Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

ОРТОПЕДИЈА НА ЗАБИ И
ВИЛИЦИ
Доц. Д-р Софија Царчева – Шаља
Софија Царчева-Шаља; Сандра Атанасова; Михајло Петровски

ОРТОПЕДИЈА НА ЗАБИ И ВИЛИЦИ- СКРИПТА

Штип, 2019

2
3
Софија Царчева- Шаља; Сандра Атанасова; Михајло Петровски
ОРТОПЕДИЈА НА ЗАБИ И ВИЛИЦИ-СКРИПТА

4
 Автори:
Доц. Д-р Софија Царчева –Шаља
Асс. Д-р. Сандра Атанасова
Асс. Д-р Михајло Петровски

ОРТОПЕДИЈА НА ЗАБИ И ВИЛИЦИ-СКРИПТА

Рецензенти:
Проф. Д-р Јулијана Ѓоргова
Проф. Д-р Киро Папакоча

Лектор:
Сузана Митревска

Техничко уредување:
Софија Царчева- Шаља, Сандра Атанасова, Михајло Петровски

Издавач:
Универзитет „Гоце Делчев” - Штип

Објавено во е-библиотека:
https://e-lib.ugd.edu.mk

CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје

616.314-089.23

ЦАРЧЕВА-Шаља, Софија
Ортопедија на заби и вилици [Електронски извор] :
скрипта / Софија Царчева- Шаља, Сандра Атанасова; Михајло Петровски. - Штип :
Универзитет 'Гоце Делчев"-Штип, Факултет за медицински науки, 2019

Начин на пристап (URL): https://e-lib.ugd.edu.mk/846. - Текст во PDF формат, содржи 105 стр., илустр.
- Наслов преземен од екранот. - Опис на изворот на ден 12.09.2019. - Библиографија: стр. 105

ISBN 978-608-244-653-0
1. Гл. ств. насл. 2. Атанасова, Сандра [автор] 3. Петровски, Михајло [автор]
а) Ортодонција - Прирачници
COBISS.MK-ID 111048458

5
 УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” – ШТИП
ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ

Доц. Д-р Софија Царчева-Шаља

Асс. Д-р Сандра Атанасова
Асс. Д-р. Михајло Петровски

ОРТОПЕДИЈА НА ЗАБИ И ВИЛИЦИ-СКРИПТА

Штип, 2019

6
ПРЕДГОВОР

Почитувани студенти,

Пред Вас се наоѓа скриптата со чија што помош ќе се запознаете со основите на

ортопедија на вилиците. Со нејзина помош ќе се запознаете со основите на
нормалната оклузија, основните типови на малоклузија и со денталните аномалии. Во
оваа скрипта посебен дел е одвоен и за ортодонтските дијагностички процедури и за
кефалометријата. Во дел од оваа скрипта се опишани и анализата на моделите во
ортодонцијата и интерцептиваната ортодонција. Опишани се анатомијата и функцијата
на орофацојалната мускулатура, како и орофацијалните функции. На крајот од
скиптата опишани се и етиолошките причини за ортодонтските аномалии и
биолошките основи на ортодонтската терапија.

Оваа скрипта е наменета примарно за студентите на насоките по дентална медицина

и на стручен забен техничар-протетичар, но истата може да се користи и од страна на
специјализантите и во стручните средни училишта.

Авторите исто така свесни за можни недостатоци на оваа скрипта, ги мотивираат

студентите за насочување кон потребата за корекција на истите.

Од Авторите

7
8
Содржина
ГЛАВА 1. ВОВЕД .............................................................................................................. 13
1.1 ШТО Е ОРТОДОНЦИЈА.................................................................................................................... 13
1.2 ЦЕЛИ НА ОРТОДОНЦИЈАТА............................................................................................................. 13
1.2.1 ЗАШТИТНА (ПРЕВЕНТИВНА) ОРТОДОНЦИЈА ................................................................................. 13
1.2.2 ПРЕКИНАТА (ИНТЕРЦЕПТИВНА) ОРТОДОНЦИЈА............................................................................ 14
1.2.3 ТЕРАПЕВТСКА ОРТОДОНЦИЈА И ЦЕЛИ НА ОРТОДОНТСКИТЕ ТРЕТМАНИ ......................................... 14
1.3 МАЛОКЛУЗИИ И ДЕНТОФАЦИЈАЛНИ ДЕФОРМИТЕТИ ВО СОВРЕМЕНОТО ОПШТЕСТВО ......................... 14

ГЛАВА 2. НОРМАЛНА ОКЛУЗИЈА .................................................................................. 18

2.1 ПОЗИЦИЈАТА НА ДОЛНАТА ВИЛИЦА И ИНТЕРОКЛУЗАЛЕН ПРОСТОР .................................................. 18
2.2 ДИНАМИЧНА И СТАТИЧНА ОКЛУЗИЈА............................................................................................... 18
2.2.1 ЦEНТРАЛНА ОКЛУЗИЈА (CENTRIC OCCLUSION) ............................................................................. 18
2.2.2 ЦЕНТРИЧНА РЕЛАЦИЈА (CENTRIC RELATION) ............................................................................... 18
2.2.3 ИДЕАЛНА ОКЛУЗИЈА ................................................................................................................... 18
2.2.4 ПОМИНУВАЊЕ ОД ЦЕНТРИЧНА РЕЛАЦИЈА ВО ЦЕНТРАЛНА ОКЛУЗИЈА ............................................ 19
2.2.5 НАРУШУВАЊЕ НА ТЕМПОРОМАНДИБУЛАРНИОТ ЗГЛОБ ................................................................. 19
2.3 ОКЛУЗИЈА ВО ОДНОС НА ОРТОДОНЦИЈАТА ..................................................................................... 19
2.3.1 ОКЛУЗАЛНА РАМНИНА ................................................................................................................ 19
2.3.2 ХОРИЗОНТАЛЕН ПРЕКЛОП (OVERJET) ......................................................................................... 20
2.3.3 ВЕРТИКАЛЕН ПРЕКЛОП (OVERBİTE) ............................................................................................. 20
2.3.4 НОРМАЛНА ОКЛУЗИЈА ................................................................................................................. 20
ГЛАВА 3. ДЕНТАЛНИ АНОМАЛИИ(МАЛПОЗИЦИЈА,МАЛОКЛУЗИЈА) ....................... 21
3.1 МАЛПОЗИЦИЈА .............................................................................................................................. 21
3.1.1 ВИШОК ПРОСТОР, ДИЈАСТЕМА .................................................................................................... 22
3.1.2 НЕДОСТИГОД ПРОСТОР .............................................................................................................. 22
3.1.2.1 ВЕСТИБУЛАРНА ПОСТАВЕНОСТ - ОРАЛНА ПОСТАВЕНОСТ(ПАЛАТИНАЛНА ИЛИ ЛИНГВАЛНА)......... 22
3.1.2.2 РОТАЦИЈА............................................................................................................................... 23
3.1.2.3 ИНФРАПОЗИЦИЈА .................................................................................................................... 23
3.1.2.4 МЕЗИОПОЗИЦИЈА – ДИСТОПОЗИЦИЈА ...................................................................................... 24
ГЛАВА 4.МАЛОКЛУЗИЈА (MALOCCLUSİON)................................................................. 24
4.1 АНОМАЛИИ (НЕПРАВИЛНОСТИ НА ОКЛУЗИЈА) ВО САГИТАЛЕН ПРАВЕЦ - КЛАСИФИКАЦИЈА ПО ANGLE . 24
4.1.1 МАЛОКЛУЗИЈАI КЛАСА ПО АНГЛЕ................................................................................................. 24
-Бимаксиларна протрузија ........................................................................................................ 25
4.1.2 МАЛОКЛУЗИЈА II КЛАСА ПО ANGLE .............................................................................................. 25
Малоклузија II класа 1 одделение, каде што постои протрузија на максиларните
инцизиви ....................................................................................................................................... 26
Малоклузија II класа 2 одделение, каде што постои ретроинклинација(ретрузија) на
централните инцизиви, а протрузија на латералните инцизиви. ..................................... 27
4.1.3 МАЛОКЛУЗИЈА III КЛАСА .............................................................................................................. 28
-Едноставен вкрстен загриз на инцизивите .......................................................................... 29
-Принуден прогнат (проген) загриз ......................................................................................... 29
-Лажен мандибуларен прогнатизам (псевдопрогнатизам) ................................................... 29
-Вистински мандибуларен прогнатизам ................................................................................. 30
4.2 НЕПРАВИЛНОСТИ НА ОКЛУЗИЈА ВО ВЕРТИКАЛЕН ПРАВЕЦ................................................................ 30
4.2.1 ОТВОРЕН ЗАГРИЗ ....................................................................................................................... 30
-Отворен загриз поради лоши навики ..................................................................................... 31
-Терапевтски отворен загриз .................................................................................................. 31

9
 -Рахитичен отворен загриз ...................................................................................................... 31
-Скелетен отворен загриз ........................................................................................................ 31
4.2.2 ДЛАБОК ЗАГРИЗ.......................................................................................................................... 32
4.3 НЕПРАВИЛНОСТИ НА ОКЛУЗИЈАТА ВО ТРАНСВЕРЗАЛЕН ПРАВЕЦ ...................................................... 33
4.3.1 ВКРСТЕН ЗАГРИЗ ........................................................................................................................ 33
-Унилатерален вкрстен загриз ................................................................................................ 33
-Билатерален вкрстен загриз .................................................................................................. 34

ГЛАВА 5. КЕФАЛОМЕТРИЈА .......................................................................................... 34

5.1 ЦЕЛИ НА КЕФАЛОМЕТРИЈАТА ......................................................................................................... 35
5.2. КЕФАЛОМЕТРИСКИ ТОЧКИ И РАМНИНИ .......................................................................................... 36
5.3 ИЗБОР НА ХОРИЗОНТАЛНА РЕФЕРЕНТНА ЛИНИЈА ............................................................................ 38
5.4 АНАЛИЗА ПО ШТАЈНЕР (АНАЛИЗА НА СКЕЛЕТОТ НА ЛИЦЕТО ВО САГИТАЛЕН ПРАВЕЦ)....................... 38
5.5 САСУНИЕВА АНАЛИЗА .................................................................................................................... 40
5.6 ТИП НА РАСТ НА ЛИЦЕТО ............................................................................................................... 40

ГЛАВА 6.ОРТОДОНТСКА ДИЈАГНОЗАИ ДИЈАГНОСТИЧКИ МЕТОДИ ....................... 42

6.1 ИСТОРИЈА НА ПАЦИЕНТОТ ............................................................................................................. 42
6.2 КЛИНИЧКО ИСПИТУВАЊЕ ............................................................................................................... 43
6.2.1 ПРОЦЕНА НА ФИЗИЧКАТА И ПСИХИЧКАТА ЗРЕЛОСТ КАЈ ПАЦИЕНТОТ ............................................. 43
6.2.2 ИСПИТУВАЊЕ НА ОБЛИКОТ НА ЧЕРЕПОТ И ЛИЦЕТО...................................................................... 44
6.2.3 ПРОЦЕНА НА ИЗГЛЕДОТ НА ЛИЦЕТО ............................................................................................ 44
6.2.4 ИСПИТУВАЊЕ НА ОРАЛНИТЕ СТРУКТУРИ ..................................................................................... 47
6.3 ФУНКЦИОНАЛНО ИСПИТУВАЊЕ ...................................................................................................... 47
6.3.1 ОДРЕДУВАЊЕ НА ПОЛОЖБАТА НА ФИЗИОЛОШКО МИРУВАЊЕ И МАКСИМАЛНА ИНТЕРКУСПИДАЦИЈА 48
6.3.2 ДИСФУНКЦИИ НА ОРОФАЦИЈАЛЕН ПРЕДЕЛ .................................................................................. 49
6.3.2.1 ДИШЕЊЕ................................................................................................................................. 49
6.3.2.2 ГОЛТАЊЕ ................................................................................................................................ 49
6.3.2.3ТИСКАЊЕ НА ЈАЗИКОТ .............................................................................................................. 49
6.3.2.4 ДИСФУНКЦИЈА НА УСНИТЕ ....................................................................................................... 49
6.4 РАДИОГРАФСКО ИСПИТУВАЊЕ ....................................................................................................... 50
ГЛАВА 7.АНАЛИЗА НА СТУДИСКИ МОДЕЛИ ............................................................... 50
7.1 АНАЛИЗА НА ЗАБНИОТ ЛАК ............................................................................................................. 51
7.2 ТРАНСВЕРЗАЛНА АНАЛИЗА НА ЗАБНИОТ ЛАК ................................................................................... 51
7.3 САГИТАЛНА АНАЛИЗА НА ЗАБЕН ЛАК ............................................................................................... 53
7.4 ГОРНА И ДОЛНА ДОЛЖИНА НА ЗАБЕН ЛАК ....................................................................................... 53
7.5 АНАЛИЗА ВО МЕШАНА ДЕНТИЦИЈА – МОЈЕРСОВА АНАЛИЗА ............................................................ 54
7.6 АНАЛИЗА ВО ТРАЈНА ДЕНТИЦИЈА - БОЛТОН АНАЛИЗА ..................................................................... 54
7.7 АНАЛИЗА НА ЗАБЕН ЛАК ВО ВЕРТИКАЛЕН ПРАВЕЦ ........................................................................... 55
-Мерење на апикална база......................................................................................................... 55

ГЛАВА 8. ИНТЕРЦЕПТИВНА ОРТОДОНЦИЈА .............................................................. 56

8.1 СТАДИУМИ НА РАЗВОЈ НА НОРМАЛНА ОКЛУЗИЈА ............................................................................. 57
8.2 ЕТИОЛОГИЈА НА МАЛОКЛУЗИИТЕ.................................................................................................... 59
8.3 РАН ИНТЕРЦЕПТИВЕН ТРЕТМАН ..................................................................................................... 60
8.3.1 АНТЕРИОРНО ПОМЕСТУВАЊЕ ..................................................................................................... 60
8.3.2 ЛАТЕРАЛНО ПОМЕСТУВАЊЕ........................................................................................................ 61
8.3.3 ПОСТЕРИОРНО ПОМЕСТУВАЊЕ .................................................................................................. 61
8.4 ТРЕТМАН ПРИ ЗБИЕНОСТ ............................................................................................................... 61
8.4.1 РАНА ЗБИЕНОСТ НА ИНЦИЗИВИТЕ НА СЕДУМ-ОСУМГОДИШНА ВОЗРАСТ ........................................ 61

10
 8.4.1.1 СЕРИСКИ ЕКСТРАКЦИИ ............................................................................................................ 62
8.4.2 ПРЕДВРЕМЕНА ЗАГУБА НА МЛЕЧНИ ЗАБИ ..................................................................................... 62
8.5 TРЕТМАН НА ЛОКАЛНИ НЕПРАВИЛНОСТИ ........................................................................................ 63
8.5.1 ХИПОДОНЦИЈА ........................................................................................................................... 63
8.5.2 ПРЕКУБРОЈНИ ЗАБИ ................................................................................................................... 64
8.5.3 РАНА ЗАГУБА НА МЛЕЧНИ ЗАБИ ................................................................................................... 64
8.5.4 ПРОЛОНГИРАНА РЕТЕНЦИЈА НА МЛЕЧНИ ЗАБИ ............................................................................ 64
8.5.5 ИМПАКЦИЈА ............................................................................................................................... 64
8.5.6 АБНОРМАЛЕН ФРЕНУЛУМ ЛАБИИ ................................................................................................. 65
8.5.7 МАКСИЛАРНА ДИЈАСТЕМА МЕДИЈАНА .......................................................................................... 65
8.5.8 ШТЕТНИ НАВИКИ ........................................................................................................................ 65
8.5.9 ЕКТОПИЧНА ПОЗИЦИЈА НА ЗАБЕННИКУЛЕЦ .................................................................................. 65
8.5.10 ТРАНСПОЗИЦИЈА...................................................................................................................... 66
8.5.11 ПАТОЛОШКИ СОСТОЈБИ ............................................................................................................ 66

ГЛАВА 9. АНАТОМИЈА И ФИЗИОЛОГИЈА НАОРОФАЦИЈАЛНИТЕ МУСКУЛИ ......... 66

9.1 МАСЕТЕРИЧЕН МУСКУЛ (M.MASSETER) ........................................................................................... 66
9.2 ВНАТРЕШЕН КРИЛЕСТ ИЛИ ПТЕРИГОИДЕН МУСКУЛ (M. PTERYGOIDEUS INTERNUS S. MEDIALIS) ......... 66
9.3 НАДВОРЕШЕН КРИЛЕСТ ИЛИ ПТЕРИГОИДЕН МУСКУЛ (M. PTERYGOIDEUS EXTERNUS S LATERALIS) ..... 67
9.4 ДИГАСТРИЧЕН МУСКУЛ (M. DIGASTRICUS S. BIVENTER) .................................................................... 67
9.5 ВИЛИЧНО-ПОДЈАЗИЧЕН ИЛИ МИЛОХИОИДЕН МУСКУЛ (M. MYLOHYOIDEUS) ....................................... 68
9.6 БРАДНО-ПОДЈАЗИЧЕН ИЛИ ГЕНОХИОИДЕН МУСКУЛ (M. GENOHYOIDEUS) .......................................... 68
9.7 ЈАЗИК ........................................................................................................................................... 68

ГЛАВА 10. ОРОФАЦИЈАЛНИ ФУНКЦИИ ....................................................................... 68

10.1 ДИШЕЊЕ (RESPIRATIO) ............................................................................................................... 69
10.2 ИСХРАНА .................................................................................................................................... 70
10.3 ДОЕЊЕ ....................................................................................................................................... 70
10.4 ЏВАКАЊЕ (MASTICATIO) .............................................................................................................. 70
10.5 ГОЛТАЊЕ (DEGLUTITIO) ............................................................................................................... 72
10.6 ГОВОР ........................................................................................................................................ 74
10.7 ФУНКЦИИ НА ТЕМПОРОМАНДИБУЛАРНИОТ ЗГЛОБ ......................................................................... 76

ГЛАВА 11. ЕТИОЛОГИЈА НА МАЛОКЛУЗИИТЕ ВО ОРТОДОНЦИЈАТА ..................... 77

11.1 ЛОКАЛНИ ЕТИОЛОШКИ ФАКТОРИ .................................................................................................. 77
11.1.1ЗАБОЛУВАЊА............................................................................................................................ 77
11.1.2 ТРАУМИ ................................................................................................................................... 77
11.1.3 НАДВОРЕШЕН ПРИТИСОК ......................................................................................................... 77
11.1.4 НАРУШУВАЊЕ НА ЛОКАЛНИТЕ ФУНКЦИИ .................................................................................... 78
11.1.5 ЛОШИ НАВИКИ.......................................................................................................................... 79
11.1.6 ХИПЕРДОНЦИЈА ....................................................................................................................... 80
11.1.7 ХИПОДОНЦИЈА ......................................................................................................................... 80
11.1.8 МАКРОДОНЦИЈА И МИКРОДОНЦИЈА ........................................................................................... 80
11.1.9 НЕПРАВИЛНА ПОЛОЖБА НА ЗАЧЕТОКОТ НА ЗАБОТ ..................................................................... 81
11.1.10 ЛАБИЈАЛЕН ФРЕНУЛУМ ........................................................................................................... 81
11.1.11 РАН ГУБИТОК НА ЗАБИТЕ ........................................................................................................ 81
-Ран губиток на млечните заби ............................................................................................... 81
-Ран губиток на трајните заби ................................................................................................ 83
11.1.12 ПЕРЗИСТЕНЦИЈА НА МЛЕЧНИТЕ ЗАБИ...................................................................................... 84
11.1.13 НЕПРАВИЛНО ЛЕКУВАЊЕ ........................................................................................................ 84
ГЛАВА 12. БИОЛОШКИ ОСНОВИ НА ОРТОДОНТСКАТА ТЕРАПИЈА ........................ 85
11
 12.1 ГРАДБА И ФУНКЦИЈА НА ПЕРИОДОНЦИУМОТ ................................................................................. 86
12.2 АНАТОМСКО-ХИСТОЛОШКИ И ФУНКЦИОНАЛНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА АЛВЕОЛАРНАТА КОСКА........... 87
12.3 ВЛИЈАНИЕ НА ОКЛУЗАЛНИТЕ И НА ОРТОДОНТСКИТЕ СИЛИ ВРЗ ПЕРИОДОНЦИУМОТ ........................ 88
12.4 ТЕОРИИ ЗА ОРТОДОНТСКО ПРИДВИЖУВАЊЕ НА ЗАБИТЕ ............................................................... 92
12.4.1 ФАЗИ ВО ПРИДВИЖУВАЊЕТО НА ЗАБИТЕ ................................................................................... 93
12.4.2 НЕСАКАНИ ЕФЕКТИ НА ОРТОДОНТСКАТА ТЕРАПИЈА НА МЕКИТЕ ТКИВА ........................................ 94
12.4.2.1 ГИНГИВАЛНА ХИПЕРПЛАЗИЈА ................................................................................................. 94
12.4.2.2 ГИНГИВАЛНА РЕЦЕСИЈА......................................................................................................... 95
12.4.2.3 НЕСАКАНИ ЕФЕКТИ НА ПУЛПАТА............................................................................................. 96
12.5 НЕСАКАНИ ЕФЕКТИ НА ОРТОДОНТСКАТА ТЕРАПИЈА НА ТВРДИ ТКИВА ............................................. 96
12.5.1 ДЕМИНЕРАЛИЗАЦИЈА НА ЕМАЈЛОТ ............................................................................................ 96
12.5.2 ЗАБЕН КАМЕН........................................................................................................................... 97
12.5.3 ГУБЕЊЕ НА ВИТАЛНОСТА НА ЗАБИТЕ......................................................................................... 97
12.5.4 РЕСОРПЦИЈА НА КОРЕНОТ НА ЗАБОТ ........................................................................................ 97
12.5.5 АЛВЕОЛАРНА КОСКЕНА РЕСОРПЦИЈА ........................................................................................ 98
12.5.6 ПОМЕСТУВАЊЕ НА СРЕДИШНАТА ЛИНИЈА.................................................................................. 98
12.6 ОТВОРЕН ЗАГРИЗ ........................................................................................................................ 99
12.7 ЛЕПЕЗЕСТО ШИРЕЊЕ НА ФРОНТАЛНИТЕ ЗАБИ .............................................................................. 99
12.8 "Сидриште" - отпор кон несакано движење на забите..........................................99
12.8.1 Реципрочно движење на забите........................................................................100
12.8.2 Засилено сидриште.............................................................................................101
12.8.3 Кортикално сидриште.........................................................................................102
12.8.4 Скелетно сидриште.............................................................................................103

ЛИТЕРАТУРА .................................................................................................................. 105

12
Глава 1. Вовед

1.1 Што е ортодонција

Ортодонцијата претставува област во стоматологијата што превенира,

дијагностицира и третира дентални и лицеви неправилности. Поточно,
ортодонцијата како наука не ги проучува само движењето и подредувањето на
забите туку таа опфаќа и корекција на позицијата на вилиците и одредени
лицеви коски, преку ортогнатната хирургија или третманот на модификација на
растот на вилиците, доколку се работи за пациент со незавршен лицев раст, што
како наука во поширока смисла јадефинира како ортопедија на заби и вилици.
Кај нас, како иво светот, ортодонцијата е најстарата специјалистичка гранка.
Зборот „ортодонција“ потекнува од грчките зборови оrthos, што значи право, и odontos,
кој значи заб, што во буквален превод би значело „прав заб“. Oртодонцијата како
наука во почетокот се занимавала со подредување на неправилно поставените заби,
поточно подредување на забите во правилна забна низа, и тоа само предните заби
што се гледаат при смеење. Потоа, покрај со подредувањето на забите, почнала да се
занимава и со правилниот сооднос помеѓу забите од двете вилици, меѓувиличниот
однос, за на крајот да се занимава и со корекција на неправилниот однос помеѓу
коските на долната и горната вилица и позицијата на лицевиот скелет. За
дефинирање на ваквото сеопфатно значење на ортодонцијата како наука, зборот
„ортодонција“не бил доволен да ја опише, па затоа во земјите во кои се зборува на
германски јазик називот за ортодонцијата е „ортопедија на вилицата“
(Kieferorthopaedie), во земјите во кои се зборува на француски „ортопедија на заб-
вилица-лице“ (Orthopédie Dento-Maxillo Faciale), а во земјите вокои се зборува на
англиски јазик називот за ортодонција е „ортопедија на заб-лице“ (Dentofaciale
Orthopedics).
Доколку постои правилен однос помеѓу коските на горната и долната вилица
(maxilla и mandibula), додека аномалијата е на дентално ниво (неправилно подредени
заби во забните низи), таа може да се третира на секоја возраст (кај возрасни и кај
деца), само со спроведување ортодонтски третман со фиксни ортодонтски апарати,
каде што е потребна и добра соработка со пациентот.
Меѓутоа доколку аномалијата ги зафаќа базалните коски (maxilla,mandibula и
лицевите коски), тогаш не е доволен само ортодонтски третман за корекција на
аномалијата. Поточно, доколку се работи за возрасен пациент, третманот е
ортодонтско-хируршки, а доколку се работи за пациент што е во фаза на активен раст
и развој, третманот е насочен кон модификација на растот на вилиците и лицевите
коски (лицева ортопедија), додека во втора фаза кај овие пациенти следува фиксен
ортодонтски третман.
Затоа, за студентите на стоматологија што го слушаат предметот Ортодонција
од огромна важност е познавањето на физиолошкиот правец на раст и развој на
целокупниот организам, вклучувајќи го и стоматогнатиот систем, поточно прашањата
за раст и развој треба да бидат добро разбрани.
Поради оваа причина, иако повеќето ортодонтски учебници започнуваат со
темите за раст и развој, кај нас оваа тема ќе биде обработена подоцна, во некој друг
дел, поточно тука ќе се објаснат основите на ортодонција, што претставува
малоклузија, а што е оклузија, кои се разликите помеѓу дентална и скелетна аномалја .

1.2 Цели на ортодонцијата

1.2.1 Заштитна (превентивна) ортодонција

Првата задача на ортодонцијата како наука е превентивата, поточно целта
на превентивната ортодонтска терапија е спречување појава на одредена ортодонтска
аномалија кај детето. На пример, честопати поради појава на кариес на млечните заби
13
доаѓа до нивно рано губење (пред времето на нивната физиолошка промена), додека
просторот го заземаат соседните заби (моларот и премоларите или млечните молари),
што резултира во иднина со губење простор за премоларите и појава на секундарна
збиеност (не постои дискрепанца помеѓу големината на процесус алвеоларис и
мезиодисталната ширина на забите во горната и долната вилица). За да се зачува
местото на изгубените млечни заби и да се спречи движењето нанапред на првите
трајни молари, се прават таканаречени „чувари на простор“. Зачувувањето на
мезиодисталните ширини со пломбирање млечни заби при постоење на кариес
претставува превентивен ортодонтски третман, бидејќи со оваа заштитна мерка
превенира мезијализација на првите трајни молари и зачувување на просторот на
забите замени.

1.2.2 Прекината (интерцептивна) ортодонција

Доколку појавувањето на ортодонтската аномалија не е спречено кај детето,од
огромна важност е прекинување на појавата и развојотна аномалијата и почнување со
нејзино коригирање, што претставува всушност и цел на интерцептивната
ортодонција. За подобро објаснување на оваа тема, ќе го дадеме примерот на
постоење на лоша навика, на пр. цицање прст во млечна дентиција, што резултира со
појава на отворен загриз. Доколку оваа лоша навика се прекине во периодот на
млечна дентиција, постои самокорекција на аномалијата (отворениот загриз) преку
интерцептивниот ортодонтски третман, додека доколку лошата навика продолжи да
перзистира и во трајна дентиција, аномалијата ќе се влоши.

1.2.3 Терапевтска ортодонција и цели на ортодонтските третмани

Ортодонтскиот третман опфаќа:
- Подредување на забите.
- Решавање на лицевите диспропорции (преку ортогнатна хирургија или преку
модификација на раст кај пациенти со незавршен раст) и постигнување
дентален, скелетен и мекоткивен лицев баланс.
- Обезбедување правилна мастикација, говор и респирација.

1.3 Малоклузии и дентофацијални деформитети во современото општество

Збиените, неправилно поставените и протрудираните заби одамна
претставувале проблем за некои личности , па, така, и обидите тие да се коригираат
датираат уште многу одамна (1000 год. п.н.е.). Во тоа
време многу малку внимание ѝ се посветувало на
ДЕНТАЛНАТА ОКЛУЗИЈА и вообичаена практика
било екстракција на заби за решавање на денталната
збиеност и неправилната подреденост на забите. Во
оваа ера, кога интактното забало било реткост,
деталите за денталната оклузија (оклузален дентален
однос) се сметале за неважни.
Во обидот да се направи добро протетско
надоместување на забите, било неопходно да се
развие концептот на оклузија, кој е промовиран во
1980 година, во доменот на протетиката, за подоцна
да биде применет и на природната дентиција.
Влијанието на. Edward H. Angle, кое почнало да
се чувствува во 1890 година, најмногу е поврзано со
развојот на концептот на оклузијата кај природната
дентиција. Првичниот интерес на Angle бил во полето сл. 1. Edward H. Angle
на протетиката, меѓутоа неговиот зголемен интерес за

14
денталната оклузија и неопходноста на третманот да обезбеди нормална оклузија
водат директно до развој на ортодонцијата како посебна специјалност, правејќи го
него татко на модерната ортодонција.
Публикацијата на Angle во 1980 година, која ја опфаќа класификацијата на
малоклузиите, претставува важен чекор во развојот на ортодонцијата, бидејќи тој не
само што направил поделба на малоклузиите на неколку типа туку и првпат ја вклучил
првата јасна и едноставна дефиниција за нормална оклузија во природната
дентиција.
Според дефиницијата на Angle, горните први трајни молари се клучеви на
оклузијата, додека горните и долните молари треба да оклудираат така што
мезиобукалниот тубер на горниот молар оклудира со букалната фисура на долниот
молар. Доколку постои овој моларен однос и забите се подредени така што линијата
на оклузија претставува мала кривина што минува низ централната фоса на секој
горен молар и низ цингулумот на горните канини и инцизиви, додека во долната
вилица истата линија минува низ букалните тубери и инцизалните рабови на долните
заби, резултатот ќе биде нормална оклузија. Оваа реченица, која по сто години
примена во клиничката практика се покажа како точна, освен онаму каде што постои
абнормалност во големината на забите, брилијантно ја симплифицира нормалната
оклузија. Англе потоа ги опишал трите класи малоклузија (неправилна оклузија),
базирани на оклузалниот однос на првите молари:

I класа (неутрооклузија) Нормален однос на моларите, но линијата на

оклузија е неправилна поради неправилна поставеност на забите, ротации и други
причини.

сл. 2. Малоклузија I класа

II класа (дистооклузија) Долниот молар е дистално поставен во однос на

горниот молар, линијата на оклузија не е специфицирана. Во однос на поставеноста
на инцизивите, дистооклузијата се сретнува кај малоклузија II класа 1 одделение
(постои протрузија на инцизивите) и малоклузија II класа 2 одделение (постои
ретрузија на инцизивите).

сл. 3. Малоклузија II класа 1 одделение

15
 сл. 4. Малоклузија II класа 2
одделение
III класа (мезиооклузија) Долниот молар е мезијално поставен во однос на
горниот молар, линијата на оклузија не е специфицирана.

сл. 5. Малоклузија III класа

Од ова може да се заклучи дека

класификацијата на Англе има четири класи:
нормална оклузија, малоклузија I класа, малоклузија
II класа и малоклузија III класа (сл. 2-5). Нормалната
оклузија и малоклузија I класа имаат ист моларен
однос, но се разликуваат по подреденоста на забите
во однос на линијата на оклузија. Линијата на
оклузија може да е правилна или да не еправилна
кај малоклузија II и III класа.
Под поимот линија на оклузија се подразбира
мала кривина што минува низ централната фоса на
секој горен молар и низ цингулумот на горните
канинии инцизиви, додека во долната вилица истата
линија минува низ букалните тубери и инцизалните
рабови на долните заби (сл. 6). Промовирањето на
концептот на нормална оклузија и класификација на
малоклузијата, во која била инкорпорирана линијата
на оклузија,придонело во 1900 година ортодонцијата
да не претставува само подредување на неправилно
поставените забитуку и третирање на секоја
малоклузија, поточно третирање на секое сл. 6. Линија на оклузија
отстапување од идеалната оклузија опишана од (фотографијате е преземена
страна на Angle. Во времето на Angle и неговите од W.Profit and Fields,
следбеници, огромен акцент бил ставен на Contemporary orthodontics,
денталната оклузија, додека многу малку внимание Third edition)
16
им било посветено на лицевите пропорции и естетиката. Angle не ја користел
екстраоралната сила, бидејќи сметал дека таа не е неопходна за постигнување
правилен оклузален однос. Како што минувало времето, станало повеќе од очигледно
дека дури и идеалната оклузија била незадоволителна доколку била постигната на
сметка на правилните лицеви пропорции.
Со воведувањето на кефалометриската радиографија, се отворила нова
можност за ортодонтите, поточно се јавила можност да се измерат промените во
позицијата на забите, како и промените во позицијата
на вилиците предизвикани од растот или
ортодонтскиот третман (сл. 7).Со кефалометриската
радиографија се покажало дека честа причина за
малоклузија II и III класа е неправилен меѓувиличен
однос, а не како претходно, кога се мислело дека
причина може да биде само неправилната
поставеност на забите. Со употребата на рендген-
кефалометријата се покажало дека максиларниот и
мандибуларниот раст може да се сменат преку
ортодонтски третман. Во Европа методот
функционална вилична ортопедија бил развиен
поради можноста за предизвикување промени во
растот, додека во Америка за истата цел се
употребувала екстраоралната сила. Во денешно
сл. 7. Профилна време се користат и функционалните и
телерендгенска снимка. екстраоралните апарати за контролирање и
модифицирање на лицевиот раст (сл. 8).
Norma lateralis

сл. 8. Третман на модификација на раст при постоење на скелетна III класа (со
максиларен ретрогнатизам). А) Пациент пред третман Б) Делерова маска В)
Пациент по спроведен ортопедски третман на лицето

Денес, во 21 век, ортодонцијата како наука се разликува од онаа во минатото,

поточно денес голем акцент ѝ се дава на денталната и лицевата естетика.
17
Ортодонтскиот третман опфаќа не само подредување на забите туку и решавање на
лицевите диспропорции преку ортогнатна хирургија, како и преку модификација на
растот доколку се работи за пациент со незавршен лицев раст. Во денешно модерно
време на пациентите им се дава можност да бидат вклучени во ортодонтскиот третман
преку селекција на опциите за третман, благодарение на компјутерските можности за
визуализација на методите и резултатите од ортодонтскиот третман. Целта на
модерната ортодонција повеќе не е главно и единствено постигнување
дентална хармонија, туку хармонизирање на целата дентиција со
преостанатите структури на главата.

Глава 2. Нормална оклузија

2.1 Позицијата на долната вилица и интероклузален простор

Позицијата на долната вилица (физиолошко мирување) кога забите од горната
и долната вилица не оклудираат на англиски се нарекува "rest position", a на германски
"ruhelage". Интероклузалниот простор што се наоѓа помеѓу горните и долните заби во
состојба на мирување, на англиски се нарекува "freeway space" и изнесува околу 2мм.
Од состојбата на мирување со движење на долната вилица кон горе, забите од
долната и горната вилица доаѓаат во контакт, оклудираати таа состојба намаксимална
интеркуспидација на забите од горната и долната забна низа се нарекува оклузија.

2.2 Динамична и статична оклузија

Состојбата на максимална интеркуспидација на забите од горната и долната
забна низа се нарекува оклузија. Постојат два типа оклузија:
- Динамична оклузија, динамичен оклузален однос, или уште се вика и
артикулација: контактна забите од горната (maxilla) и долната (mandibula) вилица при
одредена функција (џвакање).
-Статична оклузија или статичен оклузален однос: контакт на забите од
горната(maxilla) и долната (mandibula) вилица при мирување.

2.2.1 Цeнтрална оклузија (Centric occlusion)

Состојба на максимална интеркуспидација помеѓу забите од горната и долната
вилица при која мандибуларниот кондил нефорсирано лежи во најпостериорната
позиција на fossa glenoidalis.
Ова е важна позиција на вилиците, дефинирајќи го притоа
антеропостериорниот, трансверзалниот и вертикалниот однос на максилата и
мандибулата. Сагиталната, трансверзалната и вертикалната димензија на оклузија се
многу важни при ортодонтско испитување на пациентите или кога се работи за
протетска реставрација.

2.2.2 Центрична релација (Centric relation)

Центрична релација е односот помеѓу
максилата и мандибулата, каде што
мандибуларниот кондил (кондиларниот диск) е во
најантериорнатаи горна (висока) позиција во
fossa glenoidalis, каде што позицијата на забите е
комплетно небитна, бидејќи се работи за
позиција на зглобот(кондилот во фосата).

2.2.3 Идеална оклузија сл. 9. Центрична релација

Состојба на максимална интеркуспидација на забите од горната и долната
вилица, кога двата кондила се во своите терминални зглобни оски. Поточно, доколку
центричната релација се поклопува со центричната оклузија, велиме дека постои
идеална оклузија.
18
2.2.4 Поминување од центрична релација во централна оклузија
Идеална оклузија: под поимот идеална оклузија се подразбира точката на
оклузија што сакаме да ја постигнеме, а која неможеме да ја постигнеме кај секој
пациент. Индивидуалната оклузија кај секој пациент се нарекува хабитуелна оклузија
(таа не е секогаш идеална). Патот што го поминува мандибулата од центричната
релација до центричната оклузија претставува движење од приближно 1мм и ова
растојание е прифатено нормално. Ова движење може да биде во сагитален правец и
во трансверзален правец. Движењето во сагитален правец се нарекува долга релација
(long centric relation), а движењето во трансверзален правец се нарекува широка
релација (wide centric relation).

