.

31
• Basınç Sıralama Valfi: Hidrolik sistemde birden fazla silindir veya hidrolik eleman devreye
girecek ve farklı basınçta çalışacak ise normalde kapalı konumda olan valf istenen basınç
değerine ulaşınca açılır. Hidrolik akışkan diğer alıcılara ulaşır.

• Pressure Sequence Valve: If more than one cylinder or hydraulic element will be activated in the
hydraulic system and will operate at different pressures, the normally closed valve will open when
the desired pressure value is reached. Hydraulic fluid reaches other receivers.

• 3.7.3. Akış Kontrol Valfleri: Hidrolik sistemde kullanılan silindirin hızını, hidrolik motorun devir
sayısını ayarlamak için kullanılan valflerdir.
• 3.7.3. Flow Control Valves: These are the valves used to adjust the speed of the cylinder used
in the hydraulic system and the rotational speed of hydraulic motor.

32
 • Açma-Kapama Valfleri: Hidrolik akışkanın bir yönde akmasını engelleyen, diğer yönde
akmasını sağlayan valflerdir.

• On-Off Valves: These are the valves that prevent the hydraulic fluid from flowing in one direction
and allow it to flow in the other direction.

33
34
 4. Sızdırmazlık Elemanları (Sealing Elements)

Hidrolik elemanlarda yağ kaçakları sebebiyle oluşan yağ kayıplarını önlemek için sızdırmazlık
elemanları kullanılır. Sistemdeki akışkanın azalması, basınç kayıplarına neden olur. Bu da verimi
düşürür.

Genel olarak hareketsiz kısımlar arasına statik sızdırmazlık elemanları ve hareketli kısımlar
arasına dinamik sızdırmazlık elemanları yerleştirilir.

Sealing elements are used to prevent oil losses due to oil leaks in hydraulic components. The
decrease in the fluid in the system causes pressure losses. This also reduces efficiency.

In general, static sealing elements are placed between the stationary parts and dynamic
sealing elements are placed between the moving parts.

A-Statik sızdırmazlık elemanları

1-Contalar: Flanş ve kapaklarda kullanılır.

2-O-Halkası: Silindir gövdesinde kullanılır.

B- Dinamik sızdırmazlık elemanları

1-Toz keçeleri: Piston koluna dış ortamdan yapışan tozları temizler.

2-Piston kolu keçeleri: Silindir içindeki basınçlı akışkanın piston kolu tarafından dışarı sızmasını
engeller.

3-Piston keçeleri: Silindirin her iki tarafında basınç farkı yaratan piston keçesi, verimli
hareketin oluşumuna yardımcı olur.

A-Static sealing elements

35
1-Gaskets: It is used in flanges and covers.

2- O-Ring: It is used in the cylinder body.

B- Dynamic sealing elements

1-Dust felts: It cleans the dust adhering to the piston rod from the external environment.

2-Piston rod seals: They prevent the pressurized fluid in the cylinder from leaking out by the
piston rod.

3-Piston seals: Piston seal, which creates pressure difference on both sides of the cylinder,
helps the formation of efficient movement.

4. Hidrolik Devre Elemanlarının Sembolleri (Symbols of Hydraulic Circuit Elements)

36
4.1. Hidrolik ve Pnömatik İçin Genel Semboller (Hydraulic and Pneumatic general symbols)

37
 Hidrolik ve Pnömatik genel devre sembolleri (Hydraulic and Pneumatic general circuit symbols)

Hidrolik basınç kaynağı -Hydraulic pressure source

Basınç, iş, dönüş hattı- Pressure, work, return line
Kontrol hattı -Control line
Boşaltma hattı, kaçak hattı -Discharge line, leakage line
Hat bağlantısı -Line connection
Kesişen hatlar- Intersecting lines
Tank- Tank
Filtre -Filter
Soğutucu- Cooler
Isıtıcı -Heater
Elektrik motoru- Electric motor
İçten yanmalı motor- Internal-combustion engine

