"ft'l

KARABAĞ
DÜNÜ, BUGÜNÜ, YARINI
KARABAG
DÜNÜ, BUGÜNÜ, YARINI

Editörler
Prof. Dr. Okan Yeşilot
Dr. Bihter Gürışık Köksal

İstanbul, 2021
SELENGE YAYINLARI

No: 178 I Tarih Serisi: 137 I Ekim 2021,1. Baskı

GENEL YAYIN YÖNETMENİ
Kadir Yılmaz
EDİTÖRLER
Prof. Dr. Okan Yeşilot - Dr. Bihter Günşık Köksal
YAYIMA HAZIRLAYAN
Mustafa Kurtçelebi
KAPAK TASARIMI
Şevket Dönmezoğlu
KAPAK GÖRSELİ
Karabağ, Əliquluuşağı'ndaki Laləzar Köprüsü.
SAYFA DÜZENİ
Hilal Yazlık
BASKI-CİLT
Repar Dijital Matbaası

ISBN
978-625-7459-24-2
SERTİFİKA NO.
40675
Makalelerdeki görüşlerin sorumluluğu yazarlara aittir.

Selenge Yayınları, Mimar Sinan Mah., © Bu kitabın tüm hakları saklıdır.

Repar Tasarım
Matbaa ve Reklaıncılık
Ticaret Limited Şirketi'nin
tescilli markasıdır.
Selami Ali Efendi Cad., No: 5
34672 Üsküdar/İstanbul
Tel: 0 (212) 522 48 45
wwiv.selenge.com.tr
e-posta: selenge@selenge.com.tr
Tanıtım amaçlı, kısa atıntılar dışında
metin ya da görseller yayınevinin izni
olmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz.
 İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ................................................................................................................7

RUSYA İMPARATORLUĞUNUN GÜNEY KAFKASYA İDARİ

DÜZENLEMELERİNDE KARABAĞ
(XIX. YÜZYIL) - Hayri ÇAPRAZ................................................................................... 11
ERMENİ MİLLİYETÇİLİĞİNİN GÜNEY KAFKASYA'YA
ETKİLER - Nesrin SARIAHMETOĞLU......................................................................... 35
OSMANLI YÖNETİMİNDE KARABAĞ - Telli KORKMAZ.......................... 59
TARİHTEN GÜNÜMÜZE DAĞLIK KARABAĞ VE
GÜNEY KAFKASYA'DA DEĞİŞEN KÜRESEL
DENGELER - Yıldız DEVECİ BOZKUŞ........................................................................ 77
SSCB DÖNEMİ'NDE RUS ARŞİVLERİNDE DAĞLIK
KARABAĞ (1920-1953) - Eray BAYRAMOL..............................................................93
STALİN DÖNEMİ DAĞLIK KARABAĞ VE TÜRK
KAMUOYUNUN ALGISI (1924-1953) - Tuğba ERAYBİBER..... ;....................105
SOĞUK SAVAŞ SONRASI RUSYA FEDERASYONU'NUN '
GÜNEY KAFKASYA POLİTİKASI - Şenol KANTARCI............... ...................... 123
AGİ(K)T MİNSK GRUBU'NUN DAĞLIK KARABAĞ SORUNU'NUN
BARIŞÇIL YÖNTEMLERLE ÇÖZÜM(SÜZLÜĞÜ) SÜRECİNDE
BAŞARISIZ OLMA NEDENLERİNİN ANALİZİ - Banş ÖZDAL......... .... 135
TÜRKİYE-AZERBAYCAN İLİŞKİLERİ
(1991-2021) - Okan YEŞİLOT............................................................................................. 165
RUSYA'NIN KARABAĞ SİYASETİ
(1991-2020) - İlyas KEMALOĞLU................................................................................... 183
RUSYA FEDERASYONU'NUN DAĞLIK KARABAĞ
POLİTİKASI'NDA DİPLOMASİNİN ROLÜ - MuratJANE........................... 193
BATI İLE İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA RUSYA'NIN DAĞLIK KARABAĞ
SORUNUNA YAKLAŞIMININ ANALİZİ - Samir JAFAROV ............... 217

1994 ATEŞKES ANLAŞMASI'NDAN SONRA

KARABAĞ'DA YAŞANAN İLK CİDDİ ÇATIŞMA: 2016 NİSAN
SAVAŞI - Ramin SADIGOV................................................................................................ 233
BİR JEO-PSİKOLOJİK DÜĞÜMÜN ÇÖZÜMÜNÜN ANALİZİ:
II. KARABAĞ SAVAŞI SONRASINDA TÜRK
DÜNYASI - Yalçın SARIKAYA..................................................................................... 255
II. KARABAĞ SAVAŞI: TÜRK DÜNYASININ BAKIŞIVE
DEĞERLENDİRMESİ - Sevinç ALİEVA..................................................................... 281
İRAN VE TÜRK CUMHURİYETLERİNİN DAĞLIK KARABAĞ
SORUNUNA YAKLAŞIMLARININ MUKAYESELİ
ANALİZİ - Vügar İMANBEYLİ........................................................................................ 291
II. KARABAĞ SAVAŞININ NEDENLERİ VE
SONUÇLARI - Araz ASLANLI........................................................................................ 313
II. KARABAĞ SAVAŞI SONRASI GELİŞMELER VE
RUSYA'NIN AZERBAYCAN'IN EGEMENLİK HAKLARINI
İHLALİ - Ali ASKER............................................................................................................ 323
III . KARABAĞ SAVAŞININ SONUÇLARI VE GELECEK
SENARYOLARI - Nazim CAFEROV............................................................................ 335
II. KARABAĞ SAVAŞI'NDA ULUSLARARASI ALANDA
ERMENİ PROPAGANDASI - Esma ÖZDAŞLI...................................................... 347
İŞGAL DÖNEMİNDE KARABAĞTN KÜLTÜREL MİRASINA
YÖNELİK ERMENİ VANDALİZMİ - Marziye MEMMEDLİ.......................... 377
NİKOL PAŞİNYAN İKTİDARI: HAYAL VE GERÇEKLER
ARASINDA - Hatem CABBARLI.................................................................... ;............ 383
BAĞIMSIZLIK DÖNEMİ AZERBAYCAN'IN ULUSLARARASI
İLİŞKİLERİNDE POLİTİK BİR FAKTOR OLARAK DAĞLIK
KARABAĞ SORUNU - Azad AĞAOĞLU................................................................. 431
KARABAĞTN ALBAN (AĞVAN) KÜLTÜREL MİRASI VE
ERMENİLEŞTİRME ÇABALARI - Telman NUSRETOĞLU.............................. 451
ERMENİ SANATÇILARIN AZERBAYCAN, TÜRKİYE VE
KARABAĞ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ: 18-20.
YÜZYILLAR - Hamlet İSAHANLI................................................................................... 463
ÜZEYİR BEY HACIBEYLİ'NİN KÖŞE YAZILARINDA
"KARABAĞ MESELESİ" VEYA "ERMENİ-MÜSLÜMAN
DAVASI" - Elza SEMEDLİ (SAMADOVA)....................................................................491
KAFKAS İSLAM ORDUSU'NUN KARABAĞ HAREKÄTI
(1 EKİM - 8 EKİM 1918) (KARABAĞLIHALİL İBRAHİMİN
ANLATIMIYLA) - Mehdi GENCELİ ........................................................................... 509
 ÖNSÖZ