2.2.5 Нарушување на темпоромандибуларниот зглоб

Постојат многу причини што предизвикуваат болка во зглобот, додека една од
најважните причини е кога мандибулата е принудена од центричната релација до
центричната оклузија да се движи повеќе од 1мм, односно да се лизга повеќе од
физиолошките граници на долната вилица. Причини може да бидат: високи пломби,
рано губење заби и, како резултат на тоа, промени во положбата на соседните заби.
Во принцип, кога постои проблем (болка во зглобот), состојбата треба да се испитува
повеќе динамички отколку во статичка оклузија.

2.3 Оклузија во однос на ортодонцијата

Во ортодонцијата оклузијата ја гледаме статички како состојба на максимална
интеркуспидација помеѓу забите од горната и долната вилица (централна оклузија),
поточно детектираме дали во централната оклузија (хабитуелна) постои зголемен
хоризонтален-вертикален преклоп (overjet-overbite), ја гледаме подреденоста на
забите, дистооклузија, мезиооклузија итн.
За време на клиничкиот преглед, покрај статички, оклузијатаја гледаме и
динамички, поточно дали постои некоја функционална аномалија, дали постојат
предвремени контактни точки помеѓу горните и долните заби што се причина за
лизнување на вилицата нанапред, наназад, налево или надесно при движењето на
долната вилица од физиолошко мирување во централна (хабитуелна)оклузија.
Движењето на мандибулата од центрична релација во централна оклузија може
да биде во една фаза (од физиолошко мирување пациентот директно затвора во
централна оклузија) или во две фази (кога постои предвремен контакт долната вилица
лизнува во сагитален, трансверзален или вертикален правец). Кога затворањето од
физиолошко мирување до централна оклузија е во две фази, мандибулата поминува
пат од физиолошко мирување до положба на предвремен контакт, иницијален контакт
со еден или повеќе заби антагонисти. Во тој момент другите заби од горната и долната
вилица не се во контакт, потоа мандибулата лизнува преку забите во контакт и на
крајот се остварува максимална интеркуспидација на забите, односно хабитуелна
оклузија. Овој пат штого поминува мандибулата од физиолошко мирување до
централна оклузија и е во две фази и се нарекува принуден загриз.

2.3.1 Оклузална рамнина

Од аспект на ортодонцијата, за да можеме да ја објасниме нормалната оклузија
е потребно да разјасниме некои концепти. Панорамската и телерендгенската снимка
што се користат во ортодонцијата се изработуваат во однос на една рамнина и се
дводимензионални (2Д). На пример, при изработка на телерендгенски анализи (на
забите-вилиците-скелетот на лицето) имаме само дведимензии (2Д) -сагитален и
вертикален правец.
Рамнинаташто ја формираат инцизалните рабови на антериорните заби и
оклузалните површини на постериорните заби, односно линијата што минува низ
централната фоса на горните молари, цингулумот на горните канини и инцизиви, во
19
долната вилица истата линија минува низ букалните тубери и инцизалните рабови на
долните заби.

2.3.2 Хоризонтален преклоп (Overjet)

Хоризонтално инцизално скалило, кое нормално изнесува 2-3мм. При различни
ортодонтски аномалии, ОJ може да биде намален или зголемен (сл. 10).

сл. 10. Зголемен

сл. 10.хоризонтален
Зголемен overjet
преклоп (over jet)
Како што се гледа на слика 10,зголемениот хоризонтален преклоп (overjet-OJ)се
дефинира како зголемување на просторот (паралелен со оклузална рамнина) помеѓу
инцизалниот раб на горен централен инцизиви вестибуларната површина на долен
централен инцизив.

2.3.3 Вертикален преклоп (Overbite)

Вертикално инцизално скалило, кое изнесува 2-3мм. При различни ортодонтски
аномалии, ОB може да биде намален или зголемен (сл. 11).

сл. 11. Зголемен

сл. 11. вертикален
Зголемен overbite
преклоп (overbite)
Како што се гледа на слика 11, зголемениот вертикален преклоп (overbite) се
дефинира како зголемување на димензијата помеѓу инцизалниот раб на горен
централен инцизив и долен централен инцизив во вертикален правец.

2.3.4 Нормална оклузија

Кога зборуваме за нормална оклузија, треба да појасниме дека нормална
оклузија, неутрооклузија, идеална оклузија, Angle I класа имаат исто значење. Сликите
10 и 11 покажуваат какви треба да бидат хоризонталниот преклоп (overjet) во
сагитален правец и вертикалниот преклоп (overbite) во вертикален правец при
нормална оклузија (2-3 мм). Според Аngle, трајниот прв горен молар се смета за клуч
на оклузијата. При нормална оклузија, горен канин оклудира со долен канин и прв
премолар, а аксијалната оска на букомезијалниот тубер на првиот горен молар
оклудира со букалната фисура (помеѓу букомезијален и букодисталниот тубер на
долен молар)- неутрооклузија. При нормална оклузија, вредноста на хоризонталниот и
вертикалниот преклоп (overjet и overbite)е 2-3мм.

20
 сл. 12. Хоризонтален и вертикален сл. 13. Центрична релација во
преклоп (оverjet и overbite)кај нормална сагитален правец при нормална
оклузија оклузија

сл. 14. Центрична релација во тренсверзален правец при нормална оклузија

сл. 15. Шематски приказ на нормална оклузија

На сликата 14 може да се види состојбата на горните и долните заби во
трансверзален правец, каде што горните заби ги препокриваат долните заби.
На сликата 15, каде што шематски е претставена нормалната оклузија, може да
се види дека само долните централни инцизиви и горните трети молари оклудираат
само со еден заб, додека другите заби оклудираат со по два заба од спротивната
вилица. За одредување на нормалната оклузија, покрај моларниот однос, треба да се
контролира и канинскиот однос.

Глава 3. Дентални аномалии(малпозиција,малоклузија)

Постојат различни класификации на ортодонтските аномалии направени според

различни автори, меѓутоа во ова поглавје ќе се задржиме само на најупотребуваната
класификација и терминологија присутна во ортодонцијата.

3.1 Малпозиција
Се подразбира неправилна позиција на забите во однос на денталниот лак во
иста вилица.

21
3.1.1 Вишок простор, дијастема

сл. 16. Дијастема

Доколку во денталниот лак постои повеќе простор од тоа што е потребно
забите да се сместат правилно, може да се појави простор помеѓу забите (слика 16).
Во принцип, ова се случува кога постои дискрепанца (разлика) помеѓу големината на
processus alveolaris и мезиодисталната ширина на коронките. Во една вилица
просторот што постои помеѓу двата соседни заби се нарекува дијастема. Дијастема
најмногу се забележува помеѓу горните централни инцизиви. Затоа, кога станува збор
за дијастема, најпрво се мисли на просторот помеѓу горните централни инцизиви,
меѓутоа доколку постои простор помеѓу двата премолари, исто така се нарекува
дијастема. Состојбата кога во денталниот лак постои повеќе од една дијастема се
нарекува растреситост. Простори може да се сретнат и по екстракција на одредени
заби.

3.1.2 Недостигод простор

Доколку во денталниот лак за правилно сместување на забите нема доволно
простор, забите се ротираат или се поставуваат надвор од денталниот лак, и во оваа
ситуација повторно постои дискрепанца помеѓу големината на processus alveolaris и
мезиодисталната ширина на коронките.

3.1.2.1 Вестибуларна поставеност - орална поставеност(палатинална или

лингвална)
Како последица на недостигод простор може еден или повеќе заби да се
сместени надвор од денталниот лак. Кога забот е сместен орално, се нарекува
лингвопозиција а кога е сместен вестибуларно, се нарекува вестибулопозиција.
Овие термини може да се користат за забите и во горната и во долната вилица.
На слика 17-B за горните латерални инцизиви се нарекува лингвална позиција, но исто

сл. 17. Вестибулопозиција – латерална позиција – N: нормална

позиција
така може да се нарекува палатопозиција на горните латерални инцизиви. Исто така
на слика 17-B за горен лев втор премолар може да се користи вестибулопозиција, но
може да се користи и букална позиција на горен лев втор премолар.

22
3.1.2.2 Ротација

сл. 18. Ротација (правилната позиција е означена со прекинати точки) А)

Мезиовестибуларна маргинална ротација В) Дистолингвална маргинална
ротација С) Мезиовестибуларна аксијална ротација
Како што се гледа на слика 18, доколку нема доволно простор за одреден заб
да се смести во денталниот лак, тој се ротира. Ротациите на забите во принцип
укажуваат на недостигод простор во денталниот лак, поточно постоење на збиеност.

3.1.2.3 Инфрапозиција

сл. 19. Горна вилица А) Нормална позиција В) Инфрапозиција во однос на

оклузалната рамнина С) Супрапозиција во однос на оклузалната рамнина

сл. 20. Долна вилица А) Нормалнапозиција В) Инфрапозиција С) Супрапозиција

Инфрапозиција претставува вертикална неправилност на еден или повеќе заби,

кога забот не ја достигнува оклузалната рамнина. Супрапозиција претставува
вертикална неправилност, при штозабот ја преминува оклузалната рамнина. За истото
тоа постојат уште три термини: интрузија (intrusion), екструзија (extrusion) и елонгација
(elongation). На сликата 20-С е прикажана супрапозиција на горен лев централен
инцизив (може да се каже екструзија или елонгација). На сликата 20-В е прикажана
инфрапозиција на долен лев централен инцизив или негова интрузија.
23
3.1.2.4 Мезиопозиција – дистопозиција

сл. 22. Движење на забите према екстракцискиот простор, каде што

нормалната позиција на премоларите е покажана соиспрекинати точки

При ваквите движења на забите, кои го ограничуваат екстракцискиот простор,

може да постојат два начина на движење. На слика 22-А, при дистално движење на
премолар,точката на инклинација е во апексот на самиот заб и забот се инклинира
дистално. На слика 22-В, при дистално движење на премолар, точката на инклинација
е во 1/3 од коренот кон апексот, при штокоронката се движи кон дистално, а коренот
кон мезијално (distal tipping).

Глава 4.Малоклузија (malocclusion)

4.1 Аномалии (неправилности на оклузија) во сагитален правец - класификација

по Angle
Најпознатата класификација на оклузални аномалии во сагитален правец е
направена од страна на Angle. Според дефиницијата на Аngle, горните први трајни
молари се клучеви на оклузијата, додека горните и долните молари треба да
оклудираат така што мезиобукалниот тубер на горниот молар оклудира со букалната
фисура на долниот молар. Доколку долниот прв молар е поставен помезијално во
однос на горниот прв молар, велиме дека постои мезиооклузија, доколку пак долниот
прв молар е поставен подистално во однос на горниот, велиме дека постои
дистооклузија. Оваа класификација се применуваи ден-денес. Angle потоа ги опишал
и трите класи малоклузија, базирани на оклузалниот однос на првите молари.

4.1.1 МалоклузијаI класа по Англе

24
 Се карактеризира со неутрооклузија (неутрален однос на првите трајни
молари), каде што може да постои: A)Недостиг од простор во денталниот лак и, како
резултат на тоа, може да се јави лингвална позиција, вестибулопозиција, ротација или
инфрапозиција на одредени заби. В) Вишок простор во денталниот лак, кој резултира
со дијастеми. С) Зголемен вертикален преклоп (overbite). Е) Во вертикален правец
може да има отворен загриз. F) Во трансверзален правец може да има вкрстен загриз.
G) Букална параоклузија. По воведувањето на кефалометриските рендгенски анализи,
се утврдило дека кај малоклузија I класа постои правилен антеропостериорен
скелетен однос. Морфологијата и функцијата на орофацијалната мускулатура се
најчесто нормални. Меѓутоа, постои една карактеристична дентоалвеоларна-лицева
неправилност, која спаѓа во групата малоклузија I класа, а тоа е бимаксиларна
протрузија.

-Бимаксиларна протрузија
Кај овие пациенти постои нормална и
речиси перфектна интеркуспидација на бочните
заби (слика 23), меѓутоа максиларниот и
мандибуларниот дентален лак се поставени
понапред во однос на преостанатиот лицев
скелет.
Горните и долните инцизиви покажуваат
различен степен на протрузија, при што
преклопот е намален, додека кај некои случаи
инцизивите се во инцизален однос. Денталните
лакови се добро развиени и издолжени како сл. 23. Бимаксиларна протрузија
резултат на постојната протрузија на инцизивите.Усните кај пациентите со
бимаксиларна протрузија се полни, истурени, додека во физиолошко мирување не се
во контакт (инкомпетентни усни). Во поретки случаи, каде што дентоалвеоларната
протрузија е послабо изразена, усните остваруваат адекватен контакт во физиолошко
мирување (компетентни усни). Оваа аномалија може да се смета како етничка
карактеристика, што, од друга страна, ја докажува нејзината етничка природа.

4.1.2 Малоклузија II класа по Angle

Кај малоклузија II класа долната вилица е поставена дистално во однос на
горната. Поместувањето на долната вилица дистално може да биде за половина или
цела премоларна ширина, ½ II класа и цела II класа. Во зависност од поставеноста на
фронталните заби, малоклузија IIкласа може да се подели во две одделенија:

сл. 24. МалоклузијаII класа. Поместувањето на долната вилица

дистално може да биде за В) половина или А) цела премоларна ширина.
Половина II класа и цела II класа.

25
 сл. 25. Англе II класа

Малоклузија II класа 1 одделение, каде што постои протрузија на

максиларните инцизиви

сл. 26. Малоклузија II класа 1 одделение

Долго време се верувало дека суштината на оваа аномалија претставува
дистална поставеност на долните први молари и целиот мандибуларен дентален лак
во однос на максиларниот дентален лак. Исто така, се мислело дека, освен протрузија
на горните инцизиви, не постои неправилност во положбата на максиларниот
дентален лак во антеропостериорен (сагитален) правец. Со воведувањето на
кефалометриската рендгенографија се покажало дека може да постојат различни
комбинации на поставеност на орофацијалните структури што учествуваат во
формирањето на малоклузија II класа, и тоа:
А. Максилата со својот дентален лак е поставена понапред во однос на базата
на черепот (рамнина на предна кранијална база)- максиларен прогнатизам, додека
мандибулата и мандибуларниот дентален лак се наоѓаат во правилна положба -
резултатот е дистооклузија.
Б. Мандибулата и мандибуларниот дентален лак се поставени поназад во
однос на базата на черепот (мандибуларен ретрогнатизам), додека максилата и
максиларниот дентален лак се во правилна положба - резултатот е дистооклузија.
В. Максиларен ретрогнатизам со уште поизразен мандибуларен ретрогнатизам
- резултатот ќе биде дистооклузија.
Од сето ова може да се види дека постојат голем број комбинации за
настанување на малоклузија II класа 1 одделение. Затоа е потребно, покрај
клиничкиот преглед и анализата на студиски модели, да се направи и телерендгенска
анализа, со која ќе се утврди дали се работи за дентоалвеоларна, скелетна или
комбинирана неправилност.
Формата на максиларниот дентален лак кај овие пациенти е во облик на
буквата V, која пред сѐ се должи на протрузијата на инцизивите, поради што
денталниот лак е издолжен.

26
 Честопати максиларниот дентален лак бочно е стеснет, што може да биде
причина за вкрстен загриз. Степенот на протрузија на инцизивите е различен.
Мандибуларниот дентален лак може, но не мора, да биде со нормална форма и
големина. Во зависност од степенот на дистооклузија, протрузијата на горните
инцизиви и ретрузијата на долните инцизиви, ОЈ (хоризонталниот инцизален преклоп)
може да варира. Најголем е таму каде што постои дистооклузија на полна II класа, со
изразена протрузија на горните и ретрузија на долните инцизиви. Кај најголемиот број
случаи постои длабок загриз, долните инцизиви се во супрапозиција поради недостиг
од контакт со антагонистите од горната вилица, додека во некои случаи е можно
долните заби да се во контакт со палатиналната мукоза. Профилот на лицето кај овие
пациенти е конвексен.

Малоклузија II класа 2 одделение, каде што постои ретроинклинација

(ретрузија) на централните инцизиви, а протрузија на латералните
инцизиви.

сл. 27. Малоклузија II класа 2 одделение

Малоклузијата II класа 2 одделение уште се нарекува и "стрмен загриз".

Односот на долните бочни заби во однос на горните е дистален, додека степенот на
изразеност на дистооклузијата може да биде за половина (половина II класа) или цела
премоларна ширина (цела II класа).Обликот и формата на долниот забен лак може, но
немора, да бидат
неправилни. Доколку постои
неправилност, таа најчесто
се однесува на силно
изразена Шпеова крива,
поради супрапозиција на
фронталните и
инфрапозиција на бочните
заби.Максиларниот
дентален лак најчесто е
сл. 28. Малоклузија II класа 2 одделение широк, поради што во
оклузија може да постои
букална параоклузија на бочните заби. Горните фронтални заби најчесто се
ретроинклинирани, поточно централните инцизиви, додека латералните инцизиви се
проинклинирани, малку поретко постои ретроинклинација на сите инцизиви, а
проинклинација на канините,а уште поретко ретроинклинација на сите фронтални
заби. Кај овие пациенти постои изразито длабок загриз, при што горните инцизиви го
27
допираат гингивалниот раб на мандибулата и најчесто малоклузија II класа е
придружена со скелетна II класа. Лицевиот изглед кај овие пациенти со малоклузија II
класа 2 одделение е карактеристичен: многу истурен нос, проминентна spina nasalis
anterior, истурен и нагорен насочен врв на брадата. Ментолабијалниот сулкус е силно
нагласен (сл. 28).

4.1.3 Малоклузија III класа

Малоклузија III класа претставува аномалија што најчесто е поврзана со
отстапување од правилниот раст на краниофацијалниот комплекс, во најголема мера е
генетски предиспонирана и во најголемиот број случаи се влошува и се усложнува до
периодот на зaвршување на растот. Менаџирањето на третманот на оваа скелетна
аномалија и денес претставува огромен предизвик за ортодонтите, првенствено
поради можноста за модификација на растот на вилиците, како и поради генетската
индуцираност на оваа аномалија.
Малоклузија III класа во развој во најголемиот број случаи неповратно влијае на
дентофацијалниот изглед. Овие деца најчесто се карактеризирани од страна на
другарчињата како неубави и, во принцип, не се добро прифатени од средината. Како
резултат на тоа, кај овие пациенти се развиваат комплекси и доаѓадо губење на
самодовербата, што често продолжува и понатаму во животот, а кај некои од нив оваа
состојба опстојува дури и по спроведениот ортодонтски и хируршки третман, т.е. и по
постигнувањето дентална хармонија со балансиран профил на лицето.
Кај овие пациенти често мандибулата изгледа поголемо, што се должи на
присутниот максиларен ретрогнатизам (дефицитен раст на максилата), а сето тоае
придружено со конкавен профил, кој, пред сè, повеќе се должи на недоволно
развиената средна третина на лицето отколку на испакнатоста на мандибулата.
Поради дефицитарниот, и вертикален и хоризонтален, максиларен раст, очекувано е
мандибулата да ротира нанапред и надолу, што дава уште погруб и попроген изглед
на лицето.
Многу автори, меѓу кои се вбројуваат Бел, Профит и Вајт, сугерираат дека иако
најголемиот број пациенти со малоклузија III класа се зафатени со прекумерен
мандибуларен раст, присутноста на максиларен ретрогнатизам од помеѓу 30 и 40
проценти е доволна вредност за да се процени дека дефицитарниот раст на горната
вилица претставува значаен дел од проблемот.
Кај многу пациенти со малоклузија III класа каде што постои максиларен
ретрогнатизам (дефицитен раст на максилата, кој може да биде хоризонтален
иливертикален), очекувано е максилата да ротира нанапред и да доведе до
нагласување на мандибуларниот прогнатизам. Елис и Мекнамара во својата студија
покажале дека кај пациенти со III класа, комбинацијата на максиларна ретрузија и
мандибуларна протрузија е многу честа. Според нив, претпочитаниот третман за овие

сл. 29. Пациент во мешовита дентиција со малоклузија III класа (присуство на

негативно хоризонтално скалило (ОЈ) и III класа по Angle моларен однос

пациенти е протракција (повлекување) на максилата надолу и нанапред, придружено

соредуцирање на релативната проминиенција на брадата, преку спроведување ран
интерцептивен ортопедски третман (модификација на раст).

28
 Малоклузија III класа уште се нарекува прогенија, проген загриз,
мезиооклузија и мандибуларен прогнатизам. Меѓутоа, називот мезијална оклузија се
однесува на антеропостериорниот дентален однос, а мандибуларен прогнатизам
означува специјален вид мандибулофацијална неправилност. Имено, може да има
прогнатизам на долната вилица и лицето, во отсуство на оклузија III класа.
Иако е тешко да се направи јасно разграничување помеѓу одредени видови
малоклузија III класа, од клинички причини е потребна нивна класификација.
Бидејќи обратниот преклоп на горните и долните секачи во оклузија е основен
белег на сите овие аномалии, логично е оттаму да почне секоја класификација. Една
од наједноставните и клинички корисна е Хотзовата (1974). Според него, сите
малоклузии се поделени во четири групи:
- едноставен вкрстен загриз на инцизивите,
- принуден прогнат загриз,
- лажен мандибуларен прогнатизам (псевдопрогнатизам),
- вистински мандибуларен прогнатизам.

-Едноставен вкрстен загриз на инцизивите

Во нашата терминологија, оваа аномалија се нарекува обратен преклоп на
инцизивите. Неправилноста се карактеризира со тоа што еден или повеќе инцизиви,
но не сите, се наоѓаат во обратен преклоп, а односот на бочните заби е во I класа. По
правило се воочува кај трајните заби, а кај млечните заби е реткост. Најчест е
обратниот преклоп на еден од горните централни или латерални инцизиви, поретко
двата централни, а најретко двата латерални инцизиви. Можностите во обратниот
преклоп се следни: еден горен централен и латерален инцизив, сите горни фронтални
заби на една страна, двата централни и едниот латерален инцизив и еден или двата
горни канини. Кога е во прашање обртен преклоп на едниот горен централен инцизив,
тој е често во таков преклоп со централниот и латералниот инцизив, а не само со
својот антагонист.

-Принуден прогнат (проген) загриз

Оваа оклузална аномалија е еднакво честа во млечната и во трајната
дентиција. Основни особини ѝ се обратниот преклоп на сите инцизиви, или инцизивите
и канините, предвремен контакт кај некои фронтални заби (најчесто централните
инцизиви) и принудно клизнување на долната вилица спрема напред при доведување
на долните заби во оклузија со горните.
Односот на бочните заби во оклузија е најчесто во I класа, поретко има тенденција кон
III класа, а многу ретко може да биде во II класа, благодарение на проклинацијата на
долните и ретроклинацијата на горните инцизиви.
Оралната инклинација на повеќето горни фронтални заби се смета за причинител на
овој вид малоклузија III класа. Влијанието на наследниот фактор се чувствува и овде,
бидејќи не се работи само за инклинација на фронталните заби туку и мала
несразмерност во големината на вилиците, долната вилица незначително доминира
во однос на горната.

-Лажен мандибуларен прогнатизам (псевдопрогнатизам)

Оваа оклузална аномалија од III класа е резултат на неразвиеност на
максилата во сагитален, но и во трансверзален правец, додека развиеноста на
мандибулата е во границите на нормалата. Кај овие пациенти не може да се
воспостави инцизален контакт, нема предвремен контакт, па директно се воспоставува
однос на централна оклузија. Во зависност од степенот на сагиталната неразвиеност
на максилата, варира и големината на обратното инцизално растојание, а со тоа и
промена во профилот на лицето.
Мезиодисталниот однос на бочните заби во оклузија можат да биде во I, II или
III класа. Што се однесува до скелетниот однос, се забележуваат ретрогнатизам на
29
максилата и нормогнатизам на мандибулата, а може да постои и бимаксиларен
ретрогнатизам со доминација на мандибулата.

-Вистински мандибуларен прогнатизам

Претставува најтежок и највпечатлив облик на малоклузија III класа. Во нашата
литература е позната како вистинска-права прогенија, или како вистинска III класа, а
вообичаен начин за опис на оваа неправилност е: нормално развиена горна и
преразвиена долна вилица. Нема сомнеж дека преразвиеноста на мандибулата во
сагитален и трансверзален правец е основно обележје на аномалијата. Оваа
преразвиеност е од различен степен, а се појавува во комбинација со: недоволно
развиена горна вилица, релативно нормално развиена или преразвиена максила.
Во сите три случаи, развиеноста на мандибулата доминира, а соодносот е во III класа.
Се разбира, највпечатлива нескладност се забележува кај првата, а најмалку
впечатлива кај третата комбинација.
Поради развиеноста на мандибулата во сагитала и трансверзала, големиот агол на
мандибулата и честопати недоволната развиеност на максилата, постои отворен
загриз од различен степен на развиеност, што делумно зависи и од изразеноста на
сагиталната нескладност на големината на вилиците. Честопати постои билатерален
вкрстен загриз како последица на нескладниот однос на големините на максилата и
мандибулата во букоорален правец.
За разлика од принудниот мандибуларен прогнатизам, кај вистинскиот, од положба на
физиолошко мирување, директно се воспоставува централна оклузија.

4.2 Неправилности на оклузија во вертикален правец

Во неправилности на оклузија во вертикален правец спаѓаат отворен загриз и
длабок загриз.

4.2.1 Отворен загриз

Неправилност во вертикален
правец каде што во централна или
хабитуална оклузија нема контакт
помеѓу забите антагонисти. Оваа
неправилност мора да се разликува од
недостигот од контакт помеѓу горните и
долните фронтални заби поради
зголемено инцизално растојание,
позитивно или негативно, како што е
тоа на пример кај малоклузија II класа1
одделение или III класа. сл. 30. Отворен загриз (скелетен)
Отворениот загриз најчесто е
локализиран во пределот на фронталните, а многу поретко во пределот на бочните
заби.
Се забележува во сите три периоди на развојот на забите: млечна, мешана и
трајна дентиција. Може да се пренесе од една во друга дентиција. Во периодот на
млечните заби, отворениот загриз се забележува само во пределот на фронталните
заби, додека во мешаната и трајната дентиција може понекогаш и кај бочните заби,
унилатерално или билатерално. Може да се најде во сите антеропостериорни
дентални односи: I, II или III класа.
Според структурите што учествуваат во нивното создавање, отворените
загризи се делат на дентоалвеоларни и скелетни. Кај дентоалвеоларните, скелетот на
лицето е релативно нормален, а кај скелетните, отворениот загриз е придружен со
специфични промени на мандибулата, максилата или евентуално на кранијалната
база (слика 30).

30
 Според етиологијата, сите отворени загризи се делат во четири групи: отворен
загриз поради лоши навики, терапевтски отворен загриз, рахитичен отворен загриз и
скелетен отворен загриз.

-Отворен загриз поради лоши навики

Најчесто се забележува само во пределот на фронталните заби, а само
понекогаш кај бочните заби, еднострано или двострано. Цицање прст и тискање на
јазикот се најчестите причини за фронталниот отворен загриз. Со престанокот на
цицањето прст може да се надоврзе тискање на јазикот, со што се влошува степенот
на отворениот загриз. Кај цицањето на палецот, аномалијата е незначително
асиметрична, посилно изразена на страната на палецот, каде што се цица, но во ретки
случаи може да биде и симетрична. Во сите случаи отворениот загриз настанува
поради оневозможувањето на целосното никнување на забите секачи и втиснување,
најчесто на горниот алвеоларен гребен.
Кај отворениот загриз настанат поради тискањето на јазикот, аномалијата
најчесто е попространа. Само во ретки случаи е унилатерална. Постојат и други
начини на развивање на ваков тип на отворен загриз, но се поретки-цицање два или
четири прсти истовремено, еден свиткан прст, долната усна, предмети итн.
Кај отворените загризи поради лоши навики, промените се дентоалвеоларни, а
краниофацијалниот скелет и неговиот раст се во границите на нормалата. Затоа, со
отстранување на причинителот, прогнозите се поволни, со никнувањето на забите и
растот на алвеоларниот продолжеток може да дојде до спонтано коригирање на
аномалијата или да има потреба само од краткотраен третман и лекување.
Латералниот отворен загриз, унилатерален или билатерален, настанува поради
тискање на јазикот на оклузалната површина на бочните заби во мирување. Притоа,
фронталните заби и задните молари се во контакт. Така настанатиот отворен загриз
треба да се разликува од оној што е настанат поради анкилоза на млечните молари.

-Терапевтски отворен загриз

Ортодонтскиот третман може понекогаш да доведе до несакан развој на
отворен загриз, особено при ширење на забните низи и дистално поместување на
бочните заби.

-Рахитичен отворен загриз

Еден од симптомите на рахитисот може да биде и отворениот загриз. Се смета
дека таквата аномалија е од скелетен карактер и дека настанува со отворање на
мандибуларниот агол, поради забавена минерализација на коските. Сепак, скелетниот
отворен загриз не е редовна појава при рахитис, туку има и пациенти со рахитис каде
е присутен длабок загриз. Присуството на хипоплазија на фронталните заби е доказ
дека се работи за рахитичен отворен загриз.

-Скелетен отворен загриз

Во одреден број случаи, нарушениот развој на лицевиот скелет е причина за
скелетниот отворен загриз.Наследните фактори имаат големо влијание во појавата на
оваа аномалија. Може да настане во сите скелетни односи: I, II или III класа. Аголот на
мандибулата е силно отворен, па затоа долниот дел на лицето изгледа издолжено.
Растојанието помеѓу spina nasalis anterior и долниот раб на мандибулата е значително
поголем отколку кај нормалните случаи. Кај некои случаи се забележува и промена во
кранијалната база: аголот на базата и должината на нејзиниот заден дел се намалени.
Поради сите овие промени, сите фронтални и дел од бочните заби се надвор од
оклузија. Кај најтешките случаи, контакт се воспоставува во делот на вторите молари.
Кај овие пациенти енарушена функцијата на џвакање: отежнато откинување и џвакање
на храната. Функцијата на периоралните, мастикаторните и јазичните мускули редовно
е нарушена.
31
4.2.2 Длабок загриз
Контактот на инцизалниотраб на долните секачи со средната третина на
коронката на горните секачи се смета за идеална длабочина на загризот. Меѓутоа,
варијациите во длабочината на преклопот на секачите се големи, па слободно можеме
да кажеме дека длабокиот загриз во првите години на млечната дентиција се смета за
нормална оклузија. Се разбира, целосното преклопување на долните трајни секачи со
горните претставува навистина длабок загриз.
Веднаш по никнувањето на трајните секачи, длабокиот загриз може да биде
силно изразен, но по деветгодишната возраст тој се редуцира. Длабокиот загриз може
да се пренесе во мешаната, а понатаму и во трајната дентиција, па во текот на
развојот може да дојде до подобрувања или влошувања на неправилностите.
Суштината на длабокиот загриз се
гледа во прераното никнување на
фронталните заби, поради нарушена
аксијална инклинација на споменатите заби.
Се мери со степенот на длабочината на
преклопот на секачите, иако тоа не е
показател за меѓусебната оддалеченост на
базалните делови на горната и долната
вилица во централна оклузија. Во најтешките
случаи, долните секачи ја достигнуваат
сл. 31. Длабок загриз палатиналната мукоза, а горните
гингивалниот раб на мандибулата. Меѓутоа
аномалијата се состои од супрапозиција на фронталните и инфрапозиција на бочните
заби (слика 31).
Длабокиот загриз е поткрепен со сите антеропостериорни односи: I,II или III
класа. Најчесто се забележува кај лица со оклузија II класа. Кај оклузија I класа,
длабокиот загриз се создава поради погрешна инклинација на секачите, такашто при
никнување долните секачи го промашуваат цингулумот на горните, со што продолжува
нивниот раст. Доколку долната усна не им пречи, и горните секачи со растот
остваруваат супрапозиција. Кај лицата со малоклузија II класа 1 одделение,
промашувањето помеѓу горните и долните секачи е големо такашто долните го
продолжуваат својот раст сѐ додека не ја достигнат мукозата на палатумот. Кај лицата
со малоклузија II класа 2 одделение, длабокиот загриз се развива и покрај контактот
помеѓу горните и долните секачи. Многу автори сметаат дека за тоа придонесуваат
слабо развиени цингулуми на горните секачи и со тоа се промашуваат помеѓу себе.
Длабокиот загриз кај оваа малоклузија доведува до најтешки трауматски оштетувања.
Кај длабоките загризи, шпеовата кривата е силно изразена во долната низа, особено
кај лицата со малоклузија II класа 2 одделение.Хотз ги дели длабоките загризи на
вистински и лажни.
Кај вистинскиот длабок загриз, во мирување постои простран интероклузален
простор, а секачите не се преклопуваат. Лицата со оваа аномалија мораат да
направат поголемо движење со мандибулата и да поминат подолг пат за да остварат
оклузија.
Кај лицата со лажен длабок загриз, интероклузалниот простор е мал, а
секачите се преклопуваат, па мандибулата поминува пократок патдо оклузалниот
контакт.
Според Герлах, длабоките загризи се делат на наследни и стекнати: кај
наследните се преклопуваат и виличните бази, а кај стекнатите длабоко се
преклопуваат само забите. Секако, длабокиот загриз настанува поради рана
екстракција на бочните заби, особено на првите трајни молари.

32
4.3 Неправилности на оклузијата во трансверзален правец

4.3.1 Вкрстен загриз

Вкрстениот загриз е оклузална аномалија кај која постои неправилен однос на
забите во букоорален правец. Се појавува во млечна, мешана и трајна дентиција.
Постојат повеќе степени на изразеност на оваа трансверзална неправилност.
Најблагиот степен на латерално вкрстување постои кај односот на забите тубер на
тубер. Посилен степен на вкрстување се гледа во оклузијата на букалните тубери на
горните и долните заби помеѓу букалните и лингвалните тубери на долните соодветни
заби. Можен е и таков степен на вкрстување кадешто букалните тубери на горните
оклудираат со лингвалните тубери на долните лингвални тубери кај долните бочни
заби. Најтежок степен на вкрстување е целосно промашување на горните и долните
бочни заби- целосен лингвален вкрстен загриз. За разлика од вкрстениот, постои и
целосен букален вкрстен загриз, кадешто горните бочни заби целосно се разминуваат
со долните заби во букален правец.
Ваквите трансверзални оклузални девијации може да зафатат еден, два или целиот
бочен сегмент на заби. Вкрстениот загриз може да биде унилатерален или
билатерален.

-Унилатерален вкрстен загриз

Кај овој тип оклузална аномалија, при доведувањето на мандибулата од
физиолошко мирување во оклузија, настанува латерална девијација на мандибулата
од различен степен. Притоа, најчесто не се нарушува букооралниот однос на бочните
заби од спротивната страна, поретко и тие се вкрстуваат, но во спротивнанасока.
Ваквиот вкрстен загриз најчесто ги опфаќа сите заби дистално од латералниот секач,
а понекогаш е зафатен и латералниот, па и централниот секач на таа страна.
Положбата на мандибулата кај пациентите со оваа оклузална аномалија се
разликува во физиолошко мирување и оклузија. Поради прераниот контакт во
завршната фаза на загризот, мандибулата принудно оди во латерален правец. Во
оклузијата поради тоа постои несогласување на средината на горната и долната забна
низа, што е зависно од степенот на свртување на мандибулата, со различна
изразеност. Поради поместувањето на мандибулата спрема страната на вкрстениот
загриз, настанува асиметрија на лицето.
Поради прераниот контакт во пределот на бочните заби, може да дојде до
нарушување на темпоромандибуларниот зглоб. Најтешкото нарушување се развива
кај случаи со однос тубер на тубер и целосно промашување на коронката на забот.
Оклузалниот контакт кај ваквите состојби предизвикува силен стрес на
периодонталната мембрана и алвеоларната коска на оптоварените заби.
Овде треба да се додаде и специфичниот вид на унилатералниот вкрстен
загриз: целосно букално промашување на горните преку долните заби. Често е
локализиран во пределот на првиот горен премолар, а поретко ги опфаќа сите бочни
заби. Во другиот случај се развива длабок загриз до тој степен што горните заби со
оклузалните површини го достигнуваат дури дното на вестибулумот. Ваквата состојба
предизвикува големи тешкотии во ортодонтскиот третман.
Унилатералниот вкрстен загриз најчесто настанува поради изразен
палатинален наклон на горните бочни заби или поради комбинација на овие две
состојби.
Во сите три случаи постои преран контакт, кој доведува до бочна луксација на
мандибулата. И прераниот контакт по ортодонтскиот третман може понекогаш да биде
причина за оваа неправилност. Нарушување и заболување на
темпоромандибуларниот зглоб на едната страна може да биде причина за
унилатерален вкрстен загриз. Не треба да се заборави дека едностраниот
мандибуларен вкрстен загриз често се појавува во семејства со проген загриз. Ова е
забележано и кај еднојајчените близнаци.
33
-Билатерален вкрстен загриз
Поретко е локализиран на
одделни заби од левата и десната страна, а
најчесто ги зафаќа сите бочни заедно со
фронталните заби. Може да биде различно
изразен: од однос тубер на тубер до
целосна лингвална положба на горните во
однос на долните заби (слика 32). Лицата
со ваква оклузална аномалија без проблем
остваруваат положба на централна
оклузија, бидејќи прераниот контакт е
многу ретка појава. сл. 32. Билатерален вкрстен загриз
Билатералниот вкрстен загриз настанува како последица на несразмерност во
ширењето на горната и долната забна низа: тесна горна и нормална долна, тесна
горна и широка долна, нормална горна и широка долна низа. Кај правиот
мандибуларен прогнатизам, било дали се работи за преразвиеност на долната вилица
или слаба развиеност на горната и преразвиеност на долната вилица, билатералниот
вкрстен загриз е честа појава. Слична состојба може да се јави и кај мандибуларниот
псевдопрогнатизам, особено кај изразена трансверзална неразвиеност на максилата.
Билатерално целосно букално промашување е почесто локализирано кај
одделни бочни заби, особено кај првите премолари, а поретко кај повеќе заби или кај
целиот лев или десен сегмент на бочни заби. Бидејќи кај ваквите случаи бочните заби
не се во контакт, може да дојде до екструдирање на овие заби и длабок загриз во
бочните делови на низите. Екструзијата на бочните заби може да достигне толкав
степен што оклузалните површини на горните заби може да достигнат до дното на
вестибулумот во долната вилица.
Ваков вид вкрстен загриз настанува поради:силна букална инклинација на
горните бочни заби, изразена лингвална инклинација на долните бочни заби,
комбинација од двете состојби, преширока горна вилица, изразено тесна и дистално
поставена долна вилица. Секако, и наследната компонента може да игра улога
индиректно, делумно одредувајќи ја големината на горната и долната вилица.

