Professional Documents
Culture Documents
DEPED III
219
DEPED COPY
220
YUNIT III PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAKROEKONOMIKS
DEPED COPY
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa pambansang
ekonomiya at kung papaano ito gumagana upang matugunan ang mga suliraning
pangkabuhayan sa pagtamo ng pambansang kaunlaran.
221
• Nasusuri ang pambansang produkto (Gross National
Product-Gross Domestic Product) bilang panukat ng
kakayahan ng isang ekonomiya
• Nakikilala ang mga pamamaraan sa pagsukat ng
Aralin 2:
pambansang produkto
PAMBANSANG KITA
• Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng
pambansang kita sa ekonomiya
• Nailalahad ang mga salik na nakaaapekto sa
pambansang kita at pambansang produkto
Aralin 3:
• Naipapahayag ang kaugnayan ng kita sa
UGNAYAN NG
pagkonsumo at pag-iimpok
PANGKALAHATANG
• Nasusuri ang katuturan ng consumption at savings
KITA, PAG-IIMPOK AT
sa pag-iimpok
PAGKONSUMO
DEPED COPY
Aralin 4: implasyon
IMPLASYON • Nasusuri ang iba’t ibang epekto ng implasyon
• Nakikilahok nang aktibo sa paglutas ng mga
suliranin kaugnay ng implasyon
222
Grapikong pantulong sa gawain
MAKROEKONOMIKS
PAIKOT NA SULIRANING
DALOY NG PANGKABUHAYAN:
EKONOMIYA IMPLASYON
DEPED COPY
MGA INAASAHANG KAKAYAHAN
Upang mapagtagumpayan ang aralin at malinang nang lubos ang iyong pag-
unawa, kinakailangang gawin at tandaan mo ang sumusunod:
1. pagkokompyut gamit ang kaalaman sa Matematika;
2. kritikal na pagsusuri at interpretasyon ng mga aktuwal na datos at tsart
mula sa mga ahensiya ng pamahalaan ukol sa Gross National Product/
Income at Gross Domestic Product;
3. pagpapahalaga sa kita, pagkonsumo, at pamumuhunan bilang mahalagang
salik sa paggana ng pambansang ekonomiya
4. pagpapaliwanag sa epekto ng implasyon sa buhay ng isang mamamayan
5. pagtukoy sa mga pamamaraan upang maiwasan ang suliraning dulot ng
implasyon
6. nakapagsasagawa ng iba’t ibang pamamaraan, gawain, o proyekto
sa paglahok sa mga gawain ng pambansang ekonomiya tungo sa
pambansang kaunlaran.
PANIMULANG PAGTATAYA
Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel.
223
(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa?
A. Kapag malaking bilang ng lakas paggawa ay walang trabaho.
B. Kapag gumagamit ng makabagong teknolohiya ang mga bahay-kalakal.
C. Kapag may pag-angat sa Gross Domestic Product ng bansa.
D. Kapag lumalaki ang utang panlabas ng bansa.
(K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kanya namang
kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari nyang ilaan
para sa pag-iimpok?
A. Php1,000.00 C. Php3,000.00
B. Php2,000.00 D. Php4,000.00
DEPED COPY
A. deplasyon C. resesyon
B. implasyon D. depresyon
224
(P) 8. Piliin sa mga sumusunod na pahayag ang pinakawasto.
A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang sa
Gross National Income nito.
B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa pagsukat
ng Gross National Income.
C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng Gross
National Income.
D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang isinasama
sa Gross National Income.
(P) 9. Alin sa mga sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic
Product ng bansa?
A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers.
B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng mundo.
C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa
pamumuhunan.
D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa kawanggawa.
(P) 10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao?
A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo.
B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking tubo.
DEPED COPY
C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa.
D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap.
(P) 11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng isang
kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas ng implasyon
sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang kilong karne ng manok?
A. Php95.00 C. Php105.00
B. Php100.00 D. Php110.00
225
paggastos ng tao.
D. Magbigay ng insentibo sa mga depositor upang lumaki ang reserba ng
mga bangko.
(U) 14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa pagsusuri
sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng hakbang ang
pamahalaan upang mapataas ito?
A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig.
B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin.
C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa
ekonomiyang pandaigdigan.
D. Oo, dahil repleksyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng
ekonomiya.
DEPED COPY
D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong dito
nagmula ang kanyang kita
14,000,000 Legend:
8,000,000
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
2012 2013
Pinagmulan: Philippine Statistics Authority
226
(U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa mga sumusunod ang nararapat na gawin
kung maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang?
A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang na ang
salapi.
B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi naman
mahalaga.
C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng pagkakataon.
D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari
kinabukasan.
P 120
P 100
AD2
AD1
Q
40 50
DEPED COPY
A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan ay magdudulot ng
kakulangan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
B. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng pagtaas sa mga gastos ng
produksiyon na ipapasa ng prodyuser sa mga mamimili.
C. Ang paglipat ng kurba ng supply pakanan ay magdudulot ng kalabisan
sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
D. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng kakulangan ng supply ng produkto
sa pamilihan na hahantong sa pagtaas ng presyo.
227
PANIMULA
DEPED COPY
patakarang pangkabuhayan upang matiyak na may mapagkukunan ng
ikabubuhay ang bawat pamilya sa lipunan.
ARALIN 1:
PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA
ALAMIN
228
Gawain 1: HULA-LETRA
Isulat sa loob ng lobo ang tamang letra upang mabuo ang salita. Ang ilang
letra ay ibinigay na bilang gabay.
1. Dibisyon ng ekonomiks na nakatuon sa kabuuang ekonomiya
M K S
B Y
P H A
DEPED COPY
5. Pagbebenta ng mga produkto sa ibang bansa
X T
Pamprosesong Tanong:
229
4. Ugnayan ng pag-iimpok at pamumuhunan
Pamprosesong Tanong:
1. Matapos mong sagutan ang gawain, ilang konsepto ang alam mo na sa paksa?
Ilan naman ang konseptong hindi mo pa nalalaman?
2. Base sa iyong kasagutan sa bilang 1, ano ang mabubuo mong hinuha batay sa
DEPED COPY
lawak ng iyong kaalaman sa paksa?
230
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
paikot na daloy, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto nito.
PAUNLARIN
231
SIMPLENG EKONOMIYA: ANG SAMBAHAYAN AT BAHAY-KALAKAL SA
PAGGAMIT NG SALIK NG PRODUKSIYON (FACTOR MARKETS)
DEPED COPY
commodity markets.
232
Matapos ang produksiyon, makikipag-ugnayan ang bahay-kalakal sa
sambahayan sa pamilihan ng kalakal at paglilingkod. Dito bibili ang sambahayan
ng produkto na pantugon sa pangangailangan o kagustuhan nito. Gagamitin ng
sambahayan ang natanggap na kita upang makabili ng produkto. Sa pananaw ng
sambahayan, ito ay gumagastos sa pagbili ng produkto. Kung saan gumagastos ang
sambahayan, doon kumikita ang bahay-kalakal. Mamamalas dito ang interdependence
ng sambahayan at bahay-kalakal. Ang dalawang aktor ay umaasa sa isa’t isa upang
matugunan ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan.
DEPED COPY
mapag-ibayo ng entreprenyur ang kanyang kaalaman sa pagpapatakbo ng negosyo.
Sa ganitong kalagayan, tataas ang mga kita ng sambahayan at bahay-kalakal.
Kita Paggasta
PAMILIHAN NG
KALAKAL AT
PAGLILINGKOD
Pagbebenta ng kalakal Pagbili ng kalakal
at paglilingkod at paglilingkod
BAHAY KALAKAL
BAHAY
KALAKAL SAMBAHA
SAMBAHAYAN
233
Ikatlong Modelo. Ang ikatlong modelo ay nagpapakita ng dalawang
pangunahing sektor-ang sambahayan at bahay-kalakal. Isinasaalang-alang ng
sambahayan at bahay-kalakal ang kanilang mga desisyon sa panghinaharap.
Hindi ginagamit ng sambahayan ang lahat ng kita para sa pamimili. Hindi lang
pangkasalukuyang produksiyon ang iniisip ng bahay-kalakal. Bukod sa pamimili at
paglikha ng produkto, ang pag-iimpok at pamumuhunan ay nagiging mahahalagang
gawaing pang-ekonomiya. Nagaganap ang mga nasabing gawain sa mga pamilihang
pinansiyal (financial market).
Tatlo ang pamilihan sa ikatlong modelo. Ang mga pamilihan ay para sa salik
ng produksiyon, commodity o tapos na produkto, at para sa mga pinansiyal na kapital.
DEPED COPY
o daigdig. Maaaring hindi sapat ang puhunan nito sa pagpapalawak ng negosyo.
Ngunit maaaring patuloy namang gaganda ang negosyo nito kung lalawak ang sakop
ng produksiyon.
234
kabuuang gastusin ng sambahayan at bahay-kalakal. Kasama na rito ang gastusin
sa pamumuhunan ng bahay-kalakal. Ang isa naman ay sa pamamagitan ng kabuuang
kita ng sambahayan at bahay-kalakal. Kabilang dito ang kita ng sambahayan sa pag-
iimpok.
Upang maging matatag ang ekonomiya, kailangang may sapat na ipon ang
sambahayan. Kailangan din na may sapat na dami ng bahay-kalakal na handang
mamuhunan. Inaasahan na sa pamumuhunan ng bahay-kalakal, tataas ang
produksiyon ng mga kapital na produkto. Inaasahan na darami rin ang mabubuksang
trabaho para sa paggawa. Sa ganitong modelo ng ekonomiya, mahalagang balanse
ang pag-iimpok at ang pamumuhunan.
PAMILIHANG PINANSIYAL:
PAG-IIMPOK (SAVINGS) AT PAMUMUHUNAN (INVESTMENTS)
BAHAY KALAKAL
SAMBAHAYAN
Input para sa
produksiyon Lupa, paggawa,
at kapital
PAMILIHAN
NG SALIK NG
Sahod, upa, at PRODUKSIYON
tubo Kita
PAMILIHANG
PINANSIYAL
Pamumuhunan Pag-iimpok
Pag-iimpok
235
Ikaapat na Modelo. Ang ikaapat na modelo ay tatalakayin sa susunod na
pahina. Ito ang modelo ng ekonomiya kung saan ang pamahalaan ay lumalahok sa
sistema ng pamilihan. Maaaring maliit at mabagal ang gampanin ng pamahalaan dito.
Maaari namang malaki rin at aktibo ang pamahalaan dito.
Sumisingil ng buwis ang pamahalaan upang kumita. Ang kita mula sa buwis
ay tinatawag na public revenue. Ito ang ginagamit ng pamahalaan upang makalikha
ng pampublikong paglilingkod. Ang mga pampublikong paglilingkod ay nauuri sa
pangangailangan ng sambahayan at ng bahay-kalakal.
DEPED COPY
Sa ikaapat na modelo, ang kita ng pambansang ekonomiya ay maitatakda ng
kabuuang gastusin ng sambahayan, bahay-kalakal, at pamahalaan. Maitatakda rin
ang pambansang kita sa pamamagitan ng kabuuang kita ng sambahayan, bahay-
kalakal, at pamahalaan.
236
ANG PAMAHALAAN AT PAMILIHAN NG PINANSIYAL, SALIK NG
PRODUKSIYON, KALAKAL, AT PAGLILINGKOD
Kita Paggasta
PAMILIHAN NG
KALAKAL AT
PAGLILINGKOD
PAGLILINGKOD
PAMAHALAAN
DEPED COPY
Pamumuhunan PINANSIYAL Pag-iimpok
Iba pang usapin kapag ang pambansang ekonomiya ay bukas. May kalakalang
panlabas ang bukas na ekonomiya. Ang kalakalang panlabas ay ang pakikipagpalitan
ng produkto at salik ng pambansang ekonomiya sa mga dayuhang ekonomiya.
237
ANG PAMBANSANG EKONOMIYA SA KALAKALANG PANLABAS
Pagluluwas (export) Pag-aangkat (import)
PANLABAS NA
SEKTOR
Kita Paggasta
PAMILIHAN NG
KALAKAL AT
Pagbebenta ng kalakal PAGLILINGKOD Pagbili ng kalakal
at paglilingkod at paglilingkod
DEPED COPY
PAMILIHANG
Pamumuhunan PINANSIYAL Pag-iimpok
Halaw: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at
Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
238
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ugnayang namamagitan sa sambahayan at bahay-kalakal? Ipaliwanag.
2. Ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pamahalaan sa ekonomiya?