Ölçü aletleri sembolleri (Measuring instruments symbols)

Basınç göstergesi- Pressure indicator

Termometre -Thermometer
Debimetre -Flowmeter
Seviye göstergesi -Level indicator

4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar (Hydraulic Pumps and Motors)

Tek akış yönlü, sabit debili hidrolik pompa -Unidirectional, constant flow hydraulic pump
Tek akış yönlü, ayarlanabilir debili hidrolik pompa -Unidirectional, adjustable flow hydraulic pump
Çift akış yönlü sabit debili hidrolik pompa -Bidirectional constant flow hydraulic pump
Çift akış yönlü ayarlanabilir debili hidrolik pompa -Bidirectional adjustable flow hydraulic pump

Tek dönüş yönlü hidrolik motor (sabit)- Unidirectional hydraulic motor (fixed)
Tek dönüş yönlü hidrolik motor (ayarlanabilir) -Unidirectional hydraulic motor (adjustable)
Çift dönüş yönlü hidrolik motor (sabit) -Bidirectional hydraulic motor (fixed)
Çift dönüş yönlü hidrolik motor (ayarlanabilir) -Bidirectional hydraulic motor (adjustable)

38
39
 4.3. Hidrolik Silindirler (Hydraulics Cylinders)

Tek etkili silindir, dış kuvvet geri getirmeli -Single acting cylinder, return stroke by
external force
Tek etkili silindir, yay geri getirmeli- Single acting cylinder, return stroke by spring
Tek etkili silindir, teleskopik - Single acting cylinder, telescopic

Tek piston kollu çift etkili silindir -Double-acting cylinder with single piston rod
Çift piston kollu çift etkili silindir -Double-acting cylinder with double piston rod
Diferansiyel silindir -Differential cylinder
Teleskopik silindir -Telescopic cylinder
Çift taraflı ayarlanabilir, son konum yastıklamalı silindir-Cylinder with double adjustable
end cushioning

40
4.4. Basınç Kontrol Valfleri (Pressure Control Valves)

Basınç sınırlama valfi -Pressure limiting valve

İki yollu basınç ayar valfi -Two-way pressure control valve
Üç yollu basınç ayar valfi-Three-way pressure control valve

41
4.5. Yön Kontrol Valfleri (Direction Control Valves)

2/2 Yön kontrol valfi normalde kapalı- 2/2 Directional control valve normally closed

2/2 Yön kontrol valfi normalde açık- 2/2 Direction control valve normally open

3/2 Yön kontrol valfi normalde kapalı -3/2 Directional control valve normally closed

3/2 Yön kontrol valfi normalde açık- 3/2 Direction control valve normally open

4/2 Yön kontrol valfi -4/2 Direction control valve

5/2 Yön kontrol valfi- 5/2 Direction control valve

42
4/3 Yön kontrol valfi orta konum kapalı- 4/3 Directional valve middle position closed

4/3 Yön kontrol valfi orta pompa dönüşlü- 4/3 Directional valve with medium position pump
return

4/3 Yön kontrol valfi H- orta konumlu- 4/3 Directional control valve H- middle position

4/3 Yön kontrol valfi orta konum iş hatları basınçsız- 4/3 directional control valve middle position
pipelines without pressure

4/3 Yön kontrol valfi orta konum baypas devresi -4/3 Directional valve middle position bypass
circuit

43
 4.6. Akış Kontrol Valfleri (Flow Control Valves)

Kısıcı sabit -Throttler fixed

44
Kısıcı ayarlanabilir -Throttler adjustable
Orifis sabit- Orifice fixed
Orifis ayarlanabilir -Orifice is adjustable
2- yönlü akış kontrol valfi kısıcı sabit- 2-way flow control valve throttle fixed
2- yönlü akış kontrol valfi kısıcı ayarlanabilir- 2-way flow control valve throttle adjustable
3- yönlü akış kontrol valfi orifisli sabit- 3-way flow control valve fixed with orifice
3- yönlü akış kontrol valfi orifisli ayarlanabilir -3-way flow control valve adjustable with orifice