Глава 5. Кефалометрија
Од сето досега кажано, може да се заклучи дека ортодонцијата како наука,
покрај подредувањето на забите и решавањето на денталната оклузија, опфаќа
третирање на дентофацијалните деформитети. Бидејќи ортодонтскиот третман
честопати вклучува модификација на скелетниот раст, клиничката ортодонција бара не
само разбирање на денталниот развој туку и познавање на општите концепти на
физичкиот раст, како и на физиолошкиот и психолошкиот развој. Неправилниот
меѓувиличен однос секогаш предизвикува оклузално несовпаѓање. Доколку
аномалијата ги опфаќа базалните коски (максила, мандибула, лицеви коски), тогаш
велиме дека се работи за скелетна II или III класа (терминологија што укажува на
фактот декаскелетната аномалија е причина за II или III класа дентална малоклузија,
доколку скелетната, поточно виличната аномалија е мала,таа може да биде
искомпензирана преку протрузија и ретрузија на забите.
Дистинкцијата (разликата) помеѓу само дентална и скелетна аномалија е многу
важна, бидејќи третманот на скелетна II или III класа кај пациент во активен период на
раст се разликува од третманот кај возрасен пациент со истата аномалија. Доколку,
пак, воопшто не се работи за скелетна аномалија, поточно доколку постои само
дентална малоклузија, третманот ќе биде базиран на фиксни ортодонтски апарати,
поточно:
- преку ортодонтско движење на забите со фиксни ортодонтски апарати може
да се коригира дентална малоклузија;
34
 - преку лицева ортопедија (модификација на растот) може да се коригира
скелетна малоклузија.
Неправилностите на орофацијалниот систем (скелетните аномалии) најчесто се
јавуваат како резултат на нарушување во растот и развојот. Во текот на тој период,
одредени делови на краниофацијалниот комплекс, во различно време, растат и се
развиваат со различен интензитет. Поради тоа од огромна важност е познавањето на
фазите на раст и развој за да се препознае што е „нормално“ за одредена возраст, а
што не е. Од друга страна, во периодот на раст и развој, сите делови на
висцерокраниумот мора да остварат рамнотежа и пропорционални односи за да се
формира хармонично лице. Доколку во текот на растотнекои делови на лицето се
развиваат побрзо или побавно од другите, или изостанат компензаторните механизми,
доаѓа до формирање одредена дисхармонија, а со тоа и до појава на малоклузија.
Цел на дијагностичките процедури, во кои спаѓа и рендгенската
кефалометријата, е со помош на различните дијагностички испитувања навреме да се
откријат оние делови од висцерокраниумот чиј развој не е во склад со растот и
развојот на другите делови, а наедно и да го локализира местото на неправилноста.
Само со локализирање на неправилноста се создава можност за успешно тераписко
дејствување на оние делови на висцерокраниумот чии раст и развој отстапуваат од
нормалните текови и не се совпаѓаат во целината што резултира со лицев баланс и
хармонија.
Поради овие причини неопходно е познавање на различните дијагностички
методи што се користат во ортодонтската клиничка практикаи нивна примена во право
време и на прав начин, што ќе резултира со адекватен ортодонтски план на третман.

5.1 Цели на кефалометријата

Цели на кефалометријата како дијагностички метод се:
1. Ортодонтска дијагноза
2. Анализанапроменипри раст и развој
3. Анализанапроменипри активна ортодонтска терапијa
4. Анализанапроменипри ретенција
5. Анализанапроменипо ортодонтска терапија

сл. 33. Функционални компоненти на

лицето; кранумот и кранијалната ваза
(1), максилата (2), мандибулата (3),
максиларниот дентален лак и
алвеоларниот продолжеток (4),
мандибуларниот дентален лак и
алвеоларниот продолжеток (5). Целта
на кефалометриската анализа е да го
утврди меѓусебниот однос на овие
функционални компоненти во
антериопостериорен и вертикален
правец. (Фотографијата е преземена
од W.Profit and Fields, Contemporary
orthodontics, Third edition)

Со воведувањето на радиографската кефалометрија, во 1934 година, од страна

на Хофрат во Германија и Бродбент во Америка, се обезбеди нова алатка во
научноистражувачката област и клиничката практика, која го олесни проучувањето на
малоклузиите и соодветните скелетни диспропорции. Првичната основна цел на
35
кефалометријата била проучување на растот на краниофацијалниот комплекс, за
набргу потоа да стане јасно дека телерендгенските снимки (филмови) може да се
користат и за евалуација на денталните и лицевите пропорции, а наедно и за
појаснување на анатомската основа намалоклузиите. Ортодонцијата како наука ја
проучува меѓусебната поврзаност на главните функционални компоненти на лицето
(кранијалната база, вилиците, забите)(сл. 33). Секоја малоклузија е резултат на
позицијата на вилиците и позицијата на забите, додека, пак, позицијата на забите е
афектирана од меѓувиличниот однос. Поради овие причини ортодонтите треба да
бидат свесни дека дијагностицирањето одредена малоклузија преку користење
студиски модели може многу да се разликува од дијагнозата поставена врз база на
кефалометриски анализи, кои го опфаќаат одредувањетои на дентофацијалните
пропорции. Радиографската кефалометрија во клиничката практика исто така се
користи и при препознавањето и евалуацијата на промените што се резултат на
спроведен ортодонтски третман. Честопати телерендгенските снимки се прават пред
почетокот на ортодонтскиот третман, во текот на третманот (на одредени интервали) и
на крајот од третманот, за да се проучат промените во позицијата на вилиците и,
следствено на тоа, позицијата на забите. Генерално, главната цел на
кефалометриските анализи е дијагностичка, и таа се однесува на одредување на
денталниот и скелетниот однос кај пациентот. Поточно, преку кефалометриската
анализа се испитува меѓусебниот однос на петте главни функционални компоненти на
лицето, во две рамнини, сагитална и вертикална, преку употреба на селектирани
ангуларни и линеарни мерења, за кои е потребно одредување кефалометриски точки
и рамнини. Петте главни функционални компоненти на лицето се:
-краниумот и кранијалната база
-максилата
- мандибулата
- максиларниот дентален лак и алвеоларниот продолжеток
-мандибуларниот алвеоларен лак и алвеоларниот продолжеток

5.2. Кефалометриски точки и рамнини

Референтните точки што се користат во радиографската кефалометрија може
да се поделат на:
• анатомски точки – се одредуваат на коскени и мекоткивни контури
• радиографски точки – се добиваат на пресеците на две контури
• конструирани точки – анатомски не постојат (на пр. точката S како центар на
хипофизнајама)
Со спојување одредени точки се исцртуваат референтни рамнини преку кои се
вршат ангуларни и линеарни мерења во соодветната телерендгенската анализа, која е
од огромна важност при поставувањето на дијагнозата и подготвувањето на
ортодонтскиот план на третман.
Најчесто користени коскени кефалометриски точки при телерендгенските анализи се:
N (Nasion) - антериорната точкана спојот помеѓу назалната и фронталната
коска
S(Sella) - централната точка на кавитетот на Sella turcica
Se-точката на средината на отворот на Sella turcica
Ar- точката на пресекот на сенките на задниотраб на рамусот и сенката на
телото на окципиталната коска
A (Subnasale) - највдлабнатата точка на контурата на премаксилата помеѓу
спина назалис антериор I централниот инцизив
B(Supramentale)- највдлабнатата точкана контурата на мандибулата помеѓу
инцизивот и коскениот дел од брадата
Gn (Gnation) - најниската точка на брадата на профилна снимка
Go (Gonion) -средината на контурата што ги поврзува рамусот и телото на
мандибулата
36
 Me(Menton)-точката каде што се спојуваат сенката на базата на мандибулата и
сенката на профилот на брадата (симфизна сенка)
Pg(Pogonion)- најиспакнатата точка на профилот на брадата
Ba(Bazion) -најниската точка на телото на окципиталната коска, која се наоѓа на
предниотраб на големиот тилен отвор во медијалната рамнина
Sna(Spina nazalis anterior)- врвот на предната носна боцка
Snp(Spina nazalis posterior)-врвот на задната носна боцка
Ptm(Pterigomaksilare)- пресек на продолжетокот на работ на
птеригомаксиларната фисура со контурата на тврдо и меко непце
Cd(Condilion)-највисоката точка на кондилот на мандибулата
Or(Orbitale)-најниската точка на долниот раб на орбитата
Po(Porion)-највисоката точка на надворешниот отвор на слушниот канал
На мекоткивниот профил на лицето се одредуваат следните точки:
Gl(Glabela)-најпроминентната точка на челото во медијална рамнина
N' (Nazion)-точката на највдлабнатиот дел помеѓу носот и челото
Prn(Pronazale)-најпроминентната точка на врвот на носот
Sn(Subnazale)-точката каде што колумелата се надоврзува на горната усна
Ls(Labrale superius)-најистурената точка на горната усна
Li(Labrale inferius)-најистурената точка на долната усна
Pg'(мекоткивен погониум)-најпроминентната точка на кожниот профил на
брадата
Gn'(мекоткивенгнатион)-најниската точка на кожен профил на брадата

Со спојувањето соодветни точки, се добиваат референтни линии или рамнини.

Различни автори во своите анализи користат различни референтни рамнини, додека
најчесто употребувани се:
Рамнина на предна кранијална база- ги спојува точките S(Sella) и N(Nasion),
или Se и N
Рамнина на задна кранијална база- ги спојува точките S(Sela) и Ar(Artikulare)
Рамнина на кранијална база- ги спојува точките N(Nasion) и Ba(Bazion)
Палатинална рамнина или основна рамнина на горна вилица- ги спојува
точките Sna(Spina nazalis anterior) и Snp(Spina nazalis posterior) и се нарекува
SpP(Spina planum)
Оклузална рамнина- во предниот дел ја спојува точката што лежи на половина
на преклопот на инцизивите, додека во задниот дел најдисталнататочка на
контакт помеѓу најдисталните молари во оклузија и се означува како OccP
Мандибуларна рамнина- во зависност од авторот, се одредува различно,
Штајнер ја одредува со спојување на Gn(Gnation) и Go(Gonion) и се означува со
Mp
Предна висина на лице- ги спојува точките N(Nasion) и Me(Menton)
Задна висина на лице- ги спојува точките S(Sela) и Go(Gonion)
Врз основа на одредените кефалометриски точки и исцртаните линии, како
што споменавме претходно, може да се одредат потребните ангуларни и линеарни
параметри, кои главно даваат податоци за отстапувањата во сагитален и вертикален
правец. Од почетокот на примената на рендген кефалометријата до денес се
користени многу анализи од различни автори што давале свои толкувања на
рендгенските снимки, независно за која цел се користат, дали за поставување
дијагноза или во истражувачки цели.

37
5.3 Избор на хоризонтална референтна линија

сл. 34. Франкфуртска хоризонтала

Кај секоја техника што се користи во рендгенската кефалометрија е неопходно
да се етаблира референтна линија. Во ортодонцијата и рендгенската кефалометрија,
за референтна линија е земена франкфуртската хоризонтала, која се протега од
горниот ѕидна меатус акустикус екстернус (porion) до долниот раб на орбитата
(orbitale).
Франкфуртската хоризонтала се смета за најдобар репрезент на природната
положба на черепот и главата, што е од огромна важност при правењето на
рендгенската кефалометриска снимка. (слика 34)
Алтернативна хоризонтална референтна линија, која веродостојно се исцртува
на телерендгенската снимка, претставува линијата што ги поврзува точките S (Sella) и
N (Nasion). SN-рамнината, или уште позната и како рамнина на предна кранијална
база, е со инклинација од 6 степени во однос на франкфуртската хоризонтала.Доколку
инклинацијата на SN-линијата не изнесува 6 степени во однос на франкфуртската
хоризонтала, треба да се нотира, а мерењата што се основаат на SN треба да се
коригираат за онолку колку што изнесува разликата во инклинацијата.

5.4 Анализа по Штајнер (анализа на скелетот на лицето во сагитален правец)

Штајнеровата анализа е развиена од страна на Сесил Штајнер во 1950 година и
може да се смета за една од првите модерни кефалометриски анализи преку кои се
одредува позицијата на вилиците во антеропостериорен правец преку аглите
SNA,SNB и ANB.
Во Штајнеровата анализа, првото мерење е аголот SNA, преку кој се одредува
позицијата на максилата во антеропостериорен правец во однос на рамнината на
предна кранијална база (SN) (сл. 35). Просечната вредност на овој агол е 82
степени.Доколку овој агол е поголем од 82 степени, укажува на постоење максиларен
прогнатизам додека пак доколку е помал укажува на постоење на максиларен
ретрогнатизам во однос на предната кранијална база.
Слично, аголот SNB се користи за одредување на антеропостериорната
позиција на мандибулата. Просечната вредност на овој агол е 80 степени.Доколку овој
агол е поголем од 80 степени, укажува на постоење на мандибуларен прогнатизам,
додека, пак, доколку е помал, укажува на постоење на мандибуларен ретрогнатизам
во однос на предната кранијална база.
Оваа интерпретација е веродостојна исклучиво доколку SN-линијата е
нормално инклинирана во однос на вистинската хоризонтала и позицијата на N е
нормална.
Разликата помеѓу SNAи SNB аголот- аголот ANB го одредува скелетниот
антеропостериорен (сагитален) меѓувиличен однос (сл. 35).
На магнитудата на АNB-аголот, освен антеропостериорната позиција на
вилиците, големо влијание имаат два моменти:
38
 - доколку вертикалната висина на лицето,
поточно вертикалното растојание помеѓу точката
N(Nasion) и точките А и В се зголемува, аголот
ANB се намалува;
- доколку антеропостериорната позиција на
Nasion е абнормална, големината на ANB ќе биде
афектирана.
Според вредноста на ANB-аголот се
одредува скелетниот однос на виличните бази во
сагитален правец. Скелетен однос од I класа
означува правилен (нормален)
антеропостериорен однос на вилиците, скелетен
однос од II класа означува дистален
антеропостериорен однос на вилиците, додека
сл. 35. SNA, SNB, ANB-агол
скелетен однос од III класа означува мезијален
антеропостериорен однос на вилиците. Просечна вредност на ANB-аголот е 2 степена,
што покажува скелетна I класа (правилен меѓувиличен однос во сагитален правец),
ANB-агол поголем од 2 степена укажува на II класа скелетен однос (дистален однос на
виличните бази) и ANB-агол помал од 2степена укажува на постоење на скелетна III
класа (мезијален меѓувиличен однос во сагитален правец). Некои автори просечната
вредност на ANB-аголот ја сметаат од 2 до 4 степени.
Во понатамошниот тек на анализите на профилната телерендгенска снимка,
покрај анализата на Штајнер, постојат и други анализи на скелетот на лицето во
сагитален правец,од други автори, преку кои се одредуваат разликите помеѓу
скелетните и дентоалвеоларните неправилности. Две аномалии што покажуваат многу
слични резултати при анализа на студиски модели можат да покажат сосема различни
резултати по телерендгенските анализи.
Како што беше споменато претходно, во првите поглавја, малоклузиите се
јавуваат како резултат на интеракција помеѓу положбата на вилицата и
дентоалвеоларната компензација или адаптација. Честопати може да постои
нормална оклузија наспроти постоен скелетен меѓувиличен несклад, како резултат на
дејствување на механизмите на дентална компензација, односно постојниот скелетен
несклад да се ублажи преку дентоалвеоларна компензација (ова е во случаи само кога
скелетниот несклад, поточно аномалијата не е многу голема).
Втората можност е дентоалвеоларната малоклузија да се надоврзе на
скелетната аномалија, како што е и во најголем број случаи, при што доведува до уште
поголемо нагласување на аномалијата.
Кај пациенти со скелетна I класа постои оклузален однос на забите од I класа
по Angle, а истото тоа важи и за скелетна II и III класа. Меѓутоа, кај некои пациенти
скелетниот и денталниот однос може да се разликуваат. Затоа треба да се одреди
дали во текот на растот дошло до дентоалвеоларна компензација, што би било од
огромна важност при подготвување правилен план на третман кај овие пациенти.
Забите при никнувањето се под влијание на јазикот, образите, усните и тие се
поставуваат во положба на мускулен и клузален баланс. Така, трансверзални и
антеропостериорни вилични неправилности можат да бидат искомпензирани преку
инклинација на забите. Кај скелетна II класа, дентоалвеоларна компензација може да
се воспостави преку проинклинација на долните инцизиви и ретроинклинација на
горните инцизиви. Кај скелетна III класа, дентоалвеоларната компензација се состои
во ретроинклинација на долните и проинклинација на горните инцизиви.
Дентоалвеоларната компензација на скелетната неправилност честопати
доведува до помала изразеност на неправилноста помеѓу денталните лакови од она
што би можело да се очекува од постојната неправилност во виличниот однос.
Наспроти ова, кај пациенти со лоши навики или какво било неправилно влијание од
страна на меките ткива, може да дојде до влошување на аномалијата. Кај пациенти со
39
дистооклузија и протрузија на горни фронтални заби, со инкомпетентни усни, каде што
долната усна влегува меѓу горните и долните инцизиви, најчесто неповолно
дејствуваат на аномалијата и уште повеќе ја влошуваат. Кај овие пациенти
дентоалвеоларниот оклузален однос станува уште понеправилен од она што го
наметнува скелетната неправилност.

5.5 Сасуниева анализа

Сасуниевата анализа е првата кефалометриска анализа што ја нагласува
поврзаноста помеѓу вертикалните и хоризонталните лицеви пропорции. Вертикалните
отстапувања се проценуваат преку хоризонталните рамнини во кефалометриските
анализи.
Хоризонталните анатомски рамнини, поточно инклинацијата на предна
кранијална база, франкфуртската хоризонтала, палатиналната рамнина,
оклузалната рамнина и мандибуларната рамнина имаат тенденција да
конвергираат во една точка кај еднопропорционално и правилно избалансирано
лице. Меѓусебната инклинација на овие рамнинија рефлектира вертикалната
пропорцијана лицето (слика 36).

сл. 36. Сасуниеватаанализа. Приказ на исцртаните хоризонтални

рамнини што конвергираат во една точка кај правилно избалансирано
и пропорционално лице (Фотографијата е преземена од W.Profit and
Fields, Contemporary orthodontics, Third edition)

Слично на неправилностите во
сагитален правец, вертикалните
неправилности може да бидат скелетни и
дентоалвеоларни. Кај скелетните
неправилности основното нарушување е во
базалните коски, додека кај
дентоалвеоларните нарушувања причината за
неправилноста лежи во дентоалвеоларните
структури.

5.6 Тип на раст на лицето

Во текот на растот, горната и долната
вилица се поместуваат во однос на
кранијалната база нанапред и надолу (Enlow
1892) (сл. 37). Врз основа на тоа дали е повеќе
изразено поместувањето спрема напред или
спрема долу, или е еднакво, може да се сл. 37. Правец на раст на горната
разликуваат повеќе типови на раст. Доколку вилица нанапред и надолу
растот на предната и на задната висина на (Фотографија е преземена од W.Profit
лицето е усогласен, т.е. доколку вертикалниот and Fields, Contemporary orthodontics,
раст на кондилот и спуштањето на фоса Third edition)

40
гленоидалис,од една страна, одговара на вертикално спуштање на назомаксиларниот
комплекс и раст на горниот и долниот алвеоларен процесус од друга страна, се
добива неутрален тип на раст, со поместување на лицето надолу и нанапред (сл. 38
А). Доколку постои несразмерност во растот на предната и задната висина на лицето,
доаѓа до ротација. Доколку расте повеќе задната висина на лицето, доаѓа до ротација
на лицето нанапред и хоризонтален тип на раст со поголемо поместување во сагитала
(сл. 38 В). Доколку е поизразен растот на предната висина на лицето, доаѓа до
ротација на лицето наназад и вертикален тип на раст со поголемо поместување во
вертикала (сл. 38 С).

сл. 38. Шематски приказ на растот на лицето: А) доколку во текот на растот

еднакво (пропорционално) растат предната и задната висина на лицето, доаѓа
до рамномерно поместување на лицето нанапред и надолу во однос на
кранијалната база (неутрален тип на раст); В) доколку во текот на растот
повеќе расте задната од предната висина на лицето, гледајќи во однос на
кранијалната база, поизразено е поместувањето на лицето нанапред
(хоризонтален тип на раст); С) доколку во текот на растот повеќе расте
предната од задната висина на лицето во однос на кранијалната база,
поизразено е поместувањето на лицето во вертикала (вертикален тип на раст).
(Фотографија е преземена од практикумот Ортодонтска дијагностика,
Јакшиќ, Глишиќ,2000год.).

сл. 39. Бјорков полигон сл. 40 Предна и задна висина на

(Фотографијатае преземена од
практикумотОртодонтска
дијагностика, Јакшиќ,
Глишиќ,2000год.)
41
лице (Фотографијатае
преземена од
практикумотОртодонтска
дијагностика, Јакшиќ,
Глишиќ,2000год.)
 Врз база на претходно кажаното, постојат три типа на ротација:1) паралелно
поместување или неутрален тип на раст (раст на вилиците без ротација), 2) раст со
ротација нанапред или хоризонтален тип на раст и 3) раст со ротација наназад или
вертикален тип на раст.
Еден од начините на одредување на типот на раст на лицето во целина е
анализата на Бјорк, позната како Бјорков полигон (сл. 39). Бјорковиот полигон е
претставен преку збирот на постериорните агли:аголот на седлото на кранијалната
база (NSAr), артикуларниот агол (SArGo) и гонијалниот агол (ArGoMe). Просечниот
збир наовие агли е 396 степени. Доколку вредноста на збирот на овие агли е поголема
од 396 степени, правецот на раст на лицето е вертикален (задна ротација на
мандибулата). Доколку овој збир е помал од 396 степени, правецот на раст на лицето
е хоризонтален (предна ротација на мандибулата).
Типот на раст на лицето може да се одреди и преку процентуалниот однос
помеѓу задната висина на лицето (S-Go) и предната висина на лицето (N-Me) (сл. 40).
Тој однос кај раст без ротација е 62-65%. Доколку тој процент е поголем од 65%,
изразен е хоризонтален тип на раст, додека доколку е помал од 62%, растот на лицето
е вертикален.

Глава 6.Ортодонтска дијагноза и дијагностички методи

Ортодонтската дијагноза може грубо да се дефинира како постапка со чија
помош неправилната оклузија (малоклузија) се детектира и идентификува. Таа
претставува битен сегмент во ортодонцијата, врз чија основа се подготвува
ортодонтскиот план на третман. Додека дијагнозата се заснова на патиштата и
промените низ кои поминал растот кај секоја индивидуа, планот на третман се
подготвува врз основа на предвидувањето на патиштата и промените на растот штоќе
следуваат. Кога да се почне со ортодонтски третман и каков план на третман да се
подготви,претставува способност да се предвиди, а предвидувањето од страна на
ортодонтот значи покажување знаење,искуство и огромна креативност базирана на
ортодонтски протоколи.
Со оглед на фактот дека кај растот и развојот на орофацијалниот систем
постојат индивидуални варијации, ортодонтската дијагноза мора да биде континуиран
процес. Со други зборови кажано, она што е дијагностицирано кај дете од пет години,
незначи дека ќе биде состојба на неговата оклузија на седум години, во периодот на
мешана дентиција, или пак на осумнаесет години, кога никнуваат умниците. Кај многу
пациенти тешко е да се препознае и предвиди во кој правец и како ќе се одвива
растот. Затоа кај голем број пациенти првично поставената дијагноза мора да се
дополнува, модифицира, а понекогаш и комплетно да се смени.
Откога ќе се постави ортодонтска дијагноза, се наметнуваат прашањата дали
третманот е индициран и дали треба веднаш да се почне или, пак, да се почека до
одредена следната фаза во растот. Доколку се донесе одлука за почнување третман,
треба да се одредат методите на третман, а врз основа на дијагнозата да се даде
прогноза за очекуваните резултати по спроведениот третман. Честопати кога ќе дојде
и до оваа фаза, треба да се има предвиддека на изглед слични малоклузии се
третираат во различни периоди со различен план на третман.
За поставување правилна ортодонтска дијагноза кај секој пациент се потребни
следните испитувања: историја на пациентот, клиничко испитување, функционално
испитување, рендгенско испитување, анализа на студиски модели, анализа на
фотографија.

6.1 Историја на пациентот

Неправилностите во орофацијалната регија речиси секогаш се последица на
нарушување во растот и развојот (што не е патолошка состојба), и земањето анамнеза
од родителите, како и од самиот пациент, има цел да се откријат факторите што би
можеле да бидат причина за појава на малоклузијата и да влијаат на неа.
42
 При земањето анамнеза, од огромно значење е користењето форма за
почнување на процесот на интервју,особено доколку се работи за пациент каде што
лицевата естетика е приоритет, интервјуто треба да биде насочено во три правци:
-медицинска и дентална историја
-состојба на физички раст
- очекувања и други социолошки фактори
За пренаталниот период е интересно да се открие дали мајката во текот на
бременоста боледувала од некои болести, дали земала некои лекарства итн.
Прашања што се однесуваат на породувањето се: времето на породување, телесната
развиеност на детето и евентуални компликации при породувањето.
Врз основа на информациите поврзани со постнаталниот период, заклучуваме
дали растот се одвивал нормално (кога детето проодело,кога никнале првите заби,
кога почнало да зборува). Важна е информацијата за начинот на исхрана, т.е. дали
детето било доено или било на вештачка исхрана (со цуцла и шише), бидејќи
честопати начинот на исхрана може да влијае на формирањето неправилни
орофацијални функции, а наедно и за формирање лоши навики. Правилен начин на
исхрана кај новороденче подразбира доење од 6 до 8 месеци и потоа преминување на
исхрана на кашички.
За подоцнежниот период на живот, периодот на млечна и мешана дентиција,
интересни се информациите за предвремена екстракција на млечни заби, траума на
забите или траума во пределот на лицето, начин на дишење, постоење на лоши
навики.
За поставување ортодонтска дијагноза од голема важност е и општата
здравствена состојба кај пациентот. Хроничните болести кај пациентот (дијабетес,
ревматски заболувања, срцеви заболувања) што се под медицинска контрола не
претставуваат контраиндикација за ортодонтски третман, меѓутоа овие пациенти се
третираат со поголема внимателност.
Што се однесува на психолошкиот аспект, од огромна важност е процена на
мотивот за ортодонтски третман, односно дали доаѓа од околината (родителот,
семејството) или потекнува од самиот пациент. Со оглед на тоа дека успешноста на
ортодонтскиот третман зависи од соработката со пациентот, кога мотивот потекнува
од самиот пациент успехот на третманот е неприкосновен.
Информациите од анамнезата многу често ја детерминираат причината за
појава на малоклузијата, додека со препознавањето на етиолошките фактори во
голема мера се насочува ортодонтската терапија и директно се влијае на нејзината
успешноста.

6.2 Клиничко испитување

Целта на ортодонтското испитување е процена
на оклузални, функционални и естетски
карактеристики, како и одредување на понатамошните
дијагностички методи што треба да се користат при
дијагностицирање на аномалијата.

6.2.1 Процена на физичката и психичката зрелост

кај пациентот
Одредувањето на физичката и психичката
зрелост кај пациентот подразбира процена на
целокупниот телесен развој кај пациентот, како и
одредување на осеалната и денталната зрелост.
Процената на општата физичка развиеност се
одредува со мерење на телесната висина и тежина,
споредено со просечната вредност за одредена сл. 41. Кефалометар
возраст, додека одредувањето на осеалната и
43
денталната доба се прави преку рендгенски снимки.

6.2.2 Испитување на обликот на черепот и лицето

Според Енлоу, 1982, постои одредена поврзаност помеѓу обликот на
черепот,типот на лицето и постојната малоклузија. Кај индивидуи или популација што
имаат тесен череп, кранијалната база е зарамнета, односно аголот помеѓу предниот и
средниот под на краниумот е поотворен, и таа е во хоризонтала подолга. Ваквите
морфолошки карактеристики одговараат на одреден тип лице. Прво,целиот
назомаксиларен комплекс е поставен нанапред во однос на мандибулата. Второ, овој
комплекс е спуштен во однос на мандибуларниот зглоб, што предизвикува ротација на
целата мандибула наназад и надолу. Трето,оклузалната рамнина е надолу
инклинирана. Положбата на истурената максила и наназад поставениот мандибуларен
корпус доведуваат до тенденција на мандибуларен ретрогнатизам и дистален
моларен однос. Профилот е конвексен, додека главата и вратот се антериорно
инклинирани.
Кај индивидуите (или етнички
групи) што имаат широк череп, аголот
на кранијалната база е
позатворен,што ја намалува
хоризонталната димензија на средна
кранијална база. Тоа доведува до
вовлекување на назомаксиларниот
комплекс, додека мандибулата е
поставена антериорно. Во вакви
случаи постои тенденција за постоење
на конкавен профил.
Обликот на черепоти лицето
може да се процени преку
краниофацијални индекси, кои се
добиваат преку мерење на
максималната ширина и должина на
черепот, односно висината и ширината сл. 42. Лептопрозоп и еурипрозоп
на лицето преку кефалометар-
антрополошки шестар (сл. 39).
. Врз основа на индексот на черепот е направена класификација на:
• долихокефал (тесенчереп)
• мезокефал( нормален череп)
. брахикефал (широк череп)
Врз основа на индексот на лицето се одредува типот на лицето, кој може да
биде:
• еурипрозоп (широко лице)
• мезопрозоп(нормално лице)
• лептопрозоп (тесно лице)

6.2.3 Процена на изгледот на лицето

Процената на изгледот на лицето опфаќа диспропорција и симетрија на лицето
однапред и профил:
Анализа на лицето однапред- преку оваа анализа се одредува:

44
 сл. 43. Процена на симетричноста на лицето во трансверзален правец во однос на
медијалната рамнина.(Фотографијатае преземена од практикумот Ортодонтска
дијагностика, Јакшиќ, Глишиќ,2000год.)

а) Симетричноста на левата и десната страна на лицето во однос на медијалната

линија(сл. 43). Се смета дека левата и десната страна на лицето треба да бидат
симетрични, меѓутоа набљудувано од биолошки аспект, апсолутна симетрија на
лицето не постои. Мала асиметрија се смета за нормална варијација, од клинички
аспект како отстапување од нормалата се сметаат само поизразените асиметрии.
б) Вертикални пропорции на лицето: челен, носен и виличен кат (сл. 44).

сл. 44. Однос на трите дела на лицето во вертикален правец: челниот кат се
протрга од Tr (Trihion)(почеток на влакнестиот дел на челото) до N(Nasion);
носниот кат од N до Sn (Subnasale); и виличниот кат од Sn до Gn (Gnation)

При клиничко испитување, особено внимание треба да му се посвети на

виличниот кат, кој може да биде намален или зголемен кај одредени малоклузии.
Анализа на профилот на лицето
При анализа на профилот на лицето, пациентот треба да седи или да стои, со
природна позиција на главата, со погледот насочен нанапред. Преку анализа на
профилот на лицето може да се процени дали вилиците во антеропостериорен правец
се пропорционално развиени.

45
 При анализа на линијата што го спојува челото (точката Gl-Glabela) со
најпроминентната точка на брадата (кожен погониум) може да го одредиме односот со
субназалната точка, односно со базата на носот, поточно да ја одредиме
инклинацијата (искосеноста) на долниот дел од лицето во однос начелото (сл. 45).
Доколку линијата штоги спојува челото и брадата поминува и низ субназалната точка,

сл. 45. Профилна дивергенција на лицето. А) Постериорна дивергенција В)

Ортогнатно право лице С) Антериорна дивергенција (Фотографијата е преземена
од W.Profit and Fields, Contemporary orthodontics, Third edition)

тогаш зборуваме за прав профил (сл. 45 В). Доколку таа линија е искосена наназад,
зборуваме за наназад искосено лице(сл. 45 А), а доколку линијата е искосена
нанапред, тогаш станува збор за нанапред искосено лице(сл. 45 С).Искосеноста на
лицето е расна и етничка карактеристика.
Додека, пак, доколку челната точка (Gl), субназалната точка (Sn) и
мекоткивната точка на брадата (Pgs) не лежат во иста рамнина, туку формираат агол
во пределот на Sn, велиме дека имаме конвексно или конкавно лице (сл. 46).
Конвексниот профил укажува на малоклузија II класа,додека конкавниот профил
укажува на малоклузија III класа. Меѓутоа, она што е важно да се напомене е дека
само со клиничка анализа неможе со сигурност да се одреди каде е локализирана
неправилноста, односно дали кај индивидуи со конвексен профил е неправилна
горната вилица, која е поставена нанапред (максиларен прогнатизам), или долната
вилица, која е поставена наназад (мандибуларен ретрогнатизам).Тоа го одредуваме

сл. 46. Анализа на профилот на лицето: А) конвексен профил (укажува на постење

на дистален мандибуларен однос со дистооклузија) Б) Прав профил (укажува на
нормален виличен однос и точките Gl, Sn, Pg лежат во иста рамнина В) конвексен
профил (укажува на мезијален меѓувичичен однос со мезиооклузија)
(Фотографија превземена од W.Profit and Fields, Contemporary orthodontics, Third
edition)
46
преку кефалометриска (телерендгенска) анализа.
Преку анализа на профилот на лицето се проценува и положбата на усните, врз
која има влијание поставеноста на инцизивите. Се користат вертикалните линии што
поминуваат низ конкавитетот на горната и долната усна (кожните точки А и В). Доколку
усните лежат на линијата, или се незначително пред соодветната линија, тоа укажува
на нивна нормална поставеност. Доколку усните се наоѓаат значително пред линијата,
велиме дека има истуреност на усните, додека, пак, доколку се значително зад
линијата, велиме дека усните се вовлечени. Преку клиничка анализа се проценува
положбата на усните додека мандибулата е во физиолошко мирување. Кога
мускулатурата е релаксирана, горната и долната усна треба да остваруваат
неприсилен контакт. Таквите усни велиме дека се компетентни (сл. 47 А). Ако усните
не остваруваат контакт кога мандибулата е во физиолошко мирување, велиме дека
усните се инкомпетентни (сл. 47 Б). При доведување на усните во контакт кај деца со
инкомпетентни усни, се забележуваат контракција на мускулатурата и набори на
брадата, бидејќи за да се оствари контакт помеѓу горната и долната усна
мускулатурата на брадата се контрахира (сл. 47 В).
Диференцијално дијагностички треба да се разликуваат морфолошки и
функционално инкомпетентни усни. Кај морфолошки инкомпетентни усни е
карактеристично постоење на кратка горна или долна усна. Кај ваквите пациенти
положбата на усните не се менува по ортодонтски третман, бидејќи тие и понатаму не
остваруваат контакт без дополнителна мускулна контракција. Функционално
инкомпетентните усни (потенцијално компетентни) немаат морфолошки недостаток,
тие се со правилна големина и форма, меѓутоа поради постојната малоклузија усните
се инкомпетентни. По корекција на малоклузијата се овозможуваат нивна правилна

сл. 47. А) Компетентни усни Б) Инкомпетентни усни (функционално инкомпетентни)

и В) Морфолошки инкомпетентни

поставеност и меѓусебен контакт. Тоа најчесто постои кај пациенти со дистооклузија и

протрузија на горните инцизиви(малоклузија II класа 1 одделение).
Испитување на обликот и поставеноста на усните се прави додека пациентот
седи опуштен, со мандибулата во физиолошко мирување и релаксирани усни.

6.2.4 Испитување на оралните структури

Процената на оралното и денталното здравје пред почетокот на ортодонтскиот
третман е од огромна важност за негово спроведување. Потребно е да се прегледа
инсерцијата на френулумот и да се направи процена за потребна френулектомија
доколку постои негова ниска инсерција, исто така се испитуваат подвижноста на
јазикот и неговата големина и позиција. Подвижноста на јазикот може да биде
ограничена при постоење на краток лингвален френулум, што доведува до ниска
поставеност на јазикот и тискање на јазикот. Импресии на бочните површини на
јазикот, придружени со лабијална инклинација или растреситост на долните инцизиви,
укажуваат на преголем и преактивен јазик. Во однос на денталното здравје се гледаат
состојбата на забите и степенот на одржување на оралната хигиена, што е од огромна
важност во изборот на типот на апаратот што ќе се примени.