3. Bakit kailangan ng ekonomiya ang panlabas na sektor?
Kita Paggasta
PAMILIHAN NG
KALAKAL AT
Pagbebenta ng kalakal PAGLILINGKOD
PAGLILINGKOD Pagbili ng kalakal
at paglilingkod at paglilingkod
Pagbili ng kalakal
DEPED COPY
Buwis
at paglilingkod
3.
____________
2. Suweldo, tubo,
____________ Buwis transfer
payments
4
Bumibili ng Lupa,
produktibong PAMILIHAN NG Paggawa,
resources SALIK NG Kapital
PRODUKSIYON Mamumuhuna
n
Suweldo,
Sueldo, upa,
Kita
tubo o interes
5.
Pamumuhunan ___________ Pag-iimpok
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinapakita sa paikot na daloy?
2. Papaanong nagkakaroon ng ugnayan ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya?
Ipaliwanag.
239
PAGNILAYAN
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Matapos mong sagutan ang gawain, papaano mo bibigyan ng grado ang
iyong sarili base sa lawak ng iyong pagkaunawa sa paksa?
2. Papaano mo kaya higit na mauunawaan ang mga paksang hindi pa malalim
ang iyong kaalaman? Patunayan.
240
Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa graph, ano ang kalagayan ng pag-aangkat at pagluluwas ng bansa
sa loob ng sampung taon?
DEPED COPY
Naipakita Hindi naipakita
Naipakita ang
ang ilan sa ang mga sektor
lahat ng sektor
mga sektor na bumubuo
na bumubuo
na bumubuo sa paikot na
sa paikot na
NILALAMAN sa paikot na daloy at hindi
daloy at ang
daloy at ang rin naipakita
tungkuling
ilang tungkuling ang tungkuling
ginagampanan
ginagampanan ginagampanan
ng bawat isa.
ng bawat isa. ng bawat isa.
241
Ang kabuuang Ang kabuuangAng kabuuang
presentasyon presentasyonpresentasyon
ay maliwanag ay bahagyangay hindi
KABUUANG at organisado maliwanag atmaliwanag,
at may organisado at
hindi
PRESEN-
kabuluhan may bahagyang
organisado,
TASYON sa buhay ng kabuluhan saat walang
isang Pilipino. buhay ng isang
kabuluhan sa
Pilipino. buhay ng isang
Pilipino.
Gumamit Gumamit ng Hindi gumamit
ng tamang bahagyang ng tamang
kombinasyon kombinasyon kombinasyon
ng mga kulay ng mga kulay ng mga kulay
at recycled na at recycled na at hindi rin
PAGKAMA- materyales materyales gumamit ng
LIKHAIN upang upang ipahayag recycled na
ipahayag ang ang nilalaman materyales
nilalaman at at mensahe. upang
mensahe. ipahayag ang
nilalaman at
mensahe.
KABUUANG PUNTOS
DEPED COPY
Gawain 9: PANG HULING KASAGUTAN
Pagkatapos ng mga babasahin at gawain ay muling sagutan ang katanungan
sa ibaba. Isulat ang iyong sagot sa loob ng callout. Inaasahang maipahayag mo ang
iyong nalaman at naunawaan sa paksang tinalakay.
Papaanong ang kaalaman sa
pambansang ekonomiya ay
makatutulong sa pagpapabuti
ng antas ng pamumuhay ng
mga mamamayan tungo sa
kaunlaran ng bansa?
242
PANIMULA
ARALIN 2:
PAMBANSANG KITA
DEPED COPY
ALAMIN
EKONOMIYA
Ang ekonomiya ng Pilipinas ay __________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
243
Pamprosesong tanong:
1. Ano kaya ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Ano ang naging batayan mo sa pagkompleto ng pangungusap?
3. Sa iyong palagay, ano ang mga ginagamit na panukat upang matukoy ang
kalagayan ng ekonomiya?
DEPED COPY
Lahat ng kasagutan ay tatanggapin ng inyong guro. Hahayaan kayong
magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto lamang ito sa huling
bahagi ng aralin ukol sa pagsasabuhay.
Gawain 3: MAGBALIK-TANAW
Sagutan ang katanungan sa ibaba batay sa iyong sariling karanasan o opinyon.
Hindi kailangang wasto ang kasagutan sa gawaing ito. Muli mo itong sasagutan
pagkatapos ng mga gawain sa PAGLINANG at PAGNILAYAN upang makita ang pag-
unlad ng iyong kalaman sa aralin.
244
PAUNLARIN
DEPED COPY
1. Ang sistema ng pagsukat sa pambansang kita ay nakapagbibigay ng ideya
tungkol sa antas ng produksiyon ng ekonomiya sa isang partikular na taon
at maipaliwanag kung bakit ganito kalaki o kababa ang produksiyon ng
bansa.
2. Sa paghahambing ng pambansang kita sa loob ng ilang taon,
masusubaybayan natin ang direksiyon na tinatahak ng ating ekonomiya at
malalaman kung may nagaganap na pag-unlad o pagbaba sa kabuuang
produksiyon ng bansa.
3. Ang nakalap na impormasyon mula sa pambansang kita ang magiging
gabay ng mga nagpaplano sa ekonomiya upang bumuo ng mga patakaran
at polisiya na makapagpapabuti sa pamumuhay ng mga mamamayan at
makapagpapataas sa economic performance ng bansa.
4. Kung walang sistematikong paraan sa pagsukat ng pambansang kita,
haka-haka lamang ang magiging basehan na walang matibay na batayan.
Kung gayon, ang datos ay hindi kapani-paniwala.
5. Sa pamamagitan ng National Income Accounting, maaaring masukat ang
kalusugan ng ekonomiya.
Ang Gross National Income (GNI) na dating tinatawag ding Gross National
Product ay tumutukoy sa kabuuang pampamilihang halaga ng mga produkto at
serbisyo na nagawa ng mga mamamayan ng isang bansa. Kalimitang sinusukat ang
GNI sa bawat quarter o sa loob ng isang taon. Ang GNI ay sinusukat gamit ang salapi
ng isang bansa. Para sa paghahambing, ginagamit na pamantayan ang dolyar ng US.
245
Ang halaga ng mga tapos o nabuong produkto at serbisyo lamang ang
isinasama sa pagkuwenta ng Gross National Income (GNI). Ang mga produktong ito
ay sumailalim na sa pagpoproseso para sa pagkonsumo. Sa pagkuwenta ng GNI,
hindi na ibinibilang ang halaga ng hilaw na sangkap sa proseso ng produksiyon upang
maiwasan ang duplikasyon sa pagbibilang. Halimbawa, kung ang sinulid ay ibibilang
sa GNI at ibibilang din ang damit na gumamit ng sinulid bilang sangkap, nagpapakita
ito na dalawang beses ibinilang ang sinulid. Kaya naman para ito ay maiwasan,
hindi na ibinibilang ang halaga ng sinulid bilang tapos o nabuong produkto. Sa halip
isinasama na lamang ang halaga ng sinulid na kasama sa halaga ng damit.
Hindi rin isinasama sa pagkuwenta ng Gross National Income (GNI) ang mga
hindi pampamilihang gawain, kung wala namang kinikitang salapi ang nagsasagawa
nito. Isang halimbawa nito ang pagtatanim ng gulay sa bakuran na ginagamit sa
pagkonsumo ng pamilya.
DEPED COPY
upang ang halaga ng kanilang produksiyon ay masukat. Ang mga produktong segunda-
mano ay hindi rin kabilang sa pagkuwenta ng Gross National Income dahil isinama na
ang halaga nito noong ito ay bagong gawa pa lamang.
246
Gawain 4: GNI at GDP
Matapos basahin ang teksto, punan ng tamang datos ang Venn Diagram na
nasa ibaba. Itala ang pagkakaiba ng GNI at GDP. Pagkatapos ay isulat sa gitnang
bahagi ang pagkakahalintulad ng dalawa.
DEPED COPY
2. Bakit kailangang sukatin ang economic performance ng isang bansa?
3. Bakit may mga gawaing hindi kabilang sa pagsukat ng GNI at GDP?
247
d. Gastusin ng panlabas na sektor (X – M) – makukuha ito kung
ibabawas ang iniluluwas o export sa inaangkat o import.
DEPED COPY
At Current Prices At Constant Prices
TYPE OF EXPENDITURE Growth Growth
2012 2013 2012 2013
Rate (%) Rate (%)
1. Household Final
7,837,881 8,455,783 7.9 4,442,523 4,691,060 5.6
Consumption Expenditure
2. Government Final
1,112,586 1,243,113 11.7 653,067 709,109 8.6
Consumption Expenditure
3. Capital Formation 1,950,524 2,243,714 15.0 1,168,386 1,381,256 18.2
A. Fixed Capital 2,047,957 2,332,663 13.9 1,280,042 1,430,348 11.7
1. Construction 1,074,169 1,236,436 15.1 517,184 573,475 10.9
2. Durable Equipment 751,133 874,079 16.4 630,084 720,598 14.4
3. Breeding Stock &
181,123 178,032 -1.7 100,069 98,536 -1.5
Orchard Dev’t
4. Intellectual
41,531 44,116 6.2 32,705 37,739 15.4
Property Products
B. Changes in Inventories -97,433 -88,949 -111,656 -49,092
4. Exports 3,254,460 3,332,196 2.4 3,054,071 3,077,984 0.8
A. Exports of Goods 2,120,180 2,124,279 0.2 2,426,493 2,428,474 0.1
B. Exports of Services 1,134,279 1,207,917 6.5 627,578 649,510 3.5
5. Less: Imports 3,590,563 3,631,207 1.1 3,006,376 3,136,324 4.3
A. Imports of Goods 2,875,855 2,877,476 0.1 2,415,218 2,510,593 3.9
B. Imports of Services 714,708 753,731 5.5 591,158 625,731 5.8
6. Statistical Discrepancy 0 -97,495 0 40,682
GROSS DOMESTIC
10,564,886 11,546,104 9.3 6,311,671 6,763,767 7.2
PRODUCT
Net Primary Income 2,043,843 2,284,037 1,184,875 1,296,710
GROSS NATIONAL
12,608,730 13,830,140 9.7 7,496,546 8,060,477 7.5
INCOME
Pinagkunan: www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015
248
2. Paraan Batay sa Pinagmulang Industriya (Industrial Origin/Value Added
Approach)
Sa paraang batay sa pinagmulang industriya, masusukat ang Gross
Domestic Product ng bansa kung pagsasamahin ang kabuuang halaga ng
produksiyon ng mga pangunahing industriya ng bansa. Kinapapalooban
ito ng sektor ng agrikultura, industriya, at serbisyo. Sa kabilang banda,
kung isasama ang Net Factor Income from Abroad o Net Primary Income
sa kompyutasyon, masusukat din nito ang Gross National Income (GNI) ng
bansa.
DEPED COPY
Industry Sector 3,284,508 3,582,787 9.1 2,022,623 2,213,892 9.5
GROSS NATIONAL
12,608,730 13,830,140 9.7 7,496,546 8,060,477 7.5
INCOME
Pinagkunan: www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015
249
Gawain 5: PAANO ITO SINUSUKAT?
Bibigyan kayo ng guro ng mga papel na may nakasulat na impormasyon ukol sa
pambansang kita. Magtatanong ang guro ukol sa paraan ng pagsukat sa pambansang
kita at mag-uunahan kayong idikit ito sa dayagram na nakapaskil sa pisara. Ang
halimbawa ng pigura ay makikita sa ibaba. Pagkatapos ng gawain ay sagutin ang mga
pamprosesong tanong sa ibaba:
VALUE ADDED
APPROACH/
INDUSTRIAL
ORIGIN
EXPENDITURE INCOME
APPROACH APPROACH
PARAAN
NG
PAGSUKAT SA
PAMBANSANG
KITA
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang mga paraan ng pagsukat sa pambansang kita?
2. Paano ito naiba sa isa’t isa?
DEPED COPY
3. Sa iyong palagay, bakit dapat na nasusukat ang pambansang kita?
250
produkto o serbisyo sa pamamagitan ng Price Index. Malalaman ang Price Index sa
pamamagitan ng formula sa ibaba:
DEPED COPY
2010 11,996,077 152.2 7,881,785
Kung ating susuriin, mas mababa ang real/constant prices GNI kompara sa
nominal/current price GNI dahil gumamit ng batayang taon upang hindi maapektuhan
ng pagtaas ng presyo ang pagsukat sa Gross National Income ng bansa. Mas kapani-
paniwala ang ganitong pagsukat dahil ito ang tunay na kumakatawan sa kabuuang
produksiyon ng bansa na tinanggal ang insidente ng epekto ng pagtaas ng presyo.