Roma, Sasani ve Bizans'm häkimiyetinden sonra Araplar tarafından

ele geçirilen Karabağ'a XI. yüzyılda Selçuklular hakim oldu ve bölgeye
kalabalık Oğuz Türkleri yerleşti. Selçuklulardan sonra İldenizli, İlhanlı,
Timurlu, Akkoyunlu, Safevi gibi Türk devletlerinin idaresinde bulunan
Karabağ, XVI. yüzyılm sonlarından itibaren Osmanlı-Safevi savaşlarının
mücadele alanını oluşturdu. Bu tarihten itibaren Karabağ, sıkça el değişti-
rirken 1747'de Penah Ali Han, burada Karabağ Hanlığını kurdu.
XVIII. yüzyılm sonlarından itibaren Rusya da Karabağ için verilen
mücadeleye müdahil oldu. XVIII. yüzyılm sonunda - XIX. yüzyılm baş­
lanğıcında Rusya İmparatorluğunun Azerbaycan da dahil olmak üzere
Güney Kafkasya'daki ilerleyişi hız kazandı. 1801'de Gürcistan, daha sonra
Car-Balaken (1803) ve Gence Hanlığı (1804) Rusya'nm häkimiyetine girdi.
14 Mayıs 1805 tarihinde Karabağ Hanı ibrahim Halil Han ile General Sisi-
anov arasında Kürekçay Antlaşması imzalandı. Buna göre Karabağ Han-
lığı, Rus İmparatorluğuna katıldı. Rusya ile imzalanan 1813'te Gülistan
Antlaşması ve 1828'de Türkmençay Antlaşmasıyla Karabağ Hanlığının
ve Kuzey Azerbaycan'm diğer hanlıklarının da Rusya imparatorluğuna
geçmesini teyit edilirken Çarlık Rusyası'nm Kafkasya'ya kalıcı olarak yer-
leşmesine de sebep oldu.
Bu tarihten itibaren başta Bakü, ardından Gence Vilayeti içerisinde yer
alan Karabağ'm demografik yapışı değişmeye başladı. XIX. yüzyıl boyun­
ca bölgeye yoğun bir Ermeni nüfusu yerleştirildi. Rusya'nm Ermenilerden
istifade ederek kendisine bu bölgede sosyo-etnik bir destek oluşturmaya
yönelik politikası Hristiyan unsurunun Karabağ'da artmasına yol açtı. Bu
da özellikle XX. yüzyılm başından itibaren Ermenilerin Karabağ ile ilgili
taleplerinin ortaya çıkmasına ve bölgede Türkler ile Ermenilerin çatışma­
ya başlamasına yol açtı.
Çarlık rejiminin yıkılmasıyla kısa süre de olsa bağımsız kalan Azer­
baycan ile Ermenistan, SSCB'nin birer üyesi olurken, 1923'te Sovyet
yönetimi, Dağlık Karabağ'a Azerbaycan içerisinde özerk/muhtar bölge
statüsü (Dağlık Karabağ Muhtar Vilayeti / DKMV) verdi. Ermenistan
yönetimi, bu karan beğenmezse de buna itiraz edecek durumda değildi.
Ancak 1960 ve 1970'li yıllardan başlayarak Ermeniler, Dağlık Karabağ'ı
Ermenistan SSC içerisine dahil etme çalışmalarını başlattılar. 1988'de
8 Karabağ

Dağlık Karabağ Sovyeti'nin Ermenistan SSC ile birleşme karan, Mosko-

va tarafmdan kabul edilmedi.
SSCB'nin son dönemlerinde birçok bölgede ortaya çıkan gerilim ve ça­
tışmadan Kafkasya da nasibini aldı. Tarihi Türk toprakları olan Karabağ,
Ermeni saldırılarıyla karşı karşıya kaldı. Sovyetler Birliği'nin son döne-
minde Ermeniler fiilen harekete geçti ve bölgeyi işgal etmek için hazırlık-
lar yapmaya başladı. Sovyet yönetimi, Azerbaycan Türklerinin elindeki
av tüfeğine kadar topladı buna karşılık Ermenilere silah ve mühimmat
yardımı yaptı. 1988 yılında Ermenistan smırları içerisinde yaşayan yak-
laşık 300 bin Türk kovularak kaçkm durumuna düşürüldü. Böylece ilk
aşama olan "Türksüz Ermenistan" oluşturuldu.
Hankendi'nin işgaliyle başlayan Ermeni saldırılan 26.02.1992'deki Ho-
calı Katliamı ile zirveye ulaştı. 1993'de Kelbecer'in işgalinden sonra Tür-
kiye Cumhuriyeti Devleti Ermenistan ile sınırım kapattı ve diplomatik
ilişkilerini askıya aldı. İşgallerine devam eden Ermeniler Şuşa, Laçin, Ağ-
dere, Ağdam, Cebrail, Fuzuli, Gubatlı ve Zengilan'ı işgal etti.
1994'te yapılan Bişkek Ateşkes Antlaşmasmdan sonra da cephe hattm-
da zaman zaman "düşük yoğunluklu" çatışmalar devam etti. Karabağ so-
rununu çözmek üzere AGİT tarafmdan 1992 yılında kurulan AGİT Minsk
Grubu (Eş başkanları ABD, Fransa ve Rusya) olumlu hiçbir varlık gös-
ter-e-medi. Ateşkesten sonra geçen 26 yıllık süre içerisinde gerçekleşen
görüşmeler netice vermediği gibi, bölgeyi işgal eden Ermenistan, Kara-
bağ'da ikinci bir sözde "Ermenistan Devleti" kurmak istedi.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi işgal edilen Karabağ ile alakalı
1993 yılında dört karar aldı. Bu kararlarda, Ermeniler tarafmdan işgal edi­
len bölgelerin derhal boşaltılması ve göçmenlerin geri dönmesi istendi.
(822, 853, 874, 884 numaralı kararlar) Ermenilerin saldırılan sonucunda
Azerbaycan topraklarmm %20'si işgal edildi, yaklaşık 30 bin kayıp verildi
ve 1 milyona yakm insan göçmen duruma düştü.
1994 yılında imzalanan ateşkesten sonra da bir çok kez (Nisan 2016,
Temmuz 2020 vd) provokasyon yapan Ermenistan, son olarak 27 Eylül
2020 tarihinde de saldırıya geçti. Azerbaycan, daha önceki tecrübelerinden
Ermenistan'm saldıracağını tahmin ediyor ve bu Cumhurbaşkanı Başkanı
Aliyev tarafmdan her ortamda dile getiriliyordu. Ermenistan Başbakanı
Nikol Paşinyan'm "yeni topraklar için yeni savaşlar; Dağlık Karabağ Er-
menistan'mdır, nokta" söylemleri açıkça savaş çağrısıydı.
Geçen 30 yıl içerisinde Azerbaycan Devleti ordusunu modernize etti.
Azerbaycan Ordusu; Rusya, İsrail ve Türkiye'den silah ve insansız hava
araçları alarak silah envanterini geliştirdi. Zaten dış yardımlarla ayakta
duran Ermenistan ise Rusya'nm desteği ile askeri gücünü tahkim etti.
Yaklaşık 28 yıldır sabreden, sulh yolu ile topraklarmı işgalden kurtarmak
Önsöz 9