Çek valf -yüksüz- Check valve -no load

Çek valf, yay yüklü -Check valve, spring loaded
Kapatılabilir ve açılabilir çek valf- Closable and openable check valve
Açılabilir çift çek valf -Openable double check valve

45
4.7. Hidrolik Valflerin Uyarı (Kumanda) Yöntemleri (Warning (Control) Methods of Hydraulic
Valves)

Yay geri getirmeli ve kaçak yağ kapısı olan kumanda genel sembolü- Control general symbol with
spring return and leakage oil gate
Elle kumandalı ve yay geri getirmeli -Manually operated and spring return
Elle kumanda kolu ve tutmalı - Manual joystick and handle
Pedal kumandalı ve yay geri getirmeli -Pedal operated and spring return

Çubuk veya düğme -Stick or button

Yay- Spring
Makaralı çubuk -Roller bar
Elektrik motoru sürekli dönme -Electric motor continuous rotation

46
 Tek sargılı bobinli- selenoid elektromanyetik kumanda- Solenoid electromagnetic control with
single wound coil
Aynı yönde iki sargılı bobinle elektromanyetik kumanda- Electromagnetic control with two coils
wound in the same direction
Elektrik veya hidrolik akışkanla kontrol -Control with electric or hydraulic fluid
Elektro-hidrolik kontrol- Electro-hydraulic control

5. HİDROLİK DEVRENİN TASARLANMASI (DESIGNING HYDRAULIC CIRCUIT)

Hidrolik Devre Çizim Bilgisi (Hydraulic Circuit Drawing Information)

5.1. Hidrolik Devre Çizimlerinde Elemanların Numaralandırılması Numbering of Elements in

Hydraulic Circuit Drawings

Grupların numaralandırılması Numbering of groups

Grup 0 (Group 0): Enerji besleme biriminin tüm elemanları All elements of the energy supply unit

Grup 1.,2.,3., (Group1., 2.,3.,) : Her silindir için bir grup numarası One group number for each cylinder

Sırayla numara sistemi Sequential number system

.0 : İş elemanı 1.0, 2.0 gibi *

.0 : Work element such as 1.0, 2.0

47
.1 : Son kontrol elemanı 1.1, 2.1 gibi *
.1 : Final control element such as 1.1, 2.1

.4 : İş elemanının ileri hareketini etkileyen tüm elemanlar (çift rakamlar) 1.2, 1.4, 2.2 gibi.*
.4 : All elements (even digits) affecting the forward movement of the work element such as 1.2, 1.4, 2.2

.3;5 : İş elemanının geri hareketini etkileyen tüm elemanlar (tek rakamlar) 1.3, 1.5, 2.3 gibi*
.3;5 : All elements (odd digits) that affect the backward movement of the work element, such as 1.3, 1.5,
2.3

.01.02. : İş elemanı ile son konum elemanı arasındaki elemanlar 1.01, 1.02 gibi*
.01.02. : Elements between the work element and the end position element, such as 1.01, 1.02

5.2. Fonksiyon Blok Diyagramı (Function Block Diagram)

Kontrol tekniğinde hareketlerin birbiri ile bağlantılı olarak akışını göstermede kullanılır. It is
used in the control technique to show the flow of movements in connection with each other.

5.3. Hidrolik Devre Çizim Kuralları (Hydraulic Circuit Drawing Rules)

Altta enerji besleme birimi, ortada enerji kontrol birimi, üstte tahrik birimi yerleştirilir.
Yönlendirme valfleri, mümkün olduğunca yatay çizilir. İletim hatları, doğrusal ve kesişmeyecek şekilde
çizilmelidir. Elemanların ilk konumları gösterilmelidir. Birden fazla iş elemanı var ise her iş elemanı, ayrı
bir kontrol zinciri olarak ele alınmalıdır.
The energy supply unit is placed at the bottom, the energy control unit in the middle, and the
drive unit at the top. The diverter valves are drawn as horizontally as possible. Transmission lines
should be drawn linearly and not intersect. The initial positions of the elements should be shown. If
there is more than one element, each elment should be treated as a separate control chain.

