uupuısuwsnuo>t 1>tBp-curnpn>ı 1�1PdlUdZDP u1u,1s1ludpB>tV ıdqoN

BJUOS uJpu1sqpJA UDU,DIDPQ B1\uı1)1 l3qON 1161

'J11n:) JPBW
·np10 )fnJo) 11q IJZD� )fOJ JA DPDADq )fl11B )fnJo) o
·)fnJO) 11q uın�npun1nq Bpl)flB)f JIWDJD� BJUBlO
JU1SJUISqJA JA nın�np10 )flUBl Bunnın�oo ·nı1nq 11q
JUJ� )fOJ JllA1l)fBOApB1 B{AlSlAB{OQ ·dlL[BS JS1UIJJ�
11q )fllllA sJq uo )fBJue usJ)f uue1AB1o Jn)feoApB([
·uıpJ1s1 )fJUllJ JPBJ1 Bp n�n1npnuı W1�1l1JSS1L[
UJ)f1nunsnp 1AJllA1l)fBOApe1 'uepueA JlQ ·11p1sn1nJq
l�ABS 11q Bp BU1SB1UBL[ u1u,J11n:) J11J1d BpUBUIBZ
1uAB D1DP9 {JqoN nq UJUJJA eueq '�){ wn10AtP
JA nın10A1UBU1 JU1�1l)fJ1J� )fBUIBlillnJOA BlAlUIBIUB
nı�op 1u1sJJunsnp u1uJnıJpB)fVBlA1s1Ae100 ·)f1UJJ)fBA
B1B1-enıs11-e) U1)fS1H enınAuo1od JA uınApB1 ue10
z1uıusJ)f )fB110 nznnınun� 1JL[ 'uJq JA J11n:) J11J1d
BJUnAoq 1Bl1lA unzn ·uı1ABpu1s1UB)f l�1peuı10 l1B BUBq
BJZ1U1BA unınuo ng ·uıpJpJ 1D)f)fJSJl Ju,1s1nıJpB)fV
1J1uın1g u1:)1 ı�1pB1s1�-eq 1nuo 11q )fDADq )fOJ eueg
/d. '"?? � 2__
/ •.J/ ?' 6'/
--

y
 Fra nçoise B a l i bar, D e n i s D iderot-Paris Vll
Ü n iversüesi'nde f i z i k dersleri verd i . A lbert
E in ste i n' ı n b e ş c i l t l i k "Seçme Yap ı t l ar"ı n ı n
(CEuvres choisies) Fra n s ı zcaya çe v ri l me s i ,
not l a n dır ı l ması ve yay ı m l a n ma s ı n d a n sorum l u
CN R S e k i b i n i yön et t i .

Yapı Kredi Yayınları - 3015

Genel Kültür Dizisi - 37

Marie urie - Bilgin mi, bilimin Meryem Ana'sı mı?/ Fraıı<,:oise Balibar
Özgün adı: Marie urie - ı:cmme savantc ou ainte Viergc de la scicncc7
Çeviren: Elif Gökteke
Kitap editörü: Ersel Toprakte pe
Düzelti: Filiz Özkan
Grafik uygulama: Banu Çimen

Baskı: Promat Basım Yayım San. ve Tic. A.�.

Sanayi Mahallesi, 1673 Sokak, No: 34 t:s e n yu rt / 1 tanbul

YKY'dc l . baskı: lstanbul, Aralık 2009

Gallimard Yayınevi'nin Dccouvcnes dizisinde yayımlanan kitabın Türkc_:clcşt i rilmiş upkıba ı ın ıc.lır.

lSBN 978-975-08-1711-3

Bülün yayın hakları saklıdır.

© Gallimard 2006

©Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve anayi A.$. 2009

enifika No: 12334
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A ..
lstiklal Caddesi, No.161 Beyoğlu 34433 lstanbul Tel.: (O 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (O 212) 293 07 23
http://www.ykykultur.com.tr • e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr •

lnternet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr

 MARIE CURIE
BİLGİN Mi, BİLİMİN
MERYEM AN�SI MI?
Françoise Balibar

omo
YAPI KREDİ YAYINLARI
GENEL KÜLTÜR DlZISl
10
 IX.
11

yüzyılın sonunda Doğu' dan gelen birçok genç

X kız Batı Avrupa'ya akın etti. Burjuva çevrelerde

yetişmiş, o dönemde Rus ya da Avusturya-Macaristan

Imparatorlukları'nın egemenliği altında bulunan

ülkelerin vatandaşı olan bu kızlar, bir meslek sahibi

olmak istiyordu. Kendi memleketlerinde kızların

üniversiteye alınmaması nedeniyle, üniversiteye

girişin kızlara yasak olmadığı Almanya'ya, Fransa'ya,

Ingiltere'ye göç ediyorlardı. Üniversite bu ülkelerde

kızlara en azından prensipte yasak değildi, çünkü

üniversitelerde aslında pek fazla kız öğrenci yoktu.

1. BÖLÜM
KIZLAR NASIL
AKILLAN IR?

M
ilcva Maric
(Einsıcin'ın c"i) ya
da Rosa Luxcmburg gibi,
Maric urie de (soldaki
ay facia, 21 yaş ı ndaykcn)
y uncl ı ş ı nda öğrenim
görme hayali kuran
Doğulu entelektüel kızların
tipik bi r örneğ i ydi . Pa r i s'c
gc l d iği nele 24 ya şı ndayd ı .
O sı rada , Par i s'te sadece
bi rkaç yd kaldı k t a n sonra
öğre t me n l i k yapma k ü ze re
memleketi Polon ya'ya
d ö n me y i düşü n üyordu . . .
12 I . BÖLÜ M

18 (yanda , Freta
63 'te Va rşova' da

caddesi nde M arie

Curie'n i n doğduğu
ev) Ocak isya n ı
den i le n ayakl a n m a on
seki z ay süren ger i l la
savaşı n ı n ard ın d an
aya k l a n m acıların tesli m
ol masıyla sonuçla nd ı .
B u harekete kat ı lan ,
yaralanan ve sürgüne
giden erkek kardeşin i n
tersine, Ma rya'nın
babası , l i se öğretm e n i
Wl adislaw Sk lodowski
(a l tta) görev i nde
kal maya, "içetide sürgün
ol m aya" karar verd i .
Böy lece m i l l iyetç i l i k
ateş i n i kor u m ay ı
ve büt ün çocu k l a ra
Marya Sklodowska, gelecekteki adıyla Marie Curie, 7 ni t e l i kl i , bi l i m se l ve
Kas1m 1867 'de doğduğunda Varşova Rus egemenliği Lehçe eği t i m s u narak
gelecekt eki ulusun
altındaydı. Lehçe adı Warszawa iken Ruslaşun lıp Varşav'a
kad rol a rı nı yet işti rmey i
çev rilen şehir, artık Polonya'nın başkenti değildi, çünkü istiyordu. Ayaklan man ı n
Polonya diye bir ülke artık yoktu. 1 797 'de Avus t urya, ardından ge len baskıya ,
zorla Ru !aş t ı rm a
Prusya v Rusya ülkeyi parçalamak için aralarında hareketi eşl i k et t i :
anlaşm1ş, her biri pastadan bir dilim almıştı. Nitekim, Lehçe eğit i m vermek
yüz yıldan fazla bir süre boyunca, 1797 'den 1919'a kadar, y as akl a ndı çok sayıda
,

. öğ retmenin görevine
Avrupa'n1n büyük uluslarının kurulduğu d nemde. ,
son verildi, yerleri ne
Polonya sadece bir düşünceden ibaretti, Polonyalıların çoğ u n l ukl a , yetersi z Rus
öğretmenler get i ri ld i .
övgüler düzdüğü kapanıp gitmiş bir geçmişin hatır ası,
Wlacli law 1873'e kadar
belirsiz bir gelec ğe ilişkin mantıksız bir umut idi. gö rev in de ka l acaktı .

Ulusu tem sil eden Polony a so y l u l a rı

Marya klodowska'nın annesi ile babası, szlachta

denilen, Polonya'ya özgü, yoksul ve kalabalık küçük
soylular sınıfına mensuptu. Bu sınıf, uzun süre
Polonya "ulusu" düşüncesinin somut örneği olmuştu.
Polonya sözcüğü halkın geri kalanı için efendiler
sınıfını belirtiyordu. XIX. yüzyıl başında Polonya'nın
parçalanması szlachta için gerçek bir tarihi şans
oldu. Gerçekten de, soyluluk unvanlarını kaybeden
szlachta mensuplarının çoğu, çalışmaya başlamak
zorunda kaldı. Halkın, çoğunlukla kendileri kadar
 K I ZLAR NASIL AKILLAN I R? 13

