C İL D : 1 ★ S A Y I; 1 17 E Y L Ü L 195:.

s
 Ç ı k a r k e n
Yeni Tarih Dünyası, neşir hayatında kar-
şılaşılmaıa muhtemel bütün güçlükleri yene­
rek, yazı ve resim dokümanlarını da fazla-
siyle temin ettikten sonra, kendini okuyucu­
larına arzederken, tevazuu bir tarafa -bira-'
karak nefse itimadın bir ifadesi olan «iddialı
olma» yı prensip edindiğini de açıkça, ilk sa­
yısı ile ilân etmektedir.
Şu bakımdan kendimizi Övüyoruz:
1 — Yeni Tarih Dünyası, memleketin en
tanınmış imzalariyle hâlelenmiştir.
2 — Her yazı, mutlaka o sahanın en sa-
lâhiyetli kaleminden çıkmaktadır.
3 — Yeni Tarih Dünyası, Türkiyede şim­
diye kadar, hiç bir yerde neşredilmemiş bin­
lerce tarihî resim temin etmiş bulunuyor ki,
bunlar birer birer yalnız bu mecmuada görü-
lecektir.>
4 — Yeni Tarih Dünyası, Fatih Sultan
Mehmet’ten bu yana ecnebiler tarafından
Türkiye için yazılmış, fakat hiç biri henüz
Türkçeye tercüme edilmemiş, belki on sene
sayfalarını doldurabilecek muhtelif dilde ese­
ri kütüphanesine yerleştirmiş, bir kısmını en
salâhiyetli mütercimlere tevdi etmiştir.
5 — Arşivlerimizde ve kütüphanelerimiz­
de, hususî ellerde tek nüsha olan öyle eserler
vardır ki, bunlardan bir kısmından ilim âlemi
bile haberdar değildir. Yeni Tarih Dünyası
bunları dâ tesbit etmiş, etütler yaptırmış ve
neşredilmek üzere dosyasına koymuştur.
6 — Memelketimizde en mühim tarihî hâ­
diseler içinde yaşamış öyle şahsiyetler vardır
ki, bunların tarihimiz için muhakkak bir ve­
sika olan görgülerini kedileri ile mezara ve
binnetice nisyana götürmelerine «Yeni Tarih
Dünyası» meydan vermemek için çalışmış ve
muvaffak olmuştur. Yani «Yeni Tarih D ün­
yası», asırlardan beri gözlerden ve ilim âle­
minden ırak kalmış vesikaları ortaya koyar­
ken, canlı tarihleri de ihmal etmemiştir.
7 — Yeni Tarih Dünyası, bir taraftan
Türkiye içindeki kıymetleri bir araya toplar­
ken, bütün tarih boyunca Türkiye ile müna-
sebatı olan memleketlerin bize ait vesikaları­
nı da araştırmaktan geri durmamış, dünya
müzeleriyle münasebetler tesis ederek,
çok zengin ve şimdiye kadar bilinmiyen ha­
kikatleri Türk ilim ve irfanına kazandır­
mıştır.
Bir mecmuanm yaşayabilmesi*için lâzım
olan maddi ve manevî bütün unsurları.bir
araya getirmeğe muvâffak olan «Yeni Tarih
Dünyası» nın bir üslunlüğü de fiyatı ile elde
etmiş bulunmaktadır.
Gerek yazı ve gerek resim dokümanları
için pek büyük maddî fedakârlıklara katla­
nan mecmua, fiyatım 100 kuruş yerine 50
kuruş yapmış, iyi eser verebilmenin manevî
zevki yanında kazancı da ikinci plâna at-
m_i5tır.
Yeni Tarih Dünyası, on beş günde bir,
aksamadan neşriyatına devam edebileceğini
okuyucularıhoi müjdelerken, göreceği alâkaya
faz'asiyle mukabele edeceğini de şimdiden
vadeder.
'k ★
KAPAK R E S M İM İZ :
Z o n a r o ’n u n Ç e n g i l e r ta b los u..
Yeni Tarih Dünyası
Y ı l • 1, S ayı : 1
F iya tı 50 K u r u ş t u r .
O n beş g ü n d e bir ç ı k a r . '
Sahibi: A. Banoğlu it: Yazı İşleri Müdürü :
N A, Banoğlu ik İdarehane : Nuı*uosmani-
ye cad. No. 57 Kat 1 ^ Telefon : 21649 ^
Abone şartları: Seneliği 12, Altı aylığı
6 liradır Dizgi ve baskı : ERCAN Mat4:
baası, Kapak klişe : Nur Klişet atölyesi|
a
 Ü ilİ

A b dülâziz, P a r is t e İ m p a r a t o r ve İm parato rJçenin şe re fin e verd ik le ri kab u l r e s m in de ..

ABDÜLÂZİZ'İN 1867 PARİS SEYAHATİ

Mecmuamız, tarihimize ait şimdiye kadar neşredilmemiş bütün yabancı kay­
naklarım da birer birer Türk okuyucularına sunacaktır. Bu yazılar, Abdülazizin
seyahati esnasında çıkan Fransızca lllustration’dan terçiime edilmiş ve resim­
ler de, yine aym mecmuadan iktibas edilmiştir.

S ultan A ziz Pariste... B u M em leketinin k ritik duru­

dört kelim e sekiz gündenberi
h a lk ın hayalini o kadar alev­
lendirdi ki, Prusya kralının
ve Ç arın hâtıraları tamamiy-
le silindi. (1) B u yeni ziya­
retçilerin İkinci Mehmet sü­
lâlesinden plm ası, din, dil,
âdetlerdeki derin değişiklik­
ler, b u seyahatin binbir gece
masalına benzemesine sebep
oluyordu.
(1) O tarihte her ik i h ü ­
küm dar Parisi ziyaret etmiş­
lerdi.
m una ve hâzinesinin iyi va­
ziyette olmamasına rağmen,
Sultan A bdülâziz ecnebi
memleketlere tariLnn kaydet­
tiği b üy ük bir ihtişam la se­
yahat ediyordu.
Haşmetm^aba, İstanbulda,
kendisine tahtın vârisi Meh-
_med Murad Efendi, iki ye^
ğenlerinden Abdülhamid E-
t'evdi ve Yusuf İzzeddin E-
fendi yüksek şahsiyetlerden
m ürekkep parlak bir heyet,
A b d ü l â z i z 27 t e m m u z 1897 de generaller, saray zabitleri, su­
V iy a na d a . baylar ve bilhassa bunların

A b dülâziz EIysee s a r a y ı n d a
arasında ism ini zikretmeden
geçemiyeceğimz dış işleri ve-
k ili Fuad Paşa refakat edi­
yordu.
Osm anlI donanması F ran ­
sız, İngiliz ve İtalyan gemi­
lerinin refakatinde Toulon’a
vardı. Burada donanm a ve
h a lk tarafından padişah uzun
zam andanberi eşi görülm e­
miş bir şekilde karşılandı.
Her gemiden 101 pare top a-
tıld ı ve 4 salvo ile selâm lan­
dı. Birincisi Sultan lim ana
girerken, İkincisi^, donanm a­
nın önünden geçerken, üçün-
cüsü gemiden inerken ve dör
düncüsü tersanede bulunan
«Inflexible» gemisinden atıl­
dı.
S ultanm bu coşkun kabul-
eden fevkalâde memnun oldu
ğu yüzünden belli oluyordu.
Fransız m akam larına m em ­
nuniyetini bildirm esini Fuad
Paşadan rica etti. A bdülâziz
Eransızca konuşmuyordu ve
bir m ütercim in yardım ı, ko-
nuşm alarm gelişmesinde za­
rarlı oluyordu.
Parisin yaptığı resmi k a ­
bul, hamşetmeabı çok m üte­
hassis etmişti, hakikatte hiç
4
Fransız İm paratoriy le.
bir h üküm d ar böyle karşılan­
m am ıştı. B u g ü rü ltü lü gös­
terilerin sebebi, sempatiden
ziyade m eraktı, fakat p ad i­
şah için bu karşılanış çok
şaşaalı idi, kendinden evvel
buraya gelen Prusya k ralı
ve Çara yapılan, m erasim in
aynını görmüş oldu.
A bdülâziz, İstanbul h ü k ü m
darına hasta adam nazarı ile
bakanlara onun dünyada hâlâ
b üy ük bir yeri olduğunu bize
anlatm ak istiyordu. «Kuran»
A vrupadan gitti ise, Asya ve
A frikada h âlâ h ü k ü m sür­
m üyor mu?
Rene du M E R ZE R
İN G İLT ER ED E
Sultan Aziz Fransayı ziya­
retten sonra, İngiltereyi zi­
yaret etm em ezlik edemezdi.
Garbın iki büyük devleti
İngiltere ve Fransa, Türkle-
ri Ruslara karşı m üdafaa et­
mek için iyice birleşmiş ve
silâhlanm ış değiller m iydi?
Sultan, Paristen 11 tem ­
muz 1867 perşembe akşamı
«Reine Kortense» gemisi ile
ayrıldı ve ayın 13 üncü cu­
martesi günü Douvres’a var­
dı. Haşmetmeap, feldmareşal
üniforması giymiş ve mecidi
nişanı takm ış olan Prens de
Galles tarafından karşılan­
dı. D izbağı nişanının b üyük
kordonu ile Cambridge d ü ­
k ü de ayni ünifor^nayı tadı­
yordu. M üslüm anların şefi i-
le İngiliz prenslerinin mülâ-
katları hiç el sıkmadan vu ku j
buldu. Abdülâziz, elini fe­
sine göt-ürdü ve derhal prens­
ler de şapkalarını çıkardılar.
Kraliçe Viktorya tarafın ­
dan haşmetmeap’a yapılan
hüsnükabulün hususiyeti her­
kes tarafından görüldü. K ra­
liçe, yüksek m isafirlerini Bu-
ckingham Sarayımn büyük
m erdiveninde bekliyordu.
Abdülâziz, fesini hafifçe kal- ^
dırdı ve şark âdetlerine gö- 1
re, kraliçeyi, elini kalbine, ^
sonra dudaklarına ve alnına
götürerek hürm etle selâm la­
dı.
İngiltere kraliçesi, sefir­
ler, ve Londra halkı, M üslü­
m anların sultanına m uhte­
şem bir kab u l resmi yaptılar.
T ürk im paratorluğunun el­
de tutulm ası İngiliz politika­
sının önem li noktası değil \
m idir?
B u muhteşem hüsnükabul
İngiliz m isafirperverliği ta­
rihinde yer alacaktır. B ütün
İngiliz gazeteleri, H in t sefi­
ri tarafından verilen ziyafe­
tin şahâneliğini methettiler.
Times gazetesinin dediğine
A bdülâziz, Londrada K ard ina
im huzuriyle ya p ıla n mera­
sim de..
göre on senedenberi İngilte-
rede buna benzer bir ziyafet
görülmemiştir.
B iliniyordu ki Sultan, her-
şeyin üstünde harp gösteri­
lerini severdi. M axim ilien’-
nin ölüm ü ile um um î m atem ­
de olunm asm a rağmen Ab-
dülaziz, ordularm geçişini
görm pk istemişti. Haşmet-
meap, güzel îngiliz donan-
m asınm manevrasm ı görme­
ği de arzu ediyordu ve Spit-
head deniz resmi geçidi, pa­
dişahın en hoşuna giden eğ­
lence olm uştur .
Geçit, 17 tem m uz çarşam­
ba günü oldu.;B u geçitte İn ­
giltere, elinin altm da b u lu ­
nan gemileri toplayabilm e­
sine rağmen Spithead donan­
ması 102478 tonluk, 22500
beygir kuvvetinde ve 1099
top^lu 31 harp gemisinden
müteşekil<Ji. B u m uhakkak
k i muhteşem, b üy ük b ir m an
zara idi ve b u harp gemile­
rinin m üthiş gürültüleri, his­
si bir tesir yaratıyordu.
Kraliçe bu müstesna vazi­
yette A bdülazizi dizbağı n i­
şanı ile ta ltif etti ve haşmet-
meap, pantalon giym ediği i-
çin bu kurdeleyi sol om uzu­
na taktı.
Londra şehri tarafından
haşmetmeap’a verilen ziya­
fet de fevkalâde idi. B ilin d i­
ği gibi İngilterede an’ane m u ­
cibince krallara belediye rei­
si tarafından ziyafet verilir.
Sultana sorulan bir soru­
ya karşılık Abdülâziz Türki-
yede başlamış olduğu işi ta ­
m am lam ak için kendisine dü
şen vazifeyi yapacağını ve
İngiltere ile Turkiyeyi b ir­
leştiren iyi münasebetleri
kuvvetlendirm ek için çalı­
şacağını söyledi. B u m ülâkat
esnasında haşmetmeabın krali­
çeye C iritteki hıristiyanlara
serbestlik vaad ettiği söyle­
nir.
A b d ü l â z i z ’In Liyon is t a s y o n u n d a Üçüncü N ap oly on tarafınd an
ka rşıla n m a sı.
S ultan Ingiltereyi ayın 23- B u galeri 16 ncı asırda A rşi­
ünde saat 11 de terketti. d ü k Ferdinand de Tyrol ta­
rafından Inssbrûck civarın­
AVUSTURYADA:
da Abraş şatosunda k u ru l­
Sultan Aziz, Belçika ve muştur.
A lm anyadan geçerken Belçi­ H alihazırda Am bras gale­
ka ve Prusya k ralla rı tarafın risi Aşağı Belvedere’in ilk
dan karşılandıktan sonra a- katında bahçeye bakn b üy ük
yın 27 sinde V iyanaya geldi. pencerelerle aydınlanm ış sa-
V iyanada A bdülâziz evvelce lonlarındadır ve Üst Belve-
birinci Napoleon’nun oturdu­ dere’de de tablolar galerisi
ğu Schoenbrünn sarayına m i­ vardır.
safir edildi ve V iyana sarayı Gayet şık yaldızlı olan b u
tarafından şerefine yapılan salonlara silâhlar b üy ük b ir
m erasimler o kadar parlak zevkle yerleştirilmiştir. B u n ­
olduku ki, âdeta Londra ve Pa- ların içinde birinci Maximi-
ristekilerle yarışır vaziyette
lien’nin (1519) silâhları. Ar­
idi. B u merasim leri büy ük şidük F erdinand’ın m uhafız­
manevralar. V iyana opera­ larından yedi buçuk ayak
sında gala, «Africaine» nin bir yüksekliğindeki silâhı, Sigis-
sahnesi, Taglioni’nin balesini mond de Koenigsfeld’in y al­
Luxenburg’da ziyafetler ta­ dızlı silâhı. Sultan Süleyma-
kip etti. nın bir eldiveni, 1683 V iya­
V iyanadan geçerken Amb- na muhasarası sırasında alın ­
raser (Ambraser Sam m iung) mış vezir K ara Mustafa P a­
galerisi, büy ük silâh bilgisine şanın silâhları. D ü k Alex-
sahip olan Sultanın nazan- andre Farnese’in şahâne silâ­
dikk atin i celbetmkete h aklı hı vardır. Am bras galerisi­
idi. Viyanada Belvedere mâ- nin en ehemmiyetli kısm ı si­
likânelerinde bulunan bu ga­ lâhlar olmasına rağmen, v a­
leri, dünyanın en m ükem m el zo gibi antika eşyalar da na­
silâh koleksiyonuna sahiptir. zarı dikkati celbetmektedir.
 ik i Mustafa
Arasında

II. Sultan
Murad
o
Yazan :
Nalıid Sırn ÖRÎK

UTİ OsmanlI müverri ı-

|yi lerinin nazarlarında, Meh
met Çelebi ile ve oğlu II.
Muratla taht dâvasma girmiş
ve iki kere Kümelinde hüküm
sürmeğe muvaffak olmuş bu­
lunan Mustafa, yalnız ve an­
cak bir sahtekârdır. Çünkü,
Yıldırım Bayezıt Şehzadesi
Mustafa Ankara meydan m u­
harebesinde kaybolup gitmiş­
tir. Garp müverrihlerine ve
yeni tarihçilerimize göre ise,
Mustafa kaybolmamış, hayli
zaman meydana çıkmamağı
tercih ettikten sonra da Meh­ ik in ci İVlurad ( A s lı T o p k a p ı S a r a y ı res im g a le r is in d e )

met Çelebi ve II. Muratla çar­ düşmüş olsa gerektir.. Fakat, ve tedbirden ibarettir; Doğru­
pışmış ve müddeti üzerinde itti­ faraza Semerkand’a gitmiş ol­ su bir sahtekârlıktır. ^
fak edilemeyen bir zaman ve sa da, dönüşüne ait bir ema­ 3 — . Mehmet Çelebi ile taht
İki kere saltanat sürmeğe mu­ re muhakkak ki mevcut de­ dâvasına kalkışan adam haki­
vaffak olmuştur. Fakat Bal­ ğildir. Meydana çıkmamış, ya­ katen Yıldırım Bayezit şehza­
kanlı bir tarihçiye, Roman­ ni şehit düşmemişse bile bir desidir. Mağlûp edilip Bizan-
yalI meşhur Jorga’ya nazaran, köşede meçhul yaşamağı ter­ sa iltica etmiş, Osmanlı padi-
ik i Mustafa vardır, yani Çele­ cih etmiş ve izi belli olmadan şahiyle bir anlaşma neticesin­
bi Sultan Mehmetle ve II. M u­ ölmüştür. Bu cihetle de, Mus­ de hapsedildiği Lim ni kalesin­
ratla iki ayn adam çarpış­ tafa Çelebi olduğu iddiasiyle de de ölmüştür. Buna muka­
mıştır ve bunlardan ilki haki­ ortaya çıkan adam bir sahte­ bil, II. Muradın cülûsu üzeri­
katen Y ıldırım ’ın şehzadesi o- kârdır. ne Kümeline geçerek orada bir
lup diğeri bir sahtekârdır, asıl 2 — Mustâfa Çelebi bir m üd müddet saltanat sürmeğe, hat­
ve nesebi meçhul bir insan det meydana çıkmamış, fakat tâ Anadoluya geçmeğe mu­
dır. Mehmet Çelebi’nin saltanatı vaffak olan ve nihayet mağ­
Şu halde de, Osmanlı m ü­ sırasında Kümelinde taht dâ­ lûp edilip öldürülen adam bir
verrihlerinin tuttukları kes­ vasına girmiş, mağlûp olup sahtekârdır. Osmanlı devleti­
tirme yoldan başlıyarak mu­ Lim ni adasına hapsedilmiş ve nin başına bir gaile çıkarmak
ammayı belletmeğe girişirsek, II. Murad’ın cülûsundan sonra istemiş olan Bizans tarafından
aşağıdaki faraziyeleri sıralıya- salıverilerek Kümelini ele ge­ icat edilmiş bir mahlûktur.
biliriz; çirmiş, bir müddet saltanat 4 —• Çelebi Sultan Mehmet
1 — Yıldırım Bayezit şeh­ sürdükten sonra esir edilip öl­ devrinde ortaya çıkıp Yıldı­
zadesi Mustafa, babasının e- dürülmüştür. Hakikî bir şeh­ rım Bayezit şehzadesi olduğu­
saretile neticelenen Ankara zadedir ve kendisine (düzme) nu iddia eden adam bir sah­
meydan muharebesinde şehit denmiş oln\ası ancak bir hile tekârdır, esaslı bû- muvaffa-
•6
 kıyet de elde edememiştir. Fa­
kat II. Murat devrinde ortaya
çıkıp Kümelinde bir müddet
saltanat sürmeğe muvaffak o-
lan ve sonra (düzme) yafta-
siyle idam edilen adam haki­
katen Yıldırımdın oğlu Mus­
tafa Çelebidir.
5 — Mustafa Çelebi olduk­
larını iddia ederek iki ayrı
sahtekâr meydana çıkmıştır.
Evvelkisi Mehmet Çelebi ta­
rafından kapattırıldığı Lim ni
kalesinde ölmüş ve II. Mura-
dm cülûsunu müteakip Bizan-
sın yardımiyle ikinci bir düz­
me Mustafa icat edilip ortaya
çıkarılmıştır.
Bu faraziyelerden beşi de
Ramazanda gece çalgıcı ve şarkıcıları
pekâlâ ileri sürülebilir. Birin­ R a m a z a n T ü r k l e r için h ı r i s t i y a n l a r ı n o r u c u ve k a r n a v a l ı
cisi eski Osmanh müverrihle­ g ib i b ir a y d ı r , o r u ç s a b a h a ğ a r m a d a n s iy a h ve m a v i b ir ip l iğ i
ri tarafından ilân edilmişti, a y ı r d e d e b il e c e ğ i n iz z a m a n d a n e yırdedem ly eceğiniz z a m a n a
İkincisi bugün umumiyetle ka­ k a d a r s ü re r, 24 s a a t in geri k a l a n t a r a f ı k a r n a v a l d ı r . Y a s a ğ a k a ­
bul edilmektedir. Üçüncüsü, d a r g id e n o r u c u n m a h r u m i y e t l e r i y a l n ı z y e m e k ve iç m e k de­
Jorga’nın iddiasıdır. Ancak, ğ il, a y n i z a m a n d a da ç u b u k t u r . Neyse ki b u m a h r u m i y e t l e r i
hele üçüncüsüne (belki) yi lâ g e c e n m e ğ le n c e le r i t a k i b e d e r . C am ilerin ka n d ille ri y a n a r,
yık görünce, dördüncü ve be­ g ü n e ş in b a t ı ş ı n a k a d a r boş o lan s o k a k l a r İ ns a n la d o la r , d ü k ­
şinci faraziyeleri de varit ve k â n l a r ı n eks erisi b ilha s s a f ı r ı n , k e b a p ç ı, b a k k a l a ç ık k a l ı r .
m üm kün bulmak icabeder. Ve K a h v e l e r d e ve u m u m î y e rle r d e ç a lg ı c ı l a r , gece ş a r k ıc ı l a r ı ,
bu son ,faraziyelerin hiç değil­ o y u n c u l a r , m e d d a h l a r , K a r a g ö z ( y a h u t Ç i n g ö lg e si) e t r a f l a ­
se geniş muhayyileli Jorga ta­ r ın a b u çeşit e ğ le n c e le r i sev en b ü y ü k b ir k a l a b a l ı k t o p l a r l a r .
rafından niçin ileri sürülme­ O y u n c u l a r g e n ç R u m l a r d ı r , b a ş la r ı tid a s ı r m a p ü s k ü l l ü p a r ­
diklerini ve âciz kalemimize la k k ü lâ h la r ı, o m u z la r ın ın üzerine d ü ş m ü ş k o k u l u s a çla rı,
bırakıldıklarım kendi kendi­ s iy a h a b o y a n m ı ş ka ş ve k i r p i k l e r i ile ş a r k ı s ö y l iy e r e k rak-
mize sorabiliriz. Bunları söy­ s ed e rle r. Ç a l g ı c ı l a r ve ş a r k ı c ı l a r -. m ü s l ü m a n , h ı r is t i y a n ve
ledikten sonra, macerayı, Mus- y a h u d i d i r l e r - b u n l a r 7-8 k i ş i l i k g u r u p l a r h a l i n d e d o l a ş ı r l a r .
tafayı «Yıldırım Bayezit» şeh­ B u n l a r u m u m i y e t l e a y n ı ş a h ı s l a r d ı r . K e m a n l a , g ita r , f l ü t ve ­
zadesi olarak kabul eden ta­ y a n e y ’ le ş a rk ı s ö y le r le r. Ezbere ö ğ r e n d i k l e r i b ü t ü n ş a r k ı l a r
rihçilerin hikâyelerine uygun k a h r a m a n l ı k ve a ş k a d a i r d i r . (İllustration 1867)
şekilde anlatalım: A. U B İC İN Î
Mehmet ve İsa Çelebilerden
büyük olduğunda şüphe bulun
madiği gibi Süleymandan da götürülmüştür. Burada evvel­ hut da Mustafa bu tcirzda bir
büyük olması bile muhtemel o ce de hatırımıza gelen istifha­ hükümdarlığı reddedip Semer­
lan, çünkü dedesi I. Muradın mı tekrar edebilir, neden Ti- kand’a götürülmeği tercih et­
şehit düştüğü Kosva muha­ murlengin ona da İsa, Meh­ miştir. Mustafa Çelebi bir
rebesinde ismi geçen Mustafa met ve Musa Çelebilere yap­ müddet orada kalacak ve Ti-
Çelebi, Ankara muharebesin­ tığı g’bi h il’at ve fermanla ba­ murlehgin 1405 de ölümünden
de kahramanca savaşmış, mağ basının arazisinden bir parça sonra sessizce küçük Asyaya
lûbiyet tahakkuk edince Sü­ vermeyip Semerkand’a niçin gelecektir. Lâkin babasının
leyman ve Mehmet Çelebiler götürdüğünü kendi kendimize mülküne ayak atmaz, bir müd
gibi kaçmıyarak babasının ya­ düşünebiliriz. Fakat yine di­ det, hayli müddet, Karaman-
nında kalmış, Bayezid’in ölü­ yebiliriz ki kendisine emni­ oğlunun topraklarında, Niğde-
münden sonra da Timur tara- yet edememiş, onu fazla ka­ de oturarak olayların seyirci­
fmdan -maiyette Semerkand’a biliyetli bulup çekinmiş*; ya­ si kahr; Süleyman Çelebinin
7
 oğlu Orhan Çelebi çok da­
ha evvel ortaya atılacak ve
isticalinin cezasını kellesiyle
değilse de hemen hemen ayni
derecede acı bir keyfiyet ol­
mak üzere gözlerinin nurunu
verip ödedikten sonra da Mus­
tafa Çelebi muvafık am hâlâ
gelmemiş bularak hep bekli-
yecektir. Eğer meskûkât ka­
taloglarındaki 1419 tarihini ta­
şıyan ve Edirnede basılmış bu­
lunan «Mustafa Bin-i Baye-
zıt Han» yazılı sikkede Os-
m anh tarihlerinin «Düzmece
Mustafa», Düzme Mustafa»,
«Sahte Mustafa», «Nâbedid
Mustafa» ve «Câli Mustafa»
dedikleri adam gibi uydurma
değilse, Mustafa Çelebi Si-
mavnah Şeyh Bedrettinle m ü­
ritleri Börklüce Mustafa ve
Torlak Kemalin yer yer isya­
na hazırlandıkları sırada mey
dana çıkmış, fakat meydana
çıkmakla kalmıyarak Edirne
ve Serezde hüküm sürmeğe
de muvaffak olabilmiştir.
Muvaffakiyetin bu dereceye
varmış bulunduğunda şüphe
etsek, Mustafanm Edirne ve
Serezde hâkimiyet kurduğunu
tereddüt ile karşılasak bile,
saltanat dâvacısı şeklinde mey
dana çıkmış olduğu muhak­
kaktır. Eflâk Voyvodası ve
Musanın kaynatası Mirçea ken
dişine müzaheret edecek, Meh
met Çelebi tarafından m ülkü
elinden alınmış bulunan İzmir
oğlu Cüneyt bey hareketine
iştirak edecektir. Rumeli bey­
leriyle timarlı Sipahileri ve
akıncılar da ona yardım ede­
ceklerdir. Vaziyet herhalde
ciddi bir mahiyet almıştır ki,
Mehmet Çelebi bizzat Küme­
line gelip savaşacak ve Mus­
tafa Çelebi Selânik yakınla­
rında yapılan muharebeyi kay
bedecek, artık Bizans elinde
bulunan bu şehrin kalesine,
yanmda Cüneyt bulunduğu
halde sığınacaktır.
Bunun üzerine Çelebi Sultan
S
Mehmet kardeşini İmparator
II. M anuil Pâleologos’tan ıs­
rarla istiyecek, fakat bu ısrarı
bir şey tem*in etmeyince m ü­
zakereye girmesi icap edecek­
tir.^
Pazarlık neticesinde karar­
laşan şekil, şehzadenin otuz
kişiden mürekkep maiyetile
birlikte ve bir rivayete göre
yüz bin, bir rivayete göre do­
kuz yüz bin akçe tediyesi m u­
kabilinde Lim ni adasında mah
pus yaşatılmasıdır. Şu ı kadar
ki bu anlaşma İmparatorun
hayatta kalacağı ve Sultan
Mehmed’in tahtta bulunacağı
müddet için muteberdir. Yani
yarın Mehmet Çelebi gözlerini
kaparsa, Bizans, Mustafa Çele
biyi serbest bırakabilir ve pa­
dişahın henüz çocukluk yaşm-
da bulunan veliahdının olgun
luk çağına gelmiş ve harp tec­
rübesine sahip bir adamla mü­
cadele etmesi icabeder.
Bereket ki, Mehmet Çelebi
bu anlaşmadan sonra daha bir
kaç yıl tahtta kalarak devle­
tin. bünyesinde istikrar sağlı-
yacak, Timur’a mağlûbiyetin
ve iç harp yıllarınm yaraları­
nı kısmen olsun tedavi ede­
cek, veliahdı Murada da taht
hiç değilse on sekizine vardık­
tan, bu şehzade bir derece bil­
gi ve görgü edindikten sonra
nasip olacaktı...
★ şah olmasının değil, fakat pek
Mehmet Çelebi saltanatının
dokuzuncu yılında ve 1421 de
Edirne civarında avlanmakta
olduğu sırada nüzul isabetile
attan düşüp sarayına götürül­
dü ve bir daha kalkamıyaca-
ğmı, ölüm ün muhakkak bu­
lunduğunu anlaymca bütün
endişeleri, korkuları canlan­
dı. İlk doğan oğlu Kasımı
1406 da, henüz Amasya emiri
iken kaybetmişti, veliahdı o-
lup Dulgadır hükümdarların­
dan Süli beyin kızı Emine ha­
tundan 1403 de doğmuş olan
ikinci oğlu Murat da az önce,
dediğimiz gibi, artık on seki­
zine varmış bulunuyordu ve
Amasyada valiydi: Lim ni a-
dası Edirneye daha yakın de­
ğil miydi ve on sekiz yaşında­
ki delikanlıya nisbetle bizzat
kendinin de büyüğü bulunan,
yaşı kemale ermiş bir şehzade
erkân ve ümeraca devletin
başına geçmeğe daha ehil sa­
yılmaz mıydı?
Bu erkân ve ümera Musta-
fayı tercih ile davet edecek
olurlarsa, hattâ onu Bizans sa­
lıverir de sadece müsait bir
durum alırlarsa, henüz hiç har
betmemiş delikanlı tâ Kosva
muharebesinden beri cenge a-
lışkm, hayattan türlü tecrübe
edinmiş adamla nasıl baş ede­
bilirdi ?
Kaldı ki, eğer Mehmet Mus
tafa Çelebi olduğunu, kardeşi
olduğunu iddia eden adamın
yalan söylediğine, bir düzme,
bir sahtekâr olduğuna ihtimal
veriyorsa, korkusu ve ıstırabı
daha da büyük olmak icabe-
derdi; Sade oğlunun ve nesli­
nin varlığı tehlikede kalmıya-
cak, fakat uğrunda rivayete
göre kırk yara almış bulun­
duğu devlet de bir serserinin,
bir Bizans bendesinin ellerine
düşecek demekti. Bereket ki.
Çelebi Sultan Mehmet, ricali
üzerinde büyük bir. nüfuza sa
hipti ve bu nüfuz sade padi­
kâm il ve müdebbir bir insan
olmasının da neticesiydi. Öl­
düğü zaman m ülk dahilinde ye­
ni karışıklıklara meydan vere­
cek hareketlerden şiddetle sa-
kmılmasmı, ölümünün gizli tu­
tularak Amasyadan veliahdin
çağırılmasını, ona biat edilme­
sini vasiyet etti:
— Tiz oğlum Murad’ı getir-
dün. Ben hod bu döşekten kur-
tulmazun. Murad gelmedin ben
ölürün. Memleket birbirine ko-
tuşur. Tedarük idün: benim ve-
fatum duyulmuya! dedi.
Bu sözlerin can üzerinde bir