251
GNI sa kasalukuyang taon–GNI sa nakaraang taon
Growth Rate = x 100
GNI sa nakaraang taon
Ang growth rate ang sumusukat kung ilang bahagdan ang naging pag-
angat ng ekonomiya kompara sa nagdaang taon. Kapag positibo ang growth rate
masasabi na may pag-angat sa ekonomiya ng bansa. Samantala, kapag negatibo ang
growth rate, ay masasabing walang naganap na pag-angat sa ekonomiya ng bansa
at maipalalagay na naging matamlay ito. Ang mahalagang datos na ito naman ang
gagamitin ng mga nagpaplano ng ekonomiya ng bansa upang gumawa at bumuo ng
mga patakaran upang matugunan ang mga suliraning may kinalaman sa pagbaba ng
economic performance ng bansa. Ang halimbawa sa ibaba ay nagpapakita ng pag-
angat ng gawaing pangkabuhayan ng bansa sa paglipas ng panahon.
DEPED COPY
2008 9,776,185 13.28% 6,590,009 5.00%
252
Hindi pampamilihang gawain
Sa pagsukat ng pambansang kita, hindi kabilang ang mga produkto at
serbisyong binuo ng mga tao para sa sariling kapakinabangan tulad ng pag-aalaga ng
anak, paghuhugas ng pinggan, at pagtatanim sa bakanteng lupa sa loob ng bakuran.
Bagamat walang salaping nabubuo sa mga naturang gawain, ito naman ay nakabubuo
ng kapaki-pakinabang na resulta.
Impormal na sektor
Malaking halaga ng produksiyon at kita ay hindi naiuulat sa pamahalaan tulad
ng transaksiyon sa black market, pamilihan ng ilegal na droga, nakaw na sasakyan
at kagamitan, ilegal na pasugalan, at maanomalyang transaksiyong binabayaran ng
ilang kompanya upang makakuha ng resultang pabor sa kanila. May mga legal na
transaksiyon na hindi rin naiuulat sa pamahalaan tulad ng pagbebenta ng kagamitang
segunda-mano, upa sa mga nagtatapon ng basura, at marami pang iba. Ang mga
nabanggit na gawain ay hindi naibibilang sa pambansang kita bagamat may mga
produkto at serbisyong nabuo at may kinitang salapi.
Externalities o epekto
Ang hindi sinasadyang epekto o externalities ay may halaga na kalimitang hindi
nakikita sa pagsukat ng pambansang kita. Halimbawa, ang gastos ng isang planta ng
DEPED COPY
koryente upang mabawasan ang perwisyo ng polusyon ay kabilang sa pagsukat ng
pambansang kita. Samantala ang halaga ng malinis na kapaligiran ay hindi binibilang
sa pambansang kita.
Kalidad ng buhay
Bagamat sinasabing ang pagtaas ng pambansang kita ay pagbuti rin ng
katayuan sa buhay ng mga tao. Dapat tandaan na ang karagdagang produkto at
serbisyong nabuo sa bansa ay hindi katiyakan ng kasiyahang natatamo ng isang
indibidwal. Sa katunayan, maraming bagay na hindi kabilang sa pagsukat ng
pambansang kita ay nakatutulong sa pagbuti ng pamumuhay ng tao tulad ng malinis
na kapaligiran, mahabang oras ng pahinga, at malusog na pamumuhay. Sinusukat ng
pambansang kita ang kabuuang ekonomiya ngunit hindi ang kalidad ng buhay ng tao.
253
Kompyutin ang Price Index at Real GNP. Gamitin ang 2006 bilang batayang taon.
Taon Nominal GNP Price Index Real GNP
2006 10,500
2007 11,208
2008 12,223
2009 13,505
2010 14,622
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang sinusukat ng Price Index?
2. Bakit kalimitang mas malaki ang Nominal GNI kung ihahambing sa Real
GNI ng Pilipinas?
3. Ano ang kahihinatnan ng malaking populasyon ngunit maliit na GNI ng
bansa sa kontemporaryong panahon?
DEPED COPY
Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
____________________________________
PAGNILAYAN
254
Gawain 8: EKONOMIYA PAGNILAYAN
Basahin ang pahayag ng National Statistical Coordination Board (NSCB) batay
sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Matapos basahin, gumawa ng isang sanaysay
na may pamagat na “Ekonomiya ng Pilipinas: Saan Papunta?” Gawing gabay ang
rubrik sa pagmamarka ng sanaysay.
HIGHLIGHTS
99 The domestic economy grew by 7.0 percent in the third quarter of 2013 from
7.3 percent recorded the previous year boosting the 2013 first nine months
growth to 7.4 percent from 6.7 percent last year. The third quarter growth
was driven by the Services sector with the robust performance of Real Estate,
Renting & Business Activities, Trade and Financial Intermediation sustained by
the accelerated growth of the Industry sector.
99 On the demand side, growth in the third quarter of 2013 came from increased
investments in Fixed Capital, reinforced by consumer and government
spending, and the robust growth in external trade.
DEPED COPY
99 With accelerated growth of the Net Primary Income (NPI) from the Rest of the
World in the third quarter of 2013 by 11.9 percent, the Gross National Income
(GNI) expanded by 7.8 percent in the third quarter of 2013 from 7.3 percent in
the third of 2012.
99 With projected population growing by 1.6 percent to level of 97.6 million, per
capita GDP grew by 5.2 percent, per capita GNI accelerated by 6.0 percent while
per capita Household Final Consumption Expenditures (HFCE) decelerated by
4.5 percent.
255
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG SANAYSAY
Napakahusay Mahusay Hindi Mahusay Nakuhang
(3) (2) (1) Puntos
Nilalaman Nakapagpakita Nakapagpakita Nakapagpakita
ng higit sa ng tatlong ng kulang sa
tatlong katibayan katibayan ng tatlong katibayan
ng pagsulong ng pagsulong ng ng pagsulong ng
ekonomiya ng ekonomiya ng ekonomiya ng
bansa. bansa. bansa.
DEPED COPY
Gawain 9: KITA NG AKING BAYAN
Di-Gaanong Hindi
Aytem Natutuhan
Natutuhan Natutuhan
1. Pagkakaiba ng GNI sa GDP.
2. Mga paraan ng pagsukat sa GNI at GDP.
3. Pagkompyut ng pambansang kita.
256
4. Kahalagahan ng pagsukat sa economic
performance ng bansa.
5. Naisabuhay at nagamit sa pang-araw-
araw na pamumuhay ang natutuhan sa
aralin.
DEPED COPY
Nilalaman Nakapagpakita Nakapagpakita Nakapagpakita
ng higit ng tatlong ng kulang
sa tatlong katibayan ng sa tatlong
katibayan ng pagsulong ng katibayan ng
pagsulong ng ekonomiya pagsulong ng
ekonomiya ng lungsod o ekonomiya
ng lungsod o munisipalidad. ng lungsod o
munisipalidad. munisipalidad
Pagsasalita Maliwanag at Di-gaanong Hindi
nauunawaan maliwanag maliwanag
ang paraan ng ang paraan ng ang paraan ng
pagbigkas ng pagbigkas ng pagbigkas ng
talumpati. talumpati. talumpati.
Oras/Panahon Nakasunod sa Lumagpas ng Lumagpas ng
tamang oras. isang minuto . higit sa isang
minuto.
Pagsasabuhay Makatotohanan Di-gaanong Hindi
at magagamit makatotohanan makatotohanan
ang at hindi at hindi
impormasyon sa gaanong magagamit
pang-araw araw magagamit sa pang-
na pamumuhay. sa pang- araw-araw na
araw-araw na pamumuhay.
pamumuhay.
Kabuuang Puntos
257
Gawain 12: MAGBALIK-TANAW
Ngayon ay maaari mo nang itala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong
natutuhan. Maaari mong balikan ang una at ikalawa mong kasagutan sa katanungang
ito at iwasto ang anumang pagkakamali, kung mayroon man.
DEPED COPY
TRANSISYON SA SUSUNOD NA ARALIN
258
PANIMULA
Ang kakayahang kumonsumo ng tao ay nakabatay sa salapi na maaari nitong
gastusin. Ang salapi namang maaaring iimpok ay nakabatay kung magkano ang
matitirang salapi matapos ibawas ang salaping ginamit sa pagkonsumo. Mauunawaan
sa araling ito ang ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.
ARALIN 3:
UGNAYAN NG PANGKALAHATANG KITA,
PAG-IIMPOK AT PAGKONSUMO
ALAMIN
DEPED COPY
sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok at pagkonsumo at kung bakit
kailangang maunawaan ang kahalagahan ng ugnayan nito sa isa’t isa?
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Kung ikaw ay may trabaho at kita, saan mo iyon gagastusin?
259
Gawain 2: KITA, GASTOS, IPON
Bigyan ng interpretasyon ang graph sa ibaba. Gamitin ang konsepto ng kita,
pag-iimpok at pagkonsumo sa interpretasyon.
Kita 3
Kita 2
Kita 1
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang may pinakamataas at pinakamababang bar sa graph? Ano ang ibig
pahiwatig nito?
2. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang dapat na pinaka mataas sa mga bar ng
DEPED COPY
graph? Bakit?
3. Batay sa kahalagahan, ayusin ang mga sumusunod: kumita, gumastos o
mag-ipon?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang Gawain 3 upang inisyal na masukat
ang iyong nalalaman tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok at
pagkonsumo
ANG PAGKAKAALAM KO
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
DEPED COPY
nakakahawak ng pera ay mag-iisip kung papaano ito palalaguin. Mayroon namang
impulse buyer, basta may pera bili lang nang bili hanggang sa maubos. At kung wala
nang pera, saka maaalala kung ano ang kaniyang pangangailangan. Ikaw, isa ka ba
sa kanila? Ano para sa iyo ang pera at paano ito dapat gamitin?
261
Bakit ba kailangan ng savings? Ano ba ang halaga nito? Ang pera na iyong
naipon bilang savings ay maaaring ilagak sa mga Financial Intermediaries tulad ng
mga bangko. Ang mga bangko at iba pang financial intermediaries ay nagsisilbing
tagapamagitan sa nag-iipon ng pera at sa nais umutang o mag-loan. Ang umuutang o
borrower ay maaaring gamitin ang nahiram na pera sa pagbili ng asset (pagmamay-
ari) na may ekonomikong halaga o gamitin ito bilang karagdagang puhunan. Ang pera
na iyong inilagak sa mga institusyong ito ay maaaring kumita ng interes o dibidendo.
Kung itatago mo nang matagal na panahon sa alkansiya ang iyong pera, hindi
ito kikita at maaari pang lumiit ang halaga dahil sa implasyon. Bukod dito, dahil sa
pagtatago mo at nang maraming tao ng pera sa alkansya, maaaring magdulot ng
kakulangan sa supply ng salapi sa pamilihan. Makabubuti kung ilalagak ang salapi
sa matatag na bangko o iba pang financial intermediaries upang muling bumalik sa
pamilihan ang salaping inimpok.
DEPED COPY
Nag-iimpok
Commercial Banks
Savings and Loans
Credit Unions Nangungutang
Finance Companies
Life Insurance Companies
Mutual Funds
Pension Funds
Financial
Intermediaries
Interes at Dibidendo Pag-aari (Assets)
(Interest and Dividends)
Pamprosesong Tanong:
262
7 HABITS OF A WISE SAVER
1. Kilalanin ang iyong bangko.
Alamin kung sino ang may-ari ng iyong bangko – ang taong nasa likod at mga taong
namamamahala nito. Magsaliksik at magtanong tungkol sa katayuang pinansiyal
at ang kalakasan at kahinaan ng bangko. Ang Philippine Deposit Insurance
Corporation (PDIC), Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP), Securities and Exchange
Commission (SEC), at ang website ng bangko, dyaryo, magasin, telebisyon, at
radyo ay makapagbibigay ng mga impormasyong kailangan mong malaman.
Unawain kung saan mo inilalagay ang iyong perang iniimpok. Huwag malito sa
investment at regular na deposito. Basahin at unawain ang kopya ng term and
conditions, huwag mag-atubiling linawin sa mga tauhan ng bangko ang hindi
nauunawaan.
DEPED COPY
iyong bangko.
4. Ingatan ang iyong bank records at siguruhing up-to-date.
Ingatan ang iyong passbook, automated teller machine (ATM), certificate of time
deposit (CTD), checkbook at iba pang bank record sa lahat ng oras. Palaging
i-update ang iyong passbook at CTDs sa tuwing ikaw ay gagawa ng transaksiyon
sa bangko. Ipaalam sa bangko kung may pagbabago sa iyong contact details
upang maiwasang maipadala ang sensitibong impormasyon sa iba.
5. Makipagtransaksiyon lamang sa loob ng bangko at sa awtorisadong tauhan
nito.
Huwag mag-alinlangang magtanong sa tauhan ng bangko na magpakita ng
identification card at palaging humingi ng katibayan ng iyong naging transaksiyon.