bilgili olmayan öbür bileşenleriyle karışmaları gerekti, 29 Kası m 1 830'da

Polonyalılar
onların sözcüsü oldular ; yabancı devletleri sadece
(soy l ul a r ı n
kendi bozgunlarından sorumlu kılmakla kalmayıp sü rüklemesiyle)
sanki yüzyıllarca halkı baskı altında tutan kendileri Rus işga line b i r kez
başkaldırm ışlard ı . lç
değilmişçesine halkın başına gelen bütün felaketlerden
bölün meleri n zay ı flattığı
onları sorumlu göstermeyi de başardılar. Bu ustalıklı aya k l a n macılar, harekete
karışımla "soylular ulusu"nu
"Polonya ulusu"na dönüştürdüler.
M arie Curie'nin anne babası
ile büyükanne ve büyükbabası,
Polonya idealinin olumlu
değerlerini -gurur, bağımsızlık,
(doğuştan gelen) bir eşitlik
duygusu, her türlü baskıya karşı
(doğal) bir direnme yeteneği . . . -
inançla canlandırdıkları ölçüde,
ulusal entelijansiya haline gelen
bu soylular sınıfının özünü temsil
ediyordu. Nitekim Marya'nın
babasının babası joseph
Sklodowski, Aydınlanma'ya
ve Fransız Dev rimi'nin eşitlik
idealine duyduğu ateşli
hayran hkla, taşrada bir okul
kurmuştu; hiy rarşiye açıkça ters
düşer k, soy lul a n n çocuklan n1n
yanı sıra köylülerin ço c uklan rn da kabul ediyordu bu geç m e k t en kaç ı n a n B a t ı l ı
hü k ü m c t l c rc çağ r ı d a
kuruma. zlachla, 1 8 30 yılının Kasım ayında Rusya'ya b u l u n d u l a r. 8 y lü l
ka rşı ayaklanınca, büyükbaba , soyluların ordusuna l831 ' d e Ça r 1. N i kol ay,
katıldı . Ayaklanma bozguna uğratılıp kanlı bir biçimde Va rşova'y ı yen id en
ele geçirdi. Po l on ya
bastırıldıktan sonra, talihi yav r giden büyükbaba kurşuna üst ünde ba k ı k u ruld u .
dizilmedi, sürgüne yollanmadı , Sibirya'ya gönderilmedi ve ·c.waş Ba k a n ı Pa ris't c
öğretmenliğe devam edebildi. Mcc l i s' i n k arş ı s ı n d a
müd a ha l ey i re ddedişini
Oğlu Wladislaw, yani Marya'nın babası, Rus işgalinin şu u n u t u lmayaca k
asla bitmeyecekmiş gibi göründüğü bir dönemde ö zl e r l e h a k l ı
yetişkinliğe adım attıklarında kendilerini acılı bir seçimle gö s t e r i yor d u : "Varşova'ya
düzen hak i m dir."
karşı karşıya bulan kimselerin kuşağındandı: Ya ö nceki Fc l i c i en Ro p s 'u n
kuşağın romantik idealini devam ettireceklerdi ya da daha üsue k i l i togra fi si nde
gör ü l düğü gibi , 1 863
"gerçekçi" bir tavır alıp bir yandan işgale rağmen yaşamaya
o l ay l a n sı rası n da
çabalayacaklar, diğer yandan da toplumsal eşitlik hasının h a tır l a y a c a ğı bir
ideallerinden vazgeçmeyeceklerdi. t utu m d u bu .
14 I . BÖLÜ M

"Güçlü kadın lar" geleneği

Müstakbel Marie Curie'nin annesi Bronislawa

Boguska da sziachta'ya mensuptu. Bu soylular
sınıfının özelliklerinden biri de, kadın-erkek eşitliğini
tanımasıydı, üstelik bu, lafta kalmıyordu çünkü kızlar
erkeklerle eşit mirasa sahip oluyordu. Soylular rejiminin
bu özelliği, Polonya'nın parçalanma döneminde ayakta
kalmasında yabana atılmayacak bir rol oynadı. Erkekler
işgalciyle uyuşmak, Rusça konuşmak, Rusların emrinde
çalışmak zorunda kalırken, kadınlar kendilerine ait
paralarının olmasının verdiği güvenle ve dahası, kendisi
de bu güveni taşıyan bir anne tarafından yetiştirilmenin
verdiği güvenle, geleneksel ev kadını/ anne konumunu
S
klodowski kardeşler

bir karşı çıkış etkinliğine dönüştürdüler. Polonya (altta) beş kişiydi,

hepsi de düşünsel açıdan
kültürü alanında kendi çocuklarına öğretmenlik ettiler. çok yetenekliydi. Soldan
Marya Sklodowska, kardeşleri gibi, yetiştiği ortamın ve sağa: En büyük abla
oph ia (ya da Zozia) 14
kuşağının bütün çocukları gibi, çifte eğilim aldı: Lisede
yaşında öldü . Helena
Rusça okuyordu, evde ise, basımı yasak olduğu için (ya da Hela) öğretmen
çoğunlukla elle çoğaltılmış metinlerden Lehç öğr nimini oldu . En küçükleri Marya
ü<.;üncü ırada görülüyor.
yürütüyordu. Sklodowski kardeşlerin en küçüğü Marya,
josd ve Bronislawa (ya
bu anne eğitiminden en az yararlanan çocuk da 13ronya) ise tıp
oldu. 5 yaşındayken annesinden ayrıldı. okudular. Marya ö m rü
b o yu nca Bronya'ya
Annesi tüb rküloza yakalanmış,
c,;ok yakın
tedavi için yurtdışına gönderilmişti, olacaktı.
 KIZLAR NAS I L A KILLANIR? 15

a m a te dav i başa nya u l aş m ad ı , z i ra Koch basi l i 1882'de

B
ronislawa Boguska
keşfed i lece k t i . Bron i s l awa i k i y ı l son ra Pol onya'ya g r i (soldaki sayfada,
üsLtc) Varşova'da,
döndüğ ü n de çoc u k l ar ı n ı n Lehçe eği t i m i n e devam t t i ,
1 8 6 ayaklanına ına
a ma hast a l ı ğ ı n b u l aş m as ı n ı ön l e me k i ç i n çoc u k l a r kadar eğitimin Lehçe
a n ne leri nden uzak t ut u l m a k zor u n dayd ı . Son ra ası l yürütüldüğü en iyi kız
da rbeyi i nd i ren fe l a ket yaşa n d ı : Y u n d ı ş ı nd a k i u z u n okulunda yetişm işti.
Daha 20 yaşın a
t edav i l r s ı rası n d a an nesine eşl i k e d e n ve o n a bak a n ,
gclnıcclcn aynı okulun
o dön emde 1 4 yaş ın d a o l a n Zoz i a'y ı b i r t i füs sa lgı n ı b u yönetimin getirildi ve
dü nyad a n a l ı p göt ürdü . A n ne Bron i sl awa i k i y t l d a h a 1 868'e kadar bu görevi
yaşad ı v e 1878 'i n M ay1 ay ı nd a ö l d ü . sürc.lürc.lü (yukarıc.la
Bron i lawa, koca ı
ve genç ögrcn cileri
10 y aşında öksüz Frcta ·adde indeki
dairenin salonunda poz

k l odowsk i k a rdeşi r içi n , öze l l i k le de en küç ü k l eri verirkcn). Bronislawa,

beşinci çocuğu
iç i n , beş y ı l ay rı k a l d t k l a n a n n 1 ri n i n ölümünün n as ı l Marya'nın doğumundan
b i r fe l a ket olduğ u n u t a h m i n et m e k h i ç de zor deği ld i r. bir yıl onr a okulun
B i r an n e i le k ı z 1 arası n d a k i i l i şk i n i n ne kadar karmaşı k yönetim ini bıraktı ve
aile, erkek okulunun
olduğu n u herkes b i l i r. A n nesi n i çok k üçü k ken şöy le
yakınına Laşınd ı.
böyle t a n ı m ı ş , daha 10 yaş ı ndan it ibare n , h ast a bi r Wladislaw bu okulda
a n n e n i n , zor u n l u o l ara k ö l ü m ü n ide a l i ze ett i ğ i b i r matematik ve fizik
a n nen i n hat ı rası üst ü n e ken d i n i yet işt i r m iş b i r kad ı n ı n dersleri verecekti.

yazgısı -büt ü n öksüz k ı z l a r b i rer M arie Curie o l m asa

b i le- e l b e t te çok farkl ı olacakt ı . Ö te yandan , söz konusu
16 I . BÖLÜM
arya l i se
M
annenin, kadınların tek başlarına, erkeksiz olarak işlerini
mez u n iyet i n i n
hallettiği bir geleneğin mirasçısı olması ve kararlılığında
ertesin d e k i k ı ş ı , 1 863
hiçbir eksik gedik bulunmaması da kızının zihninde i s ya n ı n a k at ı la n amcası
"güçlü", özgür, iradeli ve inatçı bir kadın idealinin kök Zdzisl aw'ın ya n ın d a
salmasına katkıda bulunmuştu. Zaten, abartıya kaçacağını geç i rd i . Polonya'ya
ger i döndüğün d e
düşünemeyeceğimiz M arie Curie, otobiyografik notlarında
Zdz i sl aw, Avu s t u rya­
annesinden söz ederken "üstümde Mac a r i s t a n i şga l i
olağanüstü bir etkisi oldu" diye a l t ı nd a k i k üç ü k G a l içya
yazacaktı. şeh r i Skalbmi e rz'de