B İRU N H Â Z İN E S İ
KÂHYASI
Saraydaki B irun h â z i n e s i­
n in k â h y a s ı d ı r . B a ş ı n d a ü s­
küf g iy m e k t e d i r . Elbisesi
k ı r m ı z ı d ı r . Ş a l v a r da ekse­
r iy a kırm ızı olurdu, yem e­
n ile r sarı renkte id i.
adam tarafından söylenmesi de
tesirlerini -çoğaltıyordu...
Çelebi Sultan Mehmet bir kay
da göre hasta düşmesinden
bir kaç gün sonra, daha zayıf
bir ihtimale göre de altı ay
yattıktan sonra ölünce, baş­
ta veziriâzam Bayezit Paşa ol
mak üzere devlet erkânı A-
masyaya haberci yollayıp M u­
radı çağırdılar ve o gelip ken
dişine biat edilinciye kadar,
padişahın ölümünü ilâna cesa
ret etmediler. Mehmet Çelebi­
nin hastalığının devam ettiği­
ne ve hastanın dışarı çıkması­
na hekimlerin müsaade etme­
diğine orduyu inandnmağa da
aldıkları tedbirler sayesinde
muvaffak oldular. Padişahın
İB R İK T A R
Sultan a p te s t
ya y ü z ü n ü yık a rk en
ne su d ö k e r d i. K ı r m ı z ı
ta n , mor kuşak,
şalvar, sarı yemeni
le rd i.
tahnit edilen cesedin asker hü
küm.darını görmek istedikçe,
loş bir odanın penceresinden
gösteriliyor ve ölünün başiyle
kolları arkadan kımıldatılarak
bu hileler sayesinde hakikat
gizleniliyordu.
Tarihin kaydına göre, bu
vaziyet kırk bir gün sürmüş,
yani kırk bir gün Osmanlı tah
tı münhal kalmış ve II. M u­
rat Amasyadan ancak kırk bir
gün sonra Bursaya gelebilmiş,
Çelebi Sultan Mehmedin ölü­
mü de o zaman ilân edilerek
yeni padişaha biat olunmuştur.
Fakat Amasyadan Bursaya
giden yol rüzgâr gibi uçan bey
girler sırtında kırk bir gün
süremiyeceğine göro bu gecikiş
acaba nedendir? Delikanh şeh
zade acaba hastaydı da hemen
yola mı çıkmadı, acaba yollar
da hastalandı da mı eğlendi ve
neden Edirneye kadar gitmiye
rek biat merasimi Bursada ic­
ra olundu? Ve hele niçin yeni
padişah biattan sonra da Bur-
sadan ayrılmadı?
Kuvvetli bir ihtimale göre,
bu ayrılmayış, Edirnenin ar­
tık elde olmadığından ve çün­
kü Lim ni adasmdaki mahpu­
sun, yani Yıldırım Bayeziy şeh­
zadesi ve yeni padişahın am­
cası Mustafa Çelebinin oraya
varıp saltanatını ilân etmiş bu
lunmasmdan ileri gelmiştir, hat
tâ belki hareket derhal büyük
bir inkişaf arzettiği için II. M u­
rat Amasyadan hemen ayrılmış
olsa dahi yollarda eğlenmiş, E-
dirneye gitmeğe değil de hemen
Bursaya gelmeğe bile cesaret
edememiştir...
Bursaya nihayet varıp kendi­
AĞASI sine biat edilir edilmez, II. Mu-
a lırken ve­ rad’m verdiği ilk emirlerden bi
e lle r i­ ri, hayattaki dört biraderinden
henüz pek ufak oldukları için
kaf
birer sancak beyliğine gönde­
kırm ızı
rilmemiş bulunan ve Bursa s.a
g iy e r ­ rayında yaşıyan Mahmut, Y u ­
suf ve Ahmet Çelebilerin göz­
lerine m il çektirmek olacaktı:
Bu zavallıların en büyükleri
henüz sekizinin içindeydi.
Bu emri verdiği sırada genç
padişah üç küçük şehzadenin
ağabeyleri olup bir müddet
önce İsparta sancak beyliği­
ne yollanmış Mustafa isimli
bir kardeşi daha bulunduğunu
elbette ki unutmuş değildi.
Hattâ, belki bu hususta da ge
rekli tedbirleri almış, yani bu
şehzadeyi zehirlemek, yahut
da sessizce ele geçirip Isparta-
dan çıkardıktan sonra .«kârını
yolda gördürmek üzere» bir
kaç adamı Bursadan yollamış­
tı: Öyle olsa da bu adamlar İs­
parta kasabasına varamıyacak,
soldan geri döneceklerdi,
( D e v a m e decek)
:9
 K a sım p a şa sırtla rın d a n , ta rih î İstan b ulun görü n ü şü ..

Lamartine'în Şark Seyahati

üy ük F r a n s ı z e d ip ve f i ­ Çeviren : nı, b u k u s u r l a r ı n a r a ğ m e n , o-

B lo zo fu De Lam artine^in
(1823 . 1883 de b ir ş a r k
s eyahatinden hatıralar, in tib a ­
Hamdi VAROĞLU kurlarım ızın
d e c e ğ in i
alâk a la rın ı
um duğumuz
celbe
kısım ­
l a r ı n a in h i s a r e t m e k şa rtile ye r
lar, d ü ş ü n c e l e r ve m a n z a r a l a r , De L a m a r t î n e için c a d d e l e r ye r ik tib a s e tm e ğ i f a y d a l ı b ul
y a h u t b ir s e y y a h ı n n o t l a r ı ) adlı a çtırm ış b ulun uy oruz, fa­ d u k . Ç ü n k ü e v v e lâ L a m a r t i n e ,
m e ş h u r eseri (1) b u g ü n k ü d ü n ­ ka t, o n u n ş a r k ^ . m e k t u p l a r ı d e v rin in zihniyetine a z ç ok
y a k a r ş ıs ı n d a h a y li e s k im i ş b ir hâlâ T ürk okuyucusunun u y m ak la b era be r, y in e de en
m a n z a r a a rz e d er. F a k a t b il h a s ­ m e çhulüd ür. «Yeni T arih in s a flı te n kitçi olarak k alm a­
sa « İ s t a n b u l » k ıs m ı, ta rih m e­ D ünyası» bu çok e n tere sa n ğı b i l m i ş b ir y a b a n c ı m ü e llif­
r a k l ı l a r ı n ı n , seve seve o^kuya- eseri, H a m d i V a r o ğ l u ' n u n sa ti r. S o n r a da, t e t k i k ve m ü ş a
c a k l a r ı s a y f a l a n ih t i v a etm ek­ l â h i y e t l i k a l e m i y l e T ü r k o- hed e k u d r e t i b a k ı m ı n d a n , ese­
te d ir . L a M a r tin e , y a ş a d ı ğ ı ça kuyucusuna s unm aktad ır. rin in k ıym eti çok yüksektir.
ğ ın i c a p la r ı n a , te lâ k k ile r in e , De L a m a r t i n e ' i n s a tı r l a r ı ara­
ka n a a tlerin e uym aktan geri tır. K i t a b ı n d iğ e r k ı s ı m l a r ı n d a sında te sad üf edeceğimiz h ü ­
k a lm a m ış , e se r in in İstanbul da m e s e lâ şöyle m ütalâalara c u m l a r ı n ı , ne k a d a r a ğ ı r o l u r ­
b a h s in e , T ü r k ruhunu r en c id e t e s a d ü f e d ilir : « T ü r k l e r i n , t a b i ­ sa o lsu n, aynen tercüm e e d i­
edecek m a h iy e t t e s a t ı r l a r sı­ atı y a h u t s a n a t e s e rle rin i b oz­ y o ru z . T â ki, T ü r k l e r i n a s ır la r
k ıştırm ak tan kendini a la m a m ış d ukları id d ia sı d o ğ r u değildir. boyunca, büyük m üe llif ka­
T ü rk le r h e r şeyi h a li üzere l e m l e r iy l e dünyaya nasıl ta­
(1) Souvenirs, impressions, b ı r a k ı r l a r ; o n l a r ı n y e g â n e t a h nıtılm ış o ldu k la rı, garb ın bu
pens^es et paysages pendant r ip ta r z l a r ı h iç b ir şeyi ısla h g a y r e tk e ş l iğ i k a r ş ıs ı n d a d a b i ­
un Voyage en Orient eu notes e tm e m e ktir.» z im y in e a s ır l a r boyu» ne k a ­
d'un Voyageur. B iz De L a m a r t i n e ’ in k i t a b ı ­ dar b ig â n e ka ld ığ ım ız ib retle
10
 ettikleri denizler, kıyılar, fü-
» « » iü ia sunlu şehir bunlar mı?» Diye
düşündüm.
Bütün cihangir •milletlerin,
dünya hâkimiyetinin timsali
diye, sıra ile, birbirlerinin e-
linden almağa savaştıkları,
hem Avrupaya, hem Asyaya
hâkim, dünya payitahtı bura
sı mı? Ressamlarla şairlerin,
tepeleri ve çifte denizi üzerin
de, körfezleri, surları ve dağ­
ları ile çevrili, tabiatın hâzi­
nelerine ve şarkın debdebesi­
ne sahip olarak hüküm süren
beldeler melikesi diye tasav­
vur ettikleri şehir bu mu? Ge
niş bir anfiteatr gibi oyulmuş
bağrında bembeyaz bir şehir
barındıran altın yaldızlı sırtı,
dumanh ve erguvanî bulutlar
arasında kaybolan Venüs’ü
İsclario B o u n d e l m a n t i ' n i n 1420 de y a p t ı ğ ı k ı y m e t l i b i r
ile, kara yapraklı dalları ma­
Ç anakkale Boğazı liaritası..
vi bir denize gömülen Castel-
görülsün! Bu arada, bundan yıp aşmak, yahut karaya as­ lamare ormanlariyle, bizzat
y ü z yirnni sene e v v e lk i eski ker çıkarmak, hisarları arka­ Allah tarafından bu limanın
İstanb ulu, y in e Lam artine^in dan kuşatmakla kabil. Çanakka ağzında yapılmış dev ölçüde
k a l e m iy l e ç i z i l m i ş c a n lı ve zen le boğazı ancak Ruslar tarafın dalgakıranlar gibi, o muazzam
gin tab lolar halinde görm ek dan muhafaza edilirse zaptı koyu tıkayan, yamaçları asma
de, sa yın o k u r l a r ı m ı z için a y ­ imkânsız olur (2). çubuklarının altın sarısına, vil
rı b ir z e v k o lacak tır ü m id in ­ Hızlı akıntı, bizi Gelibolu-
deyiz. nun ve boğaz kıyılarındaki ka
sabaların önünden ok gibi ge­
18 M A Y I S 1833
çirdi. Marmara adalarının, kar
Uyandığım zaman sabah ol­ şımızda gitgide büyüdüklerini
muştu. Süraltle giden geminin görüyoruz. Şimal rüzgârları
yardığı suların haşırtısını ve yolumuzu kestiği için, Avrupa
tekne etrafında kuşlar gibi cı­ sahili boyunca iki gün, iki ge­
vıldaşan ufacık sabah dalgala­ ce gittik. Sabahleyin, Adaları
rının şıpırtılarını işitiyorum. ve solumuzda Yedikule surla-
Lombar kapağını açtım. Beyaz riyle İstanbulun sayısız mina­
ve yuvarlak tepeler üzerinde, relerinin göklere yükselen kü-
Çanakkale hisarlarının beyaz lâhlarmı gördük. İlerledikçe
duvarlarmı, burçlarını ve top­ daha başka minareler görüyo­
larının koskoca namlularını ruz. İstanbulu bu ilk görüşte,
gördüm. Boğazın bu noktada­ üzüntülü bir hayret ve hayal
ki genişliği ancak bir fersah, sukutu duydum. «Dünyaya hük
birbirinin tıpkısı olan Asya meden insanlar, Romayı ve
sahili ile Avrupa sahili ara­ Napoli kıyılarını, uğrunda terk
sında, güzel bir nehir gibi kıv
rıla kıvrıla uzanıyor. Hisarlar, (2) Bu âfâki mütalâanın ce­
bu denizi, bir kapının kanatla vabını, Lamartine’e, Çanakka-
rı gibi örtüyor. Fakat Türkiye lede Türk askerinin yarattığı S elv ile r e l k a p l ı eski B e y o ğ lu ..
ile Avrupanın bugünkü duru­ büyük hamaset destanı ile ver ^ Edmonde de Apıicis’in bir
munda, geçidi denizden zorla­ mistik. gravürü —
A s ırla r ın b in b ir m acerasını
lâların beyaz renklerine boya­
lı, tepeleri volkanlı Procida ve
îschia adalarile, Napoli kör­
fezine kıyas edilen yer bura­
sı mı? Burada, hayali gözle­
rimde daima mevcut o azametli bir yapı yığını teşkil
manzara ile kıyas edilecek bir
şey göremiyorum. Gerçi, gü­
zel ve nazlı bir denizde seya­
hat ediyorum, fakat üzerlerin
de yeknesak ve yuvarlak te­
pelerin yükseldiği sahiller yas­
sı gerçi ufukta Trakya
Oiympe’inin beyaz karla­
rı var, fakat bunlar gök
te beyaz bir buluttan ibaret
ve manzaraya yakından ihti­
şam vermiyor. Körfezin niha­
yetinde, kayasız, koysuz, girin­
tisiz çıkıntısız, aynı seviyede,
aynı yuvarlak tepelerden baş­
ka bir şey görmüyorum.
Kılavuzun parmağını uzata­
rak bana gösterdiği İstanbul,
Avrupa sahilinin büyük bir
tümseği üzerinde smırlanmış,
beyaz bir şehirden ibaret. Bu-
kadar uzak bir yere gelip ha­
yal sukutu aramağa değer miy
di?»
A rtık bakmak istemiyor­
dum. Bir yandan da, gemi mü-
12
g ö r m ü g G a l a t a k u l e s in in ve c i v a r ı n ı n , İki y ü z yıl e v v e lk i g r a v ü r ü . .
temadiyen seyrediyor, bizi his
sedilecek bir hızla yaklaştırı­
yordu. Eski Bizansm Rum şuur­
ları köşesinde denize bakan Or­
taçağdan kalma, hantal ve abus
eden Yedikule surlsın önün­
den geçip, İstanbul evlerinin
kenarında, Marmara denizinde,
bizim gibi şimal rüzgârlarınm
şiddetinden liman dışında ka­
lan bir sürü geminin ve ka-
yığm ortasında demirledik. Sa
at akşamm beşiydi. Sema mas
maviydi, güneş pırıl pırıldı. Is-
tanbulu hor görmekten yavaş
yavaş vazgeçiyordum. Eski de
vir surlarının artıklar ile şirin
bir şekilde yapılmış olan ve
üzerlerinde bahçeler, köşkler,
aşı boyalı ahşap evcikler bu­
lunan şehrin bu kısım duvar­
ları, tablonun birinci plânını
teşkil ediyordu. Bu manzaranın
üstünde, kat kat basamaklar
gibi, sayısız binalar sedler teş­
kil ediyor, aralarında, porta­
kal ağaçlarının tepeleri ve ser­
vilerin sivri ve kara uçları gö­
züküyordu. Onların da tepe­
sinde, oymalı minarelerile ye­
di sekiz büyük camiin yaldızh
kubbesi, güneş ışığında pırıl
pırıl yanıyordu. Bu camilerin
tatlı gök mavisine boyanmış
duvarları, kubbelerinin kur­
şun örtüleri, onlara, porselen­
den birer âbide manzarası ve
cilâsı veriyordu. Asırlık servi
1er, bu kubbelere, hareketsizz
ve kara renkli tepeleriyle re­
fakat ediyor, şehirdeki evle :S
rin çfeşitli boyaları, İstanbulu
bir çiçek bahçesini dolduran
bütün renklere buyuyordu. So­
kaklarda hiç gürültü duyulmu­
yordu. Sayısız pencerelerden
hiç birinin kafesi açılmıyordu.
Bu kadar kalabalık insanların
oturduğu bu yerde, bu kalabalı-
ğm varlığını belli eden hiç bir
hareket yoktu. Gündüzün ya­
kıcı güneşi altında her şey u-
yuyor gibiydi. Yalnız, her şe­
kilde ve her büyüklükte yel­
kenlinin, her istikamette gi­
dip geldiği körfezde hayat var
dı. Her an, İstanbulun hakikî
limanı ve Boğazın medhali o-
lan Haliçten, pupayelken ge­
milerin çıktığını, yanımızdan
geçip Çanakkaleye doğru u-
zaklaştığmı görüyorduk. Fa­
kat Boğaziçinin medhalini gö­
remiyor, hattâ vaziyetîni bile
anhyaınıyorduk.
Akşam yemeğini, bu muhte­
şem manzara karşısında, gü­
vertede yedik. Türk kayıkları
gelip bize sualler soruyorlar,
erzak ve yiyecek getiriyorlar.
Kayıkçılar, şehirde vebadan
hemen hemen eser kalmadığı­
nı söylüyorlar. Mektuplarımı
şehre gönderdim. Saat yedide,
Sardunya Başkonsolosu Mösyö
Truqui, elçilik subaylariyle
birlikte ziyaretimize geldi ve
bizi Beyoğlundaki evine m i­
safir olarak davet etti. Henüz
bir yangm geçirmiş olan şe­
hirde oturacak yer bulmağa
imkân yok. Mösyö Truqui’nin
daha ilk görüşmemizde bize
gösterdiği lütufkâr dostluk ve
kendisine karşı duyduğumuz
incizap, teklifini kabul etme­
mize sebep oldu. M uhalif rüz­
gâr hâlâ devam ettiğinden,
gemiler bu akşam demir ala-
mıyacaklar, gemide yattık.
İSTANBUL
20 Mayıs, 1833
Saat beşte, güvertede, ayak
taydım. Kaptan, denize bir fi­
lika indiriyor. Onunla bera­
ber filikaya bindim; denizin
yaladığı İstanbul surları di­
K ı z k u l e s i ’n in
binden geçerek Boğaz medha-
line doğru pupayelken yola
çıktık. Bir sürü demirli gemi
arasından dolaşarak yarım sa
at gittikten sonra, şehir surla­
rının devamı olan saray du­
varlarına ulaştık. Bu duvar­
lar, üzerine İstanbulun bina
edilmiş olduğu tepenin üç kıs
mında, Marmara denizi ile Bo­
ğaziçi ve Haliç kanalım, yani
İstanbulun büyük iç lim anım
ayıran köşeyi teşkil ediyor­
lar. Allahla insan, tabiatla sa­
nat elele vererek, insan gözü­
nün dünya üzerinde temaşa e-
debüeceği en harikalı manzara
yı burada yaratmış veya bu
noktaya yerleştirmişler.
Budaklarımdan gayri ih ti­
yari bir nida yükseldi. Napoli
körfezi ile onım bütün füsu­
nunu ebediyyen ımuttum. Bu
muhteşem ve zarif manzarayı
herhangi bir şeyle mukayese
etmek, hilkate hakaret sayı­
lır.
Büyük saraym uçsuz bu­
caksız bahçelerindeki çepeçev
re sedleri taşıyan duvarlar,
bizden bir kaç adım ötede, so-
lumuzdaydı; denizle araların­
da, suların mütemadiyen ya­
ladığı, taş döşeli ensiz bir kal­
dırım vardı; Boğazın ezelî akın
n a d ir resim lerinden b ir i - J . B. H l m a r i -
tısı, bu yerde, Cenevredeki
Rhönes sulan gibi, şınitılı ve
mavi dalgacıklar teşkil edi­
yordu. Bu sedler, dev ölçiide
servilerle çınarların tepelerÜL-
den altın yaldızh kubbeleri gö
züken padişahın sarayma ka­
dar tatlı meyillerle yükseliyor;
bu sedlerde de öyle ulu ser­
viler var ki gövdeleri, duvar­
ları aşıyor, dalları bahçeler­
den taşıyor, yığm yığm yap­
rakları denize sarkıyor, kayık
la n gölgelendiriyor; kayıkçı­
lar, arasıra bunların gölgesin­
de mola veriyorlar. Bu top a-
ğaçlar arasında, yer yer, sa­
raylar, kasırlar, köşkler, deni­
ze bakan oymalı, yaldızh ka­
pılar, eski ve acayip biçimli
bakır ve tunç top bataryalan
görülüyor; saray müştemilâ­
tından olan bu deniz kenarın­
daki kasırlarm kafesli pençe
releri sulara bakıyor, kafesle­
rin aralarmdan, dairelerin yal
dizil tavanlariyle bu tavanla­
ra asıh âvizelerin pırıltıları
gözüküyor. Adım başında sa­
rayın duvarma gömülü, zarif
çeşmelerden, gelip geçenler,
hararetlerini söndürsünler di­
ye, mermer yalaklara şm l şı­
rıl sular dökülüyor.
(D evam ı var)
 V e n e d ik t e T ü r k t ü c c a r l a r ı n ı n h a n d ep o la r ı
Osmanlı imparatorluğunun kuruluşundan zamanımıza kadar:
Türk - Venedik Muahedeleri..
ENEDİK şehri, Adriya­
V tik denizinin şimalinde
bir takım adacıklar üze
rine kurulmuştur. K üçük ara
yolları müstesna, sokakları,
caddeleri, ^u nakil vasıtaları,
kayıklar, motorler ve bu şehre
mahsus olan «Gondol» lardır.
Karaya 3600 metre uzunluğun
da bir demiryolu köprüsü ile
bağlanmış olan bu şehirde,
ipekli kumaş, billûrculuk ve
ince bakı<rcılık gibi lükis sa­
nayi fevkalâde inkişaf etmiş­
tir; büyük gemi inşaatı tez­
gâhları ve bu müesseseleri bes
leyen denizcilik âlât ve edevat
ve levazımı fabrikaları, tütün
imalâthaneleri ve kibrit fabri
kaları dünyaca bir şöhrettir.
Çok zengin müzeleri ve kütüp
haneleri vardır.
Venedik şehri. Milâdın 452
yılında Hun İmparatoru Atil-
lânm İtalyaya yürüdüğü sıra­
da, Adriyatik denizinin şima­
linde oturan ahalinin bu ada-
14
(16 ncı asra a it bir gravürden)
mayan, fakat devlete çok bü­
B ü t ü n ye rli ve y a b a n c ı k a y yük hizmette bulunan, vatan­
nakla r taranm ak s u r e tile perverliğin şahikasına çıkanla
vücude g e t ir ile n bu seri, rın isimleri de senato karariy
ta rih boyunca d e v le tle r le le bu altın deftere kaydedilir
y a p ıla n m uahedeleri toplu ve bu suretle kendileri asilza­
l a r a k v e re c e ktir . de olurlardı.
--------______________ / Ortaçağda Avrupanın en zen
Yazan : gin devletlerinden biri olan
Reşat Ekrem KOÇU bu şehir, hüküm ve nüfuz sa­
hasını genişleterek Lombardi
cıklara kaçıp sığınmasiyle ku yanın bir kısmını, Dalmaçya
rulmuştu. Venedikliler, Orta­ ve Arnavutluk sahillerini. Mo­
çağda deniz ticaretiyle uğraşa­ ra yarımadasının en m ühim li­
rak, zengin olmuşlar ve Avru manlarını, Makedonya limanla­
panm ilk Cumhuriyetlerinden rını, Ege adalarının büyük bir
birini kurmuşlardı. kısmını, büyük Girit ve K ıb­
Venedik Cumhuriyeti, asil­ rıs adalarını eline geçirerek,
zadeler cumhuriyeti idi. Dev­ bir müstemleke imparatorlu­
leti bir zadegân senatosu idare ğu kurdu ve yelken _ kürek
eder ve Doçe, Duçe, Doj ün- devrinde Akdenizin en kuv­
vanmı taşıyan bir devlet başka vetli donanmalarından birine
nı, reisicumhur temsil ederdi. sahip oldu.
Doçe, kaydihayat şartile in t’hap Geniş salâhiyetli valiler ta­
edilir. Zadegân ailelerinin isim rafından idare edilen bu müs­
leri, ((Altın defter» denilen bir temlekelerdeki Venedikliler A
kütükte yazılıydı. Asilzade ol­ navatan - şehir ile münase^
betlerini asla kesmezler. Yani
müstemlekelerde yerleşip kal­
mazlardı, Venedik, onlar için
daima bir kudsiyet taşımıştı.
Avrupanın büyük devletleri
Uezdinde ilk defa olarak daimî
^elçilik bulunduran devlet Ve-
ledik Cumhuriyetidir. «Bay»,
balyos ûnvanmı taşıyan bu el­
çiler daima gayet cesur ve liya­ ahedelerin etrafında toplanan
katli, malûmatlı kimseler ara­
sından seçilir, bulundukları
memleket hakkında . merkeze
mufassal raporlar gönderir',mur Ankara
kendilerine en doğru malûma
tı toplayıp getiren casus şe­
bekeleri kurarlardı.
Türkler, Ege denizi etrafını
İ alıp Yavuz Sultan Selimin Mı
sır seferiyle Doğu Akdeniz böl
gesini de ele geçirince Vene­
dik müstemleke imparatorlu­
ğunun şa’saası söndü. Venedik
müstemlekeleri tamamen Türk
1er tarafından alınarak bu A k­
deniz ahtapotunun bütün kol­
ları budandı. Nihayet, Napol-
yon Bonapart Avrupanın siya
sî haritasını değiştirirken,
Kampo Fermio muahedesiyle
Venediği Avus'ljury^^ İmpara­
torluğuna verdi.
İtalya, Ondokuzuncu asır or
talarma kadar sadece coğrafî
bir isimdi. Avrupada büyük
Fransız ihtilâlinden sonra hür
riyet ve milliyet fikirleri ya­
yılınca bu yarımadanın halkı
da m illî bir birlik kurmağa
çalıştı. Bu hareketin başına,
Sardunya «Piyemonte» kralh-
ğı geçti. Venedikte de Manin
adında bir vatanperver çıktı
ve Avusturyaya isyan ederek
evvelâ Venediğin istikbalini
ilân eyleyip yeni bir Cumhu­
riyet kurdu. Fakat Menin ve
arkadaşlarının çok şiddetli mu
Lavemetine rağmen, Avustur­
yalIlar bu m illî hareketi boğ­
mağa muvaffak oldular. 1866
da PrusyalIlar AvusturyalIları
Sadovada mağlûp ederek Ve­
nediği aldılar ve artık «İtalya
Krallığı» adını taşıyan eski şısına durulmaz kuvvetti. E-
Sardunyaya verdiler. Bu su­ dimeye gelen bir Venedik el­
retle Venedik, ve Venedikliler çisi, Cumhuriyetin Arnavut­
İtalyan m illî birliğine katıl­ luk sahilindeki müstemlekeleri
mış oldu. için bir garanti aldı, buna kar
★ şılık Venedik Cumhuriyeti E-
OsmanlI İmparatorluğunun mir Süleymana her yıl 1600
Venedik Cumhuriyeti ile im ­ Düka altını vermeği taahhüt
zaladığı muahedeler ve bu mu­ etti.
Çelebi Sultan Mehme/t za­
hâdiseleri sıralıyalım: manında 1413 Bursa muahede
Emir Süleyman zamanında si: 1408 muahedesi yenilendi.
1408 Edirne muahedesi: Ti­ Çelebi Sultan Mehmet 2^a-
muharebesinde manmda 1416 Bursa muahe­
Yıldırım Bayezit’i nriağlûp ve desi: Venedik Cumhuriyetinin
esir etmişti. Osmanlı devleti, elinde bulunan adalar ahali­
kuruluşunun birinci asrını ye­ sinden çıkan korsanlar bir kaç
ni doldurmuş iken ağır bir dar Türk tüccar gemisini vurdu..
be yemiş, fakat siyasî bünye­
sindeki hayatiyet taptaze idi.
Bundan Cumhuriyeti mesul tu
tan Sultan Mehmedin emriyle
Emir Süleyman devlet erkânı hareket üssü Geliboluda bulu
ile süratle Bursaya çekilmiş, nan Türk donanması da bir
orada padişahlığı resmen miselleme hareketine geçti,
ilân edilerek hemen Kümeline ve Karadenizden /gelen Vene­
geçmişti. Edirr>‘=‘ r^ııvf^Vk-î^t'" ^ dik tüccar gemilerini çevire­
devlet merkezi olmuştu. Balkan rek müsadere etti. Venedik
larda Türk ordusu yine kar i Cumhuriyeti harp ilân etti.
İs ta n b u ld a F ra n s ız O rd u s u
D ü n y a harp ta rih in d e,
b ir d ö n ü m n o k ta s ı o lan
Siv asto pul harbinde ,
T ü r k - İ n g il i z - F r a n s ı z
orduları m üştereken,
R uslara karşı ç a rp ışm ış
la rd ı. Dünya ta rih in d e,
S iv a s to p o l harbi ha k k ın
da c il t le r le eser neşre­
d i l m i ş o l d u ğ u hald e, m a ­
alesef biz, ne T ü r k men-
b a la r ı n ı, ne de y a b a n c ı
m e n b a l a r ı t a r a m ı ş ve b ir
a ra y a g e t ir m iş i z d ir . Bu
mevzuda, e l im i z d e bu­
lunan ç o k en te re san y a ­
z ıla rı, sırası gelince, s ü ­
tu nlarım ızd a neşredeceğiz. G e le c e k s a y ı m ı z d a , harbe iş t ir a k
etm ek üzere îs ta n b u la gelen F r a n s ı z ordularının, hüküm­
d a r A b d ü l h a m i d ’in ö n ü n d e y a p t ı k l a r ı b ir geçit resmi hak­
kında b ir Fransız y a z a r ın ı n y a z ı s ı n ı ve ente resan r e s im leri,
o k u y u c u l a r ı m ı z a s u n a c a ğ ız .
Çanakkale Boğazı dışında ya­
pılan bir deniz muharebesini
Venedikliler kazandı. Fakat
Ticaret menfaatleri ve bilhas
sa Karadeniz yolunun Türk su
lanndan geçişi Duçeyi sulha
yanaştırdı, her iki taraf elle­
rindeki esirleri iade ederek,
1408 muahedesi yenilendi.
İkinci Murat zamanında 1430
Edim e muahedesi: Bir Bizans
beldesi olan Selânik ahalisi îm
paratora isyan ederek Vene-
diğe iltihaklarm ı ilân etmiş.
Cumhuriyet de bu iltihakı ka
bul etmişti. Balkanlarda Make­
donya topraklarma giren Türk
ordusu Selâniği tehdide başla­
dı. Venedik Cumhuriyeti harp
açarak donanmasım Türkle-
rin Gelibolu tersanesini ve
Türk donanmasım yakmak ü-
zere Çanakkale Boğazı sula-
rma gönderdi; gemi sayısı, to­
najı vesair teçhizatı ‘ bakım ın­
dan Venediklilerle boy ölçüşe­
cek durumda bulunmıyan
Türk donanması, Türk deniz­
cilerinin gayret ve fedakârlı­
ğı ile düşmanı Boğazdan çe­
kilmeğe mecbur etti. Az sonra
da Türkler Selâniği zaptetti­
ler. Venedik Cumhuriyeti bu
emrivakii kabul zorunda kaldı
ve 1416 muahedesi hükümle­
rince sulh yapıldı.
Fatih Sultan Mehmet zama­
nında 1478 İstanbul muahede­
si: İkinci Sultan Mehmedin
culûsu ve İstanbulu muhasa­
raya başlamasiyle beraber Ve
nediğin en namlı ailelere men­
sup bazı şövalyeler, Karade-
nizden gelen kadırgaların kap
tanları ve gemicileri İstanbul
müdafaasına katıldılar. Hattâ
İmparator nezdindeki Balyos
Jirolome Minotto Topkapı
burçlarından birinin üzerine,
İmparatorun bajrrağı yanına
Venedik Cumhuriyetinin Sen
Mark arslanı tasvirini taşıyan
Venedik Cumhuriyeti bayrağı­
nı çekti. Fakat Cumhuriyet,
kuvvetli donanmasmı İstanbul
16
Türk düşmanı Arnavut pren­
si İskenderin Venedikliler ta­
rafından yardım görmesi,
1463 de iki devlet arasmda
bilfiil harbin başlamasmı in­
taç etti. Duçe, Akkoyımlu hü- ^
kümdarı Uzun Haşanla Fatih’e
karşı bir ittifak akdetti. Kara
man oğullarını ayaklandırdı.
Fakat Sultan Mehmet Kara­
man beyliğini ortadan kaldırıp
Uzun Haşanı mağlûp ettikten
sonra Türk orduları Adriyatik
sahiline iniverdi ve öncü akın
cılar Venedik şehrinin bir kaç
saatlik yakmlarmda görüldü.
Cumhuriyet derhal sulh istedi.
Yunan sahilmde Negroponto
= Eğriboz adası Türklere terk
edildi Venedik Cumhuriyeti
100.000 Düka altını harp taz­
minatı Verdi.
E m ir Süleym an..
Fatih Sultan Mehmet za-
manmda 1480 İstanbul ticaret
sularına göndermeğe cesaret e-
muahedesi: Venedikliler 1478
demedi. Müdafiler elli üç gün
sulhımden ancak iki sene son
üm it ile boş yere yol gözlediler.
ra bu muahede ile Türkiye
Türkler şehre girince Fatih
topraklariyle eski ticarî müna­
Sultan Mehmet, kendi devleti­
sebetlerini kurmağa muvaffak
ne ait olmayan bir şehri gönül
oldular. ^
lü düşman olarak müdafaa e-
den Mîlnatto’yu başını kesti­ İkinci Bayezilt ^zamanında
rerek idam ettirdi. Venedikle 1490 muahedesi: Dalmaçyada
İstanbul muhasarasmda başla Osmanlı _ Venedik hududu ye
mış olan husumet, 25 sene niden gözden geçirilip tesbit
sürdü. ve tahdit olundu.
Türklerin Mora ve Bosna ve İkinci Bayezit zamanmda
Arnavutluk fütuhatı, Ege ada 1502 İstanbul sulh muahedesi:
lan n ı birer birer fethetmesi. Adriyatik denizinde Kataro li
manı Venediklilerin elindeydi,
buradan Karadağ topraklarına
taarruz ettiler. Venediğe harp
Girid Adası açıldı. More sahillerinde Ve­
nediğe ait olan Moton, Koron,
Yazan : Navarin ve Yunanda Lepanto
M. H a lid BAYRİ = İnebahtı müstahkem şehirle
ri ve lim anlan fethedildi. Türk
Gelecek sayım ızda okuya­ akıncıları yine Venedik kapıla- *
cağınız bu y a zı, meşhur rina dayandı. Cumhuriyet İstan -
Derya K ap tan Ç e n g e l o ğ lu bula elçi göndererek Bosna, Ar
T a h i r pa şa h a k k ı n d a b i l i n ­ navutluk. Yunan ve More top­
meyen bir d e s ta n ı da İh­ rakları üzerindeki bütün iddia
tiva e d e c e k tir . larından vazgeçti.
Re ş a d E k r e m K O Ç U
 M

