Ekonomics Teachers Guide

YUNIT III
PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAKROEKONOMIKS
PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG
Ang makroekonomiks ay nakatuon sa pag-aaral ng buong ekonomiya.

Kung ang maykroekonomiks ay nakatuon sa desisyon ng bawat pamilya at
bahay-kalakal, ang makroekonomiks naman ay nakasentro sa komposisyon at
galaw ng pambansang ekonomiya. Matututuhan sa makroekonomiks ang mga
konseptong may kinalaman sa implasyon, patakarang piskal, patakaran sa
pananalapi, pambansang badyet, at pagsulong ng ekonomiya. Naitanong mo
ba sa sarili mo kung papaano gumagana ang pambansang ekonomiya? Kung
hindi pa, tayo nang tuklasin kung papaanong ang kaalaman sa pambansang
ekonomiya ay makatutulong sa pagpapabuti ng antas ng pamumuhay ng mga
mamamayan tungo sa kaunlaran ng bansa.

DEPED COPY
Sa modyul na ito ay matutuklasan ang bumubuo sa pambansang
ekonomiya, mga suliraning pangkabuhayan, at ang pamamaraang ginagawa
ng pamahalaan upang malutas ang mga ito tungo sa pag-unlad. Handa ka na
bang alamin ang kasagutan sa mga tanong na ito? Kung handa ka na, halina at
saglit tayong maglakbay sa pambansang ekonomiya ng bansa, siyasatin natin
kung papaano kumikilos ang mga sektor na bumubuo rito.
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa

pambansang ekonomiya at kung papaano ito gumagana upang matugunan
ang mga suliraning pangkabuhayan sa pagtamo ng pambansang kaunlaran.
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap

Naipamamalas ng mga mag-aaral Ang mag-aaral ay nakapagmumungkahi
ang pag-unawa sa mga pangunahing ng mga pamamaraan kung papaanong
kaalaman tungkol sa pambansang ang pangunahing kaalaman tungkol
ekonomiya bilang kabahagi sa sa pambansang ekonomiya ay
pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa nakapagpapabuti sa pamumuhay
mamamayan tungo sa pambansang ng kapuwa mamamayan tungo sa
kaunlaran. pambansang kaunlaran.
Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

• Nailalarawan ang paikot na daloy ng ekonomiya
• Natataya ang bahaging ginagampanan ng mga
Aralin 1:
bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya
PAIKOT NA DALOY
• Nasusuri ang ugnayan sa isa’t isa ng mga
NG EKONOMIYA
bahaging bumubuo sa paikot na daloy ng
ekonomiya
153
• Nasusuri ang pambansang produkto (Gross
National Product-Gross Domestic Product) bilang
panukat ng kakayahan ng isang ekonomiya
• Nakikilala ang mga pamamaraan sa pagsukat ng
Aralin 2:
pambansang produkto
PAMBANSANG KITA
• Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng
pambansang kita sa ekonomiya
• Nailalahad ang mga salik na nakaaapekto sa
pambansang kita at pambansang produkto
Aralin 3:
• Naipahahayag ang kaugnayan ng kita sa
UGNAYAN NG
pagkonsumo at pag-iimpok
PANGKALAHATANG
• Nasusuri ang katuturan ng consumption at
KITA, PAG-IIMPOK,
DEPED COPY
savings sa pag-iimpok
AT PAGKONSUMO
• Nasusuri ang konsepto at palatandaan ng

implasyon
• Natataya ang mga dahilan sa pagkakaroon ng
Aralin 4:
implasyon
IMPLASYON
• Nasusuri ang iba’t ibang epekto ng implasyon
• Nakilkiahok nang aktibo sa paglutas ng mga
suliranin kaugnay ng implasyon
• Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang piskal

• Napahahalagahan ang papel na ginagampanan
ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang
piskal na ipinatutupad nito
Aralin 5:
• Nasusuri ang badyet at ang kalakaran ng
PATAKARANG
paggasta ng pamahalaan
PISKAL
• Nakababalikat ng pananagutan bilang
mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis
• Naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal
sa katatagan ng pambansang ekonomiya
• Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang

Aralin 6: pananalapi
PATAKARANG • Nakapagsisiyasat nang mapanuri sa mga paraan
PANANALAPI at patakaran ng Bangko Sentral ng Pilipinas
(BSP) upang mapatatag ang halaga ng salapi
154
Grapikong pantulong sa gawain
MAKROEKONOMIKS
PAIKOT NA SULIRANING
DALOY NG PANGKABUHAYAN:
EKONOMIYA IMPLASYON
GROSS NATIONAL
GROSS DOMESTIC PATAKARANG PATAKARANG
PRODUCT /
DEPED COPY
PRODUCT PISIKAL PANANALAPI
INCOME
PANIMULANG PAGTATAYA
Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel.
(K) 1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya?

A. ugnayan ng bawat sektor ng ekonomiya
B. kita at gastusin ng pamahalaan
C. kalakalan sa loob at labas ng bansa
D. transaksiyon ng mga intitusyong pampinansyal
(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa?

A. Kapag malaking bilang ng lakas paggawa ay walang trabaho.
B. Kapag gumagamit ng makabagong teknolohiya ang mga bahay-
kalakal
C. Kapag may pag-angat sa Gross Domestic Product ng bansa
D. Kapag lumalaki ang utang panlabas ng bansa
(K) 3. Alin sa mga sumusunod ang hindi ginagamit na paraan ng pagsukat

sa Gross National Income?
A. Expenditure Approach
B. Economic Freedom Approach
C. Industrial Origin/Value-Added Approach
D. Income Approach
155
(K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kaniya
namang kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari
niyang ilaan para sa pag-iimpok?
A. Php1,000.00 C. Php3,000.00
B. Php2,000.00 D. Php4,000.00
(K) 5. Ano ang tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng kabuuang presyo sa

ekonomiya?
A. deplasyon C. resesyon
B. implasyon D. depresyon
(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang

sambahayan at bahay-kalakal?
A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na
sumasailalim ng pagpoproseso ng bahay-kalakal.
DEPED COPY
B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na
kapital sa mga bahay-kalakal.
C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang
makabuo ng produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal.
D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang
magkaroon ng karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal.
(P) 7. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng bansa?

A. Dahil magiging tanyag ang bansa sa mga pandaigdigang
institusyong pampinansiyal
B. Dahil magagamit ito upang makabuo ng mga patakarang
magpapaangat sa ekonomiya ng bansa
C. Dahil repleksiyon ito sa kahusayan ng namumuno na magagamit
upang umani ng malaking boto sa eleksiyon
D. Dahil makikilala ang bansa sa pagkakaroon ng mahusay na
pamamalakad ng ekonomiya
(P) 8. Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto.

A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang
sa Gross National Income nito.
B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa
pagsukat ng Gross National Income.
C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng
Gross National Income.
D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang
isinasama sa Gross National Income.
156
(P) 9. Alin sa sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic
Product ng bansa?
A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers
B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng
mundo
C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa
pamumuhunan
D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa
kawanggawa
(P) 10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao?
A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo.
B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking
tubo.
C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa.
DEPED COPY
D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap.
(P) 11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng

isang kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas
ng implasyon sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang
kilong karne ng manok?
A. Php95.00
B. Php100.00
C. Php105.00
D. Php110.00
(P) 12. Sa papaanong paraan malulutas ang demand pull inflation?

A. Pagbibigay-pansin sa produktibidad sa paggawa upang mapataas
ang output ng produksiyon
B. Pagbubukas ng karagdagang trabaho upang mapasigla ang
matamlay na ekonomiya
C. Pagpapautang na may mababang interes upang makahikayat
ng karagdagang paggasta
D. Pagkontrol sa supply ng salapi upang mabawasan ang labis na
paggasta sa ekonomiya
(U) 13. Ang idinepositong Php100,000.00 ni Corazon sa bangko ay nagpapakita

ng paglabas (outflow) ng salapi sa paikot na daloy ng ekonomiya.
Ano ang nararapat na gawin upang pumasok (inflow) muli ang salapi
sa paikot na daloy?
A. Magpataw ng mataas na interes upang makahikayat ng pag-
iimpok
B. Ipautang ng bangko ang idineposito upang magamit na
panibagong kapital sa negosyo.
157
C. Ibaba ang interes mula 10% patungong 5% upang maragdagan
ang paggastos ng tao.
D. Magbigay ng insentibo sa mga depositor upang lumaki ang reserba
ng mga bangko.
(U) 14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa pagsusuri
sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng hakbang
ang pamahalaan upang mapataas ito?
A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig.
B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin.
C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa
ekonomiyang pandaigdigan.
D. Oo, dahil repleksiyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng
ekonomiya.
DEPED COPY
(U) 15. Si Mr. Chen, isang Chinese National, ay nagtatrabaho sa kompanya
na nasa Pilipinas. Saan dapat isinasama ang kaniyang kinita?
A. Sa Gross Domestic Product ng China dahil mamayan siya nito
B. Sa Gross National Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang
kaniyang kita
C. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang
kaniyang kita
D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong
dito nagmula ang kaniyang kita
(U) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang tamang interpretasyon sa graph?

PHILIPPINE GROSS NATIONAL INCOME & GROSS DOMESTIC PRODUCT
At Current Prices, In Million Pesos
16,000,000
14,000,000 Legend:
12,000,000 Gross Domestic Product
10,000,000 Gross National Income
8,000,000
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
2012 2013
Pinagmulan: Philippine Statistics Authority
A. Mas malaki ang Gross Domestic Product ng bansa kumpara sa

Gross National Income nito.
B. Mas malaki ang Gross National Income noong taong 2012
kumpara sa taong 2013.
C. Mas malaki ang remittances mula sa mga OFW noong taong
2012 kumpara sa taong 2013.
158
D. Mas Malaki ang Gross National Income kumpara sa Gross
Domestic Product sa parehong taon.
(U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa sumusunod ang nararapat na gawin
kung maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang?
A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang na
ang salapi.
B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi
naman mahalaga.
C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng
pagkakataon.
D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari
kinabukasan.
(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph.
DEPED COPY P
P 120
P 100
AS
AD2
AD1
Q
40 50
A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan ay magdudulot ng

kakulangan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
B. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng pagtaas sa mga gastos ng
produksiyon na ipapasa ng prodyuser sa mga mamimili.
C. Ang paglipat ng kurba ng supply pakanan ay magdudulot ng
kalabisan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
D. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng kakulangan ng supply ng
produkto sa pamilihan na hahantong sa pagtaas ng presyo.
(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng

suliranin sa implasyon?
A. Bumili lamang kung bagsak ang presyo ng mga bilihin sa
pamilihan.
B. Bumili lamang kung kakilala at suki ang nagtitinda sa pamilihan.
C. Bumili lamang sa mga supermarket o grocery upang matiyak ang
presyo.
D. Bumili lamang ng sapat sa pangangailangan upang hindi
magkaroon ng kakulangan.
159
(U) 20. Kung ikaw ay prodyuser ng produktong may kakulangan ng supply
sa pamilihan, dapat bang ang malaking kita lamang ang pagtutuunan
mo ng pansin?
A. Oo, dahil ito na ang pagkakataon upang kumita at tumubo ng
malaki.
B. Oo, dahil malaki ang inilabas na puhunan kaya’t nararapat na
kumita rin ng malaki.
C. Hindi, dahil malaki rin ang buwis na sisingilin ng pamahalaan sa
pagtaas ng presyo.
D. Hindi, dahil hindi kakayanin lalo ng mga mahihirap ang napakataas
na presyo.
GABAY SA PAGWAWASTO
1. A
DEPED COPY
2. C
3. B
4. D
5. B
6. A
7. B
8. D
9. C
10. A
11. C
12. D
13. B
14. D
15. C
16. D
17. B
18. A
19. D
20. D
160
PANIMULA
Ayon sa investopedia.com, ang makroekonomiks ay larangan ng

Ekonomiks na pinag-aaralan ang gawi ng kabuuang ekonomiya. Sinusuri ng
makroekonomiks ang malawakang pangyayaring pang-ekonomiya tulad ng
pagbabago sa kawalan ng trabaho, pambansang kita, gross domestic product,
implasyon, at antas ng presyo.
May apat na pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang makroekonomiks:

• Una, binibigyang-pansin ng makroekonomiks ang kabuuang antas ng
presyo. Ang pagtaas ng kabuuang presyo ay pangunahing pinagtutuunan
ng pansin ng mga gumagawa ng batas o patakaran na nakaaapekto sa
mga mamamayan sa kabuuan.
• Pangalawa, ang makroekonomiks ay binibigyang-pansin ang kabuuang
DEPED COPY
produksiyon o ang bilang ng kalakal at paglilingkod na nagawa sa
ekonomiya. Ito rin ang nagiging batayan sa pagsukat sa kakayahan ng
isang ekonomiya kung papaano matutugunan ang pangangailangan ng
lipunan at ng buong bansa sa kabuuan.
• Pangatlo, binibigyang-pansin ng makroekonomiks ang kabuuang

empleyo. Mahalaga ito para sa mga nagpaplano ng ekonomiya at
bumubuo ng mga patakarang pangkabuhayan upang matiyak na may
mapagkukunan ng ikabubuhay ang bawat pamilya sa lipunan.
• Pang-apat, at panghuli, tinitingnan din ang ibang bahagi ng mundo at

ang relasyon nito sa panloob na ekonomiya. Hindi maihihiwalay ang
mga pangyayaring pandaigdigan sa kalagayan ng ekonomiya sa loob
ng bansa. May malaking epekto ang kalagayang pang-ekonomiya ng
ibang bansa sa ekonomiya ng iba’t ibang bansa sa buong daigdig.
ARALIN 1:
PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman

ng mga mag-aaral tungkol sa paikot na daloy ng ekonomiya at
kung papaanong ang kaalaman sa pambansang ekonomiya ay
makatutulong sa pagpapabuti ng antas ng pamumuhay ng mga
mamamayan tungo sa kaunlaran ng bansa.
161
Gawain 1: HULA-LETRA
Isulat sa loob ng lobo ang tamang letra upang mabuo ang salita. Ang
ilang letra ay ibinigay na bilang gabay.
1. Dibisyon ng Ekonomiks na nakatuon sa kabuuang ekonomiya

M K S
2. Salaping kinokolekta ng pamahalaan upang makalikom ng pondo

W
3. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon
DEPED COPY
B Y
4. Bumubuo ng mga produkto at serbisyong panlipunan

P H A
5. Pagbebenta ng mga produkto sa ibang bansa

X T
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong sariling pagkaunawa sa makroekonomiks?

2. Papaano kaya naiba ang makroekonomiks sa maykroekonomiks?
Gawain 2: SMILE KA DIN KAHIT KAUNTI
Bilugan ang nakangiting mukha kung malawak na ang kaalaman sa

paksa o konsepto. Kung hindi naman, bilugan ang hindi nakangiting mukha.
1. Dayagram ng paikot na daloy

2. Ugnayan ng sambahayan, bahay kalakal, at
pamahalaan
3. Buwis na binabayaran ng sambahayan at bahay
kalakal sa pamahalaan
162
4. Ugnayan ng pag-iimpok at pamumuhunan
5. Konsepto ng angkat at luwas
6. Transfer payments na ibinabayad ng pamahalaan
7. Paglabas (outflow) ng salapi sa paikot na daloy
8. Pagpasok (inflow) ng salapi sa paikot na daloy
9. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon
10. Pagbuo ng mga kalakal upang maging tapos na

produkto
DEPED COPY
1. Matapos mong sagutan ang gawain, ilang konsepto ang alam mo
na sa paksa? Ilan naman ang konseptong hindi mo pa nalalaman?
2. Base sa iyong kasagutan sa bilang 1, ano ang mabubuo mong
hinuha batay sa lawak ng iyong kaalaman sa paksa?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang paunang

sagot upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa paikot na
daloy ng ekonomiya.
Gawain 3: PAUNANG SAGOT

Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman tungkol sa
paksa. Isulat ang iyong sagot sa katanungan sa loob ng callout. Hindi kailangang
tama ang iyong sagot sa paunang gawaing ito.
Papaano gumagana ang

pambansang ekonomiya
upang mapabuti ang
pamumuhay ng mamamayan
tungo sa pagtamo ng
pambansang kaunlaran?
Matapos maorganisa ng mga mag-aaral ang mga paunang kaalaman

tungkol sa paikot na daloy, ihanda sila sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit nilang maunawaan nang mas malalim ang konsepto nito.
163
PAUNLARIN
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang

impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay lilinangin
nila ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain
na sadyang inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang
pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-
aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pambansang
ekonomiya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang
gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung papaanong ang
kaalaman sa pambansang ekonomiya ay makatutulong sa pagpapabuti
ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan tungo sa kaunlaran ng
bansa.
DEPED COPY
Gawain 4: FILL IT RIGHT
Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor at pamilihan sa paikot

na daloy ng ekonomiya.
MGA AKTOR SA PAIKOT NA DALOY BAHAGING GINAGAMPANAN
NG EKONOMIYA
1. Sambahayan
2. Bahay-kalakal
3. Pamahalaan
4. Panlabas na Sektor
MGA URI NG PAMILIHAN BAHAGING GINAGAMPANAN
1. Product Market
2. Factor Market
3. Financial Market
4. World Market
1. Ano ang ugnayang namamagitan sa sambahayan at bahay-kalakal?

Ipaliwanag.
2. Ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pamahalaan sa
ekonomiya?
3. Bakit kailangan ng ekonomiya ang panlabas na sektor?
164
Gawain 5: SURIIN AT UNAWAIN
Upang higit na maunawaan ang binasang teksto, hayaan ang mga mag-
aaral na masdang mabuti ang mga bagay na makikita sa dayagram. Ipatukoy
at ipasulat sa loob ng kahon kung anong sektor ang ipinapakita sa dayagram.
Pagkatapos ng pagsasagawa ng pagsusuri ay maaari nang pasagutan ang
mga pamprosesong tanong.
Pagluluwas (export) Pag-aangkat (import)

1. _____________
Kita Paggasta
PAMILIHAN NG
KALAKAL AT
Pagbebenta ng kalakal PAGLILINGKOD Pagbili ng kalakal
DEPED COPY
at paglilingkod at paglilingkod
Pagbili ng kalakal Buwis

at paglilingkod
3.
____________
2. Suweldo, tubo,
____________ Buwis transfer
payments
4
Bumibili ng Lupa,
produktibong PAMILIHAN NG Paggawa,
resources SALIK NG Kapital
PRODUKSIYON Mamumuhuna
n
Sueldo, upa,
Kita
tubo o interes
5.
Pamumuhunan ___________ Pag-iimpok
1. Ano ang ipinapakita sa paikot na daloy?

2. Papaanong nagkakaroon ng ugnayan ang iba’t ibang sektor ng
ekonomiya? Ipaliwanag.
Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kaalaman ukol sa paikot

na daloy ng ekonomiya, maaari na silang magsimula sa susunod na bahagi
ng aralin. Gabayan ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa
ng konseptong ito.
165
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mga

mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa paikot na daloy ng
ekonomiya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto
ng paikot na daloy ng ekonomiya upang maihanda ang mga mag-aaral
sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 6: IPANGKAT NATIN
Ipasulat sa unang hanay ang mga konsepto na may malawak nang
DEPED COPY
kaalaman ang mga mag-aaral at sa ikalawang hanay naman ang mga
konseptong nangangailangan pa ng malawak na kaalaman.
paikot na daloy paggasta

pag-angkat at pagluwas sambahayan
bayaring nalilipat bahay kalakal
buwis subsidiya
dibidendo upa
Malawak ang Kaalaman Hindi Malawak ang Kaalaman
1. Matapos mong sagutan ang gawain, papaano mo bibigyan ng grado

ang iyong sarili base sa lawak ng iyong pagkaunawa sa paksa?
2. Papaano mo kaya higit na mauunawaan ang mga paksang hindi pa
malalim ang iyong kaalaman? Patunayan.
166
Gawain 7: NASA GRAPH ANG SAGOT
Kung malalim na ang pagkaunawa ng mag-aaral sa aralin, maaari na

nilang suriin ang pigura sa ibaba. Pagkatapos ay pasagutan ang mga gabay
na tanong.
DEPED COPY
Pinagkunan: www.nscb.gov.ph retrieved on October 20, 2013
Pamprosesong Tanong
1. Batay sa graph, ano ang kalagayan ng pag-aangkat at pagluluwas

ng bansa sa loob ng sampung taon?
2. Bakit hindi maiwasang lumahok sa pag-aangkat at pagluluwas ang

pambansang ekonomiya? Ipaliwanag.
Gawain 8: PAGGAWA NG COLLAGE
Gamit ang mga materyales na maaaring gamiting-muli (recyclable) o

mga materyales na indigenous sa lugar ng mga mag-aaral, hayaan silang
bumuo ng isang dayagram ng paikot na daloy at idikit ito sa kalahating bahagi
ng illustration board o cartolina. Maaari ding magtanghal ng isang mini exhibit
sa isang bahagi ng kanilang silid-aralan.
167
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE
NANGANGA-
NAKU-
MAGALING KATAMTAMAN ILANGAN NG
HANG
(3) (2) PAGSISIKAP
PUNTOS
(1)
Naipakita ang Naipakita Hindi naipakita
lahat ng sektor ang ilan sa ang mga sektor
na bumubuo mga sektor na bumubuo
sa paikot na na bumubuo sa paikot na
NILALAMAN daloy at ang sa paikot na daloy at hindi
tungkuling daloy at ang rin naipakita
ginagampanan ilang tungkuling ang tungkuling
ng bawat isa. ginagampanan ginagampanan
ng bawat isa. ng bawat isa.
Lubhang Angkop ang Hindi angkop
DEPED COPY
angkop ang konsepto at ang konsepto
konsepto at maaaring at hindi
KAANGKUPAN maaaring magamit sa maaaring
NG KONSEPTO magamit sa pang-araw-araw magamit sa
pang-araw- na pamumuhay. pang-araw-
araw na araw na
pamumuhay. pamumuhay.
Ang kabuuang Ang kabuuang Ang kabuuang
presentasyon presentasyon presentasyon
ay maliwanag ay bahagyang ay hindi
at organisado maliwanag at maliwanag,
KABUUANG at may organisado at hindi
PRESENTASYON kabuluhan may bahagyang organisado,
sa buhay ng kabuluhan sa at walang
isang Pilipino. buhay ng isang kabuluhan sa
Pilipino. buhay ng isang
Pilipino.
Gumamit Gumamit ng Hindi gumamit
ng tamang bahagyang ng tamang
kombinasyon kombinasyon kombinasyon
ng mga kulay ng mga kulay ng mga kulay
at recycled na at recycled na at hindi rin
PAGKAMA- materyales materyales gumamit ng
LIKHAIN upang upang ipahayag recycled na
ipahayag ang ang nilalaman materyales
nilalaman at at mensahe. upang
mensahe. ipahayag ang
nilalaman at
mensahe.
Kabuuang Puntos
168
Gawain 9: PANGHULING KASAGUTAN
Pagkatapos ng mga babasahin at gawain ay muling pasagutan ang

katanungan sa ibaba. Ipasulat ang kanilang sagot sa loob ng callout. Inaasahang
maipahayag nila ang kanilang nalaman at naunawaan sa paksang tinalakay.
Papaanong angkaalaman
Papaanong ang kaalamansasa
pambansang ekonomiya
pambansang ekonomiyaayay
makatutulong sa
makatutulong sapagpapabuti
pagpapabuting
antas ng pamumuhay ng
ng antas ng pamumuhay ngmga
mamamayan
mga mamamayantungo tungo
sa kaunlaran
sa
ng bansa?
kaunlaran ng bansa?
DEPED COPY
Transisyon sa Susunod na Aralin
Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng paikot na daloy

ng ekonomiya. Ipinaliwanag din ang ugnayang namamagitan sa bawat
sektor ng ekonomiya. Ang susunod na aralin naman ay tatalakay sa
konsepto ng pambansang kita.
169
PANIMULA
Malalaman kung may narating na pagsulong at pag-unlad ang ekonomiya

ng isang bansa sa pamamagitan ng pagsusuri sa economic performance nito.
Sa pamamagitan ng paggamit ng mga economic indicators ay nasusukat
ang kasiglahan ng ekonomiya. Ito ay mga instrumento na maglalahad sa
anumang narating na pagsulong at pag-unlad ng isang ekonomiya. Ayon sa
Philippine Statistics Authority, ang Pilipinas ay gumagamit ng tinatawag na
leading economic indicators. Ang ilan sa mga ito ay ang Number of New
Businesses, Terms of Trade Index, Consumer Price Index, Hotel Occupancy
Rate, Wholesale Price Index, Electric Energy Consumption, Foreign Exchange
Rate, Visitor Arrivals, Money Supply, Stock Price Index, at Total Merchandise
Imports.
Sa mga nabanggit na indicators, madalas na ginagamit ang kabuuang
pambansang kita o Gross National Income (GNI) sa pagsukat ng kalagayan ng
DEPED COPY
ekonomiya ng isang bansa. Ang paraan ng pagsukat sa pambansang kita sa
pamamagitan ng GNI ay tinatawag na National Income Accounting.
ARALIN 2:
PAMBANSANG KITA
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga

mag-aaral tungkol sa pambansang kita at kung bakit mahalagang masukat
ang economic performance ng isang bansa?
Gawain 1: PAGSUSURI SA LARAWAN