48
 5.4. Konuma Bağlı Kontrol (Location Based Control)

İşi yapacak olan makinenin durumunu, konuş şeklini gösteren şekildir. Örnek bir konuma bağlı
kontrol için şekil yukarıda gösterilmiştir. It is the figure that shows the state of the machine that will
do the job and the way it location. The figure is shown above for an exemplary positional control.

5.5. Hıza Bağlı Kontrol (Speed Based Control)

Hidrolik silindir ya da motorun istenilen hız ya da devirde dönmesini bu değerleri

istenildiğinde değiştirmek için ayarlanabilir akış kontrol valfleri kullanılır.

Adjustable flow control valves are used to change these values when the hydraulic cylinder or
motor rotates at the desired speed or revolution.

49
 5.6. Saymaya Bağlı Kontrol (Counting Based Control)

Sayıcı röle kullanılarak istenilen sayma işlemi gerçekleştirilir. Silindir çıkışına bağlanacak kızıl
ötesi sensör, manyetik sensör, optik sensör, indüktif sensör, kapasitif sensörlerden herhangi birinden
alınan palsler, sayıcı röleye iletilir. Sayma işlemi gerçekleştirilir. Sensör, ayarlanan değeri sayınca
elektromanyetik kumandalı valfin enerjisini keser ve sistem durur.

The desired counting operation is performed using the counter relay. The pulses received from
any of the infrared sensor, magnetic sensor, optical sensor, inductive sensor, capacitive sensors to be
connected to the cylinder output are transmitted to the counter relay. Counting is performed. When
the sensor counts the set value, the electromagnetically controlled valve de-energizes and the system
stops.

5.7. Zamana Bağlı Kontrol (Time Based Control)

Zaman sayıcı akış kontrol valfleri ayarlanarak zaman ayarı da gerçekleştirilir. Time adjustment
is also performed by adjusting the timer flow control valves.

5.8. Basınca Bağlı Kontrol (Pressure Based Control)

Basınca bağlı kontrol, basınç ayar valfleriyle gerçekleştirilir. Bu valfle gelen basınç değeri,
istenilen değere düşürülür ve basınç sabit tutulur. Sıkma ve bağlama işlerinde basıncın sabit kalması
istenir.

Pressure based control is carried out by pressure regulating valves. With this valve, the
pressure value is reduced to the desired value and the pressure is kept constant. It is desirable to
keep the pressure constant during tightening and binding works.

50
 5.9. Hidrolik sistemin planlanması ve çalıştırılması (Planning and operation of the hydraulic
system)

1. Kontrolde, öncelikle yerine getirilmesi gereken işlemler belirlenir. Bunun için şu sorulara cevap
aranır:

• Hareket türü (doğrusal-döner hareket)

• İş elemanı sayısı
• Hareketlerin birlikte etkisi
İstenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hızlardan veya devir sayısından gerekli olan
hacimsel debi ve basınç bulunur. Enerji besleme birimi hesaplanır.

2. Hidrolik devre elemanları seçilir. Seçmeye silindir ve motorlardan başlanır ve boyutları belirlenir.
Devre şeması çizilir. Parça listesi çıkarılır. Parçalar numaralandırılır.

3. Devre şemasına ve yapım için takip edilecek sıra numarasına göre yapıma başlanır. Burada
güvenlik çok önemlidir. Boru ve hortum bağlantıları gerçekleştirilir. Cihazlar, verilen değerlere
ayarlanır.

4. Sistem çalıştırılmadan önce bağlantılar ve yapı elamanları son defa kontrol edilir. Sistem
işletmeye aşağıdaki işlemler yapılarak alınır:

• Yağ miktarı kontrol edilmelidir. Filtre kullanılmalıdır.