■
■II
H a l v e t î l e r e m a h s u s d e v r a n z i k r i n i n blp e c n e b i ressam ta ra fınd a n tasvir e d ile n şe kil..

Tarikatlerin tarihine toplu bir bakış

K A A Di R i Li K
A rtık tam am ly le ta rih e mal olm uş b u lu n a n tarik atle r h a k k ın d a , b ug üne k a d a r to plu b ir
eser ya zılm a m ıştır. Zam an zaman ir tic a m evzuu d a o la n tarik atle rin m e n s u p l a r ı ve b u
m e v z u d a b ilg i s a h ip l e r i de g id in c e , b i r ç o k h a kika tle rin yok olacağını düşünerek b u se^
r iye başlam ış b ulun m ak tay ız. Bu s e r in i n 20 y ı l l ı k İ l m î b ir ç a l ı ş m a n ı n n e tic e s in d e h a z ı r ­
lanm ış o lduğu nu s ö ylers ek , vereceğim iz m a lû m a t ın , dünya d in âlim lerin i de ş id d e t l e
a l â k a d a r e d e b ile c e ğ in e iş a re t etm iş oluruz.

İslâm medeniyeti tarih in ­ Yazan : mekasıd, Silsile-tit-turuk, Â-

deki fik rî ve İçtimaî gelişme­
nin, yenileşmenin zam anım ı­
za kadar akıp gelen safhaları
tetkik edilirken; ilim ve ta­
rih bakım ından m utlaka in ­
celenmesi lâzım gelen tari­
katler ve müesseseleri üze­
rinde şimdiye kadar ufak te­
fek ve dağınık da olsa h ay li­
ce eser yazılm ıştı. Fakat b u n ­
ların pek çoğu, m aâl ve m u h ­
teva itibariyle, b iribirlerinin
hemen benzeri veya az fark ­
lısı olduklarından bu m evzu­
da yeni vesikalara dayanan
esaslı bir fik ir ve m alûm at
C e m ale dd in
REVNAKOĞLU
O
vermiş değillerdir. (Şekayık)
zeyil ve tercemeleri ile Ke-
malüddin-i H a rirî’nin A ra p ­
ça (T ıbyânütteraik) ı başta
gelmek üzere nisbeten telif
tarihleri sırasiyle çoğu A ra p ­
ça olan (Nefehat, Tabakat,
Lemezat, U lviyat, Hulâsat-
ül-hediye, Tezkiratül-fıalve-
tiyye, Tuhfetül-mücahidin,
H âzâinül-H akayik, M ir’atül-
Server
sarı-Mecidiye, Gülşeni-Azi-
zan..) Daha yenilerden: (Gül-
deste-i Dervişan, Gülkonca-ı
Âşikan, Hediyyetül - Salikin,
Hediyyetül-Halidin, Mira-
tüt-türuk, Esmari-Esrar, To­
marı - türuk, Tuhtetül - Uş-
şakiye) ve nihayet son zaman
larda büy ük bir him m etle
meydana getirilen (Mahasal-ı
Ö m rüm ), (Tomar-ı K ebir) gi­
bi yazma hazineler ,keza
(Kıbletülenfesüâfat, M irati
Evliya, H adikatül Evliya, Zi-
yareti-Evliya, Ezharizürafa,
Hadikai-tekâya» Mecmua-ı-
tekâya, Yadigârı-şemsî ve
b unlara ilâveten ayrıca gö­
rülen (Fütüvve) 1er, (Sohbet-
nâm e) 1er, (Dergâhnâm e) 1er,
(K eşkül) 1er ve çeşitli (To­
m arlar) da dahil olm ak ü-
zere biraz daha sadeleşmiş,
kısaltılm ış yazma, basma e-
serlerde ise; İslâm dünyasın­
da yıllarca h ük üm ran olmuş
tü r lü tarikatlerin kendisine
mahsus olan tarih ve teşkilâ­
tın ı tanıtm ak veya aydınlat­
m aktan ziyade, tarikat b üy ük
lerinin, tanınm ış sofilerin,
şifahî an’aneye geçmiş birta­
k ım menkabeİerini, sohbet
ve irşad meclislerini, tafsi-
lâtiy le hikâye edilmiş h al
tercemelerini. ihtiva etm ek­
te olduklarından, tasavvuf
irfan ın d a ve İslâm tarihinde
teşkilâtlı, m untazam metod-
lu b ir icra tarzı ve -devrinin
kendi tâbiriyle- «Maarif-i
Rabbaniye» m ektebi olan ta­
rikatlerin, gayeleri hakkında
doyurucu müspet b ir m a lû ­
m at b ulm ak m ü m k ü n değil­
dir.
Hele bu teşekküllerin, İs-
tanbula geliş, kurulu-ş ve ya­
yılış safhaları ve tesirleri ü-
zerinde tam tetkiklere daya­
nan az çok İlm î, tarihî değer
taşıyan bir kitap yazılm ış d i­
yemeyiz.
İn kılâp tan sonra ise, m en­
sup veya m uarız bir tak ım
yetkisiz kalem lerin hiç bir
kök lü, emekli bir bilgiye da­
yanm adan, tam am iyle şahsî
ve hissî olarak şurada, bura-
da yaptıkları neşriyatın da,
İlm î bakım dan göze görünür
bir kıym eti olm adığından, İs-
lâm da tefekkür medeniyeti
demek olan tasavvuf teşkilâtı
n ın daim a ileriye doğru gi­
den yüksek gaye ve ham lele­
rini, hele ibadet usuHerine,
-bir nevi semavî konser ve
raks mahiyetindeki- (Se­
m â ’) 1, m üziği, katm ak sure­
tiyle zam anında en b ü y ü k
18
Sağdaki resim : A c ı ç e ş m e d e
S a r m a ş ı k t e k k e s i n i n son ş e y hi
bey m e r h u m ve h a l i fe l e r i , s o l d a k i resim:* H ı r k a i ş e r i f _ P e r ş e m b e
t e k k e s i son şeyhi H a l il S a m i P a ş a z a d e M e h m e t C a f e r H a y r u l l a h
bey m e r h u m
reform u yapmış, b un un la
da kalm ayıp esaslı fo rm ü l­
ler ve m etodlarla teşkilât­
landırm ış bulunan bu teşek­
küllerin, bilhassa ritm ik ve
estetik bünyesini, asırlar bo­
yunca gelen k ü ltü r tarafla­
rını bildirm eğe takatleri yok­
tur.
Şim di artık teşkil ve ter­
tipleriyle devrini ve hizm e­
tini, çoktan tam am lıyan, ye­
rin i ve değerini tarihe b ırak ­
mış olan bu hem dinî, bediî,
hem de İçtim aî bir m ües­
sese olan, bundan dola­
yı da devrinde h alk ın «terbi­
ye ocağı» bilinen dergâhla­
rın, yığın yığın m ahsuller ve­
ren, büy ükler yetiştiren, k ü l­
tür ve edebiyatı, musikîsi,
folklörü, karakteristik husu­
siyetleri, incelik ve güzellik­
leri başta gelmek üzere b ütün
gelenekleriyle, asırlardır en
çok tutunduğu ve yayıldığı
b ir şehir olan İstanbuldaki
yerini ve b ırak tığ ı izleri, m üs
bet vesikalarla hiç bir tarafa
kaymadan,, -sütunların m ü ­
saadesi nisbetinde- belirtmi-
K aad iriy ed e n A y iş e H atun, y a h u t
M ektupçu M e h m e t N uri M o lla ,
( o t u r a n ) ve h a life le r i.
ye çalışacağız.
B ilinm iş ve kökleşmiş ana
tarikatlerin en m eşhurların­
dan ve en başta gelenlerin­
den b iri olan «Kaadiriyye» yi,
biz de -tarihin seyrine uya-
rak- yazımızda en başa ve
önceye alıyoruz.
K A A D İR İY Y E — KaadirlUk
İslâm dünyasında, «Gavsi-
A ’zam» nam iyle tanınm ış
(Kendisinden insanların m e­
det um duğu ve feyiz bekledi­
ği en b üy ük velî) ve takdis
edilmiş b ulunan Bağdatlı
Seyyid A b d ü l Kaadir-i Cey-
lâ n î’ n in kurduğu ilk büy ük
tarikattir. Kendisi tarikat
«pir» lerinin en büyüklerin-
ftden ve başlarından sayılan:
«Aktâb-ı - lirbaa» n ın yani
dört b üy ük «kutb» un başın­
da gelir,
Hazreti Pîr, bazı kay ıtlar­
da görüldüğü gibi İran taraf­
larında «Geylân» da değil,
B ağdat’ın «Dicle» kenarında,
«Ceylân» kasabasında, 11 Ra-
b i’ussanî - R ab i’u lâ h ır 470 -

1075 de, dünyaya gelmiştir.
Arabistanda um um iyetle
kendisine «Ceylâni» derler.
H indistan ve İranda ise k ü ­
çük bir şive ve telâffuz değiş­
mesiyle: «Geylâni» olarak b i­
linir.
K a ad iriliğin Türklerden
ve Arabistandan sonra en
çok yayıldığı, yerleştiği yer,
H indistan olm uştur. B j la ­
larda «Gavsi-A’zam ’a sevgi
ve b ağlılık, o dereceyi bul-,
m uştur ki, bazıları onun tü r ­
besini, kendilerine «kıblegâh»
ittihaz etmişlerdir. İfrat bir
teveccüh ve telâkki gibi gö­
rülen bu derunî iltica, m âne­
vi b ir m üzayakaya m âruz kal
dıkları zâm an yapılm aktadır.
Y an i bir m üşkil karşısında
daralıp b un ald ık la rı veya
«Nevafili-umur)) denilen dün
ya dertleri üzerinde olabilir.
A b d ü l K aadirin asıl ismi:
«Şeyh Muhyeddin», künyesi
(A ile adı) Ebu Muham m ed;
pederleri de, «Cengidost» na-
miyle tanınm ış «Ebu Salih»
kiinyeli «Seyyid Musa» dır.
O n u n babası: «İm am Seyyid
A b d ullahh i Ceylî, onun da
babası «İm am Seyyid Y ahy a
Zahid» dir. Valdeleri: «Şeyh
Seyid A b d ullahh i Savmiî»
n in kızı: «Ü m m ül Hayır» na-
m iyle bilinen: «Seyyide Fâ-
time» dir.
A ltın zincir veya sülâle
m ânasına «Silsiletüzzeheb»
tâb ir olunan ecdadının ne­
sepleri ise anneleri tarafın ­
dan «İm am Hasen» e, babala­
rı cihetinden «İm am Hu-
seyn» e, onların vasıtasiyle
de «İmam-ı Alî» ye varır. B u
cihetle Gavsi A ’zam, hem A-
levi, hem Hasenî, hem H ü ­
seyni» dirler.
Tarihçilerin, «anadan doğ­
m a veli» diye yazdıkları
Seyyid A b dülkadir için y i­
ne bazı m en’bâlar diyorlar
ki: - «ilk doğuşunda bile Haz
retin simasında C elâl ve aza­ E bul Hattad M ahfuz İb n i Gü-
m etin eserleri görünüyoıŞ- rani, E b ül Hasen M uham m ed
İb n i K aadî, E bu Y a ’lâ M u ­
du».
ham m ed İb n i Hasen’den ve
6 yaşına gelince annesi o-
E bu Said İb ni M übarek, b in
n a K u r ’ani kerim i öğretme­
A.1İ M ahzum î) den usûl, fü r û ’a
ye başladı. D in kitap ların ı
mezhep ve ahlâka dair ders­
okuttu. Biraz sonra da otur­
ler gördü. «Muhammed İb ni
duk ları yerdeki mektebe ver
E bul Hasen-ül B a k lâ n î’den,
di. 488 de yaşı 18 e gelmişti.
E bu Said-i Semanî, İb n i Ab-
T ahsilini ilerletm ek için Bağ-
d ülk e rim b in Huseyn»den
data gitm ek istedi. Annesi o-
veşair hadîs bilginlerinden
nu kendi eliyle kervana tes­
hadîs ilm in i ve hadîs usûlü­
lim etti. K aafile kalkarken;
nü tahsil eyledi. «Ebu Zeke-
şu nasihati verdi:
riya Y ahya İbni A liy y i Teb-
rizî» den edebî ilim le ri elde
etti. Zam an zam an sohbetin­
de b u lun d uğu «Şeyih Ham-
m ad İb n i Müslimüddebbas»
ın ve m âru f sofî «Hallacı
Mansur» un tarikat ve tasav­
vufa dair irşad ve irfanından
fazlasiyle faydalandı. B u su­
retle şer’î ilim le rin «Hadîs»
şubesinde sağlam ve kuvvet­
li olarak ihtisas yapmış b u ­
lunuyordu. Şöhret ve ik tid a­
rı gittikçe ilerledi. Kısa bir
zam an içinde m üslüm an d ü n ­
yasında b ü y ü k bir «Muhad-
dis» oldu. Z am anının «İmam»ı
ve H anbelî’lerin şeyhi b ilin ­
di.
K a a d iri tacı d ik m e k te , kemer Fakat b u emsalsiz olgun­
iş le m e k t e za m a n ın ın usta luğa eriştikten sonra kendi­
b ir
s a n a t k â r ı o la n ve 20 yo y a k ı n sinde «Ma’rifetullah» zevki
te lif eseri b u l u n a n S u l t a n a h ­ uyanm ağa başladı. B ir tari-
met Kaygusuz Tekkesi Şeyhi kate girmesi, b ir mürşide bağ
Ş a i r H acı M u s t a f a Ş e v k i lanm ası icab ediyordu. Z ah i­
Efendi m e rh u m .. rî ilim le r insanı ancak irfan
kâbesinin ’kapısm a kadar ge­
— «Oğlum , ne suretle o- tirebiliyor; h akikatin harî-
lursa olsun sakın yalan söy­ mine sokamıyordu. B ir baş­
leme. Aslâ doğruluktan ay­ ka yol tutm ak lâzımgeldiği-
rılm a.. B u sana yeter!» ni, şöylece takdir, tasdik k â ­
A b d ül K aadir, kervanla be fi değil; hemen tatb ik etmek
raber Bağdata giderek N iza­ lâzım dı.
m iye medresesine girdi. B u Üskadı «Kaadıyyül-kuzat:
medrese, o vak tin en b ü y ü k Şeyh Ebu Said İbni M übarek
üniversitesi haysiyetini taşı­ bin A liy y i Mahzumî» ye. b i­
yordu. Zekî çocuk, bir kaç at ederek (derviş olup terbi­
sene içinde burasım bitirdi, yesi altına girerek), orı4an ta­
icaze «diploma» aldı. Ayrıca rikat hırkasiyle çeyiz^şndi.
devrin b ü y ü k âlim lerinden «Giyindi».
(E bul Vefa A li İbni U kayi, (Devam ı var)
19
 B i r i n c i A b b a s P aş a İbrahim P a§a K avalalı M ehm et A li P aşa

Son Mısır Hükümdarları

Tarihin Kefesind e.., i

En s a l â h i y e t l i b i r k a l e m d e n ç ı k a n b u y a z ı , K a v a l a l ı M e h m e t A l i P a ş a d a n b a şlıy ar a k Kral
F a ru k 'a kadar, b ütün hü k ü m da rların m ace ralarını, karakterlerini, entrikalarını, bugüne
k a d a r if şa e d i l m e y e n hakikatlerle ortaya dökm ektedir..