263
Gawain 4: MAG KUWENTUHAN TAYO
KALAYAAN SA KAHIRAPAN
Kathang isip ni: Martiniano D. Buising
DEPED COPY
may natirang pera, inilalagay niya iyon sa kaniyang savings.
264
Makalipas ang sampung taon, ang perang naipon ni Jonas sa investment
program ay umabot na sa halos isang milyon. Muli niyang inilagak sa ibang investment
program ang kaniyang pera at kumita na ito ng humigit kumulang sa dalawampung
libong piso (Php20,000.00) sa loob ng isang buwan. Malaya na si Jonas sa kahirapan,
bukod sa kaniyang suweldo mula sa trabaho ay may inaasahan pa siyang kita ng
kaniyang investment buwan-buwan.
Pamprosesong Tanong:
1. Sa iyong palagay, kahanga-hanga ba ang katangiang ipinakita ni Jonas?
Bakit?
2. Anong aral na maaaring mapulot mula sa kuwento? Ipaliwanag
3. Kung ikaw si Jonas, saan mo gagamitin ang perang naipon mong nang
sampung (10) taon?
DEPED COPY
Matapos iulat ng bawat pangkat ang kanilang paksa, sagutin ang mga pamprosesong
tanong.
UNANG PANGKAT:
265
Sa panig ng Sambahayan (S): Sa panig ng Bahay-Kalakal (B):
Y=C Y=C
Php100,000 = Php100,000 Php100,000 = Php100,000
DEPED COPY
Kung saan:
Y = Kita
C = Pagkonsumo
PANGALAWANG PANGKAT:
266
Sa panig ng Sambahayan (S): Sa panig ng bahay-kalakal (B):
Y=C+S Y=C+I
Php100,000 = Php90,000 + Php10,000 Php100,000 = Php90,000 + php10,000
C+S=Y=C+I
DEPED COPY
Samakatwid, S=I
Lumalabas na kita (outflow) = Pumapasok na kita (inflow)
Kung saan:
S = Pag-iimpok
I = Pamumuhunan
Pinagkunan: Balitao, B, Rillo, J. D, et.al. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City:
Vibal Publishing House, Inc.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinakikita ng dayagram?
2. Paano nagkakaugnay ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok?
3. Ano ang naging resulta ng naturang ugnayan?
4. Bakit mahalaga na malaman ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok ng isang
bansa? Ipaliwanag.
Rubrik sa Pagmamarka ng Pag-uulat
Di Gaanong Hindi
Mga Kraytirya Natatangi Mahusay Mahusay Mahusay
(5 puntos) (4 puntos) (3 puntos) (2 puntos)
1. Kaalaman at
pagkakaunawa sa paksa
2. Organisasyon/
Presentasyon
3. Kalidad ng impormasyon
o ebidensiya
KABUUANG PUNTOS
267
KAHALAGAHAN NG PAG-IIMPOK AT PAMUMUHUNAN SA PAG-UNLAD NG
EKONOMIYA NG BANSA
DEPED COPY
ay makapanghihikayat ng mga mamamayan na mag-impok sa bangko. Kapag
maraming nag-iimpok, lumalakas ang sektor ng pagbabangko at tumitibay ang tiwala
ng publiko sa katatagan ng pagbabangko.
268
Papaano
Papaano nagkakaugnayang
nagkakaugnay ang kita,
kita, pag-iimpok,
pag-iimpok,at at
pagkonsumo?
pagkonsumo?
ANG PAGKAKAALAM KO
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
PAGNILAYAN
269
Gawin mo rin ito upang malaman mo ang iyong kalagayang pinansiyal. Dahil sa
maaaring kakaunti pa ang iyong pag-aari (asset), isama ang mga simpleng bagay na
mayroon ka katulad ng relo, damit, kuwintas, sapatos, singsing, at iba pang personal
na gamit na mayroon pang halaga.
DEPED COPY
Kabuuang halaga Php_____________
Asset – Liabilities = Php_____________
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naramdaman mo habang ginagawa ang gawain?
2. May natira ka bang asset matapos maibawas ang liability?
3. Ano ang ipinapahiwatig ng kalagayang ito sa iyong buhay bilang isang
mag-aaral?
4. Ano ang dapat mong gawin matapos mong malaman ang kasalukuyan
mong kalagayang pinansiyal?
270
GASTOS BAWAT BUWAN HALAGA
1. Pagkain
2. Koryente
3. Tubig
4. Matrikula/Baon sa paaralan
5. Upa sa bahay
6. Iba pang gastusin
KABUUANG GASTOS:
KABUUANG KITA – GASTOS BAWAT BUWAN
Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa ginawa mong talahanayan, mas malaki ba ang kita ng iyong
pamilya kompara sa gastusin?
2. Kung mas malaki ang gastusin kaysa kita ng pamilya, paano ninyo ito
natutugunan?
3. Ano ang nararapat ninyong gawin upang hindi humantong sa mas malaking
gastos kompara sa kita?
4. Kung mas malaki naman ang kita kompara sa gastusin, may bahagi ba ng
DEPED COPY
natirang salapi na napupunta sa pag-iimpok? sa pamumuhunan? Idetalye
ang sagot.
Papaano nagkakaugnay
Papaano ang
nagkakaugnay angkita,
kita, pag-iimpok,
pag-iimpok at
pagkonsumo?
at pagkonsumo ?
ANG KITA,
ANG KITA, PAG-IIMPOK,
PAG-IIMPOK AT PAGKONSUMO
AT PAGKONSUMO AY AY
NAGKAKAUGNAY
NAGKAKAUGNAY
______________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
________
TRANSISYON SA SUSUNOD NA ARALIN
Binigyang diin sa araling ito ang konsepto ng ugnayan ng pangkalahatang
kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Ipinapaliwanag na may epekto ang pagkonsumo
at pag-iimpok sa pangkalahatang kita ng tao. Ang susunod na aralin ay tatalakay
sa konsepto ng implasyon na isa ring mahalagang paksa sa makroekonomiks.
271
PANIMULA
DEPED COPY
at palatandaan ng implasyon, natataya ang dahilan ng pagkakaroon ng implasyon at
aktibong nakalalahok sa paglutas ng implasyon.
ARALIN 4
IMPLASYON
ALAMIN
272
‘Ang Paglipad’ Iginuhit ni Gab Ferrera
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
3. Sa inyong palagay, ano ang maaaring maging dahilan ng ganitong
sitwasyon?
Gawain 2: MAGBALIK-TANAW!
Tanungin sina lolo at lola, tatay at nanay, ang mga kuya at ate mo tungkol sa
presyo ng sumusunod na produkto. Ibahagi sa klase ang natipong impormasyon.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang napansin mo sa presyo ng mga produkto ayon sa mga panahong
ibinigay?
2. Sa iyong palagay, bakit nagkakaroon ng pagbabago sa presyo ng mga
produkto?
3. Paano naaapektuhan ang inyong pamilya at ang ibang tao sa pagbabago
sa presyo?
273
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa implasyon.
Gawain 3: I-KONEK MO
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaalaman
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang Alam ko…upang masukat ang
inisyal na kasagutan sa katanungang itinuturo ng arrow. Ang Nais kong matutuhan…
ay sasagutan mo lamang pagkatapos ng bahagi ng paunlarin at ang Natutuhan ko…
ay pupunan mo lamang pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Maaari mong ilagay
sa portfolio o kuwaderno dahil ito ay kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng
modyul na ito.
DEPED COPY
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
implasyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong
maunawaan ang konsepto ng implasyon.
PAUNLARIN
274
ANG IMPLASYON
DEPED COPY
presyo ay patuloy na tumataas bawat oras, araw at linggo na naganap sa Germany
noong dekada 1920. Maging sa Pilipinas ay naranasan ang ganitong sitwasyon sa
panahon ng pananakop ng Japan kung kailan ang salapi ay nawalan ng halaga. Dahil
sa napakataas na presyo ng bilihin at pagbagsak sa halaga ng pera, kakaunti na
lamang ang kayang mabili ng salapi noong panahon ng digmaan.
PInagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
275
IBA’T IBANG URI NG PRICE INDEX
Dahil sa pabago-bago sa presyo ng mga produkto, nabuo ang isang
mekanismo upang masukat ang laki ng pagbabago sa presyo. Ilan sa mga panukat
ang sumusunod:
1. GNP Implicit Price Index o GNP Deflator. Ito ang average price index na
ginagamit para mapababa ang halaga ng kasalukuyang GNP at masukat
ang totoong GNP. Ito ang sumusukat sa pangkalahatang antas ng presyo
ng mga produkto at serbisyong nagawa ng ekonomiya sa loob ng isang
taon.
2. Wholesale or Producer Price Index (PPI). Index ng mga presyong
binabayaran ng mga tindahang nagtitingi para sa mga produktong muli
nilang ibebenta sa mga mamimili.
3. Consumer Price Index (CPI). Sinusukat ang pagbabago sa presyo ng
mga produkto at serbisyong ginagamit ng mga konsyumer. Batayan sa
pagkompyut ng CPI ang presyo at dami ng produktong kadalasang
kinokonsumo ng bawat pamilya na nasa loob ng tinatawag na market
basket. Ang market basket ay ginagamit din upang masukat ang antas ng
pamumuhay ng mga konsyumer.
DEPED COPY
Makikita sa talahanayan ang hypothetical na pangkat ng mga produktong
karaniwang kinokonsumo ng pamilyang Pilipino.
Upang makuha ang consumer price index, gamitin ang pormula sa ibaba.
Pagbatayan ang talahanayan sa itaas at gamitin ang taong 2011 bilang batayang
taon. Tandaang ang consumer price index ay sumusukat sa average na pagbabago
ng mga produktong karaniwang kinokonsumo ng pamilyang Pilipino.
276
Upang makompyut ang antas ng implasyon, gamitin ang pormulang:
DEPED COPY
= 0.9088
Ang kakayahan ng piso bilang gamit sa pagbili sa taong 2012 ay 0.9088. Ibig
sabihin, ang piso sa taong 2012 ay makabibili na lamang ng halagang .91 sentimos
batay sa presyo noong taong 2011 dahil sa implasyon. Mahalagang malaman na lumiliit
ang halaga ng piso habang tumataas ang CPI. Mapapansin na habang tumataas ang
CPI ay bumababa naman ang kakayahang bumili ng piso.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Crvantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga
Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
277
Pamprosesong Tanong:
1. Mula sa talahanayan, ano ang may pinakamataas na CPI?
2. Anong taon ang may pinakamalaking bahagdan ng pagtaas sa
pangkalahatang presyo ng mga pangunahing produkto na kabilang sa
basket of goods?
3. Ano ang kahalagahan sa iyo, bilang miyembro ng pamilya ninyo, na
matukoy ang tunay na halaga ng piso? Ipaliwanag.
4. Paano mo mailalarawan ang karaniwang reaksyon ng iyong mga magulang
sa tuwing may pagtataas ng presyo sa mga bilihin? Pangatwiranan.
DAHILAN NG IMPLASYON
• Demand-pull. Nagaganap ang demand-pull inflation kapag nagkaroon ng
paglaki sa paggasta ang sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan at panlabas
na sektor ngunit ang pagtaas ng aggregate demand ay hindi katumbas ng
paglaki ng kabuuang produksiyon. Dahil dito, nagkakaroon ng shortage sa
pamilihan kaya ang presyo ng bilihin ay tumataas. Ayon sa pananaw ng mga
monetarist sa pangunguna ni Milton Friedman, isang ekonomista na ginawaran
ng Gawad Nobel noong 1976, ang pagkakaroon ng labis na dami ng salapi sa
sirkulasyon ang isang dahilan kung bakit tumataas ang demand. Dahil sobra
ang salapi, malaki ang pagkakataon na patuloy na bibili ng maraming produkto
ang mamimili na magtutulak sa pagtaas ng presyo.
DEPED COPY
Kabuuang dami ng gastusin ng
Dami ng produkto na gagawin at
sambahayan, bahay kalakal,
ipamamahagi ng bahay kalakal
pamahalaan at dayuhang sektor
• Cost-push. Ang pagtaas ng mga gastusing pamproduksiyon ang siyang sanhi
ng pagtaas sa presyo ng mga bilihin. Kung ang isang salik sa produksiyon,
halimbawa ay lakas paggawa, ay magkakaroon ng pagtaas sa sahod, maaari
itong makaapekto sa kabuuang presyo ng mga produktong ginagawa.
