Hoạt động

Wikimedia Foundation

Năm 2016, Katherine Maher là giám đốc điều hành thứ ba

của Wikimedia, kế nhiệm Lila Tretikov, người đã tiếp quản công việc từ Sue Gardner vào
năm 2014.
Bài chi tiết: Wikimedia Foundation
Wikipedia được điều hành và tài trợ bởi Quỹ Wikimedia Foundation, một tổ chức phi lợi nhuận
cũng điều hành các dự án liên quan như Wikitionary và Wikibooks, vận hành bằng đóng góp và
tài trợ của công chúng.[187] Biểu mẫu 990 IRS năm 2013 của quỹ cho thấy doanh thu là 39,7 triệu
USD, chi phí là gần 29 triệu USD, số tài sản là 37,2 triệu USD còn nợ phải trả rơi vào khoảng
2,3 triệu USD.[188]
Tháng 5 năm 2014, Quỹ Wikimedia bổ nhiệm Lila Tretikov làm giám đốc điều hành thứ hai, thế
chỗ Sue Gardner.[189] Ngày 1 tháng 5 năm 2014, tờ The Wall Street Journal (TWSJ) đưa tin rằng
việc Tretikov xuất thân từ ngành công nghệ thông tin từ những năm ở Đại học California đã giúp
Wikipedia phát triển theo các hướng tập trung hơn, nương theo tuyên ngôn định vị thường trực
của Tretikov "Thông tin cũng giống như không khí, nó muốn được tự do." [190][191] Cũng trong bài
báo, phát ngôn viên Jay Walsh của Wikimedia "cho biết Tretikov sẽ ưu tiên giải quyết vấn đề đó
(viết bài có trả tiền). 'Chúng tôi thực sự đang thúc đẩy sự minh bạch... Chúng tôi đang nhấn
mạnh rằng việc viết bài trả phí không được hoan nghênh.' Chúng tôi đang ưu tiên các sáng kiến
thu hút người dùng đa dạng hơn, hỗ trợ Wikipedia trên thiết bị di động tốt hơn, các công cụ vị trí
địa lý mới để tìm kiếm nội dung địa phương dễ dàng hơn, cũng như ưu tiên nhiều công cụ hơn
cho người dùng ở thế giới thứ hai và thứ ba", Walsh nói. [190]
Sau khi Tretikov rời Wikipedia do các vấn đề liên quan đến việc sử dụng tính năng "siêu bảo vệ"
mà một số phiên bản ngôn ngữ của Wikipedia đã áp dụng, Katherine Maher trở thành giám đốc
điều hành thứ ba của Wikimedia vào tháng 6 năm 2016. [192] Maher tuyên bố một trong những ưu
tiên của cô là vấn đề quấy rối biên tập viên đặc hữu của Wikipedia mà hội đồng quản trị
Wikipedia từng xác định vào tháng 12.[193]

Hoạt động và hỗ trợ phần mềm

Bài chi tiết: MediaWiki
Wikipedia dựa trên MediaWiki, một nền tảng phần mềm wiki chuyên biệt, tự do và có mã nguồn
mở, viết bằng ngôn ngữ PHP và xây trên cơ sở dữ liệu MySQL.[194] Phần mềm này bao gồm
những tính năng lập trình như ngôn ngữ macro, biến số, hệ thống nhúng bản mẫu (template
transclusion), và đổi hướng URL. MediaWiki được phát hành theo Giấy phép Công cộng
GNU (GPL) và được các dự án Wikimedia sử dụng, cũng như nhiều dự án wiki khác. Ban đầu
Wikipedia chạy trên UseModWiki, một chương trình Perl của Clifford Adams (Phase I). Nó bắt
phải viết hoa theo kiểu CamelCase để tạo ra siêu liên kết giữa các bài; sau này mới xuất hiện cú
pháp hai dấu ngoặc vuông. Từ tháng 1 năm 2002 (Phase II), Wikipedia bắt đầu sử dụng chương
trình PHP wiki với cơ sở dữ liệu MySQL; phần mềm này do Magnus Manske viết riêng cho
Wikipedia. Phần mềm Phase II được sửa nhiều lần để thỏa mãn nhu cầu đang tăng trưởng
theo cấp số nhân. Tháng 7 năm 2002 (Phase III), Wikipedia đổi qua phần mềm thế hệ thứ ba
MediaWiki, vốn do Lee Daniel Crocker viết.
Một số phần mở rộng MediaWiki được cài đặt[195] để mở rộng chức năng của phần mềm
MediaWiki.
Tháng 4 năm 2005, một phần mở rộng Lucene[196][197] được thêm vào tìm kiếm tích hợp của
MediaWiki. Wikipedia chuyển từ MySQL sang Lucene nhằm thực hiện các lệnh tìm kiếm và hiện
đang sử dụng Lucene Search 2.1,[198][Cần cập nhật] được viết bằng Java và dựa trên thư viện Lucene
2.3.[199]
Tháng 7 năm 2013, sau khi thử nghiệm beta rộng rãi, một tiện ích mở rộng
WYSIWYG, VisualEditor, được mở nhằm sử dụng công khai.[200][201][202][203] Nó đã vấp phải nhiều sự
phản đối và chỉ trích, và được mô tả là "chậm chạp và đầy lỗi". [204]

