M i m a r î 

n e d i r  ? 
P r o f .  M i m a r  B r u n o  T a u t 

Güzel  san'atlar  akademisi  mimarî  profesörü  mimar  Bru­

no  Taut  (Mimarî  bilgisi)  ünvanlı  bir  kitap  neşretmek  üze­
redir.  Yazıcı  bir  mimar  ve  bir  estet  görüşü  ile  kitabında  sı­
rasile,  proporsiyon,  teknik,  inşaat,  fonksiyon  ve  sair  bahis­
leri  tahlil  etmektedir.  Bu  yazı  kitabın  ilk  faslıdır.  Diğer  ba­
hisleri  de  sırasile  neşredeceğiz. 

i  içinde  yaşadığımız  kültür  devresini  insanlık  tarihinin  lar,  yüreklerimizde  saygı  uyandırırlar.  Bundan  dolayı  da  o 
İbir  devresi  olarak  gözden  geçirmeğe  çalışalım.  Fakat  bunu  eserler  her  zaman  büyük  bir  kıymeti  haiz  olarak  kalacak  ­
yaparken  umumî  felsefî  görüşlere,  kültürün  muhtelif  tezahür­ lardır.  Fakat,  bu  büyük  başarıların  da,  zamanımızın  mimarî 
lerine,  ressamlık,  heykoltraşlık,  tezyini  san'atlar  veyahut  şiir,  bakımdan  görünüşünü  yeknasaklaştırmak  ve  karmakarışıklığı 
tiyatro,  musiki,  dans,  filim  ve  saire  gibi  muhtelif  güzel  san'­ giderip  sakinleştirmek  hususunda,  hem  san'at  seven  halkın 
atlara  dalıp  kendimizi  kaybetmiyelim.  Sadece  bir  sahada,  u­ mümkün  kılacak  kadar  bir  yardımı  olmamıştır. 
mumi sahasında  kalalım.  Bu  nazariyelere  dayanılarak,  bir  dereceye  kadar  hususî 
Bu  takdirde  gözümüzün  önünde  şu  levhayı  görürüz:  bir  kostüm  giyinmiş  binalar  inşa  olundu.  Bu  kostüme  üslûb 
Dünyanın  bütün  memleketlerinde  çok, pek  çok  inşaat ya­ denildi.  Mimarî  hakkındaki  münakaşalar  da  zamana  göre ya­
pılmaktadır. Mimarî  eserlerini  hayranlıkla  seyrettiğimiz  başka  ratılacak  üslûba,  zamanın  üslûbuna,  taallûk  ediyordu.  Bu, 
birçok  tarih  devrelerine  nazaran  şimdi  daha  fazla  inşaat  ya­ şüphesizki  pek  lâzımdır.  Ancak,  şimdiye  kadar  alınan  neti­
pıldığı  anlaşılıyor.  Bugünkü  mimarînin  ne  büyük  kütleler  celer  bakınca,  pek  erken  yapılmıştır,  demek  icap  ediyor. 
ve ne  büyük  ölçülerde  işler  başarmak  durumunda  bulundu­ En  basit  meselelere  dönmek  ve  ilk  önce  «mimarî»  nin  ne 
'ğu  bellidir.  Fakat  acaba  gelecek  nesiller  bugün  kurulan  bi­ demek  olduğu  hakkında  azçok  bir  fikir  edinmeğe  çalışmak 
İnaları  keyfiyet  itibarile  takdir  edecek  mi?  işte  burası  hiç  te  daha  lüzumludur.  Hiç  tereddüt  etmeden  ben bu  suale  şimdilik 
okadar  belli  bir  şey değildir.  Gelecek  zamanın  insanları  şunu  şöyle  cevap  veriyorum: 
veya  bunu  takdir  etseler  bile  nesini  takdir  edeceklerini  bil­
Mimarî  bir  san'attır. 
miyoruz.  Bugünkü  medeniyetin  modern  adamı,  yaratmış  ol­
Bu  san'atın  diğer  san'atlardan  farkı  ve  istinad  ettiği  esas 
duğu  şeylerle  nekadar  övünürse  övünsün,  biraz  düşününce 
şartlar  nedir? 
..büyük  bir  tavazu  duyacaktır.  Çünkü;  büyük  bir  meçhul  kar­
cısında  bulunuyor:  Bütün  bu  yaptığımız  binalardan  acaba  bir  Teknik,  bir  binaya  onu  havanın  tesirlerine  karşı  koruyan 
tanesi  olsun  gelecek  zamanlarda  ­güzel»  görülecek  mi?  sağlamlığı;  konstrüksiyon,  binanın  tabiî  kuvvetlere  karşı  da ­
yanması  için lâzım  olan mukavemeti  verir. Bina  içinde oturul­
Bu  şüphnin  temelini,  zamanımızda  mükemmel  mimarların,  masına ve binanın  kullanılmasına  hoş, gönül ferahlatıcı bir  hal 
mimariyi  seven  inşaat  sahiplerinin  yahutda  halkın  alâkasının  temin  eden,  bütüıı  vasıfları  veren  şey  de  fonksiyon'dur. 
yokluğunda  aramak  elbette  doğru  olmaz.  Bunların  hepsi şüp­ Düşünecek  olursak  mimarî  hakikaten  bu  üç  birlikten,  bu 
hesizki  kâfi  miktarda  vardır.  Yok  olan şey, herhalde,  mimari  tislisden,  başka  bir  şeye  dayanmıyor  gibi  görünür:  Teknik, 
: güzelliğin  «ne»  olduğu  hakkındaki  fikir  birliğidir.  Nazariyeler  fonksiyon. 