Maipapasa ng mga prodyuser ang pagtaas sa halaga ng lakas paggawa sa
mga mamimili. Kaya madalas na maririnig sa mga negosyante ang pag-iwas
sa pagtataas ng sahod ng mga manggagawa dahil sa epekto nito sa kabuuang
presyo ng produksiyon. Gayundin ang maaaring mangyari kung tataas ang
presyo ng mga inputs o hilaw na materyales o sangkap sa produksiyon. Ang
karagdagang gastos sa mga ito ay makapagpapataas sa kabuuang presyo
ng mga produkto dahil hindi nanaisin ng prodyuser na pasanin ang bigat ng
pagbabago sa presyo ng produksiyon.
IMPLASYON
MATAAS NA PRESYO
278
DAHILAN AT BUNGA NG IMPLASYON
DEPED COPY
PAGTAAS NG PALITAN
Dahil sa kakulangan ng pumapasok na dolyar,
bumababa ang halaga ng piso. Nagbubunga
NG PISO SA DOLYAR ito ng pagtaas ng presyo ng mga produkto.
279
Sa halip na magamit sa produksiyon ang bahagi
PAMBAYAD-UTANG ng pambansang badyet, ito ay napupunta lamang
sa pagbabayad ng utang.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga
Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
DEPED COPY
7. Mataas na interes ang ipinapataw sa mga utang.
280
Mga Taong Nalulugi Halimbawa
Ang mga empleyado tulad ng guro, pulis, klerk, nars, at
Mga taong may tiyak na iba pang tumatanggap ng tiyak na kita bawat buwan ay
kita matinding naaapektuhan sa pagtataas ng presyo. Ang
dating dami na kanilang nabibili ay nababawasan dahil
bumababa ang tunay na halaga ng salapi.
Ang taong nagpautang ay umaasa na kikita ng 10% interes
Ang mga taong sa kaniyang pinahiram na pera. Ang ibinayad ng nangutang
nagpapautang kasama ang interes ay Php1,000. Ngunit dahil sa 15% ng
implasyon, ang halaga ng kaniyang tinanggap ay Php935
lamang kaya siya ay nalugi.
Mga taong nag-iimpok Sila ay malulugi kapag ang interes ng kanilang inimpok sa
bangko ay mas maliit kompara sa antas ng implasyon. Ang
real value o tunay na halaga ng salaping nasa bangko ay
bumababa bunsod ng mas mababang kinikita nito mula sa
interes.
Kung may Php10,000 na nakadeposito ang isang tao at
may 15% interes sa loob ng isang taon, ang kaniyang
DEPED COPY
pera ay magiging Php11,500. Ngunit kapag nasabay ito sa
panahon na may 20% ang antas ng implasyon, ang tunay
na halaga na lamang ng kaniyang pera ay Php9,500, mas
mababa sa dating halaga nito na Php10,000.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City:
DECS., Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at
Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 6: LARAWAN–SURI
Suriin ang mga larawan. Ibahagi ang pananaw na nabuo mula dito.
Pinagkunan: http://www.imagestock.com/directory/i/industrial_rmarket.asp,http://www.imagestock.com/
directorywelga _asp, http://www.imagestock.com/ibon _asp. Retrieved on July 14, 2014
281
Pamprosesong Tanong:
1. Paano maiuugnay ang mga larawan sa konsepto ng implasyon?
2. Ano ang maaaring ibunga ng sumusunod na larawan?
3. Ikaw bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong imungkahi bilang iyong
ambag sa pagharap at pagtugon sa epekto ng implasyon sa ekonomiya?
Gawain 7: I-KONEK MO
Sa puntong ito, maaari nang pasagutan ang ikalawang kahon ng Nais kong
Matutuhan… subalit ang ikatlong kahon na Natutuhan ko…ay hahayaan lamang na
walang laman sapagkat maaari lamang itong sagutan sa pagtatapos ng bahagi ng
pagnilayan. Tandaan na dapat itong masagutan at maisama sa portfolio o kuwaderno.
DEPED COPY
Alam ko
Nais kong
matutuhan
Natutuhan ko
Paano ka makakatulong sa
paglutas sa suliranin kaugnay
ng implasyon?
PAGNILAYAN
282
Gawain 8: MAKIBALITA TAYO
DEPED COPY
presyo sa loob ng dalawang linggo hanggang isang buwan.
Tiniyak naman ng mga ito na babalik din sa normal ang presyo sa mga
susunod na linggo. Pinayagan naman ng DTI ang pagtaas ng presyo ng gatas
dahil sa pagtaas ng world price nito.
May hiling na rin para naman itaas ang presyo ng de lata at bagama’t
hindi pa ito inaaprubahan, sinabi ni Domingo na karaniwan naman nilang
pinapayagan ang pagtaas basta’t malapit sa antas ng inflation. “Kailangan
talaga every year may ine-expect ka na pag-akyat kahit konti,” sabi pa ng
kalihim. With a report from Alvin Elchico, ABS-CBN News
Pinagkunan: Elchico, A (2014). News Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. ABS-CBN:Philippines - http://dzmm.
abs-cbnnews.com/news/National/Presyo_ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html retrieved on July 15, 2014
283
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangunahing impormasyon na ipinahahatid ng balita?
2. Ano ang iyong reaksyon matapos mong basahin ang balita?
3. Bilang isang mag-aaral, paano ka at ang iyong pamilya ay naapektuhan ng
isyung tinalakay? Patunayan.
DEPED COPY
_____pagnanais na makabili ng maramihang bilang ng produkto
_____pagsasaayos ng prayoridad sa paggastos
_____pagbili ng mga produktong gawang Pilipino
_____paglalaan ng tamang oras sa paggamit ng kompyuter at iba pang gadyet
_____pagnanasa na makapagtabi sa bahay ng maraming dayuhang salapi
_____maayos na paggamit sa mga pampublikong pasilidad
iba pa____________________________________________________
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging pangkalahatang resulta ng nakalap na impormasyon?
2. Batay sa nakuhang impormasyon, masasabi mo bang bukas ang isipan
ng mga mag-aaral na makatulong sa paglutas ng suliranin ng implasyon?
Pangatwiranan.
3. Paano tinanggap ng mga mag-aaral ang mga mungkahing paraan upang
makatulong at makapag-ambag sa paglutas ng suliranin ng implasyon?
284
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangunahing nilalaman ng iyong komitment?
2. Paano mo matitiyak na ang isinagawang komitment ay makapag-aambag
sa kabutihan ng bayan?
3. Ano ang iyong mga isinaalang-alang sa paggawa ng komitment?
Ipaliwanag.
Paano ka makakatulong sa
Nais kong paglutas sa suliranin kaugnay
Alam ko Natutuhan ko
matutuhan ng implasyon?
DEPED COPY
Transisyon sa susunod na aralin:
285
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang implasyon. Malinaw nating sinuri
ang malaking pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo sa mga nagdaang
panahon. Ito ay isang katotohanan ng buhay na hindi magagawang matakasan ninuman.
Bagamat isang malaking suliranin ang implasyon sa pambansang ekonomiya, ang
kaalaman tungkol dito ay makatutulong para maiwasan ang paglala nito.
Kaugnay ng suliraning dulot ng implasyon, ating tatalakayin ang isang
pamamaraan ng pamahalaan upang matutugunan ang negatibong epekto ng
implasyon. Sa pamamagitan ng pangangasiwa sa mga gastusin ng pamahalaan,
inaasahang matatamo ang katatagan ng ekonomiya. Sama-sama nating unawain ang
maaaring impluwensiya ng pamahalaan sa pamamagitan ng patakarang piskal.
Kaya muli kitang iniimbitahan sa pagtalakay ng bagong aralin upang iyong
maunawaan ang kahalagahan ng paglikom ng pondo ng pamahalaan at upang
matustusan ang mga programa at proyektong pangkaunlaran nito.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay nakapagpapaliwanag sa
mga layunin ng patakarang piskal, nakapagpapahalaga sa papel na ginagampanan ng
pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinapatupad nito, nakapagsusuri ng
badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan, nakababalikat ng pananagutan
bilang mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis, at naiuugnay ang mga epekto
ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya.
DEPED COPY
ARALIN 5
PATAKARANG PISKAL
ALAMIN
Gawain 1: LARAWAN-SURI
Suriin ang mga larawan sa susunod na pahina at sagutin ang mga pamprosesong
tanong.
286
Pinagkunan: http://www.imagestock.com/taxed-receipt/asp,http://www.imagestock.com/road-repair/asp retrieved on
July 15, 2014 http://www.imagestock.com/bridge-road/asp retrieved on July 15, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Ilarawan ang nakikita mo sa mga larawan.
DEPED COPY
2. Anong mensahe ang mabubuo mo mula sa mga larawan? Ipaliwanag.
Gawain 2: TALASALITAAN
Tukuyin ang angkop na konsepto ng mga kahulugang nasa ibaba ng kahon.
Piliin lamang ang mga sagot mula sa loob ng kahon.
BUWIS
SIN TAX
PATAKARANG PISKAL
BUDGET DEFICIT
EXPANSIONARY FISCAL POLICY
CONTRACTIONARY FISCAL POLICY
287
5. sapilitang kontribusyon sa pamahalaan upang maipatupad ang serbisyong
pambayan.
Pamprosesong Tanong:
1. Naging madali ba sa iyo na tukuyin ang kahulugan ng mga konsepto/
termino? Bakit?
2. Saan maaaring mabasa o marinig ang mga salitang ito?
3. Sa iyong palagay, kailangan bang maunawaan ang kahulugan ng mga
konseptong nasa kahon? Ipaliwanag.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa patakarang piskal.
Gawain 3: I-KONEK MO
Buuin ang hindi tapos na pahayag na Alam ko na … at sa Nais Malaman…
Simulan sa simple hanggang sa mahirap na antas ang maaari mong maging
katanungan. Isulat sa patlang sa ibaba ang inyong mga kasagutan o katanungang
tungkol sa paksa.
DEPED COPY
_______________________________________________________________
PAUNLARIN
288
KONSEPTO NG PATAKARANG PISKAL
Mula sa aklat nina Case, Fair, at Oster (2012), ang patakarang piskal ay
tumutukoy sa behavior ng pamahalaan patungkol sa paggasta at pagbubuwis ng
pamahalaan. Sa madaling salita, ito ay tungkol sa polisiya sa pagbabadyet. Ito rin
ang isinasaad sa aklat nina Balitao et. al (2014), kung saan ang patakarang ito ay
“tumutukoy sa paggamit ng pamahalaan sa pagbubuwis at paggasta upang mabago
ang galaw ng ekonomiya”. Ayon kay John Maynard Keynes (1935), ang pamahalaan ay
may malaking papel na ginagampanan upang mapanatili ang kaayusan ng ekonomiya.
Simula pa noong Great Depression, nabuo ang paniniwalang ang pamahalaan ay
may kakayahan na mapanatiling ligtas ang ekonomiya tulad ng banta ng kawalan ng
trabaho. Kaya ang interbensiyon ng pamahalaan, sa isang banda, ay may malaking
kontribusyon upang masiguro ang pagsasaayos ng isang ekonomiya. Ang paggasta
ng pamahalaan ayon kay Keynes halimbawa, ay makapagpapasigla ng ekonomiya sa
pamamagitan ng paggamit ng lahat ng resources ayon sa pinakamataas na matatamo
mula sa mga ito na makapagdudulot ng full employment. Sa kabilang banda, ang
pakikialam ng pamahalaan sa pamamagitan ng mga polisiya sa paggasta at
pagbubuwis ay makapagpapababa o makapagpapataas naman ng kabuuang output
higit sa panahon ng recession o depression.
DEPED COPY
May dalawang paraan ang ginagamit ng pamahalaan sa ilalim ng patakarang
piskal upang mapangasiwaan ang paggamit ng pondo nito bilang pangangalaga sa
ekonomiya ng bansa.
289
• Contractionary Fiscal Policy. Ang paraang ito naman ay ipinatutupad ng
pamahalaan kung nasa bingit ng pagtaas ang pangkalahatang presyo sa
ekonomiya. Karaniwang nagaganap ito kapag lubhang masigla ang ekonomiya
na maaaring magdulot ng overheated economy na mayroong mataas na
pangkalahatang output at employment. Ang ganitong kondisyon ay hihila
pataas sa pangkalahatang demand sa sambahayan at insentibo naman sa
mamumuhunan na patuloy na magdagdag ng produksiyon. Magdudulot ang
sitwasyon na ito ng pagtaas sa presyo ng mga bilihin o implasyon. Sa ganitong
pagkakataon, ang pamahalaan ay maaaring magbawas ng mga gastusin nito
upang mahila pababa ang kabuuang demand. Inaasahang sa pagbagsak ng
demand, hihina ang produksiyon dahil mawawalan ng insentibo ang bahay
kalakal na gumawa ng maraming produkto. Magdudulot ito ng pagbagal ng
ekonomiya, liliit ang pangkalahatang kita na pipigil sa pagtaas ng presyo
ng mga bilihin at makokontrol ang implasyon. Ganito rin ang sitwasyon na
maaaring mangyari kapag nagtaas ang pamahalaan ng buwis. Mapipilitan ang
mga manggagawa na magbawas ng kanilang gastusin sa pagkonsumo dahil
bahagi ng kanilang kita ay mapupunta sa buwis na kukunin ng pamahalaan na
makaaapekto sa kabuuang demand sa pamilihan. Ito ang dalawang paraan
sa ilalim ng patakarang piskal ng pamahalaan upang maibalik sa normal na
direksiyon ang ekonomiya.