Sửa đổi tự động

Bài chi tiết: Wikipedia bot
Wikipedia dùng các chương trình máy tính (được gọi là bot) để thực hiện các tác vụ đơn giản và
lặp đi lặp lại, chẳng hạn như sửa các lỗi chính tả phổ biến, các vấn đề về văn phong, hoặc khởi
tạo các bài viết mới về địa lý với một định dạng chuẩn có sẵn lấy từ dữ liệu thống kê. [205][206][207] Tại
Wikipedia tiếng Thụy Điển, biên tập viên Sverker Johansson (sv) từng dùng bot để tạo bài mới và
được báo cáo là đã tạo ra tới 10.000 bài viết vào một số ngày nhất định. [208] Có những bot được
thiết kế để thông báo một cách tự động khi biên tập viên mắc các lỗi thường gặp như dấu ngoặc
kép hoặc dấu ngoặc đơn chưa khớp.[209] Khi bot chạy sai và gây ra lỗi, các biên tập viên khác có
thể hủy các lỗi đó và khôi phục nội dung gốc. Một bot chống phá hoại sẽ được lập trình để phát
hiện và hủy các sửa đổi phá hoại một cách nhanh chóng. [206] Bot cũng có thể chỉ ra chỉnh sửa đến
từ các tài khoản hoặc dải địa chỉ IP cụ thể, như đã xảy ra vào thời điểm xảy ra vụ máy bay
MH17 bị bắn rơi vào tháng 7 năm 2014 khi người ta báo cáo rằng các chỉnh sửa đã được thực
hiện thông qua IP do chính phủ Nga kiểm soát. [210] Trên Wikipedia, các bot phải được phê duyệt
trước khi kích hoạt.[211]
Theo Andrew Lih, nếu không sử dụng các bot thì khó mà mở rộng Wikipedia lên hàng triệu bài
viết.[212]

Hoạt động và hỗ trợ phần cứng

Wikipedia nhận 25.000 đến 60.000 yêu cầu đọc trang mỗi
giây, tùy vào thời gian trong ngày. Hơn 300 cụm máy chủ được thiết lập để thỏa mãn các yêu

cầu này. Các máy chủ của Wikipedia trên toàn thế giới.
 Tóm lược cấu trúc hệ thống vào tháng 4 năm 2009.
Xem biểu đồ máy chủ tại Meta-Wiki.
Wikipedia nhận 25.000 đến 60.000 yêu cầu đọc trang mỗi giây, tùy thuộc vào thời gian trong
ngày.[213][214][Cần cập nhật] Tính đến năm 2019 mới là lần đầu tiên các yêu cầu trang được chuyển đến
lớp front-end của máy chủ bộ nhớ đệm Varnish.[215][Cần cập nhật] Các số liệu thống kê khác, dựa trên
dấu vết truy cập Wikipedia 3 tháng công khai cũng có sẵn. [216] Yêu cầu không thể được phân phát
từ bộ đệm Varnish được gửi đến máy chủ cân bằng tải chạy phần mềm Máy chủ ảo Linux, máy
chủ này sẽ chuyển chúng đến một trong các máy chủ web Apache để hiển thị trang từ cơ sở dữ
liệu. Máy chủ web cung cấp các trang theo yêu cầu, thực hiện kết xuất trang cho tất cả các phiên
bản ngôn ngữ của Wikipedia. Nhằm tăng tốc độ, các trang đã kết xuất được lưu vào bộ nhớ đệm
trong bộ nhớ đệm phân tán cho đến khi hết hiệu lực, cho phép hoàn toàn bỏ qua kết xuất trang
đối với hầu hết các truy cập tới các trang phổ biến.
Wikipedia hiện chạy trên các cụm máy chủ Linux chuyên dụng (chủ yếu là Ubuntu).[217][218][Cần cập
nhật]
 Tính đến tháng 12 năm 2009, có 300 cụm máy ở Florida và 44 cụm máy ở Amsterdam. Ngày
22 tháng 1 năm 2013, trung tâm dữ liệu chính của Wikipedia được chuyển đến một cơ
sở Equinix ở Ashburn, Virginia.[219][220] Năm 2017, Wikipedia cài đặt một cụm bộ nhớ đệm trong
một cơ sở Equinix ở Singapore, đây là cơ sở đầu tiên thuộc loại này ở châu Á.[221]