1805 senesinin Mayıs ayın­ Yazan : ve halka dayamr bir otorite

da, Mısır halkı, bir Osmanlı Kahire Üni. Tarih Prof. Dr, sağhyacak olan bu büyük kuv
zabiti olan Mehmet Aliyi Mı­
sıra vali olarak seçmişti. Na-
kibüleşraf ve Mısırhlarm re­
H Ü S E Y İN

o
M U N İS vetten hükümetini mahrum
bir akü.
s;
Tehlikeli zamanlarda bımu
isi Seyyit Ömer Mükerrem, Çeviren : kendisi de anladı. 1840 da dev
onu bu mevkie namzet gös­ S elâm i M. Y U R D A T A P letlerin, azli için müdahale
termiş, memleketin ileri gelen etmeleri m üm kün olduğunu
leri, büyük şeyhler ve bütün o hissedince Mısırlılara, onun
halk da buna muvafakat et­ tarafım tutmalarını ve devle­
mişti. nin bütün icraatını mürakabe
tine dua etmelerini istedi.
ediyor, ona halkm şikâyetle­
Ömer Mükerrem, o zaman Fakat, Mehmet Aliyi Mı­
rini, ve isteklerini bildiriyor­
ona şöyle demişti: sırlılara bakmadan m utlak bir
du.
«— Senden adalet ve iyilik idare kurmaîsmdan suçlandı-
Mehmet Ali, iyi bir otorite rabilir miyiz? Bunu yaparsak,
umduğumuzdan, şartlarımıza kurup mevkiini adamakıllı
riayet ederek valimiz olacak- bence ifrata varmış oluruz.
sağlamlaştırıncaya kadar Ö- Bir çokları bu hâdiselerin
sımz.»
mer Mükerremin mürakabe- 1809 da cereyan ettiğini unu­
Şüphesiz ki Ömer Müker­ lerini ve bazı işlere karışma­ tuyor. 1809 da ise, dünyada,
rem, burada «şartlarımız» tâ­ sını kabul etmişti. Ondan son millet tarafından idare ve mü
birinden, halkı temsil ^ e n ra Ömer Mükerremden ve bü rakabe edilen lancak üç h ü­
Ömer Mükerrem ile büyük tün halktan kurtulm ak için kümet vardı: İngiltere, Birle­
şeyhlerin seçtikleri valiyi mü ne lâzımsa yapmaya başladı. şik Amerika devletleri, İsviç­
rakabe etmeyi kastediyordu. Şüphesiz ki, bunu yapmakla re birliği..
Nitekim öyle olmuştu. Ö- kendini çok mutazarrır etti. Diğer devletler ise müste­
mer Mükerrem, Mehmet Ali- Ona bu memlekette hakiki bit ve mutlak idareli hükû-
20
metierdi.
Şarkta, devlet işlerim, âmir
leri murakabe etmenin ne de
mek olduğunu bilen kimse
yoktu.
Ömer Mükerremin Mısırda
milletin mürakabesi altında
ve seçeceği bir hâkim in idare
edeceği bir hükümetin kurul
masını istemesi, ileri bir gö­
rüştü. Mehmet Aliye koştuğu
şartlar da bugün «Anayasa»
dediğimiz şeydi.
Eğer Mehmet Ali, o şartla­
ra riayet ederek ve Mısırm
ileri gelenlerin kontrolü altın
da hüküm etini idare etseydi,
ne olurdu?.
Bu memleket bir kaç on se­
ne ileri giderdL
Fakat o, istibdadı tercih et­
ti ve 13 Ağustos 1809 da Ö-
mer Mükerremden kurtuldu.
Bundan dolayı muahaze ede-
miyeceğimizi söylemiştim..
Çünkü, - hükümet sistemi ba
kımından - asrımn zihnitye-
tini taşıyordu: Mutlakıyet zih
niyeti., sonra, otoritesini iyi
kullanıyordu.
Biz burada hakikatleri zik­
rediyoruz. H alkm hisleriyle
oynamak istemeyiz. İnsanların
hisleriyle oynayan kimselerin
âkibetlerini gördük. H üküm ­
lerimizde âdil, mütalâaları­
mızda olgun olmaya çaüşaca-
ğız.
Adalet, Mehmet Alinin M ı­
sır’a büyük h izm ^le r yaptı­
ğını belirtmemizi icap ettiri­
yor.
İyi hatırlarım (Reisicum­
hur) Albay Mehmet Necip ge­
çen Temmuzun 23 ündeki nut­
kunda, Mısır ordusunun şerefli
mazisinden bahsederek Avru-
panın kapılarmı çaldığım söyle
misti. Şunu belirtmek isterim
ki, bu orduyu hazırlayan ve
^Avrupanın smrr kapılarmı çal­
maya gönderen Mehmet A li’dir.
Onun içindir ki, Mısır tarihin
döl, Mehmet Alinin Mısır or­
dusuna hazırladığı zaferleri si-
lemem. Bu ordunun başmda
da oğlu İbrahim vardı.
Sudan’m fethini düşünen ve
bunu kuvveden fiile çıkaran
Mehmet Aliyi unutamam.
A ltm aramak veya Sudan­
lıları askere almak için buna
teşebbüs etmiş olabilir. Fakat
netice, Sudanı Mısıra, Mısırı
Sudana bağlamaktır. Bu m u­
kaddes bağdır.' dedikleri gibi,
her işin sonuna bakılır.
Islahatmın son hedefi ordu­
daydı diyenler var. Güzel, bu
ordu kim in için ve kimler­
den müteşekkildir?. On doku
zuncu asrın başmda, büyük bir
ordu hazırlamadan bir devlet
kurulabilir mi?
S ait P aş a
O devir ki, Napolyon’un as­
rıdır. Savaşların, kuvvet ve ta
hakküm lük asndır.
Her şeyi ordu için yaptığı­
nı kabul edelim, bu düşünce­
nin, memleketi uyandırdığmı
adlarını tarihinden silemiye-
ceğimiz kahramanlarm yetiş­
mesine âm il olduğunu kim in­
kâr edebilir. Bu kahramanlar,
sırf Mehmet A linin zamamn-
da yetiştikleri için m i tarih
sayfalarından çıkaracağız?
Rıfaa R âfi’i, Haşan İsken-
derani’yi, Mehmet Biyomi’yi,
Haşan Elverdanı’yi, Ahmet
Yusufu ve bir çoklarını nasıl
unutalım !.
O halde memleketimizin a­
daleti namma bu adamm ne
fazla, ne eksik, hakkım ver­
meliyiz..
1800 senesindeki Mısırla 1839
senesindeki Mısırm arasmda
ne büjrük farklar vardır.
Fakat, bu adamm kusurları
m da belirtmemiz lâzımdır. O-
nun şiddetli ve müstebit ida­
re şeklini, egoistliğini göste­
ren sert darbelerini, halktan
uzaklaşm.asım ve yalnız ailesi
ne ehemmiyet vermes.ini zik­
retmek icabeder.
Zamanmın en zeki adamla­
rından biri olan Mısırlı Ab-
dürrahman Elceberti, Meh­
met A li hakkmda en isabetli
hükm ü veren adamdı.
«Mehmet A li paşanm eline
düşen fırsatlar, devrinin hiç bir
hükümdarına nasip olmamıştı,
Onun azimkârlığı, idareciliği,
mertliği yanmda bir parça da
adalet ve hakseverliği olsay­
dı, asrmm harikası, bulun­
maz adamı olurdu...»
Mehmet Ali, son günlerin­
de takip ettiği yolun hatalı ol
duğunu anlamıştı.
(Balmirston) onu benlikle
itham etmekte ve şöyle de­
mektedir:
«O, kendi hesabma çakşır­
dı. Onu destekleyen bir halk
kütlesi yoktur. İngilterenin h ü
cumuna uğradı, Fransa onun
yardımına koşmadı. O s m ^ lı
hükümeti de ondan intikam
almaya başladı. Hepsi, onun
hesabını tasfiye etmeğe elbirli
ği etmişlerdi. Son dakikalar­
da Mısırlılardan kendisine
yardım elmelerini ve onun için
dua etmelerini istedi. Fakat,
iş işten geçmişti.
Belki de aptallaşmasma, çıl­
dırmasına ve 2 Ağustos 1849 da
ölümüne bu sebep olmuştu..
★
İbrahim Paşa
Mehmet A li Paşaya yardım
edenlerin başmda oğlu İbra­
him gelmektedir. Bu haneda-
21
nm içinde, yegâne Mısırlı, İb-
rahimdi. Hisleriyle Mısırlı de
mek istiyorum. O kendini öy­
le sayıyor, ailesini sevmiyor­
du. Ekser vaktini yerlilerle ge­
çiriyordu. Büyük Mısır zafer­
lerinin ve fütuhatının kahra­
manı oydu.
Evet, müverrih «Elceberti»;
babası onu Elsaid bölgesi­
ne hâkim tayin ettiği zaman,
gösterdiği şiddet ve zulmü
tenkit ediyor, bunda haklıdır.
İbrahim o sıralarda büyük
hatalar işlemiş, bir çok adam .
ların felâketine sebep olmuş,
bazı kereler gayri İnsanî hare­
ketlerde bulımmuştu.
Lâkin dedikleri gibi iylik-
1er kötülükleri yok eder.
İbrahim paşanın, yeni M ı­
sır ordusunun ilk muzaffer
Mısırlı kumandanı olması k â­
fidir.
Onun elde ettiği büyük za­
ferler, bugün kendi adiyle a-
nılan meydandan heykelinin
kaldırılmasını istiyenlere m u­
halefet etmemizi âmirdir. Çün
kü bu heykel' yalnız İbrahim
için değil, Mısır ordusu ve za­
ferleri için de dikilmiştir.
★
Abbas I
Bahis, Abbasa intikal edin­
ce, kendimizi başka bir âlem­
de buluruz.
Mısır, onun hükümdarlığı
zamanında bir çok talihsizlik­
lere uğradı. Abbas I. hayatın­
da hiç ışık görmeyen bir ada­
ma benziyordu. Bir kerecik ol
sun İnsanî bir duygu duyma­
mış, dünyadajı haberi olma­
yan bir cahildi. Kaba, saba bir
adamdı, ne ailesi onu sever,
ne de o ailesini severdi. Her­
kesten şüphe ediyor, herker.
de ondan şüphe ediyordu. A-
ile efradının arkasından hafi-
yeler, casuslar koyardı. Etra­
fını karanlıklarla sârdırırdı.
Çünkü ancak karanlıkta yaşı-
yabiliyordu.
22
Mektepleri kapadı, mensup
larm ı dağıttı. Rıfaa Rafiiye
etmediğini bırakmadı. Ordu­
yu alçalttı, mekteplerini ka­
pattı. Ve fabrikaları ihmal et­
ti...
Cariyeler, köleler ve harem­
ağaları arasında sefih bir ha­
yat yaşadı ve nihayet onlar
tarafından öldürüldü. Evet.,
bir gün o cariyeler ve köleler
bir oldular ve onu Benha’daki
sarayında öldürdüler.
O kaba eliyle babasının ve
ağabeyisinin kırk senede yap
tığını altı senede yok etti.
Bilmiyorum, hangi akıllı ve
mütefekkir zat bunu söyledi:
«Mehmet Ali Paşa ile oğul­
ları arasındaki fark, baba de­
lirerek öldü, onlar da deli o-
1arak doğdular.»
Abbas da, bu delilerin ilki
idi..
Sait
Said’in en mümeyyez vasfı,
bütün işlerinde tesiri görülen
saflığı idi. Bım u yüzünden ve
halinden anlamak kabildi..
Çok şişmandı. Hayret edilecek
derecede oburdu.
Bahriye mektebinde arkadaşı
olan F. De Lesseps, yemek
sıralarında herkese verilen ma
karna payını Saide bırakmak
suretile onun dostluğunu ka­
zandığım söylüyor.
Bu makarna ikramı, Saidin,
De Lessepe’e olan itimadını ar
tırmış ve ona Süveyş kanalını
açmak müsaadesini vermeğe
âm il olmuştu.
Tenbeldi, iş yapmayı, ken­
dini yormayı sevmezdi.
Babası Mehmet A li paşa,
ona günde iki saat, Nil neh­
rinde kayığa binip kürek çek
meşini emretmişti. Sait, ar­
kadaşı F. De Lesseps’in N il ke
narındaki evine kadar kürek
çeker, oraya varınca kayığı
bağlar, eve g;irip iki saatten
kalan zamanı kürek yerine uy
ku çekmekle vakit geçirirdi.
Sait, onun tipindeki adam­
lar gibi gayet uysal ve eli a-^
çıktı.
Fakat bu uysallığı ve cö­
mertliği yalnız milletine de
ğil, herkese karşı idi.
Halkın, ağır yükü altında in
lediği bir çok vergileri indir
mis, devlet işlerini idare etmekî^
te yardımı olsun diye bir hü­
kümet meclisi kurmuş, Meh­
met A li paşanın ve Abbas pa­
şanın orduda kojrmuş olduk­
ları kayıtları kaldırmış. Mısır­
lıların subay olabilmelerine mü
saade etmişti. Köylüleri pok
sever, onlara yardım etmekten
geri durmazdı. Bir gün, köylü
bir kadına (450) altın ihsan
etmişti.
Ayni zamanda Fransızlara,,^
İngilizlere ve Osmanlı hükü­
\
metine de ayni cömertliği ve
uysallığı göstermişti. ^
Mısır’ın başına bir çok dert
1er açan Süveyş kanalının haf
riyalinin imtiyazını F. De Las-
seps’e vermiş, Avrupa banka- ;
larına, faizine bakmadan avu­
cunu açmış ve memleketin i î ^
tisadiyatına ağır bir darbe t e ^
kil eden İngiliz, Fransız şir-^
ketlerine imtiyazlar dağıtmış­
tı.
OsmanlI padişahına hoş gö­
rünmek için donanmayı par­
çalamış, tahtalarını satmıştı.
Onun zamanmda, yabancı dev
let konsolosları, memleketi sö.
mürdükçe sömürüyorlardı. On­
lar âdeta devlet içinde dev­
letti.
Sait, paranın kıymetini bil­
mezdi. Bir taraftan ahr. Bir
taraftan verirdi. Parası tüke­
nince borç ahr, memleketin
istikbalini rehine koyardı. Bu
nunla beraber, son derece iyi
kalpli, merhametli bir adam­
dı. Bir keresinde, ay başı gel­
diği h,?ade, devlet lılaz&nesin-
de memurlara verilecek kâfi
miktarda para bulunmayınca.
 maya devam etti. Bu borçlar Düşmanlarını, İstrikinin’-
saraylarındaki bazı eşyaları sat
onu ve Mısır’ı boğdu. le harcadığmı, bir ziyafette
tırıp maaşlarını dağıtmıştı.
«Onu mazur görmek lâzım memleketin eşrafından ona ya
★
dır. Çünkü Osmanlı hüküme­ kın adamı zehirlediğini söy­
İsmail ti onun sırtinı kamçı'üyor. Av lerler.
rupa devletleri de onu çem­ M a d a ly a n ın öbür tarafı :
İsmail’in devrine geliyo­
ber içine alıyordu» diyorlar. Fakat, İsmaU’in yalnız bu
ruz.
Bu, öyle bir devir ki, ci­ Bizce, bu bir özür değildir. cephesini gören, tarihî bir şey
nayetle başlar ve cinayetle Mânâsız ve ehemmiyetsiz bir yazmak için eline kalemi al­
(Hidevi) ünvanını almak için mamalıdır
biter.
İlk cinayeti: Kefrüzzeyyat milyonlar harcamasına ne lü ­ İsmail, her şeye rağmen,
köprüsünün açılışı ve rakiple zum vardı! memlekette hamle yapmış bir
İsmail’in saltanatın evlâtla­ adamdır. Mehmet Ali; Mısır’a,
rinden bazılarının öldürülme­
rında kalması, Mısır tahtından ileri ve çalışkan dünyanın ka­
si...
Mehmet A li’nin diğer aile ef­ pılarını açmışsa, İsmail de o-
İkinci cinayeti; israf ve ho­
radının m ahrum bırakılması nu bu kapıdan içeriye sokmuş
vardalığı ile Süveş kanalı me
için OsmanlI hükümetinden ve yoluna devam etmesini sağ
selesinde memleketin menafi-
ini satmasıdır. büyük meblâğlar mukabilinde lamıştır.
fermanlar koparması, affedi­ İsmail, Mısır’ın Sudandaki
Üçüncü cinayeti: Mısır hal­
hakkını teyit eden ve ona A f­
kının hakkını yemesi, memle­ lir şey değildi.
keti ecnebi, boyunduruğuna Müverrihlerden biri, İsma- rika ailesinde iyi bir mevki
sağlayan adamdır. Bugüne ka
teslim etmesi ve m illî duygu
dar fütuhatçı Mısır ordusu­
lan hiçe sayması..
nun 1875 de Musavva’ ve Zey-
O, sefih bir mirasyedi idi.
la’ın üstünde bayrağını dal­
Halkı çahşkan ve büyük işler
galandırdığı günlerin hatırala ,
başarmaya kadir, zengin bir
memleketin tahtına varis ol­ riyle öğünmekteyiz.
Coğrafya cemiyetini kuran, j
muştu. Bu mirası yok etti.
Mariette te Maspieo’ya kadim ,
Onun için zekidir, diyorlar­
Mısır’ın şanh tarihine ait keş- !
dı. Ondan bu vasfı kaldırma-
fiyatlarda bulunmak için teş- j
hyız. Zeki olmuş olsaydı, or­
vik ve yardım eden, rasatha­
dusunu Afrikada fütuhata har
camaz, Osmanlı hüküm etin­ neyi ve operayı inşa ettiren ve
Mısır’ın üzerinden asırların
den istiklâlini almak için, şu­
na buna milyonlar yedirmez­ tozunu müthiş bir şiddetal sil­
di. Beşer tarihinde bir insa­ ken, İsmaildir.
İ s m a il Paşa Tarihte bir hakikat vardır.
nın milletinin istiklâlini rüşvet
Onu İsmail’in hükümetine tat
le almaya kalkıştığı görülme­
il’in m alûm yerlere harcadığı bik edersek, onun iyi tarafla­
miştir. Fakat İsmail bu zihni­
paraları tesbit etmiş. K ırk dört rından birini meydana çıkar­
yette bir adamdı.
Hükümetinin ilk yıllarında, milyon sterlini geçmemiş. Ge­ mış oluruz:
lirin ye istikrazların yekûnu, Halkın şikâyet ettiği ve şi­
Amerikadaki dahilî harp do-
yüz elli milyon sterlin oldu­ kâyet seslerinin duyulduğu bir
layısile, memleketin geliri bir
ğuna göre, aradaki yüz küsur devrin hükümeti çok kötü­
hayli yükselmişti. Öyle ki, M ı­
milyon sterlin nereye gitmiş? dür, denilmez. Çok kötü dev­
sır’ın senevî pamuk satışı on
Bu cihetten İsmail çok gad­ rin gölgesinde şikâyet dinle­
dört milyon Sterline yüksel­
dardı. Süveyş kanalmın açılış mezsiniz, hükümet bütün, ses- ,
mişti. Bunun ebediyyen devam
edeceğini zannetti, bu m ühim töreninde verdiği muazzam zi­ leri boğmuştur.
yafetler ve bu uğurda oluk İsmail’in devrinde, millet
geliri har vurı;p harman sa­
gibi akan altınlar, prenslerin nefes almış, şikâyet etmiş, ba­
vurmaya başladı. 1865 sene­
muhteşem düğünlerindeki is­ ğırmış ve patlamıştır. Onun
sinde birdenbire, Amerika iç
raf at.. ve canlarına kıydığı in­ zamanında halk, Mehmet A-
harbi duruverince, Mısır’ın ge
sanlar. li’nin' zamanınmkinden daha
liri iki milyona indi.
Bunların hesaplarını ver­ çok serbesttir.
İsmail, masrafını kısmadı,
(Sonu gelecek s a y ı d a )
sağdan, soldan istikrazlar yap mek ne güç!
23
 Abdülhamfd Sarayında Çerkezler:
Çerkez kızlan saraydan
niçin çıkarılm ıştı?..
Yazan: Haşan AMCA
tfTÜN istilâcı impara­
B torluklar gibi, OsmanlI
İmparatorluğu da saray
iarmda muhtelif ırk ve unsur­
lara kapılarmı açmış, zaman,
zaman bir Sırph, bir Rum, bir
Macar veya bir Slav, padişah
anası veya kansı sıfatiyle sa­
rayda hükm ünü hissettirmiştir.
Çerkezlerin Osmanh saray-
larmd'a görünmeleri, eski bir
devre varmaz. İstilâ ve fütu­
hat devrinin kapanmasiyle,
ağnam suretiyle esir tedariki
m üm kün olmaymca; civardan
güzel ırka mensup kadm lann
çalmarak celbi yolu bulun­
muş ve bu suretle Kafkasya-
dan muhtelif imkânlarla Os­
manlI saraylarına getirilen kız
1ar, sarayda mevki almağa baş_
lamışlardır.
Rulslarm Kafkasyayı istilâ-
p iü i»
B ir Ç e r k e z g ü z e li ti pi.
sından sonra, muhacirliğin do
ğurduğu derin sefalet, insan
ahş verişine büyük bir revaç
vermiş, kızım jsatan babalar,
âdeta m illî bir âdetin icabını
yapar görünmüş ve bu o ka­
dar tabu bir şekUde devam
etmiştir ki, kul cinsi demek­
le Çerkezi ifade etmek bir ol­
muştur. İstanbulda evinde o-
turan bir Oerkez hanıma da,
ccKul cinsi» demek caiz görülür
ve bununla hiç kimsenin kulu
kölesi olmayan hanım m ırkı
mensubiyeti ifade edilmiş o-
lurdu...
Saraylarda Çerkezlerin ve
Çerkez kadm larmm devletin si
yası bünyesi üzerinde tesirli '
oldukları bir devir görülme­
miştir. Böyle isim bırakmış ka
dm pek yok gibidir. Esasen,
kocasından ileri bir adım atar
görünmek m illî terbiyelerine
uygun olmadığı için, saraylar­
da Çerkezlerden bariz kadm
şirretliğini temsil eden bir ka
dm efendi veya valide sultan
gelmiş değildir. Y ı l d ı z d a , A b d ü l h a m i d ’in mu-
Sadece şahsan tebarüz etme h a f i 2î l a r ı n d a n Ç e r k e z miilâzd-
miş olmakla beraber bir ka­ m i M e h m e t efe ndi..
dının kocası veya evlâdı üze­ (Yıldız albümünden)
rinde müessir olamıyacağı da
iddia edilemez. Şu veya bu başka bir ırka mensup kimse
meselelerde hâkim olmuş ka­ bulunmaz bir hale gelmişti. Â-
dm olabilir, ancak kendine iza deta saraylı demek, Çerkez de­
fe edilecek bir devir yaratmış mek olmuştu. Bu, Meşrutiyet
Çerkeş kadını, ismiyle, cismiy ilânına kadar böylece devam eı
le tarihimize karışmış değil­ mişti.
dir. Menfasmdan avdet eden meş
Son zamanlarda saraylarda, hur Elena kahramanı Deli Fuat
bir kısmı nakden satılmış, bir paşaya İstanbul halkmm yaptı­
kısmı ana ve babası rızasiyle ğı büyük kabule Çerkez ittihat
saraya verilmiş Çerkezlerden ve teavün cemiyeti de bir hey-
etie katılmış ve bir kaç gün son
ra, cemiyetin riyasetini kabul
etmesi ricasiyle hoş âmedi ifa
sına iki genci memur etmişti.
Ayaspaşadaki konağmda pa
şa tarafmdan kabul edilen iki
genç talebe, cemiyetin hedef ve
mesaisinden bahsederken sa­
raydaki kızlardan da bahse
fırsat bulmuşlar ve bunların
serbest bırakılmaları için paşa
nın tavassutunu istemişlerdi.
Paşa bımu bir izzeti ne­
fis meselesi yapan gençlere
hak vermiş, yalnız şöyle bir
ihtarda bulunmağı unutma­
mıştı:
— Çocuklar, biliyorsımuz ki,
ben o adamla (Abdülhamitle)
darğınım ve tabiî ömrümün
sonuna kadar da öyle kalaca­
ğım; fakat şunu öyle biliniz ki,
o böyle kadm işlerinde o dere
ce perhi:dsâr, o derece namus
ludur ki, oradaki kızlar baba-
lanm n evinden ziyade emni-
yettedirler. Adamm bu >cephe
si böyle sağlamdır. Bizden bir
teklif vuku bulur bulmaz, e-
min olun derhal bunları çıka­
A b d ü lh a m it s a ra y ın d a k i Çerkez kızlan nın se rb est b ıra k ılm a la rı
rır.. Sonra bu kızl^ar ziyan olma
nı t e m i n eden Ç e r k e z D el! F u a t Paşa ..
sın. Ortalarda kalırlar diye
korkarım..
Gençler ısrar etmişler : rar ederler. Paşa İngiliz sefaret
müsteşarına söyler.
— Paşam, neden ortada ka­
lacaklar. Babalarının evlerine Abdülhamit, teklifi derhal
gidecekler.. kabul etmiş ve bir hafta son
ra saraydaki Çerkez cariyele-
— Doğru ama, onlar köylü re serbest olduklarmı ferman
lerin işine yaramaz. Köylüyü buyurmuştu. Bunlar, İstanbul
de onlar beğenmez, bedbaht daki Çerkezlerin tezahürleri
olmazlar m ı? Maamafih ben arasında posta posta trenlere
(Fiç Moris) e söylerim, o da bindirilerek sevk edildiler.
cuma selâmhğında söyler. Bey Bu hareket, asırlardan beri
nelmilel esaretin ilgası kanu­ devam edegelen harem hayatı
nunun tatbikına İngiltire devle nm sonu demek oluyordu. Da­
ti memurdur. Bu münasebetle ha doğrusu haremde bir ihtilâl
Fiç Moris söyler. O da emi­ oluyordu. Gerçi hürriyete ka­
nim çıkarır. Bakın, yine içim vuşmak istemiyen, Yıldızm loş
de bir üzüntü var, böyle yap odalarında yaşamayı tercih e-
makla bu çocuklara fenalık denler olmuştu. Fakat ne de ol
yapmış olmıyalım! sa kalanların da içi, yavaş ya­
Gençler, bunun izzeti nefse vaş hürriyet ateşi ile yanma­
giran geldiğinden ve buna son ğa başlamıştı.
B ir s a ra y lı g üzeli.. verilmesi doğru olduğunda ıs­ H. A M C A
25
M e l l i n g 'i n t a b l o s u n d a H a r e m i n iç in i gösteren k , s ,m .
 Ti
İ f :j
İ«o.<sâ*<-.îa^'^V‘0'.

V a l id e S u l t a n ve h i z m e t i n d e k i c a r i y e l e r (Melling’in tablosundan)

Haremden Mektuplar
Yazan ; Sirkeci istasyonunun karşı­
B u ya zı serisi, tarih im izd e M. Ç a ğ a t a y ULUÇAY sındaki burundan, Ahırkapıya
y e p y e n i b ir u f u k a ç a c a k t ı r , kadar uzanan sahil şeridinin ü_
I zerinde mermer direkli, kurşun
çünk ü bugüne kadar meçhul
k a l m ı ş b ir ç o k t a r i h î ha ki- kubbeli köşklere baktıkça insa
den hükümdar, nam ve şanı­ nın gönlü açılır, ruhu şenle-
k a t l a r ı a n c a k b u ya zı serisi
na lâyık bir sarayda oturur, nirdi. Sahilden Mecidiye köş­
ile öğre n e c e ğ iz . Ve b u ya zı,
sefer dışında imparatorluğu künün bulunduğu yere -kadar
O s m a n l I h a r e m i için b u g ü n e
buradan idare ederdi. Bursa uzanan geniş arazi, setlere ay­
k a d a r y a z ı l a n l a r ı n ne k a d a r
ve Edirne sarayları bir tara­ rılmış, her şeddin üzeriae ne­
ha y a l m a h s u l ü ve u y d u r m a
fa bırakılırsa, İstanbulda Fa­ fis pancurlu ve danteleli köşk
o l d u ğ u n u da m e y d a n a ko y a
tihin yaptırdığı eski ve yeni 1er yapılmıştı. Köşklerin etra­
çaktır. Y m e b u y a z ı d a , b ir
saraylar, devirlerinin en güzel fında bahçeler, bahçeleri birbi­
çok O sm anlI s ultan ların ın ,
binalarıydı. Bilhassa Kanunî rinden ayıran tahta duvarlar
bugüne kadar neşredilm e­
ve ondan sonraki hüküm dar­
miş m e ktuplarını ilk defa
lar, Sarayburnuna inşa ettirilen
o k u y a c a k s ı n ız .
yeni saraya bir çok kasırlar
ENİ zamanların en kuv ilâve ettirerek burasını ikinci
vetli impiaratorlukla- bir İstanbul haline koydular.
rından b'drisilni kuran Boğazdan ve Adalardan bakı­
OsmanlIların; 'üç ^ kıtada da, lınca serviler arasında yükse­
ülkelere hükmettikleri, her­ len kurşun örtülü kubbelerin,
kesçe malûm bir hakikattir. çeşitli ağaç ve çiçekler altın­
Bu imparatorluğu idare e- da dinlendiği görülürdü.
 vardı. Her köşk, bahçesinde ha
vuzlar, içlerinde pırıl pırıl par-
lıyan fıskiyelerle yıkanırdı. Ha­
vuzların kenarlarındaki kame­
riyeler, çiçek saksıları, mey­
ve ağaçlan ve nihayet ıhlamur
luklar, bu bahçelerin en gü­
zel süsleriydi.
Sevimli köşklerin biricik
dekor ve kemeri, dünyanın
çeşitli yönlerinden getirilen
meyve ağaçları, lâle ve gül
bahçeleriydi. Kasırlardan içe­
ri girilince sofalar, hünkâr ab-
dest odası, Kızlarağası, Si-
lâhtarağa odaları ve nihayet
kadın efendi ve valide sultana
ait odalar, devirlerin en m u­
tena yerli ve yabancı kumaş-
lariyle süslenmişlerdi. Kasır­
ların tabanını, mevsimine gö
re, Mısır hasırları, nihali, î-
ran halı ve seccadeleri örter­
di. Her odanın tavanmda, bü-
lûr fenerler veya kandiller a-
sılıydı. Odalarda sedirler, üzer
lerinde kadife veya diğer kıy­
metli kumaşlardan kaplan­
mış minder ve yastıklar vardı.
Pencereler ve kapılar, renk
renk kadife perdelerle örtülüy­
dü. Odalarda dünyamn dört
bucağmdan getirilmiş billûr,
altın ve gümüş kaplar vardı.
Harem de, yukarıda izah ve
tasvirini yaptığımız eşya ve
mobilyelerle süsilenmişti. Ka-
din efendiler, ikballer, usta ve
kalfalar, ayrı ayrı dairelerde ya
şardı. Her dairede, bir evde
bulunması icap eden odalar
ve mobilyeler mevcuttu. Bu o-
odaların her yerinde, her in-
sanm rüya ve hülyasmı nef­
sinde toplayan ve padişahın
haremine dahil olan dünya­
nın en güzel kadınları yaşar­
dı. Başlarmda hotozlar, göğüsle
rinde en kıymetli taşlardan ya
pilmiş ziynet takımları, belle­
rinde kemerler, bu su gibi akan
İlâhî vücutlara ayrı birer gü­
zellik verirdi. înce ve narin
roplarm üzerine giyilmiş kürk
28
l^rde, değerli taşlardan yapıl-
miş kopça ve düğmeler de,
ayağa giyilen p ın l p ın l ve çe­
şit çeşit renkleriyle gözleri do­
yuran ve dolduran minnecik ter
likler de ayrıca bir zarafet ve
yüzellik vardı.
İşte bir zamanlar dünya poli
tıkasım ve mukadderatını elle­
rinde bulunduran Osmanlı pa­
dişahları, kısaca tarif ve tavsi­
fini yapmağa uğraştığımız, her
birisi başlı başma bir âlem o-
lan, böyle kasırlarda ve âlem­
lerde yaşarlardı.
Buraya esefle şunu da ilâve
edelim ki, sarayın teşkilâtı lâ-
yıkı veçhile aydmlanmış de­
ğildir. Hattâ «Zillullah-ı fil-
âlem», «Sultanülberreyn vel-
bahreyn» sıfatlarım taşıyan
OsmanlI padîşahlarmm; bun­
ları söylemekle hiç bir zaman
hepsiain iyi bir lahsil gördü­
ğünü iddia etmiyeceğiz. Bil­
akis, mektuplardaki yazılarmm
çirkia, girift, ve okunaksız ol-
duğupnu ileriye süreceğiz. Ço-
İşte g a r p resam lan n ın haya­
l in d e y a ş a y a n H a r e m . .
(Edmonddo de Amicis) den
ğunda cümle ve gramer hata*
ları olduğımu, yayın esnasında
göstermeğe çalışacağız. Kadın
ların devşirme olduklarmı is­
pat edecek, hatalarmı göste­
recek pek çok yanlışlıklar da,
mektuplar da vardır. Böyle
olmakla beraber, bunlarm ta ‘
rihte olduğu gibi, edebiyatı­
mızın çeşitli devirlerinin üslû
bunu mektup dilini ,ve tarzla
rmı göstermeleri bakımından,
büyük kıymet taşıdıklarında,
şüphe yoktur.
Padişah kadm ve kızlarına
ait mektuplar, Fatih ile başla­
makta, Sultan Abdülâziz ile
sona ermektedir. X V II ve
X V II. Yüz 3allara ait mektup­
lar ise petk azdır. Buna mu­
kabil X V Yüzyılın ikinci ya­
rısı ile X V I. ve X IX . Yüzjnl-
lara ait mektuplar ekseriyeti
teşkil edör. Bımun sebeplerim
X V ve X V I asırlarda padişah
kızlannm evlenince kocalariy
le beraber İstanbuldan aynL
malarında, padişah kadınları­
nın, ekseriyetle oğuUariyle
beraber sancaklara gönderil­
melerinde, padişahların sık
sık seferde budunmalarmda;
X IX . Yüzyılda ise padişahların
X V ve X V I. asırlarda olduğu
gibi İmparatorluk dahilinde ge
zilere çıkmalarında, kısa m üd­
detler için de olsa, kadm efen­
di ve çocuklarından ayrı ya­
şamlarında; bu suretle sık sık
muhaberetta bulunmalartnda
aramak lâzımdır.
Bunları yazmakla, bizim e-
le geçirdiğimiz mektupların,
Osmanlı padişahlannm hüküm
ran olduğu zamanlara ait, ya­
zılmış muharreratın hepsi ol­
duğunu hiç bir vakit iddia et­
tiğimiz akla gelmesin. Bunlar,
sultan, kadın efendi ve kızla­
rının yazdıkları mektupların
belki de binde biridir. Fakat o
mânah ve muammalı âlemden
bize kadar geldikleri için en bü
yük kıymet ve haberler mahi-
yetindedirler.
inkılâp tarihimizde böyuk yeri ve rolü olan:

YUSUF KEMAL TENGİRŞENK

HATIRALARINI ANLATIYOR

Y u s u f K e m a l T e n g i r ş e n k , b iz z a t rol oynadığı in k ılâp ta r i­

him izin b i r ço-k m e ç l ı ü i k a l m ı ş Jıâ diselerfn ! ilk d e fa « Y e n i
T a r i h D ü n y a s ı » s a y f a l a r i y l e m i l l î t a r i h i m i z e m a l e t m e k t e d ir .