isteyen Azerbaycan bu sefer topyekün bir saldırıya geçerek Ermenistan'm

provokasyonlarma cevap verdi. Bu meşru müdafaa karşısmda neye uğ­
radığını şaşıran Ermenistan, cephelerin tamamında hezimete uğradı ve
Rusya'dan beklediği desteği de alamadı. Neticede kuzeyden ve güneyden
aynı anda savaşı başarıyla sürdüren Azerbaycan ordusu işgal altmdaki
topraklarmı bir bir kurtardı. Ermenistan, cephe hattında bozguna uğra­
yınca uzun menzilli füzelerle Gence, Terter, Hızı gibi cepheden uzak yer-
leşim yerlerini ve Mingeçevir, Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı gibi stratejik
hedefleri vurdu. 100 sivili öldüren Ermenistan savaş suçu işledi.
Azerbaycan-Ermenistan arasmdaki antlaşma Rusya'nm arabuluculu-
ğuyla 10 Kasım 2020'de yapıldı. Yapılan antlaşmayla savaşarak işgalden
kurtarılan Zengilan, Gubatlı, Cebrail ve Şuşa'nm yanmda Kelbecer, Laçin
ve Ağdam da Azerbaycan'a bırakıldı. Günümüzde Ermenilerin yaşadığı
Hocalı, Hankendi, Hocavend ve Ağdere'nin statüsü daha sonraya bırakıl-
dı. Antlaşmaya göre, Dağlık Karabağ temas hattında ve Laçin koridorun­
da "Rus Barış Gücü" bulunacak. Bu güç, beş yıl müddetince kalacak, süre
bitimine altı ay kala taraflar itiraz etmezse süre otomatik olarak uzaya-
caktır. Topraklarmdan göçmek zorunda kalan Azerbaycan Türkleri, bölge
maymdan temizlendikten ve imar edildikten sonra bölgeye dönecektir.
44 günlük savaş neticesinde Türkiye'nin Azerbaycan'a vermiş olduğu
destek çok önemlidir. Özellikle İHA ve SİHAlarm savaşta kullanılması
elde edilen zaferde önemli bir rol oynamıştır. Yapılan antlaşmada önemli
bir kazanım da, tarihi Türk toprağı Zengezur'dan geçecek olan Mehri ko­
ridoru, Türkiye'yi Nahçıvan üzerinden Azerbaycan'a bağlayacaktır. Rus­
ya tarafmdan denetlenecek bu koridorla alternatif kara ve demiryoluyla
Türkiye ile Türk Dünyasım birbirine bağlayacaktır.
Bu kitap, Türkiye ve Azerbaycan'dan Karabağ konusunda uzman olan
akademisyenlerin yazdığı makalelerden meydana gelmektedir. Kitapta;
Karabağ'm tarihi, Osmanlı Dönemi'nde Karabağ, Karabağ'm Rusya tara­
fmdan işgali, bölgenin demografik yapışının değiştirilmesi, Ermenilerin
bölgede iskän edilmesi, SSCB Dönemi'nde Karabağ, bölgedeki Ermeni te-
rör hareketleri, II. Karabağ Savaşı, Türkiye'nin, Rusya'nm, İran'm ve Türk
Dünyasının Karabağ siyaseti, AGİT Minsk Grubunun Dağlık Karabağ so-
runundaki rolü, II. Karabağ Savaşı'nm sonuçları ve gelecek senaryoları,
işgal döneminde Karabağ'da Ermeni vandalizmi ve uluslararası alanda
Ermeni propagandası gibi konular ele almmıştır.
Kitabın hazırlanmasında emeği geçen akademisyenlerimize, Selenge
Yaymevine ve Kadir Yılmaz'a çok teşekkür ederiz.

Okan Yeşilot
 II. KARABAĞ SAVAŞI SONRASI GELİŞMELER
VE RUSYA'NIN AZERBAYCANIN EGEMENLİK
HAKLARINI İHLALİ

Ali ASKER1

Azerbaycan halkı bağımsızlık mücadelesine başladığı günden beri,

toprak bütünlüğünün ihlali ve işgal olgusuyla karşı karşı kalmış, ülke
topraklarının beşte biri, uzun süre Ermenistan'ın işgalinde kalmıştır. Do-
layısıyla, Azerbaycan, ne yazık ki egemenlik hakkını tam olarak kullana-
mamıştır. Nihayet 2020'de meydana gelene 44 Günlük Savaş sonucunda,
Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Ermenistan Ordusu'nu hezimete uğrata-
rak işgal altındaki bölgeleri temizlemeyi başarmıştır. Fakat bu temizleme
Azerbaycan ülkesinin tamamma teşmil edilememiştir; Rusya'nın tertiple-
diği gelişmeler sonucunda Azerbaycan Cumhuriyeti, egemenlik hakkmı
tam ve kusursuz olarak sağlanmasmda belli başlı sorunlar yaşamaktadır.
Maalesef bu durum zaman geçtikçe daha belirgin hale gelmekte olup,
egemenlik ihlali doğuran çok sayıda olayların yaşanmasma neden olmak-
tadır. İhlal örneklerine geçmeden önce genel olarak egemenlik hakkma
ilişkin bazı hususlara değinmekte yarar vardır.
Bilindiği üzere, hukuk ve siyaset biliminin önemli kavramlarmdan biri
olarak, devlet kavramı, en genel ve klasik anlamda, üç önemli unsuru ba-
rmdırmaktadır. Bunlar insan, toprak parçası ve egemenlik olarak bilin-
mektedir. İnsan unsuru millet veya ulus adıyla bilinen bir toplumu ifade
eder. Ulus değişik faktörlerin etkileşimi sayesinde birbirine bağlanmış
insan topluluğudur. Bu bağlanma insanların gelişi güzel bir yığmı olma-
yıp belli sebeplerle ve bilinçli şekilde bir araya gelmelerini ifade eder.2

1 Prof. Dr., Karabük Üniversitesi İİBF Uluslararası İLİşkiler Bölümü, Karabük / Türkiye, alias-
ker@karabiik.edu.tr, ORCID: 0000-0003-1801-3371.
2 Mehmet Akat, Bihterin Vural Dinçkol, Nihat Bulut, Genel Kamu Hukuku, 14. Basım,
DER Yayınları, İstanbul 2018, s. 125.
324 Karabağ

Ulusla ilgili farklı tanımlamalar yapılsa da genellikle iki temel yaklaşıma

vurğu yapılmaktadır. Bunlardan birincisi objektif ulus anlayışı olup, ulu­
su ırk, dil ve din gibi objektif bağlarla birbirine bağlanmış insan topluluğu
şeklinde ifade eder. Sübjektif ulus anlayışı olarak ifade edilen ikinci gö-
rüşe göre, ulus ortak geçmiş, amaç, batıra, ideal istikbal, ülkü birliği gibi
manevi bağlarla birbirine kenetlenmiş insan topluluğunu ifade eder.3
Görüldüğü üzere bir topluluğun ulus olarak kabul edilmesi için eskiye
yönelik bir arada yaşanmışlığın, ortak tarihin, ortak anıların vs. olması
gerekir. Kuşkusuz bu yeterli değildir ve bir ulus hali hazırda bir arada
yaşama iradesine ve bu birlikteliği gelecekte de devam ettirme arzusuna
sahip olmalıdır.
Devletin ikinci unsuru sinirli bir toprak parçasıdır. Toprak yeryüzün-
den bir parça olduğu gibi hava ve deniz kısımlarını da kapsar. Kuşkusuz
burada önemli olan toprak parçasıdır. "Milleti teşkil eden bir insan toplu­
luğunun belirli bir toprak parçasına hakim olmaksızın devlet kurması mümkün
değildir. Keza mevcut olan bir devlet, ülkesini kaybederse, devlet olma vasfını
da yitirir. İşte bu nedenle her bir devlet, kendi ülkesini oluşturan toprak parçası
açısından çok hassas davranır. "4 Devletin üçüncü unsuru ise egemenliktir.
Latince "superanus" kelimesinden gelen ve en üstün iktidar anlamına
gelen bu unsur modern devletin ayırıcı vasfı olarak J. Bodin tarafmdan
günümüzdeki anlamına kavuşmuştur. Egemenlik "Yurttaşlar ve uyruk-
lar içinde yasa ile kısıtlanmamış en üstün iktidardir."5 Devletlerin egemen-
liği iki şekilde tezahür eder. 1. İç egemenlik. 2. Dış egemenlik. İçte bu
yetkinin tek taşıyıcısı devlet olduğu gibi uluslararası hukuk ve ilişkiler
bakımmdan da egemenlik devletin temel ölçütüdür. "Egemenlik devletin
herhangi bir üst otoritere tabi olmaksızın iç ve dış işlerinde bağımsızlığım, yetki-
lerin tam ve münhasır olmasını ifade eder. "6 Bir devletin varlığını idame ve
devam ettirebilmesi için egemenliğinin korunması en önemli şartlardan
biridir. Bağımsızlık ve egemen eşitlik ilkesinin zorunlu gereği iç işlere
karışılmaması ve müdahale edilmemesidir. Aksi takdirde ilgili devletin
egemenliği zarar görecektir. İç işlere karışmama, bir devletin siyasi rejimi
ve ulusal yetki alanına giren konularla uluslararası toplumun ilgilenme-
mesi anlamına gelmektedir. İç işlere karışmama ilkesinin bir başka yönü
müdahale yasağıdır. Yani başka bir devletin ülkesinde onun rizası olma­
dan herhangi bir eylemde bulunulmayacaktır.7