Ancak Sklodowski ailesinde

dertlerin ardı arkası kesilmez.
Ailenin maddi durumu da
tehlikeye düşmüştü. Wladislaw
187 3'te işini
kaybetmişti.
Elinde avcunda
bir şey kalmamıştı, kansını
doktorlara götürerek bir servet harcaması gerekince,
kayınbiraderi yüzünden riskli yatırımlara girişmeye
ses çıkarmam1ştı. Geçinebilmek için, ailesiyle yaşadığı
dairede bir yatılı dersane açmak zorunda kaldı, para
karşılığında öğrencilere yiyecek, yatacak yer ve yetkin
bir eğitim sağlıyordu. Aşırı kalabalıklaşan, sürekli
bir kaynaşma içinde bulunan, tek başına kalmanın
olanaksız olduğu dairede yaşam cehenneme döndü.
Olaylar Wladislaw'ın d netiminden çıkmıştı.
Kan sının ölümünden sonra, küçük kızının depre if h u k u k dersleri
ve rmeye başl a m ı şll .
halinden korkuya kapılan baba, Marya'yı şehir dışına
h a ke s p are' i Le hçeye
yollamasını öğütleyen çevr sini dinlemektense, klzı çevi rme k l e uğraşan
liseye göndermeye karar verdi. Kuşkusuz lisede dah a çok a mcanın , ara z ı sı n ı
çaba gerektiren çalışmanın bu depresyonu tedavi etınenin yönetecek vak t i p k
yoktu . Zd z i slaw'ı n
en iyi yolu olduğunu düşünüyordu. Gerçekten d
k a r ı s ı , M arya'n ı n kad ı n
hesapları doğru çıktı; Marya çalışmaya dört elle sarıldı, çevre s in i o l u şturan o
bütün dünyaya karşı ve artık inanmadığı Tanrı'ya karşı "gü ç l ü kad ı n lar"dan
hissettiği başkaldırı duygusunu "başarmak" arzusuna b i r i , onu n yerine ç e k i p
çeviriyordu m ü l kü n ü .
dönüştürdü. Çocu k l ar ı n ı d ad ı l ara
e m anet e d e n yenge , al
Şeh ir dışında b ir yıl s ı r t ı nd a k ı rd a dolaşıyor,
p u ro iç iyor ve "erkek
erkeğe" y ü rü tü le n
Marya'nın çocukluğu biraz daha iyimser bir havada
siyasal t a r t ı şmalara
sonlanacaktı. Liseden ödüller ve madalyalarla 16 yaşında kat ı l ıyordu .
 KIZLA R NASIL AKILLAN I R? 17

a rya (alt ta) 16

M yaşınday ke n , bir
mezun olduğunda, bir yıllığına şehir dışına gönderildi
en sonunda. lçin için taşıdığı depresyon, lisenin kapıları
bölümünü amcasının
kapanır kapanmaz tehlike sinyalleri vermeye başlamıştı . yan ınd a geçi rdiği y ı l .
Aile "sinir bozuklukları"ndan söz ediyordu. M arie Chopin' i n ü n lendirdiği ,
Curie daha sonraları bu çöküntünün büyümekten ileri Rus işgal i al t ınd aki
bölgede yasakl a n mış
geldiğini, aynı zamanda da yıllardır her türlü neşesini,
olan mazurka'yı
hayalini yitirmiş bir aile ocağındaki sıkıntılardan orad ayken öğrenm işt i .
kaynaklandığını söyleyecekti. Bu durumun tam M a rya , arkadaşı K a z i a'ya
anlamıyla bilincinde olan, dahası, "sağlıklı" tedavileri yazdığı mek t upla rdan
başka bi r de günlük
tercih eden Wladislaw Sklodowski, kızının açık tutuyordu, günlüğüne
hava, sağlıklı beslenme ve özgürlükle geçecek ka rdeşlerinin çok
bir yıla ihtiyacı olduğuna karar verdi. sevdiği Lancet
adl ı kö peğin
Dolayısıyla M arya'yı şehir dışındaki
resm ini
amcasının yanına gönderdi. M arya yapmıştı
arkadaşı Kazia'ya "Geometri ve cebirin (sold a).

varolduğuna inanamıyorum.
nları Lümüyl unuLLum . . .
rup halinde ormanda
gezmcy gidi yor uz, çember
çevirip volcmt 1 (ben o
o y un da çok köLüyün1),

kovalamaca oynuyoruz"
di ye yazıyordu . P k
çocukça olmayan hazları
da keşfedec kLi: " G çen
Cumartesi karnaval zevkini

l Çevresine t üyler batırı lmış mant ara

ya da hafif b i r t aht a parçasına raket le
vurarak oynanan, badmintona benzer
bi r oyun. (ç.n.)
1 8 I . BÖLÜ M

bir kez daha taÜım [ ... ], galiba bir daha hiç o kadar
B sayesin de
" abala r ın ı n
eğlenemem [ .. . ] . Öyle çok dans ettim ki, valslerde her
Sklodowsk i kardeşler
dans için sözüm önceden verilmişti. Soluklanmak e n de r rastl a n acak
için bir an dışarı çıkayım desem kavalyelerim kapının n i te l i kteki bir düşünsel
ağzında durup yolumu gözlüyordu." Marya'nın, orta mda büyü dü ler"
diye yazıyordu E ve
annesininkinden bambaşka bir yön seçerek müzisyen Cu rie ve şöyle devam
ve dansçı olan kızı Eve Curie, annesinin biyografisinde ediyordu: "Her cu martesi
şöyle yazacaktı: "Uzun yıllar sonra onun yorgun, Bay Sklodowski , oğl u
ve üç k ı z ı , babanın
çökmüş yüzüne baktım [ . .. ] ve bu kadına çetin, amansız edebiyata ay ı rdığ ı akşamı
mesleğini dayatmadan önce [ . . ] bir gecede altın parıltılı
.
birli kte geç i riyorlardı .
deri iskarpinler eskitmesini sağladığı için kadere D u m a n ı t ü t e n semaverin
çev resin de sohbet
şükrettim."
ediyorla rdı . İhti yar adam
ş i i rleri ezberden söylüyor
Belirsiz bir gelecek ya da k itap okuyordu .
Çocu kları sam i m i bir
hayran l ı k la din liyordu
Marya, 1883 yazının sonunda Varşova'ya döner
onu . G e n iş ve aç ı k a l ın lı ,
dönmez tıpkı ablaları Bronya ve Helena gibi, gelecek k üçük kır sakal ı n uzatt ı ğ ı
sorunuyla karşı karşıya kaldı. Onların toplumsal sınıfına yoğun ve telaşs ı z yüzüyle
bu öğre t men i n büyük
mensup genç kızlar için doğal bir düşünce olan hemen
bir konuşma yeteneği
evlenebilecekleri düşüncesi akıllarının köşesinden bile vard ı . Cumarte siden
geçmiyordu. Hiçbirinde evlenecek kız tipi yoktu. Çirkin c u m a rtesiye geçm i şi n
ya da kaba olduklarından, beğenilmek istemediklerind n başyapı t la r ı böylece
Ma rya'ya geli yordu ."
değil. M addi açıdan bağımsız olmak, özellikle de Wladi sl aw k a r ıs ı n ı n
evlendikleri zaman bağımsız olmak amacıyla birer meslek başl auı ğı ve ölümüyl e
edinmek istiyorlardı da ondan. se kteye uğrayan "evde"
Le hçe eğit i m girişi m i n i
Bu bakımdan tam annel rinin k121yd1lar ve aynı yolu
bu şeki ide sürdürüyord u .
tutabilirler, bir okulda ya da bir kız kolejinde öğretmenlik Yaşam ı n ı i lginç ve ç k i c i
yapabilirlerdi. Helena bu yolu seçti. Abla ile en küçüğün k ı l m ak i in bu nca çaba
gösteren bu baba il e
başka istekleri vardı: Yükseköğrenim yapmak istiyorlardı.
Ma rya'yı sı k ı bi r bağ
Ama bu yol onlara kapalıydı: Polonya üniversiteleri bağl ıyordu bi rbi rine .
sad ce erkekleri kabul ediyordu. Okumak için yurtdışına Ay n ı döne m de Ma rya ,
gitmekten başka çare kalmıyordu geriye. Sen Petersburg top l u m da k i dönüşüm le ri
an l ata n birçok ya pıtı da
"doğal" gidiş yönü idi ama kızlar birçok Polonyalı için y ut arcasın a okuyaca ktı .
geleneksel sürgün yeri olan Paris'i Sen Petersburg'a Orzesz kowa'n ı n Nad
tercih ettiler. Oysa babalarının maddi durumu böyle bir Niem nem (Nie men
Kıy ı l a rı nda) adlı
umut beslemelerine olanak vermiyordu... Yurtdışındaki
roma n ı n ı oku rke n
öğrenimi karşılayacak parayı önceden kazanırlarsa, gözyaşlar ı na boğu l acak t ı .
hayalleri gerçekleşebilirdi. Hemen çalışmak, para 1 890 yıl ı nda Wladislaw
Sklodowski ve üç k ı z ı ,
kazanmak, gidebilmek için yeterince para biriktirmek,
sol dan sağa Helena,
Polonyalı hırslı genç kızların düşündüğü gelecek böyleydi Bronya ve Marya.
işte. Bunu başaranların sayısı pek fazla değildi.
KIZLAR NASIL AKI LLAN IR? 19
20 1. BÖLÜ M

Marya Varşova'ya döndüğünde,

kenara birkaç kuruş koymak
amacıyla üç yıldır ders veren
Bronya'ya da kavuştu. Hangi
mesleği icra edeceğine henüz
karar vermediği için, döndüğünün
ertesi yılı, genel kültüründeki
eksikleri gidermeye ayırdı . Rusça,
Almanca, Fransızca ve elbette
Lehçe çeşit çeşit kitap okuyordu:
Şiir, roman, felsefe, sosyoloji.
Sosyolojiye, Pozitivist hareketin
destekçisi olarak özel bir ilgi
duyuyordu.