6.3 Функционално испитување

Функционалната клиничка анализа вклучува:
47
 -одредување на положбата на физиолошко мирување и максимална
интеркуспидација
-испитување на орофацијалните дисфункции

6.3.1 Одредување на положбата на физиолошко мирување и максимална

интеркуспидација
Основната положба на мандибулата во однос на горната вилица е положбата
на физиолошко мирување, бидејќи таа положба најдолго се одржува во текот на 24-
часовен циклус. За одредување на оваа положба, пациентот треба да седи исправено,
со релаксирана орофацијална мускулатура, главата да биде во вообичаена природна
положба, со поглед нанапред, или треба да е ориентирана спрема франкфуртската
хоризонтала, која беше опишана во третото поглавје. Франкфуртската хоризонтала ја
детерминираат точките tragion, највисоката точка на tragus, и orbitale, најниската точка
на долниот дел орбитата.Положбата на физиолошко мирување на мандибулата во
принцип е 2-3мм под и зад онаа положба штопациентот ја има во централна оклузија.
Кога мандибулата се наоѓа во положба на физиолошко мирување, помеѓу горните и
долните заби постои слободен простор, кој се нарекува интероклузален простор.
По одредувањето на положбата на физиолошко мирување, треба клинички да се
испита начинот на доведување на мандибулата од таа положба во положба на
максимална интеркуспидација (централна или хабитуална оклузија). Начинот на
затворање (движењето од положба на физиолошко мирување до положба на
централна оклузија) може кај некои пациенти да се оствари во една, а кај други во две
фази. Како што беше споменато во претходните поглавја, кога затворањето се одвива
во фази, мандибулата поминува пат од физиолошко мирување до положбата на
предвремен контакт, при што се остварува контакт на еден или повеќе заби
антагонисти. Во тој момент другите заби од горната и долната вилица се надвор од
контакт. Потоа, мандибулата лизга преку забите што се во контакт и се остварува
максимална интеркуспидација на забите, односно хабитуална оклузија. Овој загриз се
нарекува принуден загриз. При клинички преглед, движењето на мандибулата од
положбата физиолошко мирување до максимална интеркуспидација треба да се
разгледува во сите три правци: сагитален, трансверзален, вертикален.
Во сагитален правец, мандибулата може да лизне нанапред или наназад.
Доколку кај пациент со малоклузија III класа, поради предвремен контакт мандибулата
лизнува нанапред, тоа претставува добар прогностички знак. Исто така и
поместувањето на мандибулата наназад, од положба на физиолошко мирување до
централна оклузија поради постоење на предвремен контакт, кај пациент со
дистооклузија е добар прогностички знак.
Во вертикален правец се проценува големината на интероклузалниот простор
кога мандибулата е во положба на физиолошко мирување. Кај пациенти кај кои постои
инфрапозиција на моларите, постои зголемен интраоклузален простор во физиолошко
мирување и кај овие пациенти од положба на физиолошко мирување до централна
оклузија мандибулата поминува поголем пат, што по Хотз (цитат Ракоси, 1993)
претставува правилен длабок загриз. Движењето на мандибулата од физиолошко
мирување до централна оклузија може да биде кратко, што е случај кај пациенти каде
што постои мал интероклузален простор. Кај овие пациенти длабок загриз т.е. длабок
преклоп настанува поради супрапозиција на инцизивите- што по Хотз претставува
лажен длабок загриз.
Во трансверзален правец треба да се испита односот на средината на лицето
иинтеринцизивната средина (на горен и долен дентален лак), односно дали се
совпаѓаат во физиолошко мирување и при максимална интеркуспидација (централна
оклузија). Доколку се поклопуваат средината на лицето и интеринцизивната средина
на горен и долен дентален лак кога мандибулата е во физиолошко мирување, додека
при затворање доаѓа до латерално движење на мандибулата и несовпаѓање на

48
средината на горната и долната забен низа во централна оклузија, во прашање е
принуден вкрстен загриз.
Доколку постои несовпаѓање на средината на горниот и долниот дентален лак и
во физиолошко мирување и во централна окклузија, значи мандибулата не лизнува во
трансферзален правец на патот од физиолошко мирување до централна оклузија, што
укажува на асиметричо развиена вилица.

6.3.2 Дисфункции на орофацијален предел

Тука спаѓаат: дишење на уста(орална респирација), инфантилно голтање,
тискање јазик, дисфункција на усните, неправилен говор

6.3.2.1 Дишење
Правилно дишење подразбира вршење на оваа функција низ носот (назална
респирација), додека под неправилно дишење се подразбира дишењето низ устата
(орално дишење).
При долготрајно неправилно дишење може да постои карактеристичен
клинички наод: високо непце, тесна горна вилица и забна низа, особено во предниот
дел, вкрстен загриз, хипертрофија на гингива, додека лицето на пациентотима типичен
изглед, кој е познат под името аденоидно лице. Лицето е тесно, со инкомпетентни усни
во мирување, протрудирани горни инцизиви. Мора да се напомене дека отворена уста
не подразбира секогаш дишење на уста (контактот на јазикот со мекото непце),
глосовеларниот вентил може да биде затворен. Точна процена на начинот на дишење
може да се утврди со инструменти штоги мерат назалната и оралната воздушна
струја.

6.3.2.2 Голтање
Во развојот на оваа функција се разликуваат два периода. Во раниот период на
животот, пред никнувањето на бочните млечни заби, постои инфантилно голтање, кое
е нормално во овој период од животот. Карактеристично за овој тип голтање е тоа што
алвеоларните рабови се разделени при актот на голтање и помеѓу нив лежи јазикот,
додека врвот на јазикот е истурен нанапред и остварува контакт со долната усна.
Долната вилица ја стабилизира контракцијата на јазикот и орофацијалната мимична
мускулатура. Овој начин на голтање е нормален за овој период од животот, додека со
комплетирањето на млечната дентиција овој начин на голтање поминува во зрело
(соматско) голтање.Соматското голтање се карактеризира со оклузија на бочните
заби, јазикот е поставен зад инцизивите и мандибулата е стабилизирана со
мастикаторните мускули.
Преминувањето од инфантилно во зрело соматско голтање може да биде
нарушен и продолжен, особено кај деца кај кои постои лоша навика на цицање прст,
на која се надоврзува тискање на јазикот.

6.3.2.3Тискање на јазикот
Неправилната положба на јазикот во функција т.е. тискање на јазикот се гледа
кај деца кај кои постои неправилно изведување на функциите на голтање и говор.
Дисфункцијата на јазикот може да биде примарна, кога е причина за малоклузија, или
секундарна, кога претставува адаптација на постојната скелетна или дентоалвеоларна
неправилност во вертикален правец.

6.3.2.4 Дисфункција на усните

Се јавува при неправилно изведување на функциите на голтање и говор. При
неправилно голтање, долната усна се вовлекува помеѓу горните и долните заби и
остварува контакт со врвот на јазикот.

49
 Цицањето и грицкањето на усните претставуваат лоши навики. Долната усна,
притоа, може да биде зад горните инцизиви, доведувајќи до нивна лабијална
инклинација, додека долните инцизиви се ретрудираат.

6.4 Радиографско испитување

Радиографското испитување вклучува интраорално и екстраорално снимање.
Со помош на рендгенските снимки се стекнува сознание за забите и околното ткиво и
се одредува односот на лицето во однос на базата на черепот (кефалометриските
анализи беа опишани во 3 поглавје). Со помош на снимка на дланката се проценува
скелетната зрелост.

Глава 7.Анализа на студиски модели

Гнатометриската анализа зазема значајно место во современиот дијагностички
пристап. Оваа анализа се врши на студио-модели, кои веродостојно ги прикажуваат
морфолошките детали на горниот и долниот забен лак, како и нивните околни
структури.
Отпечатокот што е потребен за добивање студио-модел се зема со квалитетен
алгинат и перфорирана лажица, која овозможува ретенирање на отпечаточната маса.
Големината на лажицата е потребно претходно да биде одредена со проба на
лажицата во устата на пациентот. Откако ќе биде земен отпечатокот, потребно е да се
промие со вода и да се излее со висококвалитетен гипс. За обликување на моделот се
користат метални или гумени калапи, или, пак, обликувањето се врши со помош на
гипстример.
Целта на обликувањето е: кога моделите во хабитуална оклузија (за која
користиме загриз во розов восок) ќе се постават со нивните задни површини на рамна
подлога, во секој момент добиваме ориентација за хабитуалната, индивидуалната и
централната оклузија на пациентот. Кога ќе се спореди конструкцискиот загриз, може
да се воочи разликата.
Најпрво се врши обликување на моделот од горната вилица спрема осум
рамнини (сл.48).
1. Основната рамнина треба да биде паралелна со оклузалната рамнина.
2. Задната - зад тубер-тангентата треба да биде вертикална на медијалната
рамнина.
3. Две латерални се паралелни со линијата штое повлечена од врвовите на
канините до врвовите на дистобукалните тубери на првите перманентни
молари.
4. Две ретропарамоларни што ги поврзуваат задните со латералните рамнини.
5. Две фронтални рамнини се обликуваат од врвовите на канините косо напреддо
централните инцизиви, во продолжение на медијалната рамнина.
Вака обликуваните рамнини имаат дебелина од 5 милиметри. Горниот модел со
помош на загризниот шаблон во централна оклузија овозможува обликување на
задните површини на долниот модел, кои мора да бидат во иста рамнина со истите
површини на горниот модел. Разликата од горниот модел е во пределот на фронтот,
каде што наместо две површини, се обликува една со овален облик, паралелно со
кривината на мандибуларниот лак во интерканинскиот предел (сл.49). Затоа моделот
од долната вилица има една површина помалку. Моделите добиени на ваков начин се
многу значајни, бидејќи нивното изработување на почетокот, во текот и на крајот на
терапијата овозможува тридимензионална анализа, анализа на оклузија и
артикулација. Се врши анализа најпрво за секој од забните лакови посебно
(трансверзално, сагитално и вертикално), па потоа се врши анализа на оклузијата и
артикулацијата.

50
7.1 Анализа на забниот лак
Прибор за мерење: ортокрст или
ортометар по Шмут, ортодонтски шестар,
тридимензионален шестар по Коркхаус,
молив со тврда графитна мина и табели за
споредување со средни вредности.
Ортокрстот се изработува во две
верзии (со милиметарски и сантиметарски

сл. 50. Прибор за мерење

поделби), тој е изработен од

плексиглас, со дебелина од 1 мм,
тркалезен, со радиус од 36мм.
Ортометарот по Шмут е изработен од
плексиглас, со квадратна форма,
каде што должината на едната
Сл. 48. Студио-модел во горна вилица страна е 60мм, со дебелина од
10мм.
На едната страна има
нацртано паралелни линии
оддалечени по 2 мм (црни линии),
додека од другата страна линиите се
оддалечени една од друга по 1 см
(црвени линии). Ортодонтскиот
шестар (заедно со ортокрстот го
сочинува комплетот по Коркхаус)
завршува со два метални врва, кои
сл. 49. Студио-модел во долна вилица се заштитени со метален штитник,
на кој се изгравирани милиметарски
линии до 80мм за читање на вредностите штосе измерени со шестарот (сл.50).
Тридимензионалниот шестарима три милиметарски скали. Хоризонталната со
милиметарски линии од 20 до 70 мм служи за трансверзални мерења, вертикалната со
линии од 10 до 60 мм служи за сагитални мерења, додекаколчетосо назначени линии
од 0 до 30мм служи за мерење на висината (сл.51).

сл. 51. Тродимензионален шестар по Коркхаус

7.2 Трансверзална анализа на забниот лак

Се врши мерење на ширината на инцизивите, како и одредување на средината
на вилицата. Горната сума на инцизиви се добива така што се мери ширината на
клиничката коронка на сите горни инцизиви поединечно, на најширокото место, па
потоа овие вредности се собираат (2+1+1+2).

51
 За одредување на ширината на горната вилица се користат две референтни
точки штосе наоѓаат во пределот на raphe palatine, средишниот надолжен набор на
слузокожата на тврдото непце. Предната референтна точка се наоѓа во пределот на
вторите plica palatine transverse, кои претставуваат дел штое најпостојан, бидејќи за
време на растот во овој предел настануваат најмалку промени. Задната референтна
точка може да се одреди на два начина:

сл. 52. Мерење на предната и задната ширина на забниот лак во горната

вилица

1. Преку мукозата може да се забележи спина назалис постериор (Spina naslis

posterior - SNP).
2. Или може да се дефинира како средина помеѓу двете foveolaepalatinae.
Со спојување на предната и задната референтна точка се добива средината на
горната вилица, која се користи за процена на трансверзална асиметрија.
Предната горна ширина (4:4) се одредува со помош на шестар, чии краци се
поставуваатво централната фисура на првите премолари, додека задната ширина
(6:6) се одредува со поставување на краците на шестарот во пределот на предната
фисура на двата горни први молари (сл.52).
Податоците за симетричноста на вилиците се добиваат со помош на ортокрстот
или со помош на ортометарот по Шмут. Централната вертикална линија се наоѓа во
средината на горната вилица, а една апсциса, обично последната, е во контакт со
дистоапроксималната површина на првите трајни молари. Доколку еден од овие заби
е мезијално поставен, како ориентација ни служи дистално поставениот заб, бидејќи
неговата позиција е правилна.
Со помош на ортометарот по Шмут, кој е помалку прецизен од ортокрстот (се
работи за двомилиметарски поделби за разлика од милиметарската мрежа на
ортокрстот), се овозможува посигурно читање на вредностите, бидејќи со неговата
примена се избегнува паралакса. Со броењето на квадратчињата на ортокрстот или
двомилиметарските поделби на ортометарот по Шмут се добива информација за
трансверзалниот распон на вилицата или, пак,за распонот од едната страна до
средината на вилицата. Добиените вредности се споредуваат со табеларните
вредности во однос на горната сума на инцизиви, при што се добиваат податоци за
предната и задната ширина на горната вилица.
За истата постапка во долната вилица исто така е потребно да се одреди
нејзината средина.
Одредувањето на медијалната рамнина во долната вилица е потешко и овде
предната точка се одредува со помош на снимка на спина менталис, додека пак
задната точка се одредува во проекција на медијалната рамнина на горниот модел.
Најчесто средината на горната вилица се пренесува на тој начин што моделите ги
ставаме во хабитуална оклузија и линијата штоја претставува средината на горната
вилица се продолжува и се пренесува на долниот модел.

52
 сл. 53. Мерење на предната и задната ширина на забниот лак во долната
вилица

За одредување на предната долна ширина (4:4) се користи ортодонтски шестар, чии

краци се поставуваат помеѓу првиот и вториот премолар во долната вилица, додека,
пак, за задната долна ширина (6:6) краците се поставуваат на букодисталниот тубер
на првиот долен молар (сл.53).

7.3 Сагитална анализа на забен лак

За оваа анализа е потребен тридимензионален шестар по Коркхаус, ортокрст
или ортометарпо Шмут, табели со средни вредности по Мојерс,како и графикони по
Болтон.
Во табелата на Мојерс се прикажани посебно вредностите за горната и долната
вилица. Во првата вертикална колона се означени предвидливите вредности во
проценти, од 95% до 5%, додека пак во хоризонталната се означени вредностите на
долната сума на инцизиви (ДСИ). Од табелата го одредуваме потребниот простор за
C-P2сегментот, најчесто ја земаме вредноста 75%.
На графиконот по Болтон, кој ги прикажува ориентациските вредности за
соодносот 3:3 на апсцисата се означени вредностите во милиметри (30-43) за
ширината на забите во предниот сегмент во долната вилица, додека пак на средината
се прикажани вредностите (40-55) за горната вилица. Болдираната средна дијагонала
ја претставува просечната вредност за ширината што одговара и е внесена во
дијаграмот, каде што 77,2 претставува средна вредност.
На ист начин се прикажани ориентациските вредности за соодносот 6:6, каде
што средната вредност е 91,3. Надвредностите 77,2, односно 91,3 дијагоналата паѓа,
додека пак под овие вредности дијагоналата расте.

7.4 Горна и долна должина на забен лак

Овој простор се мери во сагитала, а се означува како должина на забен лак.
Може да биде предна и задна, како и горна и долна. Претставува растојание од
предната/задната ширина до лабијалната страна на најпроминентниот централен
инцизив. Добиените вредности се споредуваат според потребната вредност, која,
според ГСИ, ја гледаме од табелата со ориентациски вредности по Коркхаус, па
разликата се изразува во милиметри + или – вредности. Просечните вредности од
таблицата, за должината на мандибуларниот дентален лак, се намалуваат за 2мм
поради дебелината на горните инцизиви што ги преклопуваат долните инцизиви. Кај
протрузија оваа вредност ќе биде поголема, додека, пак, кај ретрузија на забите во
фронтот оваа вредност ќе биде помала.
Со помош на ортокрст или ортометар по Шмут, можеме да добиеме податоци за
поместување на забите во забниот лак мезијално или дистално и овој податок да го
регистрираме за соодветниот квадрант во горната или долната вилица.

53
7.5 Анализа во мешана дентиција – Мојерсова анализа
За оваа анализа ни се потребни ортодонтски шестар и табела со вредности по
Мојерс. Анализата се врши за да се добие податок дали ќе има доволно простор за
сместување на трајните заби во критичниот сегмент помеѓу I2и M1. Овој простор често
се нарекува C-P2сегмент. Овој податок се добива така што се прави компарација
помеѓу ширината на коронките во тој сегмент споредено со потребниот простор за
сместување на канинот и двата премолари. Табелата што е потребна за да се одреди
потребниот простор е базирана на долната сума на инцизиви, при што во табелата се
одбира вредноста 75%. Податоците се внесуваат по одреден редослед, и тоа
расположлив простор, предвидена ширина и разлика посебно за секоја вилица и за
секој квадрант. На овој начин ќе се добие информација дали тој простор со помош на
ортодонтска терапија треба да се обезбеди, дали е доволен или, во најредок случај,
дали имаме вишок простор.
Оваа анализа е од особен интерес за сместување на уште неникнатите заби.
Како резултат на прерано губење одреден број заби доаѓа до скратување на сегментот
што се испитува.
За одредување на ширината на неникнатите заби се користи дигитален
рендгенограм, меѓутоа панорамската слика не е компетентна, бидејќи бараните
податоци не се во однос (1:1). Во случај на недостигод рендгенограм, може да се
измери растојанието од дистоапроксималната страна на I2 до мезиоапроксималната
страна на M1, меѓутоа овој начин на мерење е помалку веродостоен, поради
разликите што може да настанат од дијастемите меѓу централните инцизиви, како и
присуството на ротации. Затоа се препорачува да не се одредува растојанието од I2до
М1, туку да се измери посебно ширината на централниот и латералниот инцизив од
едната страна, па едниот крак на шестарот да се постави на мезиоапроксималната
страна на централниот инцизив, шестарот да се рашири за измереното растојание I1и
I2 и со другиот крај на шестарот да се обележи растојанието. Од оваа ознака се мери
до мезиоапроксималната страна на M1.

7.6 Анализа во трајна дентиција - Болтон анализа

Анализата по Болтон е индицирана во трајната дентиција во случаи кога постои
дисхармонија во ширината на коронките на забите во горната и долната вилица, како и
нивниот однос на вкупна коскена маса.
Целта на оваа анализа е да се добијат следниве податоци:
1. Во која вилица забите се релативно пошироки во однос на коскената маса.
2. Колкав е тој износ.
3. Дали оваа дисхармонија е присутна во целиот забен лак или само во пределот
на фронтот.

 Анализа:
Се мери ширината на коронките на сите 12 заби во горната и долната вилица, односно
од 16-26 и од 36-46.
Добиените резултати се внесуваат во формулата, па добиениот износ се споредува со
средната вредност 91,3% и се запишува разликата. Доколку добиената вредност е
поголема од просечната 91,3%, можеме да заклучиме дека причината за
неусогласување епреголема ширина на забите во долниот забен лак и обратно.
Доколку сакаме да се испита само интерканинскиот предел, се применува формулата,
па добиениот резултат се споредува со средната вредност 77,2%. Заклучокот од овој
податок е ист како и кај целиот дентален лак. Со помош на оваа анализа се добиваат
значајни податоци за терапијата во смисла на сепарација на интерапроксималните
површини на забите, т.н.„стрипинг“, во поблаги случаи или, пак, екстракција на
поединечни заби во потешки случаи.

54
7.7 Анализа на забен лак во вертикален правец
Анализата во вертикален правец се
изведува во горната вилица со помош на
тридимензионалниот шестар по Коркхаус и се
однесува на висината на непцето во горната
вилица. Врвовите на шестарот се поставуваат во
мезијалната фисура на првиот траен молар
(точките за задна ширина), а вертикалниот
градуиран дел се поставува во контакт со
непцето (сл.54). Се отчитува висината на
непцето во милиметри. Со внесувањето на оваа
вредност и вредноста за задната ширина, се
пресметува индексот на висината на непцето.
Добиениот резултат се споредува со
означените вредности од x-27,9 до 40,0-x и се
означува за каков тип непце се работи (плитко,
средно или високо) сл. 54. Мерење висина на горен
забен лак
висина𝑥 100
Индекс на висина на непце =
заднаширина
 плитко x – 27,9
 средно 28,0 – 39,9
 високо 40,0 - x

-Мерење на апикална база

Развиеноста на апикалната база може да се измери на студио-модели на тој
начин што најпрво во медиосагитален правец се повлекува вертикала во однос на
оклузалната рамнина во пределот на контактните точки на централните инцизиви
спрема форниксот 8-10мм во вертикален правец.

Табела 1. Идеален однос на коронарна и апикална база по Рос

Мерење Идеална вредност ( Ress)

Максиларна апикална база:
Максиларен забен лак +1,5 до + 5,0мм
Мандибуларна апикална база:
Мандибуларен забен лак +1,5 до 7,0 мм
Максиларна апикална база:
Мандибуларна апикална база +3,0 до +9,5 мм
Максиларен забен лак:
Мандибуларен забен лак +5,0 до +10 мм

Истата постапка се прави и во пределот на моларите, односно мезијално на

првиот траен молар. Со помош на леплива лента од левиот до десниот прв молар се
спојуваат вертикалните линии во форниксот (сл.55).
55
Лентата се отстранува и се мери нејзината должина. Должината, пак, на забниот лак
се мери со помош на свитлива жица од првиот молар на едната страна до првиот
молар на другата страна. Разликата помеѓу двете вредности треба да биде во корист
на првата, односно апикалната база.

Глава 8. Интерцептивна ортодонција

сл. 55. Начин на мерење на развиеноста на апикалната база Фотографијата е

превземена од практикумот Ортодонтска дијагностика, Јакшиќ,
Глишиќ,2000год.)
Како што беше напоменато, првата задача на ортодонцијата како наука е
превентивата, поточно целта на превентивната ортодонтска терапија е спречување
појава на одредена ортодонтска аномалија кај детето.
Доколку појавувањето на ортодонтската аномалијата не е спречено кај
детето,од огромна важност е прекинување на појавата и развојотна аномалијата и
почнување на нејзиното коригирање, што претставува, всушност, и цел на
интерцептивната ортодонција.
Интерцептивниот третман се базира на суптилна перцепција на малите
варијации и отстапувања на нормалниот развој. Некои од овие варијации се
незначителни, додека други се повеќе нагласени, но нивното навремено откривање е
од големо значење за понатамошниот развој на аномалијата, поточно нејзината
спонтана корекција. Така, одлуката дали интерцептивните мерки се неопходни или
само посакувани честопати треба да биде преиспитана. Одлуките треба да се
засноваат само на одлично познавање на растот и развојот на орофацијалниот
систем, нормалниот развој на оклузијата и на искуство стекнато при рана детекција на
аномалијата.
Во минатото постоеле големи дебати за термините превентивна ортодонција
(термин што е поприфатен од страна на стоматолозите) и интерцептивна ортодонција
(термин што е пореален од клинички аспект). Имплицитноста на зборот превентива
сугерира дека превентивните мерки може да се преземат пред да постои каков било
знак за појава на одредена аномалија .
Со оглед на тоа дека стоматологот најчесто неправилностите ги детектира
клинички и рендгенолошки, кога тие веќе почнуваат да се манифестираат, терминот
интерцепција изгледа посоодветен. Од друга страна, постојат одредени
неправилности што може да имаат секундарни ефекти во развојот на оклузијата.
Пример за тоа е поставеноста на максиларните инцизиви палатинално, што доведува
до антериорен вкрстен загриз, што условува поместување на мандибулата нанапред.
56
Рана корекција на антериорниот вкрстен загриз ќе овозможи забите што ќе еруптираат
подоцна, да еруптираат во амбиент на правилен виличен однос, што, од своја страна,
директно ќе влијае на правилниот раст и развој на виличниот однос. Друг пример за
тоа е чување на просторот при предвремена екстракција на млечните молари, при што
се превенира појава на секундарната збиеност во премоларната регија, која може да
се јави како последица на предвремена екстракција на млечните молари.

8.1 Стадиуми на развој на нормална оклузија

Развојот на оклузија се одвива во пет стадиуми.
Новороденчето по раѓањето нема заби, ниту има потреба од нив. Наместо тоа,
кај него се присутни алвеоларни рабови. Горниот алвеоларен раб е во форма на
потковица, додека долниот е во форма на латиничната буква U. Пред ерупцијата на
млечните заби, алвеоларните рабови јасно се сегментирани и секој сегмент одговара
на млечните заби што се во развој. Сулкусот што го покажува дисталниот раб на
млечниот канин во развој особено е добро означен и се протега на букалната страна
на прикрепената гингива и е познат како латерален сулкус. Односот помеѓу долниот и
горниот сулкус, обично, се користи за одредување на положбата на алвеоларните
рабови во антеропостериорен правец.
Постои голема дебата за тоа што претставува нормален однос на
алвеоларните рабови. Општо е прифатено мислењето дека долната вилица при
раѓањето најчесто е постериорно поставена во однос на горната, која во стадиум на
млечна или трајна дентиција би била класифицирана како малоклузија II класа
(дистооклузија), која со актот на цицање доаѓа во ортогнатен однос (правилен). Исто
така, честопати антериорно, помеѓу горниот и долниот алвеоларен раб постои
вертикален овален простор, кој по ерупцијата на забите се манифестира како отворен
загриз. Прогнозата на овие две состојби на вилиците обично е транзиторна.
Постериорната поставеност на долната вилица се коригира преку рапидниот раст на
мандибулата нанапред во текот на првите пет месеци од животот, а вертикалниот
простор од некои автори се смета за посакуван, бидејќи тој може да превенира
зголемен вертикален преклоп (overbite) кога млечните заби ќе еруптираат. Лејтон
нашол големи варијации во однос на вилиците кај децата кај кои подоцна се развила
нормална оклузија, заклучувајќи дека идентификацијата на неправилностите во овој
стадиум е многу тешка.
Млечните заби нормално еруптираат помеѓу шест месеци и две и пол години.
Варијациите во хронологијата на ерупцијата не треба да загрижуваат, бидејќи и тие
најчесто не претставуваат причина за нарушување на растот и развојот на оклузијата.
Кај комплетно развиена млечна дентиција, по две и полгодишна возраст,
инцизивите изгледаат како да се повисоко поставени, што, всушност, е резултат на
присутните простори меѓу забите (дијастеми). Овие дијастеми најчесто се јавуваат
мезијално, од горниот млечен канин, и дистално, од долниот млечен канин. Кај
мајмуните, исто така, постојат слични простори и поради таа причина тие честопати се
означуваат како „приматни дијастеми“ или „антроподни простори“.
Присутниот простор меѓу млечните инцизиви е неопходен за нормално
поставување на забите од перманентната дентиција за време на физиолошката смена
на забите.
Загрижените мајки често прашуваат дали просторот меѓу забите што постои во
млечната дентиција ќе се задржи и во трајната дентиција.Одговорот, секако, е
негативен. Стоматологот, притоа, треба да објасни дека доколку не постои простор
меѓу забите во млечната дентиција, постојат 70% шанси за појава на збиеност во
перманентната дентиција.
Доколку просторот е помал од 3 милиметри, постојат 50% шанси за појава на
збиеност, додека кога просторот е околу 6 милиметри, шанси за појава на збиеност во
перманентната дентиција речиси нема. Идеално, мезиобукалниот тубер на горниот
втор млечен молар оклудира со мезијалната површина на букодисталниот и
57
дисталната површина на букомезијалниот тубер на долниот, што е слично на
оклузијата на првиот молар во трајната дентиција. Долниот втор млечен молар е со
поголема мезиодистална широчина, така што дисталните површини на горниот и
долниот втор млечен молар честопати се во иста постмоларна рамнина. При зголемен
вертикален преклоп, доколку дискрепанцата не е голема, родителите обично не ги
носат своите деца на ортодонт, што не е, пак, случај при постоење на неправилност во
антериопостериорен правец.
Во периодот помеѓу две и пол и шестгодишна возраст, поточно периодот на
млечната дентиција, можно е присуство само на мали отстапување, што незначи дека
со растот и развојот во подоцнежната возраст нема да се нагласат. Исклучок е кога
како резултат на оклузалната атриција на млечните заби може да дојде до
поместување на мандибулата нанапред во однос на максилата, што ќе биде
сигнификантно кога ќе еруптираат трајните заби.
Фриел особено ја нагласил оваа промена во оклузијата, но, сепак, доказите
сугерираат дека таа се јавува во многу мал број случаи. Големо внимание треба да се
посвети на интерпретацијата на овие состојби, бидејќи и малите деца, кога ќе биде
побарано од нив да ги доведат во контакт забите од горната и долната вилица, без
тешкотија ќе ја протрудираат долната вилица и кога не постои ваква ситуација.
На шестгодишна возраст кај многу деца се уште дисталните површини на
вториот млечен молар се во иста вертикална рамнина или т.н. постмоларна рамнина.
Како последица на тоа, првите трајни молари често еруптираат во односот тубер на
тубер. Овој однос е многу чест во дентицијата што се развива нормално и која не
треба да се смета за малоклузија.
Постојат два различни препознатливи механизми кога оваа абнормалност може
спонтано да се коригира. Првиот, т.н. ран механизам, вклучува мезијално
поместување на долниот прв и втор млечен молар во долниот антропоиден простор,
под влијание на трајниот молар, за да може тој да заземе нормален однос со горниот
траен молар. Вториот, доцен механизам, зависи од големината на дискрепанцата меѓу
мезиодисталната ширина на долните млечни молари и трајните премолари во двете
вилици, во долната и горната, трајните премолари се помали отколку млечните
молари. Поголемиот слободен простор во долната вилица овозможува долните трајни
молари да се поместат мезијално, со што се постигнува нормална интеркуспидација.
Транзиторниот отворен загриз може да перзистира како резултат на слабата
контрола на јазикот, како што е перзистенција на инфантилниот тип на голтање.
Отворениот загриз при овие состојби, најчесто, покажува тенденција на спонтано
затворање. Притоа, многу е поопасен т.н. ендоген притисок на јазикот, кој се јавува
како последица од невромускулен недостиг кај децата и кој кај пациентот постои во
текот на целиот негов живот. Но ваквите случаи се ретки и тешко се подложни на
ортодонтска терапија.
Кај повеќето деца трајните инцизиви еруптираат во тесно подрачје. Во горниот
лак, латералните инцизиви главно се поставуваат на палатиналната страна на
централните инцизиви и млечните канини. Во долната вилица, латералните инцизиви
може да еруптираат лингвално од линијата на лакот, и тука постои тенденција на
долните инцизиви да преземат цик-цак однос, во форма на буквата М или V.
Антропоидните простори меѓу млечните заби во мандибулата и максилата
придонесуваат за сместување на поголемите трајни заби. Фактот дека трајните
инцизиви, генерално, повеќе се проклинирани и потенки лабиолингвално, отколку
нивните млечни претходници, укажува на тоа дека тие не заземаат поголем дел од
забниот лак. Постепеното зголемување на просторот меѓу млечните инцизиви, кое е
резултат на растењето на вилицата меѓу две и пол и шест годишна возраст, честопати
може и да не се случи. Утврдено е дека денталните лакови што се димензионирани на
одреден начин на две и полгодишна возраст ќе ги покажат истите простори на пет и
полгодишна возраст, а лаковите што немаат простор на две и пол години нема да
развијат простор ниту во наредниот период. Затоа, во периодот на ерупција на
58
трајните инцизиви, како можно решение, треба да се земе предвид сериската
екстракција на соодветните млечни заби.
Друга транзиторна абнормалност штоги загрижува родителите е дијастема меѓу
централните инцизиви, кога тие први еруптираат. Таа, обично, се јавува при ерупција
на латералните инцизиви и, најчесто, е дивергентна. Доколку дијастемата изнесува до
2 мм со никнувањето на трајните канини, речиси редовно доаѓа до спонтана корекција.
Пожелно е, кај деца на присутна дијастема медијана, да се направи рендгенска
снимка (панорамска или ретроалвеоларна), за да се исклучи евентуално присуство на
прекуброен заб помеѓу централните инцизиви.
Меѓу десет и дванаесет годишна возраст поставувањето на забите во низата се
опишува како продолжен паркинг на коли што возат наоколу барајќи место за паркинг.
Првите молари веќе се сместени во крајните делови на устата, а инцизивите го
окупирале просторот во фронтот. Борбата за простор меѓу канините и премоларите
често е немилосрдна, а обично победува оној што прв еруптира, така што во случај на
примарна збиеност (несразмерност меѓу големината на забите и вилицата), порано
еруптираните премолари во горната вилица честопати ги оставаат канините во тесна
положба и тие се поставуваат вестибуларно.
Во долниот дентален лак, при ерупцијата на вторите премолари може да се
јави дефицит од простор, кој може да биде резултат на предвремена екстракција на
вториот млечен молар (секундарна збиеност), бидејќи вторите млечни молари
нормално одржуваат простор за нивниот перманентен наследник.

8.2 Етиологија на малоклузиите

Скелетниот меѓувиличен односглавно е под генетичка контрола и затоа долго
време се сметало дека на овој однос не може да се влијае со ортодонтски апарати. Од
друга страна, постојат докази дека на лицевиот изглед преку корекција на скелетната
аномалија може да се влијае со екстраорални апарати (Делер и Хедгер). Во
литературата постојат податоци за пациенти што не биле третирани, каде што дошло
до спонтана корекција на скелетниот меѓувиличен однос, додека кај други имало
подобрување со носење функционални апарати или екстраорални апарати. За да се
прикаже ефикасноста на апаратите, ќе биде потребно да се докаже дека
подобрувањето на односот на вилиците е сигнификантно поголем од она што би се
појавило спонтано во текот на природниот раст и развој, што со новите протоколи за
ран ортопедски третман кај пациенти што се во активен раст се покажува како
ефикасно.
Ова прашање за модификација на растот на вилиците и лицевите коски сѐ уште
е тема на многу контроверзии и дебати, меѓутоа, реално, денес е присутно мислењето
дека постои мала можност за спроведување интерцептивна ортодонција онаму каде
што постојат абнормалности во морфологијата и функцијата на мекото ткиво.Но може
да се каже дека некои ортодонти веруваат дека вежбите и апаратите ја стимулираат
функцијата што несаканите влијанија од неа може да ја насочат кон корекција на
аномалијата.
Интерцептивните техники може да влијаат врз абнормалностите што се
поврзани со развојот, дијастема поврзана со абнормален френулум, малоклузија како
резултат на навики или потешки патолошки состојби што влијаат на подредувањето
или на меѓусебниот однос на забите.
Денес, кога е присутен трендот на активна промоција на оралното здравје,
многу стоматолози ги охрабруваат пациентите да практикуваат добри диететски
навики и да спроведуваат локална и општа превенција на кариесот, со што би се
оневозможило предвремено екстрахирање на забите од млечната дентиција или
губиток на трајните заби. За постоењето на рани знаци на малоклузија важно е
редовното контролирање на пациентот и, во согласност со ортодонтските протоколи,
да се започне со третман или да се причека до одредена следна фаза во развојот.

59
 За ортодонтот од огромна важност е раното детектирање на малоклузијата. За
тоа постојат утврдени периоди за рана детекција. Првиот период е веднаш по
комплетирањето на млечната дентиција на тригодишна возраст, вториот е од седум до
деветгодишна возраст, кога првите трајни молари се веќе еруптирани, а трајните
инцизиви треба да еруптираат. Третиот период е од десет до дванаесет години, кога
во оралната празнина треба да се појават премоларите, вторите молари и канините.

8.3 Ран интерцептивен третман

Од моментот на првото физиолошко подигање на загризот почнува влијанието
на два фактора (мускулите и забите), кои влијаат на мандибулата врз нејзиниот
функционален опсег на движење. Во идеални услови, опсегот на движење диктиран од
мускулите треба да биде во хармонија со оној штое диктиран од забите. Но ова не се
случува секогаш и доаѓа до одредени поместувања. Кога постои дискрепанца меѓу
мускулното позиционирање и односот на вилиците детерминиран од страна на забите,
вилиците не се во централна позиција. Овие поместувања може да бидат антериорни,
латерални или постериорни.

8.3.1 Антериорно поместување

Антериорно поместување може да постои онаму каде што пациентот со горните
инцизиви загризува лингвално во однос на долните. Овие аномалии најдобро е да се
коригираат во раниот стадиум, бидејќи при ваква поставеност, горните инцизиви може
да се абрадираат од страна на долните, при што, најчесто, страда потпорниот апарат
на инцизивите, како последица на оклузална траума. Некои ортодонти лингвалната
оклузија на сите млечни горни инцизиви ја третираат со држач на брадата или со
систем на орална влеча, за да се изврши корекција на меѓувиличниот однос помеѓу
млечните инцизиви, пред да еруптираат трајните заби. Некои автори веруваат дека на
овој начин може да се задржи мандибуларниот раст, додека други сметаат дека
основниот принцип за решавање на оваа абнормалност лежи во ретро инклинацијата
на долните инцизиви.
Носењето држач за брада во овој пресуден период, пред и во текот на
ерупцијата, може да ја превенира вообичаената спонтана инклинација на овие заби,
како и потенцијалната малоклузија III класа, присутна во раниот стадиум. Нетретиран
однос на инцизиви што се во обратен преклоп (антериорен вкрстен загриз), кој се
стреми да продуцира понатамошна ретроинклинација на горните и проклинација на
долните инцизиви, речиси редовно води кон зголемување на виличната дискрепанца и
нагласување на аномалијата.
Доколку пациентот е прегледан од страна на стоматолог во периодот кога
трајните инцизиви сѐ уште се во фаза на ерупција, а кога постои само еден инцизив во
обратен преклоп, обратниот преклоп на забите може да се коригира со шпатула, на
која пациентот треба да загризе. Шпатулата треба да биде што е можно повертикално
поставена и детето треба да загризе на неа најмалку двапати дневно по 15 минути.
Кога обратниот преклоп е поизразен, или кога се инволвирани повеќе заби
(повеќе од еден инцизив), подобро е да се користи горен мобилен апарат, кој преку
своите активни елементи ќе дејствува на забите штосе во обратен преклоп.
Преместувањето на инцизивите од обратен во нормален преклоп не е секогаш
едноставно и затоа треба да се обрне внимание на следното:

1.Скелетната аномалија не треба да биде толку голема, така што односот на

инцизивите не може да се коригира со нивното проклинирање и нивното
поставување во нормален однос. Кај пациентите кај кои постои антериорно
поместување на мандибулата, некогаш е тешко да се процени колку присутната
аномалија е скелетна, а колку е резултат на поместување. Во ваквите ситуации
корисно е да се праша пациентот дали може да ги доведе инцизивите во однос

60
 тет-а-тет (раб на раб). Ако се постигне овој однос, прогнозата за третман е
добра.
2. Вертикалниот преклоп(overbite) на крајот од третманот треба да биде
поголем, за да се одржи коригираниот (нормален) однос на инцизивите.
3. Честопати може да постои абнормален однос на долните и горните млечни
канини, кои го форсираат поместувањето нанапред, дури и по корекцијата на
инцизалниот однос. Овој тип поместување треба да се коригира со стружење
или екстракција на млечните канини.
4. Антериорниот вкрстен загриз, обично, се смета за аномалија во сагитален
правец, но често постои дополнителен трансверзален дефицит на горниот
дентален лак. Во овие случаи проклинацијата на палатинално поставениот
горен латерален инцизив и постигнувањето дополнителен вертикален преклоп
во однос на букално поставениот долен канин може да бидат проблематични.
Оваа тешкотија најдобро се надминува со придвижување на долниот канин
дистално и лингвално пред или во исто време кога се проклинира латералниот.