Nghiên cứu nội bộ và phát triển hoạt động

Sau khi số lượng tài trợ cho Wikipedia ngày càng tăng vượt quá bảy chữ số trong năm 2013
như được báo cáo gần đây,[53] Quỹ Wikipedia đã đạt đến ngưỡng tài sản đủ điều kiện để xem xét
theo các nguyên tắc kinh tế tổ chức công nghiệp để chỉ ra sự cần thiết tái đầu tư các khoản
đóng góp vào nghiên cứu và phát triển nội bộ của Quỹ.[222] Hai trong số các dự án gần đây của
nghiên cứu và phát triển nội bộ như vậy là tạo Trình chỉnh sửa trực quan và tab "Cảm ơn" chưa
được sử dụng nhiều, được phát triển để cải thiện các vấn đề về tiêu hao trình chỉnh sửa, vốn
không thành công lắm.[53][204] Adam Jaffe nghiên cứu ước tính tái đầu tư của các tổ chức công
nghiệp vào nghiên cứu và phát triển nội bộ, và khuyến nghị phạm vi từ 4% đến 25% hàng năm,
còn công nghệ cao cấp sẽ đòi hỏi mức độ hỗ trợ cao hơn cho việc tái đầu tư nội bộ. [223] Ở mức
độ đóng góp năm 2013 cho Wikimedia hiện nay được ghi nhận là 45 triệu USD, Jaffe và
Caballero đề xuất mức ngân sách tính toán để tái đầu tư vào nghiên cứu và phát triển nội bộ là
từ 1,8 triệu và 11,3 hàng triệu USD hàng năm.[223] Năm 2016, Bloomberg News báo cáo mức
đóng góp là 77 triệu USD hàng năm, cập nhật ước tính của Jaffe để có mức hỗ trợ cao hơn lên
đến từ 3,08 triệu tới 19,2 triệu USD hàng năm.[223]

Ấn phẩm tin tức nội bộ

Các ấn phẩm tin tức do cộng đồng sản xuất bao gồm The Signpost của Wikipedia tiếng Anh,
được thành lập vào năm 2005 bởi Michael Snow, một luật sư, quản trị viên Wikipedia, và cựu
chủ tịch hội đồng quản trị của Wikimedia Foundation.[224]

Truy cập nội dung

Cấp phép nội dung
Khi bắt đầu vào năm 2001, tất cả văn bản trên Wikipedia đều dùng Giấy phép Tài liệu Tự do
GNU (GFDL), một giấy phép copyleft cho phép phân phối lại, tạo ra các tác phẩm phái sinh và
sử dụng nội dung cho mục đích thương mại, còn tác giả vẫn giữ bản quyền tác phẩm. [225] Giấy
phép này vốn là hướng dẫn sử dụng phần mềm đi kèm các chương trình phần mềm miễn
phí được cấp phép theo GPL. Do đó đây là một lựa chọn tồi cho một tài liệu tham khảo phổ
thông: ví dụ, GFDL yêu cầu các tài liệu tái bản từ Wikipedia phải đi kèm với một bản sao đầy đủ
của văn bản GFDL. Tháng 12 năm 2002 phát hành giấy phép Creative Commons, được thiết kế
không chỉ cho hướng dẫn sử dụng phần mềm mà đặc biệt dành cho các tác phẩm sáng tạo nói
chung. Giấy phép này trở nên phổ biến trong giới blogger cũng như những người phân phối các
tác phẩm sáng tạo trên Web. Wikipedia đã tìm cách chuyển sang Creative Commons.[226] Vì
GFDL và Creative Commons không tương thích nhau nên vào tháng 11 năm 2008, theo yêu cầu
của dự án, Tổ chức Phần mềm Tự do (FSF) đã phát hành một phiên bản mới của GFDL được
thiết kế đặc biệt để cho phép Wikipedia cấp phép nội dung theo CC BY-SA vào ngày 1 tháng 8
năm 2009. (Phiên bản mới của GFDL sẽ tự động bao gồm nội dung Wikipedia.) Tháng 4 năm
2009, Wikipedia cùng các dự án chị em tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý toàn cộng đồng để
quyết định việc chuyển đổi vào tháng 6 năm 2009. [227][228][229]
Các phiên bản ngôn ngữ có các cách xử lý các tệp phương tiện (ví dụ: tệp hình ảnh) khác nhau.
Một số phiên bản, chẳng hạn như Wikipedia tiếng Anh, chứa các tệp hình ảnh không miễn phí
theo thuyết sử dụng hợp lý, còn những phiên bản khác thì không, một phần vì thiếu học thuyết
sử dụng hợp pháp ở quốc gia của họ (ví dụ: trong luật bản quyền của Nhật Bản). Các tệp
phương tiện được cấp phép nội dung tự do (ví dụ: Creative Commons 'CC BY-SA) được chia sẻ
trên các phiên bản ngôn ngữ thông qua kho lưu trữ Wikimedia Commons, một dự án do
Wikimedia Foundation điều hành. Wikipedia tuân theo các luật bản quyền quốc tế khác nhau liên
quan đến hình ảnh khiến một số người nhận thấy rằng phạm vi ảnh về các chủ đề của Wikipedia
thua kém chất lượng của văn bản bách khoa.[230]
Wikimedia Foundation không phải là người cấp phép cho nội dung mà chỉ là một dịch vụ lưu trữ
cho những người đóng góp (và người cấp phép) cho Wikipedia. Vị trí này đã được bảo vệ thành
công trước tòa.[231][232]