3 Kemal Gözler, Anayasa Hukukumm Genel Esaslan, 9. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa 2017,
s. 156-158.
4 Gözler, s. 160.
5 Akat, Vural Dinçkol, Bulut, s. 126.
6 Melda Sur, Uluslararası Hukukun Esaslan, 13. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2019, s.
118-119.
7 Sur, s. 127.
Ali Asker 325

Azerbaycan'm egemenlik haklarınm ihlaline dair son dönemde ya­

şanan olaylara değinmeden önce savaşın gelişim seyri ve sonraki süreci
ana çizgileriyle özetlemekte yarar vardır. 1980'lerin sonlarında başlayan
Ermeni bölücülüğü şiddet ve saldın olaylarının eşliğinde daha yoğun
hale gelmiştir. 19901arm başında bu uyuşmazlık daha da şiddetlenerek
Azerbaycan-Ermenistan çatışmasma dönüşmüş, bölgede on binlerce in­
sanın ölümüne, Azerbaycan topraklarmın işgaline, büyük yıkımlara ve
milyondan fazla insanın göçmen ve mülteci durumuna düşmesine neden
olmuştur. Savaş sonucunda işgal edilmiş Dağlık Karabağ ve çevresinde-
ki yedi ilçerıin8 toplam yüzölçümü Azerbaycan topraklarmın yaklaşık
beşte birine tekabül etmekteydi. Ermenistan, işgal altında tuttuğu top-
rakların bir kısmını (muhtemel bir barış müzakeresi sonucunda terk ede-
ceğini düşündüğü bölgeler) yerle yeksan etmiş, kelimenin tam anlamıy-
la taşı taşı üstünde bırakmamıştır. Bölgenin en büyük idari birimi olan
Ağdam şehri dünyadaki hayalet şehirler listesine girmiştir. Azerbaycan
için çok ağır sonuçlar doğuran bu çatışmada uluslararası kuruluşlar ve
büyük güçler adalet duyğusundan yoksun bir şekilde Ermenistan'ı, yani
saldırgan ve işgalci tarafı desteklemiştir. Sorunu barışçıl yoldan çözme
misyonunu üstlenmiş AGİT Minsk Grubu'nun üç önemli (eş başkanlık
statüsünde) üyesi olarak Rusya, ABD ve Fransa'nın Ermenistan'a yönelik
desteği, çoğu zaman açık şekilde sağlamıştır. Ayrıca Rusya gerek taktik
ve stratejik gerekse silah ve mühimmat bakımından Ermenistan'a kesin-
tisiz desteğini sürdürmüş, bu işgalci devletle milyarlarca dolar değerinde
silah hibe etmiştir.
Bu gelişmelerin etkisi altında, Azerbaycan Cumhuriyeti, egemen bir
devlet olarak toprak bütünlüğünü koruyamamış ve 1994'te Bişkek'te
barış anlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştır. Yaklaşık otuz sene de-
vam eden bu işgal ve yıkım, Azerbaycan toplumunda ciddi manevi ve
psikolojik sarsıntıların yaşanmasına neden olmuştur. Rusya, bölgedeki
etkisini devam ettirmek için Azerbaycan topraklarmın işgali sonucun­
da oluşan statükonun devamma çalışmış, işgal olgusu dondurulmuş
bir hale getirilmiş, Ermenistan ise Azerbaycan toplumunun bu durumu
kabulleneceğine ümit etmiştir. Azerbaycan Devleti, bölge barışı ve ülke
bütünlüğü adma, Ermenilere Dağlık Karabağ'da en yüksek özerklik sta-
tüsünü vermeye razı olduğunu, fakat herhangi bir şekilde toprak kaybı-
na neden olacak bir tavizde bulunmayacağmı defalarca beyan etmiştir.
Ermenistan ise, sözde "Arsak Cumhuriyeti", özde terörcü ve işgal teşki-
latmı örgütleyerek, Karabağ Ermenilerinin self determinasyon hakkma
dayanarak bağımsız devlet kurduklarını iddia etmiş, bu konuda herhan­
gi bir tavizin söz konusu olamayacağmı vurgulamıştır. Kuşkusuz, böyle
bir durumda, Azerbaycan için işgali sona erdirmenin tek yolu ordusunu

8 Azerbaycan'ın idari yapışında il örgütlenmesi bulunmamaktadır.

326 Karabağ

güçlendirmek, askeri, stratejik ve diplomatik mücadeleyle topraklarını

düşman işgalinden kurtarmaktı.
1994'ten beri devam eden sürede, ateşkes rejimi Ermenistan tarafm-
dan sürekli olarak ihlal edilmiştir. Ermenistan'm 2008, 2010, 2016 ve
2018'de gerçekleştirdiği ihlal ve provokasyonlar sonrasında yaşanan ça-
tışmalar, topyekün savaşın başlama riskini içerecek boyutta olmuştur.9
Özellikle, 2016 yılmda, 2 Nisan'da başlayıp 5 Nisan'da sona eren 4 Gün
Savaşı (veya Nisan Dövüşleri) Azerbaycan Ordusuna kendi üstünlüğü
sergileme fırsatı vermiştir. Nikol Paşinyan'm iktidara gelmesinin ardın­
dan, Ermenistan, iç ve dış siyasetini yeniden dizayn etmek çabasma gir­
miş, Dağlık Karabağ meselesini savaş yoluyla çözmeye yeltenmiştir. 2020
yılmda, önce Tovuz saldırılan, ardından, 27 Eylül'de başlayan ve 44 gün
devam eden savaş;10 çeyrek asır zarfmda Azerbaycan ordusunun çok iyi
düzeye geldiğini, üçüncü bir güç devreye girmeyeceği takdirde, Erme-
nistan'ı kolaylıkla yenebileceği gerçeğini ortaya koymuştur. II. Karabağ
Savaşı böyle bir ortamda devam etmiş ve Ermenistan ordusunun ağır ye-
nilgisiyle sonuçlanmıştır.
Savaş sırasında, gündemde yer alan önemli tartışmalardan biri de Rus-
ya'nm neden tarafsız kaldığına ilişkindi. Oysa Rusya savaşta tarafsız de-
ğildi; sadece sahadan uzak kalarak dolaylı yoldan destek vermeyi tercih
etmiştir. Ermenistan ordusu nihai hezimetin eşiğindeyken, Rusya yeniden
devreye girmiş, Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya tarafından imzalanan
Üçlü Bildiri'yle savaşı sonlandırmayı başarmıştır.
II. Karabağ Savaşı'nda dikkat çeken hususlardan birisi Rusya'nın bu
savaşa yönelik izlediği politikadır. Bu politika çoğu zaman tarafsız kalma,
Paşinyan iktidarını cezalandırma, savaş sonrası dönemdeki muhtemel ge-
lişmeleri hesaba katarak dengeyi sağlama, Türkiye ile ilişkileri koruma
gibi farklı yönlerden yorumlanmıştır. Sahada aktif askeri güç bulundura-
rak harekäta katılmaması Rusya'nın tarafsız kaldığı anlamına gelmemek-
tedir. Rusya, ayrıca kendi basın kanallarıyla Ermenilerin Azerbaycan ve
Türkiye'ye karşı kara propaganda yapmalarına müsaade etmiştir.11
10 Kasım 2020 tarihli Üçlü Bildiri'nin imzalanması ve Rus Barış Gü-
cü'nün Azerbaycan topraklarma girmesi, birçok soruyu da akıllara ge-
tirmiştir: Rusya bu gücü, amacı dışmda kullanmaya çalışacak mı? Yeni
durumu fırsat bilerek Moskova, Azerbaycan'm içişlerine ne derecede