8.3.2 Латерално поместување

Постојат постериорни вкрстени загризи кај млечната дентиција што се поврзани
со лоша навика (цицање палец). Овие вкрстени загризи може да се коригираат
спонтано, доколку се отстрани лошата навика, пред ерупцијата на трајните заби.
Меѓутоа, спонтано коригирање може да се сретне само во половина од
случаите и е тешко да се предвиди. Латералните поместувања најчесто се коригираат
со стружење или со екстракција на млечните канини, поточно каде што постои
предвремен контакт. Доколку оклузалното стружење или екстракција на млечните
канини не е доволно, ваквите латерални вкрстени загризи и поместување најдобро е
да се третираат од страна на ортодонт.

8.3.3 Постериорно поместување

Постериорните поместувања најчесто тешко се детектираат, а многу често
може да предизвикаат и несакани симптоми. При ова поместување балансот на
силите на инцизивите е таков што горните, а понекогаш и долните инцизиви, се
ретроклинираат. Како резултат на овој погрешен инцизален контакт, мандибулата при
затворањето од позиција на физиолошко мирување е водена наназад. Во фазата на
мешана дентиција, ваквите аномалии најчесто се коригираат со вообичаен план за
дистооклузија. Постојат и аргументи против употребата на овој третман во вакви
ситуации. Долгогодишно носење мобилни апарати може да предизвика појава на
кариеси воспаление на меките ткива.

8.4 Третман при збиеност

Збиеноста на забите е резултат на постоење на неправилен сооднос меѓу
големината на вилиците, периметарот на лакот и големината на забите. Хронолошки,
збиеноста може да се манифестира на седумгодишна возраст, кога еруптираат
инцизивите, на десет-дванаесетгодишна возраст, кога еруптираат канините,
премоларите и вторите молари, или во текот на доцните дваесетти години. Важно е да
се забележи дека раните знаци на збиеност се јавуваат уште во млечната дентиција.

8.4.1 Рана збиеност на инцизивите на седум-осумгодишна возраст

Раната збиеност на инцизивите се појавува уште за време на ерупцијата на
инцизивите.Забите не се во состојба да побегнат од својата тесна позиција присутна
за време на нивниот развој, така што горните латералниинцизиви обично се фатени во
замка, палатинално меѓу централните инцизиви и млечните канини, а долните
латералниинцизиви се појавуваат на лингвалната страна на лакот во ротирана
позиција.

61
 Постојна збиеност на млечните инцизиви, кога тие први еруптираат, не треба
да се третира, затоа што како резултат на растот на вилиците таа најчесто спонтано
се коригира.Ретки се случаите кога долните инцизиви може да бидат малку
проклинирани, следејќи ја редукцијата на длабок загриз или следејќи го
прекинувањето на навиката на цицање палец. Како одговор на критиките дека
третманот на збиеноста преку екстракција на премоларите води до неатрактивен
профил, од неодамна постои тренд за експанзија на денталнителакови во
трансверзален правец, преку намалување на букалните коридори.
Литературата алудира на фактот дека раната експанзија, кога дентицијата е во
активен развој, дава поголем успех отколку екстракцијата во подоцнежен стадиум.
Најчеста причина за збиеност е големината на забите (примарна збиеност), која
наједноставно може да се коригира со екстракција.
Во контекст на интерцептивната ортодонција, постои консензус во однос на тоа
дека доколку просторите се формирани на вистинско место и во вистинско време,
соседните заби ќе еруптираат во овие простори продуцирајќи добро подредени
дентални лакови, со правилни проксимални контакти и оклузија.
Постојат две препознатливи екстракциски терапии во интерцептивниот третман
на збиеност, од кои првата е сериска екстракција, промовирана од Банион, а
популаризирана од Кјелгрен.

8.4.1.1 Сериски екстракции

Чекори при спроведување сериски екстракции:
1. Кога детето е на осумгодишна возраст и латералнитеинцизиви еруптираат во
тесна позиција, млечните канини се отстрануваат, за да се постигне спонтано
подредување на латералнитеинцизиви.
2. Кога корените на првите млечни молари се половина ресорбирани, тие се
отстрануваат за да придонесат во раната ерупција на првите премолари.
3. Штом ќе еруптираат првите премолари, тие се отстрануваат за да се создаде
простор за канините што се во фаза на ерупција.
Сериската екстракција не е генерално идницирана кај сите пациенти каде штоза
инцизивите што еруптираат нема доволно простор. Индикации постојат само во
следните случаи:
1. Пациентот треба да биде на осум-деветгодишна возраст,а кај инцизивите да
постои збиеност.
2. Односот на забите треба да биде нормален (I класа по Англе).
3. Вертикалниот преклоп да биде нормален или редуциран.
4. Сите трајни заби да се присутни.
5. Првите трајни молари треба да имаат добра прогноза.
6. Првите премолари треба да бидат поблиску до ерупцијата отколку канините.
Многу ретко се случува еден пациент да ги исполни сите услови потребни за
сериска екстракција. За тоа колку од наброените услови треба да бидат исполнети за
да се спроведе таа, стоматологот треба да процени во согласност со искуството и
соодветните протоколи. Искуството покажало дека најголем дел од спонтаните
проклинации на долните трајни инцизиви се јавува во текот на првата постеруптивна
година. Затоа одлуките за сериска екстракција најдобро е да се одложат за една
година по нивната ерупција.

8.4.2 Предвремена загуба на млечни заби

Предвремената екстракција на млечни инцизиви во пошироки лакови може да
има мал ефект врз збиеноста. Екстракцијата на млечен молар обично предизвикува
рапиден поголем или помал колапс на букалниотсегмент, така што се јавува
недостигод простор. Најмногу проблеми се јавуваат при предвремена екстракција на
вторите млечни молари, бидејќи трајните први молари доаѓаат нанапред и многу брзо
го заземаат нивното место. Затворањето на просторот по екстракција на млечен
62
молар е многу брзо, во првите пет месеци. Просторите се затвораат многу побрзо во
горната вилица отколку во долната, односно по загубата на вторите млечни молари,
отколку по загубата на првите млечни молари. Во едни случаи просторите се
затвораат речиси целосно преку мезијално движење на постериорните заби, а во
други случаи преку дистално движење на антериорните заби, додека во најголем број
случаи со комбинација на овие две движења. Најдобар третман на предвремена
екстракција е спроведување примарни превентивни мерки, така што нема да постои
потреба за предвремена екстракција.
Спречувањето на затворањето на просторот по неизбежна екстракција
најуспешно се постигнува со поставување чувари на просторот. Тие се особено
индицирани во случаите каде што постои тенденција на рапидно затворање на
простор, што може да се јави веднаш по екстракцијата. Чуварите на просторот може
да бидат мобилни и фиксни.
Чувари на простор не треба да се поставуваат во следните два случаи:
1. Кога лаковите се поголеми или постои конгенитално оштетување на забите,
нема потреба да се држи просторот, бидејќи тука е потребно затворање на
просторот.
2. Во случаите каде што постои значајна збиеност на антериорните заби нема
потреба за чување простор, бидејќи екстракцијата на премоларите и моларите
е дел од терапијата за обезбедување простор за сместувањена забите во еден
прифатлив правилен редослед
Доколку млечниот канин или молар е екстрахиран, а притоа не е употребен
чувар на простор, lineamediana на денталниот лак може да се помести на страната на
екстракцијата. Во овие ситуации е паметно да се екстрахира контралатералниот заб,
поради задржување на интеринцизивната средина. Исто така, ова подоцна може да
упати на билатерална екстракција. Екстракцијата на одредени заби од двете страни на
денталниот лак во секој случај ќе биде неизбежна и обезбедувањето правилна
интеринцизивна средина ќе го поедностави третманот со ортодонтски апарати.

8.5 Tретман на локални неправилности

8.5.1 Хиподонција
Хиподонција на млечните заби е доста ретка, а доколку постои, најчесто
станува збор за горниот латерален инцизив. Постојните концепти за развојот на
забите ни сугерираат дека доколку недостига млечен заб, соодветниот траен заб
најчесто е хиподонтичен, меѓутоа ова не мора да биде правило. Трајни заби што
најчесто недостигаат се горните латералниинцизиви, долните втори премолари,
третите молари и, поретко, долните централни инцизиви.
Отсуството на повеќе заби честопати може да биде поврзано со ектодермални
нарушувања и бара надгледување и третман од страна на специјалист ортодонт.
Отсуството само на еден или два заба често е симетрично, но може да постои и
хиподонција само на една страна. Во основа, проблемите создадени поради
отсуството на траен заб може да се решат на различни начини. Млечниот заб може да
се екстрахира и да се овозможи затворање на просторот, во случаи каде што се
работи за билатерална хиподонција и оклузијата го дозволува тоа. Во овој случај,
колку порано се екстрахира млечниот заб толку подобро. Алтернативно, млечниот заб
може да се задржи колку што е можно подолго и просторот да се пополни во трајна
дентиција со фиксни или мобилни протези, кога тој ќе се екстрахира. Одлуките за
видот на третманот зависат од тоа кој заб недостига, големината на просторот
штотреба да се затвори и меѓувиличниот дентален однос.
При нормална оклузија од I класа, обично е најдобро да се одлучиме за
затворање на просторот. Кога недостигаат горните латералниинцизиви, канините
обично се развиваат во позиција нанапред, правејќи го затворањето на просторот во
лабијалниот сегмент поедноставно. Кога недостигаат латералните инцизиви,
63
мезијалната миграција на горните букални сегменти може да се олесни преку
екстракција на горните млечни молари. Тоа се прави со намера да се овозможи
мезијално поместување на трајните молари и мезијалната ерупција на премоларите.
Доколку се отсутни долните втори премолари, при постоењето на оклузија од прва
класа, вторите млечнимолари треба да се екстрахираат во ран стадиум. При постоење
на малоклузија од втора класа, протетското надоместување на долните втори
премолари штонедостигаат може да биде добро решение. Слично,
латералнитеинцизиви што недостигаат во горниот лак протетски може да се
надоместат во случај на малоклузија од трета класа, каде што проклинацијата на
горниот лабијален сегмент е дел од планот за терапија.

8.5.2 Прекубројни заби

Прекубројните заби најчесто се јавуваат блиску до горната средишна линија, и
тоа палатинално на горните централни инцизиви, во долната премоларна регија и во
регијата на вториот и третиот молар. Прекубројноста во моларниот и премоларниот
простор најчесто има мали ефекти врз другите заби. Ротација, или одложена ерупција
на централен инцизив, или голема перзистентнадијастемамедијана се раните знаци на
нееруптиран прекуброен заб штое во близок однос на горните инцизиви.
Интерцептивен третман во форма на екстракција на прекубројниот заб речиси редовно
води до спонтана ерупција на централниот инцизив. Ерупцијата е особено брза во
првите пет месеци, но потребно е ситуацијата да се набљудува во текот од две години
пред инцизивот да го допре основното оклузално ниво.

8.5.3 Рана загуба на млечни заби

Предвремената загуба на млечните заби, особено на млечни молари, може да
има влијание на другите заби во истиот дентален лак, како и на забите од спротивниот
лак. Традиционалното учење укажува на тоа дека многу рана екстракција на млечните
молари може да доведе до одложена ерупција на трајниот наследник.
Денес постојат и спротивни мислења. Но постојат и автори што се согласуваат со
констатацијата дека екстракцијата на млечниот молар, кратко пред да еруптира
премоларот, ја забрзува ерупцијата на перманентниот заб.

8.5.4 Пролонгирана ретенција на млечни заби

Имајќи го предвид фактот дека сите нееруптирани заби се опколени со
ресорптивни фоликули, не изгледа многу веројатно дека корените на ретинираните
млечни заби може да предизвикаат последици кај трајните заби. Специјален случај на
ретенција на млечни заби е т.н. потонат млечен молар, кој е многу чест и кој обично е
поврзан со отсуството на соодветниот премолар. Овие млечни заби не се во вистинска
смисла на зборот потонати длабоко во коската. Тие, всушност, останале во константна
вертикална позиција, додека соседните заби и алвеоларниот процес еруптирале над и
околу нив. Анкилозата, која често се појавува околу овие потонати заби, најдобро се
утврдува со перкусија на забот со огледалце, кога перкуторно ќе се слушне
реверберација преку коската.
Понекогаш овие заби може да останат комплетно потонати и, повеќе или
помалку, ресорбирани. Основата на дијагностицирање на овие случаи лежи во тоа
што при клиничкиот преглед се забележува дека првиот перманентен молар е многу
мезијално инклиниран и апексот е доста оддалечен од првиот премолар.
Во случаите на парцијално потонати млечни молари, доколку тие сѐ уште се присутни,
треба да се екстрахираат до времето на нормалната ерупција на премоларите.

8.5.5 Импакција
Најчесто импактирани заби се третите молари, вторите премолари, канините и
повремено горните први премолари. Состојбата кај популацијата од Западна Африка,
каде што вилиците се големи и раната ерупција на третите молари е повеќе правило
64
отколку исклучок, дава убедлив доказ дека импакцијата на третите молари е секвенца
од теснина. Оваа теснина може да се третира интерцептивно, со екстракција на
третиот молар или на некој од другите заби во истиот квадрант. Импакцијата на
вторите премолари речиси секогаш е последица на предвремената загуба на вториот
млечен молар, која може да се третира интерцептивно со држач на простор или со
сериска екстракција.

8.5.6 Абнормален френулум лабии

Присуството на голем френулум и негова ниска инсерција обично е поврзано со
дијастема меѓу горните централни инцизиви.
Од друга страна, можно е да се сретне голем френулум без постоење на дијастема
медијана, како и спротивно, при постоење на мал френулум а голема дијастема
медијана. Речиси е правило во широки дентални лакови голем френулум со ниска
инсерција да предизвика појава на дијастема помеѓу инцизивите.
Иако причините и ефектот на односот меѓу френулумот и дијастемата не се докажани,
најдобро е да се направи френулектомија. По извршената френулектомија, во некои
случаи дијастемата се редуцира, па дури и се елиминира, при што нема потреба од
ортодонтска терапија.

8.5.7 Максиларна дијастема медијана

Присуството на простор, или дијастема меѓу горните централни инцизиви кога
тие први еруптираат, не е невообичаена појава.Пред да се даде сигурна гаранција за
спонтана корекција на дијастемата, важно е да се потврди присуството на горните
латерални инцизиви и отсуство на патолошки состојби т.е. постоење на циста или
прекуброен заб што го зазема просторот меѓу корените на централните инцизиви.Друг
случај на дијастема медијана е проклинација на горните инцизиви. Постоењето на
дијастема медијана често е поврзано и со постоење на френулум со низок припој за
алвеоларниот процесус. Додека една мала дијастема може да се затвори со мобилен
апарат, големите простори најдобро се затвораат со фиксен апарат. Покрај ова, во
многу случаи е неопходно да се обезбеди вештачка забна супстанција, обезбедувајќи
притоа добар проксимален контакт.
Ова може да се направи со ставање коронки или со правење додаток со композитен
материјал на централните и латералните инцизиви.

8.5.8 Штетни навики

Цицањето прст како лоша навика често продуцира појава на малоклузија. Од
друга страна, постојат многу деца штошмукаат прст без каков вило ефект на забите.
Притоа, пресудно влијание имаат фреквенцијата, интензитетот и времетраењето на
навиката и начинот на кој се поставувапрстот. Во нејзината класична форма,
малоклузијата предизвикана од ваквата навика е антериорен отворен загриз, кој може
дасе разликува од другите отворени загризи со друга етиологија, со фактот дека
речиси секогаш аномалијата е асиметрична. При поместување на инцизивите како
резултат на лошата навика на цицање прст, постои самокорекција доколку навиката
прекине пред да еруптираат трајните инцизиви.

8.5.9 Ектопична позиција на забен зачеток

Најочигледен пример за ектопично поставени заби најчесто се среќава кај
нееруптираните максиларни канини. Канините со ваква положба изгледаат како
заробени од страна на латералните и централните инцизиви, така што постојната
ситуација станува уште полоша. Раната екстракција на млечниот канин во овие случаи
ќе го минимизира времетраењето на фиксната терапија потребна за да го донесе
канинот во линијата на лакот. Екстракцијата на млечните канини меѓу деветтата и
четиринаесттата година може да биде ефективен третман кај палатинално
65
поставените канини. Успехот во оваа процедура е 96% доколку нееруптираниот канин
го преклопува латералниот инцизив со помалку од половина до ширината на коренот.
Успехот е 59% ако преклопот е поголем.

8.5.10 Транспозиција
Вистинска транспозиција што претставува комплетно или заменување на два
заба се среќава екстремно ретко. Транспозиција најчесто постои меѓу горните канини
и првиот премолар, но исто така се гледа меѓу долен латерален инцизив и канин.
Транспозицијата претставува предизвик за ортодонтот при подготвувањето на
ортодонтскиот план на третман.

8.5.11 Патолошки состојби

Раното препознавање и добрата дијагноза имаат пресудно значење за текот и
исходот на секоја терапија. Ова особено се однесува на раното откривање цисти,
тумори и одонтоми што интерферираат со ерупцијата на забите или предизвикуваат
поместување на забите од нормалната низа. Од аспект на интерцептивната
ортодонција, доброто познавање на развојот на нормалната оклузија е клуч за рано
препознавање на овие патолошки состојби и за ран ефективен третман на
заболувањето.

Глава 9. Анатомија и физиологија наорофацијалните мускули

9.1 Масетеричен мускул (m.masseter)

Правоаголен силен мускул што се протега од зигоматичниот лак, потполно
покривајќи ја надворешната страна од гранката на долната вилица. Мускулното тело
се состои од два снопа: површен кос и длабок вертикален сноп.Горниот припој на
површниот сноп се наоѓа на задниот долен раб на јаболчната коска и на долниот раб
на нејзиниот слепоочен продолжеток, а горниот припој на длабокиот вертикален сноп
е на внатрешната страна на слепоочниот продолжеток на јаболчната коска
(зигоматичниот лак). Мускулните влакна на површниот сноп се спуштаат косо надолу и
наназад и се припојуваат долу на виличниот агол и неговата долна страна, а влакната
на длабокиот сноп се спуштаат вертикално и се припојуваат на надворешната страна
на гранката на долната вилица, почнувајќи од аголот па до базата на короноидниот
продолжеток.
Масетеричниот мускул се инервира од тригеминалниот нерв, n. trigeminus,
преку n. mandibularis,каде што од предната завршна гранка како побочна гранка се
издвојува n. massetericus. Главна функција му е да ја подигнува мандибулата. Со
двострана симетрична контракција на површните влакна учествува во пропулзија на
долната вилица, а со двострана контракција и на длабоките влакна игра доминантна
улога во подигнувањето на истурената долна вилица. Активен е и кај екстремните
латерални движења на мандибулата.
Наспроти темпоралниот мускул, кој се смета за претежно одговорен за
одржување на положбата на долната вилица, масетеричниот мускул дејствува при
силното дробење на храната. Со еднострана контракција, во содејство со другите
мускули што ги помагаат ротирачките движења на долната вилица, масетеричниот
мускул ја движи долната вилица во хоризонтала.

9.2 Внатрешен крилест или птеригоиден мускул (m. pterygoideus internus s.

medialis)
Има четириаголен облик, како и масетеричниот, со горниот припој во
птеригоидната јама (fossa pterygoidea), на внатрешната површина од надворешното

66
крило на клинестата коска, и со долен припој на внатрешната површина на аголот на
мандибулата, а се протега наназад, надолу и кон надвор.
Птеригоидниот мускул е инервиран од истоимениот нерв, n. pterygoideus
internus, кој потекнува од n. mandibularis, третата гранка на тригеминалниот нерв.
Главна функција му е подигнување на долната вилица. Со оглед на тоа дека на
долниот раб на мандибуларниот агол, масетеричниот и внатрешниот птеригоиден
мускул со своите тетивни влакна се соединуваат градејќи тетивна јамка, заедничката
контракција на овие два мускула силно ја подигнува долната вилица и така ја затвора
усната празнина. Асиметрична еднострана контракција на овој мускул е изразена при
латерални движења на мандибулата при џвакање. Учествува во чиста пропулзија на
долната вилица, но послабо се активира доколку истовремено се врши пропулзија или
отворање на устата. Кај комбинираните пропулзивно-латерални движења, поактивен е
од темпоралниот мускул.

9.3 Надворешен крилест или птеригоиден мускул (m. pterygoideus externus s

lateralis)
Тој е мускул со триаголен облик и има две глави: горната или сфеноидална
глава се припојува на долната страна на големите крила на клинестата коска, а
долната или птеригоидна глава поаѓа од надворешната страна на птеригоидниот
продолжеток. Двата дела на мускулното тело се протегаат хоризонтално нанадвор и
малку наназад, кон вратот на кондиларниот продолжеток на долната вилица, кадешто
се припојуваат делумно во крилестата јама, а делумно на обвивката на виличниот
зглоб и на предниот дел на менискусот.
Влакната на горната глава се протегаат наназад и бочно во хоризонтален
правец, а влакната на долната глава - нагоре и нанадвор.
Овој мускул се инервира од n. pterygoideus externus, кој исто така потекнува од n.
trigeminus, како и сите нерви на другите мастикаторни мускули. Овој мускул има важна
улога во сите движења на долната вилица во виличниот зглоб. При двострана
контракција помага во отворањето на устата, повлекувајќи ја нанапред мандибулата, а
при поголеми движења и менискусот. Тој е активен во сите степени на движења на
пропулзијата и спуштањето на мандибулата. При наизменична еднострана
контракција, заедно со масетеричните, внатрешните и надворешните птеригоидни
влакна на темпоралниот мускул учествува во латералните движења на долната
вилица при мелењето на храната.
Покрај мастикаторните мускули, во моторните функции на орофацијалната
регија учествува и друга група на мускули, наречена група на натхиоидни мускули.

9.4 Дигастричен мускул (m. digastricus s. biventer)

Претставува мускул што е составен од два дела: преден и заден (venter anterior
et posterior), кои се меѓусебно поврзани со тетива. Во движењето на мандибулата
учествува само неговиот преден дел, кој со горниот крај се припојува во дигастричната
јама на долната вилица, а со долниот крај на меѓудигастричната тетива.
Предниот дел на мускулот е инервиран од милохиоидниот нерв, кој потекнува од
гранката на мандибуларниот нерв.
Задниот дигастричен мускул се припојува на мастоидниот засек на
темпоралната коска и на меѓудигастричната тетива, а се инервира од фацијалниот
нерв. При заедничката контракција на двата дела, овој мускул ја подигнува хиоидната
коска при голтање и говор. Кога хиоидната коска е фиксирана при контракција на
потхиоидните мускули, таа служи како потпора на предниот дел на дигастричниот
мускул, кој тогаш со својата контракција ја повлекува долната вилица надолу и
делумно наназад, така штои овој мускул учествува во џвакањето.

67
9.5 Вилично-подјазичен или милохиоиден мускул (m. mylohyoideus)
Плоснат мускул, се протега од внатрешната страна на долната вилица надолу
до подјазичната коска, на патот внатре до средната линија на подот на усната
празнинапо чија должина се спојува со парот на истоимените мускули од спротивната
страна. Се припојува горе по должината на милохиоидната линија. Од овој припој,
предните влакна одат речиси хоризонтално навнатре кон средната линија, а задните
влакна речиси вертикално надолу кон подјазичната коска.
Инервиран е од n. Mylohyoideus, како и од v. anterior digastrici, и тој учествува во
џвакањето, повлекувајќи ја мандибулата надолу кога точката на потпирање е
хиоидната коска, која е фиксирана со дејство на потхиоидните мускули. Кога точката
на потпирање е на мандибулата, со своите задни влакна ја подигнува хиоидната коска
при процесот на голтање и говорење, а со предните влакна го подигнува подот на
усната празнина, а со тоа и јазикот, и како цврста подлога на која се потпираат
мускулите на јазикотовозможува движење на јазикот.
9.6 Брадно-подјазичен или генохиоиден мускул (m. genohyoideus)
Се инервира од хипоглосниот нерв, а се припојува напред горе на spina
mentalis, од каде што влакната се спуштаат наназад и надолу кон телото на
подјазичната коска. Учествува во отворањето на устата, голтањето и говорот.
Освен мускулите штоучествуваат во движењето на долната вилица, постојат група
мускули штосо своето движење не придвижуваат ниту еден делна лицевиот скелет, но
како група се соединети во орган наречен јазик.

9.7 Јазик
Претставува мускулен орган способен да врши различни движења, најбрзи од
сите мускулни движења воопшто. Изграден е од пет (5) парни и три (3) непарни
мускули, со уште два (2) парни, кои делумно влегуваат во јазичната мускулатура.
Во однос на своите почетни припои, мускулите на јазикот се делат во три (3) групи:
-надворешни мускули на јазикот со по еден припој на висцералниот скелет на главата;
-надворешни мускули на јазикот со припои на соседните органи;
-внатрешни мускули на јазикот што со двата свои краја припаѓаат на фиброзниот
скелет на јазикот.
Сите мускули на јазикот се инервираат од хипоглосниот нерв, освен
глосопалатиналниот и глософарингитичниот мускул, кои се инервираат преку плексус
фарингикус.
Во орофацијалната функција се вклучуваат и усните.
Усните се придвижуваат со помош на една голема група поткожни лицеви мускули
што се инервирани од петтиот, фацијалниот нерв. Распоредени се во три слоја, и тоа:
-површен слој;
-среден слој;
- длабок слој.

Глава 10. Орофацијални функции

Функциите што се поврзани со моториката на орофацијалните мускули
меѓусебно се различни, но се непосредно поврзани. Едни од нив се рефлексни, додека
други се стекнуваат и подоцна стануваат рефлексни. Поврзаноста помеѓу нив се
забележува, бидејќи правилното изведување на дел од функциите што се совладуваат
во раното детство е условено со правилно изведување на некои други функции во
првите месеци од животот. По раѓањето, детето најпрво започнува да дише, а потоа
почнува да се храни. Во исхраната најпрво е функцијата на цицање, проследена со
голтање. Понатаму во исхраната започнуваат џвакањето и промената на начинот на
голтање, а најсуптилна функција во орофацијалната регија претставува говорот.

68
10.1 Дишење (Respiratio)
Дишењето претставува првата витална функција со која новороденчето го
започнува својот живот.Со раѓањето настанува промена на начинот на оксигенација на
крвта, која во белите дробови прима кислород. Физиолошкиот пат на воздухот со кој
кислородот доаѓа до белите дробови оди преку ноздрите на носот, трите ката на
фаринксот, ларинкс, трахеја, па до алвеолите. Во текот на овој пат воздухот се чисти,
се загрева и се влажни. Со оглед на тоа што во пределот на фаринксот се вкрстуваат
респираторните и алиментарните патишта, развиен е систем на вентили, кој
овозможува непречено минување на воздухот кон ларинксот, а храната кон
езофагусот. Храната поминува од устата во букофаринксот кон задниот ѕид на
фаринксот до хранопроводот, а воздухот од носната празнина кон назо и
букофаринксот напред кон ларинксот.Со оглед на тоа што во текот на исхраната е
неопходно дишењето, потребно е правилно функционирање на сите вентили што
овозможуваат правилен пат на воздухот, односно храната. Бидејќи физиолошкиот пат
на воздухот е преку носот, тогаш усната празнина е комплетно затворена. Усните се
затворени, јазикот ја исполнува усната празнина, мандибулата се наоѓа во положба на
физиолошко мирување, правилен тонус на сите мускули што ја контролираат
нејзината положба, додека дистално усната празнина е одвоена од фаринксот со
епиглотисот. Во текот на дишењето преку носот, јазикот со врвот и бочните делови се
потпира на забната низа и бочните делови на непцето, но во средината постои
растојание помеѓу јазикот и непцето, кое дејствува како безвоздушен простор на
усната празнина.Во моментот на голтање усните се затворени, забите и долната
вилица се во контакт со забите антагонисти, а кога болусот поминува од усната
празнина во фаринксот моментално доаѓа и до затворање дистално на усната
празнина, така што мекото непце се потпира на јазикот. На овој начин доаѓа до
релаксација на мускулите затворачи и враќање на мандибулата во положба на
мирување. Истовремено средишниот дел на јазикот со целата дорзална страна се
одвојува од тврдото непце и така останува безвоздушен простор помеѓу јазикот и
непцето. Во ваква ситуација сите мускули што ги опкружуваат дентоалвеоларните
структури се наоѓаат во рамнотежа, алвеоларниот и денталниот лак се развиваат во
облик карактеристичен за секоја индивидуа. Доколку дишењето е преку уста, постои
можност за промени во дејството на орофацијалните мускули. Усните се хипотонични,
јазикот целосно лежи во просторот ограничен со долната вилица, образите се лесно
вовлечени, а мекото непце е затегнато и подигнато. Ваквото нарушување во системот
на мускулите се одразува на развитокот на коските на висцерокраниумот, а особено на
горната вилица, што придонесува за формирање малоклузии.
Дишењето исклучиво преку нос може да се забележи кај лица со нормална
оклузија, како и кај лица со малоклузија. Меѓутоа, доколку дишењето е само преку
уста, кое многу ретко се среќава, бидејќи и кај класичната малоклузија, покрај
дишењето на уста, често доаѓа до комбинирано дишење на нос-уста. Според ова, кај
ваквителица системот на вентили што обезбедува навремено отворање, односно
затворање на вентилите поради правилното минување на воздухот или храната не
функционира правилно и може да дојде до тешкотии при голтањето. При одржувањето
на фарингеалниот пат слободен за поминување на воздухот дејствуваат мускули што
ја контролираат положбата на мандибулата, како и мускули на ‘рбетниот столб,
мускули што овозможуваат правилно држење на главата и група мускули на вратот.
Кај личноститешто дишат на уста често при голтањето се забележува нивно
замавнување на главата наназад за полесно и правилно изведување на актот на
голтање.
При прегледот на пациентот, дишењето како функција се испитува на тој начин
што не се менуваат вообичаените физиолошки услови на дишење. Тоа значи дека при
испитувањето на начинот на дишење во ниту еден момент кај пациентот не треба да
се компромитира едната ноздра за да се процени проодноста на другата. Најдобар
начин е пред ноздрата при неприсилно дишење да се постави огледало или мазен
69
метален предмет и да се набљудува дали доаѓа до замаглување на површината што е
свртена кон носот. На овој начин најдобро може да се процени дали проодноста на
ноздрите е заемно иста. Доколку пациентот ги држи усните одвоени, со поставувањето
огледало пред усните се забележува дали пациентот дише и на уста.

10.2 Исхрана
Другите моторни орофацијални функции што имаат големо значење во
развитокот на орофацијалните структури од раѓањето до зрелоста поминуваат низ
повеќе фази, кои се остваруваат на различни начини и поминуваат свој пат на
созревање. Новороденчето се раѓа со доволно созреан невромускулен систем на
орофацијалната регија, така што тоа е способно за изведување одредени витални
функции поврзани со оваа регија. Покрај дишењето и одржувањето слободен
орофарингеален простор за поминување на воздухот, исто така спагаат и функциите
поврзани со исхраната. Според начинот на земање и приготвување на храната, јасно
се разликуваат два вида моторни активности: доење, односно цицање,
карактеристично за периодот до никнување на млечните молари, и џвакање на
храната, кое се остварува по овој период.

10.3 Доење
Кај новороденчето е развиен тактилниот осет на усните и слузокожата на
усната празнина така што оралните функции кај новороденчето, а подоцна и доенчето,
примарно зависат од локалната тактилна стимулација. Во тој период јазикот се наоѓа
помеѓу алвеоларните гребени, додека врвот на јазикот е исплазен напред до усните.
Исхраната на доенчето е базирана на низа безусловни движења штосе предизвикани
со допир. Доколку доенчето се храни преку градата на мајката, допирот на усните со
брадавицата предизвикува затворање на усните околу брадавицата, која тогаш се
наоѓа помеѓу горниот алвеоларен гребен и врвот на јазикот што го покрива долниот
алвеоларен гребен. Следното движење е подигање на долната вилица и јазикот,
нивно повлекување наназад, опуштање и враќање нанапред сѐ додека усните се во
целост околу брадавицата. Овие движења се делат на движења што овозможуваат
создавање вакуум во усната празнина и движења што овозможуваат извлекување на
млекото во усната празнина. Млекото се собира на горната површина на јазикот како
еден вид резервоар, бидејќи усната празнина фарингеално е затворена со
епиглотисот, кој не дозволува храната прерано да помине во фаринксот. Во моментот
кога ќе има доволно количество млеко што со својата тежина ке предизвика рефлекс,
за момент се прекинуваат цицањето и дишењето и почнува актот на голтање. За
време на доењето сите движења на долната вилица се остваруваат со помош на
мастикаторните мускули, кои се инервирани од 5-от кранијален нерв(n.trigeminus).
Доколку доенчето се храни со цуцла од шише, функциите на усните, јазикот и другите
мускули ќе бидат исти како и кај природната исхрана со доење само доколку се
користи кратка и цврста цуцла. Ако цуцлата е долга и мека, таа запаѓа длабоко во
устата, јазикот се повлекува наназад и долната вилица останува во својата
вообичаена дистална позиција. Храната се истиснува од цуцлата само со притисок на
јазикот нагоре. Ваквиот начин на исхрана не врши стимулација на движењата на
долната вилица, положбата на усните и јазикот е неправилна и со тоа се создаваат
услови што можат да предизвикаат нарушување во развитокот на орофацијалната
регија, што ќерезултира со појава на малоклузија.

10.4 Џвакање (Masticatio)

Со понатамошниот развој и промените што настануваат со растот на сите
краниофацијални структури и невромускулното созревање, се менуваат и оралните
функции, како и начинот на исхрана. Престанува процесот на земање течна храна, со
течната се комбинира и кашеста храна и тогаш детето првпат започнува со движења,
кои подоцна, со никнувањето на млечните молари, ќе созреат во џвакање. Џвакањето
70
претставува рефлексна функција, која настанува како резултат на општиот развиток,
но, сепак, претставува функција што се учи. Претставува нова активност на
орофацијалните мускули и, покрај тоа што не е познато како доаѓа до развиток на оваа
функција, со сигурност е сензорна регулација што произлегува од механорецепторите
што се сместени во периодонталните ткива, темпоромандибуларниот зглоб, јазикот,
оралната слузокожа, како и мускулите. Почетокот на џвакањето е под контролирана
свест, меѓутоа се регулира рефлексно и во самиот акт не е потребна свесна контрола.
При џвакањето доаѓа до совршена рамнотежа, координирана со акцијата на мускулите
синергисти, и до рефлексна реакција на антагонистите, базирана на идентична и
реципрочна инервација. Движењето на мандибулата се одвива во три правци, и тоа:
вертикален,трансверзален и сагитален.
Движењата во сагитален правец почесто се применуваат при одгризувањето на
храната отколку при џвакањето. Движењата при џвакање се индивидуални и многу
различни, меѓутоа остануваат непроменети сѐ додека положбата и бројот на забите се
непроменети. Кога во забните лакови доаѓа до промена како резултат на заболувања,
екстракција или парадонтопатија, доаѓа до брза адаптација на новото рефлексно
движење, меѓутоа основниот тип на џвакање сепак останува непроменет. Под основен
тип на џвакање се подразбира тип на движење на мандибулата, каде што при овој акт
преовладуваат два основни типа, и тоа масетеричен и темпорален тип на џвакање.
Оваа поделба се базира на тоа што кај првиот тип преовладуваат движења во
хоризонтален правец, додека, пак, кај вториот тип на џвакање преовладуваат
вертикални движења.
Првите движења при џвакањето се несигурни и нецелосно координирани, како
што се несигурни сите движења во првите фази на учење на некоја моторна
активност. Меѓутоа, до периодот на никнување на сите млечни заби, движењата
стануваат сѐ посигурни, па, така, детето може да започне да се исхранува со цврста
храна, без страв дека храната ќе остане недоволно изџвакана и притоа ирелевантно е
дали типот на џвакање е масетеричен или темпорален.
Во текот на џвакањето, покрај ситнењето и мелењето, храната треба да биде
обложена со плунка и на тој начин во устата започнува првата фаза на варење на
храната, а при движењето на мандибулата се намалуваат изотоничните и
изометриските контракции на мастикаторните мускули. Изотоничните контракции се
присутни сѐ додека храната се издроби, а забите остварат контакт,и тогаш настанува
краткотрајна изометриска контракција. Порано се сметало дека во текот на џвакањето
забите никогаш не доаѓаат во директен контакт, меѓутоа со новите истражувања тоа е
оспорено. Контактот помеѓу забите постои во завршната фаза од џвакањето, а
присуството на абразија на коронките зависи од тоа кој тип на џвакање преовладува.
Кога при џвакањето на храната, покрај нормалните вертикални движења, се присутни
и хоризонтални движења, како што е кај масетеричниот тип, абразијата на забите
првенствено на млечните заби најмногу се забележува на оклузалните површини на
сите бочни заби и на тој начин уште повеќе се олеснуваат движењата во хоризонтален
правец. Кај темпоралниот тип на џвакање абразијата на забите не е присутна, бидејќи
не се изведуваат хоризонтални движења. За правилен развиток на сите орофацијални
структури најдобро е џвакањето да се одвива во сите правци, и тоа наизменично и
билатерално. Храната може да биде добро изџвакана и само унилатерално, дури и
без никакви латерални движења, меѓутоа таквото џвакање е присутно во случај кога
доаѓа до адаптирање на движењата поради избегнување болка или други оклузални
пречки.
Џвакањето може да се подели во три фази:
 Прва фаза- одгризување на храната,но денес, во современото општество, со
приготвувањето на храната овој акт ретко се применува.
 Втора фаза- ситнење на храната.
 Трета фаза- мелење на храната.