DEPED COPY
Gawain 4: ALIN ANG MAGKASAMA
EXPANSIONARY
FISCAL POLICY
CONTRACTIONARY
FISCAL POLICY
290
Kahalagahan ng Papel na Ginagampanan ng Pamahalaan kaugnay ng mga
Patakarang Piskal na Ipinatutupad nito
DEPED COPY
ng pamahalaan sa loob ng isang taon. Ito rin ang nagpapakita kung magkano ang
inilalaang pondo ng pamahalaan sa bawat sektor ng ekonomiya. Kung ang revenue
o kita ng pamahalaan ay pantay sa gastusin nito sa isang taon, masasabing balanse
ang badyet. Ibig sabihin, ang salaping pumapasok sa kaban ng bayan ay kaparehong
halaga ng ginastos ng pamahalaan. Samantala, nagkakaroon ng depisit sa badyet
(budget deficit) kapag mas malaki ang paggasta ng pamahalaan kaysa sa pondo nito.
Nangangahulugan na mas malaking halaga ng salapi ang lumalabas kaysa pumapasok
sa kaban ng bayan. Kung mas maliit naman ang paggasta kaysa sa pondo ng
pamahalaan, nagkakaroon ng surplus sa badyet (budget surplus). Nangangahulugan
ito na mas malaking halaga ng salapi ang pumapasok sa kaban ng bayan kaysa sa
lumalabas.
DAPAT TANDAAN
291
2. Hinihikayat ang partisipasyon ng mga civil society organization at iba
pang stakeholder sa pagbuo ng badyet ng mga ahensiya ng pambansang
pamahalaan. Ito ang tinutukoy na participatory o bottom-up budgeting.
3. Ipagtatanggol ng bawat ahensiya ang kanilang panukalang badyet sa
DBM. Pag-aaralan ng DBM ang mga mungkahing badyet at maghahain
ng kaukulang rekomendasyon.
DEPED COPY
Appropriations Bill (GAB) upang aprubahan bilang isang ganap na batas.
Pinagkunan: Department of Budget and Management halaw mula sa aklat na Pambansang Ekonomiya at Pag-
unlad nina Balitao et. al. 2014.
Pamprosesong Tanong:
292
• badyet ayon sa mga rehiyon
• badyet ayon sa iba’t ibang kagawaran ng pamahalaan at special purpose
fund
DEPED COPY
Pinagkunan: http://budgetngbayan.com/summary-of-allocations/ retrieved 13 January 2015
Pamprosesong Tanong:
293
Paggasta ng Pamahalaan ayon sa Expenditure Program
DEPED COPY
casual na empleyado ng gobyerno. Samantala, ang mga gastusin kaugnay
ng pagpapatakbo ng mga ahensiya ng gobyerno gaya ng supplies, mga
kagamitan, transportasyon, utilities (tubig at koryente), kumpunihin, at iba
pa ay nakapaloob sa MOOE.
294
Table B.1
EXPENDITURE PROGRAM, BY OBJECT, CY 2010-2012 (In Thousand Pesos)
2010 2011 2012
Expense Class
(Actual) (Adjusted) (Proposed)
I. Current Operating Expenditures
A. PERSONAL SERVICES
I. Civilian Personnel
Total Compensation, Civilian
Personnel 310,270,253 386,089,165 434,796,464
II. Military / Uniformed Personnel
Total Compensation, Military/
Uniformed Personnel 101,652,570 100,643,292 104,030,249
DEPED COPY
TOTAL MAINTENANCE AND
OTHER OPERATING EXPENSES 812,994,064 897,123,465 942,416,703
TOTAL CURRENT OPERATING
EXPENDITURES 1,270,554,207 1,437,280,461 1,535,710,112
Pamprosesong Tanong:
295
Gawain 5: PAGTALUNAN NATIN ITO
Maliwanag na sumunod sa
Paksa 4
paksang tatalakayin.
DEPED COPY
Argumentasyon
Nagpakita ng ebidensiya
upang suportahan ang
argumento.
Malinaw na naipahayag at
10
Kabuuang Puntos 20
Pamprosesong Tanong:
296
Gawain 6: GAWA TAYO NG TINA-PIE
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Pinagmumulan ng Kita ng Pamahalaan
297
National Government Revenue 2008-2013 (In Million Pesos)
Particulars 2000 2009 2010 2011 2012 2013
Revenues 1,202,905 1,123,211 1,207,926 1,359,942 1,534,932 1,716,093
Tax Revenues 1,049,189 981,631 1,093,643 1,202,066 1,361,081 1,535,698
Bureau of Internal Revenue 779,581, 750,287 822,623 924,146 1,057,916 1,216,661
Domestic - Based 777,912 749,010 822,560 924,146 1,057,916 1,216,661
Net Income & Profits 402,240 435,072 489,221 571,947 642,512 710,211
Excise Tax 61,416 60,548 67,207 68,026 72,346 118,906
Sales Taxes and
181,132 211,130 217,788 230,060 282,328 311,114
Licenses
Other Domestic Taxes 53,116 42,760 48,352 54,113 60,730 68,430
e.g. Doc Stamp Tax 8,996 6,717 7,270 7,702 5,797 4,011
Tax Expenditures 7,669 23,086 7,957 16,423 24,797 16,596
Travel Tax 669 477 55 0 0 0
DEPED COPY
BFP - Fire Code Tax 478 467 730 841 966 1,018
BID 46 39 59 61 64 69
CHED/NCCA 1,109 1,366 1,456 1,660 1,709 1,885
DENR - Forest Charges 147 132 239 150 204 132
LTO - Motor Vehicle Tax 8,580 9,033 9,295 10,100 10,356 11,008
298
IBA’T IBANG URI NG BUWIS
URI DEPINISYON HALIMBAWA
Ayon sa Layunin
Pangunahing layunin ng
Para kumita pamahalaan na ipataw ang
(revenue mga buwis na may ganitong uri Sales tax, income tax
generation) upang makalikom ng pondo para
magamit sa operasyon nito.
Ipinapataw ang ganitong uri ng
Para
buwis upang mabawasan ang
magregularisa Excise Tax
kalabisan ng isang gawain o
(regulatory)
negosyo.
Ipinapataw upang mapangalagaan
ang interes ng sektor na
Para
nangangailangan ng proteksiyon
magsilbing
mula sa pamahalaan o Taripa
proteksiyon
proteksiyon para sa lokal na
(protection)
ekonomiya laban sa dayuhang
kompetisyon.
Ayon sa Kung Sino ang Apektado
DEPED COPY
Buwis na tuwirang ipinapataw sa
Tuwiran (direct) Withholding tax
mga indibidwal o bahay-kalakal.
Buwis na ipinapataw sa mga
Hindi tuwiran kalakal at paglilingkod kaya hindi
Value-added tax
(indirect) tuwirang ipinapataw sa mga
indibidwal.
Ayon sa Porsiyentong Ipinapataw
Halimbawa ang pagpapataw
Pare-pareho ang porsiyentong ng 10% buwis sa mga
Proporsiyonal
ipinapataw anuman ang estado sa mamamayan, magkakaiba
(proportional)
buhay. man ang halaga ng kanilang
kinikita.
299
Pamprosesong Tanong:
Gawain 7: IKONEK MO
Muling balikan ang Gawain 3 sa ALAMIN at iwasto ang maling mga kasagutan.
DEPED COPY
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa patakarang piskal,
maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng tinatalakay na konsepto.
PAGNILAYAN
300
Run After Tax Evaders Program
Commissioner Kim S. Jacinto-Henares, together with DCIR EstelaV. Sales
and DOJ representative, Atty. Michael John Humarang, engages members of
tri-media in the discussion on the three (3) tax cases filed by the BIR during the
regular Run After Tax Evaders (RATE) Press Briefing conducted last August 14
at the DOJ Executive Lounge. DIOSDADO T. SISON, a civil sanitary engineer
contractor by profession engaged in the business of buying, selling, renting/leasing
and operation of dwellings, was slapped with P18.95 million tax evasion suit for
substantially under-declaring his income/sales for taxable year 2010 by 2,778.66%
or P21.61 Million. SISON has received income payments amounting to P22.39
Million from BJS DEVELOPMENT but reported a gross income of only P777,714.00
in his Income Tax Return (ITR) for 2010. Likewise charged was independent CPA
DANILO M. LINCOD who certified the Financial Statements of SISON for taxable
year 2010 despite the essential misstatement of facts therein, as well as the clear
omission with respect to the latter’s actual taxable income, in violation of Section
257 of the Tax Code. Two (2) more delinquent individual taxpayers from Revenue
Region (RR) No. 7-Quezon City were charged with “Willful Failure to Pay Taxes.”
PERSEUS COMMODITY TRADING sole proprietor, MANUEL NUGUID NIETO and
MILLENIUM GAZ MARKETING sole proprietress, AGNES M. DAYAO were charged
DEPED COPY
for their failure to pay long overdue deficiency taxes amounting to P86.46 Million
(2007) and P30.15 Million (2006), respectively. The filing of the three (3) cases
brought to two hundred and seventy-eight (278) the total number of cases already
filed by the BIR under its RATE program during the administration of Commissioner
Henares.
Pinagkunan:Bureau of Internal Revenue. (2014).BIR Weekender Briefs – http://www.bir.gov.ph/images/bir_files/
old_files/pdf/v5n15.pdf retrieved on September 8, 2014
Pamprosesong Tanong:
Gumawa ng jingle campaign para sa tema ng BIR 2013 tax campaign“ I love
Philippines, I pay taxes correctly”.
BIR campaigns
Bureau of Internal Revenue (BIR) office across the country campaign for the
early filing of Income Tax Return (ITR) and correct payment of taxes, as expressed in
the Bureaus 2013 tax campaign theme “I love Philippines, I pay taxes correctly.”
Pinagkunan: BIR Monitor Vol 15 No.2
301
Aawitin ng bawat pangkat ang kanilang orihinal na komposisyon ayon sa
sumusunod na pamantayan:
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
Gumawa ng poster para sa tema ng BIR 2013 tax campaign “I love Philippines,
I pay taxes correctly”.
302
Pamprosesong Tanong:
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
niloloob ang ibang tao na makababasa nito?
303
PANIMULA
Kaya’t muli kitang iniimbitahan na patuloy na makiisa upang ating unawain ang
pangangasiwa ng pamahalaan sa dami ng salapi sa ekonomiya.
ARALIN 6:
DEPED COPY
PATAKARANG PANANALAPI
ALAMIN
Pinagkunan:http://www.imagestock.com/money-pull/asp
304
Bigyan ng dalawang piraso ng parihabang kartolina ang bawat pangkat. Pumili
ng isang pamagat na katanggap-tanggap, isulat sa kartolina at ipaliwanag ang dahilan
sa naging pagpili. Ipaskil sa pisara at iulat sa klase.
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga pamagat ang pumukaw sa iyong pansin? Bakit?
2. Tumutugma ba ito sa inilalahad ng larawan?
3. Ano ang iyong batayan sa pagbuo ng pamagat? Ipaliwanag.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang mensahe na unang pumasok sa iyong isipan ng mabasa ang
titulo?
DEPED COPY
2. Sa iyong palagay, sino ang higit na makikinabang sa kaalaman na
matatamo ng mag-aaral tungkol sa impormasyon na ipinababatid ng titulo?
Patunayan.
Gawain 3: IKONEK MO
Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa ating paksa.
Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
matutuhan. Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang
pagtalakay sa paksa.
Ang alam ko___________
305
PAUNLARIN
KONSEPTO NG PERA
Ang salapi ay perang papel na ginagamit bilang pamalit sa produkto o
serbisyo. Kung nais mong kumain ng tinapay, halimbawa, mangangailangan ka ng
salapi upang mabili ito. Sa gayon, ang pera ay instrumento na tanggap ng nagbibili
DEPED COPY
at mamimili bilang kapalit ng produkto o serbisyo. Maliban sa gamit sa pagbili, ito rin
ay itinuturing bilang isang unit of account. Ang halaga ng tinapay ay naitatakda dahil
na rin sa salaping ginagamit bilang panukat sa presyo ng isang produkto. Ang isang
piraso halimbawa ng pandesal ay masasabing piso (Php1) dahil sa pagtatakda dito ng
nagbibili na tinanggap naman ng mamimili. Kaya sa sampung piso (Php10), mayroong
10 piraso ng pandesal na maaaring mabili. At ang panghuli, ang salapi ay mayroong
store of value na maaaring gamitin sa ibang panahon. Ang ilang bahagi ng kinita mula
sa pagtatrabaho ay maaaring itabi at gamitin sa ibang pagkakataon dahil ang halaga
nito ay hindi nagbabago maliban sa epekto ng implasyon sa mga presyo ng bilihin
(Case and Fair, 2012).