Konuşan : K A N D E I V I İ R

İM DÎ Çamlıcada, îstanbu- Fakat, şimdi bunu derken,

^ la tepeden bakan yem- o günlerin de nereden başla-
9 yeşil bir tabiatın sükûn dığmı sarahatle kestirebilmek
ve huzuru içindeki - muvakkat pek kolay değil..
olmasını dilediğimiz - inziva kö Tıpkı, her olayın hakikî baş
şeşinde, serapa memleket ve langıcını isabetle tesbit et­ Y u su f Kem al Tengirşenk
millet hayrına mücadelelerle mek isteğiyle hareket ederken in k ılâp y ılların d a..
dolu geçmişin acı ve tatlı ha- (Cumhuriyet) in de, 101 pare
tıralarile başbaşa yaşıyan Ata­ topla resmen ilân edildiği 29 dizilmiş mitralyözler görülü­
türk devri aydın smıfınm müs­ Ekimde değil, fakat çok da­ yordu. Yasak, diye karşıma
tesna siması ve bizzat Atatürk- ha evvel Türkiye Büyük M il­ çıkan adama, Kastamonu me­
ün en yakın ve vefakâr fikir let Meclisinin açıldığı 23 N i­ busu olduğumu. Mecliste bu­
ve ideal arkadaşı saym Yusuf san 1920 de fiilen teessüs ettiği­ lunmam lâzım geldiğini, gide­
Kemal Tengirşenk’le mecmua­ ni kabul etmek zonmda olu­ ceğimi tekrar ettiğim halde,
mız adına Kandemir’in yaptı­ şumuz gibi, m illî mücadelenin bırakmadı. Anlaşılıyordu ki,
ğı bu çok enteresan görüşme­ başlangıcını da en isabetli şe­ bütün yollar geceden tutulmuş
yi, ilgi ve zevkle mütalâa e- kilde bulm ak için, biraz daha tur. Eve avdetten başka çare
deceklerinden emin olduğu­ gerilere göz atmamız gerekir. yoktu. Fakat evde fazla kal­
muz okuyucularımıza sunar- Bu mevzua gelince, düşü­ madım. Mutlaka Meclise git­
Ken, yakın tarihin bugüne ka­ nürken, sayın Tengirşenk’i mek karariyle, tekrar çıktım
dar meçhul kalmış bazı say­ dinliyorum: ve kapatmağı akıl etmiyecek-
falarını da aydınlatmaktan bü — 16 mart sabahı, bermutat lerini tahmin ettiğim yolsuz,
yük bir memnuniyet duyuyo­ Fındıkhdaki Meclisi Mebusa- izsiz ağaçlıklar arasmdan, kim
ruz. na gitmek üzere, kayinpederi- seye görünmemeğe çahşarak,
★ min şu karşıki evinden çık­ Şemsipaşaya indim. Kıyıda
Her şeyin bittiği, bütün ü- mış, ağaçlar arasından ilerli­ bir kayanın üstüne oturdum,
mitlerin de söner gibi olduğu yordum ki, şivesinden Türk baktım. Manzara fecidi. L i­
inhilâlin o kara günlerinde olmadığı anlaşılan biri önü­ man yabancı harp gemileriyle
bile; «bir kanş da olsa, m ut­ m ü keserek: (Yasak!) dedi. dolmuştu. Vakıa son günlerde
laka, tam istiklâline sahip bir Bu esnada, eve doğru yerleş­ hava hayli bulanmış, vaziyet
vatan» parolasiyle memleket tirilmiş bir sürü mitralyöz gö­ vahamet kasbeder gibi olmuş­
ve millet hesabma ne istediği­ züme ilişti. İşim var, gidece­ tu amma, işin bu dereceye va­
n i bilerek azim ve imanla m ü­ ğim, deyişime kulak bile as­ racağı tahmin edilemezdi. Hiç
cadeleye atılıp, sonuna kadar mayan meçhul muhatabım, unutmam, bu manzara karşı­
bu idealle yürüyenlerden biri (Yasak, gidemezsiniz) den sında duyduğum tarif edilmez
olduğunu o günlerden beri ya­ başka bir şey demiyordu. Dön elem ve ıstırapla, kendimi tu­
kından tanıyarak bildiğimiz düm. Aşağı yoldan gitmek is­ tamadım:
sayın Yusuf Kemal Tengin- tedim. Bir kaç adım sonra, — Ben bunun intikam ını a-
şenk’le konuşmağa başlarken, yine (Yasak!) diye durdurul­ lacağım! dedim.
dilin ucuna, yine (o günler) dum. Burada da ağaçlar ara­ — Ne kadar sonra alabildi­
den başka ne gelebilir? sına ateşe hazır bir vaziyette niz.'
 — Çok geçmedi... Üç sene
sonra Moskovada yapmağa mu
vaffak olduğumuz muahedeye
attığım tarih, 16 marttır î
— Şemsipaşadan, Fındıklıya
geçince?
— O günkü Meclisin hali...
Evvelâ, gider gitmez, İstanbul
işgalinin tafsilâtını aldık. Şeh
zade karakolunun basılışı, uy­
kudaki askerlerimizin şehit
edilişi ile başlıyarak Harbiye
Nezaretine ve her tarafa sira­
yet eden işgal... Biraz sonra
Meclis kapısına da dayandı­
lar. Başta Rauf bey (Orbay)
olmak üzere bazı mebusları
istiyorlardı. Verelim, vermi-
yelim diye münakaşalar oldu.
Gümüşhane Mebusu Zeki Bey:
(— Rauf!.. İşte rıhtımda va­
sıta var. Derhal kıyafetini de
ğiştir, atla, karşıya geç., kaç!)
diyor, bu fikre iştirak eden­
ler de görülüyordu. Fakat Rauf
bey, bu fikre iştirak etmiye-
rek, düşmanları mütecaviz ve
zalim duruma sokmak için,
sonuna kadar dayanmak ka­
rarında idi. Nitekim öyle yap­
tı. O günkü bu hâdisenin taf­
silâtı malûmdur. Neticede, düş
manın hareketi protesto edil­
di.
Bu hâdiseden evvel, Rauf
bey, behemehal Ankaraya gi­
dip Mustafa Kemal Paşa ile,
temas etmemi'istiyordu.
Esasen, Ezrurum ve Sivas
kongrelerinde bulunarak, îs-
tanbula döndükten sonra, Mec
lisi Mebusanda kuvayi milli-
yenin, daha doğrusu henüz te­
şekkül etmiş Heyeti temgiliye
nin mümessili durumunda bu­
lunan Rauf bey, Mustafa Ke­
mal Paşayı Meclis Reisi yap­
mak istiyordu. Ben, buna iti­
raz edince, o:
— Mustafa Kemal yalnız bir
asker değildir. Büyük bir dev­
let adamıdır, emin ol! demiş ve
benim:
— Orasını bilmem. Zaten
askerliği falan meselesi bahis
30
Bu y a z ı m ı z d a adı geçen
R a u f O rbay..
mevzuu değil. Kendisi burada
yok. Ankarada, nasıl reis o- ğımızı, sırf bir hasbihal içini
lur? cevabını verişim üzerine, gifttiğimizi anlayan
de, gidip kendisini görmem,
teklifinde bulımmuştu.
Kara Vasıf da, hattâ Rauf
beyden daha fazla,
Kemal Paşa ile temas etmem
hususunda ısrar ediyordu. Bu
arada sadrazam Salih paşa ile
Fevzi (Çakmak) paşa da m ut
laka Ankaraya gidip, Mustafa
Kemal Paşa ile görüşmem lâ­
zım geldiğini söylüyorlardı. A-
ma ne görüşecektim, bu hu­
susta kimsenin bir şey dediği
yoktu. Vaziyeti yakından gö­
rüp bir hasbihal..
16 mart hâdisesinden sonra,
bu mevzudaki teklif ve ısrar
lar artınca. Meclisten benim
de aralarına katılacağım dört
kişilik bir heyetin Ankaraya
gitmesi kararlaştırıldı.
Nihayet 27 martta Sinop m|
busu Doktor Rıza Nur, Konyaj
mebusu Vehbi, Eskişehir mc;;
busu Abdullah Azmi ile bir.
likte, İstanbuldan yola çıktı
İlk merhale, tabiî İzm itt.
Fakat İzmit mutasarrıfı, habe­
rimiz olmadan, gelişimizi (İs-!
tanbuldan gelen dört mebustan
mürekkep heyeti nasıha) diye
etrafa haber verdiği için, Gey
vede acaip bir hava ile karşı­
laştık. Zaten, o günlerin ick-
bı, pek haklı olarak buluttan
nem kapan kuvayı müliyeci-
1er, (Heyeti nasıha) dan kuşku
lanarak, indiğimiz han odasını,
göz hapsine aldılar. Vakıa, çı­
kıp dolaşıyoru2l ama, işte o ka­
dar, uzaklaşmamıza, hele An­
karaya doğru yollanmamıza im
kân yok..
Bu sırada Abdullah Azmi
efendi kırk derece ateşle se­
rilmiş yatıyor, Vehbi Hoca da
namazdan, niyazdan baş kal­
dıramıyor...
Uzatmıyalim, Geyveye gelen
kuvayı mülîye kumandanı
Mahmut bey delâletile, yapı­
lan muhabere neticesinde,
(Heyeti nasıha) falan olmadı-^
Ankara,J
yola devam etmemize müsaa-J
de etti. Geniş bir nefes aldık.
Geyvede kendisiyle uzun u-
Mustafa zadıya görüştüğümüz Mahmut
beyden, Ankara ahvali ve ku-
vayı milliyenin durumu hak­
kında hayli ferahlatıcı malûJ
mat edindiğim için de, artık
bir (kuvvet) in var olduğuna
inanmış, seviniyordum.
O gece, İstanbuldan kaça
rak, başka bir yoldan buraya
glmiş olan Doktor Adnan, Ha
lide Edib gibi yeni Ankara yol
culariyle buluştuğumuz sofra
başında, ayağa kalkarak, coşJ
muş;
— Bu memleket kurtulacak
Bu vatan mutlaka istiklâl v€
hürriyetine kavuşacak! Diye,
hakikaten inanç ve imanla ba
ğırmıştım. Ertesi günü direzi-
ne ile yola çıktık. Sak^yaya
kadar ârızasız gittik. Köprüyü
geçerek, trene bindik. Ama,
o zamanki tren denen şeyleri
bilirsiniz... Tarife hacet yok...
Nihayet doğru Ankara.
Mustafa Kemal Pasa, mai­
yetiyle, bizi karşıladı.
Onu ilk defa görüyordum.
Faytonda beni sağına aldı. Ko
nuşa konuşa ziraat mektebine
geldik. Biraz istirahatten son­
ra, sofra başında toplandık.
A li Fuat paşa, Refet bey, Hüs
rev Sami, Hüsrev (Gerede),
Çevat Abbas, yaver Salih bey
lerle, henüz tanıştığımız di­
ğerleri de vardı. Sıcak, sami­
mî bir hava içinde idik.
Artık, m illî dâvanın zafere
ereceği hakkmdaki inancım,
büsbütün kuvvetlenmişti. (Kuv
v^ete ’ istinat etmeden hiç bir
şey olmaz) derken, burada,
kuvveti temsil eden başların,
bir araya gelerek, ayni m ak­
sat ve ideal etrafında elele ver
miş olamalarmı görmek, bü­
tün tereddütlerimi, endişeleri­
mi silmiş, kalbimi inançla dol
durmuştu.
— Mustafa Kemal Paşanın
o sırada bütün düşüncesi, 16. Ası r Y e n i ç e r i l e r i
kapanan İstanbul Meclisi Me-
A r şivle rim iz, k ü t ü p h a n e l e r i m i z ve d ü n y a kütüphane ve
busanı yerine, m üm kün oldu­
m ü z e l e r i, t a r i h i m i z e a i t v e s i k a l a r l a d o l u ik e n , m a a e l s e f b u n ­
ğu kadar süratle, Ankarada,
la r d a n is tif a d e y o l l a r ı b ulam ıyo ru z, d aha doğrusu aram ıyo»
fevkalâde salâhiyeti haiz bir
ruz. Y e n i T arih D ünyası, büyük fe da k ârlık la r ba h a sın a da
Millet Meclisi toplamaktı. Va
olsa, bu b o ş lu ğ u , k e n d i i m k â n l a r ı ile d o l d u r m a y a ç a lı ş a c a k t ı r .
ziyet hakkmdaki hasbıhalimiz
Y u k arıda gördüğünüz X V I. a s ra a it resim , İ t a l y a m ü ­
bitince, bu mevzu etrafında
z e le r in d e b u l u n m a k t a d ı r . Biz, R e n z o S e r to li S o l is ’in m a a le s e f
görüşmeğe başladık.
biz de ne t e r c ü m e edilm iş, ne de b a h s e d i l m i ş o lan Solmano-
Bu meclis nasıl kurulacak­
il M a g n i f i c e ) K a n u n î Sultan S üle ym an k ita bın d a n ik tib as
tı? Mustafa Kemal Paşa tama
etm e kte yiz ki, eserde, r e s m in eski b ir gravürden ik tib a s
mile yabancısı olduğundan,
e d ild iğ in i de b ilh a s s a kaydedilm ektedir.
tabiatiyle bu işi bilmiyordu.
Yeniçeri k ı y a fe tl e r i , b i r ç o k d e ğ i ş i k l i k l e r g e ç ir m i ş t i r ve
Bir taraftan, İstanbul mec­
çoğunun kıy afe tle rini tesbit e tm e k im k â n ı vardır.
lisinden gelen mebuslar vardı.
Bu s a tı r l a r ı yazm aktan m aksad ım ız, b ir n o k t a y a iliş­
Bir yandan da bütün vilâyet
m e k t i r . 30 A ğ u s t o s Z a f e r B a y r a m ı m ı z d a te m s il e dilen Yeni
lerle, liva ve kolordu kuman
ç e r il e r i n , g e r e k k ı y a fe t, g e r e k e lbise yi giy e n ve keçe k ü l â h -
danlıklarma yapılan tebliğlerle
l a n t a ş ı m a k t a n â c iz pe rso n e lin in tih a b ın d a lây ıkı derecede
yeni mebuslar seçiliyordu. A-
hassasiyet g ö s t e r i l m e m i ş o l d u ğ u n u g ö r d ü k . K u l a ğ ı m ı z a gelen
nadolunun o günkü vaziyeti
b i r r iv a y e te göre, a l â k a d a r l a r d a n b ir i: « U y d u r d u k » k e l im e s in i
dolayısiyle bu iş te pek kolay
s a r fe tm iş . A m a n d i k k a t , t a r i h i u y d u r m a y a k a l k a r s a k , c id d e n
olmıyacağa benziyordu.
g ü lü n ç o luruz.
(Devam ı var)
 B iz a n s ın m u h t e ş e m kr a liç e s i T h e o d o r a , n e d i m e l e r i y l e b e r a b e r d e v r i n i n ş a h a n e k o m ş u l a r i y l e (Re-
n a n n a 'd a
Hodanın tarihi ve hikâyeleri
M
ODANIN mahiyeti ne­
dir? Sualini şöyle ce­
vaplandırabiliriz: însan
giyiminin ezelden ebede ka­
dar değişen nizamı. Ya bunun
kökü nereye bağlıdır dersi­
niz? Maymunlar gibi taklitçi
lik insiyakından doğduğunda
şüphe yoktur. Taklitçiliğin se
bebine gelince; bu ya saygı,
yahut da taklit edeceğimiz in­
sanla eşit olmak arzusuna da­
yanan duygumuzun teşvikın-
dan ibarettir.
Şimdi saygı ve duygumuz­
dan gelme tiklitçiliği ele ala­
lım. Basit, iptidaî bir kavim ­
de, aşağı tabakadan olanla­
rın, kendilerinden üstün olan
ları taklit etmelerindeki ruh
haletini inceliyelim. Göreceğiz-
32
San Vitale k i lis e s in d e 6 ıncı a sra a i t b ir m ozaylkten)
maksızın eşit olabilir!
Kütleleri ark asınd an s ü rü k Tarihte bunun o kadar çok
leyen moda, hangi sebep­ misalleri vardır ki- şayılmajs
lerle s a lg ın b ir h astalık la bitmez. Bunlardan bir ka­
h a l i n e g e l d i? M e r a k l ı h i k â ­ çını burada sıralıyalım. Fidsi
ye ler, g ü lü n ç v a k ı a l a r ve Adasmda yerleşmiş olan ka­
feci akıb etle r.^ bilenin reisi, bir gün maiyeti
—’ Nakleden ------ ile gezintiye çıkar. Yolda sa-
ym başkan yere yuvarlanır ve
Sadettin PİRALt burnu kırıhr. Bu vaziyeti gö­
ren maiyet erkâm hiç tereddüt
O etmeden başkam taklit ederler.
Zira, burnunun kıkırdağı e-
ki, kökü saygıya bağh olan tak zilmiş bir reise, sağlam ve
litçilikte asıl olan şey, kendin­ düzgün bir burunla hizmet et­
den üstün olamn meziyet sayı mek kadar küstahhk olamaz!
lan taraflarmdan ziyade ku­ Afrikanın bazı kabilelerinde
surlarını taklit etmektir. Bir de buna benzer âdetler hâlâ
uşak, efendisiyle kudrette asla terkedilmez bir «etiket» ola­
fakat aciz kousımda daima ve rak caridir. Meselâ, şayet ka­
hiç bir muahazeye maruz kal­ bile reisi kazaen atından düşe-
cek olursa, protokol icabı ya-
nmdakilerin de, hiç vakit kay­
betmeden atlarından 3ruvarlan-
maları zarurîdir. Aksi takdirde
maiyet erkânı arasından uzak­
laştırılmak suretile «saygısızlık
larının cezasını» çekerler.
Bu konuda bir de Ortaçağ
Avrupasma göz atalım. Fran­
sa kralı Sent L u i’nin kızımn
ayakları çok büyük ve çirkin­
di. Prenses, kocaman ayakla-
rım n ayıbını örtmek için, onları
gizliyen çok uzun etekli rop­
lar giymeği âdet edinmişti.
Prensesi taklitte gecikmiyen
saray kadmlarmdan sonra, bü
tün Fransada XIIT inci asır
boyunca kadınlar, ayaklarını
güzel de olsa, saklamak zorun
da kaldılar.
1461 yılmda Burguntlu F ilip­
in başmda üreyen çıbanlar yü
zünden saçlarını kökünden
traş ettirmesi lâzım geldi.
Genç asilzadelerden beş yüzü
derhal prensi taklit ederek
saçlarmı kes;tirip efendilerini
bu müşkül durumdan kurtar­
dılar. Bu tarihten sonra da er­
keklerde kesik saç moda oldu.
Bu vak’adan yarım asır sonra,
Fransada Françoi I in saçları
dökülmeğe başlamıştı. Başı â-
deta çıplak danecek kadar az
saçla örtülü olarak iştirak et­
tiği bir baloda, kralm bu feci
halini gören asilzadeler, ertesi
gün saçlarmı dibinden traş et­
tirerek efendilerinin huzuru­
na onun gibi çıplak kafalı ola­
rak çıktılar. Fransada bu çıp­
lak kafa modası; Hanri II.,
Francoi II., Charlee IX ve
R o m a n ı n p a r l a k g ü n l e r i n d e b ir h a m a m â l e m i ve d e v r in moda-
Henri IV ün saltanatları sü­
siy le R om alı k ızlar (A lm a T a d e m a ’n m tablosu)
resince moda olmuştu, Loui
X II I zamanına kadar Fran­ oldu. Fakat majestenin peru­ O tarihe kadar bu hastalığa tu
sız erkekleri bu modaya u- kasından başka, pek çok takli­ tulmuş olup da, utançlarından
yup saç uzatmadılar. de elverişli tarafları da vardı. dertlerini saklayanlar, şimdi
Ya «Güneş kralı»? Lui X IV Meselâ akan kokan,, fistüUii bu hastalıklarile iftihar edi­
nün seyrek, kızıl saçjları yüzün burnu. Nihayet bir gün bu şa­ yorlar, haşmetmeaba bu yön­
den kullanm ak zorunda kaldı hane burun ameliyat edildi. den benziyebildikleri için gu­
ğı «peruka» X V II inci asır Derhal Fransa sarayında bu­ rurlanıyorlardı.
boyunca erkeklerin baş tacı run fistülü âdeta moda oldu.. Tarihî vesikalara göre, krahn
33

15 inci a s ır d a V e n e d i k k ız la r ı.
burun ameliyatını takip eden
günlerde, talihli operatöre o-
tiız kadar saray mensubu bu-
runlarinı ameliyat ettirmek ü-
zere müracaat etmişlerdi. Bu­
runlarını ameliyat ettirmek
isteyen bu asilzadeler arasın­
da, bir an . evvel ameliyat ol­
mak iştiyakiyle rekabet baş
göstermiş, hattâ bu yüzden
çıkan anlaşmazlıklar düello
ile neticelenmişti!
Fistül illeti öylasine moda
oldu ki burunları sağlam olan
iar bile gûya kendilerinde,
bu hastalık varmış gibi görü­
nerek, kralın gözüne hoş gö­
rünmek istediler.
Saray erkeklerinin bu hali,
kısa bir zaman sonra kadınla­
ra da sirayet etti. Onlar da,
kendi aralarında erkeklerden
geri kalmamak için onlarınkine
benzeyen bir moda icat etti­
ler. Kralın gözdesi Prenses
Lâvalliere hafifçe topallardı.
Buna dikkat eden kadınlar da
yürürken prenses gibi aksa­
mağa başladılar. Tabii bir a-
yağını aksatarak yürümek ka
dınlar arasında moda oldu.
Versay Sarayının bütün ka­
dınlan, aksak prensesin orta­
dan kaybolmasına kadar, yal
nız yürürlerken değil, dans e-
34
derlerken dahi aksamakta de­
vam ettiler.
Kralın sevgilisi Marquise
Montespan saraya kabulünün
ilk günlerinde gebe kalmıştı.
Gittikçe şişmekte olan karnı­
nı gizlemek için, bizzat kendi
buluşu olan gayet geniş bir
harmaniye, giyip, Seil de
Boeuf’a geldi. Bu yeni kıya­
fet kadınların çok hoşuna git­
miş olacak ki ertesi gün kra­
lın gözdesinin giymiş olduğu
harmaniyenin eşleri kapışıla-
ark satılmağa başladı. Fransız
15 inci a s ır d a F r a n s ı z kraliçesi
ve n e d i m e l e r i.
kadınları bu pelerine asıl mak
şadına uygun olarak «Les in-
nocentes» adını vermişlerdir.
Misallere devam edelim.
Prusyanın güzel kraliçesi Luy
zayi hepimiz biliriz. İşte bu
kadın çok çirkin olan boynu­
nu örtsün diye daima tüllere
bürünürdü' Meşhur tablosun­
da da tüllere sarılmış olarak
görünür. İşte bu «Vesta tü­
lü» Orta Avrupanın kadın mo­
dasına o tarihte hâkim olmuş
tu. Fransa kraliçesi meşhur
Jozefin de, çok çirkin görü­
nen iğri büğrü dişlerini ört-
mek zoriyle, l^'ünuşurken ağzı ı
nı hep elinde tuttuğu dantelli 1
bil mendil ile kapardı. Onun '
bu hali devrinin kadmları a-
rasında bir zarafet jesti ola­
rak taammüm etmişti.
Görülüyor ki, hükümdarla­
rın, büyük adamların zayıf,
hattâ gülünç tarafları etrafm-
dakiler tarafından taklit edili
yor ve moda halini alıyor.
Ya şairlerin, muharrirlerin
m ukallitleri yok; mudur? d i­
yeceksiniz. Hem de ne kadar
vardır. Şekspir’e, Hugo’ya,
Dante’ye hiç olmazsa dış gö­
rünüş itibariyle benzemeğe
yeltenen ne kadar taklitçi var
dır bir bilseniz... Bütün bun­
lar «saygı» dan gelme taklit­
çiliklerdir. Birine benzemek,
onunla ayni tarzda giyinmek
cinsinden doğma taklitçilik
ise, tamamile backa bir psiko­
lojiye dayanır ve ayrı bir ma
hiyet arzeder. Bu nevi taklit
çiliği'n tekâmülünü. Ortaçağ
sınıflaşmasında en iyi misal-
lerile görmekteyiz. Roma ile
Bizansın ahalisi şu sınıflara
ayrılırlardı: Büyük asilzadeler,
asilzadeler, halk ve köylüler.
Bu sınıflardan herhangi biri­
ne mensup olanlar, "kendi sı-
14 ü n c ü a s ır d a Fransız kadın
m o d a sı.