71
 Втората и третата фаза неможат јасно да се разграничат, бидејќи наизменично
се повторуваат сѐ додека храната не се иситни целосно.
При џвакањето каде што се присутни сите три фази се забележани благи латерални и
комбинирани латеропропулзивни движења, кои завршуваат во централна оклузија,
кога џвакањето завршува и почнува голтањето.
При клинички преглед на пациентот, типот на џвакање се проценува со
инспекција и палпација на оклузалните површини на млечните молари за да се
детектира присуство или отсуство на абразија. Доколку кај пациентот немаме
присуство на млечни молари или тие се премногу оштетени со кариес, тогаш типот на
џвакање лесно може да се испита со барање од пациентот да изврши латеро-оклузија
во границата на самата функција на џвакање. Дете што џвака со вертикални движења,
т.е. темпорален тип на џвакање, или не умее да го направи ова движење и да ги
доведе забите од едната страна во оклузија, тогаш бочните заби на спротивната
страна ќе бидат оддалечени едни од други, поради трансверзално промашување на
горната и долната забна низа.

10.5 Голтање (Deglutitio)

Со актот на голтање, храната од устата се префрла во преостанатите делови
од дигестивниот тракт. Начинот на голтање на собраната храна се разликува во однос
на типот на храната што се голта, како и од општата зрелост на организмот.
На почетокот, додека детето се храни преку доење или преку цицање течна храна,
постои карактеристичен тип на голтање, кој е нормален за тој период од животот. Овој
тип на голтање се нарекува и нормално инфантилно голтање, или висцерално
голтање,а трае до никнувањето на првиот пар млечни молари.
Како што е наведено, во текот на доење или цицање, млекото се собира во
вдлабнатина на горната страна на јазикот и откако ќе се собере доволно количество
млеко следува актот на голтање. Додека детето цица, респираторниот тракт е отворен
и дишењето се одвива без пречки, а во моментот кога е насобрано одредено
количество млеко, истото тоа гопредизвикува рефлексот на голтање и доаѓа до
отворање на глософарингеалниот вентил, а истовремено доаѓа до затворање на
другите вентили и на тој начин храната се пренесува по соодветниот пат и се спречува
влегување на храна во респираторниот тракт. За тоа време јазикот се наоѓа помеѓу
виличните гребени и е во лесен контакт со долната усна, а усните и понатаму
остануваат околу брадавицата. Долната вилица е фиксирана со помош на јазикот и
фацијалните мускули што се инервирани од седмиот кранијален нерв (n.facialis).
Положбата на долната вилица е одредена со тактилната осетливост на јазикот и на
усните и не е стабилна. Овој тип на голтање е карактеристичен за доенчињата, но се
задржува во текот нацелиот живот за голтање големо количество течности.
Во текот на исхраната на доенчето ритмично се менува актот на цицање-
дишење истовремено со актот на голтање. Притоа постои индивидуална разлика, така
што некои од доенчињата голтаат по изведени два акта на цицање, додека исто така е
нормално да се голта и по три,четири или, пак, пет акта на цицање. Овој ритам
останува непроменет сѐ додека исхраната се одвива со помош на цицање,а
рефлексните движења на овој начин на исхрана остануваат зачувани дури и до
неколку години, по што престанува потребата за земање храна на тој начин.
Голтањето што настапува по актот на џвакање во невромускулна смисла
целосно е различна функција во однос на голтањето што настапува по земање големо
количество течна храна, односно по цицањето.
Со развивањето на алвеоларната коска и забите, обликот и димензијата на
усната празнина се менуваат, а особена промена има во однос на вертикалната
димензија. Дентоалвеоларните структури ги делат мускулите и јазикот, а со
понатамошното созревање на невромускулниот систем се менува и начинот на
голтање. Кај висцералниот тип положбата на мандибулата е контолирана од страна на
мускулите што се инервирани со помош на n. facialis и голтањето се однесува на еден
72
безусловен рефлекс, кој е воспоставен уште пренатално. Соматскиот, односно
зрелиот тип на голтање, се одвива со заедничко дејство на мастикаторните мускули,
кои ја фиксираат долната вилица во оклузија, како и со дејството на подхиодниот и
надхиоидниот мускул, мускулите на јазикот, како и на мекото непце, сѐ до моментот
кога голтањето од орална фаза ќе премине во фарингеална фаза.
Во текот на првата фаза долната вилица е фиксирана со помош на забите, така
што јазикот има цврста потпора за изведување движење со кое болусот (залакот) ќе
биде потиснат кон хранопроводот. Контракцијата на мускулите на подот на усната
празнина, како и брановидната контракција на јазикот, го потиснува залакот наназад, а
за тоа време усната празнина однапред е затворена со усните, а од задната страна е
затворена со епиглотисот, кој го градат непчените лакови, јазикот и мекото непце. Овој
вентил е затворен за да се спречи прераното преминување на храната во
хранопроводот. Во моментот кога доаѓа до отворање на епиглотисот, рефлексно се
затвораат сите вентили што го спречуваат погрешниот пат на храната, а тоа се
евстахиевата туба и велофарингеалниот и ларингеалниот вентил, и на тој начин
храната од фарингсот преминува во езофагусот.
Кај висцералното голтање мускулите на образите и усните го помагаат
голтањето, потпирајќи се кон јазикот, кој од сите страни вестибуларносе потпира на
слузокожата, додека кај соматското голтање мимичните мускули не учествуваат.
Секоја активност т.е. контракција на овие мускули пред или за време на голтањето
укажува на тоа дека таа останала недозреана, заостаната во некоја рана фаза на
невромускулен развој.
Покрај тоа што висцералното и соматското голтањево невромускулен поглед се
со комплетно различни функции, сепак постојат некои заеднички црти и кај двата типа
голтање: прво е тоа дека мандибулата мора да биде фиксирана, а второ е тоа дека
при самото голтање кај здрави личности се одвива идеално синхронизирано и е
регулирано со отворање и затворање на вентилите што го регулираат патот на
храната.
За време на клиничкиот преглед на пациентот во однос на типот на голтање
обично прстите од едната рака се потпираат на подвиличниот предел и со инспекција
се контролира дали истовремено се врши контракција на подот на усната празнина,
што претставува еден сигурен показател дека голтањето е остварено, а истовремено
се контрахирани и некои од групата мимични мускули. Кај зрелиот соматски тип на
голтање се контрахираат само мускулите на подвиличниот предел, додека мимичните
мускули мируваат. Кај висцералното инфантилно голтање постои можност за
контракција на мускулите на брадата, како и на аглите на усните, кои се
манифестираат со набирање на кожата на брадата, односно со вовлекување на
комисурите на усната. Доколку при голтањето само врвот на јазикот се интерпонира
помеѓу секачите, бочните заби може да дојдат во контакт и во тој момент мускулите
што ја подигаат мандибулата извршуваат одредена акција, додека, пак, јазикот е
интерпониран помеѓу горната и долната забна низа, тогаш не доаѓа до контракција на
мускулитешто ја подигаат долната вилица, атоа може да се провери со палпација на
темпоромандибуларниот предел.
Постојат два типа инфантилно голтање, кои се разликуваат по тоа што кај
едниот имаме интерпонирање само на врвот на јазикот и активирање на мимичната
мускулатура заедно со темпоралниот мускул, а кај другиот тип на голтање со
интерпонирање на јазикот по должината на целата забна низа, каде што темпоралниот
мускул не се контрахира поради тоа што во таквиот тип на голтање не учествуваат
мускулите што ја подигаат долната вилица до положба во оклузија на забите.
Секој човек има различни индивидуални движења при голтањето, а еднаш научениот
начин на голтање останува засекогаш. Интересно е да се напомене дека при самото
голтање учествуваат и мускулите што ја движат главата, со што сѐ повеќе се
зголемува бројот на мускули што се активни во самиот акт на голтање. Притоа, и кај
личностите со целосно развиени моторни функции во орофацијалниот предел е
73
забележано дека во почетокот на голтањето доаѓа до лесна екстензија на главата,
рефлексно движење што е воспоставено уште во 13-та недела од феталниот развој, а
тоа се смета за одбранбен рефлекс. Ова движење ги помага подигањето на хиоидната
коска и затворањето на глотисот, а особено е изразено за време на голтање голем или
недоволно изџвакан залак.
Како и секоја моторна активност што се извршува со помош на
напречнопругастата мускулатура, и самото голтање може да се коригира со соодветни
вежби,за правилен развој на орофацијалната регија.

10.6 Говор
Најмладата функција што е совладана од страна на човекот е говорот. За оваа
функција не постои посебен специфичен орган, туку во неа учествуваат
респираторните органи, како и периферните почетни органи на дигестивниот тракт. Во
еволуцијатаговорот се јавува релативно доцна, па така и индивидуалниот развој на
говорот започнува дури откако менталната и невромускулната зрелост достигнува
таков степен каде што детето може да слуша, да имитира гласови, да ги поврзува
гласовите во зборови, а зборовите со нивното значење да ги поврзува со предмети и
животни околу себе.
Говорот е базиран на полифазна застапеност на моторната активност,
совршено синхронизирана со дишење, и за да може да се развие навремено и
нормално потребно е да се обезбедат анатомски и физиолошки услови, слух, како и
можност за свесна перцепција.
Без да навлегуваме во опишување на процесот на ментално созревање и
психички развој на говорот, ќе се задржиме само на физиологијата на нормалното
изговарање. Во суштина, говорот започнува со краток инспириум и пополека со
експириум, за време кога ларинксот е во движење во целина со акција на неговите
внатрешни и надворешни мускули. Бочните ѕидови на фаринксот помагаат во
промената на големината на фарингеалниот простор, мекото непце се подига и
започнува со движење на задниот ѕид на фаринксот, јазикот ја менува својата
положба со контракција на надворешните мускули, а внатрешните мускули доведуваат
до промена на неговиот облик. Тоа се главните структури што учествуваат во градбата
на говорниот тракт, а нивните движења се во целост координирани во хармонична
акција. Како резултат на ова се произведуваат звуци што се состојат од чујни и нечујни
компоненти. Во усната празнина се моделираат гласови со чие спојување се формира
артикулиран говор. Артикулацијата на гласови настанува од движењето на усните,
јазикот и мекото непце и од нивното меѓусебно налегнување, како и од налегнувањето
на цврстите дентоалвеоларни структури, каде што звукот се моделира во одреден
глас.Кога ова доаѓа до кората на големиот мозок, поврзано со впечатокот за одреден
глас што се слуша, детето започнува да имитира сѐ што ќе слушне.
Движењето на усните и на јазикот при изговарање одредени гласови во
почетокот, а потоа и зборови, е многу брзо, но се заснова на основните движења што
се практикуваат и во текот на исхраната. Како што напредува интелектуалното
развивање така и самиот говор станува сѐ подиференциран и појасен. Дететошто се
развиванормално, во рок од четири години ја учи основната функција-функцијата на
говорот, која неможе да се спореди со ништо друго. Покрај улогата на кората на
големиот мозок, во говорот имаат улога и белите дробови, глотисот, гласните жици,
епиглотисот, фаринксот, носнатапразнина, јазикот, мандибулата, целата усна
празнина заедно со усните, дентоалвеоларната структура, тврдото и мекото непце,
како и увулата. Во вокалниот тракт се вклучени три празнини, од кои фаринксот и
усната празнина учествуваат задолжително, додека носната празнина учествува во
зависност од велофарингеалниот вентил.
Промените во зафатеноста на фаринксот, како и промените во големината и
обликот на усната празнина при произведувањето гласови, се нарекуваат
артикулација. Со движењето на мандибулата доаѓа до груби промени, т.е. до
74
зголемување или намалување на волуменот на усната празнина.Во така променетата
усна празнина усните и јазикот со фини движења доведуваат до суптилни промени на
конфигурацијата на устата и така доаѓа до формирање различни гласови на говорниот
јазик. Во артикулациските движења се повторуваат лабијални, лингвални движења,
кои првенствено се изведуваат во текот на исхраната. Кога тие движења се
проследени со звук, кој преку перцепцијата за сетилото за слух се регистрира во
кората на големиот мозок, детето неуморно почнува да ги вежба формирањето и
изговарањето на гласот. Тоа најчесто се случува во 6-от месец по раѓањето.
Често доаѓа до тврдење дека сите структури од вокалниот тракт што учествуваат во
артикулација на гласовите мора да бидат анатомски беспрекорни, за да може да се
развие нормален говор. Но говорот може да биде правилен и кај лица што имаат
разни орофацијални деформитети, како што се на пример малоклузии, поради тоа што
мускулната функција може да се приспособи на секоја лоша структура.
Функцијата на говорот е само делумно разјаснета, но за добар говор
задолжително е потребно да постои добро велофарингеално затворање. Мал е бројот
на малоклузии што директно влијаат на говорот. Помеѓу нив може да се вбројат
фронтално отворен загриз, голема протрузија на горните инцизиви, тешки облици на
прогенија, каде што е исклучително тешко да се овозможат дентодентални,
лингводентални и лабиодентални гласови, како и кај хеилогнатопалатосхиза (расцеп
на горната усна, вилица и непце), конгенитални аномалии во чиј говор недостига
велофарингеално затворање.
Познато е дека и личностите што немаат никакви малоклузии може да зборуваат на
неправилен начин. Постои претпоставка дека неправилниот говор настанува како
резултат на неправилна функција на орофацијалните мускули што настанала во
првите месеци од животот, како резултат на неправилна исхрана.Испитувањата што
се насочени во овој правец сѐуште немаат дадено точен одговор во однос на ова
прашање. Се знае само дека механичката неправилна артикулација на гласови често
дава и акустични промени во гласот, но неретко се случува, и покрај тоа што гласот е
изговорен на неправилен начин, истиот акустично звучи чисто во случај кога
одлучуваме само во однос на слушната перцепција. И во такви ситуации сигурно е
дојдено до изразување извонредни компензаторни механизми на невромускулниот
систем и лошо артикулираниот глас, но, сепак, звучи правилно.
И покрај тоа што се знае во кој дел од усната празнина се формира одреден
глас, сепак не смее да се заборави дека артикулацијата претставува индивидуално
движење за секоја индивидуа и дека секој човек на свој начин го формира секој глас.
За проверување на функцијата на говорот во одредени случаи не е потребно да се
одвои многу време, поради тоа што начинот на говорење може да се провери и при
самиот разговор со пациентот, без притоа тоа за пациентот да претставува преглед, и
со самото тоа се откриваат одредени промени во однос на тоа дали јазикот и усните
при самиот разговор функционираат правилно или не. Притоа не треба да се
задоволиме само со слушањето на говорот и изговарањето од самиот пациент, туку е
потребно и со инспекција да се установи дали постои правилна артикулација при
изговарањето и дали таа може да се контролира и со поглед. Обично пациентите што
имаат неправилна функција при голтањето и неправилна положба на јазикот во
мирување имаат одредени девијации при говорот, па поради тоа е потребно да се
испита и положбата на јазикот.
Јазикот може за време на мирување да зазема неутрална положба, а тоа значи
дека се исполнува целата усна празнина, нежнопотпирајќи се на мекото непце, на
алвеоларниот гребен, како и на забите, кои не оставаат никакви импресии на него.
Доколку јазикот силно се потпира на забите, при отворањето на устата на него се
забележуваат импресии од забите. Ако при нагло отворање на устата јазикот брзо се
повлече во задниот дел на усната празнина, тогаш неговата функција е исправна, а
доколку при нагло отворање на устата јазикот остане во предниот дел на усната
празнина и бавно се повлекува во дисталниот дел на усната празнина, тоа е знак дека
75
кај таа личност јазикот ја задржува истата положба што ја имал за време на периодот
на доење, и овде може да се очекуваат промени и во голтањето и при самиот говор.
Јазикот исто така може да зазема и висока положба, т.е. со целата своја маса да стои
во просторот од горната вилица и оклузалнода ја прекрива целата забна низа.
Последица од таквата положба е обично длабок загриз, а во екстремни случаи и
стеснување на долната вилица, со заемна вкрстена забна низа.

10.7 Функции на темпоромандибуларниот зглоб

Сите моторни функции што се поврзани со движењето на долната вилица се
одвиваат со помошна комплексната структура на темпоромандибуларниот зглоб и
механизмите за изведување мандибуларни движења. ТМЗ претставува најактивен
зглоб во човековиот организам и неговата функција се разликува во голем дел од
другите зглобови кај човекот. Анатомски, темпоромандибуларниот зглоб е составен
од: capitulum mandibulare, fossa glenoidalis и meniscus s. discus articularis.
Зглобната јама ја градат зигоматичниот продолжеток на темпоралната коска, со
tuberculum articulare, хоризонталниот дел од темпоралната коска, кој се наоѓа зад ова
испупчување, и предната долна страна на тимпаничниот дел на темпоралната коска.
Меѓузглобниот диск е биконкавен, фиброзен и се наоѓа помеѓу зглобната површина на
долната вилица и темпоралната коска, така што го дели зглобот на два дела.
Фиброзните врски на зглобот може да се поделат на капсуларни и фацијални.
Капсуларните врски се две, и тоа: надворешна бочна врска (ligamentum
temporomandibulare), која е силна, и внатрешна бочна врска (ligamentum capsulare
collaterale), која е послаба, меѓутоа двете врски го зајакнуваат бочниот ѕид на
капсулата. Правецот на нивните влакна ни укажува на улогата што ја имаат овие
лигаменти во ограниченото дистално поместување на мандибулата.
Сфеномандибуларната, стиломандибуларната и крилесто-виличната врска (lig.
Sphenomandibulare, lig. Stylomandibulare, Rahpe pterygomandibulare) ја поврзуваат
долната вилица за базата на черепот и го спречуваат прекумерното отворање на
устата, како и прекумерните латерални движења. Меѓутоа, во овие движења немаат
улога само зглобните врски туку и мастикаторните и другите мускули учествуваат во
сите фази на одржување на положбата и движење на мандибулата, па заедно со
лигаментите го одредуваат радиусот на движење на вилицата. Механорецепторите
што се наоѓаат во зглобната капсула имаат важна улога во контрола на активноста на
мастикаторните мускули, меѓутоа не е точно позната нивната улога во ограничувањето
на движењата.
Во темпоромандибуларниот зглоб се остваруваат движења, и тоа: подигање и
спуштање на долната вилица (отворање и затворање), нејзино движење напред и
назад, како и латерални движења. При отворањето на устата, истовремено доаѓа до
ротација на caput mandibulae околу хоризонталната оска, движејќи се и лизгајќи
сенанапред, под дејство на надворешните птеригоидни мускули и мускулите на подот
на усната празнина со стабилизирачка активност на подхиоидните мускули, додека
другите мастикаторни мускули се релаксирани. При затворање на устата настануваат
спротивни движења, под дејство на четири мастикаторни мускули од двете страни.
При движењата напред и назад (propulsio et retropulsio) се повторуваат во
помала мера движењата како и кај отворањето и затворањето, а повеќе е застапено
движењето – лизгање на двата caput mandibulae. Овие движења се ограничени и се
остваруваат со активност на надворешните птеригоидни мускули и предните влакна на
темпоралниот мускул кај пропулзија, а заедничката активност на задните влакна на
темпоралниот мускул и предниот дел на дигастричниот мускул со помош на дејството
на гениохиоидниот и милохиоидниот мускул ја враќа мандибулата во својата
првобитна положба, состојба што се нарекува ретропулзија. При латерални движења
настануваат ротацијаоколувертикалната оска и незначително лизгање на работната
страна, а на балансната страна caput mandibulae се поместува нанапред, надолу и
навнатре. Овие движења служат за мелење на храната.
76
Ова се само основните движења што настануваат во рамките на комплексните
функционални и нефункционални движења на долната вилица. Кога постои хармонија
на сите орофацијални структури, темпоромандибуларниот зглоб е заштитен од
трауматски потреси, дури и при џвакање премногу цврста храна, со деликатни
невромускулни механизми на контрола и координација на сите функционални сили.

Глава 11. Етиологија на малоклузиите во ортодонцијата

Во однос на етиологијата на малоклузиите, постојат општи и локални
етиолошки фактори.
Општи етиолошки фактори се: наследност, конгенитални аномалии,
нарушена функција на тироидната жлезда, заболувања, нарушена функција на
ендокрините жлезди, хормони, нарушена функција на хипофизата и дефицитарна
исхрана.
Од сите овие, ќе ги издвоиме конгениталните аномалии, во кои спаѓаат:
вродени расцепи, Пјер Робиновиот синдром, синдромот ектодермална дисплазија,
синдромот дисостоза клеидокранијалис, орофацијалниот дигитален синдром,
Апертовиот синдром, Крузоновиот синдром, Дауновиот синдром и синдромот на
хемифацијална микрозомија.

11.1 Локални етиолошки фактори

11.1.1Заболувања
Заболувањата на темпоромандибуларниот зглоб (ТМЗ) во раната животна доба
доведуваат до појава на анкилоза и до заостанување на растот на мандибулата, каде
што доаѓа до развој на потежок степен на мандибуларен ретрогнатизам. Исто така, и
остеомиелитис на виличните коски може да го наруши нивниот раст и да доведе по
потешки деформитети. Подоцнежниот стадиум на периодонталните заболувања
доведува до придвижувања на забите, притоа се создаваат неправилности во
положбата на забите и појава на дијастеми меѓу нив. Како локални причини за појава
на малоклузии се сметаат и изгорениците на лицето, особено во долниот дел.
Промените настануваат за време на секундарниот развој на изгореното ткиво, кое го
забавува развојот на вилицата.

11.1.2 Трауми
Во современите услови на транспорт, човекот сė повеќе е изложен на
опасности од повреди на телото, а особено во пределот на лицето и главата. Поради
ова, а и поради несоодветното лекување на фрактурите на лицето, се развиваат
различни аномалии на забите и на оклузијата. Раната траума во пределот на ТМЗ и
вратот на кондилот може да предизвика тешки трајни последици на мандибулата и
долниот дел на лицето, и тоа: ретрогнатна положба на мандибулата и намален долен
дел на лицето. Повредите настануваат при употреба на форцепс при породувањето
(денес овие ситуации се многу ретки, па затоа не се обрнува внимание). При пад,
децата што имаат млечна дентиција се изложени на трауми на фронталните заби,
особено доколку постои протрузија на горните инцизиви. При удар во пределот на
горните млечни инцизиви, чии корени се многу ресорбирани, може да дојде до
втиснување (интрузија), а тоа пак да доведе до повреда на зачетокот на трајниот заб,
кој во овој период е во развој, и до деформација на неговиот облик и положба, како и
дилацерација на забот. Ударот во пределот на изникнатите трајни горни инцизиви ќе
доведе до фрактура на централните инцизиви и нарушување на триаголниот облик на
коронката.

11.1.3 Надворешен притисок

Силен и континуиран притисок во пределот на вилицата може во одредени
ситуации да доведе до појава на неправилности на вилиците и лицето. Се смета дека
неправилната положба на фетусот, при која орофацијалниот предел е под
77
нефизиолошки притисок, може да доведе до појава на деформација на лицето и
вилицата. Порано се верувало дека причина за појава на сериозна деформација било
и потпирањето на дланките врз лицето за време на спиењето кај децата. Но денес ова
мислење е отфрлено.
Цврсти докази постојат за деформитетното влијание на Микловиот мидер
(Milwaukee brace), кој се применува најмногу кај деца со сколиоза. Поради ова, во
поново време, овој мидер има претрпено многу промени и не се потпира повеќе на
долната вилица. Порано кога се користел овој мидер, притисокот на неговата пелопа
бил насочен на долната вилица, за да се постигне подигнувањена вратниот дел од
‘рбетот. По извесно време дошло до појава на изразени промени на забите и долниот
дел на лицето - со изразена протрузија на фронталните заби (и појава на
бимаксиларна протрузија), а бочните се интрудирале. Сето ова доведувало до
редуцирање на растојанието помеѓу основните нивоа на вилиците и се скратувал
долниот дел на лицето. Но овие промени исчезнувале брзо по престанокот на
употреба на мидерот.

11.1.4 Нарушување на локалните функции

Многу испитувања, меѓу кои и електромиографските, го потврдиле постоењето
на динамичката улога на мускулатурата на лицето и устата и нејзината значајност во
развојот на вилицата и забите, како и во одржувањето на резултатот од ортодонтскиот
третман. Фактот дека нормалната оклузија се запазува и кај лица со неправилна
мускулна функција доведува многу ортодонти во недоумица. Но кај извесен број
пациенти, карактеристичните малоклузии може да се поврзат со некои неправилности
на орофацијалните функции, кај кои со нивното отстранување тие исчезнуваат.
Неправилното голтање се смета за честа причина за појава на малоклузија.
Кај одредени лица перзистира инфантилно (висцерално) голтање и по втората година
од животот. При таквото голтање забите се надвор од контакт, јазикот се наоѓа широко
меѓу нив, а напред има контакт со внатрешната површина на долната усна. Ваквиот
начин на голтање доведува до развој на отворен загриз, а кај лицата со дистална
оклузија има појава на протрузија на горни и ретрузија на долни инцизиви. Земајќи ги
предвид испитувањата кај еднојајчени близнаци и членови од иста фамилија, се смета
дека оваа неправилна функција е со фамилијарна предиспозиција.
Неправилна морфологија и функција на усните може до доведат до појава на
некои малоклузии. Во физиолошкото мирување, при урамнотежен развој на скелетот
на долниот дел на лицето и усните, усните остваруваат меѓусебен контакт без
контракција на циркуморалната мускулатура. На тој начин таа учествува во
одржувањето на сагиталната положба на инцизивите. Билард во 1963 г., ваквите усни
ги нарекол компетентни. За разлика од нив, опишува и инкомпетентни усни, кои во
физиолошко мирување не се во состојба да остварат ненапрегнат контакт, туку треба
да се направи напор и да се контрахира циркуморалната, а особено менталната
мускулатура. Во такви ситуации, растојанието меѓу усните е различно - од
незначително до многу впечатливо. Ова не настанува како резултат на дишење низ
уста, како што се мислелопорано, па затоа дишењето низ устата не мора да го има.
Изразено инкомпетентните усни се со наследен карактер, што е заклучено од
испитување направено кај близнаци и во фамилијата, бидејќи се работи за
несогласност меѓу големината на усните и долниот дел од лицето. При доведување на
усните во контакт, кај овие случаи се прават карактеристични набори на брадата,
бидејќи овој дел најмногу се контрахира. Поради оваа неправилност во односот на
усните спрема забите и вилиците може да настанат неправилности во инклинацијата
на горните инцизиви, бидејќи не се под контрола на долните усни. Начелно,
никнувањето на горните инцизиви зазема положба преку долната усна, која во оваа
ситуација се наоѓа меѓу горните и долните инцизиви. Контракцијата на долната усна
при голтањето и другите функции може да ја интензивира протрузијата на горните или
ретрузијата на долните инцизиви. Ова особено доаѓа до израз кај пациенти со
78
дистален загриз. Кај лицата со изразен ретрогнатизам на долната вилица и протрузија
на горните инцизиви, генетски е предодреденооваа инкомпетенција на усните да може
да биде резултат на оваасагитална неусогласеност. Доколку ова се коригира, усните
стануваат компетентни и се нарекуваат потенцијално компетентни.
Досега често се воочува дека неправилната мастикација доведува до појава на
малоклузија, но сепак нема доволно научни докази што го потврдувааттоа.
Бруксизмот е многу сериозно нарушување од психоген и идиопатоген карактер. Се
поставува прашањето дали бруксизмот е резултат на контракција намускулатурата за
џвакање за време на спиење, која доведува до изразена тешка абразија, или резултат
на малоклузија. Грабер (1972) смета дека причината и ефектот се непознато. Но
сепак, на пример, длабокиот загриз може да биде причина за бруксизам, а се знае и
дека психогени причинители може да доведат до такви функционални нарушувања -на
пр. напнатоста доведува по стискање на забите и бруксизам. Моќта на мускулатурата
за џвакање за време на контракција е голема, а штетните последици се очигледни:
абразија на млечните или трајните заби, која понекогаш достигнува и до вратот на
забот.

11.1.5 Лоши навики

Одредени оклузални аномалии се поврзуваат и со лоши навики. Најчеста е
шмукање на прстите, најчесто на палецот, на долната усна и цуцла, а често се среќава
и шмукање одреден дел од облеката и други предмети. На ова се додава и стискање
со јазикот, кое може да биде причина за сериозни малоклузии и нарушување на
ортодонтскиот третман. Исхраната на новороденчето преку цуцла за време на
инфантилниот период може да биде една од причините за создавање навика за
шмукање цуцла. Постојаното и често шмукање цуцла може да доведе уште пред
никнувањето на млечните инцизиви налегнување на рабовите на алвеоларниот
гребен, проследено со подоцнежен отворен загриз. За среќа, овие промени се
привремени и исчезнуваат брзо по престанокот на лошата навика.
Шмукањето на прстите,особено на палците, е најчеста лоша навика, која се
развива за време на инфантилниот период и често се пренесува во периодот на
млечната, па и на мешаната дентиција. Во најтешките случаи се пренесува дури и на
трајната дентиција. Шмукањето прсти го има кај околу 60% од децата во
инфантилниот период, па затоа не се смета за невообичаена навика во ова време. Во
најголем број случаи тоа прекинува до крајот на втората година, без значајни
последици. Доколку продолжи до петтата година, може да се наруши оклузијата на
фронталните заби во одреден број случаи. Доколку навиката на шмукање прсти се
надоврзе на наследната аномалија II класа 1 одделение и притоа трае подолго, може
да има сериозни и трајни последици. Шмукањето прсти, особено на палецот, има
трократен ефект, и тоа: протрудирани горни заби, ретрудирани долни забии
интрудирани и горни и долни. На тој начин се зголемува искосеноста на горните
инцизиви, се сплоснува пределот на долните инцизиви, се зголемува инцизалното
растојание и се отвора загризот во овој дел. За разлика од поранешното верување,
навиката кај децата со малоклузија II класа 1 одделение не е причина туку ефект од
веќе настанатата и влошена аномалија. Настанатата оклузална неправилност и
нејзиното траење се влошуваат доколку лошата навика се пренесе и во мешаната
дентиција. Може да се развие отворен загриз од потежок степен, бидејќи за неговиот
развој не придонесува само шмукањето на палецот, туку и нарушената функција на
орофацијалната мускулатура, особено инфантилното голтање. Доколку во овој
развоен стадиум се отстрани лошата навика, не е сигурно дали ќе дојде до спонтана
корекција на малоклузијата, бидејќи стискањето со јазикот во отворен загриз и
неправилна позиција на долната усна при голтање може да ја одржи, па дури и да ја
влошианомалијата.

79
 Мора да се нагласи дека долготрајното и интензивно шмукање на прстите не
значи дека ќе остави последица кај сите лица: по правило, без последица е кај лицата
со малоклузија II класа 2 одделение и III класа, наследни аномалии.
Шмукањето на долната усна е многу ретка навика кај лицата со нормален
антеропостериорен однос на забната низа, а доколку постои, етиологијата е
непозната. Но кај лицата со малоклузија II класа 1 одделение, шмукањето на долната
усна повеќе е последица, отколку причина за појава на оваа аномалија. Поради
големото инцизално растојание, долната усна лесно се сместува меѓу горните и
долните инцизиви и влијае на влошување на нивната положба - со протрудирање на
горните и ретрудирање на долните инцизиви и се зголемува уште толку големото
инцизално растојание.
Тискањето на јазикот може да биде и причина и фактор за влошување на
малоклузијата - отворен загриз. Навиката на тискање на јазикот главно е задржување
на механизмот на инфантилно голтање. Со продолжување на шмукањето на прстите
или цуцлата, голтањето не созрева со време, а јазикот се потиснува нанапред и по
никнувањето на млечните заби. Деформитетниот резултат на стискање на јазикот е
воочлив и многупати е докажан. Поради тоа се развива отворен загриз во пределот на
фронтот. Доколку јазикот истовремено се тиска меѓу бочните заби, отворениот загриз
се шири и на овие заби - може да е симетричен или асиметричен. Во ретки случаи,
тискањето со јазикот може да се развие само кај бочните заби. Во екстремни случаи
на макроглосија, каде што јазикот дејствува и со силината и со големината,
отворениот загриз се простира дури до првите или вторите трајни молари.

11.1.6 Хипердонција
Прекубројните заби може да бидат причина за малоклузија во двете дентиции,
особено зазбиеност на забните низи. Атипичните прекубројни заби по правило се
причина на некоја аномалија, особено кога ќе се појават во пределот на горните
инцизиви. Последици на хипердонција се: збиеност на забите, ротација, инклинација
на забите, оневозможување на никнување на трајните заби, особено на централните
горни инцизиви, дијастема медијанаитн. Во зависност од положбата на прекубројниот
заб, може да има и неправилност во загризот (принуден).

11.1.7 Хиподонција
Хиподонцијата ја има и во млечната и во трајната дентиција. Во млечната
најчесто недостигаат горните латерални инцизиви, па доаѓа до појава на растреситост
и појава на дијастема медијана. Недостигот од горните трајни латерални инцизиви
доведуваа до појава на дијастема медијана, дијастема меѓу централните инцизиви,
канините, а не е реткост да постои и перзистентност на млечни канини, каде што
ресорпцијата не е потпомогната од трајните канини, бидејќи се придвижиле напред и
никнале меѓу млечни канини и централни инцизиви. Недостигот од вторите премолари
е придружен и со перзистенција на втори млечни молари, понекогаш и до подоцна.
Парцијалната хиподонција е проследена и со локална неразвиеност на алвеоларниот
продолжеток. Но кај потежок степен на хиподонција, па и кај анодонција, базалниот
дел на вилицата е добро развиен, за разлика од хипоплазијата на алвеоларниот
продолжеток, што докажува дека развојот на вилицата не зависи од бројот на забите.
Кај поголем степен на хиподонција постои и длабок загриз како редовна аномалија.

11.1.8 Макродонција и микродонција

Макродонцијата е чест причинител за збиеност на забните низи, бидејќи се
работи за несразмерност во големината на забите и алвеоларниот продолжеток, кој не
е таков што може да ги прифати сите заби правилно подредени. Наспроти тоа,
микродонцијата многу често е придружена со растреситост на забните низи - во овој
случај несразмерноста во големината е придружена со постоење на вишок простори
на алвеоларниот продолжеток.
80
11.1.9 Неправилна положба на зачетокот на забот
Неправилностите во положбата на зачетокот на забот се различни: ротација,
инклинација, хоризонтална положба, транспозиција итн. Неправилната положба на
зачетокот на забот е најчеста кај: горните трајни канини, долните трети молари и
горните и долните втори премолари. Може и кај други, но многу поретко.
Неправилности во положбата на забите во млечната дентиција се многу поретки.
Искосеноста во положбата на горните канини води до нивно никнување во
вестибулумот, на палатумот или до нивна импакција. Палатинално поставен горен
канин може да биде причина за неправилност во оклузијата: обратен преклоп,
предвремен контакт при доведување на долната забна низа во оклузија со горната.
Речиси хоризонтална положба на овој заб во вилицата, освен што доведува до
импакција, може да предизвика и лепезеста положба на горните латерални инцизиви,
или, пак, ресорпција на нивните корени. Со менување на положбата со другите заби,
горниот канин може да се сретне до горниот централен инцизив, зад првиот премолар,
или дури до првиот траен молар. Долниот канин може да зазема неправилна положба,
но многу поретко во споредба со горниот. Неправилната положба на долниот умник не
е секогаш условена со немање доволно простор. Најчесто завемаат хоризонтална
позиција, со оклузална површина насочена мезијално, лингвално, букално, со што
нивната импакција е многу честа. Вторите долни премолари може со својата
оклузална позиција да бидат насочени лингвално (најчесто), букално(поретко),
мезијално или дистално. Перзистенцијата на млечни заби и губитокот на просторот за
трајните заби се резултат на импакција на трајните заби и нивна неправилна положба.

11.1.10 Лабијален френулум

Широкиот и фиброзен френулум на горната усна, помеѓу горните централни
инцизиви, може во одредени ситуации да биде причина за дијастема медијана.
Секако, ова не е правило, бидејќи постојат случаи за правилно поставени инцизиви и
покрај присуството на френулум. Понекогаш и централниот френулум на долната усна
може да биде причина за дијастема медијана во долната забна низа. Во ретки случаи
на конгенитална аномалија, мултипли френулуми може да се сретнат на други места
во долниот или горниот вестибулум и да бидат причина за псевдорасцепи на
алвеоларниот продолжеток, како што е случај кај орофацијалниот дигитален синдром.

11.1.11 Ран губиток на забите

-Ран губиток на млечните заби
Во нашето поднебје, една од причините за појава на малоклузија е раниот
губиток на млечните заби. Фреквенцијата на губиток би се намалила за 30% доколку
се спречи, одложи или зачува просторот по губењето млечни заби, така што ќе се
зачува за нивните заменици. Во овој случај придонесот на стоматологот може да биде
или позитивен или негативен. Позитивен е доколку во соодветно време со
интервенција се оневозможи ран губиток на млечните заби и со тоа се спречат
последиците, а негативен доколку децата со кариес се препуштат случајот да се
одвива сам по се себе. Важноста на проценувањето на постојниот простор во период
на млечна дентиција и зачувување на млечните заби до оптимална доба не може
доволно да се нагласи, бидејќи раниот губиток на двата млечни молари може да има
драматична последица: нормалното да го претвори во ненормално. Значи, кај лица со
тенденција за нормален развој на оклузија, зачувувањето на млечните заби
овозможува таа состојба да заврши со нормална оклузија.
Предвремениот губиток на сите заби не е проследен со исти последици.
Губитокот на инцизив многу ретко е проследен со нарушување на развојот на
нормалната оклузија, но затоа предвремениот губиток на канин и молар е од особено
значење.