9 Yalçın Sarıkaya, "44 Gün Savaşı: Azerbaycan'm Karabağ Zaferi", TASAV (Rapor),
2020, s. 8.
10 Bk. Ali Asker, Zeynep Gizem Özpınar, "Azerbaycan'ı Zafere Götüren Büyük Taarruz:
44 Günlük Savaşm Anatomisi", Avrasya İncelemeleri Dergisi, X/l (2021), s. 83-106.
11 Ali Asker, "Güney Kafkasya'nın Güvenliği ve II. Karabağ Savaşı'nm Düşündürdük-
leri", İstanbul Rumeli Üniversitesi Uluslararası Güvenlik Sempozyumu Tam Metin ve Özet
Kitabı, 25-26 Mart 2021, T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi, İstanbul 2021, s. 100-101.
Ali Asker 327

müdähil olacak? Üçlü Bildiri'de yer almasa da Türk gözlem heyetinin

Karabağ'daki görev yapması gerçekleşecek mi? Başlängıçta, basında ya­
pılan yorumlarda Türkiye'nin de barış gücü kapsamında ortak devriye
yapacağına ilişkin yorumlar seslendirilse de kısa süre sonra bunun ger-
çek olmadığı görülmüştür. Zaten ne Üçlü Bildiri metninde ne de yapı­
lan görüşmelerde bu konunun gündeme gelmediği açıktı.12 Üçlü Bildi­
ri'nin imzalanmasının hemen ardmdan Rus Barış Gücü derhal bölgeye
sevk edilmiştir. Sürecin inanılmaz derecede hızlı ilerleyişi Moskova'nm
çok önceden bu konuda plan ve tertibinin olduğu kanaatini doğurmakta-
dır. Dolayısıyla, Rusya'nın bu şekilde müdahalesi onun stratejik hedefleri
kapsamında gerçekleşmiştir. Üçlü Bildiri'nin imzalanmasından bu yana
Rusya'da Karabağ'la ilgili geliştirilen söylemler ve yapılan açıklamalar,
ayrıca Rus Barış Gücü'nün eylemleri egemen bir devlet olarak Azerbay-
can'm baklarına müdahale edildiğini göstermektedir.
1) Üçlü Bildiri'nin imzalanmasının ardmdan, Rusya Devlet Başkanı
Vladimir Putin, Dışişleri Bakam Sergey Lavrov, Savunma Bakam Sergey
Şoygu, FSB Başkanı Aleksandr Bortnikov'un da katılımıyla Dağlık Kara­
bağ'daki insani sorunlarm çözümüne ilişkin bir video toplantı gerçekleş-
tirmiştir.13 Toplantı sırasmda Putin, Dağlık Karabağ'da "Kurumlar Arası
İnsanı Müdahale Merkezi"nin kurulmasma dair 13 Kasım 2020 tarih ve
705 NoTu Devlet Başkanlığı Kararnamesinin imzalandığım duyurmuş-
tur.14 Kararname, o günler Azerbaycan'da yaşanan sevinç gösterileri ve
Ermenistan'da yaşanan hezimet sancıları ortammda pek yankı bulma-
mıştır. Oysa, Rusya'mn bölgeye yönelik planlarına yasal dayanak oluş-
turacak bu belgede, Azerbaycan'm egemen devlet olarak baklarına açık
şekilde müdahale edildiğini görebiliriz. Dört maddeden ibaret kararna-
menin 1. maddesinde "Kurumlar Arası İnsani Müdahale Merkezi"nin te-
sis edilmesi hükmü yer almaktadır. 2. maddenin a) bendinde Merkez'in
görevleri şu şekilde sıralanmıştır:
- Dağlık Karabağ bölgesini terk etmiş vatandaşların daimi ikamet yer-
lerine geri dönmelerine yardım etmek,

12 Bk. Ali Asker, Mutabakatm Muhayyel Unsuru: "Türk Barış Gücü", https://www.
turpav.org/milli-politikalar-enstitusu/dis-politika/mutabakatin-nuıhayyel-unsu-
ru-turk-baris-gucu-.html, [Erişim Tarihi: 19.11.2021].
13 "Videokonferansm metni: CoBeınaune no peıırenıno ryMaınırapHMX BonpocoB
b paıioııe Haropuoro Kapaöaxa", http://www.kremlin.ru/catalog/persons/100/
events/64409,13.11.2020. Ayrıca, "Putin: Dağlık Karabağ'la ilgili kurumlar arası insani
müdahale merkezi kuruldu", https://tr.sputniknews.com/20201113/putin-daglik-ka-
rabagla-ilgili-kurumlar-arasi-insani-mudahale-merkezi-kuruldu-1043220004.html,
[Erişim Tarihi: 13.11.2020].
14 YKas ripesıı/ıcHTa Poccumckom Oe^epaırnn ot 13.11.2020 Ne 705 "O
Me,KBe,ıOMCTBeıiHOM uempe ryMam-iTapHoro peampOBaııruı", http://publication.pra-
vo.gov.ru/Document/View/0001202011130030, [Erişim Tarihi: 20.08.2021].
328 Karabağ