• Tahrik motorunun dönme yönü kontrol edilir.
• Valfler, başlangıç konumuna alınmalıdır.
• Basınç kontrol ve akış kontrol valfleri küçük değerlere ayarlanmalıdır.
• Sistemin havası alınmalıdır.
• Akışkan seviyesi, tekrar kontrol edilmelidir.
• İlk işlemin testi, düşürülmüş basınç ve hacimsel debi ile yapılmalıdır.
• İşletme değerleri ayarlanmalıdır.
• Bundan sonra işlemlerin testine ve ölçmelere başlanabilir.

1. In the control, first of all, the actions that need to be fulfilled are determined. For this, answers
to the following questions are sought:

• Type of motion (linear-rotary motion)

• Number of work elements

• The combined effect of movements

The required volumetric flow and pressure are found from the desired forces or moments,
speeds or revolutions. The energy supply unit is calculated.

2. Hydraulic circuit elements are selected. The selection starts from the cylinders and hydraulic
motor and their dimensions are determined. The circuit diagram is drawn. The parts list is
output. Parts are numbered.

51
 3. Construction is started according to the circuit diagram and the sequence number to be
followed for construction. Safety is very important here. Pipe and hose connections are made.
The devices are set to the given values.

4. Connections and structural elements are checked for the last time before the system is started.
The system is taken into operation by performing the following operations:

• The amount of oil should be checked. A filter should be used.

• The direction of rotation of the electric motor is checked.

• Valves must be taken to their starting position.

• Pressure control and flow control valves should be set to small values.

• The system must be vented.

• The fluid level should be checked again.

• Testing of the first run should be done with reduced pressure and volumetric flow.

• The operating values must be set.

• After that, testing of the processes and measurements can be started.

5.10. Basit Devre şemalarının Çizimi (Drawing of Simple Circuit Diagrams)

Devre şemasının çiziminde hidrolik semboller ve B 1'de öğrendiğimiz kuralları dikkate almalıyız.
Devre şemasını tekrar kontrol ederiz. Kullanılan elemanlara ait teknik bilgiler ve tanıtıcı numaralarla
tamamlanması gerekir. Cihazların ayarlanmasına ilişkin değerler devre şemasında belirtilmelidir.

In drawing the circuit diagram we must consider the hydraulic symbols and the rules we learned.
We check the circuit diagram again. It must be completed with technical information and
identification numbers of the elements used. The values for the setting of the devices must be
specified in the circuit diagram.

5.11. Yol-Adım Diyagramının Çizilmesi (Drawing a Path-Step Diagram)

Birden fazla silindirin kullanıldığı sistemlerde silindirlerin hareketlerini gösteren diyagramdır.

Sistem tasarısı yapılırken önce bu plan yapılır. Elemanlar buna göre yerleştirilir. Diyagram çizilirken
şunlara dikkat edilir:

• Silindir hareketleri, tabloya göre daha kalın çizilmelidir.

• Her silindire bir numara verilmelidir.
• Silindirin ileri hareketi, 0’dan 1’e eğik çizgiyle gösterilir.
• Silindirin sabit konumları yatay çizgiyle gösterilir.
• Silindirin geri hareketi, 1’den 0’a eğik çizgiyle gösterilir.

It is a diagram showing the movements of the cylinders in systems where more than one cylinder is
used. While designing the system, this plan is made first. Elements are placed accordingly. When
drawing the diagram, attention should be paid to:

52
• Piston movements should be drawn thicker than the table.
• Each piston must be given a number.
• The forward movement of the piston is indicated by a slash from 0 to 1.
• Fixed positions of the piston are indicated by the horizontal line.
• The reverse movement of the piston is indicated by a slash from 1 to 0.

Yol-adım diyagramı-Path-step diagram

5.12. Örnek Devre Tasarlanması -Designing Example Circuit

Bir çift etkili silindirin bir düğmeli veya pedallı valfe basıldığında ileri hareket etmesi strokunu
tamamladığında geri dönmesi istenen devre tasarlamak.