ve fikirler  okadar çok ki, herkes artık  kendi zevkine  uymadan  Fakat,  düşüncelerimizi  daha  ileriye  götürmek  istersek  bu 
başka  çare bulamıyor.  Şu  veya  bu  üslûbu  tercih  ediyor.  San­ üç  esastan  gidemeyiz.  Eğer  mimarî  hakikaten  bir  san'at  ise, 
ki sofrada  şu  veya  bu  yemeği  seçer  gibi...  böyle  yavan  mefhumlara  dayanması  kabil  olamamalıdır.  Mi­
Birçok  muharrirler  ve  mütefekkirler,  ve  bunların  arasın­ marînin  teknik'e,  konstrüksiyon'a  veya  fonksiyon'a  bağlı  bu­
da bilhassa  azçok  ehemmiyetli  olan  her  mimar,  19 uncu  asrın  lunacak  kadar,  hele  bunlarla  mimari  meydana  getirilebilecek 
Rrtalarındanberi  mimarî  için  bir  esas bulunması  ve  dolayısile  kadar, bu üç birliğe  dayandığı hiç de kabul  olunamaz. 
de artık  üslûb  denilen  şeyin  meydana  çıkabilmesi  için  uğraş­ Gerçi  normal  surette  bunların  yardımlarile  bir  ev  mey­
mışlardır.  Bugün  kanaatlerde  hiç  bir  birlik  bulunmadığını  dana gelirse de yalnız bu üç unsura  istinad eden bir  evin mut­
gördüğümüz  zaman  bütün  bu  uğraşmalar  boşa  gitmiş  gibi  laka  bir  mimarî  eseri  olması  icab  etmez.  Teknik,  konstrük­
geliyor.  Fakat  boşa  gitmemiştir.  Yalnız,  bunu  anlamak  için,  siyon  ve  fonksiyon  tam  manasile  kusursuz  olduğu  halde  mi­
Idevrimizi  bir  tarih  devresi  olarak  görmeliyiz.  Viollet­le­duc.  marîden  eser  bile  bulunmayabilir. 
yahut gottfried  Semper  esasları kurmuşlardır,  ve bizi,  Berlage  Görülüyor  ki,  bu  üç  şey  olsa  olsa  birer  vasıtadır  ve  mi­
yahut  Perret  gibi,  bu  esaslar  üzerinde  çalışmalara  devam  et­ marî  hayata  bu  vasıtalarla  girer,  daha  doğrusu,  girebilir. 
mekle mükellef  tutuyorlar  ki  maksad  yavaş  yavaş  ortaya  bir  Bu  üç  şey  ayni  zamanda  mimarînin  sadece  kendisine  mah­
yirminci  asır  mimarisi  çıkmasını  mümkün  kılmaktır.  sus  yardımcı  vasıtalardır.  Çalışma  vasıtalarıdır.  Bu  vasıta­
Yukarıda  dediğimiz  isimler  hatırlanınca,  gözümüzün  önü­ larla  yalnız  mimarî  çalışır;  başka  hiçbir  güzel  san'at  bun­
ne birçok  mimarî  eserler  gelir.öyle  binalar  ki  bize,  kendile­ larla  çalışmaz.  Bunu  söylerken  teknik,  konstrüksiyon  ve 
rini  yaratmış  olan  adamların  yaptıkları  hamleleri  anlatır­ fonksiyon  kelimelerini  ilk  ortaya  çıkardıkları  zamanki 
 dar  manalarile  alıyoruz,  yoksa  ressamların  ve  heykeltraş­ lar  vuzuhsuz  bir  hale  gelmiş  ise, bunun  içinden  çıkmak  için 
ların  atölyelerinde  benimseyip  kullandıkları  mecazi  artis­ ilk  yürünecek  enbasit  yol,  normal  konuşma  dilinde  o mef­
tik  manada  değil.  Meselâ,  profilleri,  kapama  tertibatı  ve  humların  ne  manada  kullanıldığına  bakmaktır.  Bunu  yapa­
sürgülerile  iyi  bir  pencere  bir  mimar!  teknik  mevzuudur  cak  olursak  görürüz  ki  her  memleketin  insanları,  tıpkı  eski 
ve  ressamın  resminden  başka  bir  şeydir.  Tavanı  tutan  bir  zamanlarda  olduğu  gibi  bugün  de  görüşürken,  buldukları 
sütun,  profilleri,  tezyinatı  ve  sairesile,  bir  mimarî  konstrük­ teşbihlerde  mimarîye  aid  kelimeleri,  tamamen  mimariye 
siyon  parçası  olup  bir  heykeltraş  plâstiği  değildir.  İçine  gi­ has  münasebetlerle  ve  pek  hususî  mimarî  manada  kullanır­
rilen,  içinde yaşanılan  bir  evin  edaları  mimarî  fonksiyon  te­ lar.  Şairlerin,  peygamberlerin,  din  kurucularının  ve  filo­
zahürleridir  ve  bunların  ressamlık  ve  plâstik  ile  hiçbir  a­ sofların  kullandıkları  «dünya  denilen  bu  bina»  tabiri  ilk 
lâkası  olmadığı  ise  büsbütün  bellidir.  akla  gelen  bir  misaldir.  En  büyük  ve  her  şeyi  ihata  edenbir 
Bu  üç  esas  mefhumu  önce  mümkün  olduğu  kadar  basit  mefhumu,  kâinat  mefhumunu,  kısaca  anlatmak  için  kullan­
dıkları  sözü  insanlar  işte  mimarîden  almışlar  ve  bu  sözü 
olduğu  kadar  ayrı  tutmak  pek  mühimdir.  Çünki,  bu  mef­ kullanırken  çok  kere  doğrudan  doğruya  kâinatın  mimarî­
humları  sadece  hakikaten  inşa  edilmiş  şeylerde,  yani  yapı  sini  kasdetmişlerdir.  Fakat  bu  hal  sadece,  tanrının  .dünya­
işlerinde,  kullansak  bile  yine  karşılıklardan  kurtulmak  güç­ yı  kuran  mimar.,  «gök  kubbesinin  yaratıcısı,  gibi  ünvanlar 
aldığı  büyük  felsefe  ve  din  âleminde  görülüyor  değildir. 