- Dağlık Karabağ bölgesinde sivil altyapınm onarılması ve bölge nü-

fusu için normal yaşam şartlarının oluşturulması konularmda Azerbay­
can Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyetinin devlet kurumlarına
yardım etmek.
- Dağlık Karabağ'm askerı harekattan zarar gören ilçelerinin sakinle-
rine insani yardım yardım konusunda Rusya'nm devlet organları ve sivil
toplum örgütlerinin koordinasyonunu sağlamak.
- Azerbaycan Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti'nin devlet or-
ganlarına uluslararası insani yardım kuruluşlarıyla karşılıklı iş birliğinin
tesis etmelerinde yardımçı olmak.
İlgili maddenin b) bendine göre
- Kurumlar Arası İnsani Müdahale Merkezi bünyesine Rusya Federas-
yonu Sivil Savunma, Olağanüstü Durumlar ve Doğal Afetlerin Sonuçları-
nı Giderme Çalışmaları Bakanlığı, Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı,
Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Birimi temsilcileri, ayrıca, ilgili di­
ger federal yürütme organları temsilcileri dähildirler
Kararnamenin 3. maddesine göre Kurumlar Arası İnsani Müdahale
Merkezi'nin tesisi ve faaliyetlerine ilişkin kurumsal ve diğer konularda
Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı görevlendirilmiştir. Karamame,
imzalandığı günden itibaren yürürlüğe girmiştir (md. 4).
2) Karabağ bölgesini Ermenistan'a bağlayan Laçın koridoru üzerindeki
giriş-çıkışlar Rus Barış Gücü'nün denetim ve gözetiminde yapılmaktadır.
Faaliyete başladığı ilk günden "yurtlarından edinilmiş savaş mağdurları-
nm evlerine dönmeleri" konusunda yoğun çalışmalar yapan Rus Ordusu
amaca yönelik demografik politika uygulamaktadır. Bu politikanm teme-
linde, Ermenileri olabildiğince Karabağ'a nakletmek ve bölgenin nüfus
yapışında Ermeni unsurunu kuvvetlendirmektir.
3) 5 Ocak 2021'de Ermenistan Dışişleri Bakam Ara Ayvazyan'm Han-
kendi'ne sefer etmiştir. Bu olayla ilgili tepkiler Azerbaycan Cumhurbaşka-
nı seviyesinde dile getirilmiş, bu tür adımlar devam ederse Azerbaycan'ın
çok sert karşılık vereceği vurgulanmıştır. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev
konu konudaki açıklamasmda şöyle demiştir: "Hiçbir yabançı oraya bizim
iznimiz olmadan giremez. Kızıl Haç dışında, hiçbir uluslararası örgüt oraya gide-
mez. Ermenistan Dışişleri Bakam, sen kim oluyorsun da oraya gidiyorsun. Uya-
rıyoruz. Eger buna benzer adım tekrar edilirse bizim cevabımız çok sert olacak.
İlk kez hemen Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla uyarımızı yaptık. Sonraki uyanlar
başka türlü olacak. Onların ayağı oradan kesilmelidir. Otursunlar kendi ülkele-
rinde. "15 Fakat Laçın koridorunda denetim yetkisini sağlama olanağından

15 "İlham Əliyev Rusiya sülhməramlılarının hərəkətlərinə 'niyə göz yumduğunu' açıq­

layıb", 7 Ocak 2021, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55574910 [Erişim Tarihi:
15.08.2021].
Ali Asker 329

yoksurı olan Azerbaycan'm Karabağ'a kimlerin ne zaman, hangi amaçla

ve nasıl bir ortamda giriş çıkış yaptığını tespit etmesi mümkün değildir.
4) Rusya gerek insani yardım gerekse Barış Gücü'nün ihtiyaçlarının
karşılanmasma ilişkin taşıma işlemlerini hem Ermenistan hem de Azer­
baycan üzerinden gerçekleştirmektedir. Üçlü Bildiri'de böyle bir yardım
öngörülmezken, Ermenistan tarafmdan yapılan taşımalarda Azerbaycan
tarafmın herhangi gümrük, sınır denetimi ve gözetim faaliyetlerinin söz
konusu olmadığı bilinen gerçekliktir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham
Aliyev 6 Ocak 2021'de yaptığı bir açıklamada (2020 yılına ilişkin Değer-
lendirme Toplantısı) Rus Barış Gücü'nün 10 Kasım 2020 tarihli Üçlü Bil­
diri'de öngörülen hükümler dışma çıktığına, yapılan faaliyetlerde Üçlü
Bildiri'nin temel almması gerektiğine, keza bu belge dışında herhangi bir
başka belge imzalanmadığına dikkat çekerek şöyle demiştir: "10 Kasım'da
imzalanmış Bildiri'de öngörülmemesine rağmen onlar orada insani yardım faa-
liyetlerine iştigal etmektedirler. Biz bunu görmezden geliyoruz. Neden? Çünkü
anlıyoruz ki orada insanlar yaşıyor. Halıhazırda kiş mevsimidir, havalar soğuk-
tur. Bu kışta, orada yaşayan Ermeniler için sorun yaşanmaması için belli çalışma­
ların yapılması lazım. O yüzden bizfırsat verdik. Şimdi yüklerin büyük bir kısmı
oraya Azerbaycandan gidiyor. Biz bufırsatı verdik. l'Yükler] Berde'ye kadar de­
mir yoluyla nakledilir. Ardından Araçlarla Dağlık Karabağ'a taşınır. Elbette biz
buna müsaade etmeyebilırdik."'6 Bu konudaki endişelerin en üst düzeyde
dile getirilmesi, Azerbaycan yönetiminin elinde Rusya'nm bölgeye yöne-
lik kontrolsüz faaliyetlerine ilişkin kaygı verici bilgilerin olduğu ihtimali-
nin kuvvetlendirmektedir.
5) Bilindiği üzere, Dağlık Karabağ, herhangi bir idari statüye sahip de­
ğildir. Yani, bu durumda Dağlık Karabağ'dan değil, olsa olsa Karabağ'm
dağlık bölgesinden bahsedilebilir. Fakat Rusya'nm resmi kurumlarında,
özellikle Savunma Bakanlığmın haber bültenlerinde Barış Gücü'nün fa-
aliyetlerinden bahsederken, sıkça Azerbaycan'm toprak bütünlüğünü
doğrudan hedef alan ifadeler kullanılmaktadır: "Dağlık Karabağ çatış­
ma bölgesi", "Dağlık Karabağ silahlı birlikleri" vs.16
17 Rusya Federasyonu
Savunma Bakanlığmın Karabağ bölgesinde mukim askeri sitelerin kışla
ve konutlarma ilişkin hizmet konusunda 13 Ağustos 2021'de ilan edilmiş
kapalı ihalesinde "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti" ifadesi yer almıştır. İha-
le açılmasına ilişkin dilekçe Devlet Ihale Kurumuna, Rusya Federasyonu
Savuna Bakanlığı tarafmdan sunulmuştur. İhale ilanında Dağlık Karabağ

16 "İlham Əliyev Rusiya sülhməramlılarının hərəkətlərinə 'niyə göz yumduğunu' açıqla­

yıb", 7 Ocak 2021, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55574910
17 "BosMyTMTeabHan outuoKa mh Boıımoıuaa npoBOKaııiM? Mmhoöopohh
P® oÖMBAaeT len/iep Ha paöoTM b HecymecTByıoıneM «HKP»", https://
lnews.az/news/20210903050418122-Vozmutitelnaya-oshibka-ili-vopiyush-
caya-provokatsiya-Minoborony-Rossii-obyavlyaet-tender-na-raboty-v-nesushcestvu-
yushcei-Respublike-Nagomyi-Karabakh, [Erişim Tarihi: 03.09.2021].
330 Karabağ