■■, ^ i 11- \
işte tarih in karan lık ların d an
M i l â t t a n önce y a ş a m ı ş o lan k r a li ç e I I I . A m e n o p h i s Fe lesege’n in
şahane
nıflarına mahsus elbiseler gi­
yerlerdi. Daha aşağı tabaka­
dan bir adamın, kendinden
üstün olanlax-a mahsus elbise­
yi giymesi ağır cezayı icap et­
tiren suçlardan sayılırdı. Fa­
kat ezeldenberi insanlar, men-
olunan şeylere karşı hariştir-
1er. Bu şaşmaz kaide sebebiy
le, halk sınıfına liıensup bir
erkek asil zümrenin, asilzade
lerden olan bir kadın da bü­
yük asilzadelere mahsus elbi­
seleri giymekte, _ mevcut ya­
sağa ve ağır cezalara rağmen,
tereddüt etmemişlerdir. Bu
hususta kr?JİP,rın zaman za­
taşların ifşa etiği b ir
kıy a fe ti..
man çıkarmak zorunda kaldık
ları emirnameler, hâdiseyi tev
sik bakımından mühimdir.
1294 tarihinde, «Güzel Fi-
lip» tarafından imzalanan bir
emirle; halk tabakasından olan
bir kadın için Hermine kürk
giymek, altın kemer ve kıy­
metli taşlar takmak katiyen
yasak edilmiştir. Bu emire gö
re: Orta derecede asil bir ka
dm senede yalnız bir tane ye­
ni elbise yaptırabilcek, bü­
yük asilzade sınıfından olan
bir saray kadmı da bir yıl zar
fında ikiden fazla elbise yap
tıramıyacaktır.
Fransa krallarından Hen-
rie II. al rengi hükümdarlara
hasretmiş, X IV . Lui ise altın
ve gümüş işlemeli kumaşların
kendinden başkaları tarafın­
dan giyilmesini yasak etmiş­
ti.
Peki ama, bu yasaklar ne ne­
tice verdi dersiniz? Hiç, Çün­
kü, bizzat «Güneş Kralı» ken
di koyduğu yasağı, kendisi
bozdu. Dostu olan Mareşal Vil
leroy’ya kendi elbiselerinden,
altın işlemeli bir ceket hediye
etmek suretile, bu çeşit elbi­
seler giyilmesini moda haline
koydu.
Kralın ceketini giymek m ü­
saade ve lütfuna erişen Mare­
şal, pek tabiî olarak, diğer sa­
ray adamlarının haset veya
gıptasını tahrik edecek ve ö-
lüm bahasına da olsa onlar
da altın sırmalı ceket giymek
istiyeceklerdi. Nitekim böyle
de oldu. Daha sonraları al­
tın sırma im alâtının başlı ba­
şına bir sanayi şubesi haline
gelmesine sebep olan bu mo­
da, hâlen merasim elbiselerin
de, lüks kadın tuvaletlerinde
hükm ünü icra etmektedir.
X V III inci asırda sınıf m ü­
moda.
cadelesi kızışmağa başladı. Bu
devirde halk tabakasından o-
lan zenginler, büyük asilzade
sınıfla, hiç olmazsa dış görü­
nüş bakımından eşit olabilmek
için pahalı ve süslü elbiseler
giymeği âdet edindiler.
Dün böyle olduğu gibi, bu
gün de bu konuda değişen bir
şey yoktur. Her ne kadar ce­
miyet nizamında Ortaçağın sı­
nıf farkları kalmadı ise de,
eski zamanın moda çılgınlıkla
rının örneklerini bu gün de
aramızda görmekteyiz.
îşte hizmetçiniz. Ö!zinli gü­
nünde muhakkak hanımının
giyimini taklit edecektir. Ha­
nımının giydiği şapkanın, is-
35
 karpinin eşini giyecek, robu­
nun modelini yaptıracaktır.
Bu karakteri itibarile moda
ya, «insanlar arasmda müsa­
vat yaratan unsur» da diyebili­
riz.
★
Kütlenin tâbi olduğu hisler­
den bahsettik. Bu arada unut
mamak lâzımdır ki, beşer cami­
ası her şeyden evvel iki bü­
yük zümreye, kadın ve er­
kek cinslerine ayrılmıştır. Bu
iki cinsi yekdiğeri üzerine his
sen müessirdir. Biz bu hissi,
çok defa bizatihi hassas olan
konuyu, moda bahsinde de
gözden uzak tutamayız. Bu nok
tai nazardan modayı, aşkın
ilhamı olan kendini beğendir­
me arzusu doğurmuştur deni­
lebilir.
Tabiat kanunu, zıt cinslerin
yekdiğerinin hoşuna gitmek
için gayret sarfötmelerini â-
mirdir. Bu hal, aynen hayvan
16nci a s rın modaisı. H e rm n in b a şlığ ı ve eteği ile b ir
lar âleminde de böyledir. Ger
Fransız k a d ını.
çi hayvanlarda moda yoktur.
Çünkü onlar tabiatın kendim
lerine verdiği kıhkta doğar, duygusu» doğmuş ve tekâmül ker külâhı biçiminde, uzun,
yaşar ve ölürler. Çok eski de­ etmiştir. «Hemvin» ismi verilen kü-
virlerde yaşamış olan ilk in­ lâhlar giyerler ve saçlarını bu
sanlar arasmda da hayat, bu­ Beşer hayatında en garip in acayip şapkanın içine gizler­
günkü hayvanlardan pek fark kılâp budur. «Utangaçlık duy­ lerdi. Onlarm saçlarmın kum
İl olmadığına inanabiliriz. gusunun» - tâbir caizse - «Ku rai veya sarı olduğunu anla­
tup noktası» nda, cinslere ve mak imkânsızdı. Saç gizleme
Moda, ilk giyim eşyasmm
modaya göre devirler değiş­ yolundaki gayretleri bir sıra
kullanılması üe başlamışür.
miştir. o kadar arttı ki, ense ve şa­
Yahut da, başka bir tâbirle mo­
da, insanın tabiat vergisi o- Meselâ Avrupalı kadmlarm kaklardaki saç kıllarım bile
lan anadan doğma kılığına, yüzlerini, kol ve göğüslerini traş etmek âdet oldu...
kendi buluşu ile bir şeyler ilâ örtmemelerine karşıhk, şarkta İlk insanların, iptidaî devir
ve ettifi zamandan itibaren or­ yaşıyan bir çok kavimlerde lerinde «Âdem oğlunun» asıl
taya çıkmıştır. Vahşi kavimler kadın vücudunun bu kısımla­ elbisesi tabiî derisi idi. Bu hal
arasmda yapılan incelemeler, rını sıkı, sıkı örterek diğer uzun Yüzyıllar boyunca de­
bu tekâmülü el ile tutulur bir yerlerini çıplak bırakmakta vam etti. Bunun bugün «an­
halde bugün dahi bize göster beis görmez.. Ortaçağda XV. tik» cemiyetlerde de böyle ol­
mektedir. İlk giyim eşyası hay inci asnn başlangıcında, «U- duğunu cesaretle idida edebili
van derileri idi. Tüyler, boya­ tangaçlık duygusu» kadın saç riz. Eski Yunanlılarda bile, hâ
lar, dövmeler, burun veya ku larının büyük bir kıskançlıkla lâ bizde olduğu gibi elbiseler
lak küpeleri ise ilk süs ve mü yabancı gözlerden saklanması vücudün muhtelif kısımlarına
cevherleri teşkil ederler. Bun­ na sebep olmuştur. Kraliçe göre ayrı ayrı dikilmiş değil­
lar delâletile ve bu yoldan ip-. Ysabeau de Baviere devrinde di.
tidai kavimlerde «utangaçhk Fransız kadmları başlarına şe ( G e l e c e k sayı d iğ e r m o d a la r )
36
 o
Yazan :
Muazzez ÇIĞ
Arkeoloji Müzesi Su
mer ve Eti Çivi ya­
zılan mutahassısı
Dünyâda ilk rüşvet hâdisesi
Sümer
e ç e n Yüzyıl içinde Ya-
G
kmşark arkeoloğlarmıi]
en m ühim işlerinden bi
risi Sımierlileri ve onlarm me
deniyetlerini meydana çıkar­
malarıdır. Fakat onlar için bu
beklenilmiyen bir netice idi.
Çünkü arkeoloğlar Mezopotam
yadaki hafriyata, Sumerlileri
değil, Asûr ve Babilleri ara­
mak maksadiyle başlamışlardı..
Asûr ve Babiller ile medeniyet­
leri hakkmda Tevrat, klâsik
ve klâsik devirden evvelki
kaynaklardan edindikleri bil­
giler onlan bu aramalara teş
vik etmişti. Fakat Sumerler
ve Sumerlillik hakkmda en u-
fak bir malûmatları yoktu.
Çünkü onların ne memleket­
leri ne de kendileri hakkmda
o zamana kadar bilinen yazılı
vesikalarda en ufak bir iz gö­
rünmüyordu. 2000 seneden faz
la bir zamandan beri «Sü­
mer» ismi bile insanların hafı­
zasından silinmişti. Halbuki,
şimdi Sumerler, Yakın şarkın
en iyi bilinen kavimlerinden
biridir. Eğer Arkeoloji Müze-
sipin eski şark kısmı gezilecek
ve
mektepleri
vinde toplamış bulunmaktadır.
A rk eo lo ji m ü ze s in d ek i b ir Bunlarm yardımiyle Sumerle
Sumep ta b letin i ilk d e fa rin kavim tabakalarım, içti­
okuyan M uazzez Ç iğ, d ü n ­ mai bünyelerini, İdarî teşkilâ­
ya İ lim âle m in e k ıy m etli tım öğrenebiliyoruz. Aym za­
bip eser kazandırm ıştır. manda bu tabletler vasıtasiy-
Aynı zam anda son derece le biz onların kalplerine ve dü
m e rak lı bir hikâyeyi ih ti­ şüncelerine de nüfuz edebili­
v a e den bu yazı, ilk d e fa yoruz. Bütün bunlardan, 5000
«Yeni T arih D ün y ası» ile sene evvel Dicle ve Fırat ne­
il i m â l e m i n e i n t i k a l e t m e k ­ hirleri arasında yaşayan Su-
tedir.. ' merlerin çok yüksek bir mede
niyete sahip olduklarmı öğre­
olursa, Sumerlerin heykel ve niyoruz. Onlar bir taraftan ba
kabartmalarından, onlarm gö­ takhklan kurutmuş, diğer ta­
rünüşleri h a la m d a bir fikir raftan mükemmel kanallar a-
edinilebilir. Ayni zamanda kül çarak sıcak ve kuru toprağı
tür malzemesi olan saray ve sulamışlar. İtina ile elde edil­
mabetlerini inşa ettikleri tuğ­ miş tohumlardan zengin ve
la ve sütunları, âlet ve silâh­ olgun mahsul almışlardır. Ta­
ları, kap ve vazoları, mücev­ cirler ve gemicileri komşu
her ve tezyinatı da görüle­ memleketleri olan Mısır ve Hin
rek medeniyetleri tasavvur distan, Filistin ve İran ile sı­
edilebilir. Bunlardan başka, kı ticarî münasebetler kur­
Sumerlerin işleri, İktisadî ve muşlardır. Her türlü sanatkâr
İdarî kayıtları olan mübalâğa yetirtirmiş, muntazam me ma­
sız on binlerce tablet bazı mO- m ur şehirler tesis etmişlerdir.
zelerin bilhassa bu hususta İktisadî ve ticarî sahada ol­
dünyada zenginlik bakımın­ duğu gibi onlarm fikrî ve ru­
dan ikinciliği alan İstanbul Ar- hî sahada da çok ileride ol­
kçoloii n^üzesinnin tablet arşi­ duklarını görüyoruz. Onlar
mazi ile istikbal arasında sihir
li bir bağ mahiyetinde olan ya
zıyı icat etmişlerdir. Evvelâ ik
ÂBİDELERİMİZ
tisadi ihtiyaçlar için kullanı­
lan bu yazı, bilâhare asırlar
boyunca tekâmül ettirilmiş ve
nihayet Milâttan evvel 2000
de bir çok kasidelerini, en zor
kompozisyonlarını kamışla, kir
li fakat bozulmıyan çamur üze
rine yazmağa muvaffak olmuş­
lardır.
Bundan da onların yalnız ya­
zı sistemini icat eden bir ka­
vim değil, icat ettikleri bu ya­
zıyı hayatın her türlü sahasın­
da kullanmağı bilen nadir halk
tan biri olduğunu anlıyoruz.
Çivi yazısı ismi verilen Sü­
mer yazı sisteminin icat ve in­
kişafı doğrudan doğruya Sümer
mekleplerinde olmuştur. M ilât­
tan evvel 2000 - 3000 seneleri
arasındaki devre ait Sümer
mektebinin mevcudiyetini gös­
teren vesikalara malikiz. Bun
1ar çok olmamakla beraber, zen
gin muhtevalarından, asırlar
boyunca mektebe verilen ehem
miyeti mükemmel bir şekilde
tebarüz ettirmektedirler. Fakat
biz mekteplere ait ve onun teş-
kilâtiyle metotları hakkında bil
gi veren en m ühim malzemeyi
Milâttan evvel 2000 senelerinde Ç E N B E R L İ T A Ş
bulmaktayız. Mektep tabletle­
ri ismini verdiğimiz bu vesika K o s t a n t i n s ü t u n u adı v e r i l e n ve K o s t a n t i n m eydanının

lardan yüzlercesi doğrudan doğ ortasında b u lu n a n bu s ü tü n , b u g ü n m uhafaza edilm ekte o lan

rüya talebeler tarafından hazır
lanarak bozuk yazı temrinleri-
le doldurulmuştur. Bunların ü-
zerinde müptedi talebelerin yaz
dıkları karmakarışık yazıdan
başlıyarak ilerlemiş talebele­
rin dikkat ve itina ile yazdık
la n yazılar görülmektedir. Bu
tabletler için kullanılan mal­
zemenin (çamurun) fena ol­
ması, yazıların gayri m un­
tazam bir şekilde oluşu, ilk ba
kışta onların bir hususiyet ar
zettiğini anlatmaktadır. Hattâ
bu hususu ihtirası olmıyan-
1ar bile tefrik edebilmektedir.
Bazan talebe fena yazdığı bir
38
B iz a n s s ü t u n l a r ı n ı n en u z u n u d u r . K o s t a n t i n t a r a f ı n d a n R o m a -
dan getirile re k b u ra y a d ik ilm iş tir. R o m a lı A p o llo n h e y k e l in i
taşırken, buraya s ıra s iy le K ostantin, Jüly e n ve T e od o s ’ un
h e y k e l l e r i k o n m u ş t u r . H e y k e l l e r l e b ir l ik t e u z u n l u ğ u 50 m e t ­
re o l d u ğ u n u k a y d e d e n eserler v a r d ı r .
1801 yılı ze lzelesinde s ü t u n u n ü s t ü n d e k i he yke l d ü ş m ü ş ,
Aleksi K o m n e n ta r a fın d a n t a m ir e ttirilerek ü s t ü n e y a l d ı z lı
b ir s a lip ko yd urulm uştu.
S ü t u n a « Ç e n b e r l i t a ş » d e n m e s i n i n sebebi, parçaların^' de­
m i r ç e n b e r le r le tu ttu ru lm u ş o lm a s ın d a n d ır .
Ç e n b e r l i t a ş ı n a l t ı n d a k i k a l ı n d u v a r , 1701 de. S u l t a n M u s ­
tafa ta r a fın d a n ö rd ürülm üştür.
yazıdan dolayı yumuşak ça­ rak yazdığı yazıyı kendisine
muru sıkmış ve atmış, bazan bırakmak için diğer tarafım
yanlış yazdığı kısmı kesmiş, koparmıştır. Hocaların nümu­
bazan da hocanın nümune ola­ ne yazısı umumiyetle sol taraf
 tadır. Talebe de onun karşısı­
na aynını kopya etmiştir k i bir
Itablet üzerinde bu yazı farkı,
|Çok bariz olarak göze çarpmak
tadır.
' İşte bu mektep tabletleri
I vasrtasiyle mevcut okımma
I metotları ile programlarını öğ
renmekteyiz. Ayrıca bu devir-
I deki mektebin tedrisat faaliye-
i tini bize doğrudan doğruya is­
pat eden kompozisyonlara da
i sahibiz.
I Bunlara göre Sümer 1erin icat
I ettikleri yazının merkezi mek-
' tepti. Sümer yazarları ve şair-
f leri, efsane, destan, İlâhi, dar-
^ bımesel, öğüt ve bilği veren
kompozisyonlar gibi bütün ede­
bi nevilerini orad:i öğrenmişler
ve öğretmişlerdir.
Sümer mektebinin ilk hede­
fi hiç şüphe yok ki, meslekî
idi. Zira çok geniş olan idari ve
İktisadî işlerini yürütebilmek
için yazıya ihtiyaç vardı. Bu
işlerin başında da mabet ve sa­
ray gelmektedir. Fakat mektep
1er tekâmül ve inkişaf ettikçe,
bilhassa proğramları genişle­
dikçe Sümer sahasında öğren
me ve kültür merkezi olmuş­
tur. Onun duvarları içinde bir
çok felsefî, riyazi, tabiî, kim ­
yevî, nebatî, hayvanî bilgileri
öğrenen mütahassıslar yetiş­
miştir. Bunlar bu bilgilere ye­
nilerini ilâve etmişlerdir. Bu­
rada ecdadın yarattığı edebî
kompozisyonlar çalışılmış, kop
ye edilmiş, hattâ yeniden ya­
ratılmıştır. Sümer mekteple­
rinden mezım olanların büyük
bir kısmı mabet ve sarayın
muhtelif kısımlarındaki kâtip
likleri almışlardır. Meselâ Bir
çok kâtip sınıfları görüyoruz.
Kıdemsiz kâtip, yüksek kâtip,
kralhk ve mabet kâtipleri,
İdarî işlerin hususî bir saha-
şında ihtisas kesbetmiş olan
yüksek kâtipler, hükümet ve
devlet baş memurluk payesi­
ne yükselen kâtipler gibi.
Memlekette zengin ve var­
lıklı olanları arasında kendisi­
ni öğretme ve öğrenmeye has-
redenler de olmuş. Bu eski bil­
ginlerden bir çoğu da, maişet­
lerini öğretme ücretleriyle te­
min etmişler ve ömürlerini,
tetkikle ve yazmakla geçirmiş
lerdir. Biz eldeki malzemeden
talebelerin öğrenme ücreti o-
larak mektep idaresine bir
miktar para verildiğini anlıyo­
ruz. Herhalde bu paralar ho­
calara maaş olarak tevzi edil­
miştir.
Talebelerden büyük bir kıs­
mı zengin ailelere mensuptu.
Çünkü fakirin mektebte oku­
ması için zaman ve para ba­
kımından büyük bir gayret
sarfetmesi lâzımdır. Bazı ve­
sikalarda mektepten mezun
olan kâtibin babasının vali,
elçi, yüksek mabet memuru,
askerî memur, kaptan, rahip,
müdür, iş'çibaşı, kâtip, arşi-
vist ve muhasip olduğu görülü­
yor. Garip olan şey, bu kâtip­
ler içinde hiç bir kral oğluna
rastlanmamasıdır.
Mektep teşkilâtma gelince:
Sumercede mektebin ismi
«e-dub-ba = tablet evi» dir.
Bu mektebin en büyük otori­
tesi yani m üdürü «mektebin
babası» denilen şahıstır. Bu­
nun yardımcısı «Büyük bira­
der» dir. Bunun vazifesi: tale­
belerin kopya etmeleri için,
tablet yazmak, onların hazır­
ladıkları vazifeleri dinlemek,
hatalı işlerini düzeltmek veya
cezalandırmaktır. Bunlara ilâ
veten mektep teşkilâtmda «bah
çeyi idare eden adam», «etike­
tin adamı», «hademe», «kapı­
cı» da vardır. Bunlardan baş­
ka şahıslar da olduğu anlaşıl­
makta ise de, vazifeleri bilin­
miyor. Maamafih bunlardan
birisi disiplini temin eden bir
şahıstır ki, belki bunu bizim
eski mubassırlara benzetebili­
riz. Bunların ücreti de talebe­
lerin getirdiği paradan veril­
miş olmahdır.
Sümer mekteplerindeki ted
ris programına gelince; bımu
tetkik ettiğimiz ^aman, asrı­
mızın mekteplerinden pek
farklı bulmuyoruz. Bunları şu
veya bu kaynaktan değil, doğ
rudan doğruya talebelerin ken
di elleriyle yazmış oldukları
vesikalardan çıkarıyoruz. Biz,
yazıya ilk başlayan bir tale­
benin en basit bir işareti kop­
ya için ilk gayretlerini göste­
ren vesikalardan en ilerlemiş
talebelerin büyük "bir itina üe
yazmış oldukları tabletlere
kadar sahibiz.
Bu vesikalardan çıkardığı­
mız neticeye göre, bir Sümer
mektebinin programını iki um u
mî grupa ayırabiliriz; Birincisi,
yalnız işaretlerin öğretilmesi,
İkincisi ise edebî ve yaratıcı­
dır. Birincide Sümer yazısının
nasıl yazıldığı öğretiliyor. Bu
nun için Sümer yazıcıları bir
tedris sistemi icat etmişlerdir.
Buna göre Sümer dili birbir-
leriyle münasebetiar kelime­
lere ve cümlelere göre grup-
landırılmıştır. Meselâ; Evvelâ
basit işaretlerin kopyaları öğ­
retildikten sonra hecelere ge­
çilmiş, heceleri de öğretmek
için müşahhas bir usul tatbik
etmişler. Şahıs isimlerini öğ­
retecekleri hecelere gruplan­
dırmışlar ve bu suretle çocuk
ların hafızalarında kolaylıkla
kalmasını sağlamışlardır. Bun
dan sonra ağaç, kamış isimle­
rini, böcek, kuş, vesaire
şeklinde gruplandırılmış hay­
van isimlerini, köy, şehir ve
mmtaka adlarını, taş, maden
nevilerini gösteren kitap ha­
linde hazırlanmış listelerin
kopyası öğretilmiş, ihtim alki
bu isimler ezberletilmiştir. Bü
tün cağrafî, tabiî, nebatî, ma­
denî terimlerin bu şekilde gu-
ruplandırılması ihtisas mese­
lesinin tarihçesini gösterir..
Bunlara ilâveten talebeler bir
çok riyazi tabletler de hazır-
lannşlardır. Bu tabletlerde
S î
» İÜ : ili l i i P »
iiiii liii
■ III»

1
M ecm uam ız, m e m l e k e t i m i z i a l â k a d a r eden ve ş i m d i y e k a d a r n e ş r e d i l m e m i ş pek kıym etli
t a r i h î t a b l o l a r l a s a y f a l a r ı n ı s ü s l e m e k te d e v a m e d e c e k tir . B u r a d a gördüğünüz re s im , Bo-
____ ğ a z iç in d e b ir eğle n c e â le m in i ca n la n d ırm a k ta d ır.

mükemmel kerrat cetvellerile cüme ederek böylece lügati şiirler, darbımesel, hikâye, di­
teferruatlı problemler ve çö­ hazırlamışlardır. daktik tipte bilgi veren yazı­
zülüşleri yazılmıştır. Lisan sa­ lardır.
hasında Sümer gramerinia ted Sümer programınm ikinci
kısmı olan edebi ve yaratıcıh- Öğretme metot ve tekniğine
ris programında ehemmiyetli
ğına gelince: Milâttan evvel ü- gelince: bu hususta bize ma­
bir mevkü olduğunu görüyoruz.
çüncü binin ikinci yarısmda, lûmat verecek kaynak çok az
Mektep tabletleri arasında
fiil tasriflerini, isim terkiple­ meydana getirilmiş ve inkişaf dır. Bir vesikada talebenin
ettirilmiş olan pek çok ve bir gün evvel tableti hazırla-
rini gösteren uzun listeler var
muhtelif edebi kompozisyonla dığmı, ertesi günü çahş-
dır. Üçüncü binin sonlarına
rın taklidi, kopyası ve tetki­ tığmı görüyoruz. Müdürün yar
doğru Samı olan Akadlarm,
kidir. Bu eski edebi nevileri dımcısı olan şahıs, talebe için
tedrici olarak Sümer ülkeleri­
yüz kadardır ki, bunları numa yeni bir tablet daha hazırhyor.
ne doğru sokulması ve onları
Talebenin bir tableti çahşma-
zaptetmeleri neticesi eski öğ­ ralandırmışlar ve kataloğları-
sı ve kopya etmesi için bir hay
retmenler tam mânasiyle be­ nı yaptırmışlardır. Ekserisi şi­
li emek sarfettiğinden şüphe
şeriyetin en eski lügatini ha- ir tarzmda olan bu edebî ne­
vilerin, uzunlukları 50 satır.^ edilemez. Kopya edilen tablet
zırmışlardır. Samî fatihler yal
dan 1000 satıra kadardır. Bun m üdür ve yardımcısı tarafm-
nız Sümer yazısını iktibas et­
dan kontrol ediliyor. Bazan,
mekle kalmamışlar, Sumerle- lardan şimdiye kadar bilinen
leri Sümer tanrı ve kahra- yaplış bulunduğu zaman ceza
rin yüksek ve zengin edebiya­
landınhyor. Talebe vazifesini
tını kendilerine hazine yap­ manlarmm yaptıklarmı, tem­
eve götürüp babasına da öğ­
mışlar ve Sümer dili, konuş­ sil ettikleri işleri ve geçirdik
rendiklerini okuyabiliyor.
ma dilinden çıktıktan sonraya leri maceraları şiir tarzmda ö
kadar onun üzerinde çalışmış, ven destan ve mitolojiler, kral, Sümer mekteplerinin tedri­
ve taklit etmişlerdir. İşte bu­ ve tanrıları için yazılan İlâ­ satında hafıza muhakkak ki,
nun neticesi pedagojik ihtiyaç­ hiler, Sümer memleketinin m ühim bir rol oynamıştır. Ho­
tan dolajn Sümer kelimeleri harap olmasmdan mütevellit ca ve asistanlar,
ve cümlelerini Akat diline ter duyulan elemleri ihtiva eden ( S o n u g elecek s a y ı d a )
40
 Eskilerden segmeier;

Meyhane
Âlemi
Yazan ;
S elim Nüz het^ G E R Ç E K

M ecm uam ız, her s a y ı s ın d a

eski m u h a rrirle rin tarih
mevzuunda çok e n ter e sa n
ve fay d alı b uld uğu yazı,
larını i k t ib a s ederek oku­
yu cu la rın a sunacaktır. Es­
ki Y e d i g ü n k o lle k s iy o n la -
rın d a n i k t ib a s e t t i ğ i m i z il k
yazı, kıym etli tarih çi mer­
h u m Selim N ü z h e t G erçek-
in bu s a y f a m ı z d a o k u y a c a ­
ğ ı n ı z nefis m a k a l e s i d i r .