Y pe kçoğu g i b i
aşıtlar ı n ı n

COURS DE
M arya v e Bronya,
Poz i t i v i st i de al i n
Pol on ya versiyonunu

PHILOSOPHIE POSITIVE
PAR il. AUGIJSTB COIITE be n i m ed i ler. Polo nya l ı
y u rtsever i mgesi ol arak ,
bir bari kat üst ü n d e
Polon y a u s u lü Pozi ti v izm cl i k i l mi ge nç bir
erkeği n y rin i , y ü zy ı l
son u n d a , şalın ı n alt ı nda
dönemde Pol nya ntel ijan iyas1 içi nd Pozitivizm
kalı n hi r fe n k i t abı
g m en düşüne akım ıydı. Polonya usulü bu Pozitivizm, gizleyen solgun bir ge n<;
akımm kurucu u Augu t om t 'tan ziyade tuan k ı z imgesi alac a kt ı .
Po lonya'n ı n özgürlüğü ne
Mill' yakındı ve özgün versiyonundan daha yararcı ve
kavuş m a ı n ı n
pragm atikti. Bilgi tkin liği v uygulama kaynağı olarak koşull arı nda n birisinin
bilim, bu düşüne akımında önemli bir rol oynuyordu, de, halk ı n eğit i l me i
ama Pol nya bağlam mda, peş peşe g l n ayaklanmalar olduğu na ina n a n M arya ,
diplom alı ol u n lma s ı n
yüzünden romantik kahramanlıktan nefret eder hale he rkese aç ı k , yasadı ş ı
gelen bu insanlara bir umut, "beyaz bir sayfa açma" bir y u rtseve r örgüt o l an
arzularını haklı gösteren bir şey gibi görünüyordu: Seyyar Ü n ive rs i le'ye
kaydoldu . Güve n 1i k
"Geçmişe ilişkin bakışımızı Polonya'nın çöküşü üstüne
nedenle r i nde n ö t ü r ü ,
kurmak bl}yük bir yanılgıdır" diye yazıyordu hareketin de rsle r i n veri l diği
sözcülerinden biri. "Hiçbir bilimsel akıl yürütme, mekan l a r sü re kli
devletin yok olmasını tarihimizin ana olayı olarak deği şiyordu (ü s t te).
 KIZLAR NASI L AKILLA N I R? 2 1

görmeye zorlamaz bizi." "lyimser" diye adlandırılmayı
seven bu PozitivisLler, tam tersine, işe koyulmak,
kendimiz ve insanlık için daha iyi bir dünya inşa
etmek gerektiğini söylüyorlardı. Pozitivist akımın
liderlerinden Swietochowski, "In gibi yerde ah vah
ederek kalıp da yedi kubbeli hamamların hayalini
. n g il i z fe l se fecisi
I ve i kt i satçı s ı joh n
S t u a r t M i l l ( 1 806-
1 87 3) Poz i t i v i z m i n
yararc ı b i r vers i yonu n u
ö n e r i yord u . (Al t t a ,
M i l l ' i n öldüğü y ı l Va n ity
Fa i r i n b i r say ı s ı nda
'

kurmak için deli olmak gerek" diye yazıyordu. "Bütün ç ı ka n kari ka t ü r ü . ) Bu

toplum en küçük bir zorlukta inleyip sızlanmaktan
vazgeçmeli; mümkün olan her
yerde çalışmak gerek. "Çalışmak,
çalışmak, yine çalışmak",
parola buydu.
Seyyar Üniversite
"1 yimserler" in tezleri,
çoğunlukla erkek kardeşleri
kadar iyi eğitim almış genç kızların
nezdinde müLhiş bir başarıya ulaştı .
Bilim onlara hem mesleki eLkinlik alanına
girmenin h m de yararh olmanın doğal bir
yolu gi bi gö rünüyordu Bronya klodowska
.
vers i yonun t e me l i ,
b i reysel ç ı ka r ı n
yer i n i toplumsal
ç ı kar ı n a l m a s ı ü s t ü ne
k u r u l muştu . Dü nyay ı
değ i ş t i rme heve s i n d e k i
Pol onya ge n çl i ği ne b ö y l e
b i r a n l ay ı ş ı n nas ı l çe k i c i
gel d iği a n l aş ı lab i l i r
b i r şeyd i r. M i l l ay n ı
za m a n d a kad ı n
h a k l ar ın ı n d a ateş l i
b i r sav u n ucusuydu.

gibi aralarından pe k çoğunun Lıp

öğrenimi görmek islemesi rastlanll
değildi .
Yirmi yılı aşkın bir süre boyunca
clerslerin evlerde yapıldığı ve ya klaşı k
b ş bin ö ğrenciye diploma veren
yasadışı örgütlenme Seyyar Üniversite
-Mari urie ve ablası d a b u
üniversiteden diploma alm1şll- bu
bakımdan örne k oluşturuyordu. A kıllı bir
kadın tarafından yaraLılan ve yönetilen bu
kuruluş, evde alınan yasadışı ğitimin bir
anlamda uzantısıydı. Eğitim personelini,
yıkıcı faaliyeLL en dolayı kızağa çekilmiş
üniversite hocalan arasından seçiyordu;
öğrencilerinin büyük bölümü kadındı,
"halktan kadınlar" da vardı, temel dersler
daha bilgili üniversiteli kızlar tarafından
veriliyordu.
2 2 1. BÖLÜ M

Mü rebbiye
M z i raatç i n in i şleL L iği
ar ya'y ı i şe alan

fabr i ka , Va rşova'nın
Bronya ve Maria çabucak fark ettiler ki asla ikisi birden ya k l aş ı k y ü z k i lomet re
Paris e gidemeyecekti Marya, Bronya'n1n da kabul ettiği
' . k uzey inde bu l u n a n
bir karar aldı: Hangi alanda çalışacağını henüz seçmediği zc z uc k i 'deyd i . Burada
göz a l a b i l d i ğ i n e u z a n an
için bir ailenin yanında özel öğretmen olarak çalışacaktı,
pa n c a r t a r l a l a r ı vard ı ,
bu suada Bronya da Paris'e gidecek, doktor olunca ye r yer de köy l ü l e r i n
Marya'yı yanına aldırabilecek, kardeşinin öğr nimini yaşad ı ğ ı v i ra n e le r
finans edebilecekti. gör ü l üyord u . (Al t t a ,
Ma rya'nı n , ab l as ı
lşte böylece Marya, Polonya dlşmdaki bir pre nsin
Bronya'ya yazd ı ğ ı
hesabına, bir pancar işletmesini ve şeker fabrikas1n1 m e k t up.)
işl ten bir ziraatçinin
evinde öğretmenliğe
başladı Kendi
.
•

kuşağından birtakım
genç Polonyalılar ı nki
gibi Marya
Sklodowska'n1n da en
önemli tasası·" halka
gitmek"ti. Oldukça
"geniş fikirli" birisi
olan ziraatçiden,
çalışma saatlerinin
 KIZLAR NASIL AKILLAN IR? 23

dışında çevredeki çocuklara ders verme izni aldı.

M
arya, 1886'dan
1889'a kadar
Hem kendisi için hem de işvereni için tehlike arz eden mürebbiye olarak
bu etkinlik (işveren suç ortağı olduğu için zindana Zorawski 'lerin konağında
(soldaki sayfa) çalıştı.
atılabilirdi) Marya için epey acı bir deneyim oldu.
Genç ktzın aşık olduğu
"Halk için çalışmaya kararlıydım, ama köydeki on- ailenin büyük oğlu
on beş çocuğa okumayı öğretmeyi bile beceremedim; Kazimierz Zorawski
(altta) bu aşk öyküsüne
kim oldukları, toplumda hangi rolü üstlendikleri
düşmanca yaklaşan
konusunda onları bilinçlendirmek şöyle dursun" diye anne babasına karşı
yazacaktı Bronya'ya. gelemedi. Marya
"Yoksul genç kızlarla
Başlangıçta Marya yazgısından ötürü çok evlenmek istemiyorlarsa,
memnuniyetsiz değildi: "Patronları" ona hizmetçi
gibi davranmamaya özen gösteriyor, o da
kendisinden bekleneni yapmak için çaba
gösteriyordu: "Durumum gereği, mesafeli
davranıyorum" diye yazdı kuzinine. Ama
işler çok geçmeden bozuldu, çünkü Marya
durumunun gerektirdiği mesafeli davranışı
sergilememişti. Ailenin Varşova'da matematik
okuyan, ileride öğretmenlik yapacak ve tatilini
anababasının yanında geçirmek üzere yaz
başında köye dönen oğluna aşık olmak gafletine
düşmüştü. Daha da beteri, delikanlı
da onu sevmiş ve iki genç evlilik
planlan yapmışlardı. Ziraatçinin
geniş fikirli, hoşgörülü oluşunun
da sınırlan buraya kadardı. Kızı
kesinlikle ist medi. Delikanlı
t reddüt etti. Aşık olmuş, küçük
düşürülmüş, kalbi kırılmış Marya
cehenneme kadar yolu
da yaz bitiminde tek başına buluverdi kendini;
var onların! Kim enin
kuzinine şöyle yazacaktı: "Doğru dürüst bir şey onlardan böyle bir talebi
okuyamayacağımı hissedince cebir ve trigonometri yok. Ama neden bir de
hakarette bulunuyorlar'"
problemleri çözüyorum, dikkatsizliği affetmeyen bu
diye yazıyordu aynı
problemler beni doğru yola sokuyor yeniden . . . Gelecek aşağılamaya maruz

planlarım mı? Gelecek planım yok, daha doğrusu o kalan ablası Helena'ya.
An !atılanlara bakılırsa,
kadar sıradan, o kadar basit planlar ki sözünü etmeye 1930'lu yıllarda,
değmez . Elimden geldiğince idare etmeye çalışacağım, Varşova'daki Marie
Curie heykelinin önünde
idare edemez olunca da bu aşağılık dünyaya veda
oturmuş, hayallere
edeceğim: Kayıp, büyük olmayacak; yarattığım dalıp gitmiş ihtiyar
üzüntü de kısa ömürlü olacak, pek çokları için olduğu bir üniversite hocasını
görmek mümkünmüş .. .
gibi kısa ömürlü ."
2 4 I . BÖLÜ M

Marya, on sekiz ay bu şekilde yaşadıktan sonra hayatını

kurtaran iki karar aldı. "Bir mürebbiyeyle evlenilmez"
diyen anne babasının kendisini ikna etmesine boyun
eğecek kadar kararsızlık içindeki aşığından ayrıldı. 1 8 8 9
Martında da ziraatçiyle yaptığı sözleşmeyi bozdu . . . zaten
adamın da tek istediği buydu.
Marya'nın kuzinine söylediği umutsuz sözleri ciddiye
almamak haksızlık olur. Müstakbel Marie Curie, o
sıralarda işin içinden gerçekten hiç çıkamayacağı
izlenimine kapılmıştı. Ne var ki Szczucki'de geçirdiği
yıllar onun için belirleyici oldu: Matematiğe ilgi
duyduğunu oradayken keşfetti.