Mimarî  hakkında  açık  ve  sarih  düşünceler  edinmemizi  Realitenin  insanlara  yakın  ve  büyükçe  ölçüdeki  her  şeyinde, 
bilhassa  güçleştiren  şey  zamanımızın  morden  buluşlarıdır.  yani  insan  cemiyeti  içindeki  muhtelif  şekillere  verilen  isim­
Meselâ:  Görüyoruz  ki  teknik,  konstrüksiyon  ve  fonksiyon­ lerde  de  ayni  müşahedeyi  yapmak  mümkündür.  Devletlerin 
dan  ortaya  birçok  şeyler  çıkmıştır.  Bunlar  belki  pek  iyi şey­ «yapısı,  deriz.  Bütün  devlet  adamları,  politikacı  hatibler 
lerdir.  İyi  yapılmış  mükemmel  fonksiyon'lu,  yani  mükemmel  vesaire,  söyledikleri  sözleri,  yazdıkları  emirnameleri,  yap ­
işliyen,  ve  yine  mükemmel  bir  teknik  ve  konstrüksiyon  tıkları  kanunları  ve  bütün  konuşmalarını  mimarîden  alın­
mahsulü  bütün  âletler  ve  makineler  bu  meyandadır.  Bun­ mış  kelimelerle  süslemeyi  severler.  Devletin  «temeli.,  dev­
ların  bir  çokları  insana  yüksek  estetik  bir  zevk  verirse  letin  dayandığı  «temel  dıvarları.,  «sütunlar,  vesaire,  derler. 
de  mimarî  ile  zerre  kadar  münasebetleri  yoktur.  Herhangi  bir  devletin  yapısını  gösteren  anayasanın  neka­
Ya  mühendislerin  yaptığı  güzel  inşaat!...  Büyük  köprü­ dar  iyi  olduğunu  anlatmak  istediğimiz  zaman  çok  kere dola­
ler,  radyo  kuleleri,  yüksek  tevettürlü  elektrik  cereyenlarını  yısile  ve  ekseriya  açıktan  açığa  söylediğimiz  sözlerden  biri­
nakleden  direkler  vesaire?!.  Bunlar  da  acaba  öyle  mi?  Ba­ si  de  o  devletin  yapısını  teşkil  eden  kısımların  birbirine 
zan  bu  işlere  bir  dereceye  kadar  mimar  da  karışır.  Fakat  bu  nekadar  güzel  proporsiyonlarla,  yani  tenasühlerle,  çatılıp 
karışması  sadece  mühendisi  ikna  edip  lüzumsuz  dekorasyon­ kurulmuş  olduğu  tarzındaki  ifadelerdir.  Diğer  içtimaî  mü­
ları  kaldırtmak  ve  yapıdaki  esas  kuvveti  lisana  getirtmek,  esseselere  ve  teşkilâta  dair  olan  bütün  nutuklar  ve  sözler 
yani  kısacası,  mühendisi  eserinin  zaten  ihtiva  etmekte "bu­ de  böyledir.  Okadar  ki  küçük  cemiyetlerde  söz  süyliyen ha­
lunduğu  proporsiyon'u,  yani  tenasüb'ü,  zayıflatmamak  için­ tibler  bile  sözlerini  mimarîden  alınmış  kelimelerle  bezerler. 
dir. 
Bu  kelimelerle  anlatmak  istedikleri  şeyin  proporsiyon 
Bu  hale  bakınca  iyi  bir  mimar  herşeyden  önce  porpor­ olduğundan  şüphe  edilemez.  Yani  güzel  ve  imtizaçlı  bir  ter­
siyon'la,  yani  tenasüb'le,  uğraşan  bir  adam  gibi  görünüyor  tib,  kısımlara  bölüşte  düzğtin  bir  ölçülük  kasdediyorlardır. 
Mimarı  mimar  yapan  ilk  şey  proporsiyondur  ve  teknik,  Demek  oluyor  ki  musiki,  şiir  ve hele  dram,  sonra  dans eser­
konstrüksiyon,  fonksiyon  ise  ancak  proporsiyon  sayesinde  lerinde,  ressamlık  veheykeltraşlık  eserlerinde  bunların  «mi­
mimarînin  birer  san'at  vasıtası  haline  geliyorlar  gibidir.  Yu­ marîsi.  diye  birşeyden  bahsedildiği  zaman,  onların  propor­
karıda  da  söylediğimiz  gibi  teknik,  konstrüksiyon  ve  fonk­ siyonundan,  tenasübünden,  başka  birşey  kasdediliyor  değil­
siyon  mimarîden  başka  sahalarda  da  kendilerini  göstermek­ dir. 