Ipasuri ang ipinahihiwatig ng larawan sa abot ng kanilang makakaya.
Matapos ang pagsusuri, pupunan ang pahayag sa ibaba.
EKONOMIYA
Ang ekonomiya ng Pilipinas ay _____________________________________

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
170
1. Ano kaya ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Ano ang naging batayan mo sa pagkompleto ng pangungusap?
3. Sa iyong palagay, ano ang mga ginagamit na panukat upang matukoy
ang kalagayan ng ekonomiya?
Gawain 2: PAWANG KATOTOHANAN LAMANG
May tatlong pahayag na nasa ibaba tungkol sa paksa. Isa sa mga

pahayag na ito ay walang katotohanan. Magsagawa ng brainstorming ang bawat
pangkat upang malaman kung alin sa mga pahayag ang may katotohanan
at walang katotohanan. Bawat isa ay magbabahagi ng kaniyang nalalaman
upang makabuo ng mga kolektibong pagsang-ayon ang buong pangkat. Iulat
ang nabuong kasagutan sa harap ng klase.
1. Ginagamit ang Gross National Income at Gross Domestic Product
DEPED COPY
upang masukat ang economic performance ng isang ekonomiya.
2. Tanging halaga ng mga tapos na produkto lamang ang isinasama sa
pagkuwenta ng Gross National Income.
3. Ang halaga ng mga nabuong produkto ng mga dayuhang nagtatrabaho
sa loob ng Pilipinas ay hindi ibinibilang sa pagkuwenta ng Gross
National Income ng bansang kanilang pinanggalingan.
Lahat ng kasagutan ay tatanggapin. Hayaan ang mga mag-aaral na

magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto lamang ito sa
huling bahagi ng aralin ukol sa paglilipat at pagsasabuhay.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang
chart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa
pambansang kita.
Gawain 3: MAGBALIK-TANAW
Ipasagot ang katanungan sa ibaba batay sa kanilang sariling karanasan
o opinyon. Hindi kailangang wasto ang kasagutan sa gawaing ito. Muli nila
itong sasagutan pagkatapos ng mga gawain sa PAGLINANG at PAGNILAYAN
upang makita ang pag-unlad ng kanilang kaalaman sa aralin.
Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang
bansa? ______________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________

tungkol sa pambansang kita, gagabayan sila para sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit na maunawaan nang mas malalim na konsepto nito.
171
PAUNLARIN

impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang
lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto
at mga gawain na sadyang inihanda upang maging sanggunian
ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay
matutuhan ng mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol
sa pambansang kita. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay
inaasahang gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung bakit
mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa.
DEPED COPY
Gawain 4: GNI at GD
Matapos mabasa ang teksto, papunan ng tamang datos ang Venn
diagram na nasa ibaba. Ipatala ang pagkakaiba ng GNI at GDP. Pagkatapos
ay ipasulat sa gitnang bahagi ang pagkakahalintulad ng dalawa.
1. Batay sa nabuong Venn diagram, papaano naiba ang Gross National
Income sa Gross Domestic Product?
2. Bakit kailangang sukatin ang economic performance ng isang bansa?
3. Bakit may mga gawaing hindi kabilang sa pagsukat ng GNI at GDP?
Gawain 5: PAANO ITO SINUSUKAT?
Magbigay ng mga papel na may nakasulat na impormasyon ukol
sa pambansang kita. Magtatanong din ukol sa paraan ng pagsukat sa
pambansang kita at mag-uunahan ang mga mag-aaral na idikit ito sa dayagram
na nakapaskil sa pisara. Ang halimbawa ng pigura ay makikita sa susunod na
pahina. Pagkatapos ng gawain ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na
nasa susunod na pahina.
172
VALUE ADDED
APPROACH/
INDUSTRIAL ORIGIN
EXPENDITURE INCOME
APPROACH APPROACH
PARAAN NG
PAGSUKAT SA
PAMBANSANG
KITA
DEPED COPY
1. Ano ang mga paraan ng pagsukat sa pambansang kita?
2. Paano ito naiba sa isa’t isa?
3. Sa iyong palagay, bakit dapat na nasusukat ang pambansang kita?
Gawain 6: MATH TALINO
Matapos maipabasa at maunawaan ng mag-aaral ang teksto, susubukan

naman nila ang kanilang kaalaman sa pagkuwenta. Ito ay upang malinang ang
kanilang kakayahan sa pagkompyut na mabisang kasangkapan sa pag-aaral
ng Ekonomiks.
Ipakompyut ang Price Index at Real GNP. Ipagamit ang 2006 bilang
batayang taon.
TAON NOMINAL GNP PRICE INDEX REAL GNP

2006 10 500
2007 11 208
2008 12 223
2009 13 505
2010 14 622
PamprosesongTanong:
1. Ano ang sinusukat ng Price Index?
2. Bakit kalimitang mas malaki ang Nominal GNI kung ihahambing sa
Real GNI ng Pilipinas?
3. Ano ang kahihinatnan ng malaking populasyon ngunit maliit na GNI
ng bansa sa kontemporaryong panahon?
173
Gawain 7: MAGBALIK TANAW
Ngayon ay maaari nang itala ng mga mag-aaral ang lahat ng bagay
at impormasyon na kanilang natutuhan. Ipalagay o ipasulat sa isang buong
papel at ipaipon sa kanilang portfolio ang naging kasagutan para mabasa at
mabigyan ng grado.
Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_______________________________________________
Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman ukol

sa pambansang kita, maaari na silang pumunta sa susunod na bahagi ng
DEPED COPY
aralin. Gabayan ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng
konseptong ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mag-

aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa pambansang kita. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto upang maihanda sila sa
pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 8: EKONOMIYA PAGNILAYAN

Ipabasa ang pahayag ng National Statistical Coordination Board batay
sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Matapos basahin, magpagawa sa mga
mag-aaral ng isang sanaysay na may pamagat na “Ekonomiya ng Pilipinas:
Saan Papunta?” Gawing gabay ang rubrik sa pagmamarka ng sanaysay.
Philippine Economy posts 7.0 percent GDP growth in Q3 2013

(Posted 28 November 2013)
Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph/sna/2013/3rd2013/highlights.asp#sthash.xsCOJ7DL.
dpuf retrieved on July 16, 2014
HIGHLIGHTS
• The domestic economy grew by 7.0 percent in the third quarter of 2013 from
7.3 percent recorded the previous year boosting the 2013 first nine months
growth to 7.4 percent from 6.7 percent last year. The third quarter growth
was driven by the Services sector with the robust performance of Real
Estate, Renting & Business Activities, Trade and Financial Intermediation
174
sustained by the accelerated growth of the Industry sector.
• On the demand side, growth in the third quarter of 2013 came from increased
investments in Fixed Capital, reinforced by consumer and government
spending, and the robust growth in external trade.
• With accelerated growth of the Net Primary Income (NPI) from the Rest of
the World in the third quarter of 2013 by 11.9 percent, the Gross National
Income (GNI) expanded by 7.8 percent in the third quarter of 2013 from 7.3
percent in the third of 2012.
• On a seasonally adjusted basis, GDP posted a positive growth of 1.1
percent in the third quarter of 2013 but this was a deceleration from 1.6
percent in the previous quarter while GNI accelerated by 1.8 percent in the
third quarter of 2013 from 1.1 percent in the second quarter of 2013. The
entire Agriculture sector rebounded its seasonally adjusted growth to 0.7
percent from a decline of 0.7 percent in the previous quarter while Industry
decelerated to 0.3 percent from 1.4 percent. On the other hand, the Services
DEPED COPY
sector recorded a 1.6 percent growth for the third quarter of 2013 from 2.1
percent in the previous quarter with the positive growth of all its subsectors.
• With projected population growing by 1.6 percent to level of 97.6 million,
per capita GDP grew by 5.2 percent, per capita GNI accelerated by 6.0
percent while per capita Household Final Consumption Expenditures
(HFCE) decelerated by 4.5 percent.
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG SANAYSAY

Napakahusay Mahusay Hindi Mahusay NAKUHANG
(3) (2) (1) PUNTOS
Nakapagpakita Nakapagpakita Nakapagpakita
ng higit ng tatlong ng kulang
sa tatlong katibayan ng sa tatlong
Nilalaman katibayan ng pagsulong ng katibayan ng
pagsulong ng ekonomiya ng pagsulong ng
ekonomiya ng bansa. ekonomiya ng
bansa. bansa.
Maliwanag at Di-gaanong Di-angkop ang
Mensahe angkop ang maliwanag ang mensahe
mensahe. mensahe.
Nakasunod sa Lumagpas ng Lumagpas ng
Oras/ tamang oras ng isang minuto higit sa isang
Panahon paggawa. sa paggawa. minuto sa
paggawa.
Kabuuang Puntos
175
Gawain 9: KITA NG AKING BAYAN
Papuntahin ang mga mag-aaral sa ingat yaman (treasurer) ng
pamahalaang panlungsod o munisipalidad. Hayaan silang humingi ng sipi ng
kita at gastusin sa loob ng limang taon. Ipasuri kung may paglago sa ekonomiya
ng kanilang lokal na komunidad. Maaaring ipalipat sa graph ang nakuhang
datos upang maging mas maliwanag ang pagsusuri. Ipasulat ang ginawang
pagsusuri sa isang buong papel at ipapasa.
Gawain 10: GRAPH AY SURIIN

Maaaring tingnan ng mga mag-aaral ang website ng National Statistical
Coordination Board (NSCB) o iba pang mapagkakatiwalaang website sa
Internet. Mula rito ay hayaan silang magsaliksik tungkol sa Gross National
Income at Gross Domestic Product ng Pilipinas mula taong 2008 hanggang
2013. Pagawain sila ng vertical bar graph gamit ang Microsoft Excel o iba pang
application sa kompyuter. Ipa-print ang nabuong graph at upang maipasa ito.
DEPED COPY
Pasagutan din ng buong katapatan ang checklist sa ibaba. Palagyan ng isang
tsek (/) ang bawat aytem:
CHECKLIST SA NATUTUHAN
DI-GAANONG HINDI
AYTEM NATUTUHAN
NATUTUHAN NATUTUHAN
1. Pagkakaiba ng GNI sa GDP

2. Mga paraan ng pagsukat sa
GNI at GDP
3. Pagkompyut ng
pambansang kita.
4. Kahalagahan ng pagsukat
sa economic performance
ng bansa
5. Naisabuhay at nagamit
sa pang-araw-araw na
pamumuhay ang natutuhan
sa aralin
Gawain 11: STATE OF THE COMMUNITY ADDRESS

Base sa nakalap na datos ukol sa kita at gastusin ng pamahalaang
panlungsod o munisipalidad na tinitirhan ng mga mag-aaral, hayaan silang
gumawa ng talumpati ukol sa kasalukuyang kalagayan ng ekonomiya sa
kanilang komunidad. Pagtutuunan nila ng pansin kung papaano tinutugunan
ang mga suliraning pangkabuhayan ng kanilang pamahalaang lokal. Iparinig
ang talumpati sa loob ng silid-aralan. Gawing gabay ang rubrik sa pagmamarka
ng talumpati.
176
Rubrik sa Pagmamarka ng Talumpati
Napakahusay Mahusay Hindi NAKUHANG

(3) (2) Mahusay PUNTOS
(1)
Nakapagpakita Nakapagpakita Nakapagpakita
ng higit ng tatlong ng kulang
sa tatlong katibayan ng sa tatlong
katibayan ng pagsulong ng katibayan ng
Nilalaman
pagsulong ng ekonomiya pagsulong ng
ekonomiya ng lungsod o ekonomiya
ng lungsod o munisipalidad. ng lungsod o
munisipalidad. munisipalidad
Maliwanag at Di-gaanong Hindi
nauunawaan maliwanag maliwanag
DEPED COPY
Pagsasalita ang paraan ng ang paraan ng ang paraan ng
pagbigkas ng pagbigkas ng pagbigkas ng
talumpati. talumpati. talumpati.
Nakasunod sa Lumagpas ng Lumagpas ng
Oras/Panahon tamang oras. isang minuto. higit sa isang
minuto.
Makatotohanan Di-gaanong Hindi
at magagamit makatotohanan makatotohanan
ang at hindi- at hindi
impormasyon sa gaanong magagamit
Pagsasabuhay
pang-araw-araw magagamit sa pang-
na pamumuhay. sa pang- araw-araw na
araw-araw na pamumuhay.
pamumuhay.
Kabuuang Puntos
Gawain 12: MAGBALIK TANAW
Ngayon ay maaari nang itala ng mga mag-aaral ang lahat ng bagay at

impormasyon na kanilang natutuhan. Maaari nilang balikan ang una at ikalawa
nilang kasagutan sa katanungang ito, at kung may mga pagkakamali ay maaari
na ring itama sa bahaging ito ng aralin.
Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa?
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
__________________________________
177
PANIMULA
Ang kakayahang kumonsumo ng tao ay nakabatay sa salapi na maaari

nitong gastusin. Ang salapi namang maaaring maimpok ay nakabatay kung
magkano ang matitirang salapi matapos ibawas ang salaping ginamit sa
pagkonsumo. Mauunawaan sa araling ito ang ugnayan ng pangkalahatang
kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.
Sa pagtatapos ng araling ito ang mga mag-aaral ay inaasahan nang

nakapagpapahayag ng kaugnayan ng kita sa pagkonsumo at pag-iimpok.
ARALIN 3:
UGNAYAN NG PANGKALAHATANG KITA,
PAG-IIMPOK, AT PAGKONSUMO
DEPED COPY

ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng

mag-aaral tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at
pagkonsumo at kung bakit kailangang maunawaan ang kahalagahan ng
ugnayan nito sa isa’t isa?
Gawain 1: LARAWANG HINDI KUPAS!

Ipasuri ang larawan at ipasagot ang mga pamprosesong tanong.
178
1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Kung ikaw ay may trabaho at kita, saan mo iyon gagastusin?
Gawain 2: KITA, GASTOS, IPON

Hayaang bigyan ng sariling interpretasyon ng mga mag-aaral ang graph
sa ibaba. Maaaring maiugnay ang konsepto ng kita, pag-iimpok, at pagkonsumo
sa interpretasyon.
DEPED COPY Kita 3
Kita 2
Kita 1
IPON KURYENTE TUBIG PAGKAIN
1. Ano ang may pinakamataas at pinakamababang bar sa graph? Ano
ang ibig ipahiwatig nito?
2. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang dapat na pinakamataas sa mga
bar ng graph? Bakit?
3. Batay sa kahalagahan, ayusin ang sumusunod: kumita, gumastos,
o mag-ipon?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang Gawain

3 upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa ugnayan ng
pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.
179
Gawain 3: BE A WISE SAVER
Papunan nang matapat na kasagutan ang kahon sa ibaba. Muling
ipasasagot ang katanungang ito matapos ang PAUNLARIN. Tandaan na
tanggapin ang lahat ng magiging kasagutan ng mga mag-aaral sa bahaging
ito.
Papaano
Paano nagkakaugnay
nagkakaugnay angkita,
ang kita, pag-iimpok,
pag-iimpok, atat
pagkonsumo?
pagkonsumo?
ANG PAGKAKAALAM KO
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
DEPED COPY
Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman
tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo,
gagabayan sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na
maunawaan nang mas malalim ang konsepto.
PAUNLARIN
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang paunang

impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay lilinangin
nila ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga
gawain na sadyang inihanda upang maging batayan ng impormasyon.
Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mag-aaral
ang mga mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangkalahatang
kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Mula sa mga inihandang gawain at
teksto ay inaasahang gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung
papaano nauugnay ang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.
180
Gawain 4: Ipasuri ang pigura sa ibaba.
Naimpok (Savings) Utang (Loans)

Financial
Intermediaries
Commercial Banks
Savings and Loans
Credit Unions
Nag-iimpok Nangungutang
Finance Companies
Life Insurance Companies
Mutual Funds
Pension Funds
DEPED COPY
Interes at Dibidendo
(Interest and Dividends)
Financial
Intermediaries
Pag-aari (Assets)
1. Ano ang pakakaiba ng Kita, Pagkonsumo, at Pag-iimpok?
2. Ano ang papel na ginagampanan ng financial intermediaries?
3. Kung ikaw ay mag-iimpok, ano ang maaari mong pakinabang dito?
Gawain 4: MAGKUWENTUHAN TAYO

Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag.

Nasubukan mo na bang mag-ipon? Palagi ba na kulang ang perang
ibinibigay sa iyo kaya hindi ka makaipon? Kung nakaipon ka, ano ang ginawa
mo sa perang naipon mo? Kung malinaw para sa iyo ang gusto mong mabili o
makamit ay hindi malalayo na makakaipon ka kahit wala halos natitirang pera
sa bulsa mo. Tunghayan mo ang kuwento.
KALAYAAN SA KAHIRAPAN
Kathang isip ni: Martiniano D. Buising
Si Jonas ay isang mag-aaral sa sekondarya. Mayroon siyang baon na
dalawampu’t limang piso (Php25) bawat araw. Ang kaniyang pamasahe ay
Php10 papasok at Php10 rin pauwi. Samakatuwid, mayroon lamang siyang
Php5 para sa kaniyang pagkain at iba pang pangangailangan. Upang makatipid,
gumigising siya nang maaga at naghahanda ng kaniyang pagkaing babaunin
sa pagpasok. Kung maaga pa, naglalakad na lamang siya papasok sa paaralan.
181
At sa uwian sa hapon, naglalakad din siya kung hindi naman umuulan o kung
hindi nagmamadali. May mga pagkakataon na hindi niya nagagastos ang
kaniyang allowance, dahil may nanlilibre sa kaniya ng meryenda, at minsan
naman ay ibinabayad na siya ng kaibigan ng pamasahe. Basta may natirang
pera, inilalagay niya iyon sa kaniyang savings.
Sa loob ng isang buwan, nakakaipon si Jonas ng Php100 hanggang

Php150 daang piso at idinideposito niya iyon sa bangko. Parang isang natural
na proseso lang para kay Jonas ang pag-iipon, bilhin ang kailangang bilhin,
at huwag bilhin ang hindi kailangan, at ang matitira ay ilalagay sa savings. Sa
tuwing may okasyon at may nagbibigay sa kaniya ng pera bilang regalo, hindi
rin niya iyon ginagastos at inilalagay rin niya sa kaniyang savings account.
Hindi masasabing kuripot si Jonas, dahil may mga pagkakataong gumagastos
din siya mula sa kaniyang ipon upang ibili ng pangangailangan sa paaralan at
sa kanilang bahay.
DEPED COPY
Nakaipon si Jonas ng limang libong piso sa bangko at nagkataong
mayroong iniaalok na investment program ang bangko sa loob ng sampung
(10) taon. Sinamantala niya ang pagkakataon at siya ay nag-enrol sa nasabing
programa kung kaya’t ang kaniyang perang nakatabi bilang investment ay
may kasiguruhang kikita ng interes. Gayumpaman, nagpatuloy pa rin si
Jonas sa pag-iipon at pagdedeposito sa investment program sa tuwing siya
ay makaipon ng limang libong piso, hanggang sa siya ay makagraduate ng
kolehiyo at makapagtrabaho. Ang lahat ng kaniyang bonus, allowance, at iba
pang pera na hindi nagmula sa kaniyang suweldo ay deretso niyang inilalagay
sa investment program. Dahil may sarili na siyang kita, natuto na rin siyang
ihiwalay ang 20% ng kaniyang kita para sa savings at ang natitira ay hahati-
hatiin niya sa kaniyang pangangailangan. Kung may sobra pang pera na hindi
nagamit, inilalagay niya pa rin sa kaniyang savings.
Makalipas ang sampung taon, ang perang naipon ni Jonas sa investment

program ay umabot na sa halos isang milyon. Muli niyang inilagak sa ibang
investment program ang kaniyang pera at kumita na ito ng humigit kumulang
sa dalawampung libong piso (Php20,000.00) sa loob ng isang buwan. Malaya
na si Jonas sa kahirapan, bukod sa kaniyang suweldo mula sa trabaho ay may
inaasahan pa siyang kita ng kaniyang investment buwan-buwan.
1. Sa iyong palagay, kahanga-hanga ba ang katangiang ipinakita ni
Jonas? Bakit?
2. Anong aral na maaaring mapulot mula sa kuwento? Ipaliwanag.
3. Kung ikaw si Jonas, saan mo gagamitin ang perang naipon mo ng
sampung (10) taon?
182
Gawain 5: BABALIK KA RIN
Hayaang balikan ng mag-aaral ang aralin tungkol sa paikot na daloy
ng ekonomiya. Pangkatin sa dalawa ang klase. Magtalaga ng lider sa bawat
pangkat. Ang unang pangkat ay tatalakay sa konsepto at ugnayan ng kita
at pagkonsumo. Ang ikalawang pangkat naman ay tatalakay sa konsepto at
ugnayan ng kita at pag-iimpok. Matapos ito ay ipaulat sa bawat pangkat ang
kanilang paksa at sagutin ang mga pamprosesong tanong.
UNANG PANGKAT:
Batay sa modelo ng paikot na daloy, ang mga salik ng produksiyon;
lupa, paggawa, kapital, at kakayahang entrepreneurial ay nagmumula sa
sambahayan. Ang bahay-kalakal naman ay responsable upang pagsama-
samahin ang mga salik ng produksiyon upang mabuo ang produkto at serbisyo.
DEPED COPY
Sa ating dayagram sa ibaba, makikita na ang halagang Php100,00 ay napunta
sa sambahayan mula sa bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga salik ng
produksiyon. Magsisilbi itong kita ng sambahayan. Samantala magagamit
ng sambahayan ang naturang halaga bilang pagkonsumo. Ang Php100,000
ay mapupunta sa bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga nabuong produkto
at serbisyo. Ang gastos ng bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga salik ng
produksiyon ay nagsisilbing kita ng sambahayan. Sa kabilang banda, ang
paggastos ng sambahayan bilang kabayaran sa nabuong produkto at serbisyo
ay nagsisilbing kita ng bahay-kalakal. Ipinapakita sa paikot na daloy ang pag-
aasahang nagaganap sa pagitan ng sambahayan at bahay-kalakal.
Sa panig ng Sambahayan (S) Kung saan:

Y = C Y = Kita
Php100,000 = Php100,000 C = Pagkonsumo
Sa panig ng Bahay-kalakal (B)

Y=C
Php100,000 = Php100,000
183
Ang kalagayang ito ay tinatawag na makroekonomikong ekwilibriyo
kung saan ang kita (Y) sa panig ng sambahayan ay katumbas sa pagkonsumo
(C) o kaya sa panig ng bahay-kalakal, ang kita sa produksiyon (Y) ay katumbas
ng pagkonsumo.
Pinagkunan: Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon
City: Vibal Publishing House, Inc.
PANGALAWANG PANGKAT:
Ipinapakita sa dayagram na hindi lahat ng kita ng sambahayan ay

ginagamit sa pagkonsumo. May bahagi ng kita ng sambahayan na hindi
ginagasta. Ang salaping hindi ginagastos ay tinatawag na impok (savings).
Sa ating halimbawa ang kita ng sambahayan na Php100,000 mula sa bahay-
kalakal bilang kabayaran sa mga salik ng produksiyon ay hindi ginagasta lahat.
DEPED COPY
Ang Php10,000 ay napupunta sa pag-iimpok kaya ang kabuuang pagkonsumo
ay aabot na lamang sa Php90,000. Mapapansin na ang halagang Php10,000
bilang impok ay papalabas (outflow) sa paikot na daloy. Ang halagang
Php10,000 na inimpok ng sambahayan ay maaaring gamitin ng mga institusyong
pinansiyal bilang pautang sa bahay-kalakal bilang karagdagang puhunan. Sa
ganitong pagkakataon, ang pamumuhunan ay nagsisilbing dahilan upang
muling pumasok ang lumabas na salapi sa paikot na daloy.
184
Sa panig ng Sambahayan (S): Sa panig ng bahay-kalakal (B):
Y = C + S Y=C+I
Php100,000 = Php90,000 + Php10,000 Php100,000 = Php90,000 + Php10,000
C+S=Y=C+I
Samakatwid,
S=I
Lumalabas na kita (outflow) = Pumapasok na kita (inflow)
Kung saan:
S = Pag-iimpok
I = Pamumuhunan
Pinagkunan: Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing
House, Inc.
DEPED COPY
1. Ano ang ipinakikita ng dayagram?
2. Paano nagkakaugnay ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok?
3. Ano ang naging resulta ng naturang ugnayan?
4. Bakit mahalaga na malaman ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok
ng isang bansa? Ipaliwanag.
Rubrik sa Pagmamarka ng Pag-uulat

Hindi
Hindi
Natatangi Mahusay gaanong
Mga Kraytirya Mahusay
(5 puntos) (4 puntos) Mahusay
(2 puntos)
(3 puntos)
1. Kaalaman at
Pagkakaunawa sa
Paksa
2. Organisasyon/
Presentasyon
3. Kalidad ng
Impormasyon o
Ebidensiya
Kabuuang Puntos
Muli mong ipasagot sa mag-aaral ang katanungan sa kabilang pahina.