Phương thức truy cập

Nội dung Wikipedia được phân phối theo giấy phép mở và ai cũng có thể sử dụng lại hoặc phân
phối lại nội dung này miễn phí. Nội dung của Wikipedia đã được xuất bản dưới nhiều hình thức,
cả trực tuyến và ngoại tuyến, hay bên ngoài trang web Wikipedia.

 Trang web: Có hàng nghìn "trang nhân bản" đăng lại nội dung từ Wikipedia: hai
trang nổi bật là Reference.com và Answers.com (cũng chứa nội dung từ các nguồn
tham khảo khác). Một ví dụ khác là Wapedia, hiển thị nội dung của Wikipedia ở định
dạng thân thiện với thiết bị di động trước cả Wikipedia.
 Ứng dụng dành cho thiết bị di động: Nhiều ứng dụng dành cho thiết bị di động
cung cấp quyền truy cập vào Wikipedia trên các thiết bị di động, bao gồm cả thiết
bị Android và iOS (xem ứng dụng Wikipedia).
 Công cụ tìm kiếm: Một số công cụ tìm kiếm trên web sử dụng đặc biệt nội dung
Wikipedia khi hiển thị kết quả tìm kiếm: ví dụ như Bing (thông qua công nghệ thu
được từ Powerset) và DuckDuckGo.
 Đĩa compact, DVD: Các bài viết trên Wikipedia đã được xuất bản thành đĩa quang.
Wikipedia CD Selection bản tiếng Anh năm 2006 chứa khoảng 2.000 bài viết. [233]
[234]
 Phiên bản tiếng Ba Lan chứa gần 240.000 bài viết.[235] Có cả phiên bản tiếng Đức
và tiếng Tây Ban Nha.[236][237] Ngoài ra còn có loạt đĩa CD / DVD phi thương mại
"Wikipedia for Schools" (Wikipedia dành cho trường học) do các thành viên
Wikipedia và SOS Children tự tay lựa chọn và sản xuất, xoay quanh Chương trình
giảng dạy quốc gia của Liên hiệp Anh và nhằm mục đích hữu ích cho các nước nói
tiếng Anh. Dự án này có thể được tìm thấy trên mạng; nếu in thành một bách khoa
toàn thư giấy sẽ cần khoảng 20 quyển.
  Sách in: Từ năm 2009, công ty Books LLC của Mỹ và ba công ty con
ở Mauritian của nhà xuất bản Đức VDM đã xuất bản hàng chục nghìn cuốn sách in
theo yêu cầu sao chép các bài viết của Wikipedia tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Nga và
tiếng Pháp.
 Semantic Web: Trang web DBpedia bắt đầu trích xuất dữ liệu từ các hộp thông tin
và khai báo danh mục của Wikipedia tiếng Anh từ năm 2007. Wikimedia cũng tạo ra
dự án Wikidata nhằm lưu trữ các dữ kiện cơ bản từ mỗi trang của Wikipedia và các
wiki WMF khác rồi cung cấp ở định dạng ngữ nghĩa có thể kiểm chứng, RDF. Tính
đến tháng 2 năm 2014, trang này có 15.000.000 mục cùng 1.000 thuộc tính mô tả.
Có những thách thức trong việc lấy lại toàn bộ nội dung của Wikipedia để tái sử dụng, vì việc
nhân bản trực tiếp qua trình thu thập thông tin web là không được khuyến khích. Wikipedia công
bố các "kho chứa" nội dung ở dạng văn bản; trước năm 2007 Wikipedia còn không có sẵn kho
lưu hình ảnh.[238]
Một số phiên bản Wikipedia có bàn tham khảo, nơi các tình nguyện viên trả lời câu hỏi của độc
giả. Theo một nghiên cứu của Pnina Shachaf trên Tạp chí Tài liệu, chất lượng của bàn tham
khảo Wikipedia có thể sánh với bàn tham khảo thư viện tiêu chuẩn, với độ chính xác là 55%. [239]