tedirler.  Fakat,  bunlara  proporsiyon  vasıtasile  tahakküm  Bazan  ressamler  atölye  dilinde  şöyle  derler:  Bu  resmin 
edilmesi  işidir  ki  mimarinin  hakiki  sahası  gibi  görünüyor.  yapısı  iyidir..  Halbuki  ortada  kelimenin  sadeliği  içinde  gizli 
(Mühendisin  yaptığı  eser  ile  mimarın  yaptığı  eser  arasın­ bulunan  manada  bir  heykel,  bir  şiir,  bir  dram,  bir  senfoni, 
daki  farka  dair  daha  kat'î  malûmat  ileride  verilecektir.)  bir  anayasa,  bir  cemiyet  nizamnamesi  vesaire  için  de,  eğer 
Acaba  proporsiyon, yani  tenasüb,  nedir?  Niçin  mimarînin  iyi  iseler,  «yapı.  kelimesi  kullanırlar,  fakat  bunlar  da  yapı 
kendisine  mahsus  bir  şeydir?  Görüyoruz  ki  dünyada  herşey  değildir.  Hakikatte  heykel  yontulmuştur,  şiir  yazılmıştır, 
zaten  proporsiyonlar,  yani  tenasühler,  {halinde  bulunuyor.  senfoni  bestelenmiştir,  kanun  isabetli  düşünülmüştür  ve­
Her  bir  şeyin  muayyen  nisbetleri  ve  bu  nisbetler  dahilinde  saire.  Bunların  hepsinin  mimarî  ile  alâkası  güzel  bir  bina­
bütünlük,  kendini  teşkil  eden  kısımlarla,  kısımlar  da  birbir­ nın  musiki  ile,  ressamlıkla,  heykeltraşlıkla. bir  dramla  yahut 
lerile  mütenasibdirler.  Bu  tenasühler  çok  kerre  pek  güzel  bir  devlet  nizamnamesi  ile  olan  alâkası  kadar  azdır.  Çok 
oldukları  gibi,  çok  defa  da  pek  çirkindirler.  Bu  hal  yalnız  kere  güzel  bir  binadan  bahsederken  onun  bir  musiki  gibi 
san'at  eserlerinde  değil,  proporsiyon'larını  ekseriyetle  güzel  olduğunu,  bir  resim  gibi  güzel  göründüğünü,  kuvvetli  bir 
bulduğumuz  tabiatta  da  böyledir.  İnsanlar  arasındaki  müna­ ifadesi  bulunduğunu,  tıpkı  bir  devlet  gibi  uygun  taksimatlı 
sebetlerde de proporsiyon görüyoruz. Evlilikte, ailede, okulda,  olduğunu  söyleriz.  Bunun  da  sebebi  iyi  birşey  için  doğrudan 
devlet  dairelerinde,  devlette  ve  devletler  arasındaki  müna­ doğruya  bir  tarif  bulunamayışıdır.  Duygularımız  lisana  gel­
sebetlerde, her zaman güzel  olmakla  beraber, hep proporsiyon  mek  istiyor  ve  işte  böyle birtakım  lirik  ve şairane  tabirlerde 
vardır.  Şu  kavrayabildiğimiz  cihandaki  herşey,  bütün  kâinat  ifade  buluyor.  Bunlar  iyi  bir  niyetle  söylenir  ve  hoş  şeyler 
bize  gayet  muayyen  proporsiyonlar  gösterir.  Ancak  propor­ olmakla  beraber  ıstılâhları,  mefhumları  yeniden  karmakarı­
siyonlar  sayesindedir  ki  gerek  bütünü,  gerekse  onu  teşkil e­ şık  ediyorlar.  «Mimarî  donmuş  musikidir!,  demişlerdi..  Hiç 
den  kısımları  kavrıyabiliriz  ve  kendimize  mâlederiz.  bir  mana  ifade  etmiyen  nekadar  kuru  bir  söz! 
Bütün  bunlara  rağmen,  proporsiyon  mefhumu  daha  zi­ Anlaşılan,  mefhumların  böyle  silinip  gitmesi  bizim  kâ­
yade  mimarî  sahasına  aid  gibidir.  Bugün  birçok  mefhum­ inat  ve  tabiat  karşısında  basit  davranamayışımızdan  ileri 
 geliyor.  Kâinat  ve  tabiat  karşısında  basit  kalabilseydik  man­ Erlach  tarafından  yapılmış  olan  kütüphanede  olduğu  gibi, 
tıkimiz  ve  duygumuz  ayni  suretle  sükûnetli  ve  basit  ka  ­ heykeltıraşlıkla  ressamlığın  mimarlıkla  tam  bir  imtizaç  ha  ­
lirdi.  Halbuki  böyle  olmıyor.  Hassaslaşıyoruz,  romantikleşi­ linde  bulunduğu  yerlerde  bile,  ressamlıkla  heykeltraşlık,  mi­
yoruz.  Gerçi  böylece  tabiatte  herşeyi,  her  istediğimizi  gö­ marî  tarafından,  sadece  şen  bir  ifade  vermek  maksadile 
rüp  işitebiliriz.  Fakat,  tabiati  hakikaten  seviyorsak,  sevgi­ kullanılmışlardır.  Mimarî  bunlara  müstakil  bir  canlılık  sa­
mizin  aktif  harekete,  yani  işleyiciliğe,  inkılâp  etmesi  lâzım­ hası  kat'iyyen  vermez.  Hakim  olan  kendisidir,  mimarîdir. 