Paris'ten gelen mektup

lş t e o sırada Paris'ten beklenmedik bir mektup geldi:

Bronya, Kazimierz Dluski adında Polonyalı bir hekimle
evlenecekti� kocasıyla kesin olarak Polonya'ya yerleşmeden
önce Marya yı bir yıl yanlarına almayı öneriyordu.
'

Marya şöyle yazıyordu: "Paris'i bir kurtuluş olarak hayal

etmiştim, ama oraya gitme umudunu da uzun zaman
öne kaybetmiştim. Şimdi böyle bir olanak var ama ,

ne yapacağımı bilemez
haldeyim [ . . . ]. Kalbim öyl
acı dolu, öyle kederli ki...
öyle çok ş y canımı yakıyor
ki, bu ın ktubu ş n şak ra k
noktalamak zor g liyor."
1891 sonba ha rı nda, dön
yıllık be kleyişin ardından,
Paris tr nine bindi.
Başkentin Marie Curie
üstünde nasıl bir izlenim
yarattığını bilmek güçtür.
Muhtemelen herhangi
bir izlenim yaratmamıştı:
Genç kız, yapımı iki yıl
önce biten Eiffel kulesini
görmek için değil,
 K I ZLA R NASI L A K I LLAN I R? 2 5

M
arie Curie, 1892'de
Paris'te bulunan
ve düzenli olarak
toplanan öbür Polonyalı
öğrencilerle poz vermiş
(foLoğrafm sol tarafındaki
ağacın sağında). Tarihsel
nedenlerden öLürü
(Polonya ve Fransa
krallıkları birbiriyle
bağlantllıydı ), daha sonra
da siyasal nedenlerden
öl ürü (Paris 1789 ve 1848
devrimlerinin kaynak
nokLasıydı) Paris uzun
zaman Polonyalılar için
bir sürgün yeri oldu.
llk büyük Polonyalı
akını, ayaklanma m n
başarısız! ığa uğramasının
ard ınc.lan, 1830'da
yaş and ı . O dönemde
f'r ans a ya özeli ikle
' ,

Paris'e 3500 Polonyalı

y erleş ti. Frcdcric hopin
(1810-1849) ve ulusal
şair Adam Mickicwicz
(1798-1855) en ünlüleri
arasındaydı. Polonya'c.la
h akim olan iyasal durum
Maric uric için olduğu
gihi, kimi Polonyalıların
ü n iversit eye git mek iç i n Pa ri 'e ge l m i ş t i v h içbi r ş y
ülkelerinden
bu hede fi nd n u za k l aşt t ram azdı o n u . Bronya , a rc d u ayrılmasında etkili
N ord ya kın ı nd a ra hat b i r da i red ot u r uyordu . iyasa l olsa da, XX. yüzyılda
Pari 'tc ki Polonya! ı !arın
n ede n lerden öt ü r ü Varşova'da yaşa m ası yasa k l an m ı ş bi r
h ep i ek sürgün değildi.
arist okrat o l a n koca ı gü n düz l e ri h ast a l a rı n ı , a k şam l a rı Birçoğu ün ivcrsitc
da Pa r i s't k i Pol o n ya l l c maal i n i n bi r böl ü m ü n ü b u ra d a öğrencisiydi ve istedikleri
ep;itıirni alır almaz
k ab u l ediyordu . M a r i e (a rt ı k a d ı böyleyd i) çok geç m ede n , Polonya'ya geri dön nıc
b u yaşa m biçi m i n i n akade m i k ç a l ı ş m aya p k e l ve r i şi i niyetindeydi. Başka bir

o l m adığın ı gö rd ü . Büt ün zam an ı n ı ça l ı şm aya ay ı ra b i l ecek nitelik taşıyan ikin ·i

göç dalgası f ran a
şek i l d e , Quart ie r Lat i n' dek i b i r h i zm e t ç i oda ı n a t aşı n d ı . ile bağınısız Polonya
i l k y ı l çok çaba l a m ak zor u n d a ka ldı , çün k ü bi lgi d üzey i , arasında, 1919 y ı l ı nda bir
antlaşma imzalanmasının
b a k a l oryası n ı yen i a l m ı ş öğren ci l er i n k i nden d üşü k t ü . A m a
ardından gerç !deşti.
cesaret i n i k ı r m a k içi n yeterl i n eden deği l d i b u . Yüzbinlerce Polonyalı
Ke s i n o l an b i r şey vard ı : M a r i e'n i n ke n d i yaş ı n d a k i köylü ve işçi, Fransa'daki
maden bölgelerinde
gen ç F ra n s ı z k ı z l a r ı n ı görüp göz l er i n i n k a m a ş m ası söz
çalışmak üzere
ko n u s u o l a m azd ı . S ı r f derse gi t m e k iç i n evden ç ı ktığı n a ülkelerinden ayrılacakll.
26 I . BÖLÜ M

T tam b i r y ı l sonra
göre, Sorbonne' da onlarla karşılaşmış olması gerekirdi an ı ş m a l a r ın d a n

öncelikle. O ysa 1 89 1 - 1 89 2 öğretim y ılında fen fakültesine M ar i e , P ierre C u r ie'yle

kaydolan 1 82 5 öğrenciden sadece yirmi üçü kızdı; bu evlendi (al t t a düğü n
fotoğra fı , yanda
kızların yarıdan fazlası da Marie gibi yabancıydı. Fransız
M a ri e'ni n bir arkadaşı n a
kızlarının üniversite öğrenimi yapmasını engelleyen yaz d ı ğ ı ve evl e n d i ğ i n i
hiçbir şey yoktu, tek engel, özellikle fen alanında "erkek haber veren mek t u b u ).
Düğün vesi lesiyle Bay
liselerinin" müfredatından farklı bir müfredata sahip Sk lodowsk i Varşova'ya
"kız liselerinden" yeterince donanımlı olarak mezun g i t ti . "Noter fa l a n
yok t u , ç ü n kü gel i n i le
olmamalarıydı.
damad ı n i k i b i s ik letten
Buna karşılık Marie Sklodowska'nın hayal kırıklığına başka h iç b i r şey i
uğramadığı alan fen eğitimi alanıydı. yo k t u dün y ada" d i ye
yazacakt ı Eve C u r i e .
B u i k i b i s i k let düğün
he d i ye s i yd i .

Sorbon n e o sırada yen iden

yapılanma içindeydi. Marie'nin
çok değerli hocal an o ld u :
1 9 08 N ob el Fizik Ödülü
sah i b i , ren k l i fo toğra fı n
m uc i d i abriel L i pp m a n n ;
özellikle de F r a ns ı z bil im in in
övünç k a yn ağı H n r ı
Po i nc a re .

Ba mbaşka b ir insanla
tanışma

Marie Sklodowska, fizik lisansın ı

tamamladıktan sonra matematik
l isansı yaparken , 1 8 9 4 yılında
Pier re Curie'yle tanıştı. Marie ikinci
lisansın giderl erini karşıl ayabilmek için,
çeşitli çeliklerin manyetik özelliklerine
 K I ZLAR NASI L AK I LLAN I R? 27

D Cur i e , k a r ı s ı
i l iş k i n b i r ölç ü m ç a l ı şması k a rş ı l ı ğı n d a b u rs kaza n m ıştı . oktor Euge ne
B il i m c a m ia s ın d a manye t i z m a ü s t ü n e yap t ığ ı tez l e çoktan
Cl a i re Depou i l l y v e i ki
ü n le n e n P ierre Cu ri e'ye d a nı şm a s ı tavsiye e d i l d i . oğu l l a r ı jacques (solda)
B u luşma b i r Polon ya lı ' nı n evi n de gerçek l e şt i . i le P ie r re (sağd a), 1 878
y ı l ı nd a Sceau x' d a k i
Manye t i z m ad a n söz e t t ik t e n sonra i k i gen ç (Pierre 3 5
evler i n i n bahçe s i nd e .
yaş ı n dayd ı , M ar i e d e 27 )
ortak i lgi a l a n l ar ı n a sah i p
oldu k l ar ı n ı fa rk ett i le r : B i l i m
v e i n sa n l ığın mut l u l uğ u .
A l t ı ay son ra P i erre , M a r ie'ye
şöy l e yaz ıyord u : " Ö m rü m ü z ü
yan yan a , h aya l leri m i zl e
büy ü le n m i ş b i r h a l de
geç i r m e k , i n a n maya cesaret
e dem e d i ğ i m ama güzel
b i r şe,y o l u rd u . Vat a n ı n ıza
h i zm e t e t m e h aya l i n i z ,
i k i m i z i n i n sa n l ı k v e bi l i m
h aya l i ." Yaşam l a r ı n ı b i r l i kte
geç i rm e l er i n i ön e r i yordu
ra h a t ç a , öne m s i z b i r şeyden
söz eder g i b i .
P i e rre Curie ba m b aşka
b i r i n sand 1 v M a r i e b u n u n
çabucak fa rk ı n a vard ı . M a rie
k l odowska d a y ü z y l l ı n
dön ü m n o k t asın d a , Pa r i s' i n
e n t e l k t ü e l or t a m ın da ay n ks 1
b i r re n k t i . A ra l a r r n d a k i
" 1 848 d ü ş ü nce l e r i ne
uy u m , i k i s i n i n de m a rj i n a l ol u ş u üst ü n e i n şa e d i l d i v ur gu n doktor E u ge n e
başl a n g ı ç t a . u r i e n i n m üc a d e l ec i
'

1 89 5 ya z ı n d a M a ri e , P i err C u r ie'ye k a rşı besle d iğ i b i r k i ş i l i ği v a rd ı . M ar i e

[ ] Fran s ı z l arı n o pe k
. . .

d uygu l a r ı n s iyasa l gör ü ş l er i n de n bas k ı n ç ı kt ı ğı n ı seyd i ğ i part i kavga l ar ı nı

gör ü n c e , ancak b i r Pol onya l ı'yla e v leneceğine i l i şk i n öğre n m e ye başl acJ ı" cJ iye
söz ü n de n dön meye karar ve rd i . P ierre'e ge l i nce , t raj i k yazac a k l l Eve Cu rie .
A m a P ierre ve M a r i e'n i n
b i r son l a b i t e n bir aşk serüven i n i n ard ı n dan beni msed iği e v le n d iği 1 8 9 5 y ı l ı nd a ,
ra h ip gibi yaşama düşünce s i n de n vazge çel i uzun z a m a n a i le top l a n t ı l an n ı
olmuşt u . 2 6 Temmuz 1 89 5 'te Sceaux b e l e d iye si n de b u l a n d ı ra n , bas i l b i r
" part i kavgası" deği l ,
evl e n d i l e r. D re y fu s davasıyd ı .
28
''
29

u olayın araştırılması bize çok cazip geldi,

B kendisi yepyeni olan soruya ilişkin de

araştırmaya ilişkin de hiçbir bibliyografya yoktu.