Designing a circuit in which a double-acting cylinder is required to move forward when a

button or pedal valve is pressed, and to return when it completes its stroke.

53
6. Örnek Hidrolik Devreler (Example Hydraulic Circuits)

54
 6.1. Tek Etkili Silindirin Kumandası (Single Acting Cylinder Control)

Basınç hattından gelen hidrolik akışkan, 3/2 yön kontrol valfine basılınca valften geçer.
Pistonu ileri iter. Valfin ilk konumuna gelmesini sağlayınca piston yer çekimi sayesinde ilk konumuna
gelir. The hydraulic fluid coming from the pressure line passes through the valve when the 3/2
directional control valve is pressed. It pushes the piston forward. When the valve comes to its initial
position, the piston comes to its initial position thanks to gravity.

6.2. Çift Etkili Silindirin Kumandası (Double Acting Cylinder Control)

1. Tek piston kollu çift etkili silindir

2. 3/2 yön kontrol valfi
3.Hidrolik pompa

55
4.Elektrik motoru
5.Filtre
6.Basınç ölçer
7.Emniyet valfi
8.Yağ seviye ölçer
9.Depo (tank)
1- Double acting cylinder with single piston rod
2- 3/2 directional control valve
3- Hydraulic pump
4- Electric motor
5- Filter
6- Pressure gauge
7- Safety valve
8- Oil level meter
9- Warehouse (tank)
Basınç hattından gelen hidrolik akışkan, 4/2 valfinin B ucundan geçerek valfi geri konumda
tutar. Valfin konum değiştirmesini sağladığımızda A ucundan geçen akışkan, silindirin ileri gitmesini
sağlar. Valf tekrar konum değiştirdiğinde silindir geri konumuna gelir. The hydraulic fluid from the
pressure line passes through the B end of the 4/2 valve, keeping the valve in the back position. When
we change the position of the valve, the fluid passing through the A end causes the cylinder to move
forward. When the valve changes position again, the cylinder returns to its reverse position.

6.3. VE Valfi Uygulamaları (AND Valve Applications)

Şekildeki hidrolik sistemde 3/2 valflerine beraber basılmadığı sürece silindirimiz ileri hareket
etmez. Silindir ileri itildikten sonra valflerden biri ya da ikisine de uygulanan baskı kalkması durumunda
silindir, yay sistemi sayesinde geri gelir. Silindirin ileri gitmesini sağlayan hidrolik akışkandır.
In the hydraulic system in the figure, our cylinder does not move forward unless the 3/2 valves
are pressed together. If the pressure applied to one or both of the valves is released after the cylinder
is pushed forward, the cylinder comes back thanks to the spring system. It is the hydraulic fluid that
makes the cylinder go forward.

56
 6.4. VEYA Valfi Uygulamaları (OR Valve Applications)

Pompadan çıkan akışkan, 3/2 yön kontrol valflerine gelir. Yön kontrol valflerinin birine
uygulanacak baskı ile veya valfi içindeki mekanizma diğer yöne itilir. Silindirimiz ileri itilir. Bu durum,
iki valf için de aynıdır. Silindirimiz yay sistemi sayesinde valfler ilk konumlarına döndüğünde gelen
akışkan kesileceğinden geri gelir.

The fluid coming out of the pump comes to the 3/2 directional control valves. The pressure to
be applied to one of the directional control valves or the mechanism inside the valve is pushed to the
other direction. Our cylinder is pushed forward. This is the same for both valves. Thanks to the spring
system of our cylinder, when the valves return to their original positions, the incoming fluid comes
back as it will be cut off.