z u n kış gecelerini k ı­
U saltmak ve akşam cılık
zevkini uzatm ak için,
bugün olduğu gibi, eski de­
virlerde de, içkiye düşkün-
lerin meyhaneye gitm ek â-
detleriydi. Fakat eski m ey­
haneler bugünkülerden çok
farklıydı.
Eski meyhanelerin nasıl
olduğu yalnız ağızdan kapm a
m alûm at ile bilinm ektedir. Eski b ir m i n y a t ü r o la n b u resim , o d e v i r l e r d e k i m e y h a n e l e r d e n
B unların b elli başlılarından b irin in iç in i g ö steriy or. İşret e d e n ler, t a h t a ta b la la rın b a ş ın a
ancak Samatyada b ulunan o t u r a n l a r ve ç e n g il e r i n ç a lg ıs ın ı d i n l i y e r e k , o y u n u n u se y re d e r e k
A ltın Oluk, G üm üş H alkalı,
i ç k i l e r i n i iç e rle rd i. T e z g â h ve f ı ç ı l a r a r k a p l â n d a g ö r ü n ü y o r .
Dış K alpakçı, İç K alpakçı gi­
bi birkaçının ism i ötede be­
tiğim iz perakende m alûm ata gâhı b ulunurdu. B u tezgâhın
ride zikredilm iştir. Diğer
göre, bunları tarif edelim. kapı karşısında olduğu n adi­
semtlerde de bu isimlerde ve
ren vâk i idi.
buna benzer m uhtelif isim ­
Meyhanelerin b ir kenarı­
lerde meyhaneler m evcut­
Eskiden, daha nezih gös­ na da mezeci tezgâhı konur­
muş.
term ek için, şerbethane de­ du. Tezgâhta, şim diki gibi ra­
B u eski meyhanelerin ismi nilen bu meyhanelerin sokak kı, şarap kadehleri ve su bar­
çokça anılm adığı gibi resim­ kapısı dışına, tabelâ m aka­ dakları ile ufak tabaklar için­
leri de yapılmazmış. B u ld u ­ m ında, bir hasırlı asmak â- de, mevsimine göre, mezeler
ğum uz onsekizjnci asrın son­ detti. K apıdan içeri girildiği bulunurdu. Tezgâhın önünde,
larında yapılm ış yegâne zaman kapıya yakın bir yer­ üst tarafa doğru, k u lp la rın ­
resme ve rasgeldikçe kaydet­ de, sağda veya solda, işret tez dan asılmış birçok k üçük ib ­
 rikler vardı. B u n lar tezgâhın gibi m ahiyetini meydana çı­ olanlarını davet müdavim-
süsleriydi. kardığından meyhaneler kav lerce hiç ih m âl edilmezdi.
Meyhanenin içi m iny atür­ gacı herifleri birer bahane Ç ün k ü meyhanede aranılan
de g örüld üğü gibi, etrafına ile savmıya çalışırlar; arif ve başlıca vasıf ince zevk ve sa-^
dört ayaklı hasır iskemleler zarif m üşterileri de .tü r lü m im i hava idi.
dizilm iş tahta sofralarla iio- tü rlü ikram la avlam ıya u ğ ­ B u sebepledir kî, meyhane
luydu. raşırlardı. eski devirlerde hiç eksilmi-
Meyhanelerin bazılarının Meyhanelerde, daha ev­ yen meyhane aleyhtarlığına
şırvanı da vardı. Bazılarında velden sipariş edilmezse, çal­ m ukabil, tecellisinin p arlak­
dayalı, döşeli birer, ikişer o- gı bulunm azdı. Fakat m ü d a­ lığından, m üd avim olmıyan-
da da bulnurdu. B u üst k a ­ vim lerin içlerinde eksik ol- lardan tıp k ı m üd avim olan­
ta, tabiatile m üdavim lerin m ıyan hanendeler, sazende­ lar gibi, daim a çok hararetli
üste gelenleri çıkarılırdı. ler sayesinde, ufak b ir rica m üdaf ileri bulm uştur. K a ­
Tavanın ortasına itina ile ve niyazdan sonra, meyhane­ zasker B âki, koca kavuğuna
yapılm ış, cilâlanm ış küçük nin âhengi tem in edilirdi. rağmen:
bir fıçı asmak da büy ük bir Her günün gecesi, her ne­ Hoş geldi hana m eyhanenin
zinet sayılırdı. Bazan da a l­ şenin kederi olduğu gibi, âhü havası
tında, ortalama, içi sardalya meyhane âlem inin de safası B illâ h güzel yerde yapılm ış
dolu b ir fıçı da konulurdu. ve cefası çoktu. yıkılası.
★ ' M eyhanenin safası tabiat demekten çekinmemiş, hattâ
Y eniçerilerin ilgasından ehli, lâtif m izaçlı olanların, ondan daha mutaassıp olm a­
evvel b ü y ü k meyhanelerin içk inin cilâsile parlıyan ze­ sı lâzım gelen şeyhülislâm
m ünasip m ahalline b ir çıngı­ k âların ı oradakilerin istifa­ Yahya da:
rak asılması da m utattı. Mey­ desi için, m usiki, şiir ve n ü k ­ Mescitte riya pişeler etsin ko
hanenin kapısı önünde a k ­ te halinde sarf etmeleriydi. riyayı
şam ları m içolardan biri d u ­ B u âlemlere doyum olmazdı. Meyhaneye gel k im ne riya
rup elinde çıngırağın ipi bek­ M eyhanenin cefası ise ken­ var ne m ürayi.
lerdi. B ir zabit geldiğini gö­ dini tutam ıyan işret d üşkün ­ diyerek o zam anki m eyhane­
rünce derhal ip i çeker ve o lerinin kalkm ıya savaştıkla­ lerin burada kısaca tebarüz
zaman m eyhanenin kapısı rı ve kalkayım dedikçe yıkı­ ettirm ek istediğimz sam im î
kapanırdı. Herkes de sükûtî lıp gittikleri fıçı diplerinin ha havasını vasfetmiştir. Başka
bir tarzda oturur, m içonun li ile, kapıda gözetilen b ü tü n misallere lüzum var mı?
zabitin geçtiğni haber vere­ itinaya rağm en aradan sızan Zam anım ıza atlarsak m ey­
cek olan ikinci çıngırağı çal­ oyun bozucuların ahvaliydi. hane m üd avim i olm adığı h a l­
m asını beklerdi. B u n u m üte ­ K orkağı cesur, düşm anı dost, de Yahya K e m al’in bu çok
akip herkes yine âlemine de­ bigâneyi âşinâ yapan içkinin,: güzel şiirini buluruz:
vam ederdi. Geçen zabit ise ayıkken çok hasis olanları, Meyhane höyledir hir içen
bunu kendisine bir hürm et sarhoşken çok cömert yap­ dMİma içer
telâkki ederek m eyhanenin m asından ileri gelen cıv ık lık ­ Dildadegân içer, d il içer, dil-
kapanm a saatine kadar, her­ lardı. rüha içer
hangi bir şekilde, m üdahale Meyhanelerde basit hare­ Gurbette dost kadrini derha-
etmezdi. ketlerin bile an’aneleri v ar­ tır et K em al
B u çıngırağın bir vazifesi dı. Meselâ cıgara sarmak isti- Alemde ehli dert ile dert
de m eyhanenin kapanm a sa­ yenler «hiç olur m u o tü tü n ­ âşinâ içer.
atinin geldiğini bildirm ekti. cü güzelinden geçmek» tar­ Evet, b ir içen b ir daha içer.
Kısaca suretlerini çizdiği­ zında bir mısra okuyarak tü ­ Dert âşinâ içer, zevk âşinâ
m iz bu meyhanelere m üd a­ tün keselerini veya tabaka­ içer, ç ü n k ü... Cevabı Har-
vim olanların biraz da siret- ların ı çıkarırlardı. putlu H ayrinin ağzından din-
lex'ini hulâsaya çalışalım: ★ liyelim :
Eskiden sinni otuzdan aşa­ O zam anlarda da bugün İstekle m id ir içtiğim iz hâde
ğı olanlar alenen işret ede­ gibi parası olanlar keyifleri­ azizim
mez ve meyhanelere hiç gi- ni tazelemiye, olm ıyanlar da Dert ateşini zehr ile söndür­
reraezlerdi. Meyhaneye ge­ para tedariki için yolları en- mek içindir
lenlerin ise «meyhane âdap dazelemiye veyahut b ir ah ­ Mey neşeye de zevke de m ah­
ve erkânına» riayet etmeleri baba tesadüf için etrafı gö- sus değildir
şarttı. zetlemiye başlarlardı. B u n la ­ Erhaht gam ı belki tez öld ür­
İçki insanın, m ihenk tası rın hoş sohbet ve meclis ârâ mek içindir.
42
 dişahın, garibine gidiyor ve a-
sabiyetini belli eder bir şekil­
de:
— Nasıl olur, diyor, söyleyin
de yapayım.
O zaman şeyh efendi şöyle
bir doğrularak cevap veriyor:
— Öyleyse bir daha bu tek
keye gelmeyin!
Padişah şaşırmış bir halde
soruyor:
— Beni evliyaullah kapısm
da kovuyor musunuz?
Dedenin cevabına bakın:
— Buraya «Mahmut efen­
di» olarak gelirdeniz gel’n,
S ulta n Abdülâziz. jT^oksa Sultan Mahmut olarak
gelip dervişlere ihsanlarda bu

5 padişaha dair lunarak onların kalbini Allah

tan gizin kesenize çevirecekse
niz gelmeyin.

bilinmeyen fıkralar ★
Sultan Mahmut yaşlanmış,
A li Nutki Dede ve halefleri
Resuhi B a y k a r a ’ n ın n e k l e t t iğ i b u f ı k r a l a r ı n h iç b ir i b u g ü n e ölmüşler, bilâhare ilim ve ir-
kadar n e şredilm em lştir. M u h a rrir, fık ra la rı, b a ba s ı Y e n i- faniyle meşhur olan Osman
kapı M e v l e v ih a n e s i son ş e yhi B a k i e fe n d id e n din le m iştir.. Salâhaddin Dede efendi Yeni-
kapı Mevlevihanesine şeyh ol­
Yazan : RESU H Î B A Y K A R A muştur. Şeyh efendi daha çok
gençtir.
Çok soğuk ve karh bir kış
B a b a m Yenikapı Mevle­
vihanesi son şeyhi Ab-
yemiyor. O zamamn terbiye ve
âdabına aykırı.
günü yaşlı padişah Mahmut,
yanında iki şehzadesi Mecit ve
diUbaki efendiden dinle Bir taraftan da dervişlerin
I miştim: Aziz tekkeye âyinde bulunma­
padişah ihsanma alışmamala­ ğa gelir. Kapıdan kendisini kar
! İkinci Sultan Mahmudun ilk rını istiyor. şılıyan Osman efendiye, yanın
devirleri. Yenikapı Mevleviha Bir gün Sultan Mahmut yi­ daki şehzadeleri göstererek:
nesinde Ali Nutki Dede efen­ ne dergâha geliyor ve âyini — Şeyhim, der, bunlar ol­
di şeyh. Sözü sohbeti dinle­ müteakip şeyhin odasında Ali saydı, bu havada gelmezlerdi
nir, hakikaten içi ve dışı te­ Nutki Dede ile konuşmağa ko ama, biz geldik.
miz bir zat. Meşhur şairimiz yuluyor. Aradan yıllar geçer İkinci
Şeyh Galibin müşarünileyhin ' Bir 'âralık: Mahmut ölür, Mecit padişah
dervişi oMuğunu söylemek, ken — Şeyhim, diyor, benden olur. Y ’ne karlı ve soğuk bir
disi hakkmda fazla söz söyleme bir şey emretmez misiniz? günde Sultan Mecit tekkeye
ğe lüzum bırakmaz, sanırım. Dede efendi: çıkageliyor ve kapıdan girer­
Sultan Mahmut ikide birde — Estağfurullah, yok, diyor. ken:
tekkeye gelmekte, âyinde bu­ Padişah ısrar ediyor: — Şeyh efendi, peder mer­
lunduktan sonra da dervişlere — Canım, bir şey emredin hum bizim için gelmezdi de­
ihsanlar vermekteydi. de yapayım. mişti ama, işte biz de geldik,
Şeyh efendi padişahın bu ha­ der.
Koca dede artık dayanamı­
reketini doğru bulmuyor, fa­ yor: ★
kat, durup dururken de! — Var amma, yapamazsınız. İşte İkinci Abdülhamit dev
— Dervişlere para verme­ Bu cevap, bilhassa Sultan rinin jurnacılığm ın garabeiti-
yin, ihsanda bulunmayın, di­ Mahmut gibi mağrur bir pa­ ne dair bir fıkra:
 Mithat paşa ve hemfikirleri
nin gayretile tahta geçen Be­
şinci Muradın akıl' hastalığı,
artık gizlenemiyecek bir hale
gelmişti. Bir delinin padişah
ve bilhassa halife oimasma
şeran cevaz yoktu. Halk arasın
da bu dedikodu gün geçtikçe bu
yüyordu :
Nihayet Mithat paşa ve taraf
tarlan Sultan Muradı hal’ ile,
yerine İkinci Abdülhamidi ge­
çirmeğe razı oldular. Fakat cu
lûs yapılıncıya kadar bu komp
lo gizli tutulacaktı. Abdülhami
din tahta geçmesi için de şey
hülislâmm halifenin (muhtelil
şuûr) olduğuna dair fetva ver
mesi lâzımdı.
Vüzera, rical, ulema ve me-
şayih toplanmışlardı. Arala­
rında ,Mithat paşanın şeyhi ol
ması dolayısile meşrutiyet ta­
raf tarlarmı tutan, Yenikapı
Mevlevihanesi şeyhi Osman
Salâhaddin Dede vardı.
Uzun ve heyecanlı bir bek-
lem.e devresi başladı. Fetvae-
m ini efendi fetvayı getirmemiş
ti. Herkes merak içindeydi.
Bilhassa Abdülhamit, acaba
sultan Murat taraftarları bu hâ
diseyi öğrenerek bu cemiyete
karşı bir harekete mi geçiyor
lardı.
Bu sırada Osman Salâhattin
efendi, neye beklendiğini, çu­
lusun niçin yapılmadığını sor­
du. Fetvanın gelmediği cevabı
verildi. Onım üzerine Dede e-
fendi:
— Fetvaya ne lüzum var,
icma-ı ümmet (bir mesele ü-
zerinde İslâm âlim ve ileri ge
lenlerinin fikirlerinin ittifakı)
var ya, dedi.
Bu cevap o anda Abdülha-
m id’i huzura kavuşturdu. Tam
culûsa başlanacağı sırada da,
Fetvaemini gelerek yeni padi
şah tahta geçirildi.
Abdülhamit, Osman Salâ­
hattin efendinin bu hareketin­
den memnım kalmış, fakat
aynı zamanda da kuşkulanmış
tı. Demek ki diğer bir (icma-ı
ümmet) le bir gün kendisi de
tahtından olabilirdi. Bu fikir,
ve şeyhin, bilâhare Taife sür­
düğü Mithat Paşanın şeyhi o-
luşu, İkinci Abdülhamidi Os­
man Salâhattin ^efendiye ve
dolayısiyle şeyhi bulunduğu
Yenikapı Meylevihanesine kar
şı kuşkuya düşürmüştü. Tekke
ve şeyhi jum alcıların daimî
kontrolü altında idi.
Osman Salâhattin efendi­
nin ölümünden sonra da bu
kontrol devam etti. Dedenin
yerine şeyh olan Mehmet Ce-
lâlettin efendi zamanında jur-
nalcılardan nefes alınmıyordu.
Bir âyin günü idi. Bir âyin
okunuyordu. Bu âyinde Sultan
Veled’in şöyle bir güftesi söy­
leniyordu.
Herki bugün V e led e in a n u b e n
yüz
Yohsul ise b a y (1) o lu r ,
ise s u l t a n o lur.
Bu beyitin ikinci mısramın
son kısmını «Parise sultan o-
lur» diye anlayan fırsat düş­
künü ve o zaman veliaht olan
sultan Reşadın Mevlevi ve Ye-
nikapı mevlevihanesi dervişi
olduğunu bilen bir hafiye, der
hal saraya şöyle bir jurnal
verir: Mevleviler, şehzade Re­
şat efendiyi Parise sultan yap­
mak istiyorlar.
Tabiî, bütün vesvese ve ev­
hamına rağmen, harikulâde
zeki olan Abdülhamit bu jur-
nalla gölmekle iktifa eder.
Nasıl gülmesin ki, o devirde
Fransızlar kendi krallarını bi­
le başlarından atarak çoktan
Cumhuriyeti ilân etmişlerdir.
İşte bir fıkra daha, bu da
(1) Bay, zengin.
Beşinci Mehmet ünvaniyle tah­
ta geçen Sultan Reşad'a dair.
Mermuh, halim; selim, der­
viş, aza kanaat eder bir pa­
dişahtı. Senelerce bir dairede
kapalı kalması, onun zaten ka
naatkâr olan ruhunda tam bir
teslimiyet ve kadere rıza do­
ğurmuştu.
Birinci Cihan Harbi ilân e-
dilmiş, ve Ösmanh devleti har
be girmiştir. Bundan fevkal­
âde müteessir olan Yenikapı
Mevlevihanesi şeyhi Abdülbaki
Dede efendi padişaha tehevvür­
le, Halife ve Sultan olması do-
layısile bu harbe girilmesine
mâni olması lâzım geldiğini,
âdeta ihtar eder. Genç şeyhin
aldığı cevap şudur:
— Oğlum, bu harbin iki ne­
ticesi vardır: Galibiyet veya
mağlûbiyet. Eğer galip gelir­
sek bizim menfaatımızadır.
milletin menfaatına mâni ol­
mak ise hiyanettir. Mağlûp da
süre,
olabiliriz. Fakat bu deliler (ya
bay ni İttihatçılar) bir defa karar
vermişler ve girmişler. Mâni
olmanın im kânı yok. Önlerine
geçerek m âni olmağa çalışsam,
beni mahvederler. Bu ise büsbü
tün delilik olur.
Sultan Reşad’ın, yine bazı
sebepler dolayısile cimriliği de
meşhurdur. Yenikapı Mevlevi­
hanesi şeyhi evleniyor. Âdap
ve usule göre de padişaha bu
akdi haber veriyor. Sultan Re­
şat fevkalâde memnım oldu­
ğunu söyliyerek, âdeta torunu
nun karısı saydığı bu hanımı
görmek istediğini ısrarla söy­
lüyor. Bunun üzerine şeyhin
hanımını kayınvalidesi hanım
alarak padişahın huzuruna çı­
karıyor. Sultan Reşat gelin
hanımı çok beğendiğini söylü­
yor ve bir hayli iltifat ediyor.
Fakat ihsan olarak verdiği sa­
dece beş altındır.
Resuhi BAYKARA
 M eşrutiyetten sonra, b ir e ğ le n c e âlem i ( Z a r z e c k i ’n in b ir t a b l o s u )

İstanbul Ressamları;

Zâ r z e c k i ve Eserleri
İstanbul Güzel Sanatlar A- resmin hissiyatla kaim oldu­
kademisi profesörü Josepy M ecm uam ız, güzel İstan- ğuna kanaat getirdi. İdeâlizm
Güzel Sanatlar A kadem isin­ b u l a â ş ı k r e s s a m l a r ı n eser­ onda kökleşti ve zihnine yer­
de Gerson’un yanında uzun le rin i ve h ay atların ı fırsat leşti. S abırlı ve yeni çalışma-
müddet çalışmış, M ünih Güzel d üştükçe o k u y u c u la rın a su­
Sanatlar Akademisinde Sa­ nacaktır. Bu nüshada meş­
natlar Akademisinde Ans-
hur PolonyalI Z a r z e c k i ’y'
chütz, B arth ve Seitz gibi ho ve e se rle rin i veriyoruz.
çaların talebesi olarak h a k i­
kati ve renklerin kuvvetini Adalphe l^halasso’dan
anlamış bir ressamdı. çeviren :
Tahsili bitip, paletine h â ­ Ercan ERKSAN
kim olunca, genç artist Bav-
yerayı terketmeği d üşün m ü­ çalarının usullerinde kendi
yordu. Burada 10 sene kaldı. görüşünü buldu. Kral Theo-
Sıra ile Ratisbonne, İngols- dor von Piloty, Knaus, Def-
tadt, Augsbourg ve eski sa­ reıgger’in atölyeleri onu m ık ­
nat merkezi olan Nurem- natısın madenleri çektiği gibi
berg’i ziyaret etti Mman ho- çekiyordu. B u ziyaretlerinde J a r n i a Z â r z e c k i.
 ■f tir. Burada dekor artistin te
essürü ile o kadar karışmış;
tır ki, hakikatin ve idealiz
m in hissesini bulm ak pek gü
tür. Gri-m avi dalgaların ü
zerinde uçan kayıktan gen
hanım , son bir selâm gönde
rir. Son bir gayretle sevgili
sine gençliğinin ve aşkm u
W
bütün şa’şaası ile genç, gü­
zel görünm eği özlediği zan
nedilir. Sevgilisinin onun be­
yaz hayalini gözünde ve gön­
lünde saklamasını aşk dolu kal
bi ile ister. Halbuki biraz son-
ra, kayık burnu dönünce,
genç kadın şaşkın, arkadaşı­
I ? ;'C>' ' > : >>. >■<''' t ^ " i ' > ' ? '■"-' '-f nın ayaklarına yığılacak ve
ağlıyarak sevgilisine y ık ık
bir duvarın yanında bir son­
B o ğ a z iç i k ı y ı l a r ı n d a . . bahar akşamı A llahaısm ar­
lad ık dediğini anlıyacak. Tab
larla canlı şekillerin hisleri­ vinç, bazan ıstırap, bazan ü-
lonun renkleri bile, bol öla-
ne h âkim oldu. Nihayet, fır­ m itsizlik, bazan usanç ifade rak serpilmiş beyazlar, gri­
çasından em in olunca, Avru- ediyordu. S. V aleri’de o ldu­ ler, m orlar ressamın hissiya­
pada b ir seyahat yapmağa ğu gibi meçhul, psikolojik, tını belirtiyor ve güzelin sa­
karar verdi. Avusturya ve ruhî karakterleri göstermi­ natta ve tabiattaki yerini an­
Romanyaya geçti. Viyanadan yor, ifakat elle tutulurcasm a latıyor.
Bükreşe geldi, orada m üh im canlı, kendi hissiyatı ile â- B ir artist üzerinde terbiye
siparişler alarak epeyce k a l­ henkli bir surette eserler mey
ve muhit, nadir olarak, Joseph
dı. Nihayet 1833 te İstanbula dana getiriyordu. Warnie-Zarzecl^i’nin eserlerin
geldi.
Ressamın tarzını belirtm e­ den daha iyi b ir tazyik yapa­
İstanbulda fevkalâde m an­
si bakım ından bu dört tablo­ bilir.
zaralar, artistik konuların tü
su: Musicien am bulant, K ief Aşağı Loire’da Nantes’te
kenmez yenilikleri, fazla de­
du Pacha, Danseuses Tching- Fransaya hicret etmiş Polon­
ğişiklik, kostüm, tip, ırk zen­
hian^s ve K ie f le Lendem ain yalI bir babadan ve Bröton-
ginliği resme hız vermesine se-' de la Constitution son dere­
yalı dindar b ir anneden 1850
bep oldu ve bu tükenmez hâ­ ce karakteristiktir. D ördü de senesinde doğan artist, bütün
zineden faydalanmaya kendi­ her yerde, gökte, gölgeli çi­ hay atınca bu ik i zıt^kuvvetin
n i bağladı. çekliklerde, parlak havada, tesiri altında kalm ıştır: H u ­
Tabiatın ve h ak ik î sahne­ m avi sularda, yaldızlı u fu k ­ dutsuz bir inanç ve başı boş-
lerin karşısında içli hislerini ■larda görüleli'"dans .ve şarkı­
^ luluk. .Bu b irb iri ile anlaşma­
izhar etmek' ■ isteği, onu o ları sevinçle olduğu gibi ifa ­ sı gayri kabil iki aykırı his­
kadar sardı ki, îstanbula yer de ediyor. B u parlak renk sin bolluğu bize ik i fevkalâ­
leşmeğe karar verdi. Ayni se­ senfonisi tabiatın bayram ı­ de kompozisyon vermiştir.
ne bu şehrin Güzel Sanatlar nın sanki bestesi idi.- «Finiş Vanitatum » ressa­
Akademisine resim hocası o- Ressamın idealizm i o k a­ m ın tarzını belki de en iyi
larak çağırıldı. dar b üy üktü ki, sahnelerden hülâsa eden eserdir. A çık o-
Türkiyedeki şarklı ressam birini m ezarlıkta göstermek­ larak iki fikrin, daha doğru­
larm hepsinden ziyade Joseph ten çekinmedi, bununla ta­ su ik i hissin çarpışmasını gös
Warnia-Zarzecki hislerin,! iz­ biatın canlılığın ı ve ö lüm ün terir: Însanî gururun îm anla
har ediyordu. Ona göre sa­ m atem ini belirtiyordu. çatışması. Çorak bir arazide
nat, duygu olunca mevcut o- «Boğaziçi k ıy ıları h âtıra­ yalnız mezarların harçları a-
labilirdi. A ynı zamanda his­ ları» tablosunda «Allahaıs­ yakta duruyor ve insan ze­
siyat, tablolarının mevzuu o- m arladık» sahnesi ne kadar kâsının egoistliği, zevki ve
luyordu. Tabide^- bazan se- hissî bir surette belirtilm iş­ gururu için icat ettiği her şey
46
 A v e M a r ia .

cırılmış ve devrilmiş olarak
îorülüyor. Yerlere dağılm ış
jalet ve kitap, tekerlek ve
leykeltraş bıçağı, .şişe ve y ük
lükler, tam bur ve lir; sanat-
arı, ilmi, endüstriyi, ticare-
i, oyunları ve zevkleri tem-
fîil ediyor. B u y ık ın tı yığınla
•mm arasından bir adam ge­
diyor. Ö lü m ü n sesini işitiyor
Jıre çıktığı gibi fak ir ve çıp-
ak olarak ebediyete girm e­
ğe hazırlanıyor. Son f(aatte
ie r şeyin boşluğunu anlıyor.
iEayıflannıadan, başı yukar-
îa, yavaş ve şahâne öte tara­
fa, meçhule doğru yürüyor.
Bu m eçhuliyet iğri bir çizgi
ile ufukta birikm iş siyah b u ­
lu tla rın arasmda belli ola­
rak gösterilmiş.
Daha zor anlaşılır b ir sem­
bolizmle «Ave. Maria» bize
üm itsizliğe boyun eğmenin ga
libiyetini gösteriyor. Fena
birleşmiş bir tahta y ığ ın ın ­
dan m üteşekkil olan salıp ü-
zerinde âç, susuz ve fırtınada
bir çocuk ölmüş büyük baba-
smın ceserini bekliyor ve az­
gın dalgalar bu cenazenin a-
layını teşkil ediyor. Her yer­
de büjKiklük; sonsuz bir gök,
sonsuz bir deniz. Sal hayat­
tan ayrılm ış bu vücudü kö"
pükleri ile örtüp tekrar açan
dalgalarla kalkarak sonsuz
uçurumun üzerinde ilerliyor.
Her dakika onun y utulm a­
sından korkuluyor. B u olay­
lara karşı mücadelede zaval­
lı küçük, yorgun ve kudret­
siz başını eğiyor, kendini ka­
dere teslim ediyor; A y d ın la­
nan gökte teselli edici b ir
yıldız ‘ gözüküyor bu ıstı­
rap ve m atem in üzerine bir
güneş ışığı konduruyor.