dır.  Bu  olmadıkça  sevgimiz  sadece  bulanık  bir  hayranlık  Hem  de  çok  defa  okadar  hakimdir  ki,  ressamlık  ve  heykel­
ve  tapınıştan,  yani  hassaslık  ve  romantiklikten  ibaret  kalır.  traşlık  eserleri  sadece  bir  hizmetkâr  menzilesine  düşer  ve 
Bazan  «hoşuma  gidiyor,  diyecek  yerde  «işte  bu  bana  birsey  mimarî  müstebit  bir  diktatördür,  işte,  mimarî,  her  şeye hük­
veriyor!,  deriz.  O  zaman  sevgimiz  kendiliğinden,  yani  oto­ meden  mücerred  bir  proporsiyonlar  san'atıdır.  (Mücerred, 
matik  olarak,  işleyici,  faal  bir  hale  geçmiş  demektir.  Eser­ yani  abstrait,  proporsiyonları  yahut  verici  surette  imtizaç 
ler  yaratmak  şeklinde  canlanmıyan  duygu  bir  hiçtir,  işte,  etmiş  olup,  çatı  sahasında  ve  frizlerinde  müstakil  plâstikler 
güzel  san'atlarımızın  meydana  koyup  isbat  etmemize  yarayan  bulunan  dorique  mabede,  o  muhteşem  görünüşe,  ne  mana 
bir  büyük  malzemeden  ibarettir.  Tabiat  sadece  bir  ham  mad­ verileceğini  kitabımızın  (7)  nci  faslında  tetkik  edeceğiz. 
de  olup  bir  güzel  san'at  değildir.  Renkleri  ve  şekilleri  zengin,  birçok  figürler  ve  dekoras­
Şimdi  tekrar  mimarîye  dönelim:  yonlarla  bezenmiş  olan  barok  üslûbundaki  binaların  güzel­
Görülüyor  ki,  umumiyetle  alışılmış  konuşma  dilinde  liği,  mimarînin  içinde  insanı  âdeta  serhoşlaştıracak  bir  renk­
«proporsiyon  ­  tenasüb.  kelimesinin  mimarî  ile  hususî  bir  ler  ve  şekiler  çağlayanı  bulunan  bir  cihan  olup  mücerred 
münasebet  halinde  kullanıldığı  oldukça  bellidir.  Fakat  aca­ proporsiyonlarla  dolmuş  soğuk  bir  cihan  olmadığı  tarzında 
ba  bu  dil  alışıklığı  bizi  aldatmiyor  mu?  Görüşümüz  bulanık  yanlış  bir  anlayış  doğmasına  sebeb  olmuştur. 
değil mi?  Ya  sadece  artık  âdet  haline  gelmiş,  cansız  bir  alış­ Bugünün  son  mimarî  teorileri,  bu  anlayışın  tamamen  ak­
kanlıktan  ileri  geliyorsa...  sine  saplandılar.  Mimarînin  tamamen,  pratik  hayatta  faideli 
olup  «real.  denilen  hakikî  esaslara  dayanarak  ortaya  çıktı­
Bunun  için,  bir  kerre  de  negatif  yoldan  giderek  berrak­
ğını,  yani  teknikten,  konstrüksiyondan  ve  fonksiyondan  doğ­
lığa  varmağa  çalışalım:  duğunu  söylediler.  Bu  sözler,  muhtelif  tarihi  üslûbların  moda 
Acaba  mimarî  ne  değildir?  Neleri  yapamaz?  gibi  değişen  kostümlerinden  kurtulmak  istenildiği  bir  za  ­
Esas  itibarile  mimarî  renklerle  tesir  yapmağa  çalışmaz.  manda  belki  lâzım  gelmiştir.  Bu  yavan  teoriler  sanki,  yu­
Hele  muhakkak  ki  renk,  mimarînin  başlarında  değil,  olsa  karda  dediğimiz  serhoşluğun  arkasından  gelen,  baş  ağrısı 
olsa  sonunda  yer  alır.  Mimar,  yapacağı  bina  bir  resim  ol  ­ gib  idiler.  Fakat  bunlar  da  yine  mimarinin  sadece  haricî 
sun, yahut  resimde  iyi  görünsün  diye  çalışmaz.  Demek  ki  mi­ kostümü  ile uğraşann  teorilerdi, önceki  teori  ile mücadele edi­
mari  ressamlık  değildir.  Heykeltraşlık  da  değildir.  Gerçi  işin  yorlardı  ve  her  döğüşen  gibi  onlar  da  döğüştükleri  şeyle  bir 
sonunda,  yapılmış  bir  gövde  heykelinin  plâstik  tesiri  gibi  bir  seviyede  durmak  mecburiyetinde  idiler,  işte  böylece,  bu  te 
tesir  mimarîde  de  vardır.  Fakat  bu  da  renklerde  olduğu  gibi  oriler  dahi  bir  sarhoşluk  halini  aldı  ve  bugün  yerlerine  baş 
sonunda  gelir,  başta  değil.  Mimarî,  ressamlık  ve  heykeltraş­ ağrısı  hâkim  olmuş  bulunmaktadır.  Bu  yoldan  ilerlenemiye­
lığa  mahsus  bulunan  tesir  vasıtalarını  kullanarak  başka  bir  ceğini  duygularımız  bize  gösteriyor.  Bu  vaziyet  karşısında 
incelik,  hususî  bir  şarm,  bir  güzellik,  elde  edebilir;  mimarın  artık  ayni  oyuna  devam  etmek,  yeni  bir  sarhoşluğa  uğramak 
hünerine  ve  zamanın  gidişine  göre  ressamlığı  ve  heykel  ­ ve,  bugün  kısmen  Sovyet  Rusyada  yaptıkları  gibi,  tarihî 
traşlığı  kendi  amacına  çekip  kullanabilir,  işte  iki  büyük  mi­ üslûblara  hayran  olmak  doğru  birşey  değildir. 