Bu konuda bir çalışmaya koyulmaya karar verdim ."

1 9 2 3 'te Marie kendisini de kocası Pierre'i de üne

kavuşturan olaydan, 1 898' de radyoaktivitenin

keşfinden böyle söz ediyordu.

BOLUM
.. ..

2.

"BlLlM HAYALlMlZ"

B
u h aya l i n
ge rçe k l e şt i r i l m e s i
içi n P i c rr c ve M a r i c
u r i c 'n i n (so l d a k i a y fa ,
1 9 04 y ı l ı n d a) ö n ü n de o n
y ı l d a n b i ra z d a h a u z u n c a
b i r ü re v a r d ı ya l n ı zc a .
P i c rr u r i e , N obel
k o n u ş m a ı s ı ras ı n d a
b e n z e rs i z b i r i şb i rl i ğ i y l e
ge çen b u o n y ı l ı öze l l i k l e
v u rg u l ayara k a n ! at ac a k t ı ;
i k i l i n i n ya z ı l a rı n ı n üst
ü s te b i n d i ğ i l ab o r a t u v a r
deft er l e r i b u i şb i rl i ğ i ne
t a n ı k l ı k etmek t ed i r
(y a n d a) .
3 0 I I . B Ö LÜ M

Bec q uerel'in Uranyum "Işınları"

1 896 Şubatında fizikç i Henri Becquerel,

kendisin i hayretler içi n de bırakan b i r keşi fte
bulunur: Uranyum tuzu kristalleri bir fotoğra f
plakası ü stün e konu lu r, plaka da siyah kağıda
sarı l ıp bir çekmecede b i rkaç gün beklet il i rse
kristaller p lakay ı etkiler. Kristallerin
biçiminde , ken arları beli rgin bir görüntü
çı kar plaka üstüne . Becquere l , bu olay ı n ışığın
etkisin de n kaynaklan m ayacağın ı bildiğin de n
-ister doğrudan (pl aka üstüne) i ster dolayl ı
yoldan (uranyu m tuzun un fosfon şıl 1 b i r cisme
dönüşmesiyle) olsun- uranyum tuzunun
"ışın" yaydığı hipotezin i gel iştird i . Sözcük
moda oldu: Görün mez ışı nlar (morötesi ya da
kızı lötesi), katot ışı n l an , Alman bi l i m i nsanı
X
ışınlarının Wilhel m
Röntgen tarafı ndan 1 89 5'te keşfe d il e n X ışı n lan , sadece Canrad Rönt gen
tara fından keşfi, Henri
mucidin görme şansın a erişti ği N ışı n l an ; ortalık az ya da
Poincare t ara fı n da n
çok gizem l i " ı ş ı n l ar" l a doluydu . 20 Ocak 1 896'da
Bi l imler Akademisi 'ne
sunuldu. Paris'tc k i
M useum d ' histoire
nat urel le'de profesör ve
gaz ı şı ı uzmanı Hcnri
Becquerc l ( 1 852- 1 908,
üsL Le) bu konuy la daha
u z un i lgi lend i, fosforışı l
maddelerin X ışın !arı
yayıp yayamayacağı n ı
merak el l i . Bu yönde
gerçe kl eşt iri len den y ler
sıras ı nda, bir urany um
t uzu tarafından yay ı l an
"uranyum ışınları"nı
rast l ant ıyla keş fe t t i. l
Mart 1 896 da meydana
'

get iri lmi ş şu imaj (yanda),

uranyum ışmlarının siyah
kağıtan geçtiğini ama
Malta haçı biçi m indek i
bir bakır plaka tarafından
durdurulduğunu göstermek
üzere hazırlanmıştı.

1 Gaz ı ş ı : A k kor h a l i ne
Fo s fo n ş 1 l ( fo s fo resan) : Norm a l s 1 c a k lığ m d a h i sse d i l ir b i r a n ı ş ol m adan ge l meden ı ş ı k ı ş ı n la r ı
karanlıkta ışık ver me özelliği taşıyan (cisi m ya da canlı) . (ç. n.) yay ı m ı . (ç . n .)
 "BlLlM H AYA Ll M l Z" 3 1

Dolay ısıyla Becquerel , karanl ı kta fotoğra f plakalarını

X
ışınl arıyla elde
edilen ilk filmlerden
etkil eyen b u gizeml i yayınımlara doğal o larak "ışın" adını
biri Bayan Röntgen'in
verdi . Bu , u rany u m tuzlarına i li şkin bir olay o lduğu i ç i n elidir (altta). Röntgen 28
d e bu ı şı n l arı " u rany u m ışınları" d iye n iteledi . Aralık 1895'te Berlin'de
şöyle diyordu : " 1 5
Marie Curie 1 898' de konu y la i lg il enmeye başl ad ığında
milimetre kalınlığında
söz konusu al an tam o larak boş değil d i . Urany u m bir alüminyum yaprak
ı şı nl a r ı , gerçek b i r endüst r i doğu rmak üzere olan X X ışınlarını (kısaltmak
ı ş ı n l ar ı kadar heyecan yaratmamıştı kuşkusuz, ama için ışınl arı böyle
adlandıracağım) geçiriyor
Becquere l ' in keşfi hem Fransa' d a k i hem öbür ü l ke lerdek i
b i l im çevre leri n de tartışıl ıyordu .
M arie Curie'ni n ç a l ışt ığı
l aboratuvarın sahibi L ippmann
konuyl a i lgi l e n i yordu . Sonuçt a ,
urany u m ışınlarını saptama tekni ğ i
i k i y ı l d a i lerlem i şt i . Bu d a , bu
a l anın gel işme vaat ettiğinin bir
göstergesiyd i . Fotoğra f plakas ı ,
)

yeri n i , e l e k t rometreye bı rakmışt ı .

Curie karde şlerin elektrometresi

l ş te b u rada sah neye P i e r re C u r i e

ç ı k ı yordu . U rany um ı şın l a rı , t ı p k ı
X ı ş ı n l a n g i b i , i ç i n de n geçt i k l e r i
h avay ı " iyon l a şt ı r m a" öze l l i ğ i n e
s a h i p t i . B ir başka d y i ş l e , ı ş ı n l a r
h ava n ı n b i r m o l e k ü l ü n d e n b ir
e l e k t ron kopa n ab i l i yorl a rd ı ;
o m o l e k ü l de e l e k t r i k y ü k ü
açı sı n dan n ö t r i ken art ı k y ü k l ü
b i r m ole k ü l e d ö n ü ş üyordu .
D o l ay ı sıyl a , X ı ş ı n l a n i ç i n
ç o kt a n h ayata geç i r i len b i r d ü ş ü nc e , b u i yo n l a şma I...]. E l i n iz i f l ü o r ı şı l '
y ü k ü nün ö l ç ü sü n ü , kay n ağın gücü n ü n gösterge s i e k ra n ö n ü n d e t u t a rsa nız ,

o l ara k k u l l a n m a k d ü ş ü n c e s i doğdu . Marie C u r i e' n i n k m i k l e r koy u re n k

b i r gölge d ü ş ü r ü yor,
hede fi bu düşün cey i u rany um ı şı n l a r ı n a uygu l a m a k ke m i k l e r i çev re l e y e n
v e ı ş ı n l a r ı n fotoğra f pl akası yl a ortaya ç ı k a r ı l ması do k u l a r i s e a n c a k ç o k
n i t e l i ğe özgü ol duğundan , b u n u n ye r i ne n ice l i k se l bir h a fi f be l i r i yor."

i ncel e m e k o ym a k t ı . 1 F l üon ş ı l ( f l ü o resa n ) : A l d ığı

P ierre Curie düşük e lektrik y ü klerin i n ölçü l mesi ı ş ı ğ ı ; boy u d a h a u z u n ı ş ı k
ı ş ı n ı m l a r ı n a dön ü şt ü ren
konu sunda u zmandı . Ağabey i jacques' l a b i rl i kte dah a (c i s i m ) . (ç . n . )
32 l l . B ÖLÜ M

B k imya var, b u rada

" ambaşka b i r

s ı k k ul lanı l an alet t a r t ı
değil , e l e k t rometre ;
b u a l anı , t a r t ı l a m a z
olanın k i my a s ı d iye
ad l and ı rabi l i ri z
k o layc a ." ( M a r ie Curie)
B u k i myada m adde
m i ktarı , ağı rl ı ğıyla
öl ç ü l m e k yerine ,
yayd ığı ı şı n l a r ı n
şiddet iyle ö l ç ü l ü r. Söz
konusu ı ş ı nl a r, i yon
h azne si ndek i ( 1 ) gaz ı n
i ç i nden geçe rken,
yay ı l an ı şı n l a nn
şiddet iyl e ora n t ı l ı bi r
e le kt r i k y ü k ü meyd ana
ge t i r i r. jac q ue s ve P ierr c
C u ri e'n i n icat e t t iği
Cu r i c e le k t romet res i ya
d a " k uva r t raz i i " (2)
bu y ü k ü ölçe r. ağd a ,
P i e r rc u r i e .