Ngayon ay inaasahang maiwawasto na nila ang kanilang kasagutan gamit ang
mga natutuhan sa mga gawain at aralin.
185
Papaano nagkakaugnay
Papaano angkita,
nagkakaugnay ang kita, pag-iimpok,
pag-iimpok, at
at pagkonsumo?
pagkonsumo?
ANG PAGKAKAALAM KO
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman ukol

sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo, maaari na
silang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Gagabayan ang mga mag-
aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto.
DEPED COPY PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng

mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa ugnayan ng
pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Kinakailangan ng
mas malalim na pagtalakay sa konsepto upang maihanda ang mga
mag-aaral sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 7: IDEKLARA IYONG YAMAN
Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot sa Statement of Assets,

Liabilities and Net Worth. Nakasaad ang impormasyon sa
Republic Act 6713 o ang Code of Conduct and Ethical Standards for
public officials and Employees Section 4 (h) Simple living. - Public officials
and employees and their families shall lead modest lives appropriate
to their positions and income. They shall not indulge in extravagant or
ostentatious display of wealth in any form.
SALN (Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth). Ito ay

deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities), negosyo,
at iba pang financial interest ng isang empleyado ng gobyerno, kasama ang
kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18 taong gulang.
Ipagawa rin ito upang malaman ng mga mag-aaral ang kanilang

kalagayang pinansyal. Dahilan sa maaaring kakaunti pa ang kanilang pag-aari
186
(asset), ipasama ang mga simpleng bagay na mayroon sila katulad ng relo,
damit, kuwintas, sapatos, singsing, at iba pang personal na gamit na mayroon
pang halaga.
Papunan sa mga mag-aaral ng kunwariang datos ang SALN na nasa

ibaba bilang pagpapakita ng kanilang pamumuhay. Sagutan din ang mga
pamprosesong tanong.
Pag-aari (Asset) Halaga

Php
Kabuuang halaga Php_____________
DEPED COPY
Pagkakautang (Liabilities) Halaga
Php
Kabuuang halaga Php_____________
Asset – Liabilities = Php_____________
1. Ano ang naramdaman mo habang ginagawa ang gawain?
2. May natira ka bang asset matapos maibawas ang liability?
3. Ano ang ipinapahiwatig ng kalagayang ito sa iyong buhay bilang
isang mag-aaral?
4. Ano ang dapat mong gawin matapos mong malaman ang kasalukuyan
mong kalagayang pinansiyal?
Gawain 8: KITA AT GASTOS NG AMING PAMILYA
Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag:
Alamin ang buwanang kita ng iyong pamilya. Kapanayamin ang iyong

mga magulang kung papaano ginagastos ang kita ng pamilya sa loob ng isang
buwan. Gamitin ang talahanayan bilang gabay. Pagkatapos ay sagutin ang
mga pamprosesong tanong.
187
PINAGMUMULAN NG KITA BAWAT BUWAN HALAGA
1. Suweldo
2. Iba pang Kita
KABUUANG KITA
GASTOS BAWAT BUWAN HALAGA
1. Pagkain
2. Koryente
3. Tubig
4. Matrikula/Baon sa Paaralan
5. Upa sa bahay
6. Iba pang Gastusin
KABUUANG GASTOS
KABUUANG KITA – GASTOS BAWAT BUWAN
DEPED COPY
1. Batay sa ginawa mong talahanayan, mas malaki ba ang kita ng iyong
pamilya kumpara sa gastusin?
2. Kung mas malaki ang gastusin kaysa kita ng pamilya, paano ninyo
ito natutugunan?
3. Ano ang nararapat ninyong gawin upang hindi humantong sa mas
malaking gastos kumpara sa kita?
4. Kung mas malaki naman ang kita kumpara sa gastusin, may bahagi ba
ng natirang salapi na napupunta sa pag-iimpok? sa pamumuhunan?
Idetalye ang sagot.

Papunan ng matapat na kasagutan ang kahon sa ibaba. Muling
sasagutan ang katanungang ito matapos ang PAUNLARIN. Tandaan na
tatanggapin ang lahat ng magiging kasagutan ng mga mag-aaral sa bahaging
ito.
Papaano
Papaanonagkakaugnay
nagkakaugnay ang kita,pag-iimpok
ang kita, pag-iimpok,
at pagkonsumo?
at pagkonsumo ?
ANG KITA,
ANG KITA, PAG-IIMPOK,
PAG-IIMPOK AT PAGKONSUMO
AT PAGKONSUMO AY AY
NAGKAKAUGNAY
NAGKAKAUGNAY
______________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
PANIMULA ___________________________________________
________
188
PANIMULA
Pangunahing isyu sa lahat ng tao ang suliranin sa patuloy na pagtaas

ng presyo. Maraming mamamayan, noon at ngayon, ang nahaharap sa hamon
ng walang tigil na pagbabago sa mga presyo ng mga pangunahing produkto at
serbisyo. Dahil dito, ang bawat isa ay napipilitang humanap ng mas matatag
na hanapbuhay upang matugunan ang kanilang mga pang-araw-araw na
pangangailangan.
Kaugnay nito, kinakailangang maiayos ng pamahalaan ang

pangkalahatang presyo sa ekonomiya. Ito ay bilang pagsisiguro na ang
mamamayan ay matutulungan na maitawid sa mga pangangailangan upang
mabuhay nang sapat. Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging
ginagampanan ng pamahalaan. Kung kaya’t ang pangunahing pokus mula
sa bahaging ito ng modyul ay ang mga patakaran ng pamahalaan bilang
DEPED COPY
instrumento sa pagpapatatag ng ekonomiya.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap

sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na
sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay nakapagsusuri ng

konsepto at palatandaan ng implasyon, natataya ang dahilan ng pagkakaroon
ng implasyon, at aktibong nakalalahok sa paglutas ng implasyon.
ARALIN 4
IMPLASYON
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng

mga mag-aaral tungkol sa implasyon at kung ano ang mga palatandaan,
epekto, at mga paraan sa paglutas ng mga suliraning kaugnay nito.
Gawain 1: LARAWAN SURIIN!

Ipasuri ang karikatura na nasa susunod na pahina. Hayaan na
magkaroon ng iba’t ibang pananaw ang mag-aaral tungkol dito. Matapos
ang pagsusuri, gamitin bilang gabay sa pagtalakay ang mga pamprosesong
tanong.
189
‘Ang Paglipad’
DEPED COPY
Iginuhit ni Gab Ferrera
1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
2. Ano ang basehan ng inyong naging obserbasyon?
3. Sa inyong palagay, ano ang maaaring maging dahilan ng ganitong
sitwasyon?
Gawain 2: MAGBALIK-TANAW!
Batay sa talahanayan sa ibaba, ipatanong sa mag-aaral ang mga
presyo ng mga produktong nasa talahanayan sa kanilang mga lolo at lola,
tatay at nanay, mga kuya at ate. Hayaang ibahagi sa klase ang mga natipong
impormasyon.
PRESYO NG PRODUKTO noong 3rd Year High School Sila
PRODUKTO Panahon nina Panahon nina Panahon nina Kasaluku-
Lolo at Lola Tatay at Nanay Kuya at Ate yang Taon
1 kilong bigas
1 lata ng sardinas
25 grm. kape
1 kilong asukal
1 kilong galunggong
1. Ano ang napansin mo sa presyo ng mga produkto ayon sa mga
panahong ibinigay?
2. Sa iyong palagay, bakit nagkakaroon ng pagbabago sa presyo ng
mga produkto?
190
3. Paano naaapektuhan ang inyong pamilya at ang ibang tao sa
pagbabago sa presyo?

tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa implasyon.
Gawain 3: I-KONEK MO
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaalaman sa
pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang Alam ko…
upang masukat ang inisyal na kasagutan sa katanungang itinuturo ng arrow.
Ang Nais Kong Matutuhan…ay sasagutan naman ng mag-aaral pagkatapos
ng bahagi ng paunlarin at ang Natutuhan ko…ay pupunan pagkatapos ng
gawain sa pagnilayan. Maaari itong ilagay sa portfolio o kuwaderno dahil ito ay
kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.
DEPED COPY
Alam Ko Nais Kong
matutuhan
Natutuhan Ko
Paano ka makatutulong
sa paglutas ng mga
suliraning kaugnay ng
implasyon?
Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa implasyon, ihanda sila sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit na maunawaan nang mas malalim ang konsepto ng implasyon.
PAUNLARIN
Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol

sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging
batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging
ito ay matutuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang ideya o
konsepto tungkol sa implasyon. Inaasahang magagabayan sila ng
mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung paano sila
makakatulong sa paglutas ng mga suliraning kaugnay ng implasyon.
Halina’t umpisahan sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na
pahina.
191
Gawain 4: IKAW NAMAN ANG MAGKOMPYUT
Mula sa talahanayan, hayaan ang mag-aaral na punan ng tamang sagot
ang mga column ng CPI, Antas ng Implasyon at Purchasing Power. Gamitin
ang 2008 bilang batayang taon sa pagkompyut. Matapos ito, gamitin ang mga
pamprosesong tanong upang ganap na maunawaan ang gawain.
Taon Total Weighted CPI Antas ng Purchasing

Price Implasyon Power
2008 1 300 - -
2009 1 500
2010 1 660
2011 1 985
2012 2 000
DEPED COPY
2013 2 300
1. Mula sa talahanayan, ano ang may pinakamataas na CPI?
2. Anong taon ang may pinakamalaking bahagdan ng pagtaas sa
pangkalahatang presyo ng mga pangunahing produkto na kabilang
sa basket of goods?
3. Ano ang kahalagahan sa iyo bilang miyembro ng pamilya ninyo, na
matukoy ang tunay na halaga ng piso? Ipaliwanag.
4. Paano mo mailalarawan ang karaniwang reaksyon ng iyong mga
magulang sa tuwing may pagtataas ng presyo sa mga bilihin?
Pangatwiranan.
Gawain 5: DAHILAN O BUNGA

Ipasuri ang sumusunod na sitwasyon. Ipatukoy kung ano sa mga ito ang
dahilan ng implasyon o bunga ng implasyon. Ipasulat ang DI para sa dahilan
ng implasyon o BI para sa bunga ng implasyon sa kanilang papel o kuwaderno.
1. Malaking bahagi ng badyet ng bansa ang napupunta sa pambayad-
utang.
2. Mas malaki ang gastusin sa military kaysa sa agrikultura.
3. Maraming produkto ang hindi kayang bilhin ng mamamayan.
4. Maraming mag-aaral ang hindi na kayang pag-aralin ng kanilang
mga magulang.
5. Paghingi ng karagdagang sahod ng mga manggagawa.
6. Mataas na halaga ng mga materyales na kailangan sa produksiyon.
7. Mataas na interes ang ipinapataw sa mga utang.
192
Gawain 6: LARAWAN–SURI
Ipasuri ang mga larawan. Ibahagi ang pananaw na nabuo mula rito.
Pinagkunan: http://www.imagestock.com/directory/i/industrial_rmarket.asp,http://www.imagestock.com/directorywelga _asp, http://

www.imagestock.com/ibon _asp. Retrieved on July 14, 2014
DEPED COPY
1. Paano maiuugnay ang mga larawan sa konsepto ng implasyon?
2. Ano ang maaaring ibunga ng sumusunod na larawan?
3. Ikaw bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong imungkahi bilang
iyong ambag sa pagharap at pagtugon sa epekto ng implasyon sa
ekonomiya?
Sa puntong ito, maaari ng pasagutan sa mga mag-aaral ang ikalawang
kahon ng Nais Kong Matutuhan… subalit ang ikatlong kahon na Natutuhan
Ko… ay hahayaan lamang na walang laman sapagkat maaari lamang itong
sagutan sa pagtatapos ng bahagi ng PAGNILAYAN. Tandaan na dapat itong
sagutan sa kanilang portfolio o kuwaderno.
Paano ka makakatulong
sa paglutas sa suliranin
Alam Ko Nais Kong
matutuhan
Natutuhan Ko kaugnay ng implasyon?
193
Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa implasyon,
maaari na silang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda ang mga
mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng implasyon.
PAGNILAYAN

mga mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa implasyon.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa implasyon upang
maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
DEPED COPY
Gawain 8: MAKIBALITA TAYO
Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin
By dzmm.com.ph | 09:37 PM 06/18/2014
Kasunod ng pagtaas ng pamasahe sa jeepney, sunod-sunod na rin
ang pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin. Bukod sa una nang
napabalitang pagtaas ng presyo ng bawang, luya, bigas, at asukal,
tumaas na rin ang presyo ng manok at baboy habang nagbabadya
naman ang pagtaas ng ilang brand ng gatas at produktong de lata.
Dahil dito, nagpulong ngayong Miyerkules ang National Price

Coordinating Council (NPCC) para talakayin ang sunod-sunod na pagtaas
na ito ng presyo ng mga pangunahing bilihin. Sa kaso ng bawang, sinabi
ni NPCC Chairman at Trade and Industry Secretary Gregory Domingo
sa panayam ng DZMM na nagkaroon lang ng temporary shortage.
Aniya, 30% lang ng suplay ng bawang ang nagmumula sa

lokal na supplier habang ang nalalabing 70% ay nagmumula na
sa importasyon. Naipit lang aniya ang ibang suplay sa mga port at
inaasahang babalik na sa normal ang presyo sa loob ng dalawang
linggo hanggang isang buwan.
Matatandaang naglunsad na rin ng caravan ang gobyerno na

nagbebenta ng mga murang bawang. Sa pagtaas naman ng commercial
na bigas, tutugunan ito ng National Food Authority (NFA) sa pamamagitan
ng pagdodoble ng inilalabas nilang bulto ng bigas.
Sa kaso naman ng pagtaas ng presyo ng manok, ipinaliwanag ng

194
broiler groups na bumagal ang paglaki ng mga manok dahil sa labis na
init na panahon na naranasan nitong mga nakalipas na buwan.
Tiniyak naman ng mga ito na babalik din sa normal ang presyo sa

mga susunod na linggo. Pinayagan naman ng DTI ang pagtaas ng
presyo ng gatas dahil sa pagtaas ng world price nito.
May hiling na rin para naman itaas ang presyo ng de lata at

bagama’t hindi pa ito inaaprubahan, sinabi ni Domingo na karaniwan
naman nilang pinapayagan ang pagtaas basta’t malapit sa antas ng
inflation. “Kailangan talaga every year may ine-expect ka na pag-akyat
kahit konti,” sabi pa ng kalihim. (With a report from Alvin Elchico, ABS-
CBN News)
Pinagkunan: Elchico, A (2014). News Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. ABS-CBN:Philippines - http://dzmm.
abs-cbnnews.com/news/National/Presyo_ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html retrieved on July 15, 2014
DEPED COPY
1. Ano ang pangunahing impormasyon na ipinahahatid ng balita?
2. Ano ang iyong reaksiyon matapos mong basahin ang balita?
3. Bilang isang mag-aaral, paano ka at ang iyong pamilya ay
naapektuhan ng isyung tinalakay? Patunayan.
Gawain 9: MAG-SURVEY TAYO

Sabihan ang mag-aaral na magsagawa ng sarbey sa mga kamag-aral
nila na nasa ika-apat na taon. Batay sa inihandang listahan ng mga posibleng
maiaambag ng isang mag-aaral upang makontrol ang pagtaas ng presyo ng
mga bilihin, kanilang pagsusunud-sunurin ang mga sitwasyon sa ibaba ayon
sa kanilang pananaw at paniniwala. Ipasulat lamang ang bilang 1 na susundan
ng 2, 3… hanggang sa pinakahuling bilang. Magkaroon ng pag-uulat tungkol
sa nakalap na impormasyon.
_____pag-iimpok sa natirang baon

_____pag-aayos ng lumang gamit upang muling magamit
_____pagkukumpuni ng mga sirang kasangkapan sa paaralan at sa tahanan
_____iwasan ang pag-aaksaya ng koryente sa tahanan maging sa paaralan
_____matutong magbadyet
_____pagnanais na makabili ng maramihang bilang ng produkto
_____pagsasaayos ng prayoridad sa paggastos
_____pagbili ng mga produktong gawang Pilipino
_____paglalaan ng tamang oras sa paggamit ng kompyuter at iba pang gadyet
_____pagnanasa na makapagtabi sa bahay ng maraming dayuhang salapi
_____maayos na paggamit sa mga pampublikong pasilidad
iba pa____________________________________________________
195
1. Ano ang naging pangkalahatang resulta ng nakalap na impormasyon?
2. Batay sa nakuhang impormasyon, masasabi mo bang bukas ang
isipan ng mga mag-aaral na makatulong sa paglutas ng suliranin ng
implasyon? Pangatwiranan.
3. Paano tinanggap ng mga mag-aaral ang mga mungkahing paraan
upang makatulong at makapag-ambag sa paglutas ng suliranin ng
implasyon?
Gawain 10: SAMA-SAMA TAYO

Matapos ang masusing pagtalakay sa implasyon, inaasahan na
naunawaan ng mag-aaral kung paano ito nakaaapekto sa buhay ng tao. Bawat
isa ay may responsibilidad na makapag-ambag upang mapamahalaan ang
pagtaas ng presyo. Magpagawa ng isang komitment kung paano sila makapag-
DEPED COPY
aambag na maiwasan ang pagtataas ng presyo ng mga bilihin. Hikayatin na
maging malikhain sa pag-post ng mga komitment sa Facebook at iba pang
social media. Para sa mga paaralan na walang access sa Internet, maaaring
ipaskil sa loob ng paaralan ang mga output upang maipabatid sa mga kamag-
aral ang komitment na ginawa.
1. Ano ang pangunahing nilalaman ng iyong komitment?
2. Paano mo matitiyak na ang isinagawang komitment ay makapag-
aambag sa kabutihan ng bayan?
3. Ano ang iyong mga isinaalang-alang sa paggawa ng komitment?
Ipaliwanag.
Gawain 11: TAYAHIN ANG IYONG PAG-UNAWA

Sa puntong ito, maaari ng isagawa ng mag-aaral ang huling kahon at
sagutin ang bahaging Natutuhan Ko. Tandaan na dapat maitago sa kanilang
portfolio o kuwaderno ang tsart sapagkat ito ay maaaring maging proyekto nila.
Paano ka makakatulong
Alam Ko Nais Kong sa paglutas sa suliranin
Natutuhan Ko
matutuhan
kaugnay ng implasyon?
196
Transisyon sa Susunod Na Aralin:
Inaasahang naunawaan ng mag-aaral kung ano ang implasyon at

ang mga dahilan at epekto nito sa bawat mamamayan. Hinimay rin ang
mahahalagang impormasyon upang maunawaan ang dahilan ng isa sa
mga suliraning binabalikat ng bawat pamilya.
Kaugnay nito, tatalakayin sa susunod na aralin ang isang mahalagang

konsepto sa makro-ekonomiks, ang patakarang piskal. Ito ang isa sa mga
paraang ginagamit ng pamahalaan upang maiwasan ang epektong dulot
ng implasyon. Makikita at mauunawaan ng mag-aaral ang mga estratehiya
ng pamahalaan upang masiguro na ang pagbibigay ng serbisyo publiko ay
hindi makadaragdag sa suliranin na kaakibat ng implasyon. Bagkus, ang
mga paraang ito ay makatutulong na maiwasto ang daloy ng presyo at ng
DEPED COPY
pananalapi sa bansa.
197
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang implasyon. Malinaw nating

sinuri ang malaking pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo sa mga
nagdaang panahon. Ito ay isang katotohanan ng buhay na hindi magagawang
matakasan ninuman. Bagama’t isang malaking suliranin ang implasyon sa
pambansang ekonomiya, ang kaalaman tungkol dito ay makatutulong para
maiwasan ang paglala nito.
Kaugnay ng suliraning dulot ng implasyon, ating tatalakayin ang isang

pamamaraan ng pamahalaan upang matugunan ang negatibong epekto
ng implasyon. Sa pamamagitan ng pangangasiwa sa mga gastusin ng
pamahalaan, inaasahang matatamo ang katatagan ng ekonomiya. Sama-sama
nating unawain ang maaaring impluwensiya ng pamahalaan sa pamamagitan
ng patakarang piskal.
DEPED COPY
Kaya muli kitang iniimbitahan sa pagtalakay ng bagong aralin upang
iyong maunawaan ang kahalagahan ng paglikom ng pondo ng pamahalaan at
upang matustusan ang mga programa at proyektong pangkaunlaran nito.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay nakapagpapaliwanag

sa mga layunin ng patakarang piskal, nakapagpapahalaga sa papel na
ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na
ipinapatupad nito, nakapagsusuri ng badyet at ang kalakaran ng paggasta ng
pamahalaan, nakababalikat ng pananagutan bilang mamamayan sa wastong
pagbabayad ng buwis, at naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa
katatagan ng pambansang ekonomiya.
ARALIN 5
PATAKARANG PISKAL
ALAMIN
Ang mga panimulang gawain sa araling ito ay tutuklas sa

kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa patakarang piskal ng bansa at
kung paano ito maaaring gamitin sa kanilang personal na karanasan
o kaalaman bilang batayan sa pagsagot sa mga gawain. Halina at
simulan natin ang Alamin.
198
Gawain 1: LARAWAN-SURI
Ipasuri ang mga larawan. Mula sa mga opinyon ng mag-aaral, magkaroon
ng talakayan batay sa mga pamprosesong tanong na nasa ibaba.
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.imagestock.com/taxed-receipt/asp,http://www.imagestock.com/road-repair/asp retrieved on July 15, 2014
http://www.imagestock.com/bridge-road/asp retrieved on July 15, 2014
1. Ilarawan ang nakikita mo sa mga larawan.
2. Anong mensahe ang mabubuo mo mula sa mga larawan? Ipaliwanag.
Gawain 2: TALASALITAAN
Ipahanap ang naaangkop na konsepto at tinutukoy ng mga kahulugan
sa ibaba. Piliin lamang ang mga sagot mula sa loob ng kahon.
BUWIS
SIN TAX
PATAKARANG PISKAL
BUDGET DEFICIT
EXPANSIONARY FISCAL POLICY
CONTRACTIONARY FISCAL POLICY
1. Pagbawas ng gastusin ng pamahalaan at pagtataas ng singil sa

buwis upang maiwasan ang implasyon
2. Nagaganap kung mas malaki ang paggasta ng pamahalaan kumpara
sa kita
3. Pagdagdag ng gastusin ng pamahalaan at pagbaba ng singil sa
buwis upang tumaas ang kabuuang demand na magiging daan
upang sumigla ang ekonomiya
199
4. Pagkontrol ng pamahalaan sa ekonomiya sa pamamagitan ng
pagbubuwis at paggastos upang matamo ang maayos na daloy ng
ekonomiya
5. Sapilitang kontribusyon sa pamahalaan upang maipatupad ang
serbisyong pambayan.
1. Naging madali ba sa iyo na tukuyin ang kahulugan ng mga konsepto/
termino? Bakit?
2. Saan maaaring mabasa o marinig ang mga salitang ito?
3. Sa iyong palagay, kailangan bang maunawaan ang kahulugan ng
mga konseptong nasa kahon? Ipaliwanag.

tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa paksa na
DEPED COPY
patakarang piskal.
Ipabuo ang hindi tapos na pahayag na Alam ko na… at sa Nais kong mala-
man… Simulan sa simple hanggang sa mahirap na antas ang maaaring maging ka-
tanungan ng mga mag-aaral. Ipasulat sa patlang sa ibaba ang kanilang mga tanong
tungkol sa paksa.
Alam ko na ang patakarang piskal ay ____________________________

__________________________________________________________
_________________________________________________________
Nais kong malaman _________________________________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________

Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-
aaral tungkol sa patakarang piskal, ihanda sila sa susunod na bahagi ng
aralin upang higit nilang maunawaan nang mas malalim ang konsepto ng
patakarang piskal.
200
PAUNLARIN
Matapos malaman ang mga pang-unang impormasyon tungkol

sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan
ng impormasyon ng mga mag-aaral. Ang pinakatiyak na layunin ng
bahaging ito ay matutuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang
konsepto tungkol sa patakarang piskal. Inaasahang magagabayan
sila ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung paano
naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng
pambansang ekonomiya.
DEPED COPY
Gawain 4: ALIN ANG MAGKASAMA
Ipatukoy at ipahanay ang mga patakaran na nasa loob ng kahon kung

ito ay naaayon sa expansionary fiscal policy o contractionary fiscal policy.
Magkaroon ng talakayan ayon sa naging gawain.
• Pagbaba ng singil sa buwis