306
Ang patakaran sa pananalapi ay isang sistemang pinaiiral ng BSP upang
makontrol ang supply ng salapi sa sirkulasyon. Kaugnay nito, ang BSP ay maaaring
magpatupad ng expansionary money policy at contractionary money policy.
DEPED COPY
upang mabawasan ang paggasta ng sambahayan at ng mga mamumuhunan. Sa
pagbabawas ng puhunan, nababawasan din ang produksiyon. Kasabay rin nito ang
pagbabawas sa sahod ng mga manggagawa kaya naman ang paggasta o demand
ay bumababa. Sa pamamaraang ito, bumababa ang presyo at nagiging dahilan sa
pagbagal ng ekonomiya. Ang kalagayang ito ang ninanais ng pamahalaan upang
mapababa ang implasyon.
Expansionary Contractionary
money policy money policy
307
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
pang-ekonomiya.
Pamprosesong Tanong:
PAG-IIMPOK AT PAMUMUHUNAN
308
Ang perang hiniram upang gamiting puhunan ay karaniwang nagmumula sa inimpok o
idineposito sa mga institusyon sa pananalapi tulad ng bangko o kooperatiba. Sa kaso
ng bangko, ang perang ipinapautang ay nagmula sa idineposito ng mamamayan.
Kung kaya ang perang lumabas sa sirkulasyon sa anyo ng inimpok sa bangko, ay
muling bumabalik dahil ipinahihiram ang mga ito sa mga negosyante upang gamitin sa
pamumuhunan tulad ng pagbili ng mga bagong kagamitan, sangkap sa produksiyon
at kabayaran sa mga manggagawa. Ipinakikita nito ang ugnayan ng bangko at iba
pang institusyon sa pananalapi bilang mga daanan sa pagdaloy ng pera sa loob ng
ekonomiya. Ang kagalingan ng pamahalaan na magpatupad ng mga patakaran sa
pananalapi ang nagsisilbing gabay sa kung gaano karami ang nararapat na salapi sa
sirkulasyon o kung hanggang saan ang sigla ng ekonomiya na hindi magiging daan
sa pagsisimula ng implasyon.
DEPED COPY
Samantala, ang pamumuhunan ay isa ring mahalagang salik sa ating bansa.
Kapag maraming namumuhunan sa isang bansa, ang tiwala at pagkilala ay kanilang
ipinakikita sa pamamagitan ng pagtatayo ng mas maraming negosyo. Mas maraming
negosyo, mas maraming trabaho, mas maraming mamamayan ang magkakaroon ng
kakayahang matugunan ang kanilang mga pangangailangan. Ito ay hindi malayong
magbunga sa pagkakamit ng kaunlaran.
309
Uri ng mga Bangko
1. Commercial Banks
Ito ang malalaking bangko. Dala ng kanilang malaking kapital,
ang commercial banks ay pinapayagang makapagbukas ng mga sangay
saanmang panig ng kapuluan lalo na sa mga lugar na wala pang mga
bangko. Nakapangangalap sila ng deposito sa higit na maraming tao. Dahil
dito, may kakayahan silang magpahiram ng malaking halaga ng puhunan
sa mga mangangalakal o malalaking negosyante. Nakapagpapahiram
din sila sa mga indibidwal na tao para sa iba pang mga pangangailangan
tulad ng pabahay, pakotse, at iba pa. Ang commercial banks ay maaari
ding tumanggap at magbigay ng letter of credit at iba pang instrumento
ng kredito na malaki ang naitutulong sa patuloy na pag-unlad ng mga
negosyo. Ang letter of credit ay isang dokumentong iniisyu ng bangko na
nagpapahintulot sa may-ari na tanggapin ang salapi na mula sa kanilang
bangko sa ibang bansa.
2. Thrift Banks
Mga di-kalakihang bangko na kalimitang nagsisilbi sa mga maliliit na
negosyante. Ang bahagi ng kanilang puhunan at depositong tinanggap ay
ipinauutang nila, kalimitan, sa mga maliliit na negosyante bilang pantustos
DEPED COPY
ng mga ito sa kanilang mga negosyo. Ang thrift banks ay pinapayagan ding
magpautang sa ating pamahalaan sa pamamagitan ng pagbili ng mga ito
ng mga government securities.
3. Rural Banks
Ang rural banks o mga bangko na kalimitan ay natatagpuan sa
mga lalawigang malayo sa kalakhang Maynila ay tumutulong sa mga
magsasaka, maliliit na negosyante, at iba pang mga mamamayan sa
kanayunan sa pamamagitan ng pagpapautang upang ang mga ito ay
magkaroon ng puhunan at mapaunlad ang kanilang kabuhayan.
310
ay ang tustusan ang mga proyektong pangkaunlaran lalo na sa sektor
ng agrikultura at industriya. Prayoridad ng DBP ang mga small and
medium scale industry. Malaking bahagi ng pondo ng pamahalaan ang
nakadeposito sa bangkong ito.
DEPED COPY
ito sapagkat tumatanggap sila ng kontribusyon mula sa mga kasapi, pinalalago
ito at muling ibinabalik sa mga kasapi pagdating ng panahon upang ito ay
mapakinabangan.
1. Kooperatiba
Ang kooperatiba ay isang kapisanan na binubuo ng mga kasapi
na may nagkakaisang panlipunan o pangkabuhayang layunin. Para
maging ganap na lehitimo ang isang kooperatiba, kailangan itong irehistro
sa Cooperative Development Authority (CDA). Ang mga kasapi sa
isang kooperatiba ay nag-aambag ng puhunan at nakikibahagi sa tubo,
pananagutan, at iba pang benepisyong mula sa kita ng kooperatiba. Ang
puhunang nakalap ay ipinauutang sa mga kasapi ng kooperatiba at sa
takdang panahon, ang kinita ng kooperatiba ay pinaghahati-hatian ng mga
kasapi. Iba-iba ang kita ng mga kasapi at ito ay base sa laki ng naiambag ng
kasapi sa puhunan. May malaking kaibahan ang bangko at ang kooperatiba.
Ang kooperatiba ay pag-aari at kontrolado ng mga kasapi nito. Ang mga
patakaran ng kooperatiba at ang paraan ng pagpapatupad nito ay binubuo
at pinagkakasunduan ng mga kasapi. Ang perang inambag ng mga kasapi
ay kumakatawan sa shares at tumatayong pondo ng kooperatiba. Bukod
sa shares, tumatanggap din ang kooperatiba ng salaping impok ng mga
kasapi nito bilang deposito na binabayaran naman ng kaukulang tubo o
interes. Ang pautang at ang iba pang serbisyong ginagawa ng kooperatiba
ay para lamang sa mga kasapi nito. Ang tubo sa pautang ay maliit,
kompara sa tubo ng bangko. May taunang dibidendo ang mga kasapi ng
kooperatiba. Ang dibidendo ay nakabatay sa pangkalahatang kinita ng
pondo ng kooperatiba.
311
2. Pawnshop o Bahay-Sanglaan
Itinatag ito upang magpautang sa mga taong madalas
mangailangan ng pera at walang paraan upang makalapit sa
mga bangko. Ang mga indibidwal ay maaaring makipagpalitan ng
mahahalagang ari-arian tulad ng alahas at kasangkapan (tinatawag na
kolateral) kapalit ng salaping katumbas ng isinangla, kasama na ang
interes. Sa sandaling hindi mabayaran o matubos sa takdang panahon
ang alahas o kasangkapang ginawang kolateral, nireremata ang mga
ito ng bahay-sanglaan at ipinagbibili upang mabawi ang salaping
ipinautang.
3. Pension Funds
a. Government Service Insurance System (GSIS)
Ito ang ahensiyang nagbibigay ng seguro (life insurance) sa
mga kawaning nagtatrabaho sa mga ahensiya ng gobyerno, lokal na
pamahalaan, mga korporasyong pag-aari at kontrolado ng gobyerno,
at mga guro sa mga pampublikong paaralan. Ang buwanang
kontribusyon ng mga kasapi ng GSIS ay pinagsasama-sama at ang
pondong nalikom ay inilalagay sa investment para kumita. Ang paraan
ng pagbabayad ng mga kasapi ay sa pamamagitan ng pagkakaltas
DEPED COPY
sa suweldo (salary deduction). Sa pamamagitan ng pondong nalikom,
ang GSIS ay nagbibigay ng iba’t-ibang uri ng pautang para sa mga
kasapi nito, tulad ng pabahay o housing loan, salary loan, policy
loan, pension loan, at iba pa. Sa kinita mula sa investment kinukuha
ang pambayad ng mga benepisyong seguro (insurance benefits) at
pensiyong pinagkakaloob sa mga retirado. Tumatanggap din ang mga
kasapi ng GSIS ng dibidendo.
312
ng paglilikom ng pondo, ang SSS ay katulad din ng GSIS, kung saan
ang mga kasapi nito ay may buwanang kontribusyon. Ito ay maaaring
pagkaltas (salary deduction) ng amo o employer ng kasapi, o personal
na kontribusyon para sa mga self-employed. Ang mga kontribusyon
ay pinagsasama-sama at ang pondong malilikom ay inilalagay sa
investment para kumita. Mula sa pondo, ang SSS ay nagbibigay ng
iba’t ibang uri ng pautang sa mga kasapi nito, tulad ng salary loan,
calamity loan, housing loan at business loan. Ang kita sa investment ang
pinagkukunan ng ibinibigay na mga benepisyo. Ang operasyon ng SSS
ay tulad din ng sa GSIS. Ang malaking kaibahan ng dalawang ahensya
ay ang kanilang mga kasapi. Mga kawani ng pribadong korporasyon
at selfe-mployed ang kasapi sa SSS, samantalang mga kawani ng
pamahalaan, lokal na pamahalaan at mga korporasyon na pag-aari ng
gobyerno ang kasapi ng GSIS. May nakatakdang bahagi ng pondo ng
SSS ang inilalagay sa investment at ang kita nito ay idinadagdag na
pambayad sa kasalukuyang benepisyo ng mga miyembro. Ang isang
bahagi naman ng pinagsamang kontribusyon ay iniipon o itinatabi bilang
reserve fund na siyang pinagkukunan ng pambayad ng benepisyo sa
hinaharap. Mapapansin sa buwanang tala ng kontribusyon na higit na
malaki ang ibinabayad ng miyembro na may mas mataas na kita kaysa
DEPED COPY
sa miyembrong mababa ang kita. Ito ay dahil sa prinsipyong cross-
subsidy na sinusunod ng SSS kung saan ang mas nakakaluwag ang
siyang sumusuporta sa mas mahirap, ang malulusog ang sumusuporta
sa may sakit o baldado, ang bata sa matanda, at ang buhay sa mga
naiiwang kapamilya ng mga yumaong kasapi.
313
4. Registered Companies
Ang mga rehistradong kompanya (registered companies) ay
yaong mga kompanyang nakarehistro sa Komisyon sa Panagot at Palitan
(Securities and Exchange Commisssion o SEC) matapos magsumite ng
basic at additional documetary requirements, at magbayad ng filing fee.
Magkaiba ang basic, additional requirements, at filing fee sa pagpaparehistro
ng stock at non-stock corporations, at partnership.
5. Pre-Need
Ang Pre-Need Companies ay mga kompanya o establisimyento
na rehistrado sa SEC na pinagkalooban ng nararapat na lisensiya na
mangalakal o mag-alok ng mga kontrata ng preneed o pre-need plans.
Maaaring magbenta ang isang pre-need company ng “single plan” (isang
uri lamang ng pre-need plan) o “multi-plan” (lampas sa isang uri ng pre-
need plan). Ang Pre-Need Plans ay mga kontrata ng pagkakaloob ng mga
karampatang serbisyo sa takdang panahon o ang pagbibigay ng naaayong
halaga ng pera sa takdang panahon ng pangangailangan.
DEPED COPY
Maaari itong bayaran ng buo o di kaya ay hulugan. Ang mga halimbawa ng
mga naturang plano ay ang sumusunod: serbisyo sa burol at paglilibing,
pensiyon (pag-ipon ng perang panglaan sa pagreretiro sa trabaho), o sa
pag-aaral sa napiling unibersidad o paaralan.