57
6.5. Birden Fazla Silindirin Kontrolü (Controlling Multiple Cylinders)

6.6. Yol-Adım Diyagramının Çıkarılması (Extracting the Path-Step Diagram)

58
6.7. Bir Hidrolik Devrede (çift silindirli) Hidrolik Elemanlar Listesi (List of Hydraulic Elements in a
Hydraulic Circuit (double cylinder)

59
 6.8. Diğer Örnek hidrolik devreler (Other Example hydraulic circuits)

1. Karton Kutularının Transferi (Transfer of Cardboard Boxes)

Karton kutular, bir pnömatik silindir tarafından kaldırılır; diğer bir silindir tarafından bir
konveyöre itilir. A silindiri, geri döndükten sonra, B silindiri geri hareketine başlar. Her yeni
sinyal, yeni bir işlemi başlatacak şekilde başlama sinyali bir düğmeli valf ile sağlanmalıdır.

Cardboard boxes are lifted by a pneumatic or hydraulic cylinder; is pushed onto a

conveyor by another piston. After piston A returns, piston B starts its reverse motion. The start
signal must be provided with a pushbutton valve so that each new signal starts a new process.

60
 Devre Çözümü:

o Çevrimin adımları yazılır.

61
 o Devrenin fonksiyon planı çizilir. o Devre çiziminde önce çalışma elemanları olan çift
etkili silindirler çizilir. o Çift etkili silindiri ileri/geri hareket ettiren 5/2 yağa uyarılı valfler
çizilir. o Güç devresinin hatları, yön denetim valflerinin çıkışından silindirlere bağlanır. o
Sinyal elemanları çizilir, hava bağlantıları sağlanır.
o Çalışma elemanları; silindirlere ve silindirleri çalıştıran güç ve kumanda devrelerinin
devre elemanlarına, usulüne uygun birer numara verilerek adlandırılır. Buna göre bir
grup teşkil eden ve her silindiri çalıştıran sinyal elemanları ,silindirin piston kolunu ileri
hareket ettiren elemana aynı grubun içinde çift (1.2,1.4), geri hareket ettiren elemana
tek sayı verilir (1.3,1.5).
o Çevrimin adımları takip edilerek sinyal elemanlarının gerçek yerleri tespit edilir.

Buna göre:
o 1. adım A+. A silindirini piston kolunu ileri hareket ettiren 1.1 no.lu valfin sol tarafındaki
uyarı hattına 1.2 butonlu valf vasıtasıyla basınçlı hava iletildiği taktirde valfin sürgüsü sola
kayar, A silindiri konum değiştirir.1.2 no.lu valfin butonuna 1 kez basılıp bırakılır.
o 2. Adımın gerçekleşmesi, 1. adımın tamamlanmasına bağlıdır. 1. adımın tamamlandığı
noktada 2.2 sınır anahtarı, A silindirinin piston kolu tarafından uyarılır, güç devresinin
2.1 yön denetim valfinin sol tarafındaki uyarı hattına basınçlı hava gönderir,2.1 no.lu
valfin sürgüsü, sola hareket ederek B silindirinin piston kolu ileri hareket alır. B+
tamamlanır.
o 3. adımının gerçekleşmesi, 2. adımın tamamlanmasına bağlıdır. 2. adımın tamamlandığı
noktada 1.3 sınır anahtarı B silindirinin piston kolu tarafından uyarılır. Güç devresinin 1.1
no.lu yön denetim valfinin sağ tarafındaki uyarı hattına basınçlı hava gönderir. 1.1 no.lu
valfin sürgüsü sağa hareket ederek A silindirinin piston kolu geri hareket alır, A
tamamlanır.
o 4. adımın gerçekleşmesi, 3.adımın tamamlanmasına bağlıdır. 3. adımın tamamlandığı
noktada 2.3 sınır anahtarı, A silindirinin piston kolu tarafından uyarılır. Güç devresinin
2.1 yön denetim valfinin sağ tarafındaki uyarı hattına basınçlı hava gönderir. 2.1 no.lu
valfin sürgüsü, sağa hareket ederek B silindirinin piston kolu geri hareket alır, B
tamamlanır.
o Devredeki silindirlerin piston kollarının son konumu dikkate alınarak sınır anahtarlarının
son durumu (uyarılmış veya uyarılmamış) gözden geçirilir, devre bağlantılarında
gerekirse düzeltmeler yapılır.
o Sinyal çakışmasının var olup olmadığı kontrol edilerek konum/adım diyagramı çizilir. Güç
devresinin yön denetim valflerini çalıştıran sinyal elemanları 1 adım süresince aynı anda
uyarılmadığı için sinyal çakışmasının olmadığı anlaşılır. o Ek talepler varsa devreye ilave
edilir. Örneğin, çevrim B silindiri geri konuma geldikten sonra çalışsın koşulu aranıyorsa,
B silindirinin geri konumuna 1.4 sınır anahtarı ilave edilir ve start konumuna koşul
gösterilir. Devreye VE işlem elemanı ilave edilerek son talep de gerçekleştirilir.