sali:  Avrupanın  barok  üslûbu  ve  Hind  mimarîsi.  Fakat  bu, 
bir  nevi  haut  ­ gout,  yani  bozulmuş  bir  yemek  yemektir,  de­ Bütün  bu  düşünce  ve  nazariyelerin  esası  mimarinin  bir 
jenerasyon  alâmetidir,  ki  bu  dejenerasyonu  en  sarih  olarak  süsleme  ve  dekorlama  san'atı  olduğu  fikrine  dayanmakta  o­
Atina  civarındaki  Akropolde  Erechteion  mabedinin  Kar  ­ lup  tezyinat  ve figürlerle  zengin  bir  tesir  veyahut  düz  satıh­
yathyd'lerinde  görebiliyoruz.  Bu  eski  Yunan  Bayanları  sü ­ lar  halinde  bırakarak  sade  bir  tesir  hasıl  edilmesi  mesele­
tun  mudurlar,  yoksa  heykel  midirler?  Plâstik  üslûbundaki  leri  bu  meyanda  bir  rol  oynamaz.  Bütün  bunların  hiçbirisi­
naturalisme  bakarak  onları  bir  mimarî  eseri  olarak  değil,  mimarî  ile  alâkadar  değildir.  Dediğimiz  gibi,  tezyinat  ve  süs 
serbest  plâstik  heykelleri  olarak  görüyoruz.  Fakat  tabiî  şe­ şekillerini  bir  tarafa  bırakarak  da  bir  makine  veya  köprü 
kilde  yapılmış  olan  bu  Bayanların  nazik  başları  ağır  bir  taş  pek  iyi  olarak  yapılabilir.  Böylelikle  bu  iki  iş  henüz  mimarî 
yük  taşıyorlar.  Okadar  ağır  ki,  canlı  bir  kadının  o  yüke  da­ olmuş  değillerdir.  Esas  itibarile  bir  makine  olan  gemi  için  de 
yanabileceğini  düşünmek  bile  imkânsızdır.  Nitekim  o  yük  vaziyet  aynidir.  Mefhumların  nekadar  karışık  olduğunu  in­
bu  taştan  kadınlara  bile  fazla  geliyor.  Yükleri  hafiflesin  gilizlerin,  harb  gemisi  mühendislerine,  Naval  ­ architect,  yani 
diye  aralarına  demir  çubuklar  dikilmiş.  Orada  mimarî  ile  deniz  mimarı,  demelerinden  anlayabiliriz. 
heykeltraşlığı  en  anlaşamıyacakları  bir  ittifak  halinde  görü­ Yukarda  efsanevî  bir  mahiyet  halinde  gördüğümüz  bu 
yoruz.  Klâsik  Yuanan  güzel  san'atı  orada  pek  dejenere  ol­ proporsiyon  denilen  şey  esrarlı  hayatını  acaba  nerede  yaşı­
muştu.  Tabiat  ile  güzel  san'at  arasındaki  hudud  silinmişti.  yor?  Onu  gizlendiği  bucaklardan  bulup  meydana  çıkarmak 
Onunla  birlikte  mimarî  ile  heykeltraşlık  arasındaki  hudud  herhalde  mümkün  olsa  gerektir.,  işte  onu  bulacağımız  yer: 
da  silinmişti.  Modern  olan  bugünkü  yaşayışımız,  şimdiye  kadar  yapıl­
dığından  çok  daha  fazla  teknikleştirilebilir.  Tekniğin,  kons­
Mimarî  mefhumlarında  berraklık  elde  etmek  için  hâlis  trüksiyonun  ve  fonksiyonel  doğruluğun  terakkisini  hayali  ­
klâsik  olan  eserlere  bakmalıyız.  Onun  için  şu  bahsetmekte  mizde  nekadar  süsleyip  genişletirsek  genişletelim,  mimarî 
olduğumuz  meselede  meselâ  Erechteion  karşısındaki  Part­ eserlerde  yine  de  tam  bir  surette  istifade  edilemiyen  köşe 
henon  mabedine,  yahut  da  (Propylee)  ye  bakmamız  icabeder.  bucaklar,  tam  bir  lüzum  karşılamakta  olduğu  iddia  oluna­
Bu  meseleler  hakkında  bir  hüküm  verebilmek  için  ancak  mıyacak  ölçüler  daima  bulunacaktır.  Fransızca  tabiri  ile 
ve  ancak  hâlis  klâsik  mimarîyi  miyar  tutabilir.  (marge)  diyebileceğimiz  bu  inhiraf  miktarları  isterse  birkaç 
Fakat  Dresden  şehrinde  von  Pappelmann  tarafından  ya­ santimetreden  ibaret  küçücük  miktarda  olsun,  mutlaka  kala­
pılmış  olup  Zwinger  denilen  binada  ve  Viyanada  Fischer  Von  caktır.  işte  zaten  bu  inhiraf  paylarıdır  ki  keyfiliğin  önüne 
 geçer  ve onun yerine  daha  yüksek  bir  nizam  ve intizam  kaim  edilmiş  bir  şeyin  muntazam  ölçülülüğünden  bahsettikleri  zâ­
olmasını,  yani  proporsiyonun  hüküm  sürmeğe  başlamasını,  man,  teşbih  olarak  mimarîye  aid  kelimeler  kuullanıyorlar. 