• Pagdaragdag ng gastusin ng pamahalaan
• Pagtaas ng kabuuang demand
• Pagbaba ng kabuuang demand
• Pagtaas ng singil ng buwis
• Pagbaba ng gastusin ng pamahalaan
• Pagdaragdag ng supply ng salapi
EXPANSIONARY
FISCAL POLICY
CONTRACTIONARY
FISCAL POLICY
Gawain 5: PAGTALUNAN NATIN ITO
Ipangkat ang mag-aaral sa tatlo. Ang dalawang pangkat na may limang

kasapi ang bawat isa ang magiging kalahok sa isang impormal na debate. Ang
matitirang pangkat ang siyang magiging hurado sa nasabing gawain. Bigyan
ng isang minuto ang bawat miyembro ng pangkat na kasali sa debate upang
ipagtanggol ang kanilang panig kung sang-ayon o salungat sa:
201
Paksa: Malaking bahagi ng badyet(19.6%) ang pambayad sa utang
ng pamahalaan. Huwag nang magbayad ng utang upang
gastusin sa mas mahalagang proyekto ng pamahalaan.
Ang pangkat na naging hurado ay pipili ng pinakamahusay na pangkat

na naipagtanggol ang kanilang panig. Gamiting pamantayan sa pagpili ang
rubrik.
Rubrik sa Pagmamarka ng Impormal na Debate

Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang
Puntos
Maliwanag na sumunod
Paksa 4
sa paksang tatalakayin
DEPED COPY
Nagpakita ng ebidensiya
Argumentasyon upang suportahan ang 10
argument
Malinaw na naipahayag at
Pagpapahayag maayos ang pananalita ng 6
mga kasapi
Kabuuang Puntos 20
1. Ano ang isinaalang-alang mo sa mga naging argumento sa
pakikipagdebate?
2. Ano sa palagay mo ang pinakaimportanteng ideya sa naging debate?
3. Kung bibigyan ka ng pagkakataon, ano ang pipiliin mong panig?
Pangatwiranan.
Gawain 6: GAWA TAYO NG TINA-PIE

Bigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na magbalangkas ng pambansang
badyet. Hayaan sila na gumawa ng desisyon kung ano ang kanilang magiging
prayoridad. Ipaliwanag ang batayan ng kanilang mga desisyon.
Ipakita ang nabalangkas na badyet sa isang maikling bond paper sa

pamamagitan ng isang pie graph. Ipabahagi ang output sa klase.
• Tanggulang Bansa
• Social Services
• Kalusugan
• Agrikultura
• Repormang Agraryo
• Edukasyon
202
1. Ano ang mga naging basehan mo sa binalangkas na pambansang
badyet?
2. Ikompara ang iyong prayoridad sa ginawang pagbabadyet sa
prayoridad ng pamahalaan.
3. Paano mo mapangangatwiranan ang isinagawang alokasyon?
Muling pabalikan ang Gawain 3 sa ALAMIN at iwasto ang maling mga
kasagutan.
Natuklasan ko na ang patakarang piskal ay _______________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________
DEPED COPY
Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa
patakarang piskal, maaari na silang pumunta sa susunod na bahagi ng
aralin. Ihanda ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng
patakarang piskal.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ang

mga nabuong kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa patakarang piskal.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa patakarang piskal
upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 8: MAGANDANG BALITA

Ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng artikulo mula sa BIR
Weekender Briefs. Hayaang makabuo ng sariling hinuha ang mag-aaral
tungkol sa nilalaman ng artikulo. Gamiting gabay sa pagtalakay ang mga
203
Run after Tax Evaders Program
Commissioner Kim S. Jacinto-Henares, together with DCIR EstelaV.
Sales and DOJ representative, Atty. Michael John Humarang, engages
members of tri-media in the discussion on the three (3) tax cases filed by
the BIR during the regular Run after Tax Evaders (RATE) Press Briefing
conducted last August 14 at the DOJ Executive Lounge. DIOSDADO T.
SISON, a civil sanitary engineer contractor by profession engaged in the
business of buying, selling, renting/leasing, and operation of dwellings, was
slapped with P18.95 million tax evasion suit for substantially under-declaring
his income/sales for taxable year 2010 by 2,778.66% or P21.61 Million.
SISON has received income payments amounting to P22.39 Million from
BJS DEVELOPMENT but reported a gross income of only P777,714.00 in
his Income Tax Return (ITR) for 2010. Likewise charged was independent
CPA DANILO M. LINCOD who certified the Financial Statements of SISON
DEPED COPY
for taxable year 2010 despite the essential misstatement of facts therein, as
well as the clear omission with respect to the latter’s actual taxable income, in
violation of Section 257 of the Tax Code. Two (2) more delinquent individual
taxpayers from Revenue Region (RR) No. 7-Quezon City were charged
with “Willful Failure to Pay Taxes.” PERSEUS COMMODITY TRADING sole
proprietor, MANUEL NUGUID NIETO and MILLENIUM GAZ MARKETING
sole proprietress, AGNES M. DAYAO were charged for their failure to pay
long overdue deficiency taxes amounting to P86.46 Million (2007) and P30.15
Million (2006), respectively. The filing of the three (3) cases brought to two
hundred and seventy-eight (278) the total number of cases already filed by
the BIR under its RATE program during the administration of Commissioner
Henares.
1. Ano ang tax evasion?

2. Bakit itinuturing itong labag sa batas?
3. Sa iyong palagay, ano pa ang maaaring gawin ng pamahalaan upang
masigurong mahuhuli ang mga tax evader? Pangatwiranan.
204
Gawain 9: AWITIN NATIN ‘TO
Magpagawa ng jingle campaign para sa tema ng BIR 2013 tax campaign
“I love Philippines, I pay taxes correctly.”
BIR campaigns
Bureau of Internal Revenue (BIR) office across the country campaign for
the early filing of Income Tax Return (ITR) and correct payment of taxes, as
expressed in the Bureaus 2013 tax campaign theme “I love Philippines, I pay
taxes correctly.
Pinagkunan: BIR Monitor Vol 15 No.2

Ipaawit sa bawat pangkat ang nagawang komposisyon at gamiting
gabay ang sumusunod na pamantayan sa pagmamarka.
Rubrik sa Pagmamarka ng Jingle Campaign
DEPED COPY
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Angkop at makabuluhan ang

Kaangkupan ng mensaheng nakapaloob sa
Nilalaman jingle campaign sa wastong 10
pagbabayad ng buwis
Kahusayan sa Mahusay na pagsasaayos

Pag-awit ng lyrics at tono 5
Mapanghikayat at
makapukaw-pansin ang
Kahusayan sa
ginawang jingle campaign; 5
Pagtatanghal
nagpakita ng malikhaing
pagtatanghal
Kabuuan Puntos 20
1. Ano ang naging batayan o inspirasyon ninyo sa paggawa ng jingle?
2. Paano mahihikayat ang mamamayan sa mga ginawang jingle upang
sila ay maging matapat sa pagbabayad ng buwis?
3. Kailan nagiging epektibo ang isang jingle na maimpluwensiyahan ang
mga mamamayan upang maging matapat sa bayan? Patunayan.
Gawain 10: I-DRAWING NATIN ‘TO

Magpagawa ng poster para sa tema ng BIR 2013 tax campaign “I love
Philippines, I pay taxes correctly.”
205
Rubrik sa Pagmamarka ng Poster Campaign
Nakuhang
Puntos
Kaangkupan Angkop at makabuluhan
10
ng Nilalaman ang mensahe
Mapanghikayat at
Kahusayan
sa Paggawa 5
ginawa
Mapanghikayat at
Kahusayan
sa Paggawa 5
ginawa
Kabuuang Puntos 20
DEPED COPY
1. Ano ang mensahe na nais mong maalaala at maunawaan ng mga
mamamayan na nasa drawing mo?
2. Sa iyong palagay, paano magiging epektibo ang iyong ginawang
drawing upang makahikayat sa mamamayan na maging responsableng
taxpayer? Patunayan.
Gawain 11: MAG-REFLECT TAYO

Magpagawa ng reflection paper na nagsusuri sa isyu ng PDAF. Ipa-
post sa kanilang Facebook account ang mga nagawa. Ipahikayat sa mga mag-
aaral na magbigay ng komento ang kanilang mga kaibigan sa mga output nila.
Matapos ang tatlong araw, ipabilang kung ilan ang kabuuang tanong kung
mayroon man. Ipa-print ang resulta sa bond paper.
1. Ano ang karaniwang tanong o komento ng mga nakabasa?
2. Ano ang nakaantig sa kanila upang magtanong o magkomento?
3. Paano makahihikayat ang isang reflection paper upang magbahagi ng
niloloob ang ibang tao na makababasa nito?

Muling pabalikan ang Gawain 7 sa PAUNLARIN at iwasto ang maling
mga kasagutan.
Natuklasan ko na ang patakarang piskal ay _______________________

__________________________________________________________
__________________________________________________________
206
Transisyon sa Susunod Na Aralin
Ang patakarang piskal ay isang mahalagang estratehiya ng
pamahalaan upang masiguro ang katatagan ng ekonomiya ng bansa. Isa ito
sa mahahalagang aspekto ng ekonomiya na kinakailangan ang matalinong
pagdedesisyon at pagpaplano ng pamahalaan. Ginagawa ito upang
matiyak na ang ekonomiya ay nasa tamang daan tungo sa pagkakamit ng
kaunlaran.
Kaugnay nito, isa pang mahalagang patakaran ang ating tatalakayin
sa susunod na aralin – ang patakarang pananalapi. Isa rin ito sa mga
importanteng kasangkapan ng pamahalaan upang matiyak na ang bansa
ay magiging matatag at may sapat na kakayahan upang mapanatili sa
normal na antas ang kalagayang pang-ekonomiya ng bansa at matamo
ang tunay na pagseserbisyo sa mamamayan.
DEPED COPY
207
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang patakarang piskal.

Natunghayan natin ang mahalagang papel na ginagampanan ng pamahalaan
upang ang ekonomiya ay maging ganap na maayos at matatag. Maaaring
maimpluwensiyahan at makontrol ng pamahalaan ang buong ekonomiya sa
pamamagitan ng pagbubuwis at paggastang nababatay sa badyet. Samantala
sa bahaging ito, isa pang mahalagang patakaran ang maaaring gamitin ng
pamahalaan upang mapaunlad ang ekonomiya, ang patakaran sa pananalapi.
Kaya’t muli kitang iniimbitahan na patuloy na makiisa upang maunawaan

ang pangangasiwa ng pamahalaan sa dami ng salapi sa ekonomiya.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ang mag-aaral ay

nakapagpapaliwanag sa layunin ng patakarang pananalapi, nakapagpapahayag
DEPED COPY
ng kahalagahan ng pag-iimpok at pamumuhunan bilang salik ng ekonomiya,
nakapagtataya sa bumubuo ng sektor ng pananalapi, nakapagsusuri sa
patakarang pang-ekonomiya, at natitimbang ang epekto ng patakarang pang-
ekonomiya sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming
Pilipino.
ARALIN 6:
PATAKARANG PANANALAPI
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa patakarang pananalapi at kung makaiimpluwensiya
ba ang supply ng salapi sa kabuuang produksiyon, empleyo, antas ng
interes, at presyo? Mahalagang maiugnay ang kanilang natutuhan sa
nakaraang aralin upang ganap na maunawaan ang paksang tatalakayin sa
bagong aralin.
Gawain 1: MONEY KO YAN
Ipasuri ang larawan sa mag-aaral. Matapos ang pagsusuri, hatiin ang

klase sa limang pangkat. Hayaan silang bumuo ng pamagat ayon sa nakikita
nila sa larawan. Hikayatin na maging malikhain sa pagbuo ng pamagat ang
mag-aaral.
Pabigyan ng dalawang piraso ng parihabang kartolina ang bawat

pangkat. Papiliin sila ng isang natatanging pamagat na katanggap-tanggap,
ipasulat sa kartolina at ipaliwanag ang dahilan sa naging pagpili.
208
Ipapaskil sa pisara at ipaulat sa klase ang naging output.
Pinagkunan:http://www.imagestock.com/money-pull/asp
DEPED COPY
1. Alin sa mga pamagat ang pumukaw sa iyong pansin? Bakit?

2. Tumutugma ba ito sa inilalahad ng larawan?
3. Ano ang iyong batayan sa pagbuo ng pamagat? Ipaliwanag.
Gawain 2: BALITA NGA!
Pag-aralan ang titulo ng balita at sagutan ang pamprosesong tanong.
Usapin tungkol sa Pananalapi at Pagpapalago ng Pera, Dapat na Ituro Raw sa

mga Kabataan
December 25, 2012 6:46pm
Pinagkunan:http://www.gmanetwork.com/news/story/287676/ulatfilipino/balitangpinoy/usapin-tungkol-sa-pananalapi-at-
pagpapalago-ng-pera-dapat-na-ituro-raw-sa-mga-kabataan retrieved on January 14, 2015
1. Ano ang mensahe na unang pumasok sa iyong isipan nang mabasa
ang titulo?
2. Sa iyong palagay, sino ang higit na makikinabang sa kaalaman na
matatamo ng mag-aaral tungkol sa impormasyon na ipinababatid ng
titulo? Patunayan.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang tsart

upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa patakarang
pananalapi.
209
Ipasulat sa unang kahon kung ano ang nalalaman ng mag-aaral tungkol

sa paksa. Matapos ito, ipasulat naman ang mga bagay at konsepto na nais pa
nilang matutuhan sa ikalawang kahon. Ipasasagot lamang ang huling kahon
kung tapos na ang pagtalakay sa paksa.
Ang alam ko___________
Nais kong malaman_____

DEPED COPYAng aking natutuhan_____

tungkol sa patakarang pananalapi, ihanda sila para sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit nilang maunawaan ang konsepto ng patakarang
pananalapi.
PAUNLARIN
Matapos nilang malaman ang mga paunang impormasyon

tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga
kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda
upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin
ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang mahahalagang
ideya o konsepto tungkol sa patakarang pananalapi. Mula sa mga
inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan sila upang
masagot kung paano nakakaapekto ang patakarang pananalapi
sa buhay ng nakararaming Pilipino. Halina’t umpisahan muli sa
pamamagitan ng gawain.
210
Gawain 4: KOMPLETUHIN ANG DAYAGRAM
Batay sa teksto tungkol sa patakarang pananalapi, ipatukoy kung

kailan isinasagawa ang bawat patakaran.
PATAKARANG
PANANALAPI
Expansionary Contractionary
money policy money policy
DEPED COPY

1. Ano ang patakarang pananalapi?

2. Ano ang pagkakaiba ng expansionary money policy at contractionary
money policy?
3. Kailan isinasagawa ng Bangko Sentral ng Pilipinas ang sumusunod
na patakaran?
Gawain 5: PAGYAMANIN ANG KASANAYAN
Hayaang pag-aralan ang sumusunod na pangungusap. Ipaguhit ang

kung kailangan ipatupad ang expansionary money policy at naman
kung contractionary money policy.
1. Maraming nagsarang mga kompanya bunga ng pagkalugi at
mababang benta.
2. Dahil sa digmaan sa Syria, maraming Overseas Filipino Workers
(OFW) ang umuwing walang naipong pera.
3. Tumanggap ng Christmas bonus at 13th month pay ang karamihan
sa mga manggagawa.
4. Tumaas ang remittance ng dolyar mula sa mga OFW.
5. Matamlay ang kalakalan sa stock market dahil sa pandaigdigang
krisis pang-ekonomiya.
211
1. Ano ang naging daan upang masagot mo ang mga sitwasyon?

2. Sa iyong palagay, ano ang kahalagahan na maunawaan ang mga
sitwasyon na inilalarawan sa gawain na ito? Ipaliwanag.
Gawain 6: LOGO…LOGO
Ipakita ang iba’t ibang larawang nasa ibaba. Ipatukoy ang ginagampanan
at tungkulin ng sumusunod na institusyong pananalaping kinakatawan ng logo
sa ibaba. Hayaang piliin ng mga bata ang mga logo na kabilang sa bangko at
hindi bangko.
DEPED COPY
Pinagkunan:,http://www.imagestock.com/bank-centralbank/asp,http://www.imagestock.com/bank-pbcom/asp, http://www.imagestock.
com/bank-metrobank/asp, http://www.imagestock.com/ -gsis/asp, http://www.imagestock.com/ -sss/asp, http://www.imagestock.com/
pag-ibig,http://www.imagestock.com/ cooperative, retrieved on August 11, 2014
BANGKO HINDI BANGKO
1. Paano nagkakaiba ang bangko at di-bangko bilang institusyong

pananalapi?
2. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga
institusyon ng pananalapi sa lipunan?
3. Ano sa mga institusyon na ito ang pinupuntahan ng inyong pamilya
upang makipagtransaksiyon? Ipaliwanag.
4. Gaano kalaki ang naitutulong sa iyo at sa iba pang mamamayan ng
mga institusyon na ito? Pangatwiranan.
212
Gawain 7: SAGUTIN MO ‘TO
Ipahanap sa hanay B ang bangkong inilalarawan sa hanay A. Ipasulat

sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot.
A B
1. Dahil sa malaking kapital, ang mga bangkong ito
a. bangkong
ay nagpapautang para sa ibang layunin tulad ng
pagtitipid
pabahay at iba pa.
2. Pangunahing layunin ng mga bangkong ito na b. Land Bank of the
hikayatin ang mga tao na magtipid at mag-impok. Philippines
3. Itinatag ito upang mapabuti ang kalagayang c. bangkong
pangkabuhayan sa kanayunan. komersyal
4. Pangunahing tungkulin nito na tustusan ng d. Development
pondo ang programang pansakahan ng Bank of the
DEPED COPY
pamahalaan. Philippines
5. Layunin ng bangkong ito na mapaunlad ang
sektor ng agrikultura at industriya, lalo na sa
e. bangkong rural
mga programang makatulong sa pag-unlad ng
ekonomiya.
BSP Supervised/Regulated Financial Institutions

(2012)
TYPE OF FINANCIAL INSTITUTION NUMBER

I. BANKS
I.BANKS
A. Universal and Commercial Banks

Expanded Commercial Banks 4,231
Private Domestic Banks 3,766
Government Banks 448
Branches of Foreign Banks 17
Non-Expanded Commercial Banks
Domestic Banks 584
Subsidiaries of Foreign Banks 76
Branches of Foreign Banks 13
B.Thrift Banks
1,545
C. Rural and
C.Rural andCooperative
CooperativeBanks
Banks
Rural
Rural Banks
Banks
Cooperative
Cooperative Banks
Banks 2,570
167
II. Non-Bank Financial Institutions
With Quasi-Banking Functions
Without Quasi-BankingFunctions 39
Non-Stock Savings and Loan 174
Association 16,936
Pawnshops
Others 59
III. Offshore Banking

III.Offshore BankingUnits
Units
5
TOTAL NUMBER
Pinagkunan: www.bsp.gov.ph/banking/2012 retrieved on July 15, 2014
213
Gawain 8: MAGKUWENTA TAYO
Ipasuri sa mga mag-aaral ang talaan sa itaas. Matapos ito, ipakompyut
ang kabuuang bilang ng mga uri ng institusyong pinansiyal. Gumamit ng pie
graph upang madaling matukoy ang bilang o bahagdan.
Hayaang ipagkumpara ang mga uri ng A, B, at C ayon sa katangian ng

mga ito. Magbuo ng sariling kongklusyon ayon sa nakalap na impormasyon.
A. Banks
B. Non-Bank
C. Offshore Banking Unit
1. Ano ang mga uri ng institusyon ng pananalapi ayon sa talaan?
DEPED COPY
2. Ano ang nagtala ng may pinakamataas na bilang sa mga institusyon
ng pananalapi?
3. Ano ang naging batayan sa mga nabuong kongklusyon?
Pangatwiranan.
Pabalikang muli ang Gawain 3 para sagutan ang ikatlong kahon.
Nalaman ko ang patakarang pananalapi ay ___________________

_____________________________________________________________
Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa

patakarang pananalapi, maaari nang tumungo ang mga mag-aaral sa
susunod na bahagi ng aralin. Ihanda ang mga mag-aaral para sa mas
malalim na pag-unawa sa patakarang pananalapi.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang

mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa patakarang pananalapi.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa patakarang pananalapi
214
Gawain 10: PAKAISIPIN MO ITO!
Ipasuri ang nilalaman ng balita. Matapos ito ay ipasagot ang mga
Usapin tungkol sa pananalapi at pagpapalago ng pera, dapat na ituro sa mga

kabataan.
Panahon na umano para bigyan ng edukasyon ang mga kabataan tungkol sa
usaping pinansiyal at pagpapalago ng kabuhayan, ayon sa isang kongresista.
Sa isang pahayag nitong Martes, sinabi ni Aurora Rep. Juan Edgardo “Sonny”
Angara, na hindi sapat na matuto lamang ang mga mag-aaral at kabataan sa pagbibilang.
Sa aspeto ng pananalapi, makabubuti umano kung matuturuan din sila kung papaano ito
mapapalago.
“Mostly, Filipinos grow up without knowledge on how to handle their resources.
They know how to count their money, but rarely know how to make it grow,” puna ni
Angara, chairman ng House Committee on Higher and Technical Education.
DEPED COPY
Dahil dito, inihain ni Angara ang House Bill (HB) No. 490 o ang Financial Literacy
Act of 2012, na naglalayong isulong ang financial literacy programs sa mga pampubliko at
pribadong paaralan.
Ayon sa mambabatas, panahon na para suportahan ang mga kabataan sa usapin
ng pananalapi batay na rin sa pinakabagong ulat ng “Fin-Q Survey,” na ang “financial
quotient” ng Pinoy ay nagtala ng all-time high na 52.6 points noong 2011.
Pagpapakita umano ito na dumadami ang mga Pilipino na nag-iimpok ng pera,
namumuhunan, at may magandang credit management.
“The results of the Fin-Q survey in the Philippines are very encouraging. Of course,
there’s still more to cover but we can improve our financial quotient as a country by
teaching more of our people how to take charge of their finances and become responsible
users of credit,” paliwanag ng kongresista tungkol sa nasabing pag-aaral ng international
financial services firm na Citi.
Sa mga nagdaang survey, ang Pilipinas umano ay nasa below average sa Asia at
malayo sa ibang bansa sa ASEAN. Sa pinakahuling ulat lamang umano nakapagtala ng
mataas na marka ang mga Pinoy.
“Financial literacy is a must in today’s world if Filipinos would really want to
have financial freedom,” ani Angara. “Unfortunately, our school system does not teach
our students and youth about money and personal finance. Our schools teach students
numerous subjects but they don’t teach them how to handle their own money wisely.”
Sa ilalim ng panukalang batas, magkakaloob ang DepEd ng award grants na hindi
hihigit sa P1 milyon sa mga magpapatupad ng programa tungkol financial literacy courses
o components para sa mga mag-aaral.
Pinagkunan:http://www.gmanetwork.com/news/story/287676/ulatfilipino/balitangpinoy/usapin-tungkol-sa-
pananalapi-at-pagpapalago-ng-pera-dapat-na-ituro-raw-sa-mga-kabataan retrieved on January 14, 2015
Prosesong Tanong:
1. Ano ang nilalaman ng balita?
2. Sumasang-ayon ka ba sa isinasaad ng balita? Bakit?
3. Sa iyong palagay, kailan ang tamang panahon upang matutuhan
ang konseptong tinatalakay sa balita? Pangatwiranan.
215
Gawain 11: QUIET TIME
Sa pagkakataong ito, magpasulat ng isang repleksiyon tungkol
sa patakarang pananalapi bilang isang instrumento sa pagpapatatag ng
ekonomiya. Ipasama ang repleksiyon sa kanilang portfolio.
1. Ano ang pinakamahalagang aral ang naitala mo sa iyong repleksiyon?
2. Ano ang dahilan at ito ang aral na higit mong naunawaan?
3. Sa iyong palagay, dapat bang matutuhan din ito ng iba pang kabataan
at mamamayan? Bakit oo o hindi? Patunayan.
ISABUHAY
Matagumpay na natapos at naisakatuparan ng mag-aaral ang lahat
DEPED COPY
ng gawain para sa patakarang pananalapi. Ngayon ay mayroon na silang
sariling pamantayan sa nagaganap sa ating ekonomiya. Tutungo na sila sa
huling bahagi ng ating aralin.
Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto.