Paglilinaw at Paalala:
• Ang mga pre-need companies ay hindi nagbebenta ng sumusunod
na seguro (insurance): seguro sa buhay (life insurance), seguro sa
napipintong aksidente (accident insurance), seguro para sa sakit (health
insurance), seguro para sa sunog (fire), seguro para sa sasakyan
(vehicle insurance) at mga kahintulad na seguro.
• Ang mga seguro naman para sa sakit o mga health maintenance
organizations (HMO) ay nasa ilalim ng regulasyon ng Kagawaran ng
Kalusugan (Department of Health).
C. Mga Regulator
1. Ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)
Itinatag sa pamamagitan ng Republic Act No. 7653, ang BSP ay
itinalaga bilang central monetary authority ng bansa. Ito ang pangunahing
institusyong naglalayong mapanatili ang katatagan ng halaga ng bilihin
314
at ng ating pananalapi. Ang mga patakaran ng pamahalaan tungkol sa
pananalapi, pagbabangko at pagpapautang ay nagmumula sa BSP.
Nakaatang din sa BSP ang tanging kapangyarihang maglimbag ng pera
sa bansa at nagsisilbi ito bilang opisyal na bangko ng pamahalaan. Ito rin
ang naatasang tumingin sa pagpapatakbo ng mga bangko at naglalayong
mapanatiling matatag ang pagpapatakbo sa mga ito.
DEPED COPY
Php500,000 bawat depositor.
2. Assessment at Collection
Ang assessment ay ang halagang binabayaran ng mga
bangko upang maseguro ang kanilang deposit liabilities. Ibinibigay
ng PDIC ang assessment na dapat bayaran ng bangko. Ang PDIC
din ang nangongolekta ng assessment mula sa mga bangko. Ang
halaga ng assessment na kinokolekta ng PDIC ay katumbas sa 1/5
ng 1% ng kabuuang deposit liabilities ng bangko.
3. Risk Management
Ang PDIC ay may kapangyarihan na suriin ang mga bangko
sa pahintulot ng Monetary Board (MB) ng BSP. Isinasagawa ng PDIC
ang ganitong pagsusuri upang matiyak ang kalagayan ng bangko at
makapagmungkahi ng karampatang lunas kung kinakailangan. Sa
ganitong paraan, maiiwasan na lumala ang suliranin ng bangko. May
dalawang paraan sa pagsusuri ng bangko: maaaring magsagawa
ang PDIC ng onsite examination kung saan pumupunta ang mga
kinatawan nito sa mga bangko upang doon isagawa ang pagsusuri.
Ang ikalawa ay ang offsite monitoring kung saan sinusuri ng PDIC
ang bangko base sa kanilang isinumiteng financial reports.
315
liquidator ng nagsarang bangko. Gawain ng PDIC bilang receiver
na pamahalaan ang lahat ng transaksiyon at mga rekord ng bangko
sa pamamagitan ng pisikal na pag-take-over sa isinarang bangko,
sa bisa ng isang MB Resolution na siyang nag-uutos sa pagsasara
ng isang bangko. Bilang receiver, kinakailangang magdesisyon ang
PDIC nang hindi hihigit sa 90 araw kung ang nagsarang bangko ay
maaari pang mabuksan muli o ilikida na lamang ang mga natira
nitong ari-arian.
c. Bilang Imbestigador
Sa ilalim ng Republic Act 9302 na sumusog sa Republic Act
3591, binigyan ng kapangyarihan ang PDIC na mag-imbestiga sa
mga anomalya sa bangko patungkol sa unsafe and unsound banking
DEPED COPY
practices at magpataw ng karampatang multa batay sa tuntuning
nakasaad sa batas. Maaari ding kasuhan ang mga opisyal at empleyado
ng bangkong sangkot sa anomalya.
316
mamumuhunan. Nagpapautang ang mga ito ng salapi sa mga tao upang
patuloy na may makabili ng mga kalakal at serbisyo. Nagsisilbi rin sila bilang
tagapamagitan sa mga nais mamuhunan at namumuhunan. Tumutulong
din ang mga institusyong ito sa pagtustos at pagsasaayos ng pananalapi.
Sa ganitong sistema parehong nakikinabang ang mga namumuhunan at
mga nag-iimpok.
Pinagkunan: Balitao, B., Garcia, E., at Marcos L. 2006. Gabay ng Guro sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan IV (Ekonomiks). Pilipinas.
Department of Education (DepED)-Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC).
Gawain 6: LOGO…LOGO
DEPED COPY
Pinagkunan:y,http://www.imagestock.com/bank-centralbank/asp,http://www.imagestock.com/bank-pbcom/asp, http://www.imagestock.
com/bank-metrobank/asp, http://www.imagestock.com/-gsis/asp, http://www.imagestock.com/ -sss/asp, http://www.imagestock.com/
pag-ibig,http://www.imagestock.com/ cooperative, retrieved on August 11, 2014
Pamprosesong Tanong:
317
Gawain 7: SAGUTIN MO ‘TO
DEPED COPY
(2012)
318
Gawain 8: MAGKUWENTA TAYO
Suriin at pag-aralan ang talaan sa itaas. Matapos ito, kuwentahin ang kabuuang
bilang ng mga uri ng institusyong pinansiyal. Gumamit ng pie graph upang madaling
matukoy ang bilang o bahagdan.
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Bilang tagapangasiwa ng salapi, pautang, at pagbabangko, ang Bangko
Sentral ng Pilipinas ay itinatag upang mapangalagaan ang kabuuang ekonomiya
ng bansa. Nagpapatupad ito ng mga estratehiya na magsisiguro upang iwasan ang
mga suliraning pang-ekonomiya. Ang mga pamamaraan na ginagamit ng BSP upang
mapangasiwaan ang suplay ng salapi sa sirkulasyon ay ang sumusunod:
Estratehiya Paraan
Open Market Ginagamit ng BSP ang securities upang pangasiwaan ang
Operation dami ng salapi sa sirkulasyon. Bibili ang BSP kapag nais nito
na magdagdag ng salapi sa sirkulasyon at magbebenta naman
kapag nais magbawas ng supply sa ekonomiya. Ang securities
ay papel na kumakatawan sa mga asset ng bansa at nagsisilbing
garantiya sa transaksiyon na ito.
319
Estratehiya Paraan
Rediscounting Ang mga bangko ay nakahihiram din ng pera sa BSP bilang
Function pandagdag sa kanilang reserba. Discount rate ang tawag sa
interes na ipinapataw sa pag-utang ng mga bangko sa BSP.
Kapag nais ng BSP na mabawasan ang salapi sa sirkulasyon,
itinataas nito ang discount rate. Sa ganitong sitwasyon, iiwas
ang mga bangko na manghiram sa BSP at magtago ng mas
malaking reserba na lamang kaya hindi madaragdagan ng salapi
sa ekonomiya. Ngunit kung nais ng BSP na maging masigla ang
ekonomiya, ibinababa nito ang interes ng pagpapautang sa mga
bangko.
Moral Suasion Sa paraang ito, hinihikayat ng BSP ang mga bangko na gumawa at
kumilos ayon sa layunin ng BSP. Ginagawa ito upang mapatatag
ang kalagayang pananalapi ng bansa nang hindi gumagamit ng
anumang patakaran.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at
Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 9: I-KONEK MO
DEPED COPY
Nalaman ko ang patakarang pananalapi ay _________
PAGNILAYAN
320
Gawain10: PAKAISIPIN MO ITO!
Basahin ang balita sa ibaba. Suriin at sagutin ang mga pamprosesong tanong.
Sa isang pahayag nitong Martes, sinabi ni Aurora Rep. Juan Edgardo “Sonny”
Angara, na hindi sapat na matuto lamang ang mga mag-aaral at kabataan sa pagbibilang.
Sa aspeto ng pananalapi, makabubuti umano kung matuturuan din sila kung papaano ito
mapapalago.
“Mostly, Filipinos grow up without knowledge on how to handle their resources.
They know how to count their money, but rarely know how to make it grow,” puna ni
Angara, chairman ng House committee on higher and technical education.
Dahil dito, inihain ni Angara ang House Bill (HB) No. 490 o ang Financial Literacy
Act of 2012, na naglalayong isulong ang financial literacy programs sa mga pampubliko at
pribadong paaralan.
DEPED COPY
Ayon sa mambabatas, panahon na para suportahan ang mga kabataan sa usapin
ng pananalapi batay na rin sa pinakabagong ulat ng “Fin-Q Survey,” na ang “financial
quotient” ng Pinoy ay nagtala ng all-time high na 52.6 points noong 2011.
“The results of the Fin-Q survey in the Philippines are very encouraging. Of course,
there’s still more to cover but we can improve our financial quotient as a country by
teaching more of our people how to take charge of their finances and become responsible
users of credit,” paliwanag ng kongresista tungkol sa nasabing pag-aaral ng international
financial services firm na Citi.
Sa mga nagdaang survey, ang Pilipinas umano ay nasa below average sa Asia at
malayo sa ibang bansa sa ASEAN. Sa pinakahuling ulat lamang umano nakapagtala ng
mataas na marka ang mga Pinoy.
321
Pamprosesong Tanong:
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
ISABUHAY
322
Rubrik sa Pagmamarka ng Panayam
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Wasto ang lahat ng datos na binanggit
sa panayam.Gumamit ng mahigit sa
Nilalaman limang sanggunian upang maging 6
makatotohanan at katanggap-tanggap
ang mga impormasyon.
Naipakita ang pagsusuri sa opinyon at
Pagsusuri 5
ideya ng kinakapanayam
Maayos at makabuluhan ang mga
Mga Tanong tanong.May kaugnayan ang tanong sa 5
bawat isa.
Gumamit ng mga visual o video
Pagkamalikhain 4
presentation.
Kabuuang Puntos 20
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging resulta ng iyong naging survey?
2. Nasiyahan ka ba sa naging resulta?
DEPED COPY
3. Ano ang iyong naging obserbasyon sa mga naging reaksiyon ng kapwa mo
mag-aaral?
323
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
DEPED COPY
C. Industrial Origin/Value Added Approach
D. Income Approach
(K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kanya namang
kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari nyang ilaan
para sa pag-iimpok?
A. Php1,000.00
B. Php2,000.00
C. Php3,000.00
D. Php4,000.00
324
(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang sambahayan
at bahay-kalakal?
A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na
sumasailalim ng pagpoproseso ng bahay-kalakal.
B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na kapital sa
mga bahay-kalakal.
C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang makabuo
ng produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal.
D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang magkaroon ng
karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal.
DEPED COPY
(P) 8. Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto.
A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang sa
Gross National Income nito.
B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa pagsukat
ng Gross National Income.
C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng Gross
National Income.
D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang isinasama
sa Gross National Income.
(P) 9. Alin sa sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic Product
ng bansa?
A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers.
B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng mundo.
C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa
pamumuhunan.
D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa kawanggawa.
325
(P) 10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao?
A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo.
B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking tubo.
C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa.
D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap.
(P) 11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng isang
kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas ng implasyon
sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang kilong karne ng manok?
A. Php 95.00
B. Php100.00
C. Php105.00
D. Php110.00
DEPED COPY
karagdagang paggasta
D. pagkontrol sa supply ng salapi upang mabawasan ang labis na
paggasta sa ekonomiya
(U) 14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa pagsusuri
sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng hakbang ang
pamahalaan upang mapataas ito?
A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig.
B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin.
C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa
ekonomiyang pandaigdigan.
D. Oo, dahil repleksyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng
ekonomiya.
326
(U) 15. Si Mr. Chen, isang Chinese National ay nagtatrabaho sa kompanya na
nasa Pilipinas. Saan dapat isinasama ang kanyang kinita?
A. Sa Gross Domestic Product ng China dahil mamayan siya nito.
B. Sa Gross National Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang kanyang
kita.
C. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang
kanyang kita.
D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong dito
nagmula ang kanyang kita
14,000,000 Legend:
8,000,000
DEPED COPY
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
2012 2013
Pinagmulan: Philippine Statistics Authority
(U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa sumusunod ang nararapat na gawin kung
maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang?
A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang na ang
salapi.
B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi naman
mahalaga.
C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng pagkakataon.
D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari
kinabukasan.
327
(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph.
P AS
Php 120
Php 100
AD2
AD1
Q
40 50
DEPED COPY
(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng suliranin
sa implasyon?
A. Bumili lamang kung bagsak ang presyo ng mga bilihin sa pamilihan.
B. Bumili lamang kung kakilala at suki ang nagtitinda sa pamilihan.
C. Bumili lamang sa mga supermarket o grocery upang matiyak ang
presyo.
D. Bumili lamang ng sapat sa pangangailangan upang hindi magkaroon
ng kakulangan.
328