81
 На раниот губиток на вториот молар мора да му се посвети особено
внимание, дури и кај деца со добри предиспозиции за развој на нормална оклузија.
Доколку кариесот кај овие заби не се третира навремено и дојде до нивна екстракција,
во тој случај доколку се никнати првите трајни молари, се мезијализираат и мигрираат
така што го затвораат просторот што е наменет за вторите премолари. Поради тоа
вторите премолари подоцна ќе изникнат во орален правец (најчесто)или че останат
импактирани(поретко).
Раниот губиток на првите молариима слични последици како и раниот
губиток на вторите молари. Доколку овој заб се изгуби рано, првиот траен молар,
заедно со вториот млечен, ќе мигрира нанапред без навалување и ротација. Млечниот
канин ќе се помести во спротивен правец, па така ќе се намали просторот штое
потребен за првиот премолар и за трајниот канин, во зависност од последователноста
на нивното растење: во горната вилица почесто ќе биде загрозен просторот за
канинот, а во долната за првиот премолар. Доколку дојде до истовремен губиток на
двата млечни молара, првиот траен молар мигрира нанапред, а трајните инцизиви и
млечните канини наназад. Доколку губитокот е едностран, настанува нарушување на
средината на инцизивите.
Раниот губиток на млечните канини настанува поретко како резултат на
кариес отколку кај млечните молари. Доколку неговото рано паѓање е забрзано од
страна на неговата ресорпција на коренот, поттикната од латералниот траен инцизив,
тоа укажува на збиеност на забната низа од повисок степен. Последица на ова е
губиток на простор за трајниот канин, почесто во горната отколку во долната забна
низа. Поради тоа многу е честа појавата нанеправилна положба на овој заб. Секако
дека дел од просторот за трајниот канин заземаат и забите штосе наоѓаат дистално од
млечниот канин. Кај едностран ран губиток на млечниот канин, со текот на времето се
остварува различен оклузален однос на забите од едната и другата страна.
Раниот губиток на поединечни или повеќе млечни заби, освен локални
последици, може да предизвика и други сложени последици, како на поединечни групи
заби, така и на забните низи во целина и нивниот однос во оклузија. Пред сѐ, раниот
губиток на поединечни млечни заби ја прекинува целокупноста на забната низа, зад
што настанува миграција на соседните заби спрема ослободениот простор, па затоа
забната низа се скратува. Доколку губитокот е едностран, тогаш се нарушува
средината на долните и горните инцизиви, така што средината на инцизивите кај
оштетената забна низа мигрира кон ослободениот простор. Губиток на просторот за
трајните заби-заменици може да настане и како резултат на појава на кариес на
апроксималната површина на коронката на млечните заби. Последиците на раниот
губиток на млечни заби во меѓусебниот сооднос на забните низи се повеќебројни и
различни, а највпечатливи се во пределот на инцизивите. Кај лица со нормални
односи на вилиците, добро развиени базални делови и правилни функционални
мускули, раниот губиток на млечните заби на потпорните предели не мора да има
неповолно влијание на меѓусебниот однос на инцизивите. Но доколку постои склоност
за развој на проген загриз, раниот губиток на млечни заби во горната забна низа може,
поради скратување на низата, да доведе до воспоставување обратен преклоп на
инцизивите. Губитокот на долните бочни млечни заби кај лица со принуден проген
загриз може да доведе до колапс на долните инцизиви во лингвален правец, што како
последица може да има спонтана корекција на обратниот преклоп на инцизивите.
Губитокот на повеќе млечни трајни заби кај лица со проген загриз води до
продлабочување на загризот и мезијална проекција на долната вилица.
Раниот губиток на бочните млечни заби во долната вилица кај лица со
малоклузија II класа 1 одделение предизвикува лингвален колапс на долните
инцизиви, со што се зголемува инцизалното растојание, а оригиналната аномалија се
влошува. Наспроти тоа, раниот губиток на горните млечни бочни заби нема значајно
влијание на положбата на горните инцизиви, во одреден дел и поради положбата на
долната усна, која лежи зад овие заби. Кај лица со малоклузија II класа 2 одделение
82
постои ран губиток на млечни бочни заби, главно за продлабочување на и така
длабокиот загриз.
Поради раниот губиток на млечните молари, може да се промени
мезиодисталниот однос на првите трајни молари. Доколку губитокот е во максилата,
првите горни трајни молари со мезијална миграција го остваруваат својот дистален
однос со забите што одговараат во долната вилица. Кога ќе се случитоа само во
долната забна низа, долните први трајни молари се поместуваат нанапред и се
остварува мезијален однос со горните. Покрај тоа, мезијалното наведнување на
првите трајни молари во комбинација со лингвален наклон предизвикува
продлабочување на загризот.
На последиците од раниот губиток на млечните заби не може да се пристапува
круто и догматично. Во границата на т.н. исти случаи може да има индивидуални
варијации. Меѓутоа треба да се нагласат некои важни начела. По раниот губиток на
млечните заби, брзината и степенот на губиток на просторот пред сѐ ќе зависи од
забот што е изгубен, животната доба во која ќе се случи тоа и од расположливиот
простор во целата забна низа. Губиток на простор настанува најчесто по губиток на
млечни втори молари, особено долни, и канини: во првиот случај најчесто поради
мезијално поместување на првите трајни молари, а во вториот случај поради дистално
поместување на трајните втори инцизиви, а поретко и поради мезијално поместување
на бочните заби. Колку е порана добата на време на екстракција на млечните заби,
толку ќе биде поголем и губитокот на просторот. Најголем и најбрз губиток на простор
има кај лицата со примарна збиеност кај забите. Кај лицата со сразмерен сооднос меѓу
големината на трајните заби и алвеоларниот продолжеток, губиток на просторот
настанува само кога млечните заби се отстрануваат рано, и тоа кога периодот меѓу
времето на екстракција на млечните заби и времето на оптимално паѓање е долго. Кај
лицата со вишок простор во забните низи, кај примарна растреситост, нема до дојде
до губиток на просторот, без разлика колку рано ќе се отстранат млечните заби.
Секако, доколку млечните заби се извадат во време кога развојот и никнувањето на
нивните заменици се унапредени, нема да има последици, бидејќи трајните заби
служат како чувари на простор.
Од ова може да се заклучи дека млечните заби не служат само за мастикација
на храната туку и како чувари на просторот за нивните наследници-трајните заби.
Служат и за одржување на спротивните заби во одговарачки оклузален однос. Раното
детектирање и третирање кариес на млечни заби, реставрирајќи ја коронката, во
случај на губиток на нејзината поголема површина, особено доколку е апроксимална,
како и чувањето на просторот на забните низи по раната екстракција на млечните
заби, во поголема мера ќе придонесатза развој на нормална оклузија, отколку самиот
ортодонтски третман.

-Ран губиток на трајните заби

Раниот губиток на трајните заби се смета со иста важност за развој и
одржување на нормална оклузија како и раниот губиток на млечните заби. Често
сведочиме на различни промени во положбата на поединечни заби, во забните низи,
во оклузија на возрасни лица, кои настанале поради ран губиток на трајните заби,
најчесто поради губиток на првите трајни молари. Голем број деца ги губат првите
трајни молари поради развој на кариес и негрижа. Ако тој губиток се случи пред
исполнувањето на трајната дентиција во целост, нарушувањето ќе биде особено
изразено: скратување на забната низа на страната на отстранетиот молар, или на
двете страни кај билатерален губиток, наклонување на соседните заби кон празниот
простор со ротација, претерано никнење на спротивните заби и периодонтални
промени. Ова се најчести резултати на раниот губиток на првите трајни молари.
Губитокот на вторите трајни заби нема драстични последици, но губитокот на
премоларите и канините треба да се оневозможи. И раниот губиток на инцизивите,

83
особено горните и централните, може да доведе до нарушување на средината на
инцизивите.
Затоа должност на сите штосе грижат за здравјето на децата е навремено да
воспостават оклузална хармонија, за да се спречат последици.

11.1.12 Перзистенција на млечните заби

Во минатото перзистирањето на млечните заби било причина за појава на
малоклузии, без притоа да постојат научни докази. Ова мислење, кое е без соодветни
докази, мора да се измениод основа. Главно, перзистенцијата на млечните заби е
последица на погрешен правец на никнење на трајните заменски заби, а не причина за
тоа. Ова најчесто се забележува кај долните инцизиви: трајните никнуваат малку
поорално во споредба со нивните претходници и на тој начин не се постигнува
навремена ресорпција на млечните инцизиви, кои поради тоа и траат подолго. Вакви
појави се запазуваат и во пределот на горните и долните канини, каде што млечните
канини перзистираат подолго време. Но кога еден од трајните заменски заби ќе никне
погрешно, тогаш перзистирањето на млечниот заб е пречка за правилно поставување
на неговиот заменски траен заб. Затоа, поради превентивни цели, треба навремено да
се отстрани млечниот заб што перзистира.
Постои една докажана невообичаена состојба на перзистенција на трајните
заби, која е директна причина за оклузални нарушувања: анкилиза на млечниот заб.
Кај релативно голем број лица, во една фаза на нормален развој на оклузијата
настанува идиопатска анкилоза на корените, најчесто на долните и горните втори
млечни молари, а исто така се сретнуваи кај првите. Таков заб, со сраснати корени за
алвеоларната коска, почнува да заостанува во растот и со текот на времето доаѓа во
инфрапозиција во однос на антагонистите. Ова може да доведе до тоа млечниот
молар по повеќе години да се најде дури во алвеоларниот продолжеток, бидејќи
околните дентоалвеоларни структури го прераснале. Во зависност од степенот на
заостанување во растот на анкилозираниот заб, соседните заби може да инклинираат
спрема него и да заземат поголем или помал дел од неговиот простор, што
претставува губиток на простор на трајниот заменски заб. Доколку анкилозата ги
зафатила двата млечни молари, билатерално и бимаксиларно, може да дојде до
некаков тип латерално отворен загриз во овој предел. Секако, состојбата може да е и
унилатерална. Навременото запазување на анкилозата на млечните молари и
следењето на нејзиниот напредок доведуваат до отстранување на овие заби во
временскиот период што одговара, за да се овозможи никнување на заменскиот заб.
Доколку тоа не се направи навреме, освен губиток на просторот, се оневозможува и
никнувањето на трајниот заменски заб, а се скратува и забната низа.
Генерализираната перзистенција на млечните заби речиси секогаш е резултат
на некои сериозни општи нарушувања и не треба да се смета дека малоклузијата е
примарна. Кај некои конгенитални аномалии, перзистирањето на млечните заби
подолг период е проследено со изостанување на никнувањето на трајните заби
(синдромот дисостоза клеидокранијалис) или, пак, перзистираат речиси сите млечни
заби, кои не се трајни.

11.1.13 Неправилно лекување

За да се постигне оптимален резултат, ортодонтското решение треба не само
добро да се планира туку и правилно да се изведе. Доколку планот на терапија не
одговара или не се изведе добро, последица може да биде развој на нова аномалија.
Доколку во некои случаи планот на терапија не се усогласи со процесот на раст, дури
може да дојде до тоа со текот на времето да се наруши оклузијата во
антеропостериорен правец (на пр. да се создаде обратен преклоп од нормалниот
преклоп на инцизивите). По завршениот ортодонтски третман, при кој е применувано
ширење на забниот лак или поместување на забот по должината на забната низа,

84
често се среќава предвремен контакт. Иако тоа најчесто е привремено, треба да се
обрне внимание.
Неправилните изработки на инлеј, коронки, мостови и парцијални протези може
да бидат причина за појава на предвремен контакт, а со тоа и нарушување на
оклузијата (принудна девијација на долната вилица). Се запазуваат некои видови
малоклузија и по направените хируршки интервенции во пределот на лицето и забите,
дури и кај корективните операции.

Глава 12. Биолошки основи на ортодонтската терапија

Алвеоларната коска, периодонциумот и цементот на коренот на забот се

интимно поврзани структури и во својот развој и во изведувањето на функциите.
Заеднички, тие учествуваат во градбата на пародонтот, кој е од критична важност не
само за периодонталната болест туку и за ортодонтското движење на забите.
Ортодонцијата како стоматолошка дисциплина се занимава со придвижување
на забите во вилицата од една позиција до друга, за да се постигне задоволителна
естетика. Ортодонтското придвижување на забите настанува како резултат на
процесите на ресорпција и апозиција на алвеоларната коска поради применета
ортодонтска сила, но стимулот одговорен за активирање на ортодонтското движење
на забите примарно дејствува на периодонциумот. Оттука, се претпоставува дека
периодонциумот игра клучна улога при ортодонтското придвижување на забите.
Сепак, механичката функција на периодонциумот при ортодонтското движење на
забите сѐ уште не е позната во целост, бидејќи повеќето механички модели на
периодонциумот до денес ја игнорирале фиброзната структура на самиот
периодонциум.
Се претпоставува дека процесите на коскената ремоделација на алвеоларната
коска може да имаат важна улога во механизмот што е одговорен за ортодонтското
придвижување на забите.Сепак, денес е потврдено дека ортодонтското придвижување
на забите е всушност посредувано од периодонциумот, а не од алвеоларната коска.
Како одговор на примената на ортодонтските сили, механичката стимулација
штодејствува на самите клетки и на екстрацелуларниот матрикс има капацитет за
директно регулирање на интегрин-експресијата, фокалните адхезивни протеини,
цитоскелетната организација, клеточната морфологија, клеточнат аадхезија на
екстрацелуларните матрици, клеточната пролиферација и клеточната
диференцијација, со што влијае врз коскеното моделирање.
Ортоднтскиот третман зависи од реакцијата(одговорот) на забите како и
лицевите структури, на слаби но континуирани сили. Во ортодонтски контекст (од
ортодонтски аспект), под биомеханиката во ортодонција се подразбира реакција на
денталните и лицевите структури на ортодонтските сили, додека механиката е
резервирана за можностите кои се однесуваат на стриктни механички компоненти на
ортодонтските апарати. Во овој дел се зборува за биолошкиот одговор на
ортодонтските сили кој представува основа на биомеханиката во ортодонцијата.
Современиот ортодонтски третман опфака употреба на фиксни и мобилни
ортодонтски апарати. Традиционалните жичани-и-пластични(акрилатни) мобилни
апарати имаат дополнителна улога во современиот третман, мегутоа тие остануваат
да бидат важен дел од прелиминарниот третман за преадолесцентите и ретенција кај
сите возрастни групи. Употребата на мобилните безбојни алајнери при третманот кај
возрасни пациенти енормно порасна во последните години, и за пациенти кои не се во
активен раст, овоаа форма на третман може да се користи за прилично комплексн
проблеми.
Во првите години од 21ви век, беа направени најголемите промени кај
фиксните ортодонтски апарати. Основата на "edgewise" брекетите, контрола на
движењето на забите преку четвртасти жичани лакови во четвртаст слот, останува
базата на современата ортодонтска терапија со фиксни ортодонтски апарати, додека
85
најголемите промени се прават во дизајнот и производството на брекетите и жичаните
лакови. Самолигирачките брекети (метални и керамички) го завземаа најголемиот дел
од пазарот на фиксните ортодонтски апарати додека во блиска иднина компјутерски
дизајнирани брекети и лакови се смета дека ке бидат дел од современите
ортодоонтски апарати. Постојат две можности: индивидуализирана прескрипција на
брекети за одреден пациент, при што ке бидат вклучени жичани лакови со
минимални виткања или без воопшто виткања; или таканаречените "plain vanila"
брекети со многу мала или без прескрипција, за кои ке се користат жичани лакови
формирани од компјутер-контролирани роботи. Двете методи се базираат на ласерски
скен на забите и денталните лакови, при што дигиталниот модел на контурата на
забот ја обезбедува информацијата за индивидуализираните брекети или жичани
лакови.
Ортодонтскиот третман се базира на принципот дека доколку пролонгиран
притисок се аплицира на забот, коската околу забот ке се ремоделира, преку
процесите на ресорпција и апозоција при што ке се појави движење на забот.
Коскениот одговор се јавува преку посредство на периодонталниот
лигамент (пдл)

12.1 Градба и функција на периодонциумот

Периодонциумот претставува дел од пародонталните ткива штого обиколува
коренот на забот од сите страни. Тој е сместен во простор штое ограничен од
цементот на коренот на забите од една страна и од компактата на алволарната коска
од другата страна. Комплетното формирање на периодонциумот настанува под
дејство на надворешните сили, кога забот ќе биде под дејство на околните мускули,
јазикот и самите џвакални сили.
Периодонталниот простор личи на песочен часовник, најтесен на спојот помеѓу
апикалната и средната третина, а најширок во апикалниот дел. Дебелината на
периодонталниот лигамент се движи помеѓу 0,15 и 0,40 мм (со средна вредност 0,25
мм).
Периодонталниот лигамент се состои од густо распоредени колагени влакна и
ретко сврзувачко ткиво меѓу нив. Влакната на периодонциумот се групирани во 5
основни групи: транссептални, интерадикуларни, коси, хоризонтални и апикални.
Освен колагени влакна, во рамките на периодонциумот со помала застапеност може
да се видат и еластични и ацидорезистентни (окситалински) влакна. Еластичните
влакна се во врска со крвните садови на периодонциумот, додека ацидорезистентните
најчесто имаат оклузално-апикална ориентација, но нивната улога сѐ уште не е
разјаснета.
Делот од сврзувачко-ткивните влакна што се наоѓаат непосредно до коренот на
забот сеинкорпорира во неговата структура и се насочува кон алвеоларната коска,
каде што исто така се всадуваат. Овие влакна се нарекуваат Шарпеови влакна.
Крвните садови и нервните структури во периодонциумот се развиваат
паралелно со крвните садови и нервите структури на пулпата. Оттука, може да се
согледа дека периодонциумот и преостанатите ткива на пародонтот имаат блиска
поврзаност како меѓусебе така и со преостанатите забни ткива (емајл, дентин, пулпа).
Главниот составен дел на периодонциумот е основната супстанција составена
од: хијалуронска киселина, гликопротеини и протеогликани. Околу 70% од составот на
основната супстанција се претставени од вода во врзана форма, додека, пак,
преостанатиот дел е составен од хијалуронската киселина и гликозаминогликаните,
како најзначаен полисахариден дел на протеогликаните. Ваквата комбинација на
составни делови е карактеристична само за ткивата штосе експонирани на механички
притисок и ја даваат најзначајната карактеристика на периодонциумот -
високоеластични својства.
Периодонциумот е богат со сензитивни нервни завршетоци, атие се во состојба
да примаат три типа дразби: болка, допир и притисок. Рецепторите за притисок-
86
механорецепторите се локализирани околу самите колагени снопови, додека тие за
болка се слободни нервни завршетоци дифузно распоредени низ сврзувачкото ткиво
на периодонциумот.
Периодонциумот е подложен на постојано ремоделирање и обновување на
самата основна супстанција, но и на клетките. Ваквата карактеристика е особено
значајна за брзо закрепнување на ова ткиво по каков било напад на штетни
стимуланси.
Периодонциумот е добро васкуларизирано ткиво, бидејќи крвта штодоаѓа
потекнува и од забната артерија и од самата алвеоларна коска. Поради тоа во
периодонталниот лигамент има доста сложена васкуларизација со голем број
присутни анастомози на крвта од овие две потекла.
Клетки присутни во периодонциумот се: фибробласти, остеокласти и
остеобласти, цементобласти, недиференцирани ектомезенхимални клетки, нервни
клетки и епителни клетки. Фибробластите се локализирани околу главните колагени
влакна, остеобластите и остеокластите на коскената површина, цементобластите
непосредно до коренот.Од особено значење се недиференцираните
ектомезенхимални клетки, кои како недиференцирани можат да се трансформираат и
да ја преземат улогата на другите високодиференцирани клетки. Интересно е да се
напомене дека во периодонциумот постојат остатоци од ембрионалната творба
Хертвигова мембрана, кои се познати како епителни остатоци на Маласец. Во случај
на постоење на инфекција, без разлика за нејзиното потекло, во периодонциумот се
јавуваат и инфламаторни клетки: лимфоцити, макрофаги, плазмоцити и мастоцити.
Присутноста на периодонциумот овозможува дистрибуција и ресорпција на
силите што се создаваат при функционалнитеи нефункционалните контакти на забите,
кои се пренесуваат на процесус алвеоларис, односно на самата алвеоларна коска.
Оттука, може да се заклучи дека периодонциумот е одговорен за подвижноста на
забот во самата забна алвеола. Подвижноста на забот зависи од три фактори, и тоа:
широчината, дебелината и квалитетот на самиот периодонтален лигамент.

12.2 Анатомско-хистолошки и функционални карактеристики на алвеоларната

коска
Алвеоларната коска претставува дел од пародонтот и го претставува делот од
максилата и мандибулата во која се всадени корените на забите од горната и долната
вилица. Развитокот на процесус алвеоларис во нормални услови почнува паралелно
со никнувањето на забите и останува таков сѐ додека тие се присутни, по што е
подложен на процесите на реапсорпција.
Алвеоларната коска содржи два типа коскено ткиво: коска на алвеоларниот
процесус и вистинска алвеоларна коска (делот што ги обложува денталните алвеоли).
Ѕидовите на алвеоларната коска се прекриени со компактна коска, додека делот што
се наоѓа помеѓу алвеолите и компактната е изграден од спонгиозна коска. Големината,
поставеноста и формата на корените имаат големо влијание врз формата на
алвеоларната коска.Спонгиозната коска содржи голем број трабекули што се градени
во зависност од наследството и силите на мастикација.
Ѕидот на алвеолата е препокриен со тенок слој компактна коска, која на
рендгенографиите се гледа како тенка рендгенконтрастна линија, која се нарекува
ламина дура. Таа се состои од два дела - надворешен и внатрешен.Во надворешниот
слој се прикрепени Шарпеовите влакна.
Главната функција на алвеоларната коска е нејзината ремодулација, односно
нејзиното приспособување на надворешните влијанија. Ремодулацијата настанува под
дејство на клетките штосе наоѓаат во самата алвеоларна коска. Постојаното
обновување на алвеоларната коска зависи од функционалните фактори.
Во текот на ремодулирањето трабекулите постојано се ресорбираат и
преобликуваат, кортикалната коска се разградува и се надоместува со нова коска. Во

87
текот на распадот на кортикалната коска се создаваат ресорпциски канали
штонастануваат поради пролиферација на крвните садови.
Сите активни места на коската се прекриени со остеобласти.На надворешните
површини на коската остеобластите со организирани во периостот, меѓу колагените
влакна. На внатрешната површина остеобластите се наоѓаат локализирани на ниво на
ендостот, слично како и на периостот.
Ресорпцијата на коска настанува под дејство на остеокластите. Остеокластите
што активно вршат деструкција на коскеното ткиво се сместени на површината на
коската и создаваат лакунарни вдлабнатини, наречени Хаусипсови лакуни. Местото на
коешто се врши активна ремодулација се нарекува повеќеклеточна коскена единица-
активна зона.
Хистолошки, како и преостанатите сврзувачки ткива, коската поседува клетки и
екстраклеточен матрикс. Постојат повеќе клетки специфични за клеточното ткиво-
остеобласти, остеоцитии остеокласти. Екстраклеточната матрица на коскеното ткиво
поседува органски и неоргански компоненти. Органскиот дел е доминантно изграден
од колаген и гликозаминогликани, додека неорганската компонента содржи пред сѐ
калциум фосфатни кристали.
Остеобластите се клетки одговорни за синтеза на органскиот дел на коскеното
ткиво (колагенот, гликопротеините и протеогликаните од органскиот матрикс). Овие
клетки се доминантно локализирани на внатрешната обвивка на периостот и во
ендоостот. Заземаат околу 5% од површината на коската и најчесто се јавуваат на
местата каде што се врши ремодулирање или, пак, заздравување на коската.
Остеоцитите во суштина се заробени остеобласти во органскиот матрикс.
Клетките се вретеновидни и содржат малку органели, поради што се смета дека тие ја
претставуваат финалната развојна фаза во остеогенезата и диференцијацијата на
клетките карактеристични за коскеното ткиво. Овие клетки лежат во сопствени лакуни,
кои меѓусебно се поврзани со каналикуларен систем.Каналикуларниот систем
овозможува транспорт на различните супстанции, со што се овозможува коскениот
метаболизам. Во самиот каналикуларен систем остеоцитите поседуваат
цитоплазматски продолжетоци со чија помош комуницираат со Хаверсовиот канал во
центарот на остеонот.
Остеокластите претставуваат мултијадрени гигантски клетки што се одговорни
за ресорпција на коскеното ткиво. Се смета дека ембрионално водат потекло од
основните крвни клетки-моноцити или макрофаги. Тие содржат голем број лизозоми,
одговорни за коскена деструкција. Остеокластите се доминантни на местата на
ремодулација на коската и заземаат до 1% од површината на коската.

12.3 Влијание на оклузалните и на ортодонтските сили врз периодонциумот

Преносот на силите на оптоварување од забите до околната коска е под
влијание на периодонциумот, кој е фиброзно сврзувачко ткиво што го исполнува
просторот помеѓу коренот на забот и алвеоларната коска. Додека коскеното
ремоделирање е широко истражено на долгите коски, присуството на периодонциумот
ја отежнува директната примена на овие теории за ремодулирање на алвеоларната
коска.
Ортодонтската сила предизвикува локални промени во васкуларноста, како и
реорганизација на клеточната и екстрацелуларната матрица, што доведува до синтеза
и ослободување разни невротрансмитери, цитокини, фактори за раст, и на
метаболитите на арахидонската киселина.
Апликација на механички стимулус во форма на ортодонтски сили
предизвикува воспалителна реакција во периодонталните ткива, што за возврат може
да предизвика биолошки процеси поврзани со коскеното ремоделирање. Различните
невротрансмитери, факторите за раст, интерлеукините, лептините и ензимите, како
аспартат аминотрансфераза, катепсин К и матрикс металопротеинази, имаат
потенцијал да служат како биолошки маркери за да го следат и потврдат движењето
88
на ортодонтските заби. Движењето на забите е високоадаптибилен и заштитен
физиолошки механизам за континуирано приспособување на зглобот.
Матичните клетки на периодонциумот поседуваат способност за
самообновување, мултилинеарна диференцијација и имуномодулаторни својства. Тие
играат клучна улога во одржувањето на периодонталната хомеостаза и исто така
учествуваат во ортодонтските придвижувања на забите. Под стимулација на
соодветна ортодонтска сила, периодонталното ткиво се реконструира на молекуларно,
клеточно ниво и на ниво на самото периодонтално ткиво. На страната на компресија,
периодонциумот станува компресиран и дезорганизиран, а сето тоа резултира со
ресорпција на алвеоларната коска, додека истегнување на периодонталните влакна
предизвикува апозиција на алвеоларната коска на страната на истегнатоста.
Како што е споменато, периодонциумот содржи еластични влакна (доминантно
изградени од колаген) опкружени со матрица од други компоненти, како што се крвни и
лимфни садови, и со интерстицијална течност. Неговата просечна широчина изнесува
околу 0,25 мм и колагените влакна сочинуваат обично од педесет до седумдесет и пет
проценти од волуменот на ткивото. Колагените влакна се групирани во главни
колагени снопови и формираат решетка слична на протегната рибарска мрежа, која се
протега помеѓу цементот на коренот на забот и алвеоларната коска. Комплексната
поставеност на влакната осигурува дека, без оглед на насоката на применетата сила,
некои влакнести снопови секогаш се поставени во тензија. Исто така, се смета дека
влакната ги пренесуваат вертикалните сили од забите како странични сили на заби и
притоа помагаат да се спречат високите стресови штосе случуваат на врвот на
коренот на забот. Периодонциумот има нелинеарни, високоеластични својства на
материјалот, кои се разликуваат на различни локации и во различни насоки по
должината на коренот на забот.
За време на почетната фаза при ортодонтското придвижување на забите, при
која забот се придвижува во рамките на периодонталниот простор, самиот
периодонциум станува хиперемичен, едематозен и инфилтриран со акутни
инфламаторни клетки. Зголемувањето на инфламаторната течност и клеточниот
инфилтрат во периодонциумот и соседната алвеоларна коска влијаат врз вискозно-
еластичните својства на алвеоларната коска и на самиот периодонциум. Постои
прогресивно намалување на силата на истегнување на колагенските снопови како
резултат на ослободување на мартикс металопротеинази (MMPs) и други катаболни
агенси штоги нарушуваат меѓусебните врски и молекуларниот интегритет на
екстрацелуларниот матрикс,но и хидродинамичкиот амортизирачки ефект на
периодонциумот е намален, додека еластичноста на алвеоларната коска е зголемена.
Клетките на периодонциумот реагираат различно на затегнувачките и на
компресивните сили, посредувајќи ги претежно катаболните ткивни промени на места
под компресија и претежно анаболична активност на места под тензија. Ова
координирано ремоделирање на периодонциумот е од суштинско значење за
ортодонтското придвижување на забите.
Блиската и сложена врска помеѓу пародонталните ткива и процесите на
движење на забите укажува на тоа дека дополнителната ортодонтска терапија може
да игра важна улога во надминување на овие проблеми. Од друга страна, се верува
дека прекумерното движење на забите надвор од анатомските граници на
алвеоларниот процес придонесува за понатамошна деструкција на пародонталните
ткива.
Компликациите штонастануваат на пародонталните ткива се едни од најчестите
несакани ефекти штосе поврзани со ортодонтската терапија. Исто така, на правилно
поставените заби сите активности насочени кон минимизирање или комплетно
отстранување на дентален плак, исто како и правилната оклузија, го промовираат
статусот на здрав пародонт во целост. Пародонталните компликации поврзани со
ортодонтската терапија, главно, вклучуваат појава на гингивална инфламација,
пародонтопатија, гингивална рецесија или гингивална хипертрофија, губиток на
89
самата алвеоларна коска, дехисценции и фенестации, како и појава на загубени
интердентални папили и појава на темни интердентални триаголници.
Биохемискиот адаптивен одговор на примената на ортодонтската сила е
претставен преку реорганизација на интрацелуларната и екстрацелуларната матрица,
покрај промената на локалната васкуларизација. Ова, пак, води до синтеза и
ослободување арахидонска киселина, фактори за раст, голем број метаболити,
цитокини и разни ензими. Биолошки, не само интензитетот на силата туку исто така и
времетраењето на силите и ткивниот одговор на нивната примена се важни за
движењето на забите. Имајќи ги предвид овие согледувања, концептот на оптимална
ортодонтска сила претставува најзначајниот фактор за успехот на самата ортодонтска
тераписка постапка.
Оклузалните сили во текот на џвакањето влијаат на дебелината на
периодонталните влакна.Така, доколку силите се во физиолошки граници, доаѓа до
задебелување но и до зголемување на бројот на Шарпеовите влакна.Доколку
дејствувачките сили се над можностите за физиолошко оптоварување, тогаш
настануваат промени карактеристични за оклузална траума.Кога забот е надвор од
функција, тогаш периодонциумот на таквиот заб е потенок, влакната се во помал број
и дебелина и на крајот стануваат паралелни со површината на коренот.
Алвеоларната коска се ремоделира со помош на остеокласт-индуцираната
ресорпција на местата на притисок и со апозицијата на коска под влијание на
остеобластите на местата на влечење. Иако умерените ортодонтски сили обично
доведуваат до преуредување и до обнова на коската, јаките сили може да доведат до
некроза и до дегенерација на периодонталниот лигамент и на соседната алвеоларна
коска. Пренагласените ортодонтски сили исто така го зголемуваат ризикот од
ресорпција на врвот на коренот.
Ортодонтската терапија честопати започнува веднаш по никнувањето на
трајните заби, кога прикрепениот епител сѐ уште е прицврстен за површината на
емајлот. Ортодонтските прстени не треба насилно да се втиснуваат во сулкусниот
простор, затоа што истото тоа ќе ја одвои гингивата од забот, доведувајќи и до
апикална дислокација на прикрепениот епител, со зголемена можност за повлекување
(рецесија) на гингивата.
Влијанието на оклузалните и ортодонтските сили врз ткивата на пародонтот се
одвива во три фази. Првата фаза се нарекува повреда, втората е репарација, а
третата е адаптивното ремоделирање на пародонтот. Мора да се напомене дека
природата има тенденција да го врати пародонтот во претходната состојба, тоа може
да се случи доколку силите се намалат или ако забот се постави на ново место нема
да има негативно влијание на силите на местото каде што е локализиран. Од друга
страна, доколку силата што ја предизвикува повредата е хронична и постојана,
пародонтот се ремоделира и се адаптира за да го ублажи ударот. Лигаментот се
здебелувана сметка на коската, се јавуваат ангуларни коскени дефекти без присуство
напародонтални џебови и забот започнува да се луксира.
Тежината, локализацијата и видот на ткивното оштетување зависат од
големината на силите што ја предизвикуваат повредата. Слаб прекумерен притисок и
сила доведуваат до ресорпција на алвеоларната коскаи проширување на
пародонталниот лигаментен простор. Слабо прекумерна тензија предизвикува
елонгација на влакната на пародонталниот лигамент и апозиција на алвеоларната
коска. Во региите на зголемен притисок крвните садови се многубројни и редуцирани
во големина. Во региите на зголемена тензија тие се зголемени. Оттука, може да се
забележи дека промените штонастануваат на пародонтот во текот на ортодонтското
придвижување на забите се спротивни на страните на притисок и тензија.
Колку што се зголемува големината на силите штодејствуваат толку и
промените што настануваат на пародонтот се подраматични. Поголем притисок
предизвикува низа промени во пародонталниот лигамент, почнувајќи со компресија на
влакната, следена со хијалинизација, која се појавува во одредени регии.
90
Последователната повреда на фибробластите и на другите сврзувачко-ткивни клетки
доведува до некроза на периодонталниот лигамент. Доаѓа и до васкуларни промени:
во текот на 30 минути доаѓа до забавување и до стаза на крвотокот. По 2-3 часа
крвните садови се преполнети со еритроцити, кои почнуваат да се фрагментираат. Во
период од еден до седум дена доаѓа до дезинтеграција на ѕидовите на крвните садови
и до ослободување на содржината во околното ткиво. Исто така може да дојде до
прекумерна ресорпција на алвеоларна коска и до ресорпција на забна радикуларна,
односно цементна површина. Големиот степен на тензија предизвикува проширување
на периодонталниот лигаментарен простор, тромбоза, крвавење, кинење на
периодонталниот лигамент и ресорпција на алвеоларна коска.
Притисокот, кој е доволно голем да го притисне коренот врз коската, што се
случува во текот на ортодонтската терапија, предизвикува некроза на
периодонталниот лигамент и на коската. Коската се ресорбира од вијабилниот
периодонтален лигамент соседно од некротичните регии и од просторите во коскената
срцевина, а процесот е наречен подмолна ресорпција.
Со повреда на периодонтот доаѓа до привремен пад на митотската активност,
на стапката на пролиферација и на диференцијација на фибробластите, колагенот и
на формирањето коска. Истите тие се враќаат во нормала по намалувањето на
силите.
Репарацијата во случаите на здрав пародонт се одвива континуирано. Во текот
на трауматската оклузија повредените ткива стимулираат зголемена репаративна
активност, како тенденција на организмот да ги врати нормалната градба и функција.
Оштетените ткива се отстрануваат, а се формираат нови сврзувачко-ткивни клетки и
влакна, коска и цемент.
Доколку предизвиканото оштетување го надминува репаративниот капацитет на
ткивата, може да продолжи оштетувањето на пародонтот. Како резултат на траумата,
во просторите на периодонталниот лигамент се развива материјал што во голема
мера личи на ´рскавица.
Доколку репарацијата не може да држи чекор со деструкцијата предизвикана од
оклузалните и ортодонтските сили, пародонтот се ремоделира за да се создаде
анатомско функционална формација, при која силите повеќе не предизвикуваат
повреда на ткивата. За да се амортизира ударот на силите што предизвикуваат
повреда, пародонталниот лигамент се проширува и се амортизира губитокот на
соседна коска. Кај забите се јавува лаксација, се јавува здебелен пародонтален
лигамент и алвеоларниот гребен се деформира и личи на гребен штое во форма на
конус, се јавуваат ангуларни дефекти во коската и присутна зголемена
васкуларизација.
Посебни промени во текот на екстремните оклузални и ортодонтски сили
настануваат на самата алвеоларна коска. Фазата на повреда се карактеризира со
зголемување на ресорпцијата и намалување на формирањето коска, а фазата на
репарација покажува зголемено формирање и намалена ресорпција. По адаптивното
ремоделирање на пародонтот, ресорпцијата и формирањето на коската се враќаат во
еквилибриум.
Спротивно на нејзиниот ригидитет, кој се забележува на прв поглед,
алвеоларната коска е најнестабилниот дел од пародонтот. Нејзината структура е во
постојана состојба на ремоделација, односно постојано е подложна на процесите на
ресорпција и апозиција, што е регулирано од голем број локални и од системски
фактор. Локалните влијанија се основните функционални потреби и промените во
коскените клетки поврзани со стареењето. Системските влијанија се хормонално
зависни и се поврзани со еквилибриумот на паратироиден хормон, калцитонин и
други.