Ira n ih tilâ lle ri

v e

P e h le v î H â k im iy e ti

G ele c ek sayım ızda okuyaca­ K a ç a r s ü lâ le s i y e r i n i P ehlevi-

ğ ı n ız b u yazı, İra n tarih in in lere nasıl t e r k e tti? R ız a Şah
kanlı ih tilâ lle rin i to plu o larak P e h l e v i ’n in İstanbula gelişi
ih t i v a ede ce ktir. ve hâtıraları.
 T a r i h
Kitapları ve Tarih yazıları^
arasında-12
N a h id S ır r ı Ö R İ K

Fatih Sultan Mehmed Han -1 sani ve Istanbulun 50C

üncü fethi - Adilşahiler ve Adilşahiier muammas
SM ANLI İm parato rlu­
O ğ u n u n son n azırların ­
d a n ve v e z ir l e r in d e n o-
P aş a d a m e ş ’ u m s u ç l a r ı n ı ir ­
tik â p etm ek
m a z d ı.
fı r s a t ı n ı b ula­
m ü p h e m lik le r le dolu - b ü tü
eserle rin d i k k a t l i b i r t e t k i k t e
g e ç ir il i ş in d e n sonra vücud
lu p son h ü k ü m d a r l a r ı n d a n A b Fakat VI M ehmet bahusus g e t i r i l m i ş b u l u n d u ğ u n u da he
d ü l â z i z ’in de d a m a d ı b u l u n a n , v e l i a h d ı n eniştesi o l d u ğ u için s a y fa is p a t e t m e k t e ve Fati
eski n a m ve ü n v a n i l e D a m a d - ı M e h m e t Ş e r if P a ş a y a güven- h a k k ı n d a b i r kasid e t e r t ib in
ş e h r i y a r î M e h m e t Ş e r if Paşa, m i y e c e k ve pa şa O s m a n l ı İ m ­ den ç e k i n i l e r e k m e s e lâ Ç a n
b u g ü n k ü a d iy l e de s a y ın M e h ­ p a r a t o r l u ğ u n u n en son y ı l l a ­ d a rlı h a k k ı n d a k i r ü ş v e t idd|a
m e t Ş e r if Ç a v d a r o ğ l u , İ s t a n ­ r ı n d a s iy as î b i r rol o y n a y a m ı - -îinın b ir is n a t ve if tir a o l d u
b ul f e t h i n i n B e ş y ü z ü n c ü yıl- yacak, C u m h u riy e tin ilân ın d a ğ u da a ç ık ç a t a s d i k e d i l m e k
d ü n ü m ü m ün aseb e tile çıkan da o s ı r a l a r d a h a r e m i E m i n e te dir .
eserle rin biz e en hacim lisini s u l t a n ı n ir t i h a l e t m i ş b u lu n ­ IVlehmet Ş e r i f ' ^"Paşa, esk
d e ğ il, f a k a t en ö z l ü s ü n ü ik r a m m asına rağm en, m illî h u d u tla r d e v l e t s a l n a m e l e r i y l e eski m ü
etti, (Fatih S ulta n M ehm ed d ı ş ın a ç ı k m a k zorunda k ala­ v e r r i h l e r i n b i r ke re ta h tta r
H a n ı s â n i ve İ s t a n b u l u n f e t h i ) c a k t ı . A v r u p a d a g e ç ir m i ş oldu- a t ı l d ı ğ ı n ı s ö y l e m e k t e n h a y â et
b a ş lı ğ ı n ı t a ş ı y a n bu k i t a p , a y ­ ti k l e r i F a t i h 'i n h a k ik a tte ik
ni z a m a n d a d ü n k ü r e s m î d il in , kere is k a t e d i l m i ş o ld u ğu m
yani B a b ı- â li if a d e s in in en da k a b u l e d iy o r, f a k a t bu n o k
g ü zel n ü m u n e l e r i n d e n b i r i n i de tai n a z a r ı is p at için lü zum ı
te şkil e d iy o r. M u a r if e s iy l e m a ­ k a d a r delil k u l l a n m ı y o r . Hu-
alesef şe r e fy a p o l m a d ı ğ ı m bu lâ sa, k i t a p F a t i h ve F a ti h dev
zatı o tu z beş y ı l ı b u l a n b ir z a ­ ri h a k k ı n d a e tr a f lı b i r eseı
m a n önce, y a n i m ü t a r e k e n i n a- o l m a k t a n z iy a d e m e v z u u n âd(
k a b i n d e T e v f i k P aşa k a b in e s i ta z ü b d e s in i s u n a n , z a m a n ı m ı
k u r u l u p Meclisi M e b u s a n h u ­ zın t a r i f i y l e d e rli t o p l u b i r ri
zurunda programı okunurken, s a le ( A m a g e n ç l e r k u l l a n d ı ğ ı
u z a k t a n g ö r m ü ş , söz s ö y l e m e k dili p e k a n l a m ı y a c a k l a r d ı r , es­
ten â c i z v e y a m ü t e h a ş î _ y a n i k ile r de kitabı biraz muh-
ko rk ar - sard arâzam k ab in e ­ ta s a r b u la c ak la rd ır: Sayın
s in i ve p r o ğ r a m ı n ı b ir t ü r l ü m ü e l l i f t e n pe k k ı y m e t l i b ir eser
Fatih S ultan M ehm et eseri te şkil edeceği m u h a k k a k olan
s a v u n a m a z k e n _ ve söz s ö y le ­
m e ğ e z iy adesiJ e d ü ş k ü n a r k a ­ m üe llifi Mehmet Ş e r if Çav­ hâtıralarını bekliyoruz. Bu
daşı d o k t o r R ı z a T e v f i k f e v ­ daro ğlu (Paşa) h âtıraların d a S u l t a n Ham IdM
k a l â d e yersiz s özle rle h ü k ü ­ B a l k a n H a r b i s ı r a s ı n d a Selâ-
m etin m e v k iin i berbat eder­ ğu uzun y ılla r esnasında k a­ n ik t e n İ s t a n b u l a g etirişi hak-
ken - k ü r s i y e çıktığına, pek lem ve ir f a n i y l e m i l l î k ü t ü p h a ­ kın d ak i k ısım d a n o k u d u k la r ı­
güzel b ir m ü d a h a l e ile va zi. n e m iz e b ü y ü k b i r h i z m e tt e b u ­ m ız ta m a m e n s a h ip olm ak
yeti k u r t a r d ı ğ ı n a ş a h i t o l m u ş ­ l u n m a m ı ş o l d u ğ u için k e n d i s i n e a r z u s u n u v e re n b ir k u v v e t ve
t u m . M e h m e t Ş e r if Ç a v d a r o ğ l u s it em e t m e k , elbette ki h a k k ı ­ g ü z e l l ik t e d i r .
o t a r i h t e n b i r k a ç yıl önce de m ı z d ı r . H â t ı r a l a r ı n ı y a z m ı ş o- Sayın Ç a v d a ro ğ lu pe k fa-
G a z i A h m e t M u h t a r ve K â m i l lu p o l m a d ı ğ ı n ı b ilm e d iğ im iz tin ve c id d e n p ü r f a z i l e t bir
P a ş a l a r ı n k a b i n e l e r i n e iş t ir a k M a k y a v e l ve B a t u t a m üterci­ han ım o ld uğu nu b ild iğ im iz
e tm i ş ve o l g u n l a ş m ı ş b i r z a t ­ m i n e , bu k ü ç ü k eserine d a y a ­ c e nn e tm ekân ha re m in id e n duy
tı ve ş ü p h e y o k ki S u l t a n Me h n ıp m ü v e r r i h s a f a tı n ı v e r m e k d ukla rın ı da i l â v e edin c e, m u
m e t V a h d e t t i n ö z eniştesi, y a n i te de m a z u r u z . Kitabı, k en­
hakkak ki hâtırat! O sm anlı
A b d ü l m e c i t d a m a d ı F e rit P a ­ disi gib i d e ğ e rli b ir ş a h s iy e t­
ta rih in in ve O s i^a n o ğ ulları
şa y e rin e a m c a s ı A b d ü l â z i z ’ in ten b e k l e n e c e k v ü s a t ve e h e m
d a m a d ı o lan b u paşayı s a d a ­ m i y e tte n nise be te n m ahrum ­ ta rih in in pek çok s a fh a s m t
rete g etir se y d i, v e k a y i b a ş k a d ur. B u n u n l a b e r a b e r F a ti h a y d ın la ta n b ir m ah iy e t ve e-
b ir seyir t a k i p e de b ilir , Fe rit h a k k ın d a m e v c u t - yer yer he m m iy e t a la c a k t ı r .
 Â D İ L Ş A H İ L E R » ve A D İL - d i l ş a h i l e r - Â d i l ş a h i y y e d e v le ­
Ş A H İL E R M U A M M A S I t i n i tesis e tm iş tir . İ ş m a il H i k
İ s t a n b u l Ü n iv e r s ite s i E d e b i­ m e t E rtaylan bu k a çırılış h i­
yat F a k ü l t e s i p r o fe s ö r l e r in d e n k â y e s in e t a m a m e n i n a n m ı ş ve
îa yın İ s m a il H i k m e t E r ta y la n - b u in a n ı ş e s n a s ı n d a sade b ir
n bundan evvel n e ş re ttiğ i noktayı tam am en unutm uş.
( S u l t a n C e m - H a y a t ı ve eser- B u n o k ta . D o ğ u d a d e v l e t k u ­
e ri) kitabı, bu ş e h z a d e n i n r an b ü t ü n b ü y ü k v e y a b ü y ü ­
î d e b i y a t t a r i h i m i z d e h a i z bu- cek a d a m la r la o nların h iz m e t­
lerindeki m üv e rrih le rin m üte

İ
u n d u ğ u m e v k i d e n d o la y ı Pro-
e sö r ü n te d ris ve ih tisa s s a h a ­ va zı, b a z a n ziy a d e s ile m ü t e v a
fını te ş kil eden T ü r k e d e b iy a t ı z! m e n ş e le r in i s ü s l e m e k ve p a r
:arihi h u d u t l a r ı n ı a ş m ı y o r de­ l a t m a k i h t i y a c ı n ı d u y m u ş ol­
n e k t i. Bu d e fa n e şre ttiğ i ( Â d i l d ukla rıd ır. B u n a a it en son
m i s a l i de, g eç e n le rde , m a z i l i
İ l a h i l e r - H i n d i s t a n d a b ir T ü r k -
u z a k a s ır l a r a d a y a n m ı y a n Ka-
s l â m d e v l e ti ) u n v a n l ı - ve C e m valalı M e h m e t A li h a n e d a n ı­
ultan h a k k ın d a k i eseri g ib i
n ın son reisi, y a n i s a b ı k M ıs ır
®|nefis b a s k ılı, r e n k l i r e s im le r le
K ralı F a r u k v e r m iş , Make­
üzeyyen- k i ta p , d o ğ r u d a n doğ d o n y a l I a s lı n d a n o l u ş u n a r a ğ ­
u y a t a r i h s a h a s ın a a i t b u l u ­ m e n u l e m a y ı p e y g a m b e r nes­
nuyor. K e n d ile rini D o ğ u ta- Â d ilşa hilerde n b ir I m p a r a to -
linden g e ld iğ i h a k k ın c a bir
ihi h a k k ı n d a d e r in a ra ş t ım a - riçe: Ç a n d B ib i S u l t a n . v e s ik a h a z ı r l a m a ğ a m e m u r ey­
ara verm iye n le r, ( Â d ilş a h ) -
l e m iş t i. A t a t ü r k de b u n e v i ­
er) v e y a  d i l ş a h i y y e ) d ev le ti den b ir hevese k a p ı l m ı ş ve
n in beşyüzüncü y ıld ö nü m ü
la k k ın d a k i m alûm atı sayın b u n a te n e z z ü l e t m i ş o lsa yd ı,
m ünasebetiyle İstanbul Ü n i­
H. B a y u r ’ un T ü r k T ariJı K u ­ a s lın ı il k O s m a n o ğ u lla r ın m
v e rs ite s in in b a stır m a y ışın d a n
r u m u n c a n e şre d ile n (H in d is ­ a k ı b e t i m e ç h u l v e y a esrarlı h e r
d o la y ı s it e m le r e diyo r. Efs a n e
tan T a r i h i ) is im li ve p e k c id ­ h a n g i b i r eski s eh z a de s in e v e ­
veya m u a m m a n ın kendisine
di e serin de b u l a b i l i r l e r . O r a ­ y a O s m a n l I d e v l e t i n i n i l k za ­
gelince, g û y a b u Y u s u f A d i l ,
da m e v c u t m alûm ata göre, m a n l a r ı B u lc ta ris ta n d a , S ır b is ­
O sm anlI hakanî M. M u r a d ’m
H i n d i s t a n d a k i Behnr.anî dev- ta n v e y a B o s n a d a s a l t a n a t s ü r
en son z a m a n l a r ı n d a doğm uş
eti d a ğ ı l d ı ğ ı z a m a n t e ş e k k ü l m ü ş k r a l h a n e d a n l a r ı n d a n b i­
ede n ye n i d e v le tle r d e n b iri, b ir ş e hzadesi o l u p , a n n e s i de
r in e b a ğ l a m a k işini mükem­
kendilerine garib an denilen ve b ir h ü k ü m d a r k ı z ı d ır . B a b a s ı ­
m e le n b a ş a r a c a k t a r i h ç i l e r b u l ­
n ın ö l ü m ü n ü M a n is a d a haber
ç oğu T ü r k o lan yabancılar m a k t a m ü î s k ü l â t a asla uğra­
a l ı p ve b i r d a k i k a g e c i k m e ğ e
züm resine m ensup Y u s u f A- m azdı. Â d i l ş a h i l e r ’ in II. M u­
s a b r e d e m e y i p « B e n i seven a r ­
dil T ü r k m e n t a r a f ı n d a n 1490 r a t ’ta n g e l d ik l e r i h a k k ın d a k i
k a m d a n g e ls in !» d iy e r e k y o l u ­
da, y a n i İ s t a n b u l d a W . B a y e z it id d i a d a h a k i k a t t e n z iy a d e h a ­
saltan at sürerken k u r u lm u ş tu r . n a d ü ş t ü ğ ü E d ir n e y e v a r ı r v a r ­
yal v e v a he sao, v a n i o t a r i h t e
maz, Fatihi m ü s ta k b e l b ir fitne
Y u s u f A d i l ’den s o n r a e v l â d ı n ­ d ü n y a n ı n en b ü v ü k d e v l e t l e r i n ­
k o r k u s u ile k a r d e ş i n i n boğul-
d a n 8 kişi h ü k ü m d a r l ı k e de­ den b i r i n i n s a l t a n a t h a n e d a n ı n a
nnasını e m r e d e c e k , b u e m i r ne­
cek, b u n l a r ı n s o n u n c u s u , y a n i m ensup g ö rü n ü p n e v zu h u r dev­
tic es ind e de m i n i m i n i b ir t a b u t
İsk e n d e r A d i l ş a h za m a n ın da , lete b i r asale t ve' e h e m m i y e t
ve 1686-8 de m ü l k l e r i M o n g o l b a b a s ı n ı n k i y l e b i r l i k t e Bursa-
m a l e t m e k hesabı m e v c u d a ben
ya y o la n ac a k tır. F akat h a k i­
hakanı E v r e n g z ib A le m g ir” e /rer. Fark t a r i h ’-nde m u t l a k a m a
k a tt e, b u t a b u t t a k i k ü ç ü k ö-
in t i k a l e de c e ktir . 1686, O s ­ sal istiyen g a r p m ü v e r r i h l e r i
lü F a t i h i n k a r d e ş i d eğ il, a l e l a ­
m anlI ta h tın d a Avcı S u ltan H(«^ında b u iriH«»Ha h 'c b ir t a ­
cele t e d a r i k e dile n b ir b e n ze ­
M e h m e d ’ in g e ç ir d iğ i u z u n yıl r ih ç i t a r a f ı n d a n İ s m a il H i k m e t -
ri, b ir k ü ç ü k k ö l e d i r . F a t i h i n
la r ın s o n d a n e v v e lk is id ir . A- bey l}.9tadımır df‘recesir»de em-
ü v e y a n n e s i o la n S u l t a n o ğ l u ­
d i l ş a h i l e r in e a it o l a r a k H i k m e t n iv e tle k a b u l edümi*? deoMdir.
nu O s m a n o ğ u lla r ı m ülk ün ün
B a y u r ’un k i t a b ı n d a n ve b ü t ü n N itekim , H ikm et Bayur key.
d ı ş ın a k a ç ı r t m a ğ a m u v a f f a k ol­
t a r ih le r e alınabilecek o lan f iy e tte n sadene b ir rivayet­
m u ş ve B u r s a d a k i şe h z a d e k a ­
bu ic m a l y a n ı n d a , b u h a n e d a ­ t i r diy e b a h s e d ip geçm ekte­
b ir l e r in i y e n i b ir t a ş la z a v a l l ı
n ın m ü v e r r i h i t a r a f ı n d a n ile- bir kö le s ü s le m iş tir . H a k i k i şeh dir.
ri s ü r ü l m ü ş - red d i de, t a s d ik i z ade de İ r a n d a ta h s il ve te r b iy e F a k a t , h a k i k k a t nis beti bel
de g ü ç - b ir m a s a l, b ir efs a­ g ö r d ü k t e n ve Ş i î m e z h e b in d e ki y ü z d e beşi b u l a n b u i h t i ­
ne v e y a m u a m m a v a r d ı r ki, y e ti ş ti k te n s o n r a H i n d î s t a n a ge m a l i n h e m e n h e m e n k a tiy e tle
İ sm a il H i k m e t Ertaylan b u ­ ç e r e k B e h m e n î d ev le ti h i z m e ­ kab ulün de n sarfınazar, eser
n u n c a z ib e sin e pe k f a z l a ka- t i n d e y ü k s e l m i ş , o d e v l e ti n i n ­ s a b ır lı b ir a r a s t ı m a n ı n m a h s u
(p ı l m ı ş b u l u n u y o r , b ulun uy o r k ır a z ı ü z e r i n e S e l c u k l a r m m ü l İ Ü, b a s k ı ise en ileri m e m l e ­
da e s e rin in ön sözünde m u ­ k ü n d e o l d u ğ u g ib i m üteaddit k e tl e r i n n e ş riy a tı arasında
a m m a y ı k a ti y e n h a l l e d i l m i ş sa k ü ç ü k d evletler kuru lu rk e n da d i k k a t i çe k e c e k mükem­
y a r a k e se rin in İ s t a n b u l fethi- o da m e r k e z î B i c a b u r o lan A- m e liy ette . A n c a k ne y a z ı k t ı r
 kî Usan it in a l ı , hlkâve h ^ r . l û l 1951 - M a r t 1952» t a r i h i n i
r a k d e ğ il. He le b i r e debîyat V© C i l t I I I , sayı 5-6 iş a r e tle ­
m ü v e r r i h i n e h iç y a k ış m ıy a n
z a a f l a r ve k u s u r l a r l a d o l u c ü m
r i n i t a ş ı y a n b u n ü s h a y ı ve b u n
d a n e v v e lk il e r i n i , , ç ı k a r a n l a r ı
: DE’ V IA G G I
lelere rastg e lm ek benî hem
m ü t e e s ir etti, h e m şa şırttı. Mese
ve y a z a r la r ı
okuyucunmun
d ış ın d a , hiç b ir
görm em iş b u ­
)i PIETRO DELLA VA:
lâ, 36 ncı s a y f a d a k i şu c ü m ­ l u n d u ğ u n a d a r a h a t ç a y e m i n e- ÎL P E L L B G K î H r
le: « B u t e m a s s o n u n d a  d il- d e b i l i r i m . Halb-uki, 181 b ü y ü k
ş a h i l e r in i n k ı r a z ı ve Bab ur- c e k s a y fa t u t a n b u n ü s h a i ç i n ­
ş a h i l e r in de i n h i t a t î y l e s o n a er de d i k k a t ve is tif a d e ile o k u n
m is tir .» K i t a p t a b u çeşit p e k m a ğ a l â y ı k İki ü ç ya zı v a r ki,
ç o k c ü m l e var: İ s m a il H i k m e t M . M ü n i r A k t e p e im z a s ı n ı t a ­
bey g ü n d e b i l m e m k a ç ya zı ye­ ş ıy a n « T u z c u o ğ u l l a r ı is y an ı»
t iş tire n ve d ö k t ü r d ü ğ ü s a tı r l a İ sim li m a k a l e b u n l a r ı n b a ş ın d a
ra b ir d a h a ç ö z a t m a ğ a v a k t i g e l m e k t e d ir . U z a k b ir m a z i n i n ' l/ i Vi i A.
b u l u n m ı y a n b ir gazeteci d e ğ i l ­ g it t ik ç e s islenen y ı l l a r ı a r d ı n d a
d ir k» b ö yle c ü m l e l e r i n i m a z u r k a l m ı ş ik i T r a b z o n - R iz e se­
g ö r e l im ! y a h atin d e a d la rın ı ilk defa
B İR D ERG İ d uyd uğum bu d ere b e y i a ile s i­
B?zde r e s m î müe sse sele r ta n in k u r u c u s u ve en m ü h im
rafın d a n m ü h im m a srafla r ih ­ şa h s iy e ti o l a n M e m î ş ’ in 1816 da
tiyar o lu n a ra k , b i r h a y li da ve y ı l l a r c a R lz e d e â d e t a m ü s
e m e k h a r c a n a r a k y a p ı l a n neş ta k îl bir halde h ü k ü m sür­
r iy a t ı n en b ü y ü k t a l i h s n z ü ğ i , d ü k t e n s o n r a T r a b z o n u ele cıe
b u n l a r ı n h e m e n h e m e n »stisna ç ir iş i ve ü z e r i n e ®evk edMen
sız ş e k ild e d ep ® Ia rd a ç ü r ü m e - k u v v e t ta ra fın d a n d e aecîrülp
ğe m a h k û m e diliş le ri, ç o k bo ­ id a m ın d a n sonra da e vlâdiyle
z u k b ir te v zi usu»ü seb e bile m ensupları ta ra fınd a n y ap ı­
d a â ıtılm a v ıs la r ı, d a^ıtılam ay ış-
la n ayaklanm alar, i l k defa
l a r ı d ı r . İ s t a n b u l Ü n iv e r s ite s i E-
o larak ta m b ir e tü d ü n m evzu
d eb iy a t F a k ü lte s in in
d o s t u m t z P r o f e ö r C a v i t Bay-
d eâerH
u n u te ş k il e d l v o r v»» muV»ar*rîr
e lde e t m i ş b u l u n d u â u m a l û m a
1650 Yılında
s u n ’ un n e z ar e ti a l t ı n d a o l a r a k
«T arih D ernie î» a'^ 1n d a b?r
tı m u v a f f a k i y e t l e k u l l a n a r a k , ,
b u o la y l a r ı m u v a f f a k i y e t l e teş­
Islanlıul
m e c m u a ç ı k a r d ı ğ ı n ı d a geçen M e ş h u r'İta ly a n se y y a h ı
rih ve t a s a v v u r e t m i ş b u l u n u ­
gün, tg m a m ile te s a d ü fî ola­
yor. K a l d ı kİ, k ö k l e r i I I I . S e ­ P e l l e g r i n o ’n u n 1650 y ı l ı n ­
r a k , ö S r e n d i m , 1953 de b a s ıl­
lim dev rin d e n pe le re k 1834 e da y a p t ı ğ ı ş a r k s e y a h a t i n i ,
m ış b u lu n m a k la beraber «E y
k a d a r süren bu T uzcu o ö ulları ç o k k ı y m e t l i b i r eserde t o p ­
ailesi, 30 s a y f a l ı k b î r e tü tl e an l a n m ı ş t ı r . 1650 y ı l ı n d a , pe k
«Yeni T arih Dünyası»,
l a t ı l m ı s , t ü k e t i l m i ş o l a m a z . Ü-
m e m l e k e t t e k i t a r i h a r a ş t ır ­ m ahdut m ik tarda basılm ış
n iv e r s ite v e y a T a r i h K u r u m u ,
m a la rın ı b u n u n a z a m î de­ o lan b u eser, R o m a d a K a r ­
A k t e p e ’ n in o h a v a l i d e d o l a ş m a
recede k u s u r s u z o lm asın a
sını, b iz z a t d in l e y e n l e işe k a ­ d in a l V in c o n z o V a r n u t e l l i -
d i k k a t ve g a y r e t e d e r e k sü
t u n l a r ı n d a a k s e t t ir m e ğ i b i l ­ r ış m ı ş l a r ı son d in l e y e n i h t i y a r ­ nln hususî hütüphanesin-
d ir m e ğ e k a r a r v e rm iştir. ları b u d ü n y a d a n g ö ç ü p g i t m e ­ den, b ilin m iy e n bir fiya tla
K a l ı n c iltte n m e c m u a ve lerinden ön c e d in le y e b ilm e si­ satılm ış ve bundan s on ra ,
gazete m akale sin e kadar ni t e m i n etm elidir. D ah a çok elden ele g e ç m iş tir . K ita­
d ik k a te lâ y ık her ç a lışm a ­
m a l û m a t ve malzenhe elde e d i­ b ın ü s t ü n d e k i el yazılar,, e-
dan bahsetm ek, şia rı o l a ­
c a k tı r . E s e r le r in d e n ve y a ­ n ip bu etüdün c id d î b ir eser serin çok k ıy m etli o lduğu­
zılarından bu s ü tun la rd a halinde ye rîiden yazılabilm esi nu b elirtm ektedir.
b a h s e d il m e s i n i is tiy e n z a t ­ içîn> b u ş a rttır. Y e ni Tarih D ü n y a s ı , işte
la r ve müesse seler, b u n l a r ­
D e v le t m e r k e z i n i n z a â f ı n d a n bü çok nadir eseri t e m i n
d a n b ir e r n ü s h a ve sureti
is tif a d e e d e r e k A n a d o l u d a ve e tm i ş b u lu n m ak tad ır. Eski
« B i b l i y o g r a f y a » işa retile bi
R u m e l i n d e y e r ye r t ü r e m i ş ve İ ta l y a n d ili ile y a z ı l m ı ş o l­
ze g ö n d e r m e l i d i r l e r . İlâ v e
b a z ı l a r ı n ı n h â k i m i y e t l e r i n e an
e d e l im ki k e y f i y e t b iz i m m a s ı n a r a ğ m e n , A d n a n Ta-
için b ir t a a h h ü t te ş k il et- c a k ü z e r l e r i n e o r d u l a r s e v k edi
hir ta r a fın d a n m u v a ffa k i­
m i y e c e k t ir . D iğ e r b i r ifad e lip n i h a y e t v e r i l e b i l m i ş o-lan
yetle d i l i m i z e ç e v r i lm iş t ir .
ile, bize y o l l a n a c a k he r y a ­ taşra â y a n ı n m hiç bir i h a k ­
zı ve eserden bahsetm ek k ı n d a da he*ıÜ2l e tr a f lı b i r eser P e k y a k ı n d a b u n a d i r eseri
hu su su n da ta r a fım ız d a n ya vazîlm am ıs, hattâ b u n la rın tam s ayfalarım ızda okuyacak­
p ilm iş bir ta a h h ü t yoktur. b ir c e tve lle ri tanzim edilm e ­ sınız.
m iştir.
50 'N
 Zengin Mukâfath Müsabaka
1 — Bu resim size hangi
Atalar sözünü hatırlatıyor?
2 — M asada (?) yerinde ne
eksiktir ?
B u ik i s o r u n u n c e v a b ı n ı 1 E k i m d e ç ı ­
« K a h r a m a n Ç o c u k l a r » ç o c u ğ u n u seven
kacak olan «A ltın K itap lar» ser is inin il k
her a n a ve b a b a n i n gözü k a p a l ı ç o c u k l a r ı ,
eseri olan « K a h r a m a n Ç o c u k l a r » da bula-
na ta v s ity e edeceği bir eserdir, ç ü n k ü bu
caksm ız. O güne kadar y u k a r ık i ik i s o r u ­
eserler, T ürk çocuğuna okuma ze v k i ve ­
nun cevabını «N uruosm aniye cad. No. 57
recek, h is le r in i, ahlakın ı k u v vetlen d ire ­
ERCAN İVlatbaası k a t 1 de «A L T IN K İ­
cek eserle rdir. A l t m K i t a p l a r ’m i l k serisi
T A P L A R » a d re sin e g ö n d e r i r s e n i z ç o k z e n ­
12 kitap o l a c a k ve her 36 s a y f a l ı k eser,
gin m ü k âfatîı h e d iy e le re iş t ir a k etm iş o-
y a l n ı z 25 k u r u ş a v e r ile c e k tir . ^
lursunuz.
D İ K K A T : Y e ni T arih D ü n ya sın ın ço­ B U L M A C A M IZ IN MÜKÂFATLARI

c u k n e ş riy a tı olan «A ltın K itap lar», T ü r k Y u k a r ıd a k i bulm acayı doğru halleden­

ç ucukları için b ir s ü p r iz , a n a ve b abalar ler a r a s ı n d a t a m 500 o k u y u c u y a m u h te lif
için de d erin b ir nefes a l m a s ev in c i o l a ­ h e d iy e le r v e rile c e k tir. Bu h e d iy e le r ara­
c a k tır . sında kol ve cep s aatleri, k ıym etli dolm a
«A ltm K ita p la r » m ilk eseri « K a h r a ­ kalem ler, k itaplar, fotoğraf m akineleri,
m an Ç o cuklar» b a şta n başa res im li d ö r t vesaire v a r d ı r .
büyük hikâye d en ib a r e t t ir ve 36 s a y f a l ı k V a k i t g e ç ir m e d e n müsabaka iş t ir a k
eser 25 k u r u ş a verilm ektedir. e tm e n iz i ta v s iy e ederiz.

Ekicigil Yayınevinin pek millim ¥e güzel bir teşebbOsO

Memleketimizin son devirlerde yaşa­
mış meşhurları hakkında tam ve yanlış­
sız bilgi veren bir eser bulunmadığını ve
mevcutların bu ihtiyacı tatmin etmekten
maalesef uzak bulunduklarım takdir eden
«Ekincigil Yayınevi», m illî kütüphanemizin
bu pek büyük boşluğunu gidermek üzere
«YÜZ ELLİ Y IL IN M E Ş H U R L A R I»
isminde ansiklopedik bir lügat hazırla­
maktadır.
4 büyük cilt tutacağını hasap ettiğimizrak
bu ansiklopedik lügat, bilhassa son asır
tarihine ait telif ve tercümeleriyle haklı
bir şöhret elde eden kıymetli muharrir
N A H İD S IR R I Ö R İK
tarafından pek sabırlı bir çalışma ve pek
ciddî bir itina ile hazırlanmaktadır.
Bu eser edebiyat, sanat, ilim, siyaset
ve askerlik sahalarında ve memleket hu­
dutları dahilinde kendini tanıtan ve göste­
ren bütün kıymet ve şöhretleri ehemmi­
yetlerine göre ve bazıları âdeta müstakil
birer kitap teşkil edecek tafsilât ile an­
latmakta, ayni zamanda bir kısmı hiç bir
yerde neşredilmemiş nefis resimlerle de
süslenmüş bulunmaktadır.
Her ayın ilk günü kırk büyük sayfa­
lık fasiküller halinde intişar edece kolan
« Y ü z Elli Y ı l i n m e ş h u r l a r ı »
Ansiklopedisinin ilk fasikülü istisnaî ola­
15 E k i m 1953 de
çıkacak ve ondan sonra her ayın ilk günü
İstanbulda ve bütün Türkiyedeki bayilere
dağıtılmış bulunacaktır.
15 Ekim 1953 yününü bekleyiniz!
Kâğıdın ve baskısının nefasetine ve
münderecatın kıymet ve ehemmiyetine rağ
men, her fasikülün fiyatı;
a n c a k « B İ R » l ir a d ır .
 -.I'ĞİSİ

, . ,' İİ-I