Circuit Solution:

o The steps of the cycle are written.

o The function plan of the circuit is drawn. o In the circuit drawing, the double acting cylinders,
which are the working elements, are drawn first. o 5/2 oil-acting valves are drawn that move
the double-acting cylinder forward/backward. o The lines of the power circuit are connected to

62
the cylinders from the output of the directional control valves. o Signal elements are drawn, air
connections are provided.

o Working elements; The cylinders and the circuit elements of the power and control circuits
that operate the cylinders are named by giving them a number according to the procedure. The
leading element is given an odd number (1.3,1.5).

o The actual locations of the signal elements are determined by following the steps of the cycle.

According to this:

o 1. step A+. If compressed air is transmitted to the warning line on the left side of valve 1.1,
which moves the piston rod of the A cylinder forward, through the 1.2-button valve, the slider
of the valve shifts to the left, cylinder A changes position. The button of the 1.2 valve is pressed
once and released.

o The realization of Step 2 is dependent on the completion of Step 1. At the completion of step
1, the limit switch 2.2 is excited by the piston rod of cylinder A, it sends compressed air to the
warning line on the left side of the 2.1 directional control valve of the power circuit, the slider
of valve 2.1 moves to the left and the piston rod of cylinder B moves forward. B+ is completed.

o The realization of step 3 depends on the completion of step 2. At the completion of step 2,
limit switch 1.3 is excited by the piston rod of cylinder B. It sends compressed air to the warning
line on the right side of the 1.1 directional control valve of the power circuit. The slider of valve
1.1 moves to the right and the piston rod of cylinder A moves back, A is completed.

o Realization of step 4 depends on completion of step 3. At the completion of step 3, the limit
switch 2.3 is excited by the piston rod of cylinder A. It sends compressed air to the warning line
on the right side of the 2.1 directional control valve of the power circuit. The slider of the 2.1
valve moves to the right and the piston rod of the B cylinder moves back, B is completed.

o Considering the final position of the piston rods of the cylinders in the circuit, the final state of
the limit switches (excited or unexcited) is reviewed, and if necessary, corrections are made in
the circuit connections.

o A position/step diagram is drawn by checking whether there is a signal overlap. Since the
signal elements operating the direction control valves of the power circuit are not
simultaneously excited during 1 step, it is understood that there is no signal conflict. o If there
are additional demands, it is added to the circuit. For example, cycle. If the condition is required
to run after the B roller comes to the reverse position, limit switch 1.4 is added to the reverse
position of the B cylinder and the condition is displayed in the start position. By adding the AND
processing element to the circuit, the final request is also performed.

2. Lama demirin iki operasyonla bükülmesi (Bending flat iron with two operations)

63
Bir tablaya bağlanan lama, iki operasyonla bükülecek. The flat bar attached to a table will be bent in
two operations.

A silindiri ile birinci bükme operasyonu, B silindiri ile ikinci bükme operasyonu gerçekleştirilecek. The first
bending operation will be performed with the A cylinder, and the second bending operation will be
performed with the B cylinder.

----------000---------

64