1 8 8 'd n i t i bare n b u y ük le r i n son el r c e kesi n b i ç i m de

ö l ç ü l mesi n i sağl aya n b i r d ü ze n e k g l i şt i r m i şt i .
Bu d ü z n ğ i n a n a parç a s ı b i r e le kt rom t reyd i (ad ı n d a n
d a a n l aş ı l acağı g i b i l e k t r i ğ i ö l ç ü yordu) ; b u e l k t rom Lr
b i r " i yon h a z n i "n ağl ı yd ı , söz kon usu h az n e ,
n u m u ne n i n (merkez yerleşt i r i l m i ş kay n a k)
h avay ı i yon l aşt ı r m as ın d a n m yd a n a g l n
y ü k ! r i L p l a m a k üz r y a p ı l m ı şt ı ; b u
y ü k l r , " l ç ü l m e l e r i i ç i n l e k t rom L r y
yön l n d i r i l i yo rd u . H r L ü r ö l ç ü m i ç i n IJJ
ö l ç ü lece k büy ü k l üğ ü n k ı yasl a n acağı
L a n d a n b i r ö l ç ü b u l u nd u r u l m ası
g re k i r. B i r odan ı n g n i şl i ğ i n i
ö l ç rn k , uz u n l u k ölç üsü o l an m e t rey l
b u g n i ş l i ğ i k ı yasl a m a k deme k t i r.
Ö l ç ü m ü n kes i n ve güven i l i r o l m as ı i ç i n ,
s t a n d a r t ö l ç ü çoğa l t ı l ab i l i r, deği şm e z ve
gere k t i ği nde ko l ay k u l l a n ı l ı r o l m a l ı d ı r.
P ie r re ve j ac q u e s C u r i e'n i n
d ü ze ne ğ in d e s t a n d a r t y ü k ö l çü sü
 " BlLlM H AYA L ! M lZ" 3 3
ol d a k i fotoğra ft a
yepye n i b i r b i ç i m de e lde e d i l i yordu . G erçekten de
i k i kardeş 1 8 8 0 ' de , b a z ı k r i stal le r i n b a z ı y üzlerin i n
S M a r ie C u r i e , iyon
h a z n e s i n d e k i y ü ke
s ı k ı şt ı r ı l m a s ı n d a n ötürü k r i sta l i n y ü zeyleri nde d e n k ge l ecek e l e k t r i k
elek t r i k y ükler i n i n bel i r d iğin i gösterm i şt i . y ü kü n ü piezoel e k t r i k
k r i st a l i s ı k ı şt ı rarak
P iezoe l e kt r i k adı ver i le n b u o l ay günümü z de son
yara t a n ağı r l ı ğ ı
derece sıradan ve yaygı n d ı r ( k uvars kol saat l e r i) . sağ e l i nde t ut uyor.
P ierre v e jacques Cu r i e , standart ö l ç ü o l acak b i r D enkl e ş t i r menin
y ü k k ay n ağı n ı n üret i lmesi i ç i n b u olay ı n n e kadar doğru l uğu ,
derece lend i ri l m i ş cetve l
önem l i olduğun u a n l a m ı ştı . K r i st a l i n y ü z l e r inde
üstünde h are ket s i z
meyd a n a ge l e n yük, k r i st a l i s ı k ı şt ı ra n ağı r l ı k l a doğru k a l an b i r noktasa l ı şı k
ora n t ı l ı oldu ğ un a göre , tam a n l am ıyl a ayarl a n abi l i r yard ı m ı y l a be l i rl e n i r.
öze l l i k teyd i . Ö yleyse , iyon h az n e s in de ortaya M a r ie Cur ie sol
e l i n de y ü k
ç ı ka n y ü kü ö l ç me k i çi n , p iezoele k t r i k l e ü ret i le n sü resi n i
y ü kü , h aznedek i e le kt r i k y ü kü n ü te l a fi edecek ölçe n b i r
şeki lde ayarl a m a k yeter l i yd i . M ar i e Curie i şte k ron o me t re
b u aygı t ı ç a l ı şt ı rmayı ke n d i s i n e öğreten P ierre t ut uyor.

Cu rie; n i n t avsiye l e r i n i izl eyerek, B ecquere l ' i n

ke ş fett iği ı şı n ı m ı n i cel ol arak bel i rlemekle söz
kon usu ayg ı t t a n yararl a n d ı .
34 I l . B Ö LÜ M

Lhomond sokağındaki hangar

M ar ie Curie tez çalışm ası n a başl adığı n da l ab oratuvar

şöyle dursun ç a l ı şaca k bir yer i b i l e yokt u . Dahası , o
dönemde k i araştırmac ıl a r ı n tümü gib i , k u l l a n acağı
başlıca hammaddeler içi n san ay ic i leri n i n sa fı na
kal m ı şt ı ve bazen cebi n de n harcaması gerek iyordu .
Marie Cu rie , kocasın dan yardı m istedi ; P ierre Curie
Fizik ve Ki mya Oku lu'nda öğreti m görevli s i ol arak
ç a l ı şt ı ğ ı n d a n orada b i raz yer ayarlayab i leceğin i
u muyordu ( kend i s i de araşt ı rmaları içi n kori dorun
merd i ven i le bir i şl e m od ası aras ı n a sıkışm ı ş bir
parçası n ı k u l lan ıyordu) . M arie Cur ie'ye çatısı cam ,
kışı n soğ u k ve rutubet l i , yazı n sıcaktan kav r u l an
bi r yer ve ri l d i ; M arie burada önce tek başın a , çok
geç meden de Pierre' l e birl i kte ç a l ışm aya başl ad ı .
M arie Curie'n i n yapt ığı i l K ö l ç ü m l e r, uran y u m
ış ı n ı m ı n ı n , i nce lenen t uzların k i myasa l bi l eşi m i ne
gire n u rany u m "e 1ement i "n i n bi r öze l l iği old uğun a ;
ışın ı m şiddet i n i n , herh angi bi r d ı ş koş u l da n (örneğ i n
sıcak l ı k y a da ayd ın l at m a) bağı m s ız o l ara k , içe ri l e n
u rany u m m i kt a rıyl a doğru orant ı l ı o l duğuna
i n an m as ı n a ye t t i . K i myadan a l ı n m a "e l men t "
özc üğü nün b u rada k u l l a n ı l m ası n ı n neden i , o
dönen1de atom
ge rç ği n i n bazı
önde ge len fi z i kç i ler
t a ra fı n d a n k uşk uyl a
,
karşı l a n m asıyd ı .
A n a k 1 9 08'd ,
i n ste i n'ın 1 90 5 'te
yazd 1 ğ 1 ve j can
Pe rrin t a ra fr n d a n
yü rüt ü l en deneyle r i n
doğru l ad ığı b i r
m akalen i n ard ı n d an
"atom h ipotezi " i fadesi
bırak ı l d ı ve atom lar
madde n i n "en küçük
yapı taşları" statüsü n e
kavuşt u .
 " BlLlM H AYA L l M lZ" 35
a r i s Be le di ye s i 'ne
P a i t F i z i k ve K i mya
O k u l u'nu n Lhomond
sokağ ında bu lunan
ve radyoa k t iv ile n i n
keşfi n i n t a m a m l and ı ğı
h a n gar ı n ı n d ı şt a n
(so l d a k i say fada
a lt t a) ve i çte n (yanda �
görü nüşü . M a r i e
Cu r i e O döne mde
"

u m u l mad ı k bi r keşi f
sayesi nde önü m ü zde
açı lan yen i a l a n a i y ice
göm ü l m üş t ü k " d i y e
ya z ı y o rd u gü n l üğü ne .
"Ça l ı ş m a koşu l l a rı m ı z ı n
zo rl u k l a rı n a rağ men
ke n d i m i z i ç o k m u t l u
h i ss ec.l i y o r c.l u k .
Gün ! e r i nı i z
l a b o ra t u v a rd a a k ı p
g i d i yo rd u . Yo k s u 1 m u
yo k s u l ha n ga rı nı ı z a
b ü y ü k b i r sü k ü n c t
egem e n d i ; ba z e n bi r
i ş l e m e göz et m e n l i k
e d e r k e n ha n ga rd a
b i r uçt a n öhü r uca
d o l aş ı yo r, o s ı rad a k i
� 1 kLrona ge lince , bu da , 1 8 9 7 'dc İ ngiliz fizi kçi
v e g ' l ecc k t e k i
j o c p h j oh n T h om on el kL ronla r ı n yü künü ölçmeyi ç a l ı ş nı a nı ı zd a ı ı
başa r ıncaya kadar doğ rulann1 arn 1 ş bi r hipoL ezdi . k o n u ş u yord u k ;
M a rie u rie " Bunun üze rine, ayn ı özelliği t a ş ı yan üşüdüğü müz z a m a n
soba n ı n ba ş ı n d a
başka elem ent le r [ u ranyumdan başka clcmcnLle r l
i ç i l c ı ı bi r fi n c a n çay
olu p olmad ı ğ ı n ı araşL i rm aya gi rişL i m " cliye yaz ıyordu . yorg u n 1 uğ u n ı u z u
A ra şLi r m as ı nı devam eLLi rm e k için ağdan soldan g i d e r i yord u . E ş i b e n z e r i
o l m a y a n b i r sa p l a n t ı y l a
malz m t opladı kt an (y ı lla r içinde " t oplam a"
y a ş ı yord u k , t ı p k ı b i r
konu unda u L a olduğu o n aya ç ı kaca kLI) ve bilinen rüyad a g i b i ."
----

el m enl i rin L am arn rn ı gö z d n geçi rdi kL n onra ,

Loryum bile şi kle rinin de u ranyum ı ş ın la r ı na b enz er
ı şınlar yayd ı ğ ı sonucuna va rdı . Becqu rel ı ş ı nla r ı adece
u ranyum ı şınlar ı de ğild i an ı k.