Pumunta sa tanggapan ng inyong lungsod at humingi ng kopya ng
badyet ng inyong lungsod o bayan. Kapanayamin din ang pinuno ng lungsod
kung paano inihahanda ang badyet para sa bawat taon. Pag-aralan ang kita,
pag-iimpok, pamumuhunan, at implasyon sa nakalipas na limang taon. Maging
malikhain sa pag-uulat ng nakalap na impormasyon sa klase.
Rubrik sa Pagmamarka ng Panayam
Nakuhang
Puntos
Wasto ang lahat ng datos na
binanggit sa panayam. Gumamit 6
ng mahigit sa limang sanggunian
Nilalaman
upang maging makatotohanan
at katanggap-tanggap ang mga
impormasyon.
Naipakita ang pagsusuri
Pagsusuri sa opinyon at ideya ng 5
kinakapanayam
Maayos at makabuluhan ang
Mga Tanong mga tanong. May kaugnayan 5
ang tanong sa bawat isa.
Gumamit ng mga visual o video 4
Pagkamalikhain
presentation.
Kabuuang Puntos 20
216
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging resulta ng iyong naging survey?
2. Nasiyahan ka ba sa naging resulta?
3. Ano ang iyong naging obserbasyon sa mga naging reaksiyon ng
kapwa mo mag-aaral?
MAHUSAY! Natapos na ang mga gawain para sa mag-aaral!
MAG-REFLECT TAYO
Magpagawa ng reflection paper na nagsusuri sa napapanahong isyu ng
PDAF. Ipa-post sa kanilang Facebook account ang kanilang ginawa. Ipahikayat
ang kanilang mga kaibigan na magbigay ng kanilang komento. Matapos ng
tatlong araw, bilangin ang kabuuang tanong. I-print ang resulta sa bond paper.
DEPED COPY
1. Ano ang karaniwang tanong o komento ng mga nakabasa?
2. Ano ang nakaantig sa kanila upang magtanong o magkomento?
3. Paano makahihikayat ang isang reflection paper upang magbahagi ng
niloloob ang ibang tao na makababasa nito?
Transisyon sa Susunod Na Modyul

Ang patakaran sa pananalapi ay may layuning kontrolin ang suplay ng
salapi sa sirkulasyon at ang antas ng interes upang mapanatiling matatag
ang presyo.
Sa pangunguna ng BSP, ang sistema sa pananalapi at pagbabangko
ay maisasaayos para sa katuparan ng layuning mapanatili ang katatagan
ng halaga ng piso at presyo.
Natapos mo ang talakayan sa makroekonomiks. Sana ay naging

malalim ang naging pag-unawa ng mga mag-aaral sa mga konseptong
nakapaloob dito dahil magagamit nila ito upang maunawaan ang daloy
ng mga pangyayari sa ekonomiya ng ating bansa. Ang pangkalahatang
aksiyon at reaksiyon ng mamamayan, mamumuhunan, at pamahalaan,
gayundin ng mundo ay nakapagdudulot ng malaking epekto sa takbo ng
presyo at produkto sa ating bansa. Mauunawaan nila ang mga bagay na ito
kung napag-ugnay-ugnay ang mga paksang tinalakay sa loob ng yunit na
ito. Kung gayon, masisiguro na handa na silang harapin ang huling yugto
ng asignaturang ito na tumatalakay sa iba’t ibang sektor ng ekonomiya.
Kinakailangan muli ang kanilang pag-unawa, pagsusuri, at angking
pasensiya upang lubos na makilala ang ekonomiya ng bansa.
Kaya tayo na!
217
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel.
(K) 1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya?

A. Ugnayan ng bawat sektor ng ekonomiya
B. Kita at gastusin ng pamahalaan
C. Kalakalan sa loob at labas ng bansa
D. Transaksiyon ng mga intitusyong pampinansyal
(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa?

A. Kapag malaking bilang ng lakas paggawa ay walang trabaho
B. Kapag gumagamit ng makabagong teknolohiya ang mga bahay-
kalakal
C. Kapag may pag-angat sa Gross Domestic Product ng bansa
DEPED COPY
D. Kapag lumalaki ang utang panlabas ng bansa
(K) 3. Alin sa mga sumusunod ang hindi ginagamit na paraan ng pagsukat

sa Gross National Income?
A. Expenditure Approach
B. Economic Freedom Approach
C. Industrial Origin/Value Added Approach
D. Income Approach
(K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kanya

namang kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari
nyang ilaan para sa pag-iimpok?
A. Php1,000.00
B. Php2,000.00
C. Php3,000.00
D. Php4,000.00
(K) 5. Ano ang tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng kabuuang presyo sa

ekonomiya?
A. Deplasyon
B. Implasyon
C. Resesyon
D. Depresyon
218
(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang
sambahayan at bahay-kalakal?
A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na
sumasailalim ng pagpoproseso ng bahay-kalakal.
B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na
kapital sa mga bahay-kalakal.
C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang
makabuo ng produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal.
D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang
magkaroon ng karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal.
(P) 7. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng bansa?

A. Dahil magiging tanyag ang bansa sa mga pandaigdigang
institusyong pampinansiyal.
DEPED COPY
B. Dahil magagamit ito upang makabuo ng mga patakarang
magpapaangat sa ekonomiya ng bansa.
C. Dahil repleksiyon ito sa kahusayan ng namumuno na magagamit
upang umani ng malaking boto sa eleksiyon.
D. Dahil makikilala ang bansa sa pagkakaroon ng mahusay na
pamamalakad ng ekonomiya.
(P) 8. Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto.

A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang
sa Gross National Income nito.
B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa
pagsukat ng Gross National Income.
C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng
Gross National Income.
D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang
isinasama sa Gross National Income.
(P) 9. Alin sa sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic

Product ng bansa?
A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers
B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng
mundo
C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa
pamumuhunan
D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa
kawanggawa
219
10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao?
(P) A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo.
B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking
tubo.
C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa.
D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap.
11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng

(P) isang kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas
ng implasyon sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang
kilong karne ng manok?
A. Php95.00
B. Php100.00
C. Php105.00
D. Php110.00
DEPED COPY
(P)
12. Sa papaanong paraan malulutas ang demand-pull inflation?
A. Pagbibigay pansin sa produktibidad sa paggawa upang mapataas
ang output ng produksiyon
B. Pagbubukas ng karagdagang trabaho upang mapasigla ang
matamlay na ekonomiya
C. Pagpapautang na may mababang interes upang makahikayat
ng karagdagang paggasta
D. Pagkontrol sa supply ng salapi upang mabawasan ang labis na
paggasta sa ekonomiya
13. Ang dinepositong Php100,000.00 ni Corazon sa bangko ay

(U) nagpapakita ng paglabas (outflow) ng salapi sa paikot na daloy ng
ekonomiya. Ano ang nararapat na gawin upang pumasok (inflow)
muli ang salapi sa paikot na daloy?
A. Magpataw ng mataas na interes upang makahikayat ng pag-
iimpok.
B. Ipautang ng bangko ang idineposito upang magamit na
panibagong kapital sa negosyo.
C. Ibaba ang interes mula 10% patungong 5% upang maragdagan
ang paggastos ng tao.
D. Magbigay ng insentibo sa mga depositor upang lumaki ang
reserba ng mga bangko.
220
(U) 14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa
pagsusuri sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng
hakbang ang pamahalaan upang mapataas ito?
A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig.
B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin.
C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa
ekonomiyang pandaigdigan.
D. Oo, dahil repleksiyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng
ekonomiya.
(U) 15. Si Mr. Chen, isang Chinese National, ay nagtatrabaho sa kompanya

na nasa Pilipinas. Saan dapat isinasama ang kaniyang kinita?
A. Sa Gross Domestic Product ng China dahil mamayan siya nito.
B. Sa Gross National Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang
kaniyang kita.
DEPED COPY
C. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang
kanyang kita.
D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong
dito nagmula ang kaniyang kita
(U) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang tamang interpretasyon sa graph?
PHILIPPINE GROSS NATIONAL INCOME & GROSS DOMESTIC PRODUCT

At Current Prices, In Million Pesos
16,000,000
14,000,000 Legend:
12,000,000 Gross Domestic Product
10,000,000 Gross National Income
8,000,000
6,000,000
4,000,000
2,000,000
0
2012 2013
Pinagmulan: Philippine Statistics Authority
A. Mas malaki ang Gross Domestic Product ng bansa kompara sa

Gross National Income nito.
B. Mas malaki ang Gross National Income noong taong 2012
kompara sa taong 2013.
C. Mas malaki ang remittances mula sa mga OFW noong taong
2012 kumpara sa taong 2013.
D. Mas malaki ang Gross National Income kumpara sa Gross
Domestic Product sa parehong taon.
221
(U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa sumusunod ang nararapat na gawin
kung maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang?
A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang
na ang salapi.
B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi
naman mahalaga.
C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng
pagkakataon.
D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari
kinabukasan.
(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph.
P AS
DEPED COPY
P 120
P 100
AD2
AD1
Q
40 50
A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan ay magdudulot ng

kakulangan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
B. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng pagtaas sa mga gastos ng
produksiyon na ipapasa ng prodyuser sa mga mamimili.
C. Ang paglipat ng kurba ng supply pakanan ay magdudulot ng
kalabisan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo.
D. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng kakulangan ng supply ng
produkto sa pamilihan na hahantong sa pagtaas ng presyo.
(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng

suliranin sa implasyon?
A. Bumili lamang kung bagsak ang presyo ng mga bilihin sa
pamilihan.
B. Bumili lamang kung kakilala at suki ang nagtitinda sa pamilihan.
C. Bumili lamang sa mga supermarket o grocery upang matiyak ang
presyo.
D. Bumili lamang ng sapat sa pangangailangan upang hindi
magkaroon ng kakulangan.
222
(U) 20. Kung ikaw ay prodyuser ng produktong may kakulangan ng supply sa
pamilihan, dapat bang ang malaking kita lamang ang pagtutuunan
mo ng pansin?
a. Oo, dahil ito na ang pagkakataon upang kumita at tumubo ng
malaki.
b. Oo, dahil malaki ang inilabas na puhunan kaya’t nararapat na
kumita rin ng malaki.
c. Hindi, dahil malaki rin ang buwis na sisingilin ng pamahalaan sa
pagtaas ng presyo.
d. Hindi, dahil hindi kakayanin lalo ng mga mahihirap ang napakataas
na presyo.
GABAY SA PAGWAWASTO
DEPED COPY
1. A
2. C
3. B
4. D
5. B
6. A
7. B
8. D
9. C
10. A
11. C
12. D
13. B
14. D
15. C
16. D
17. B
18. A
19. D
20. D
223
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG-EKONOMIYA AT
MGA PATAKARANG PANG-EKONOMIYA NITO
PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa Ekonomiks

nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor
na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa mga sektor ng
pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing
pokus ng naging talakayan. Samantala ang mga sektor pang-ekonomiya ay
nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa
kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga
sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng
DEPED COPY
isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, ang
bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita
ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na
pamumuhay.
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang
kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may
napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na
takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na
nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng
bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong
ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-
ekonomiya? Ano-ano ba ang mga kinakaharap na hamon ng bawat sektor?
Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na
makaranas ng kaunlaran, hayaang matuklasan at masuri ng mga mag-aaral
kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo
sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag- Ang mga mag-aaral ay aktibong
unawa sa mga sektor ng ekonomiya at nakibabahagi sa maayos na pagpa-
mga patakarang ekonomiya nito sa harap patupad at pagpapabuti ng mga sektor
ng mga hamon at puwersa tungo sa ng ekonomiya at mga patakarang
pambansang pagsulong at pag-unlad. ekonomiya nito tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.
224
Sa araling ito, inaasahang matutuhan ng mag-aaral ang sumusunod:
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
pambansang kaunlaran
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang
ARALIN 1: kaunlaran
KONSEPTO NG • Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang
PALATANDAAN Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran
NG • Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng
PAMBANSANG mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran
KAUNLARAN • Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano
makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng
bansa
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura,
pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa
DEPED COPY
ARALIN 2: • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng
SEKTOR NG sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
AGRIKULTURA bawat Pilipino
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya
ARALIN 3: • Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at
SEKTOR NG industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan
INDUSTRIYA • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng

paglilingkod
ARALIN 4: • Napapahalagahan ang mga patakarang pang-
SEKTOR NG ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod:
PAGLILINGKOD Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa
mga karapatan ng manggagawa
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto

ng impormal na sektor
• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal
ARALIN 5: na sektor
IMPORMAL NA • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng
SEKTOR ekonomiya
• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang
pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang
kaunlaran
225
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng
World Trade Organization at Asia-Pacific Economic
Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
ARALIN 6: mga mamamayan ng daigdig
KALAKALANG • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng
PANLABAS pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na
ipinatutupad nito
• Nasusuri ang mga patakaran pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino
GRAPIKONG PANTULONG
DEPED COPY PAGLILINGKOD
IMPORMAL NA
INDUSTRIYA
SEKTOR
KALAKALANG
KAUNLARAN
AGRIKULTURA PANLABAS
226
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.

(K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa
pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman
B. yamang-tao
C. teknolohiya
D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong
sa ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan
DEPED COPY
nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa
sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social
Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang
walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan
na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging
sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa.
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
(U) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na

inilalahad sa balita na:
A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan
ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang
masabing ganap na maunlad ang bansa.
C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang
Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat.
D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na
panukat gaya ng GDP.
(U) 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng

paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi
naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsiyon.
Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang
matuldukan ang napakatagal na problemang ito?
A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan
at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng
gobyerno.
B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang
mga hinaing ukol sa talamak na korapsiyon sa pamahalaan.
C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon, maliit
227
man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang
tama at nararapat.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang
mga maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at

ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may
obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa
kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong
gawin upang makatulong sa bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
DEPED COPY
(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa
mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa
sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pagmimina
B. pangingisda
C. paggugubat
D. paghahayupan
(P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura

ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o
produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan
C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-
market road)
D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
(U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian

Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t
ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang
hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang
implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo
ng pamahalaan para sa mga magsasaka?
A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.
B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng
sektor ng agrikultura.
C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan
ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-
228
imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.
D. Lahat ng nabanggit
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa

ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
DEPED COPY
(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-
uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating
mga anyong-tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-
pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may
pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010.
Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa
agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at
serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating
nasa sector ng agrikultura.
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
(P) 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya

samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang
sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor
na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na
pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng
dalawang sektor?
A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng
agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
229
B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura
samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng
industriya.
C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng
agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya
upang gawing panibagong uri ng produkto.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang
ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng
pagsasaka.
(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng

kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang
ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging
agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring
limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag
DEPED COPY
ang HINDI nagpapatotoo rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa

pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto
ng mga tao.
B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga
makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para
sa mga manggagawa.
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga
na rin ng mataas na pambansang kita.
(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya
tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang
pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon,
at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng

paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming
kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang
magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin
sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin
ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga
manggagawa?
230
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang
kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.
C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring
tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak
season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa
sa batas.
(U) 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang

pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang
ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na
ginagampanan ng sektor ng paglilingkod?
DEPED COPY
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman,
at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon
ng trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan,

hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng
negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na
inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
(P) 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang

sa “isang kahig, isang tuka.” Ano naman ang positibong epekto ng
paglaganap ng impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino
upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
(P) 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang

paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap
ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong
kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay
231
maaaring bunga ng sumusunod maliban sa isa.
A. Kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at
edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. Kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na
laban sa pamimirata
C. Kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa
illegal na pamamaraan
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto
ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila
makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
DEPED COPY
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang

bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na
pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng
mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa
pangangailangan ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring
gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang
pamilihan.
(P) 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng

lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-
uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming
mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang
epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita
ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang
naapektuhan ng globalisasyon?
A. Ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. Ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga
pamilihan
C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga
bansa
D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan
232
SAGOT:
1. D
2. A
3. C
4. B
5. A
6. C
7. D
8. D
9. B
10. C
DEPED COPY
11. C
12. C
13. D
14. A
15. D
16. D
17. C
18. B
19. A
20. B
233
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya
bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa mamamayan
tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat
sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng
ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito.
Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin
ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel
na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang
kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino
ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa
mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok
ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t
ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng
DEPED COPY
pambansang kaunlaran. Pag-aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin
ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama-samang pagkilos
para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mga mag-aaral
ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong
gawain na sadyang pupukaw ng kanilang interes at magbibigay sa kanila ng
kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang
makapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at
masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matutukoy nila ang iba’t
ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama-samang pagkilos at
pagplano kung paano makapag-aambag sa mithiing ito.
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran
at kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang
mabuting mamamayan nito.
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Ipakita sa mga mag-aaral ang mga larawan. Atasan silang suriing mabuti
ang kalagayan sa bawat larawan. Hayaan sila na bigyan ng angkop at mala-
234
teleseryeng pamagat ang mga ito batay sa kanilang pagsusuri. Gamitin ang
mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain.
DEPED COPY
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw
ng iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa mala-teleseryeng pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang
ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa?
Ipaliwanag.
Gawain 2: ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad.

Bigyan sila ng sapat na oras upang magkaroon ng isang maliit na pangkatang
talakayan tungkol sa mga nakita nila sa larawan. Ipatukoy ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon.
235
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
Sa susunod na bahagi ay ipasagutan sa mga mag-aaral ang isang

tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa konsepto
DEPED COPY
at palatandaan ng pambansang kaunlaran.
Gawain 3: EVOLUTION OF IDEAS
Muling balikan ang mga konseptong nakuha ng mga mag-aaral mula sa

Gawain 1 at 2.
- Ipasulat sa unang kahon kung ano lamang ang kanilang nalalaman sa
paksa.
- Ipasulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na
nais pa nilang matutuhan.
- Ang huling kahon naman ay sasagutin lamang ng mga mag-aaral kung
tapos na ang pagtalakay sa paksa.

tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda sila
para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ang
konsepto ng kaunlaran.
236
PAUNLARIN

sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga
kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na
sadyang inihanda upang maging sanggunian nila ng impormasyon.
Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang
mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran.
Inaasahan na ang mga inihandang gawain at teksto ay gagabay sa kanila
upang masagot kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng
bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t paumpisahan ang
bahaging ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba.

DEPED COPY
Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa
konsepto ng kaunlaran. Hikayatin ang mga mag-aaral na itala sa kanilang ku-
waderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang lubos nilang
maunawaan ang mga nilalaman nito.
Gawain 4: POWER OF TWO

Atasan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang mga nilalaman ng
dayagram na “Power Thinking.” Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, ipasagot
ang mga tanong sa bawat kahon. Dito sinusubok ang kanilang kakayahan na
balangkasin ang mga impormasyon/konseptong kanilang nabasa. Maaaring
dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mga mag-aaral sa
tekstong binasa.
Konsepto ng Pag-unlad
Kahulugan ayon Kahulugan ayon kay Kahulugan ayon kina Kahulugan ayon
sa Diksyunaryo Feliciano Fajardo Todaro at Smith kay Sen
Kailan Kailan Kailan Kailan

masasabing may masasabing may masasabing may masasabing may
pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad?
Kailan Kailan Kailan Kailan

masasabing may masasabing may masasabing may masasabing may
pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad?
237
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong batay sa kanilang
binasang teksto.
1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag.
2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?
3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at
makabagong pananaw nito?
4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat
na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang
panlipunan? Pangatwiranan.
5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, ipasagot muna ang sumusunod na
DEPED COPY
tanong na may kinalaman sa pag-unlad sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek
(√) sa kolum na kanilang sinasang-ayunan. Gamitin ang mga pamprosesong
tanong sa pagtalakay sa gawain.
PAHAYAG OO HINDI
1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at
naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang
bansa.
3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya
at makinarya.
4. May pag-unlad kung may demokrasya.
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.
7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang
mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy
ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• Kultural
• Sosyal (lipunan)
• Politikal
238
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER

Ipatala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng
bansa gamit ang concept mapping chart sa ibaba. Ipaliliwanag naman sa text
box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya
nito.
DEPED COPY
Pagsulong ng
? Ekonomiya ?
Gawain 8: PAGKAKAMUKHA AT PAGKAKAIBA
Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, hayaan ang mga mag-aaral na

ilahad ang pagkakamukha at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad gamit
ang Venn diagram sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang mga pamprosesong
tanong bilang gabay sa talakayan.
PAGSULONG PAG-UNLAD
239
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?

2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad?
Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin,
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER

Ipabuo ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa
isinasaad ng tekstong kanilang nabasa. Upang higit na maunawaan ay gamitin
ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.
PANUKAT NG ASPEKTO
INDICATOR
DEPED COPY
PAG-UNLAD NG HDI
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?

2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI
upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa?
Patunayan.
3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t
ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
Gawain 10: JUMBLED LETTERS
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, ipatukoy ang mga konsepto at

salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Ipasulat ang nabuong salita
sa kahon sa ibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human

development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
240
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa

OTA
4. Nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang
dapat na pangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang
bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang

kasapi ng UN.
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER
DEPED COPY
DIXNE
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
Ang mga tao ang Ang layunin ng pag-unlad ay Ang pag-unlad ay tunay
tunay na kayamanan makalikha ng kapaligirang na nasusukat lamang sa
ng isang bansa nagbibigay ng pagkakataon pamamagitan ng epekto nito
sa mga tao na magtamasa ng sa pamumuhay ng mga tao.
matagal, malusog, at maayos na
_______________ pamumuhay
_______________ __________________
_______________ _____________________ __________________
_______________ _____________________ __________________
_______________ _____________________ __________________
Hayaan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang sumusunod na

pahayag. Atasan silang ipaliwanag ang kanilang pagkaunawa sa mga pahayag
na ito.
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development

Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang
kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng
pag-unlad na ginagamit ng United Nation. Bigyan ng sapat na oras ang mga
mag-aaral upang suriing mabuti ang nilalaman ng tsart. Talakayin ang sagot ng
mga mag-aaral sa tulong ng mga pamprosesong tanong.
241
Very high
High human Medium human Low human
human
development development development
development
1 Norway 50 Uruguay 103 Maldives 145 Nepal
2 Australia 51 Bahamas 104 Mongolia 146 Pakistan
3 Switzerland 52 Montenegro 105 Turkmenistan 147 Kenya
4 Netherlands 53 Belarus 106 Samoa 148 Swaziland
5 United States 54 Romania 107 Palestine, State of 149 Angola
6 Germany 55 Libya 108 Indonesia 150 Myanmar
7 New Zealand 56 Oman 109 Botswana 151 Rwanda
8 Canada 57 Russian Federation 110 Egypt 152 Cameroon
9 Singapore 58 Bulgaria 111 Paraguay 153 Nigeria
10 Denmark 59 Barbados 112 Gabon 154 Yemen
11 Ireland 60 Palau 113 Bolivia 155 Madagascar
12 Sweden 61 Antigua and Barbuda (Plurinational State of) 156 Zimbabwe
13 Iceland 62 Malaysia 114 Moldova 157 Papua New
DEPED COPY
14 United Kingdom 63 Mauritius (Republic of) Guinea
15 Hong Kong, 64 Trinidad and Tobago 115 El Salvador 158 Solomon
China (SAR) 65 Lebanon 116 Uzbekistan Islands
16 Korea (Republic 66 Panama 117 Philippines 159 Comoros
of) 67 Venezuela (Bolivarian 118 South Africa 160 Tanzania
17 Japan Republic of) 119 Syrian Arab (United
18 Liechtenstein 68 Costa Rica Republic Republic of)
19 Israel 69 Turkey 120 Iraq 161 Mauritania
20 France 70 Kazakhstan 121 Guyana 162 Lesotho
21 Austria 71 Mexico 122 Vietnam 163 Senegal
22 Belgium 72 Seychelles 123 Cape Verde 164 Uganda
23 Luxembourg 73 Saint Kitts and Nevis 124 Micronesia 165 Benin
24 Finland 74 Sri Lanka (Federated States 166 Sudan
25 Slovenia 75 Iran (Islamic Republic of) 166 Togo
26 Italy of) 125 Guatemala 168 Haiti
27 Spain 76 Azerbaijan 126 Kyrgyzstan 169 Afghanistan
28 Czech Republic 77 Jordan 127 Namibia 170 Djibouti
29 Greece 78 Serbia 128 Timor-Leste 171 Côte d’Ivoire
30 Brunei 79 Brazil 129 Honduras 172 Gambia
Darussalam 80 Georgia 130 Morocco 173 Ethiopia
31 Qatar 81 Grenada 131 Vanuatu 174 Malawi
32 Cyprus 82 Peru 132 Nicaragua 175 Liberia
33 Estonia 83 Ukraine 133 Kiribati 176 Mali
34 Saudi Arabia 84 Belize 134 Tajikistan 177 Guinea-
35 Lithuania 85 The former Yugoslav 135 India Bissau
36 Poland Republic of 136 Bhutan 178 Mozambique
37 Andorra Macedonia 137 Cambodia 179 Guinea
38 Slovakia 86 Bosnia and 138 Ghana 180 Burundi
39 Malta Herzegovina 139 Lao People’s 181 Burkina Faso
40 United Arab 87 Armenia Democratic 182 Eritrea
Emirates 88 Fiji Republic 183 Sierra Leone
89 Thailand 140 Congo 184 Chad
141 Zambia
142 Bangladesh
242
Very high
High human Medium human Low human
human
development development development
development
41 Chile 90 Tunisia 143 Sao Tome and 185 Central
42 Portugal 91 China Principe African
43 Hungary 92 Saint Vincent and the 144 Equatorial Guinea Republic
44 Bahrain Grenadines 186 Congo
45 Cuba 93 Algeria (Democratic
46 Kuwait 94 Dominica Republic of
47 Croatia 95 Albania the)
48 Latvia 96 Jamaica 187 Niger
49 Argentina 97 Saint Lucia
98 Colombia
99 Ecuador
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican Republic
DEPED COPY
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong
2014?
2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang
maunlad?
3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)?
Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng
bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan
upang matamo ang pambansang kaunlaran?
5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang
kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!
Atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad. Muling balikan

ang mga palatandaan ng pag-unlad. Hayaan sila na kumuha ng mga datos
mula sa kanilang lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos
na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspeto ng kalusugan, edukasyon,
at pamantayan ng pamumuhay ng kanilang komunidad at ganap na matukoy
ang antas ng kaunlaran nito.
243
Palatandaan Paliwanag
Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa

sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran. Hikayatin sila na itala
sa kanilang kuwaderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang
lubos nilang maunawaan ang mga nilalaman nito. Magagamit itong takdang-
aralin o kaya ay gawain sa klase.
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
DEPED COPY
Ipasagot ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong kanilang
natutuhan mula sa binasang teksto.
1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsiyon,
patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang
mapanagutang mag-aaral, paano ka makatutulong upang masugpo
ito?
2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan
upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina
Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-
aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa
maliit na pamamaraan?
3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang
iyong pagiging makabansa?
4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa.
Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang
makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang
isang mag-aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa
pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at
pampamayanan?
Gawain 15: KAPIT- BISIG!
Hatiin ang klase sa apat na pangkat:

• Unang Pangkat - Mapanagutan
• Ikalawang Pangkat - Maabilidad
• Ikatlong Pangkat - Makabansa
• Ikaapat na Pangkat - Maalam
244
Balikan muli ang tekstong binasa. Atasan ang bawat pangkat na
magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakikita
sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiya ng makatutulong
sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
• role playing - para sa unang pangkat
• jingle - para sa ikalawang pangkat
• interpretative dance - ikatlong pangkat
• pantomime - ikaapat na pangkat
Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain

14. Gawin ding batayan ang rubrik sa ibaba.
RUBRIK PARA SA MGA PAGTATANGHAL

NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
DEPED COPY
PUNTOS
Naipakita sa pamamagitan ng
ginawang pagtatanghal ang
Nilalaman pagsusulong sa sama-samang 30
pagkilos para sa pambansang
kaunlaran.
Ang mga konsepto at simbolismong
ginamit ay naging makabuluhan
upang lubos na maipakita ang
Pagkamalikhain 20
sama-samang pagkilos sa aktibong
pakikisangkot tungo sa pambansang
kaunlaran
Ang mensahe ng ginawang 20
pagtatanghal ay direktang nakatugon
Mensahe
sa mga stratehiyang inilahad sa
aralin.
Naipaloob ng wasto ang konsepto 15
ng sama- samang pagkilos tungo sa
Pamagat
pambansang kaunlaran sa pamagat
ng ginawang pagtatanghal.
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo 15
Pakikisangkot sa
ang mga iniatang na gawain para sa
Grupo
ikagaganda ng pagtatanghal.
Kabuuang Puntos 100
245
Gawain 16: ANG PANATA KO
Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming

bansa sa daigdig. Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto.
Sa mga gampaning inisa-isa mula sa tekstong binasa ng mga mag-aaral,
papiliin sila ng isang gampanin. Atasan silang gumawa ng isang panata ukol
dito. Ipasulat ito sa loob ng status box sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang
mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.
___________________________________________________
DEPED COPY
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang
mapagkakatiwalaang, maabilidad, makabansa, at maalam na
mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?
Gawain 17: EVOLUTION OF IDEAS
Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga

gawain, inaasahang makukumpleto na ang huling kahon sa gawain. Ipasulat
ang mahahalagang pang-unawa na natutuhan ng mga mag-aaral sa kanilang
aralin sa loob ng titik L.
246
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa
paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mga mag-
DEPED COPY
aaral. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit
upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal
sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa
susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan
ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging
ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo,

bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at
palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim
na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda
ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 18: MAGSURI!
Ipabasa ang hinalaw na editoryal sa mga mag-aaral. Gamit ang mga

pamprosesong tanong, bibigyang puna nila ang nilalaman ng artikulo.
247
EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless
(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014
DEPED COPY
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma
sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012,
umangat daw ng 6.6 percent ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan sapagkat
ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos

na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy
ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.

Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha
ng mga trabaho. Sa sektor na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless.
Retrieved on November 15, 2014
248
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano ano ang mga posibleng dahilan kung bakit
maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing
pag-angat ng ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa
bansa? Ipaliwanag ang sagot.
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo

ng bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na
minsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng
maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising
DEPED COPY
tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin.
Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan
tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito.
Sa gawaing ito, ipasuri ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon.
Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaraan upang matawag tayong
“Mabuting Pilipino.” Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw- araw
ay maaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating
kaunlaran.Bawat isa sa atin - kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay
may magagawa upang maabot ang mithiing ito.
Ipagamit na gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga
kahon sa pag-unawa at pagninilay sa aralin.
Maaaring panoorin ang video sa

Ako’y Isang Mabuting Pilipino
Youtube upang masundan ang himig ng
Noel Cabangon awit.
Ako’y isang mabuting Pilipino

Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO
uCzJl78
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan
At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
249
Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang
Sumasakay at sakayan (Nagbababa ako sa tamang
bumababa ka ba babaan)
sa tamang sakayan ‘di nakahambalang parang walang
at babaan? pakialam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa
kalsada
Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula
Ano- anong mga
Ano-anong
tuntunin at [chorus]
alituntunin sa ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino
paaralan ang Minamahal ko ang bayan ko
sinusunod
sinusunod mo? Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
DEPED COPY ‘Di ako nangongotong o nagbibigay

ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
Paano ka ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
makatutulong sa At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
pangangalaga ng
ating kapaligiran? ‘Di ako nagkakalat ng basura sa
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
Gaano kahalaga [repeat chorus]

ang pag-aaral
pag- aaral
Lagi akong nakikinig sa aking mga
sa iyo?
magulang
Pangatwiranan. Kaya’t pag-aaral ay aking
pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot
O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
250
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
‘pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
Bakit mahalaga ang
[repeat chorus] pagkakaloob ng
tapat na serbisyo
Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng sa mga tao?
bayan
Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang
DEPED COPY
Pilipino
Mga karapatan nila’y kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa-tao
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]
1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay
ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.
2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang
implikasyon nito sa pambansang kaunlaran?
3. Paano ka makatutulong sa pag- unlad ng bansa bilang isang
mabuting Pilipino? Pagtibayin.
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!

Itanong sa mga mag- aaral kung papaano sila makapag-aambag sa
pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan? Ipalahad ang kanilang
kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa
susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
251
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN SLOGAN
NAKUHANG
PUNTOS
Ang ginawang campaign slogan ay
Nilalaman mabisang nakapanghihikayat sa mga 20
makababasa nito
Ang paggamit ng mga angkop at malalalim
na salita (matalinghaga) ay akma sa mga
Pagkamalikhain 15
disenyo at biswal na presentasyon upang
maging mas maganda ang slogan.
Kaangkupan sa
Angkop sa tema ang ginawang slogan. 10
Tema
Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng slogan. 5
Kabuuang Puntos 50
DEPED COPY
MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang
maisakatuparan nila ang mga gawain!
Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang

kaunlaran. Natalakay din ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino
at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang
kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na
makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ang bawat
mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.
Sa mga susunod na aralin, tutuklasin at aalamin ng mga mag-aaral

ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-
ekonomiya na maaaring makatulong sa bawat sektor.
Ngayon ay may sapat na silang kaalaman tungkol sa konsepto at

palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawa na
kanilang natutunan sa araling ito, magiging madali na lamang ang mga
susunod pang aralin! Napagtagumpayan na ng mga mag-aaral ang unang
aralin kaya mas paghusayan pa nila sa iyong paggabay ang susunod pang
mga gawain!
252
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan at palatandaan ng

kaunlaran. Ipinaunawa ang kahulugan at mahahalagang impormasyon na
dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang
iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa
pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, inaasahang malalaman ng mga mag-
aaral ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya gayundin ang kontribusyon
ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sa araling ito ay sisimulan ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura.
Susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na
buhay ng mga Pilipino. Iisa- isahin din ang mga suliraning kinakaharap nito at
ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng pamahalaan upang
mapalakas ang sektor. Inaasahan na mauunawaan ang papel ng agrikultura at
ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat
DEPED COPY
mamamayan.
Bago tuluyang magsimula sa mga talakayan ang mga mag-aaral, aalamin

muna ang kanilang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya umpisahan na!
ARALIN 2:
SEKTOR NG AGRIKULTURA
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!
Isulat ng guro ang awiting “Magtanim ay Di Biro” sa pisara o sa manila

paper. Ipaaawit sa mga mag-aaral ang nasabing kantahing bayan. Maaaring
patayuin ang mga mag-aaral o manatili silang nakaupo habang umaawit.
Matapos ito, itanong sa mga mag-aaral kung ano ang limang bagay na
pumapasok sa kanilang isipan kapag binabasa, naririnig, o inaawit ang kantang
bayan.
Layunin ng gawain na matukoy ang sektor agrikultura. Hindi dapat

maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na mahirap ang gawain sa bukid bagkus
ay dapat na maipaunawa na ang lahat ng gawain ay dapat na maisagawa nang
tama.
253
Magtanim ay di biro Kay-pagkasawing-palad Halina, halina, mga
Maghapong nakayuko Ng inianak sa hirap, kaliyag,
Di naman makatayo Ang bisig kung di iunat, Tayo’y magsipag-unat-
Di naman makaupo Di kumita ng pilak unat.
Magpanibago tayo ng
Bisig ko’y namamanhid Sa umagang lakas
Baywang ko’y pagkagising Para sa araw ng
nangangawit. Lahat ay iisipin bukas
Binti ko’y namimintig Kung saan may patanim
Sa pagkababad sa tubig. May masarap na (Braso ko’y
pagkain. namamanhid
Baywang ko’y
nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa
DEPED COPY
tubig.)
Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13,
2015
Matapos ibigay ang tanong tungkol sa naisip ng mag-aaral, isusunod

na ibibigay isa-isa ang mga pamprosesong tanong.
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting
“Magtanim Ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang
“Magtanim ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya ang nabibilang ang tema ng awitin?
Ipaliwanag.
Gawain 2 : KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Muling babalikan ang awiting “Magtanim Ay Di Biro.” Magpakuha sa

mga mag-aaral ng isang bagay sa loob ng silid-aralan na sa palagay nila ay
maglalarawan o maaaring nagmula sa sektor ng agrikultura. Atasan sila na
humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito
sa sektor. Matapos ito, tatalakayin ang gawain gamit ang mga pamprosesong
tanong.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
254
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ipahalintulad sa mag-aaral ang kanilang sarili sa isang puno na nasa

larawan. Ipasukat ang kanilang kaalaman katulad sa lalim ng ugat ng nasabing
puno. Ipaunawa na kung mas malalim ang ugat, ganoon din kalalim ang
kaalaman ng mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura. Ipasagot sa mag-
aaral ang tanong na nasa ibaba.
Ano ang alam ko sa

sektor ng agrikultura?
DEPED COPY
Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang
mga mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol
sa sektor ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan
upang ang pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay
bilang paghahanda na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod
na bahagi ng aralin.
PAUNLARIN
Matapos maipamalas ng mag-aaral ang kanilang kaalaman

sa aralin, asahan na ito ay higit pang malilinang sa pamamagitan ng
mga babasahin at mga gawain na makatutulong sa pagpapaunlad
ng kanilang kakayahan. Mahalaga ang aktibong partisipasyon
nila sa mga gawain at mga talakayan para sa kanilang lubos na
pagkatuto. Simulan ang pagpapaunlad sa kanilang kaalaman.
255
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
Atasan ang mag-aaral na bumuo ng Concept Definition Map gamit ang

modelo sa ibaba. Hayaan na tukuyin nila at bigyan ng kahulugan kung ano ang
sektor ng agrikultura, ano ang bumubuo rito, at ipaisa-isa ang mga kahalagahan
nito. Maaari itong ipagawa nang dalawahan, tatluhan, o pangkatin ang mag-
aaral depende sa laki ng klase. Ipalagay ang kasagutan sa bawat kahon.
Ipaalam sa mag-aaral na ang mga impormasyon sa paggawa ng
Concept Definition Map ay makukuha mula sa teksto na tumatalakay tungkol
sa sektor ng agrikultura. Matapos ang gawain, ipatalakay ang output ng mga
mag-aaral. Sunod na isagawa ang pamprosesong tanong upang malinaw na
maipaliwanag ang kabuuan ng nasabing gawain.
DEPED COPY
Ano ang mga Ano ito? Ano ang mga
kahalagahan nito? bumubuo rito?
Sektor ng
Agrikultura
1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura?
2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
256
GAWAIN 5: LARAWAN! KILALANIN!
Sa gawaing ito, muling balikan ang mga impormasyon mula sa binasang

teksto. May apat na larawan na kumakatawan sa bawat sekundaryang sektor ng
agrikultura. Mula rito, ipasulat sa mga mag-aaral ang bahaging ginagampanan
ng bawat sekundaryang sektor at ambag ng mga ito sa kabuuan ng sektor
agrikultura.
Hayaang maibahagi ng mga mag-aaral ang kanilang output. Matapos
ito, gamit ang pamprosesong tanong bilang gabay, talakayin ang nilalaman ng
gawain.
G GAWAIN
DEPED COPY
_________________
R ____
K GAWAIN
_________________
U
____
L
T GAWAIN
_________________
U
____
R
A
GAWAIN
_________________
____
1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?
2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa
komunidad?
3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng
agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?
4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran
ng bansa.
257
Gawain 6: CONCEPT WEB
Gamit ang modelong Concept Web bilang gabay, papunan sa mag-

aaral ang kahon ng mga salita na may kaugnayan sa mga suliranin ng sektor.
Ipaalam na ang mahahalagang impormasyon ay makukuha mula sa babasahin
nilang teksto tungkol sa suliranin sa sektor ng agrikultura.
Ipaalala rin sa mag-aaral na ang talakayan ay umiikot sa bawat
sekundaryang sektor ng agrikultura upang mabigyan sila ng mas malinaw
na ideya tungkol sa mga isyu. Ang ganap na pag-unawa ay kinakailangan
upang maibigay ang mga wastong impormasyon sa gawain. Gamitin ang
pamprosesong tanong upang lubos na matalakay ang layunin ng gawain.
DEPED COPY SULIRANIN NG

AGRIKULTURA
1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat,
paghahayupan, at pangingisda?
2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga
magsasaka, at mga nasa pribadong sektor?
3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga
hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura?
4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon
sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?
Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN!

Gamit ang istratehiyang Venn Diagram, ipaisa-isa ang pagkakaiba at
pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura. Atasan ang mga
mag-aaral na gamiting huwaran ang dayagram sa susunod na pahina bilang
tugon sa gawain. Siguraduhin na mauunawaan ng mga mag-aaral na ang mga
patakaran at programa ay ipinatupad ayon sa kaunlaran na nais nitong matamo.
Ipaunawa sa mga mag-aaral na mahalagang maunawaan ang nilalaman
ng teksto upang makatugon sa gawain. Ipasagot ang mga pamprosesong
tanong upang matamo ang kabuuang layunin ng gawain.
258
Inaasahan sa gawaing ito na ilan sa mga kasagutan ay maaaring
livelihood program para sa pamilya ng mga magsasaka, scholarship para sa
mga anak ng mangingisda at mga batas para sa kapakanan ng mga nabibilang
sa sektor ng magsasaka.
Pagsasaka
Pangisdaan
Pagtotroso
DEPED COPY
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE
Batay sa layunin na maipakita ang kasanayan sa paghinuha, hayaan ang

mga mag-aaral na punan ang hanay ng inaasahang epekto at ang ahensiya
ng pamahalaan na nangangasiwa ayon sa mga patakaran o programa ng
pamahalaan. Maaaring pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa laki ng klase
bilang tugon sa gawaing Ripples of Knowledge.
Tiyakin na maunawaan ng mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga
patakaran at programa ng pamahalaan upang makapagbigay ng angkop at
kritikal na mga kasagutan. Sundan ang mga pamprosesong tanong upang
matamo ang layunin sa gawaing ito.
259
Mga Patakaran/ Inaasahang
Sitwasyon Programang Ahensiya ng Magiging
Pang- Pamahalaan Epekto
ekonomiya
Pagpapatayo
ng sistema ng
patubig, daan, at
post harvest
facilities
Hamon sa
globalisasyon
Pagbibigay ng
lupang sakahan
DEPED COPY
1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa
pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura?
2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga
inaasahang magiging epekto nito? Bakit?
3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang
nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa?
Gawain 9: IDEYA - KONEK!
Bilang pagpapatuloy, hayaan na suriin ng mga mag-aaral ang naidagdag

na kaalaman mula sa pagtatapos ng bahaging ito. Upang malaman ang lalim
ng kaalaman, muli itong tayain sa pamamagitan ng paghahalintulad sa isang
puno na patuloy ang paglago at pagkalat ng mga ugat sa lupa. Gamitin ang
katanungan na nasa ibaba bilang pamaraan sa pagsukat.
Ano ang alam ko sa sektor ng

agrikultura?
260
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan
tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahan na nagkaroon ng mga
karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahan din na
ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim
ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng
Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi
ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at
kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.
PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ng

mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura.
DEPED COPY
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura
Gawain 10: KASO-LUTASIN!

Ipangkat ang mga mag-aaral na may limang miyembro bawat grupo.
Bigyan ang bawat pangkat ng kopya ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala
ng bigas.” Ipasuri ito sa mga mag-aaral gamit ang mga pamprosesong tanong
at ipaulat sa klase ang mga naging kasagutan.
Gamitin ang pamantayan sa pagmamarka sa gagawing pag-uulat ng
mga mag-aaral.
EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas
Hindi nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at

National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng
taumbayan kung sino ang paniniwalaan.
261
Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ng
Pilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas sa
Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas sa
Cambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara ang
usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag
ng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi
pa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa
susunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano
ay maaaring ang Pilipinas na ang mag-export ng bigas. Sa halip na bumili
ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas na ang magluluwas katulad
noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asia.
Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarin
ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ng
makinarya at binhi ang mga local na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay
ang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay
tutugunan.
DEPED COPY
Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga
sinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala
nang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging
supplier. Ano ang totoo?
Kung positibo ang Department of Agriculture na magiging masagana
ang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang
aangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya
ng nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa
taumbayan.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas Retrieved on November 5, 2014
1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal?
2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa?
3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng
kaunlaran ng bansa?
4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang
dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang
sektor ng agrikultura?
5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga
batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para
mapaunlad ito?
262
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
Pamantayan Puntos Natamong

Puntos
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5
Organisado at malikhain na paglalahad ng 5
ideya ayon sa paksa ng araling inilahad
Kagamitang ginamit sa paglalahad 5
Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5
Kabuuang Puntos 20
Katumbas na Interpretasyon:

Magaling 5
DEPED COPY
Lubhang kasiya-siya 4
Kasiya-siya 3
Hindi gaanong kasiya-siya 2
Dapat pang linangin 1
Gawain 11: Mangampanya Tayo!
Magpagawa ng isang advocacy campaign bilang mag-aaral at

mamamayan ng kanilang pamayanan at ng bansa. Siguruhin na nakatutok ang
nasabing kampanya sa pagpapalakas ng agrikultura at paghikayat sa kapuwa
kabataan na makapag-ambag ng mga gawain na magpapalakas sa sektor na
ito.
Ilang halimbawa na maaaring gawin ay paggawa ng mga shout out na

makaka-inspire sa mga mambabasa tungkol sa kabutihan ng sektor. Maaari
ding gumawa ng mga artikulo o magbasa ng mga artikulo mula sa mga website
at blog na may impormasyon tungkol sa agrikultura. Ang pagrekomenda ng
mga palabas sa telebisyon, programa sa radyo, o mga dokumentaryo ay
maaari ding maging bahagi ng kampanyang ito.
Maaaring i-upload sa Facebook, blogs, o iba pa ang mga materyal na

maaaring gamitin bilang kampanya.
263
MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN
KAILANGAN
HINDI
NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
INDIKADOR PAUNLARIN
4 3 2 1
Malinaw na Hindi Hindi Walang
nagpapahi- gaanong malinaw pagpapa-
watig ng malinaw ang ipinahi- halaga sa
pagpapa- ang hiwatig na sektor ng
halaga sa ipinapahi- pagpapa- agrikultura
Nilalaman sektor ng watig na halaga sa
agrikultura pagpapa- sektor ng
tungo sa halaga sa agrikultura
DEPED COPY
pamban- sektor ng
sang agrikultura
pagsulong at
pag-unlad
Ang likha ay Ang likha Ang likha Ang likha ay
orihinal. ay orihinal ay hindi hindi orihinal
Pagka- subalit orihinal at at walang
malikhain kulang sa kulang sa tunguhin.
kaayusan. kaayusan.
Nakahi- Nakahi- Nakahi- Nakahi-

hikayat na hikayat hikayat hikayat
maging ngunit ngunit hindi ngunit hindi
kabahagi sa walang handang handang
pagpapala- panahon maging maging
kas ng kung paano kabahagi sa kabahagi sa
sektor ng maging pagpapa- pagpapa-
agrikultura kabahagi sa lakas ng lakas ng
pagpapa- sektor ng sektor ng
lakas ng agrikultura agrikultura
sektor ng
agrikultura
Ang lahat ng Tatlo Isa lang na Walang

miyembro ay lamang na miyembro nagsagawa
Kooperasyon nagsagawa miyembro ang sa mga
ng grupo ng mga ang nagsagawa gawain.
gawain. nagsagawa sa gawain.
sa mga
gawain.
264
Gawain 12: IDEYA-KONEK
Sa bahaging ito ay muling tatayain ng mga mag-aaral ang antas ng

kanilang kaalaman. Gamit ang larawan sa ibaba at paghahalintulad ng natamong
kaalaman sa lalim ng mga ugat ng isang puno, ipasagot ang katanungan sa
ibaba.
Bilang isang mag-aaral, paano ako

makatutulong sa pagpapatupad ng
mga patakarang pang-ekonomiya
tungo sa pambansang pagsulong at
pag-unlad?
DEPED COPY
Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo

ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat
isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa.
Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan
ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito
ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan
para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang
ahensya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa
tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito.
Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor

ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang
kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng
bansa.
265
PANIMULA
Sa nakaraang aralin ay tinalakay ang sektor ng agrikultura. Sinuri ang

kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa din ang
mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit
ng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi
rin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng
pamahalaan upang masiguro na patuloy ang pagpapalakas sa sektor.
Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na
tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Ipauunawa sa mga mag-aaral ang
papel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na
pamumuhay ng bawat mamamayan. Susuriin din ang kahalagahan at ang
kasalukuyang kalagayan nito, maging ang mga balakin ng pamahalaan upang
masiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa.
Kaya’t muling gabayan ang mga mag-aaral na patuloy na makiisa upang
DEPED COPY
ganap nilang maunawaan ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan
nito sa buhay bilang mga Pilipino. Bago tuluyang tumungo sa mga talakayan,
alamin muna ang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya imbitahin na sila
upang umpisahan na!
ARALIN 3:
SEKTOR NG INDUSTRIYA
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa sektor ng industriya at kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1. PRIMARYA – SEKUNDARYA HALA!
Atasan ang mag-aaral na tingnan at pag-aralan ang bawat larawan.

Ipaugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa.
266
2
SARDINAS
DEPED COPY
1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha?
2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas, at furniture o
muwebles? Ipaliwanag.
3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang
transpormasyon ng mga produkto?
Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO!
Atasan ang mga mag- aaral na maglista ng limang gamit na nasa

kanilang bag o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong
primarya ang pinagmulan nito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa
pagtalakay sa gawain.
1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto?
2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay,
bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong
pangangailangan?
Sa susunod na bahagi ay ipasasagot mo sa mga mag-aaral ang

isang target ring upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman
tungkol sa sektor ng industriya.
267
Gawain 3: ARROW IN ACTION
Tanungin ang mag-aaral kung saan sa “target ring” aabot ang kaalaman
nila? Upang matukoy ang antas ng kanilang kaalaman, ipasagot ang arrow
question sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya.
Pambansang pag-unlad
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
Ano ang alam ko sa

Sektor ng Industriya?
DEPED COPY
Pinagkunan:
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv= 2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa
=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&im
gdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-
ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013

tungkol sa sektor ng industriya, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng
aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng sektor na ito.
PAUNLARIN

impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin
ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na
inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak
na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang
mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula
sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito upang
masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya
sa ekonomiya ng bansa. Mag-umpisa sa pamamagitan ng gawain sa
susunod na pahina.
268
Gawain 4: CONCEPT MAP!
Batay sa binasang teksto tungkol sa sektor ng industriya, atasan ang
mag-aaral na punan ang concept map na nasa ibaba. Ipatukoy ang iba’t ibang
industriya sa loob ng mga sekundaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitin
ang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan.
Pagmimina Pagmamanupaktura
Sektor ng Industriya
DEPED COPY Konstruksyon Utilities
Gawain 5: DATOS… DATOS…

Pangkatin ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang
Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan
ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhin
na ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng
ibang grupo.
1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging
dahilan ng nasabing trend?
2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin
ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya
bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO?

Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil
sa kaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga
ekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto
sa kapaligiran. Kaugnay nito, magkaroon ng debate ang mag-aaral. Ipangkat
ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang
epekto ng industriyalisasyon. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong
sa pagtalakay ng gawain.
269
1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate?
2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit?
3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat
sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o
ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan.
Gawain 7: VENN DIAGRAM
Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya.

Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga
sandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, papunan ang Venn diagram
ng mga hinihinging impormasyon.
DEPED COPY

Agrikultura Industriya
Ugnayan: _____________________________________________________
Pagkakaiba: ___________________________________________________
1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura?
2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga
pangangailangan ng tao? bansa?
3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad
ng sektor ng industriya?
Gawain 8: ECO-SIGNS
Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil

sa layunin nito na mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang
teksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs
na hango sa konsepto ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO,
at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran
ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy, at CAUTION kung itutuloy nang may pag-
iingat.
270
Ipasuri at ipagawa sa mag-aaral ang gawain sa ibaba ayon sa panuntunan
ng Eco-Signs.
Hindi
Hindi dapat
dapat Dapat
Dapat Hinay-hinay sa
Hinay-hinay sa
ipatupad
ipatupad ipatupad
ipatupad pagpapatupad
pagpapatupad
BATAS ECO-SIGNS DAHILAN

• Pagsusog (amendments) sa
DEPED COPY
Executive Order (EO) No. 226 o
ang Omnibus Investment Code
of 1987
• Pagpapatibay sa Anti-Trust/
Competition Law
• Pagsusog sa Export
Development Act
• Pagpapabuti sa industriya ng
Aviation
• Pagsusog sa Tariff and Customs
Code ng Pilipinas
• Pagsusog sa Local Government
Code
1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng
industriya? Ipaliwanag.
2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng
pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor
ng industriya? Patunayan.
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa
pagkamit ng kaunlaran ng bansa?
Gawain 9: ARROW IN ACTION!
Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow

question.
271
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
Ano natutuhan ko sa
Sektor ng Industriya?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm
=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5D KGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bi
h=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
DEPED COPY
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa

paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mag-aaral.
Inaasahan din na ang mga nalalamang ito ay kanilang magagamit upang
higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa
isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa
susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan
ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging
ito.
PAGNILAYAN

mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng industriya.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya
272
Gawain 10: KNOWLEDGE! POWER!
Ipabasa ang hinalaw na teksto sa mag-aaral. Ipasuri ang mga ideya at

ang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong
tanong bilang gabay sa pagtalakay ng gawain.
Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers

– mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit
saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit
ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at
paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries
behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin
noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform
na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at
Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin
DEPED COPY
at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing
powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng
mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami
sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa
gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin
ang mga kalakaran at bagay-bagay…
\
Pinagkunan: http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/Retrieved
on October 15, 2014
1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto?
2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat?
3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging
pangwakas niya?
Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2

Batay sa naging Gawain 2, pabalikan sa mag-aaral ang kanilang naging
listahan ng mga bagay na kanilang napili. Batay sa listahan, ipasaliksik sa
kanila kung ano ang estado ng mga sekundaryang sektor ng industriya na
pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (isang dekada).
1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na
sinaliksik?
2. Bakit ganoon ang naging kalagayan?
3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging
pagtingin sa mga datos?
4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling
malakas ang mga ito?
273
Gawain 12: PRESYO NG LANGIS, PARANG SPAGHETTI BA NA TATAAS
O BABABA?
Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng
Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat
11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay.
Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy,

ang price range ng gasolina ay Php47.55-Php48.89 bawat litro, samantalang
ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito
naman ay Php686.00-Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit
400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel, at LPG sa loob ng
15 taon!
Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://
pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
DEPED COPY
1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box?
2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito?
3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na
labinlimang taon? Ipaliwanag.
Gawain 13: Pag-aralan Mo ang Presyo ng Langis!

Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina
sa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012
at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik
na datos at tandaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo.
Kasama rin na ipasaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na
pamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tindero/
tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik.
1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago?
2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan?
3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga
pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan.
GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA?

Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang
makibabahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na
magpabubuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang
mga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriya
na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiya
na sumusuporta sa mga industriya na ito. Gumawa ng isang balangkas sa
274
kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng mga makikitang
polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa:
• Kalagayan ng mga industriya
• Kakayahan na mapalago ang mga industriya
• Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng
industriya
• Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan
MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN

KAILANGAN
HINDI
INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
PAUNLARIN
4 3 2 1
Panahon na Hindi umabot Umabot sa Umabot sa Umabot
Iginugol sa sa limang pitong (7) siyam (9) ng higit sa
DEPED COPY
Gawain (5) araw ng araw ng na araw ng sampung
pagsasagawa pagsasagawa pagsasagawa araw (10+) ng
pagsasagawa
Kooperasyon Ang lahat ng Kalahati Isa lang na Walang
ng Grupo miyembro ay lamang na miyembro nagsagawa
nagsagawa miyembro ang ang ng mga
ng mga nagsagawa nagsagawa gawain.
gawain. ng mga ng mga
gawain. gawain.
Gawain 16: ARROW IN ACTION

Sagutin ang tanong sa bahaging ito.
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
Paano ako makatutulong sa

mga patakarang industriyal
tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa
=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&
i m g d i i = _ & i m g r c = Z Y 1 Q L 6 c w 3 x l M i M % 2 5 3 A % 3 B H n t z d V 7 Q p r y U Y M % 3 B h t t p % 2 5 3 A % 2 5 2 F % 2 5 2 F w w w. c l i p a r t b e s t .
275
Transisyon sa Sususnod na Aralin
Naunawaan ng mga mag-aaral ang kalagayan at kahalagahan ng

sektor ng industriya sa ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na
ito bilang isang industriya. Maaari itong maging sandigan ng bansa upang
masiguro na ang mamamayan ay magkaroon ng hanapbuhay at madama
ang tunay na epekto ng industriyalisasyon.
Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na

malaki pa ang potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa
kabilang banda, ang kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor
DEPED COPY
ay malaking tulong upang higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahan
na makabuo ng mga produkto upang higit na mapalaki ang kita ng iba pang
sektor ay isang makabuluhang inisyatibo para sa ekonomiya. Kaakibat nito
ang kakayahan naman na mapagbuti at magamit ng iba pang sektor ang
produktong mula sa sektor ng industriya.
Upang lubos na maunawaan ang buong ekonomiya, susunod na

pag-aaralan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at
kakayahan nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Aalamin ng
mga mag-aaral kung ano ang kaugnayan nito sa sektor ng industriya at
kung paano ito gumagalaw sa loob ng ekonomiya.
276
PANIMULA
Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangan na dapat matugunan.

Kabilang dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi
kayang ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din ng mga serbisyo
kagaya ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon.
Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay
nagmumula sa sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangang tulad ng
damit ay nagmumula naman sa sektor ng industriya. Subalit sa anong sektor
naman ng ekonomiya ang nagkakaloob ng mga pangangailangang tulad
ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon? Sa ganitong aspekto
pumapasok ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. Kung
kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang bahaging ginagampanan
ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong
dito.
DEPED COPY
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mag-aaral
ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong
gawain na sadyang pupukaw ng kaniyang interes at magdudulot sa kaniya ng
kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ang mag-aaral ay
makapagsusuri ng bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at
mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito.
ARALIN 4:
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging
ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1: ON THE JOB!
Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga larawan sa susunod na pahina.

Ipatukoy kung ano ang trabaho ng mga makikitang tao sa larawan. Hayaan
silang ipaliwanag ang batayan ng kanilang sagot.
277
1 2 3
4 5 6
DEPED COPY
Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mga mag-aaral ang isang

callout upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa sektor
ng paglilingkod.
Gawain 2: CALLOUT
Ipasagot ang mga tanong sa una at pangalawang icon. Samantala, ang

panghuling icon ay sasagutin lamang pagkatapos ng aralin na ito.
278
Ang
aking gustong
malaman ay __________
______________________
____________________ Ang
Ang ______________ aking mga
aking paunang nalaman ay__
nalalaman ay________ _____________
_____________________ ____________
___________________ ________
____________

DEPED COPY
Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang mga
mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol sa sektor
ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan upang ang
pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay bilang paghahanda
na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod na bahagi ng aralin.
PAUNLARIN

sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging
batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging
ito ay matutuhan ng mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto
tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng
mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan
na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod
sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng
gawain na nasa ibaba.
279
Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH
Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod

na teksto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Hikayatin sila na itala ang
mahahalagang bagay o konsepto na nakapaloob dito para sa susunod nilang
gawain. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng
aralin.
DEPED COPY
1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod?
2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod.
3. Sumasang-ayon ka bang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod
sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya?
Pangatwiranan.
Gawain 4: TRI-QUESTION CHART
Gamit ang tri-question chart bilang gabay, ipasagot sa mga mag-aaral

ang mga tanong sa loob ng tsart. Ipatala ang mga ito ayon sa mga hinihingi
ng bawat titik. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay
ng gawain.
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
Ano-anong gawaing pang- Paano nakatutulong
Ano-ano ang
ekonomiya ang nasasaklawan ang mga gawaing ito sa
halimbawa nito?
ng sektor ng paglilingkod? pambansang ekonomiya?
A.
B.
C.
D.
E.
F.
280
Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO
Atasan ang mga mag-aaral na paghambingin ang distribusyon ng mga

sektor ng ekonomiya. Ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang lubos
na maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya,
2005 – 2010 (In Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
DEPED COPY
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita

ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010?
2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa
nakalipas na mga taon?
3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor
ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa?
4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa
ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at industriya?
Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK
Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross
Domestic Product by Industrial Origin, ipakompyut sa mga mag-aaral ang
antas ng kontribusyon ng bawat sub-sektor sa kabuuang Gross Value Added
ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 (Q1). Pagkatapos ay
ipatukoy kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.
281
GROSS VALUE ADDED in SERVICES
AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS
1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014
INDUSTRY/INDUSTRY Q1 2013 Q1 2014 Growth
GROUP Rate (%)
SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8
a. Transportation, 123,446 134,452 8.9
Storage, and
Communication
b. Trade and Repair 238,463 251,792 5.6
of Motor Vehicles,
Motorcycles, Personal
and Household Goods
c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2
DEPED COPY
d. Real Estate, Renting & 165,317 180,536 9.2
Business Activity
e. Public Administration & 65,178 69,289 6.3
Defense; Compulsory
Social Security
f. Other Services 174,683 183,907 5.3
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board, May 2014
SEKTOR NG 2013 (Q1) 2014 (Q1) Tumaas o

PAGLILINGKOD (%) (%) Bumaba
a. Transportation,
Storage, and
Communication
b. Trade and Repair
of Motor Vehicles,
Motorcycles, Personal
and Household Goods
c. Financial
Intermediation
d. Real Estate, Renting
& Business Activity
e. Public Administration
& Defense;
Compulsory Social
Security
f. Other Services
282
1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at
maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014?
2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng
paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?
Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga katangian ng mga

manggagawang Pilipino. Pagkatapos ay ipakumpleto ang dayagram na nasa
ibaba. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay.
DEPED COPY
1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino

sa mundo?
2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang
kalagayan ng mga manggagawang Pilipino?
283
Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD
Mula sa nakalap na impormasyon mula sa pagsasaliksik, ipatala ang

mga nakalap na impormasyon sa dayagram sa ibaba tungkol sa mga ahensiya
ng pamahalaan na tumutulong sa mga manggagawang Pilipino. Pagkatapos
ay ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong.
Klasipikasyon Mga
ng Ahensiya Ahensiya ng
Pamahalaan
?
Nangangalaga
sa kapakanan ?
ng mga
DEPED COPY
Mga Ahensiyang manggagawa
Tumutulong ?
sa Sektor ng
Paglilingkod
?
Humuhubog
sa kakayahan
?
ng mga
manggagawa
?
1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang
bansa?
2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga
manggagawang Pilipino?
3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
Pilipino sa ibang bansa?
Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD
Ipabasa ang teksto na nasa kanilang modyul. Ito ay naglalaman ng

mga batas na nangangalaga sa mga karapatan ng manggagawa. Pagkatapos
mabasa at masuri ay papunan ang graphic organizer na nasa susunod na
pahina. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng
aralin.
284
Batas: Mahalagang Probisyon:
Batas na
nangangalaga
sa karapatan
ng mga
manggagawang
Pilipino
DEPED COPY
Atasan ang mga mag-aaral na sagutan ang sumusunod na tanong.
Pagkatapos ay ipasuri sa tulong ng isa nilang kamag-aral ang naging kasagutan
ng bawat isa gamit ang Guide Question Sheet. Ipalagay sa ikalawang hanay
kung may pagkakatulad ang kanilang mga sagot o wala.
(May pagkakatulad) (Walang pagkakatulad)
TANONG
1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing

mo na pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa?
Pangatwiranan.
2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga
napiling probisyon?
3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ay
nakaliligtaan o napababayaan ng kinauukulan?
Ipaliwanag.
4. Ano ang kontraktuwalisasyon? Ano ang epekto nito sa
mga manggagawang Pilipino?
5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa
palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa?
Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap?
285
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan
tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahang nagkaroon ng mga
karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan din na
ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim
ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng
Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi
ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at
kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ang mga
DEPED COPY

nabuong kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa sektor ng paglilingkod at
kahalagahan nito sa pambansang ekonomiya. Kinakailangan ang mas
malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng sektor na ito upang maihanda
sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN
Ipatukoy ang nilalaman ng mga larawan at ipasulat sa kahon ang sa

palagay nilang dahilan ng mga ito. Gamiting gabay ang mga pamprosesong
tanong sa pagtalakay ng gawain.
.
286
2
DEPED COPY
1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa?
2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng
edukasyon?
3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na
nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at
propesyonal?
4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang
bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan
ang kapakanan ng mamamayan?
Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL
Pasulatin ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo

ng bansa ang mga mag-aaral ukol sa kanilang mga natutuhan, reyalisasyon,
at opinyon tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng
bansa. Hikayatin sila na magbigay ng mga mungkahing programa para sa
kagalingan ng mga manggagawang Pilipino. Gamiting gabay ang rubrik sa
susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
287
RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM
NAKUHANG
PUNTOS
Maliwanag na nailahad ang lahat ng
mga tanong, isyung nalutas at hindi
Pagkilala sa sarili nalutas, at nakagawa ng kongkreto 25
at akmang kongklusyon batay sa
pansariling pagtataya.
Paglalahad ng
Napakaliwanag ang paglalahad ng
sariling saloobin 25
saloobin sa paksa.
sa paksa
Pagpapahalagang Natukoy ang lahat ng mga
natalakay sa pagpapahalagang natalakay sa 25
aralin paksa.
Pagsasabuhay
Makatotohanan ang binanggit na
DEPED COPY
ng mga
paraan ng pagsasabuhay ng mga
pagpapahalagang 25
pagpapahalagang natutuhan sa
natutuhan sa
paksa.
paksa
Kabuuang Puntos 100
Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT
Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay daragdagan pa ng mga mag- aaral

ang kanilang kaalaman kaugnay sa paksa na tinalakay.
Gabay sa Pagsasaliksik
1. Atasan ang mga mag-aaral na magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa
mga Internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary
standardization law.
2. Pagawin sila ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa
kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang
sektor na ito.
3. Ipabahagi ang resulta ng ginawang pagsasaliksik sa klase.
288
RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK
NAKUHANG
PUNTOS
Kumpleto at kumprehensibo ang
nilalaman ng pagsasaliksik. Wasto ang
lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga
primarya at sekondaryang sanggunian
Nilalaman upang mabuo ang nilalaman. May mga
karagdagang kaalaman na matututuhan
mula sa pagsasaliksik.
Masusing sinuri at tinimbang ang

mga pananaw na inilahad. Nakabatay
sa moralidad, ebidensiya, at sariling
DEPED COPY
pagsusuri ang paglalahad ng pananaw.
Paglalahad ng
Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino mang
Pananaw
personalidad o pangkat.
Malinaw na naipabatid ang mensahe

ng pagsasaliksik. Naimulat ang mga
manonood sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng pagsasaliksik.
Mensahe Nakabatay ang mensahe sa mga nilalaman
ng sangguniang ginamit. Nahikayat
ang mga manonood na kumilos ayon sa
mensahe ng pagsasaliksik.
Organisado, malinaw, simple, at may

tamang pagkakasunod-sunod ang
presentasyon ng mga pangyayari at ideya
sa pagsasaliksik. Malinaw ang daloy ng
Presentasyon istorya at organisado ang paglalahad ng
mga argumento at kaisipan.
Malikhain, malinis, at kumprehensibo

ang nabuong pagsasaliksik. Gumamit ng
iba pang midya o teknolohiya bukod sa
hinihingi ng gawain upang mas maging
Pagkamalikhain kaaya-ayang panoorin ang ginawang
pagsasaliksik. Nakatulong ang mga
ginamit na midya o teknolohiya upang
makakuha ng karagdagang impormasyon
na nagpayaman sa pagsasaliksik.
Kabuuang Puntos 100
289
Gawain 13: CALLOUT
Muling pabalikan ang kanilang inilagay sa una at pangalawang icon.
Atasan silang kompletuhin na ang callout icon na ito sa pamamagitan ng
paglalagay ng kanilang mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Ipasulat mo ito
sa ikatlong icon.
Ang
aking gustong
malaman ay __________
______________________
____________________ Ang
Ang ______________ aking mga
aking paunang nalaman ay__
nalalaman ay________ _____________
_____________________ ____________
___________________
DEPED COPY
________
____________

Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan,

at kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya.
Natalakay rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na
kabilang sa sektor na ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning
kinakaharap nila. Sa gitna ng mga hamon na ito, ang pamahalaan ay
nagpatupad ng mga programa para sa kanilang kapakanan sa tulong ng
mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at mga batas na kumikilala sa
kanilang karapatan.
Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pang-

ekonomiya na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na
Sektor. Tatalakayin sa aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung
paano pahahalagahan ang sektor na ito.
290
PANIMULA
Ang pagkamit ng pambansang kaunlaran ay hinahangad ng bawat

mamamayan. Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng
bumubuo sa sektor ng ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan.
Sa nakaraang mga aralin, naunawaan ng mga mag-aaral ang bahaging
ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod
upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang
pambansang kaunlaran. Subalit, hindi masasabing komprehensibo ang pag-
aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi natin maibibilang ang pagsusuri
ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat maraming mga mamamayan
ang kabilang dito.
Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal
na sektor ng ekonomiya. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral
ang mga konseptong nakapaloob sa paksang ito, sila ay haharap sa mga
DEPED COPY
impormatibong teksto na siyang magbibigay sa kanila ng mga impormasyon at
mga mapanghamong gawain na pupukaw sa kanilang interes at magdudulot
ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na sila ay makapagsuri ng mga
dahilan at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at
mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
impormal na sektor.
ARALIN 5:
ANG IMPORMAL NA SEKTOR:
MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
ALAMIN
Matapos matutuhan ng mag-aaral ang mga konsepto at kung paano

nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa
ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay tutuklasin niya ang tungkol
sa impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang magiging
paglalakbay sa paksang ito, halina’t simulan munang maglaro at sagutin
ang susunod na mga gawain.
Gawain 1: SHAPE TEXT BOX
Ipaayos sa mga mag-aaral ang sumusunod na titik na nasa loob ng

shape box upang mabuo ang salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang
gawain o hanapbuhay. Atasan silang isulat ang kanilang sagot sa kanilang
kuwaderno at pagkatapos ay kanilang sagutin ang mga pamprosesong tanong.
291
ABULT
EODRNV
EARLANBDA
ATHO
EVNDOR

ABCEPID KLWAIDES
REVIDR NVORDE

DEPED COPY
1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay?
2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan?
Bakit?
3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng
bansa? Bakit?
Gawain 2: PHOTO-BUCKET
Atasan ang mga mag-aaral na suriin ang photo-bucket na nasa ibaba

at sagutin ang mga pamprosesong tanong. Ang mga larawang ito ay maaaring
ilahad sa pamamagitan ng powerpoint presentation, pagguhit sa kartolina, o
paggupit ng ibang larawan mula sa mga dyaryo o magasin na katulad ng mga
hanapbuhay na ipinapakita ng mga larawang nasa ibaba.
Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-economy.jpg
Retrieved on November 7, 2014
292
1. Patungkol saan ang mga larawan?
2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon?
3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at
pamumuhay ng mga tao?
Sa susunod na bahagi ay gabayan ang mga mag-aaral upang

masagutan ang chart at inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol
sa impormal na sektor.
Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran ng
mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa bahaging ito ng aralin, ang sasagutan lamang
ng mga mag-aaral ay ang pinakaibabang bahagi ng pyramid of knowledge
DEPED COPY
chart upang masukat ang inisyal nilang kaalaman mula sa katanungan.
Ipaliwanag sa kanila na ang gitnang bahagi ay pupunan lamang pagkatapos
ng bahagi ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pagkatapos ng gawain
sa PAGNILAYAN. Ipaunawa sa mga mag-aaral na dapat nilang ingatan ang
kanilang pyramid of knowledge chart. Maaari nila itong ilagay sa portfolio o
kuwaderno dahil ito ay kanilang kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng
modyul na ito.
Ano-ano ang dahilan at epekto ng

pag-iral ng impormal na sektor ng
ekonomiya
ekonomiya?
Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa paksang impormal na sektor, ihanda silang muli para sa susunod
na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng impormal
na sektor.
293
PAUNLARIN

impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang
lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto
at mga gawaing sadyang inihanda upang maging batayan nila ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan
ng mga mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa
impormal na sektor. Inaasahang magagabayan sila ng mga inihandang
gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang
dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya.
Halina’t mag-umpisa sa pamamagitan ng unang babasahin na inihanda
para sa mga mag-aaral.
DEPED COPY
Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET & DRAW)
PAKSA: Ang Impormal na Sektor: Isang Pagpapaliwanag
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na matatagpuan sa kanilang mga

Learner’s Module. Layunin ng gawaing ito na ang mga mag-aaral ay magkaroon
ng kaalaman at pang-unawa sa paksang-aralin.
Ipaunawa sa mga mag-aaral na sa nakatakdang Gawain, hindi lamang
pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang pagsusuri ng mga
mahahalagang salita na siyang bubuo sa pangunahing konsepto ukol sa
impormal na sektor ng ekonomiya. Mula sa kanilang malalim na pagsusuri
ay makukuha ang mga pangunahing salita/ideya na bubuo ng mahahalagang
konsepto na siyang sasagot sa mga pamprosesong tanong na matatagpuan
sa ibaba ng teksto. Pagkatapos nito ay ipaguhit at papunan ang dayagram at
ipasulat sa itinalagang tri-linear model chart na nasa ibaba.
1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto?
2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng
teksto? Bakit?
3. Mula sa datos na nakalap sa teksto, iguhit at punan ng kasagutan sa
kuwaderno o papel ang dayagram na nasa susunod na pahina.
294
TRI-LINEAR MODEL
DEPED COPY
Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo!
Layunin ng gawain na ito na mabigyang-diin ng mga mag-aaral sa
pamamagitan ng pagsulat sa kahon ng mahahalagang konseptong sinabi ng
ilang piling tao o organisasyon tungkol sa impormal na sektor mula sa tekstong
kanilang nabasa.
295
Gawain 6: TEKSTO-SURI
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang teksto na nasa ibaba. Layunin

ng gawaing ito na magkaroon ng kaalaman at pang-unawa ang mga mag-aaral
tungkol sa mga kadahilanan ng pagkakaroon at epekto ng impormal na sektor
sa kabuuan ng ekonomiya. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na sa nakatakdang
Gawain, hindi lamang pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang
pagsusuri ng mahahalagang salita na siyang magbibigay daan upang kanilang
masagot ang mga pamprosesong tanong na matatagpuan pagkatapos ng
teksto.
1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto?
2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o
lumalaganap ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa
DEPED COPY
radial cycle na nasa ibaba.
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit

pumapasok ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit?
4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto
ng impormal na sektor.
296
DEPED COPY
Matapos maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto ng impormal
na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon
naman ay ihanda sila upang maipaunawa at mapahalagahan ang mga
patakarang pang-ekonomiyang may kinalaman dito.
Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS!
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto na naglalaman ng

mga programa at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal
na sektor. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa
ibaba ng teksto na susukat sa antas ng kanilang kaalaman at pang-unawa.
1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan
upang mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang
nasa impormal na sektor?
2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang
mga batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan
sa impormal na sektor.
297
Mga batas na may kaugnayan sa Mga programa, proyekto, o patakarang
impormal na sektor pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
impormal na sektor
DEPED COPY
Mahusay, ngayong natapos na magabayan ang mga mag-aaral
upang maunawaan nila ang konsepto ng impormal na sektor, sa punto
namang ito ay susukatin ang antas ng kanilang natutuhan sa pamamagitan
ng maiksing pagsusulit bilang kasunod na gawain.
Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL: TAMA o MALI: Sagutin Mo!
Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod

na pahayag at tukuyin kung tama o mali ang mensahe ayon sa mga salitang
nakasalungguhit. Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at
IMPORMAL kung ito ay MALI.
1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na

sektor” ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973.
2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng

pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor.
3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng

mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na itinakdang
kapital at pamantayan ng produksiyon ayon sa batas.
298
4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5
milyon ang kabilang sa impormal na sektor.
5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at

pamantayan ng pamahalaan.
6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral

tungkol sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig.
7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay

nakapag-ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product
(GDP) ng ating bansa.
8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang

binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka.”
DEPED COPY
9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi
nakarehistro, hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa
legal at pormal na balangkas ng pamahalaan.
10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden

economy.
Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS!
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag o

katanungan at tukuyin sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga titik upang
mabuo ang hinihinging kasagutan sa bawat bilang.
1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng

produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan
sa pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET
2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipag-

transaksiyon sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP
3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan

upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW
4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili

laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta
sa kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC
5. Ito ay tumutukoy sa illegal o walang permisong pangongopya ng mga

pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW
IRYCAP
299
6. Ang programa ng pamahalaan ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425
na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa
impormal na sektor. ALCISO FROERM GENADA
7. Batay sa pag-aaral at survey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng

kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA
8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga

manggagawa.
ENILIPPHP OBLRA OCDE
9. Ang ahensiya ng pamahalaan na itinatag upang makapagbigay ng

edukasyong teknikal at kasanayan ng mga Pilipino. EDTSA
10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan,

serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH
PGRMAOR
DEPED COPY
Sa puntong ito, maaari mo ng pasagutan sa mga mag-aaral ang
gitnang bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart mula sa kanilang kaalaman
na natutuhan mula sa nabasang teksto. Ipasagot sa mga mag-aaral ang
gitnang bahagi ng chart.
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang

ng kaunlaran ng mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan
nila ang gitnang bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman
na nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay
papupunan lamang sa mga mag-aaral pagkatapos ng gawain sa PAGNILAYAN.
Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang pyramid of knowledge chart.
Maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o kuwaderno dahil ito ay kanilang
kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.

ekonomiya?
ekonomiya?
300

Matapos mong matulungan ang mga mag-aaral na maorganisa ang
kanilang mga paunang kaalaman tungkol sa impormal na sektor kaugnay
ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may kinalaman dito, sa puntong
ito naman ay ihanda mo sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
nilang maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng impormal na sektor.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo ang

mga kaalamang nabuo ng mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor,
mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya, mga batas, programa, at
patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan
DEPED COPY
ang mas malalim na pagtalakay sa paksa upang maihanda ang mga
mag-aaral para maisabuhay nila ang kanilang mga natutuhan.
Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO!

Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang natutuhan ng iyong
mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor at sanayin sila sa sistematikong
pangangatwiran. Atasan silang gumawa ng katulad na pigura ng discussion
web chart na nasa ibaba upang kanilang mapangatwiranan kung nakabubuti
ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag-iral ng impormal na sektor.
Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang mas
maging kongkreto ang kanilang kaalaman ukol sa impormal na sektor.
DAHILAN / DAHILAN /
PALIWANAG PALIWANAG
NAKAKABUTI
BA O
NAKASASAMA
SA EKONOMIYA
ANG PAG-IRAL NG
IMPORMAL NA
SEKTOR
KONGKLUSYON
301
1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan
at hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa
ekonomiya? Ipaliwanag.
2. Sa anong panig ka nahirapan maglahad ng mga kadahilanan? Bakit?
3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo
tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng
bansa? Pangatwiranan ang iyong kasagutan.
Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART!

Basahin at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balita na matatagpuan sa
kanilang Learner’s Module. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong
tanong at papunan ng mahahalagang datos ang story map chart na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang balita?
DEPED COPY
2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa ibaba, isulat mo sa loob
ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye ng balita.
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?
Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE

Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan ay aatasan ang mga mag-
aaral na gumawa ng isang socio-political caricature na nagpapakita ng mukha ng
impormal na sektor. Ipaunawa na ito ay dapat na naglalaman ng mga elemento
ng impormal na sektor sa aspektong kadahilanan, epekto, at mga batas o
patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang maisagawa nang maayos ang
presentasyon, ipasaalang-alang ang sumusunod na pamprosesong tanong at
ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos gamit ang rubrik sa
susunod na pahina.
1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong
ipinakita sa caricature?
2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para
ilahad ang mensahe ng caricature.
3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang
konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot.
302
RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE
Pamantayan Indikador Puntos Natamong
Puntos
Akma ang kabuuang
Kaangkupan caricature sa hinihinging
10
sa Tema mensahe at tema para sa
impormal na sektor.
Mahusay na nailahad ang
Paglalahad ng
pananaw/kaisipan gamit ang 10
Pananaw/Kaisipan
mga elemento o simbolismo.
Masining na ipinakita ang
Presentasyong
ideya batay sa kabuuang 10
Biswal
larawan.
Kabuuang Puntos 30 puntos
DEPED COPY
Sa puntong ito, na may sapat nang kaalaman ang mga mag-aaral tungkol
sa impormal na sektor at mga konseptong may kaugnayan sa mga kadahilanan,
epekto, mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya ay pasagutan na sa
kanila ang huling baitang o ang pinakamataas na bahagi ng Pyramid of Knowledge
Chart. Paalalahanan sila na dapat nila itong ingatan sapagkat ito ay kanilang
proyekto.

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran sa
pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang pinakataas
na bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na nakuha
mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang
pyramid of knowledge chart, maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o
kuwaderno dahil ito ay magsisilbi nilang proyekto.

ekonomiya?
ekonomiya?
MAHUSAY! Napagtagumpayan mong ipagawa sa mga mag-aaral

ang mga gawain upang kanilang maunawaan ang impormal na sektor ng
ekonomiya.
303
PANIMULA
“No man is an island.” Ito ay isang popular na kasabihan na nagsasaad

na walang tao sa mundo na maaaring mabuhay ng mag-isa. Nagpapatunay
ito na sa buhay ay kailangan ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay
hindi lamang akma sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga
bansa, ang kasabihang ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit
sa lahat sa pang-ekonomikong usaping masasalamin sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan.
Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran,
at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang
mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na makapagbibigay
sa mga mag-aaral ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-
linaw kung ano ang kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng
Pilipinas at ibang bansa sa daigdig.
DEPED COPY
Sa pagtatapos ng araling ito inaasahan na ang mga mag-aaral ay
nakapagtataya ng kalakaran o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas,
napapahalagahan ang bahaging ginagampanan ng kalakalang panlabas sa
ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang ugnayan at mga patakarang
pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o organisasyong may
kinalaman sa kalakalang pandaigdig.
ARALIN: 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
ALAMIN
Layunin ng bahaging ito na tukuyin ang schema o dati nang

alam ng mga mag-aaral tungkol sa paksang-aralin na kalakalang
panlabas ng Pilipinas sa tulong ng sumusunod na gawain na pupukaw
sa kanilang interes.
Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT
Ipaayos sa mga mag-aaral ang mga titik na nasa loob ng kahon sa

HANAY A upang mabuo ang pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay
piliin ang titik ng katumbas na watawat nito sa HANAY B.
304
HANAY A HANAY B
DEPED COPY
305
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.htm
1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali/mahirap sa iyong
hanapin? Bakit?
2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at
kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat
bilang?
3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan
ang mga bansang ito sa Pilipinas?
306
Gawain 2: HANAP-SALITA
Ipahanap sa mga mag-aaral ang sumusunod na salita sa word box. Ang

mga ito ay maaaring nasa anyo ng pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad.
BARTER BATAS BIGAS DOLYAR ELECTRONICS

EXPORT GALLEON GINTO IMPORT KALAKALAN
LANGIS PRUTAS TABAKO TARIPA QUOTA
E K O N O P R U T A S
S A W B A T O U Q E L
Q L G A L L E O N S A
W A R R W D X E A C N
A K E T R O P M I I G
DEPED COPY
B A X E F D G O T N I
I L Z R O O T A T O S
G A L L L K E K A R L
A N Y L U X C E R T B
S A O D P A E D I C A
R P O O T N I G P E T
A R R N M E U L A L A
P T A B A K O D A E S
1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit?
2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa
bawat isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag.
Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mag-aaral ang isang tower

of knowledge upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa
kalakalang panlabas.
Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE

ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay ipasagot
sa kanila ang katanungang nasa kahon at ipasulat sa bahaging SIMULA
bilang inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng GITNA at WAKAS ay
sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng paglalakbay sa araling ito.
307
DEPED COPY
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa
ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging
ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa?
Matapos mong maorganisa ang mga paunang kaalaman ng iyong mga

mag-aaral tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ihanda mo naman
sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan
nang mas malalim ang paksang ito.
PAUNLARIN
Pagkatapos balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga

kaalaman tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ipabasa sa
kanila ang mga teksto na nasa kanilang Learner’s Module kaugnay
ng paksa na nasa Gawain 4. Layunin ng gawaing ito na mapalawak
pang lalo ang kanilang kaalaman sa aralin. Bilang guro, maaaring
ibigay sa kanila bilang takdang-aralin ang ilang konsepto tungkol sa
kalakalang panlabas ng Pilipinas nang sa gayon ay maging madali
para sa kanilang maunawaan ang nilalaman ng mga babasahin o
teksto.
308
Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST
Pagkatapos basahin at unawain ng mga mag-aaral ang teksto na nasa

kanilang modyul, ipasagot sa kanila ang mga pamprosesong tanong gamit ang
graphic organizer na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa?
3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng Ekonomiks ang
kaisipan tungkol sa kalakalang panlabas?
DEPED COPY
Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE
Sa pamamagitan ng t-tsart, paghahambingin ng mga mag-aaral ang

dalawang batayan o kalakaran ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay
sa tekstong nabasa.
A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo:
309
B. Batay sa Pakinabang sa Kalakalan:
Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO!
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa kalakalang
DEPED COPY
panlabas ng Pilipinas sa kanilang Learner’s Module. Layunin ng gawaing
ito na masuri ng mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon
tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay ipasagot ang mga
pamprosesong tanong at papunan ang sa pagkatuto Venn diagram.
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?

2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at
import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang
impormasyon.
IMPORT EXPORT
310
Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa pakikipag-
ugnayan ng ating bansa sa iba’t ibang samahan o organisasyong pang-
ekonomiko na nasa Learner’s Module. Layunin ng gawain na ito na masuri ng
mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa gampanin
ng iba’t ibang samahan o organisasyong pang-ekonomiko sa mga patakaran
o programa ng ating bansa tungkol sa kalakalang panlabas. Pagkatapos ay
ipasagot ang mga pamprosesong tanong at papunan ng mga impormasyon
ang dayagram na nasa ibaba.

1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto?
2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga
samahang pandaigdig?
DEPED COPY
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang
impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang
pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig.
Pangunahing
Layunin ng
Mga Samahang Pang- Tulong na Naidulot
Pagkakatatag ng
ekonomiko sa Ekonomiya ng
Samahan
Pilipinas
311
Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na pinamagatang “Kalakalang

Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran, at Programa”. Layunin
ng gawain na ito na magabayan ang mga mag-aaral upang mapaghusay pa
ang kanilang kakayahan sa pagsuri ng mga impormasyon. Pagkatapos ay
kanilang sasagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba at papunan
ang data retrieval chart ng mahahalagang datos at impormasyon.
1. Ano ang ipinapahayag ng teksto?
2. Batay sa iyong binasa bakit kinakailangang ang pamahalaan ay
magpatupad ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan
sa kalakalang panlabas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data
DEPED COPY
retrieval chart na nasa ibaba.
Batas o Programang may

Isinasaad o
Kaugnayan sa Kalakalang Kahalagahan
Nilalaman
Panlabas
Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga kaalamang hinihingi batay sa mga

natutuhan mula sa mga tekstong binasa. Ipasagot ang sumusunod na pahayag
o katanungang nasa ibaba.
1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng

mga bansa sa daigdig
2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat.
3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang
produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa
halaga ng produksiyon ng ibang bansa.
4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing
pang-ekonomiya
5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti
sa bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang
prinsipyo ng opportunity cost
312
6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang
bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig
7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa
daigdig
8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa
9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang

bansa.
10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan

sa pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang
dito
DEPED COPY
11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas
ayon sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014
12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na
pagluluwas ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo.
13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang

malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig.
14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin

ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pag-iibayo
ng kalakalan.
15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing

komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community,
Economic Community at Socio-Cultural Community na siyang magiging
batayan ng ugnayan ng mga kasaping bansa.

ng kaunlaran sa pagkatuto ng iyong mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay
pasagutan mo sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isulat
sa bahaging GITNA bilang kanilang kasagutan. Samantalang ang bahagi ng
WAKAS ay sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng kanilang paglalakbay
sa araling ito.
313
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang
bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan
DEPED COPY
nito sa ekonomiya ng bansa?
Matapos mong gabayan ang iyong mga mag-aaral upang mapalalim

ang kanilang kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ngayon
naman ay gabayan mo sila sa susunod na bahagi ng modyul.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin

mo bilang guro ang mga nabuong kaalaman ng mag-aaral ukol sa
kalakalang panlabas ng Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim
na pagtalakay sa naturang paksa upang maihanda mo sila para sa
pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
Gawain 11: BALITA-NALYSIS
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balitang pinamagatang

“Pinas, obligadong umangkat ng bigas” na nasa kanilang modyul at pagkatapos
ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang balita?
2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit?
3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag
ng pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang
panlabas.
314
Gawain 12: BRAND B-ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY
Sa tulong ng kanilang mga kagrupo, atasan ang mga mag-aaral na

magsagawa ng isang survey sa 10 katao gamit ang isang checklist na sasagutan
ng mga respondents (kapuwa mag-aaral, kamag-anak, kaibigan, o kapitbahay)
na naglalayong malaman at masukat ang kanilang mga preference o mga nais
bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Ipakita sa mga mag-aaral ang
halimbawa ng checklist form na nasa ibaba upang maging gabay. Pagkatapos
ng gawain, ipasagot sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong tanong.
Sa Kinauukulan:
Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili
pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit.
Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin?
Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang
sumusunod na aytem. Anumang impormasyon o datos ay mananatilng confidential.
DEPED COPY
BATAYANG IMPORMASYON
Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________
Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________
Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala
PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang
pumili ng higit sa isa.
 BRAND NG DAMIT
_________Bench ________Giordano
_________Dickies ________Polo Sport
 BRAND NG SAPATOS
__________Nike _________gawang Marikina ________Swatch
__________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel
 BRAND NG TSINELAS/SANDALS
__________Bantex _________Havianas ________Spartan
__________Adidas _________Happy Feet ________Crocs
 BRAND NG CHOCOLATE
__________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9
__________Goya _________Toblerone _________Snickers
1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents?

2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o
banyaga ang iyong isasama sa checklist?
3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit
kaya maraming pumili nito?
4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami ang pumili, gawang
banyaga o gawang lokal?
315
Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON
Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan sa pamamagitan ng grupong

kinabibilangan ng mga mag-aaral ay magsasaliksik sila tungkol sa kalagayan
ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na
kanilang makukuha, sila ay bubuo ng mahahalagang impormasyon o detalye
upang makagawa ng sariling balitang editoryal at cartoon. Ipaliwanag sa mga
mag-aaral na kinakailangang ang mabubuo nilang balita ay naglalaman ng
maayos na panimula kung saan ipinaaalam nila sa mambabasa ang paksa,
ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwanag ng paksa, at ang wakas kung
saan mababasa ang kanilang mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa.
Ipaliwanag sa mga mag-aaral na ang kanilang output ay mamarkahan gamit
ang sumusunod na rubrik.
DEPED COPY
RUBRIK PARA SA EDITORIAL
Natamong
Pamantayan Indikador Puntos
Puntos
Ang pagkakasulat ng
balita ay nagpapahayag
ng malinaw na kaisipan at
Kalinawan 20
impormasyon tungkol sa
kalagayan ng kalakalang
panlabas ng Pilipinas.
Ang mga datos at
impormasyon na
nakapaloob tungkol sa
Katiyakan kalagayan ng kalakalang 20
panlabas ng Pilipinas ay
tama, may basehan, at
angkop sa paksa.
Maayos at may kahusayan
sa pagpapaliwanag
Istilo ang kabuuang balita at 10
nagpamalas ito ng angking
pagkamalikhain ng grupo.
316
RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON
Pamantayan Indikador Puntos Natamong
Puntos
Naipakita at
naipaliwanag nang
mahusay ang
kaangkupan editorial
Nilalaman cartoon batay sa 20
inilahad na balita
tungkol sa kalagayan ng
kalakalang panlabas ng
Pilipinas.
DEPED COPY
Maliwanag at angkop
ang mensahe sa
paglalarawan ng
Pagkamalikhain at
konsepto kung kalian 20
Pagkamasining
at bakit nakikialam
ang pamahalaan sa
pamilihan.
Kabuuang Malinis, maayos at

Presentasyon at may kahusayan sa
10
Kahusayan sa pagpapaliwanag ang
Pagpapaliwanag kabuuang larawan.
1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng
impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas?
2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita?
3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuo ninyong editorial cartoon?
4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial
cartoon?
5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon
tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
317
ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pasasagutan
sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isusulat sa bahaging
WAKAS bilang kasagutan. Ipaalala sa mga mag-aaral na dapat nila itong itago
sa kanilang portfolio o kuwaderno bilang kanilang proyekto.
DEPED COPY
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang
bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan
nito sa ekonomiya ng bansa?
MAHUSAY! Napagtagumpayan mo na gabayan ang mga mag-aaral

upang kanilang maisagawa ang mga iniatang na gawain.
ISABUHAY
Ngayong lubos na ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa

kalakalang panlabas ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay gagabayan
mo sila upang mailapat nila ang mga natutuhan sa kanilang pang-araw-
araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang pinag-
aralan sa kanilang buhay bilang isang mamamayang Pilipino na bahagi
sa pagkamit ng pambansang kaunlaran? Upang mabigyan ng kasagutan
ang katanungan, isasakatuparan nila ang isang gawain upang maging
kapaki-pakinabang ang mga aral na kanilang natutuhan.
318
Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN
Sa pamamagitan ng isang pangkatang gawain ay aatasan ang mga

mag-aaral na bumuo ng isang “panata” na nagsasaad kung papaano sila
magiging mabuting kabahagi ng bansa upang mapaunlad ang ekonomiya ng
ating bansa. Upang maging maayos at makabuluhan ang kanilang gagawin,
gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P.
Makagawa ng isang panata na naglalaman ng

inyong commitment o pangako kung paano
Goal
magiging mabuting kabahagi para sa kaunlaran ng
ekonomiya ng ating bansa
Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag
ng panata o pangako upang maging mabuting
Role
DEPED COPY
mamamayan na magiging kabahagi para sa pag-
unlad ng ekonomiya ng bansa
Audience Mga kapuwa mag-aaral at guro
Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng

Situation pangkatang panata at bibigkasin ito sa harap ng
inyong mga kamag-aral
Product/ Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng

Performance Ekonomiya

Ipaunawa sa mga mag-aaral na marapat nilang bigyang-tuon ang
sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan.
a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung
paano magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa
b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging
kabahagi upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa
c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging
matalinong mamimili at mapanagutang negosyante
319
Binabati Kita! Napagtagumpayan mo na isagawa bilang guro ang
lahat ng gawain sa bahagi ng modyul na ito ukol sa kalakalang panlabas ng
Pilipinas.
Ngayon ay ihanda mo na sila para sa pangwakas na pagtataya.
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel
(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa

upang umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:
DEPED COPY
A. teknolohiya
B. kalakalan
C. yamang-tao
D. likas na yaman
(U) 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng

kaunlaran?
A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-
unlad ng bansa.
B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa.
C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan din
ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na
panukat gaya ng GDP.
(U) 3. Isa ang korapsiyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa.

Paano kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot
nito?
A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon kaya’t
ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat.
B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan
at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng
gobyerno.
C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang
mga saloobin ukol sa talamak na korapsiyon sa bansa.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang
mga maling nagaganap sa ating bansa.
320
(U) 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon din tayong
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang
isang mag-aaral, ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino.

B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan.
C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran
sa paaralan at sa komunidad.
D. Wala sa nabanggit.
(K) 5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pangingisda
B. paggugubat
DEPED COPY
C. paghahayupan
D. pagmimina
(P) 6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agrikultural ang isa sa

mga pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura.
Ano ang dahilan nito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.

B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan
C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-
market road)
(U) 7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa

mga magsasaka?
A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan

ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-
imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.
B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka.
C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng
sektor ng agrikultura.
321
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa
ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
DEPED COPY
(P) 8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang

pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang
sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya
ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng

agrikultura.
B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya
at serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang
Pilipino.
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. paglilingkod
B. impormal na sektor
C. agrikultura
D. industriya
322
(P) 10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura
at industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod
na pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng
dalawang sektor?
A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng

agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya
upang gawing panibagong uri ng produkto.
B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng
agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura
samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng
industriya.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang
ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng
DEPED COPY
pagsasaka.
(P) 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng

industriyalisasyon?
A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga

makinarya ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para
sa mga manggagawa.
B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa
ng mas maraming produkto at serbisyo.
C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga
na rin ng mataas na pambansang kita.
D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
(K) 12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa:

A. kalakalang pakyawan at pagtitingi
B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal
C. sektor sa pananalapi
D. pagmimina
(U) 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy
pa ring problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa

ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
323
B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga
manggagawang kontraktuwal.
C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal
sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season.
(U) 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng

paglilingkod?
A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.

B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman,
at serbisyo.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon
ng trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
DEPED COPY
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal
na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. impormal na sector
C. industriya
D. paglilingkod
(P) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong

epekto ng paglaganap ng impormal na sektor?
A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang

tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
(P) 17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng

pamimirata sa bansa maliban sa:
A. Kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa

masasamang bunga nito
B. Kakulangan ng trabaho sa bansa
C. Kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na
laban sa pamimirata
324
D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa
illegal na pamamaraan
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto
ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila
makikinabang?
A. kasunduang multilateral
B. trade embargo at quota
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
DEPED COPY
(U) 19. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng
pakikipagkalakalan ng mga bansa sa daigdig?
A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan

B. Upang dumami ang mga produktong imported na maaaring
gayahin o kopyahin
C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa
pangangailangan ng lokal na ekonomiya
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang
pamilihan
(P) 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng

kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng
globalisasyon?
A. Ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan

B. Ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal
C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga
bansa
D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan
325
SAGOT:
1. B
2. C
3. A
4. C
5. D
6. D
7. D
8. D
DEPED COPY
9. D
10. A
11. D
12. D
13. D
14. B
15. B
16. A
17. B
18. A
19. C
20. A
326

Ekonomics Teachers Guide

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomics Teachers Guide

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YUNIT III

PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAKROEKONOMIKS

PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG

Ang makroekonomiks ay nakatuon sa pag-aaral ng buong ekonomiya.

Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa

Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap

Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

• Nasusuri ang konsepto at palatandaan ng

• Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang piskal

• Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang

Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel.

(K) 1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya?

(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa?

(K) 3. Alin sa mga sumusunod ang hindi ginagamit na paraan ng pagsukat

(K) 5. Ano ang tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng kabuuang presyo sa

(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang

(P) 7. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng bansa?

(P) 8. Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto.

(P) 11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng

(P) 12. Sa papaanong paraan malulutas ang demand pull inflation?

(U) 13. Ang idinepositong Php100,000.00 ni Corazon sa bangko ay nagpapakita

(U) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang tamang interpretasyon sa graph?

12,000,000 Gross Domestic Product

10,000,000 Gross National Income

A. Mas malaki ang Gross Domestic Product ng bansa kumpara sa

(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph.

A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan ay magdudulot ng

(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng

Ayon sa investopedia.com, ang makroekonomiks ay larangan ng

May apat na pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang makroekonomiks:

• Pangalawa, ang makroekonomiks ay binibigyang-pansin ang kabuuang

• Pangatlo, binibigyang-pansin ng makroekonomiks ang kabuuang

• Pang-apat, at panghuli, tinitingnan din ang ibang bahagi ng mundo at

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman

1. Dibisyon ng Ekonomiks na nakatuon sa kabuuang ekonomiya

2. Salaping kinokolekta ng pamahalaan upang makalikom ng pondo

3. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon

4. Bumubuo ng mga produkto at serbisyong panlipunan

5. Pagbebenta ng mga produkto sa ibang bansa

1. Ano ang iyong sariling pagkaunawa sa makroekonomiks?

Gawain 2: SMILE KA DIN KAHIT KAUNTI

Bilugan ang nakangiting mukha kung malawak na ang kaalaman sa

1. Dayagram ng paikot na daloy

6. Transfer payments na ibinabayad ng pamahalaan

7. Paglabas (outflow) ng salapi sa paikot na daloy

8. Pagpasok (inflow) ng salapi sa paikot na daloy

9. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon

10. Pagbuo ng mga kalakal upang maging tapos na

Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang paunang

Gawain 3: PAUNANG SAGOT

Papaano gumagana ang

Matapos maorganisa ng mga mag-aaral ang mga paunang kaalaman

Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang

Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor at pamilihan sa paikot

1. Ano ang ugnayang namamagitan sa sambahayan at bahay-kalakal?

Pagluluwas (export) Pag-aangkat (import)

Pagbili ng kalakal Buwis

1. Ano ang ipinapakita sa paikot na daloy?

Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kaalaman ukol sa paikot

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mga

Gawain 6: IPANGKAT NATIN

Ipasulat sa unang hanay ang mga konsepto na may malawak nang

paikot na daloy paggasta

Malawak ang Kaalaman Hindi Malawak ang Kaalaman