Cumhuriyeti kelimesinin yer alması Azerbaycan kamuoyu ve basırımda

ciddi tepkiler doğurmuştur. Azerbaycan kamuoyundan hakim olan gö-
rüşe göre Rusya'nm bu tutumu kasıtlıdır ve Azerbaycan'm toprak bütün-
lüğüne yönelik siyasetin bir yansımasıdır.18 Bahsi geçen ilan Devlet Ihale
Kurumunun internet sayfasmda üç hafta boyunca yayımda kalmıştır.19
Maalesef, bu süre boyunca Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı ve Moskova'da-
ki Büyükelçiliği tarafmdan hiçbir adım atılmamıştır. Sadece 04.09.2021
tarihinde Azerbaycan Dışişleri Bakanlığmda yayımlanan açıklamada, ko-
nunun diplomatik kanallarla Rusya'ya derhal iletildiği, Rusya'dan yapılan
açıklamada söz konusu ifadenin bir teknik hata olduğu, bu hatayı aradan
kaldırmak için gereken adımlarm atılacağı vurgulanmıştır.20
6) RF Savunma Bakanlığı tarafmdan yayımlanan habere göre Rus Ba­
rış Gücü tarafmdan Dağlık Karabağ'ın tüm ilçelerinden gelen orta öğre-
nim düzeyindeki öğrencilere Karabağ'm Mardekert ilçesinin Tsmakahogh
köyünde (Azerbaycan'm resmi toponimleri Ermenice verilmiştir) "Genç
Savaşçı" adlı kurs talimleri yapılmıştır. Tatbikata 13-18 yaşlı öğrenciler
alınmıştır.21 Rusya'nın resmi kurumları tarafmdan yapılan haberlerde
bölgedeki toponimler Azerbaycan'm belirlediği idari yapılanmanm aksi-
ne, Ermeni bölücülerinin belirlediği şekilde kullanılmaktadır.
7) Rusya Savunma Bakanlığı tarafmdan yapılan bir başka açıklamaya
göre, Rus Barış Gücü'nün koruması altında Ağdere'de su barajınm inşaatı
başlatılmıştır. Yer altı ve yer suların birikeceği baraj inşaatının bu yılın
sonuna dek tamamlanması öngörülmüştür.22
8) Rus Barış Gücü'nün görev bölgelerinde Ermeni silahlı güçleri ser-
best şekilde hareket etmekte, mevzilenmekte ve Azerbaycan Ordusu'na
ateş etmektedir. Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafmdan açıklamaya
göre Muhtarkent ve Şuşakent yakmında, ayrıca Kelbecer ve Laçı ilçeleri-
nin idari sınırlarmın doğusundaki bölgelerde Ermeni silahlı birlikleri ta-

18 "Rusiyada Qarabağın 'respublika' adlandırıldığı qalmaqallı tender ləğv edilib", ht-

tps://www.turan.az/ext/news/2021/9/free/politics_news/az/7412.htm , [Erişim Tarihi:
04.09.2021].
19 "Rusiya Müdafiə Nazirliyi 'Dağlıq Qarabağ Respublikası'ru tanıyır?", https://www.
turan.az/ext/news/2021/9/free/politics_news/az/7399.htm, [Erişim Tarihi: 03.09.2021].
20 "Leyla Abdullayeva: 'Azərbaycan etirazını diplomatik kanallarla Rusiyaya çatdırıb"',
https://www.azadliq.Org/a/azerbaycan-rusiya-etiraz/31443623.html, [Erişim Tarihi:
04.09.2021].
21 "PoCOİMCKMe MMpOTBOpUM npOBC/lM Kypc «MO/l.O4OrO 6ofllja» C OCHOB3MM
BKDKMBaHMu b ropax 4/uı Biereıı HaropHoro Kapaöaxa", https://function.mil.ru/news_
page/country/more.htm?id=12377082@egNews, [Erişim Tarihi: 14.08.2021].
22 "PoccnücKMe MtrpoTBopuw npııcryniMM k oöecnesıeHMio öeaonacHOCTM na'ia.aa
CTpoMTeabCTBa BO/ioxpaHii/iıııııa b HaropnoM Kapaöaxe", https://function.mil.ru/
news_page/country/more.htm?id=12380298@egNews, [Erişim Tarihi: 27.08.2021].
Ali Asker 331

rafından mevziler oluşturulmuştur. 23 27 Temmuz 2021 tarihine kadarki

dönemde ateşkes ihlaline ilişkin istatistik bilgilere göre temmuz ayı bo­
yunca (6,7,9,13-17, 19, 23, 25 ve 25 Temmuz 2021 tarihlerinde) Ermenis­
tan tarafı, Azerbaycan'ın Ağdam'm Aliağalı köyü, Tovuz'un Karalar ver
Ağdam köyü, Gedebey'in Zamanlı, Nahçıvan'm Sederek ilçesi, Kelbecer-
sin Zeylik, İstisu ve Ayrımlı köyleri, ayrıca Şuşa çevresi istikametinden
ateşkes rejimini 17 kez ihlal etmiştir. Atışmalarda Azerbaycan ordusunun
1 astsubayı (Ferman Yakuplu) şehit olmuş, 3 kişi yaralanmıştır.24 Buna
benzer ihlaller kesintisiz şekilde bugün de devam etmektedir.
Üçlü Bildiri, imzalandığı ilk günden beri Rusya ve Ermenistan tara-
fından ihlal edilmeye başlanmıştır. Üçlü Bildiri'ye göre Rusya'mn görev
yapacağı bölgelerde Ermeni silahlı birliklerinin faaliyetine müsaade edil-
meyecek, Ermenistan silahlı güçleri Azerbaycan dışma çıkarılacaktı. 4.
maddede yer alan açık hükme göre “4. Rus Barış Gücü birliği, Ermenistan
Silahlı Kuvvetlerinin çekilmesine paralel olarak konuşlandırılacaktır."
Bu hükmün ilk günden ihlal edildiği zaten ortadadır. Nitekim Rusya,
önceden hazırlıklarmı yaptığı Barış Gücü naklini anında gerçekleştirmiş,
buna karşılık Ermenistan Silahlı Kuvvetleri, belirli bölgeden uzun zaman
diliminde çekilirken Rusya'nm görev bölgelerinde kalmaya devam etmiş
ve etmektedir. Rusya'nm halihazırda yaptığı çalışmalar, Barış Gücü'nün
kalıcı hale getirmeye yöneliktir. Şimdiki şartlarda Barış Gücü'nün gider-
leri için yıllık 35-50 milyon dolarlık bir bütçe gerektirmektedir. Rusya
Savunma Bakam S. Şoygu, 2020 yılınm aralık ayında, her birisinde 330
askerin yaşayabileceği 32 blok-modüş sitelerin kurulacağını açıklamıştır.
Bu açıklamadan hareketle, Rusya'nm bölgede 10 bin 560 asker bulundu-
racağı sonucuna varabiliriz.25
Azerbaycan'ın egemen devlet olarak, uluslararası hukukun ilke ve
normlarma uygun olarak kendi toprakları üzerindeki häkimiyetini tam ve
eksiksiz bir şekilde sağlaması gerekmektedir. Bu yönde geliştirilecek poli-
tikaların temelinde, Türkiye ve Azerbaycan askeri iş birliğini geliştirmek,
Türk Ordusunun Azerbaycan'da varlığmı temin etmek, Rusya tarafmdan
cesaret aşılanan ve gittikçe artan Ermeni saldırganlığını bertaraf etmektir.