mucib  olurlar;  keyfîlikle  yüksek  bir  nizam  arasında  bir  dö­ insan,  resimleri,  heykelleri  sever.  San'ata  aid  olmıyan 
nüm  noktası  teşkil  ederler,  öyle  değil  mi?..  Zannediyorum  kl  daha  bir  çok  şeyleri  de  sever.  Fakat  nekadar  yüksek  kaliteli 
bu  suale  evet  demek  lâzımdır.  şeyleri  seversek  bu  şeylerin  gerek  birbirlerile,  gerekse  et­
Teknik  .konstrüksiyon  ve  fonksiyonu  bir  binada  birbir­ raflarındaki  şeylerle  doğru  bir  nisbet  ve  tenasüb  halinde  bu­
lerile en güzel  surette imtizaç  ettirmek  mümkün  bir  şeydir ve  lunmalarına,  yani  proporsiyonlu  olmalarına,  okadar  daha 
bu  hiç  şüphe  götürmez.  Bu  imtizaç  ve  ahenk  ise,  artık  hem  çok  dikkat  ederiz,  bu  noktada  okadar  daha  duygulu  oluruz. 
teknik,  hem  konstrüksiyon  ve  hem  de  fonksiyon  unutulur:  Bu  hale  göre,  insanlarda  göz,  kulak,  burun  vesaire  dediği­
artık  mimarî  vardır,  artık  san'at  vardır  ve  bu,  diğer  iptidaî  miz  duygu  uzuvlarından  başka  hususî  bir  uzuv  daha  var­
şeylerden  üstündür,  Okadar  üstündür  ki,  onlara  hükmetmesi  dır  ve bu  uzuv kütlelerin  ve nisbetlerin  intizamına  karşı uya­
ve  onları  sevk  ve  idare  etmesi  hakikaten  mümkündür.  Böyle  nıktır,  hem  de  aktif,  yani  harekete  gelüp  işleyici,  yaratıcı o­
bir  san'atın  ise  menşei  ve  vatanı  başka  olsa  gerektir.  larak  uyanıktır. 
Bu  hususî  san'at  acaba  nereden  gelebilir?  işte  buudlar,  ölçüler  ve  taksimat  karşısında  duygulu  bu­
Tabiat  bizim  karşımızda  renkleri,  şekileri,  sesleri,  koku­ lunmamıza  yarayan  bu  hususî  uzuv  sayesindedir  ki  bir  ye­
ları  ve  sairesile  dile  gelir.  Bunu  yapması  da  bizim  bu  şey­ rin,  bir  odanın,  bir  salonun  zeminini,  dıvarlarını  ve  tavanını 
leri  sezecek  uzuvlarımız  bulunmasındandır;  gözlerimiz,  ku­ hep  birden  ve  bir  birlik  halinde  kavrayabiliyoruz.  Bu  kavra­
laklarımız,  dokunup  anlama  duygumuz  vesaire...  Şu  halde,  dığımız  şeye  Alman  nazariyecileri  mücerred  bir  mefhum 
tabiat  bizim  karşımızda  dile  gelir  demek  doğru  değildir.  olarak  «Raum»,  yani  «mahal»  yahut  «hacim»,  ismini  ver  ­
Tabiat  dilsizdir.  Onu  içimizde  dillendiren  bizleriz,  iptidaî  se­ mişlerdir.  Fakat  bu  kelime  mücerred  bir  mahal  yani  boş ­
viyelerde  iken  içimze  sadece  duygular,  az  veya  çok  derecede  lukta  nazarî  bir  hacim  mefhumunu  kasdeder,  bir  abstı­aksi­
silik  sezişler  doğar.  Sonraları  bunlar  şekil  alır.  Görüp  işit ­ yon  tazammun  eder.  Bu  sebeple  daima  matematikçilerin  dü­
tiklerimizi  renklerle,  plâstik  şekillerle,  sesler  ve  kelimelerle  şünüşüne  uyan  bir  tariftir.  San'atçılara  asla  uygun  gelemez. 
ifade  ederiz;  böylece  ressamlık,  heykeltraşlık,  musiki,  şiir  San'atkârı  alâkadar  eden  abstrait  yani  mücerred  şeyler  ol­
vesaire  meydana  gelir.  Kendisinde  bunları  yapacak  kabili­ mayıp  concret  denilen  hakikî,  yani  duygularımızla  anlamak­
yet  olmıyanlar  da  bunların  yapılmasına  muhtaçdırlar.  Çün­ lığımız  kabil  bulunan,  şekildir,  formdur.  «Raum»  yani  mev­
kü;  san'at  olmazsa  tabiat  onlar  için  bir  chaos, bir  hercümerç,  hum  mahal  san'atkâr  için  mahiyetsiz  bir  hiçliktir.  Biz  san'­
sanki  bir  kötü  rüya gibi vahşî  ve korkunç birşey olarak  kalır;  atkârları  alâkadar  eden  şey  bir  odanın  veya  bir  salonun 
hatta  bu  rüyadan  da  müthiş  olurdu.  Çünkü;  dehşetli  kudret­ mücerred,  abstrait,  bir  mahal  oluşu  değildir.  Biz,  o  oda  veya 
lerile  her  an  korkutan  ve  her  gönül  rahatını  yok  eden  şey  salon  ile  ancak,  onun  içine  bürünmüş  olduğu  şeyin,  yani  dı­
bir  rüya  değil  hakikattir.  Bir  kısım  insanların  san'at  yarat­
mak  kabiliyetini  elde  etmiş  olmaları,  diğer  kısım  insanların 
san'at  yapamamakla  beraber  onu  sevmek  kabiliyetinde  bu­ iyi  bir  proporsiyon  halinde  bulunduğunu  gördüğümüz  za  ­
lunmaları  kadar  lâzım  ve  faideli  bir  tecellidir,  bir  mu­ man  alâkadar  oluruz.  Bir  «mahal»  in  büründüğü,  yani  içine 
kadderat  tezahürüdür.  girdiği  şeyi  iyi  bir  tenasüb  haline  getirmek  için,  âşikârdır 
ki,  tabiat  da  ilk  işaretleri  veriyor;  bize  gök  yüzünün  uçsuz 
San'at  .tabiatın  bir  aynasıdır.  Fakat  gördüğünü  düşün­ bucaksız  varyasyonlarile  yukarısını  tehdid  ettiği  birçok  güzel 
meden,  olduğu  'gibi  aksettiren,  mutlaka  objektif  olması  icab  şekiler  gösteriyor.  Daha  bu  şekiler  karşısında  bile  içimizde, 
eden  bir  ayna  değil.  Bu  aynanın  vazifesi,  mevcut  şeyleri  bize  kuvvetini  kütleleri  ve  proporsiyonları  sezişimizden  alan, 
bir  objektif  doğruluğunun  soğukluğu  ile  aksettirmek  olmayıp  bir  duygunun  harekete  geçirdiği  pek  kolay  anlaşılabilecek  bir 
onun  gayet  muayyen  bir  maksadı  vardır  ve  bu  maksad  tabi­ keyfiyettir.  Bu  hale  göre,  insanların  proporsiyon  için  ayrı  bir 
atta  yol  gösterici  bir  âlet  olmaktır.  Tabiatın  insan  üzerinde  tenasüp  duygusu  bulunduğundan  şüphe  edilemez. 