91
 Ремоделирањето на алвеоларната коска влијае врз нејзината висина, контури и
густина. Места каде што доминантно се случува процесот на ремодулација на
алвеоларната коска се: (1) во близината на пародонталниот лигамент, (2) периостот
на вестибуларниот и на лингвалниот кортикалис и (3)по должината на ендосталната
површина на коскената срцевина.
Кога коската се ресорбира поради прекумерни оклузални сили, природата се
обидува да ги зајакне зафатените и на коскени трабекули со нова коска. Начинот да се
компензира изгубената алвеоларна коска се нарекува потпорно формирање коска и
претставува значајна карактеристика на репаративниот процес. Потпорното
формирање коска се јавува во рамките на вилицата и се означува како централна пот-
пора и на самата коскена површина, која е означена како периферна потпора. При
централната потпора, ендосталните клетки наталожуваат нова коска, која ја враќа
дебелината на коскените трабекули и ја редуцира големината на просторите во
коскената срцевина. Периферната потпора се јавува на вестибуларните и на
лингвалните површини на алвеоларниот кортикалис. Во зависност од тоа до кој степен
се одигруватоа, може да се формира и задебелување на работ на алвеоларната коска
или изразена испакнатина на контурата на вестибуларната и на лингвалната компакта.
Иако коскеното ткиво на алвеоларната коска постојано ја менува својата
внатрешна организација, тоа ја задржува приближно истата форма од детството во
текот на целиот понатамошен живот. Таложењето коска од страна на остеобластите
се балансира со ресорпцијата што ја вршат остеокластите во текот на
ремоделирањето и обновувањето на ткивото.
За време на нормалните движења штосе јавуваат во текот на џвакањето,
силите што дејствуваат на забите и на пародонтот се краткотрајни. Таквите сили не
предизвикуваат истиснување на целата течност од просторот на периодонталниот
лигамент и поради тоа не доаѓа до движење на самите заби, туку доаѓа до
пренесување на силата на околната алвеоларна коска, на која се пренесува
притисокот и таа се свиткува.Таквиот одговор на алвеоларната коска е последица на
т.н. пиезоелектричен сигнал. Сепак, силите што се применуваат за време на
ортодонтската терапија се многу подолги и предизвикуваат истекување на течности од
просторот во кој е сместен перидонциумот и притоа настанува поместување на забите
во самиот периодонтален простор. Со текот на времето ваквото придвижување
предизвикува лигаментарен притисок врз околната алвеоларна коска и предизвикува
појава на болни сензации по 3-5 секунди. Притисокот штопотекнува од
периодонциумот врз околната алвеоларна коска предизвикува различен физиолошки
одговор, во однос на ваквиот одговор што би настанал при нормална функција на
џвакање. Ваквиот одговор во суштина претставува самото ремоделирање на
алвеоларната коска. Исто така, треба да се спомене дека во устата во природна
состојба има постојана лесна, но трајна и издржлива сила, која потекнува од околното
меко и мускулно и ткиво на усните, образите и јазикот, кои потпирајќи се на забите
предизвикуваат придвижување на забите, кое секогаш е проследено со ремоделирање
на околната коска.

12.4 Теории за ортодонтско придвижување на забите

Процесот на придвижување на забите се јавува како одговор на зголемениот
притисок на забот. Со примена на сила на забите, што се јавува при самата
ортодонтска терапија, настанува ремоделирање на алвеоларната коска, односно се
јавуваат два процеси истовремено, се јавува ресорпција на алвеоларната коска во
областа на притисокот на периодонталниот лигамент и апозиција на алвеоларната
коска во зоната на влечење. Може да се каже дека забот во текот на ортодонтската
терапија се придвижува низ алвеоларната коска заедно со нејзиниот периодонциум,
што би значело дека движењето на забите е последица на влијанието на
периодонциумотшто го контролира коскениот одговор.

92
 Постојат две главни и основни теории што се однесуваат на ортодонтското
придвижување на забите: теорија на биоелектрицитет и теорија на проток на крвта.
А) Теорија на биоелектрицитет
Оваа теорија за ортодонтското придвижување на забите го поврзува
движењето на забот со промени што настануваат во коскениот метаболизам, што го
следи формирање електрични сигнали, кои се предизвикани од деформација на
алвеоларната коска. Се верува дека овие сигнали се пиезоелектрични сигнали.
Пиезоелектричноста е феномен штое карактеристичен за многу материјали со
кристална структура, при што кога настанува деформацијата на кристалната решетка
доаѓа до патување на електрони од едно на друго место. На тој начин настанува
проток на електрична енергија за да се одржи електричното полнење.
Исто така, утврдено е дека органските кристали што се наоѓаат непосредно до
неоргански својства може да имаат пиезоелектрични својства, како што се
минерализираната алвеоларна коска и колагенот. Додека трае силата, кристалната
структура е деформирана и во неа електроните патуваат од едно на друго место. Кога
силата ќе престане, кристалот се враќа во својата првобитна форма и има обратен
електронски проток.
Од горенаведеното може да се заклучи дека ритмичката активност води до
постојана интеракција на електрични сигнали. За разлика од тоа, при интермитентна
примена и елиминација на сила, настанува ослободување наизменични електрични
сигнали. Се верува дека креираните пиезоелектрични сигнали штонастануваат при
деформирање на алвеоларната коска играат важна улога во одржувањето и
ремоделацијата на алвеоларната коска околу забите, но во литературата е
забележано дека ваквото формирање пиезоелектрични бранови нема никаква улога
во ортодонтското движење на забите.
Б) Теорија на притисок и деформација / теорија на проток на крв
Се смета дека оваа теорија е класична теорија за движењето на забите во
текот на ортодонтската терапија. Оваа теорија се поврзува со поместување на забот
со клеточните промени штопроизлегуваат од промените во протокот на крв преку
периодонциумот.
Според горенаведената теорија, на страната на притисокот на периодонциумот,
овој притисок го намалува протокот на крв, и на тој начин го намалува создавањето на
сврзувачко-ткивните влакна и се намалува репродукцијатана клетките. На страната на
истегнувањето, пак, има зголемување на протокот на крв, зголемување на
формирањето сврзувачко-ткивни влакна и зголемена репликација на клетките преку
стимулирање на активните периодонтални влакна.Како последица на дејствувањето
на таквите сили настануваат хемиски промени,кои од своја страна доведуваат до
клеточни промени.
За овој процес исто така е важно да се нагласи големината на силата.
Ортодонтската сила не треба да биде поголема од притисокот на капиларот, бидејќи
со примена на поголема сила може да се предизвика ткивна некроза. Според Шварц,
аплицираната ортодонтска сила не смее да надминува сила од20-25 г /см2.

12.4.1 Фази во придвижувањето на забите

Придвижувањето на забите се одвива низ три фази: почетна, застојна и

постзастојна фаза.
1. Почетна фаза
Почетната фаза се карактеризира со брзо движење на забите веднаш по
примена на силата на забот и трае околу седум дена. Просекот на ваквото
придвижување изнесува од 0,4 до 0,9 мм. Се смета дека ваквото придвижување се
должи на 0,3-милиметарското екструдирање течности од периодонталниот простор,
следните 0,3 мм се должат на притисокот на алвеоларната коска, а остатокот зависи
од степенот на ремодулација, кој е регулиран со големината и насоката на
93
применетата сила, степенот на наклонот на корените и различните состојби на
пародонталното здравје и оклузалниот сооднос.
2. Застојна фаза
Почнува веднаш по почетната, односно иницијалнатафаза, и се карактеризира
со релативно ниска стапка на придвижување на забот. Се верува дека е процес на
хијалинизација,кој настанува поради компресија на периодонциумот.
Хијалинизацијата се јавува поради примената на прекумерна сила, што
доведува до прекин на циркулацијата и снабдувањето со крв до одредени делови на
периодонциумот, што, пак, резултира со стерилна некроза.Процесот минува низ три
фази: дегенерација, елиминација на уништеното ткиво и создавање нова основа.
Дегенерацијатазапочнува на местото каде што притисокот е најголем и го
стеснува периодонталниот простор. Може да ја фати целата ширина на
перидонциумот или само делови од него. Во овој случај плурипотентните не може да
се диференцираат во остеокластите, што не може да резултира со ресорпција на
алвеоларната коска и придвижување на забите. Движењето на забите настанува само
по миграција на клетки и фенестрација на крвните садови од неоштетени делови на
перидонциумот. Остатоците од процесот на хиелинизација ги отстрануваат
макрофагите. Креирањето ново ткиво започнува со креирање нови елементи на
ткивото само откако хиелинизираната регија е целосно отстранета.
Целата застојна фаза може да трае од 4 до 20 дена.
3. Постзастојна фаза
Оваа фаза се јавува по застојната фаза и се карактеризира со брз пренос на
забите. На површината доминираат остеокласти, кои предизвикуваат директна
ресорпција на коскената површина. Слични промени настануваат и на
периодонциумот.
Доколку примената на ексцесивна сила продолжува, ќе дојде повторно до
процесот на хиелинизација. Фазите на хиелинизација и ресорпција ќе се менуваат сѐ
додека силата е премногу ексцесивна. Поради оваа причина потребно е да се
применат сили што ќе доведат до континуирано поместување на забите предизвикано
од фронтална ресорпција. Таквите сили го намалуваат протокот на крв во
перидонциумот, но не го прекинуваат сосема.
Кај пациенти со намален но здрав пародонтитис, исклучително е важно
ортодонтскиот третман да се биде изведен правилно, за да се постигне ортодонтско
движење на забите без понатамошно влошување на состојбата на пародонтот.
Меѓутоа, ако ортодонтскиот третман се врши погрешно, она што е сигурное дека ќе
настане понатамошно губење на пародонталното ткиво. Затоа е исклучително важно
пред започнувањето на ортодонтската терапија да се утврди дали пациентот има
пародонтална болест и во овие случаи да бидат преземени сите можни мерки за
контрола на болеста. Ова значи дека е потребно пациентот да биде едуциран за
соодветно одржување на оралната хигиена и да се одреди најсоодветниот метод за
поместување на забите.

12.4.2 Несакани ефекти на ортодонтската терапија на меките ткива

За време на ортодонтското придвижување на забите, често може да се појават
несакани ефекти врз меките и периодонталните ткива, меѓу кои најчести несакани
ефекти се гингивалната хиперплазија и гингивалната рецесија, кои се резултат на
ортодонтското придвижување на забите(употреба на несоодветна сила или
неправилно одржување на орална хигиена).

12.4.2.1 Гингивална хиперплазија

Гингивалната хиперплазија се смета за честа појава кај третираните
ортодонтски пациенти. Главна причина за нејзино настанување се смета дека е
акумулацијата на денталниот плак. Сепак рецесијата може да биде предизвикана од
хемиска иритација, од материјали што се користат за врзување на фиксните
94
ортодонтски апарати, од механичка иритација предизвикана од неправилна техника на
четкање на заби, од жичените елементи на ортодонтските апарати или, пак, од
консумирање одредени типови храна.
Она што мора да се напомене е дека кај ортодонтски пациенти со одлична
орална хигиена е можна појава на гингивалната хиперплазија, особено во почетокот
на ортодонтската терапија, но без клинички знаци на воспаление. Кај таквите пациенти
се забележани зголемени нивоа на матрикс металопротеиназа (MMP-8 и MMP-9) во
гингивалниот сулкусен флуид. Современите истражувања забележале дека
гингивалната хиперплазија е последица единствено на механички стрес, создаден при
ортодонтската терапија и при ремоделирање колаген во рамките на перидонциумот,
што доведува до зголемување на ММР-8 и, следствено на тоа, до гингивална
хиперплазија. Кај таквите пациенти, без оглед на идеалната орална хигиена,
воспаление може да се случи поради бактериската акумулација на денталниот плак на
ниво на хиперплазираната гингива.
Некои авторија поврзуваат гингивалната хиперплазија со појавата на алергиска
реакција на никелот, кој е ослободен при нанесувањето метални брикети. Таквата
алергиска реакција се карактеризира со пролиферација на кератиноцити и зголемена
пролиферација на епителните клетки, што резултира со хиперплазија на гингивата. Од
овие причини, она што е од особено значење е изведување соодветна анамнестичка
постапка за откривање на различната можност за појава на алергиска реакција.

12.4.2.2 Гингивална рецесија

Гингивалната рецесија се дефинира како поместување на маргиналното
гингивално ткиво апикално од емајлово-цементното споиште. Може да ја зафати
лабијалната, букалната или интерденталната регија. Според Американската академија
за пароднтологија (1996), маргиналната ткивна рецесија е дефинирана како
поместување на меките ткива апикално од емајлово- цементното споиште.
Гингивалната рецесија е една од најчестите пародонтални компликации кај
ортодонтските пациенти. Дури кај 10-12% од ортодонтските пациенти се појавува
гингивалната рецесија. При апикалната миграција на маргиналната гингива, од која
подоцна се дистанцира од емајлово-цементното споиште, еден дел од површината на
коренот останува изложен на дејствувањето на факторите од оралната празнина.
Гингивалната рецесија, од своја страна, доведува до хиперсензитивност, зголемен
ризик од кариес, абразија на забите и го отежнува адекватното одржување на
оралната хигиена. Многу фактори се споменати во етиологијата на гингивалната
рецесија, од кои на посебно место се поставени присуството на дентален плак,
положбата на забот, користењето лоша техника на четкање на забите, присуството на
трауматска оклузија, високата френулумска инсерција или, пак, неадекватната
фиксација на мускулните влакна на соседните мускули и сл.
Енергично или неправилно четкање на забите може да предизвика гингивална
рецесија. Рецесии се јавуваат почесто кај лицата со добра отколку кај лицата со лоша
орална хигиена и се поврзани со фреквенцијата на лична стоматолошка заштита.
Рецесиите поврзани маргинално со гингивата поради несоодветното четкање на
забите обично се локализирани на лабијална површина и често се поврзуваат со
цервикални абразии. Повеќето луѓе со доминантна десна рака четкаат поенергично на
левата страна од устата, така што гингивалните рецесии почесто се забележани на
левата страна. Рецесиите поврзани со забното четкање се почести на премолари,
сугерирајќи дека нивната позиција може да придонесе за рецесија. Рецесиитеисто
така се поврзани со употребата на четка за заби со цврсти влакна.
Тензијата штосе јавува во текот на ортодонтското придвижување на забите
може да резултира со намалувањето на ткивото, но тоа не мора секогаш да резултира
со рецесија, бидејќи рецесијата нема да се појави сѐ додека движењето на забите се
јавува во рамките на алвеоларната коска. Затоа, може да се каже дека врз појавата на
рецесијата исто така има големо влијание има насоката на ортодонтските сили. Па,
95
така, ортодонтските сили штодејствуваат од лабијално често влијаат кон зголемена
зачестеност на гингивалната рецесија, додека апликација на ортодонтска сила од
лингвалната страна има спротивен ефект.
За појавата на рецесија исто така е важно да се процени биотипот на гингивата,
и тоапред самата ортодонтската терапија, затоа што тенкиот биотип се смета за висок
ризик за појавата на рецесиите.
За да се спречи појавата на дехисценциите при аплицирањето на
ортодонтската терапија, потребно еда се користат избалансирани сили за група заби,
а не само за еден заб.
Ова значи дека за време на лабијалното движење на забите, со фронтална
ресорпција на пародонталниот ѕид на алвеоларната кортикална плоча доаѓа до
апокалипса и губење на букална кортикална плоча.
Како заклучок може да се каже дека пред која било ортодонтска терапија е
исклучително важно да се провери каква е состојбата на букалниот дел на
алвеоларната коска и дебелината на меките ткива (биотипот на гингивата) на страната
на притисокот при придвижувањето на забите, за да се спречи можна рецесија. Во
случаи на ортодонтска терапија кај пациенти штоимаат тенка, деликатна гингива или,
пак, веќе е присутна лабилна рецесија, нема да треба да се изврши мукогингивална
хируршка терапија, ако се планира јазично поместување на забите. Ако сѐ уште постои
рецесија по ортодонтската терапија, тогаш е неопходно да се изврши мукогингивална
хируршка интервенција, која во овој стадиум има поголема предвидливост на успех
отколку да биде извршена пред ортодонтската терапија
Исто така е важно да се следи можноста за рецесија и по ортодонтската
терапија, бидејќи често по ортодонтските терапевтски процедури останува тенка
гингива како резултат на ортодонтското придвижување на забите.

12.4.2.3 Несакани ефекти на пулпата

Реакцијата на пулпата на дејствувањето на ортодонтските терапии е
минимална и се смета дека настанува умерена и реверзибилна воспалителна реакција
во почетокот на терапијата. Доколку на забот дејствува долготрајна континуирана
екстензивна сила, доаѓа до испрекинато придвижување на забот, при што настанува
кинење на крвните садови на апексот. Исто така и доколку дојде до толкаво
навалување на забот, така што неговиот корен е забиен во алвеоларната коска, може
да настане губиток на виталноста на забот.

12.5 Несакани ефекти на ортодонтската терапија на тврди ткива

Ортодонтската терапија, освен на меките ткива, исто така може да предизвика
несакани ефекти и на тврдите забни ткива. Следува нивниот опис.

12.5.1 Деминерализација на емајлот

Деминерализацијата на емајлот најчесто е предизвикана од присутниот
дентален плак, кој настанува поради несоодветната орална хигиена. Оваа состојба се
јавува дури кај 70% од пациентите во вид на почетна кариозна лезија (macula alba) и
кај помалку од 5% од пациентите како развиени кариозни лезии. Според Чепмен, кај
30% од случаите со деминерализација таа се јавува на горните инцизиви. Кај пациенти
со ортодонтски направи, задржувањето на дентален плак е за два-три пати поголемо
од нормално, pH на плунката се намалува и се зголемува нивото на стрептококус
мутанс и лактобацилус, што придонесува за зголемен степен во формирањето на
касиозните лезии.
Пациентот но и специјалистот ортодонт мора да дејствуваат во превенцијата.
Пациентот учествува со одржување соодветна орална хигиена во домашни услови, со
користење помагала, како што се интердентални четки и орални иригатори, како и со
водички за плакнење на устата. Ортодонтот пред ортодонтската терапија го едуцира

96
пациентот за одржување на оралната хигиена, го проценува ризикот од кариес, врши
флуоризација на забите и сл.
Отстранувањето на брикетите што се залепени на забот може понекогаш да го
оштети емајлот на забот. Врската помеѓу забот и бравата е посредувана преку бондот
штоја создава врската заб-брикета. Ако оваа врска е премногу силна, при
отстранувањето на брикетите може да дојде до формирање пукнатини во емајлот,
каде што влегуваат дентален плак и бактерии. Кога отстранувањето на брикетите е
екстремно невнимателно, може да настане оштетување на емајлот и дентинот и тие
да бидат подложни на еколошките фактори на оралната средина.

12.5.2 Забен камен

Кај пациентите кај кои се спроведува ортодонтска терапија, акумулацијата на
дентален плак е зголемена за два-три пати. Често таквото количество дентален плак е
несоодветно отстрането поради тешките услови на имплементација на техниките за
правилна орална хигиена и притоа настанува негово минерализирање и создавање
тврди депозити или забен камен.
Најчесто се наоѓа на места на кои тешко може да се минимизира количеството
на денталенплак, и тоа најчесто околу ортодонтските прстени и брави.

12.5.3 Губење на виталноста на забите

Губењето на виталноста на забите се јавува како пулпина реакција на
примената на екстензивна континуирана сила за време на ортодонтската терапија.
Како резултат на тоа, најчесто настанува прекин на крвните садови што го снабдуваат
забот со крв или во случај на прекумерно екструдирање на забот, при што крвните
садови не се во можност да ги следат промените во положбата на забот.

12.5.4 Ресорпција на коренот на забот

Ресорпцијата на коренот на забите е одамна потврдена како вообичаен
феномен во текот на ортодонтската терапија. И денес можностите за појава
ресорпција на корените сѐ уште се проблем што се појавува во текот на ортодонтската
терапија.
Ресорпцијата се одвива во повеќе степени, и тоа:
- Површинска ресорпција со ремодулација, при која доаѓа само до ресорпција
на површинските слоеви на цемент, кои подоцна во потполност минуваат низ
процесите на регенерација и репарација.
- Дентинска ресорпција со формирање лузна или т.н. длабока ресорпција. Се
ресорбираат цементот и надворешните слоеви на дентин, кои се регенерираат со
помош на таложење цементен материјал, но сепак конечниот облик на коренот не е
идентичен со првобитниот изглед
- Циркумферентна апикална ресорпција, при која целосно се ресорбираат
тврдите забни ткива на апексот на забот, со што настанува видливо скратување на
коренот на забот. Кога веќе ќе настане ваква ресорпција, овој дел од цементне е
можно да се регенерира. Со текот не времето настанатиот остар коренски врв се
заоблува со помош на локализиранаресорпција.
Во случаите кога настанува нарушување на рамнотежата на процесите на
ресорпција и на апозиција на цементот (на пр. во случај на прекумерна ортодонтска
сила), се појавува исхемична некроза на периодонциумот и доаѓа до несакана
коренова ресорпција, што резултира со скратување на коренот, намалување на
дебелината на цементот, зголемена мобилност на забите и често губење на забите.
Сепак мора да се напомене дека не постои предвидлив фактор поврзан со
ресорпција на коренот на забот, за на тој начин да се дејствува превентивно на
ваквата појава. Поради тоа пациентот морада биде запознаен со последиците
штоможе да настанат во текот на тераписката процедура. Во современата

97
стоматолошка литература е укажано дека постои генетска предиспозиција запојава на
коренската ресорпција.
Ендодонтски третираните заби имаат зголемена отпорност кон ресорпција. Кај
пациентите со хиподонција или ектопија има зголемена можност за ресорпција на
корените на трајните заби. Кај трансплантираните заби треба да се причека најмалку
три месеци да настане комплетна интеграција на забот.
Во случај на екстензивна коренска ресорпција, потребно е пациентот да се
советува да направи ендодонтски третман на тој заб и забите што имаат присутна
ресорпција на корените не смее да се користат како носачи на фиксни протетски
конструкции.

12.5.5 Алвеоларна коскена ресорпција

Во текот на ортодонтскиот третман, алвеоларната коска, слично како и коренот
на забот, е подложена на процесот на ремоделација. За време на воспалителните
промени што се јавуваат при ортодонтска терапија, истите тие дејствуваат на
остеокластите и од алвеоларната коскасе појавуваат остеобластите.
Мора да се напомене дека во апикалниот регион постои еквилибриум меѓу
процесите на ресорпција и апозиција на алвеоларната коска, самата должина на
коренот се намалува, па оттука е несомнено ваков сличен процес проследен со
ресорпција на алвеоларната коска да може да се забележи и на самата алвеоларна
коска во текот на ортодонтскиот третман. Истражувањата укажале дека димензиите на
ваквите ресорптивни промени во просек се помали од половина милиметар, не
поминувајќи ја границата од 1 мм. Во текот на никнувањето на забите, самата
алвеоларна коска го следи забот во неговото движење.
Најголеми димензионални промени на алвеоларната коска настануваат по
екстракција на одредени заби во контекст на ортодонтската екстракциска терапија.
Исклучок од ова правило е при екстракција на пародонтолно компромитирани заби,
при што имаме значителен губиток на заби, поради што се напоменува
исклучителното значење на пародонталната терапија во превенција на губитокот на
алвеоларната коска.
Слично како и кај коренската ресорпција, и тука настанува нарушена рамнотежа
(односно ако се надмине апозиција или ако доминира ресорпција), постои трајна
загуба на алвеоларната коска. За да се избегне тоа, неопходно е да се примени сила
штоне го надминува прагот на еластичноста на ткивата и ортодонтските сили треба да
бидат со континуиран тек.
Губењето на прицврстувањето најчесто води кон мезијализација на моларите.
Најчесто се јавува при екстракциска терапија на пациенти со класа II на ортодонтски
аномалии, при лошо планирање дистализација на канините од класа II во класа I. Во
таквите случаи се добива простор на сметка на мезијализација на моларите, а не на
дистализацијата на канините, како што е планирано. Потоа, канинот сѐуште е во класа
II. За да се спречи оваа појава, често се користат дополнителните процедури, како што
се шлемови или микроимпланти.

12.5.6 Поместување на средишната линија

Несоодветната медијална положба на долниот, горниот или двата забни лака е
исто така еден од несаканите ефекти штоможе да ги даде ортодонтската терапија.
Оваа состојба најчесто е последица на лоша или нетемелна дијагностика, пред сѐ
клинички преглед, пред почетокот на ортодонтски третман или погрешни индикации за
екстракција на заби. Најчеста причина за ова е екстракција на непарен број
премолари. Како по правило, неправилен број екстрахирани премолари се изведува
само во случаи кога овие екстракции се прават при екстремни разлики во касите од
левата и десната страна.

98
12.6 Отворен загриз
Појавата на отворен загриз може да биде несакана последица во случаите на
превид на скелетно отворен, но сепак компензиран загриз. Поради тоа, кај сите
пациенти пред ортодонтската терапија треба да се направи кефалограм.
При изведување терапија со мобилни ортодонтски помагала, отворање на загризот
може да се случи при неконтролирано ширење со активна плоча.

12.7 Лепезесто ширење на фронталните заби

Оваа несакана појава по ортодонтскиот третман се должи на присуството на
ангулирани канини, кои се цврста основа, и поради тоа што се случува поместување
на инцизивите нанапред. За да се спречи оваа појава, потребно е да се користат
сегментални лакови, кои првобитно би се поставиле на канините во правилна
положба, или пак шлем
.
12.8 " Сидриште"- Отпор кон несакано движење на забите
Поимот "анкаража" или "сидриште"во ортодонцијата, е дефиниран на малку
необичен начин, поточно како ,,отпор кон несаканото движење на забите" алудирајки
на тоа, што ортодонтот сака да постигне. Употребата, иако несекојдневно, е најдобро
претставена на овој начин. Стоматологот поточно ортодонтот, најчесто конструира
апарати со цел да врши придвижување на забите. За секоја посакувана акција, се
јавува еднаква и спротивна реакција. Неизбежно, реактивната сила може да ги
придвижи и другите заби доколку се во контакт со апаратот.
Во тој случај, сидриштето е отпорот на силата на реакцијата која најчесто се
јавува од другите заби , понекогаш од палатумот, главата или вратот преку
екстраоралните сили и поретко преку сидриштата прицврстени во вилиците.
Затоа, потребно е да се фокусираме на контролата на непосакуваното
движење на забите, кога некои заби служат како сидришта. Во планирањето на
ортодонтскиот третман, едноставно не е возможно да се земе во предвид само
движењето на посакуваните заби. Реципрочните ефекти низ денталните лакови мора
внимателно да се анализираат, евалуираат и контролираат. Многу важен аспект при
ортодонтскиот третман е постигнување на максимално движење на посакуваните
заби, со минимални несакани ефекти (минимизирање на несаканото движење на
забите).

сл. 56. Едноставно сидриште, како што е движење на еден наспроти друг заб,
поточно, затварање на просторот помегу двата заба. Поголемиот заб во случајот
моларот ке се движи помалку од забот со помала површина на коренот а со тоа и на
ПДЛ. (Фотографија превземена од Naish et all,2015)

99
 Очигледна стратегија за анкаражна контрола е концентрација на силата
потребна за да се постигне движење на забите во саканиот правец, и потоа што е
можно повеке да се распредели на реактивната сила на што повеке заби, фокусирајки
го притисокот на ПДЛ (периодонталниот лигамент) на сидришните заби, што е можно
повеке.
Границата под која притисокот не треба да продуцира реакција, може да
обезбеди одлична анкаражна контрола, бидејки од огромна важност е таа граница
(интензитет на сила) да не се премине бидејки ќе ги зафати забите од анкаражниот
(сидришниот) сегмент и ке се јави реактивно или несакано движење на тие заби.
Различниот одговор на притисокот делува така што посилниот притисок предизвикува
поголемо движење на забите од послабиот притисок, при што ја зголемува можноста
да се придвижат што повеке заби земајки го во предвид и потенцијалното несакано
движење на одредени заби.
Всушност, прагот на движењето на забите е прилично мал, но има различен
одговор на силата, и затоа оваа стратегија ,,раздели па освои,, е ефективна. Забите
реагираат доколку ортодонтското движење е пропорционално на големината на
притисокот, до одредена точка. Штом таа се достигне, движењето на забите станува
помалку или повеке независно од големината на притисокот, при што се отвора
широко поле за ефективен ортодонтски притисок поточно ортодонтска сила.
Оптималното ниво на сила за ортодонтско движење на забите е најслабата сила и
ефективен притисок, кои продуцираат скоро максимален одговор. Сили посилни од
таа, иако еднакво ефикасни во движењето на забите, ке бидат непотребно трауматски
и непотребно стресни за забите од сидришниот сегмент предизвикувајки несакано
реактивно движење на забите.
Од оваа гледна точка, можеме да дефинираме неколку анкаражни(сидришни)
ситуации.

12.8.1 Реципрочно движење на забите

Кај реципрочното движење на забите, силите насочени кон забите и сегментите
на лакот, се еднакви а со тоа и дистрибуцијата на силите во ПДЛ (периодонталниот
лигамент). При едноставен пример, што би се случило кога двата централни инцизиви
разделени со дијастема, би биле поврзани со активен федер. Истите заби би ја
чувствувале истата сила, дистрибуирана во ист правец преку ПДЛ и би се движеле
еден кон друг со иста мера.(Слика 57)

сл. 57. "Реципрочно движење на забите"- реципрочно движење на забите се

продуцира кога два заба или единици на отпор со еднаква големина се повлечат
еден према друг, како во овој пример на затварање на максиларна дијастема
медиана.(Фотографија превземена од W.Profit and Fields, Contemporary
orthodontics, Third edition)

Слична ситуација би се јавила доколку федерот е поставен преку првиот

премолар, пробивајки го сегментот на централниот инцизив, латерален инцизив, и
канинот во сегментот на антериорниот лак, наспроти вториот премолар и првиот

100
молар постериорно. Каков исход и да даде оваа техника, реципрочното движење на
забите бара длабоко анализирање.
Концептуално, ,,сидришната вредност,, на забот, представува отпор на
движење и зависи подеднакво од обемот на коренот на забот, а преку тоа и од обемот
на ПДЛ. Што поголем корен, толку поголема е површината на ПДЛ лигаментот преку
која силата може да делува, и обратно. Слика 58 прикажува дека ПДЛ површината на
двата постериорни заби во овој случај е малку поголем од целата антериорна ПДЛ
површина. Затоа со обичен федер кој ги поврзува сегментите, антериорните заби би
се движеле малку повеке од постериорните заби. Движењето не би било комплетно
реципрочно но ке биде приближно на тоа.

сл. 58. " Сидришна вредност" на секој заб е еквивалентна на соодветната

површина на коренот. Како што е прикажано на дијаграмот првиот молар и вториот
премолар во секој дентален лак се приближно еднакви на површината на канинот и
на двата инцизиви(Фотографија превземена од W.Profit and Fields, Contemporary
orthodontics, Third edition

12.8.2 Засилено сидриште

Во продолжение на делот на екстракција: ако има потреба да се повлечат
антериорните заби, анкаражата на постериорните заби може да се зајакне со
додавање на вториот молар во постериорниот дел/единица. Ова ке го промени
соодносот на коренските површини, пришто ке има многу поголем притисок во ПДЛ на
антериорните заби, па затоа ке има релативно поголема ретракција на антериорниот
сегмент отколку движење нанапред на постериорниот сегмент(слика 59). Треба да се
потенцира дека зајакнувањето на анкаражата со додавање повеке отпорни
единици/делови, е ефикасно бидејки со повеке заби или екстраорални структури во
сидриштето, реактивната сила се проширува на поголема површина на ПДЛ. Ова го
намалува притисокот на анкаражните единици, намалувајки ја кривата на притисокот.
Сега формата на кривата на одговор на притисокот станува битна бидејки со
одржувањето на силата со мал интензитет, има две придобивки. Не само што ја
минимизира траумата и болката, туку создава можност да се креира сидриште со
искористување на различни ПДЛ сегменти во сидришните сегменти.

101
 сл. 59. Сидришен сегмент(втор премолар, прв и втор молар).Овој тип на сидриште
најчесто се користи за дистализирање на канин, при што сидришниот сегмен кој го
сочинуваат вториот премолар и првиот и вториот молар, го превенира мезијалното
движење на овие заби за сметка на посакуваното дистално движење на канинот.
(Фотографија превземена од Naish et all,2015)

Преголемата употреба на сила ја уништува ефикасноста на засилената

анкаража, при што се придвижуваат и забите кои го сочинуваат сидришниот сегмент.
Тогаш на клиничарот му се вели дека му е клизната, изгорена или пукната анкаражата
(сидриштето) поради преголемо движење на сидришните заби.

12.8.3 Кортикално сидриште

Друг аспект на сидришна контрола е различниот одговор на кортикалната
споредена со медуларната коска.
Кортикалната коска е повеке отпорна на ресорпција, и движењето на забите е
успорено кога коренот е во контакт со неа (слика 60). Некои автори промовираат
ротирање на корените на постериорните заби нанадвор наспроти кортикалната плоча
како начин да се инхибира нивното мезијално движење кога екстракционите простори
ке бидат затворени. Бидејки мезијалното движење ке биде подобро заедно, отколку
спротивно на кортикалната плоча, сомнително е дали оваа техника значително ја
зголемува анкаражата иако постои можност да се јави ресорпција на корените. Оваа
ситуација може да се употреби кај повозрасни лица, кои повеке години претходно ги
загубиле своите молар и премолар. Би било многу тешко да се затвори таква
екстракциска локација, бидејки движењето на забите е забавено на минимум бидејки е
потребно корените да дојдат во контакт со кортикалната коска низ целиот ресорбиран
алвеоларен гребен.

сл. 60. Кортикална анкаража.

102
 Загубата на коска на страна на стара екстракција може да создаде поле на
кортикална коска помегу забите кои го ограничуваат дефектот, поради тоа што
procesus alveolaris возрасни пациенти кои се ресорбира и искосува.Кај возрасни
пациенти кои го "загубиле" првиот траен молар како адолесценти, вториот молар се
инклинира (Tipping) мезијално но ресорпцијата на алвеоларната коска го закосува
мостот. Затварањето на овие простори ортодонтски е исклучително тешко и споро,
бидејки е потребно ремоделација на кортикалната коска.
Генерално правило е дека торк движењата се ограничени од лицевата и
кортикална плоча. Доколку коренот е константно под притисок во однос на било која
од овие плочи, движењето на забите ке биде значително успорено со веројстност за
ресорпција на коренот, но и пенетрација на кортикалната коска може да се случи.

12.8.4 Скелетно сидриште

Долго време било анализирано дали ако структурите кои не се заби, можат да
служат како анкаража, и дали е можно да обезбедат движење на забите или
модификации во растот без да се предизвикаат несакани ефекти. Се до неодамна,
екстраоралната сила (хедгер), бил единствениот начин да се обезбеди анкаража а да
не е од забите. Иако хедгер може да се користи за да ја зголеми анкаражата, постојат
два проблеми:
-нрвозможно е пациентот да носи константно хедгер,
-кога се носи хедгер, силата кон забите е поголема од оптимумот.
Резултатот е систем на сила кој е далеку од идеален. Силна интермитентна
сила од хедгер-от не е добар начин да се обезбеди контратежа на слаба континуирана
сила од ортодонтскиот апарат.
Со развојот на успешна техника на коскена трансплантација, постоеше
потенцијал за апсолутна анкаража, без движење на забите, освен на оние кои се цел
на движење (кои сакаме ортодонтски да ги придвижиме) (Слика 61).

сл. 61. Скелетно сидриште. Поставен микро имплант за екструзија и придвижување

на премоларот букално.

Испитувањата покажуваат дека имплантите може да се користат како сидриште

за ортодонтско движење на забите, и со нивна помош се изведуваат движења во
ортодонтскиот третман кои биле претходно невозможни, на пример интрузија на
максиларните постериорни заби во третман на антериорниот отворен загриз. Бројни
опции за апсолутно сидриште постојат денес, главно, титаниумските завртки кои
пенетрираат преку гингивата директно во алвеоларната коска и коскените сидришта
поставени под мекото ткиво, најчесто во задниот дел на зигоматичната коска и
максилата. (Слика 62.)

103
 сл. 62. Ортопедска скелетна анкаража за модификација на раст преку максиларна
протракција

Според ова, привремената скелетна анкаража е нов аспект во клиничката

ортодонција при третман на одредени скелетни аномалии преку модификација на
растот.

104
Литература

1. W.L. Proffit i J.L. Ackerrman. Contemporary orthodontics. Third edition. Mosby

2000.

2. WisthPJ, Tritrapunt A, Rygh P, Boe OE,Norderval K. The effect of maxillary

protraction on front occlusion and facial morphology. Acta Odont Scand
1987;45:227-37

3. Baccetti T, Franchi L, McNamara JA Jr. Treatment and posttreatment

craniofacial changes after rapid maxillary expansion and face-mask therapy. Am J
Orthod Dentofacial Orthop 2000;118:404–13.

4. Bell,William H, William R. Profitt and Raymond P. White, Jr(eds):Surgikal

Correction of dentofacial Deformities. W. B Saunders Company, Philadelphia,1980

5.N. Jakšić, I. Šćepan, B. Glišić (2000) ORTODONTSKA DIJAGNOSTIKA, Beograd

6.Antolič, D. Demitrović, F. Farčnik, V. Lapter, B. Ljupči, D. Marić, M. Marković, A. Miličić, B.

Ozerović, S.Serafimova, D. Trišović, Ž. Vidović - Ortodoncija

7. T. Rakosi, I. Jonas, TM Graber: Orthodontic-Diagnosis, 1993

8. McCormack SW, Witzel U, Watson PJ, Fagan MJ, Gro¨ning F (2014) The Biomechanical
Function of Periodontal Ligament Fibres in Orthodontic Tooth Movement. PLoS ONE 9(7):
e102387. doi:10.1371/journal.pone.0102387

9. L. Feller, R. A. G. Khammissa, I. Schechter, G. Thomadakis, J. Fourie, and J. Lemmer,

“Biological Events in Periodontal Ligament and Alveolar Bone Associated with Application of
Orthodontic Forces,” The Scientific World Journal, vol. 2015, Article ID 876509, 7 pages,
2015.

10. Antoun, J. S., Mei, L., Gibbs, K. and Farella, M. (2017), Effect of orthodontic treatment
on the periodontal tissues. Periodontol 2000, 74: 140-157. doi:10.1111/prd.12194

11. Meeran N. A. (2013). Cellular response within the periodontal ligament on application of
orthodontic forces. Journal of Indian Society of Periodontology, 17(1), 16–20.
doi:10.4103/0972-124X.107468

12. Fiel S. The development of ideal occlusiono оf thegumpadsandtheteeth. Am J Orthod

1954; 40: 196-227.

13. Petersen PE, Christensen LB. OralHealthPromotion: HealthPromotingSchools Project.

Copenhagen: WHO Regional Office forEurope, 1995

105