Yorum ve Değerlendirmeler
Yukarıda bahsi geçen durum ve olayları bağlamında aşağıdaki sonuç
ve değerlendirmelerde bulunabiliriz:

23 "Müdafiə Nazirliyinin mətbuata açıqlaması", https://mod.gov.az/az/news/muda-

fie-nazirliyinin-rnetbuata-aciqlamasi-37121.html, [Erişim Tarihi: 11.08.2021].
24 https://mikroskopmedia.com/2021/08/ll/azerbaycan-mudafie-nazirliyi-rusiya-sulh-
meramlilarina-cagiris-edib/
25 Mupa facaHOBa, "Poccmı npM3Haaa HaropıiMM Kapaoax?", https://zerkalo.az/rossi-
ya-priznala-nagornyj-karabah/ , [Erişim Tarihi: 04.09.2021].
332 Karabağ

1) Rusya'nın öncülüğünde varılan mutabakat sonucunda 10 Kasım

2021 tarihinde Üçlü Bildiri imzalanmışhr. Bildirinin en kritik maddesi Rus
Barış Gücü'nün bölgeye konuşlandırılmasma ilişkin maddedir. Bu birli-
ğin, kendi amaçları dışına çıktığı, Ermenistan'm işgalci politikasını hima-
ye eder bir görünüm kazandığı, her geçen gün daha fazla gözlemlenmek-
tedir. Ermenistan ordusu ve Ermeni silahlı birlikleri Barış Gücü'nün görev
alanındaki bölgelerden Azerbaycan mevzilerine sürekli saldırmaktadır.
2) Rusya, Ermenistan'm Azerbaycan'a yönelik provokasyonlarmı des-
teklemekte, Rus Barış Gücü'nün faaliyet bölgesinde Ermeni unsurları si-
lahlandırmakta, onlara lojistik, maddi ve diger yardımlarda bulunmakta-
dır. Bunun yanı sıra İran da Ermenistan'a doğrudan ve dolaylı yollardan
yardımda bulunmaktadır. Böyle bir durumda Azerbaycan'm öncelikli me-
selesi, Türkiye ile iş birliğini daha yoğun hale getirmek, ilişkilerin askeri
boyutunu ön plana çıkarmak ve yüksek seviyeye erişmesini sağlamaktır.
Aksi takdirde, Rusya'nm stratejik ve taktik tertipleri sonucunda yeni bir
statüko oluşma tehlikesiyle karşı karşıya kalabiliriz.
3) Azerbaycan Devleti, ülkesi üzerinde egemenlik hakkmın eksiksiz
şekilde temin etme hak ve yetkisine sahiptir. Bu hak ve yetki, Azerbay-
can'm ulusal hukuku, uluslararası hukukun ilke ve normları, ayrıca
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalarla
öngörülmüştür. Egemenliğin tesisi, sadece hak ve yetki değil, aynı za­
manda bir yükümlülüktür. Bu yükümlülük, egemenliğin kayıtsız şartsız
millete ait olması ilkesinden kaynaklanmakta olup, milli iradenin bir te-
cellisinin olmazsa olmaz şartıdır.
 KAYNAKÇA

Akat Mehmet, Vural Dinçkol Bihterin, Bulut Nihat, Genel Kamu Hukuku, 14. Basım, DER
Yayınlan, İstanbul 2018.
Gözler Kemal, Devletin Genel Teorisi, Ekin Yayınlan, Bursa 2011.
Sur Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 13. Baskı, Beta Yayınlan, İstanbul 2019.
Sarıkaya Yalçın, "44 Gün Savaşı: Azerbaycan'ın Karabağ Zaferi", TASAR (Rapor), 2020.
Asker Ali, Özpmar Zeynep Gizem, "Azerbaycan'ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Gün­
lük Savaşın Anatomisi", Avrasya İncelemeleri Dergisi, X/l, (2021), s. 83-106.
Asker Ali, "Güney Kafkasya'mn Güvenliği ve II. Karabağ Savaşı'nın Düşündürdükleri",
İstanbul Rumeli Üniversitesi Uluslararası Güvenlik Sempozyumu Tam Metin ve Özet Kitabı,
25-26 Mart 2021, T.C. İstanbul Rumeli Üniversitesi, İstanbul 2021, s. 98-102.
Asker Ali, Mutabakatm Muhayyel Unsuru: "Türk Barış Gücü", https://www.turpav.org/
milli-poli tikalar-enstitusu/dis-politika/mutabakatin-muhayyel-unsuru-turk-baris-gu-
cu-.html, [Erişim Tarihi: 19.11.2021].
"CoBemaHMe no pernennıo ıyManMiapııwx BonpocoB b panone HaropHoro Kapaoaxa",
http://www.kremlin.ru/catalog/persons/100/events/64409, [Erişim Tarihi: 13.11.2020].
"Putin: Dağlık Karabağla ilgili kurumlar arası insani müdahale merkezi kuruldu", htt-
ps://tr.sputniknews.com/20201113/putin-daglik-karabagla-ilgili-kurumlar-arasi-insa-
ni-mudahale-merkezi-kuruldu-1043220004.html, [Erişim Tarihi: 13.11.2020].
"YKas Hpeanziema Poccmückoh <Pe,ıepanmı ot 13.11.2020 Na 705 'O Me>KBe/)roMCTBeHHOM
nem pe lyMaHMTapnoro pearnpoBaHn>ı"', http://publication.pravo.gov.ru/Document/
View/0001202011130030.
"İlham Əliyev Rusiya sülhməramlılarının hərəkətlərinə 'niyə göz yumduğunu' açıqlayıb",
7 Ocak 2021, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55574910 .
"Bo3MyTMTe/lbHaB! OUIIIOKa MM BOIIHIOmaa npOBOKaiIHU? MlIHOÖOpOHBI PO
o&MB/iaeı TeH4ep Ha paöoTM b HecymecTByıomeM «HKP»", https://lnews.
az/news/20210903050418122-Vozmutitelnaya-oshibka-ili-vopiyush-
caya-provokatsiya-Minoborony-Rossii-obyavlyaet-tender-na-raboty-v-nesushcestvu-
yushcei-Respublike-Nagomyi-Karabakh, [Erişim Tarihi: 03.09.2021].
"Rusiyada Qarabağın 'respublika' adlandırıldığı qalmaqallı tender ləğv edilib", https://
www.turan.az/ext/news/2021/9/free/politics_news/az/7412.htm, [Erişim Tarihi:
04.09.2021].
"Rusiya Müdafiə Nazirliyi 'Dağlıq Qarabağ Respublikası'nı tanıyır?", https://www.turan.
az/ext/news/2021/9/free/politics_news/az/7399.htm, [Erişim Tarihi: 03.09.2021].
"Leyla Abdullayeva: 'Azərbaycan etirazını diplomatik kanallarla Rusiyaya çatdırıb'", ht-
tps://www.azadliq.org/a/azerbaycan-rusiya-etiraz/31443623.html, [Erişim Tarihi:
04.09.2021].
"Yerevan sərhədin delimitasiyasma hazır olduğunu bildirir", https://www.turan.az/ext/
news/2021/9/free/politics_news/az/7400.htm, [Erişim Tarihi: 03.09.2021].
"PoCCHMCKMe MIipOTBOpUM HpOHC/ni KypC «MO/1O/lOrO 6oiina» C OCHOBaMM BWKlIBaHIUİ B
ropax aah yei'efı HaropHoro Kapaöaxa", https://function.mil.ru/news_page/country/
more.htm?id=12377082@egNews, [Erişim Tarihi: 14.08.2021].
"PoccMMCKne xnıpoTBopıııj npMCTyııı-t/iu k oöecne'teııuto 6e:sonacnocnt ııa'-ıa/ia
CTpoMTeabCTBa BO/toxpaıiH/iı-ıına b HaropHOM Kapaöaxe", https://function.mil.ru/
news_page/country/more.htm?id=12380298@egNews, [Erişim Tarihi: 27.08.2021].
334 Karabağ

"Müdafiə Nazirliyinin mətbuata açıqlaması", https://mod.gov.az/az/news/mudafie-nazirli-

yinin-metbuata-aciqlamasi-37121.html, [Erişim Tarihi: 11.08.2021].
https.7/mikroskopmedia.com/2021/08/ll/azerbaycan-mudafie-nazirliyi-rusiya-sulhmeraın-
lilarina-cagiris-edib/.
Mııpa TacaHOBa, "Poccıuı upıısııa/ia Haropıibiıi Kapaoax?", https://zerkalo.az/rossiya-priz-
nala-nagornyj-karabah/, [Erişim Tarihi: 04.09.2021].