yaptığı  intihalardan  doğup,  önce  mahiyeti  belirsiz  bir  halde  Bu  duygu  uzvu  gıdasını  ilkönce  tabiatten  alır.  Duygula­
bulunan  duygular,  insanın  duygu  unsurlarına  göre  sabit  bir  rını  kendi  hususî  san'atı  haline  inkılâp  ettirerek  tabiata  ce­
şekil  alacaklardır.  Bu  şekil,  birbirile  iştiraki  olan  şeylerden,  vab  verr.  Bu  san'at  «mimarî»  dir.  Bu  duygunun  belki  müva­
yani  association'lardan.  kendinde  mümkün  olduğu  kadar  çok  zene  duygusu  ile  büyük  bir  yakınlığı  vardır.  Belki  de  ba­
bulundurmalıdır  ve  şekil  nekadar  basit  olursa  bu  okadar  zan  tamamen  müvazene  duygusudur.  Çünkü,  kütlelerin  im­
daha  çok  mümkündür.  «Sembol»  kelimesi  bu  gibi  şekillere,  tizacı  ve  ahenği  bize  tam  müvazeneli  bir  durumda  bulun  ­
remeglere  verilen  isimlerden  birisidir.  makta  olduğumuz  hissini  de  verir.  Ancak,  müvazene  duy­
Bu  şekiller  birbirlerinden  ayrı  olan  karakteristiklerini  gumuz  fizik  ve  mekanik  tezahürlerle  pek  alâkalı  bulundu­
insanların  duygu  uzuvlarına  göre  alırlar.  Kompoze  edilmiş  ğundan  onu  proporsiyon,  yani  tenasüb,  duygularımızla  ka­
sesler,  kelimeler,  renkler,  resimler,  plâstikler  vesaire  haline  rıştırmamız  doğru  olmaz. 
gelirler.  Kısacası  muhtelif  san'atlar  meydana  çıkar.  Mimariyi  yaratan  işte  bu  duygumuzdur.  Mimarîye  karşı 
Şüphesiz  ki  muhtelif  san'atlar  birbirlerinden  bir  şema  uyanık  bulunan  da  yalnız  bu  duygumuzdan  başka  birşey  de­
halinde  ayrılmamışlardır.  Kelime  seslerden  ve  renkler  plâs­ ğildir. 
tikten,  vesaire,  tamamen  ayrı  değildir.  Fakat  esas  itibarile  Proporsiyon!...  Renk,  şekil,  ses,  güzel  koku,  tat,  lems 
san'atlar  insanın  duygu  uzuvlarına  göre  inkisam  eder  ve  duygusu  vesaire gibi kelimeler  yanında  nekadar  soğuk ve ya­
ferdler  bu  san'atları,  kulaklarının  veya  gözlerinin  veya  di­ van  kalan  bir  kelime!... 
ğer  duygu  uzuvlarının  daha  ziyade  inkişaf  etmiş  bulundu  ­ Buna  baktıkça,  insana mimarî  de soğuk  ve yavan bir  san'­
ğuna  göre  icra  ederler  ve  o  san'atı  ileri  götürmekle  meşgul  at  gibi  geliyor.  Acaba  hakikaten  öyle  mi?  öyle  olması  icab 
eder  mi?..  Bunu  ileride  göreceğiz. 
İşte  böylece,  tabiîdir  ki  her  san'atın  yarattığı  şekiller  «Mimarî  nedir?»  tarzında  umumî  mahiyette  bir  suale 
kendi  proporsiyonlarmı  da  ihtiva  ederler.  Fakat  buna  rağ­ karşılık  olmak  üzere  şimdilik  şu  cevabı  bulmuş  oluyoruz: 
men, yukarıda  da  dediğimiz  gibi, halkın  kullandığı  her  günkü  Mimarî  proporsiyon  san'atıdır. 
dilde  bile  görüldüğü  üzere,  insanlar  güzel  tertib  ve  taksim  Çeviren:  A.  Kolatan