Beli rle y i c i h i p o tez

Bu aşam ada , M arie Curie ço k önem l i bir gözl e m de

bulundu : l yon h a z nesi nde u rany u m ya da Lor y u m
3 6 I I . B Ö LÜ M

R keşfiyle p e k blend
t u z l a r ın ı n yer i n e bu i k i e lemen t i n maden fil izler i n i adyoakt i v ite n in
koyarak (" b i r eleme n t i n made n fil iz i ", doğada, söz konusu
t a n ı n m ı ş b i r maden
eleme n t i n başka mad delere karı şm ı ş haldeki t u z l ar ı n ı fi l i z i h a l i ne geldi (al t t a ,
içeren kayala r ı b e l i r t i r) içerdiği u ra ny u m ya d a tor y u m kend i yaydı ğı " ı ş ı nlar"
oranl ar ı n a göre tahmi n e d il diğin de n ç o k daha y üksek b i r sayesin de fotoğrafı
çeki len p e kblent).
radyoakt ivite gözleml e d i . "Bu
madde b i l i ne n elementlerden
ol amazdı , ç ü n kü büt ü n o
elementler i ncel e n m i şt i ; b u
yen i b i r k i myasal e lement olsa
gerekti ."
O zamana kad ar b i r t a k ı m
ölçümlerde M a r ie Cu rie'ye
yard ı m e t m e k l e yet i ne n
P ierre Curie , devam eden
ç a l ışma l ar ın ı de rh a l b ı rakıp
M arie Curie'n i n ya n ı nda

k nd i n i t ü m üyle bi l i n meyen e lemen t i n araşt ı r ı l m ası na

va k fet meye karar verd i .

Radyoaktiviten in keşfi

B u b i l i nmeyen eleme n t i pekblendden ç ı karmay ı

umuyorl ard ı . Pekblend , Bohemya' d a , Sankt
joachimst h a l ' daki bir m adenden gelen u ranyum fi l i z iyd i
(tu z h a l i nde ki u ra ny um porseleni ve camı san-ye ş i le
 "BlLl M H AYA Ll M l Z" 37

boyamakta ku l l an ı l ıyordu) . Deneyleri n i n i l k evresinde u rie' l er i n

Curie' lerin e li nde sadece b irkaç yüz gram pekblend C l aboratuvar
n o tl a r ı üç d e fterde
vard ı ; ki myadaki a l ı şı l agel m i ş ay rışt ı r m a tekni kleri n i topl an m ı şt ı r. Pierre' i n
b u maddeye u ygu l amay ı tasarlıyorl ard ı . P re nsipte b u 1 89 7 ' de t u tmaya
tek n i kler, uygun k i myasal y a da fi zi ksel i şl e m l e rden son ra , başl ad ı ğı i l k d e fterde
k r i s ta l l e r ü st ü ne
aran an elementte n gi tgide daha yüksek oranda b i r bölüm
n o t l a r yer a l ı r. 1 898
içere n b i r dizi cisim üretmekten ibarettir. Ama hakkında t a ri h l i i k i nc i defterde
h içbi r şey b i l i nmeyen bir e lement söz konusu olunca daha çok rad y u m ve
bu yoğu n l u k artışı nas ı l saptanacaktı? P ierre ve Marie p o lo n y u m u n keşfi nd e n
söz e d i l m ek t ed i r. H e m
Curie bunun üzerine , sürecin her aşam ası nda elde e d i len Pierre'e h e m M arie'ye
cisim l e r i n yayd ığı Becquerel ı ş ı n l arı n ı n şiddet i n i yoğu n l u k a i t not l a r k a r ı koc a n m
göstergesi o larak al m ay ı düşündü ler. Bunu yaparken de i şbi rl iği n i aydm l at l f ve

e l e ment leri ay rıştırmak için yen i b i r tekn i k icat et t i l r; k e ş i fi e r i n m e yd a n a

ge lecek vaat eden , doğa l cisi m leri n ye n i bi r öze l l iği ne ge l i ş i n i "gör me m i z i "
dayan a n bu tekniğe Polony a l ı Marie yen i bir Fran s ı zca sağl a r. Ü s t t e , sağ
yapra k t a M a r i e ' n i n not
isi m buldu : Radyoakt i v i te . ı
e l l i ğ i bi r k i m ya fo r m ü l ü ,
sol d a P i e r re' i n n o t l a rı .
l Fransızcası: ra dioacl ivile. (ç . n .)
3 8 I I . B Ö LÜ M

Henri Becquere l , enç k imya hocası

Curie' l er i n k a leme aldığı G A ndre Debierne'i n
( 1 874- 1 949, a l tta)
b ildiriyi 1 3 Tem muz 1 898'de Sorbonne' da b i r
Biliml e r A k adem isi 'nde l aboratuva r ı vard t ve
okudu . B i l d ir ide , Cur ie' lerin ç a l ışmal arma büyük
i lgi duyduğu Curie'leri
Polonya ve Polonya l ı l a r ı n
ziyarete gidiyord u .
1 - .f"TL onuruna Pol onyu m adı n ı 1 899' da Debierne
... ;y, ,2J
11 . �-'"1 verd i kleri yen i bir elementi n a k t i ny u mu keşfe t ti .
f''/-11 : J. Ir.v
':l,.i
/. ;.rı" ,/
Pierre' i n ölü müyle
�
1:.1nı
"·
varl ığı h aber ver i l iyordu .
M arie'n i n baş çal ı şma
.;fa .!!..!.:.!
=
Ayn ı y ı l ı n A ra l ı k ay ı n da arkadaşı ve e n sad ı k
Curie' l e r yen i bir e le m en t i n dost u oldu. M arie belki
/�ı.J ...;l,/ .. ;, ,,/ ,/ '/ , f,., ' daha keşfedildiği n i de Debierne' i n yard ı m t
f, �,
,
,. . ... . .,/
ol masaydı , Pierre' i n
... , ,..., / "" 1 , u1ııı r
'
::-
•
/;f. , , � .,
, J / .y /
duy urdul ar. B u i k inci
ça l ı şma l a r ı n ı sürdürmeyi
e lement radyu m d u .
' .;:: &1. d, " i"f/
t= 1 p ı J ;!J
L
başa ramazd ı . Solda,
üst k ı sm ı nda P ie r re' i n ,
"· """'' -
Radyumun atom ağı rl ığının a lt k ı sm ı nda Marie
'··r ,, 11 - �1,.ı.,.� .... _,.,,r- ,_
u ric'n i n not l a r ı n ın
belirlenm esi
/' , ı.../ ...

bu lunduğu , radyoa kt i v it e
h a k k ın d a k i 1 902
K i m yac ı l a rı n gözü n de , b i r ele men t ancak i zol e edi l i r, sa f ta r i h l i ri ş.
h a l i n d e göst e r i l i r ve atom ağı rl ığı be l i r len irse , varo l d uğu
kab ul ed i l i r. Bu i ş lem ler de
e le m e n t M n d e l eyev t ablosunda
bir ku t uc u k ver i l m e s i n i sağl a r.
P i e rr u r ie , ı r f k i m y ac t l a n n
t a l e p l r i n i k a rş ı l a m a k i ç i n , u z u n
sol u k l u o l a c ağ ı he r h a l i n d n b e l l i
o l a n b i r i şe g i r i ş meye p e k n i y e t l i
deği l d i . n a gö re p o l o n y u m ve
rady u m u n var o l d uğ u n a h i ç k uşk u
yokt u ; o , ra d y oa k t iv i t e o l ay ı n a b i r
aç l ld a m a b u l m aya c a n at ı yo rd u .
D o l ay ı s t y l a sa f rad y u m u n e l de
d i l me s i (rad y u m u n p ol o n y u m d a n
d a h a ko l ay izo l d i l d iğ i o r t aya
ç 1 k t ı ) a sl e n M a r i e 'n i n işi o ld u .

Müt h i ş bi r çaba göstere re k son uca

u l aşt ı . Ö nce l i k l e büy ü k m i k t a rd a
pe kblend sağl a m a k gere ki yord u .
D a h a son ra iy ice ustal aşacağı
bir a l anda -fi n a n sman bul m a k
konusunda- L a l i m yapm ası için
 " B l Ll M H AYA Ll M l Z" 39

-
•1 �
�
Ra .. �
'
Ac •• .�
.r· ) l
�
1 .... 2 6 , t} !J i !

b i r fı rsat l ı bu . M a r ie ve P ierre' i n Viya n a Ü n i versites i 'y l e 18 6 9 ' d a R u s k imyac ı

D i mitr i l v a n o v i ç
y ü r ü t t üğü iyi i l işki l e r sayesinde ( Ü n iversite S a n k t M e n de leye v ( 1 834- 1 9 07 ) ,
joac h i m st a l m aden i n i n sah i bi o l an hükümet nezdi nde a t om agırl ı k la r ın ın
dev rey girdi), hem de Baron H e n r i de Rot h sc h i l d ' i n art ış ıra ı n a göre
kimyasal e lemen t leri
y ü k l ü bi r bağı ş ı say si nde ( bağı ş l an n a rkası ge lece k t i)
ı nırlandırmaya gir i şti.
M a r ie u r ie on ton pek blen d a l m ay ı başard ı ve si myac ı A t om ağırlıkları arasın da
gibi ç a l ı şl l ğ ı m kan i l lekt r i k ölçüm l er i n in yapı l d ı ğ ı sek i z biri mlik bir aralık
ye r i ay ı ran avl uya p k b l e n d i y ı ğd ı . Mad d i koşu l l a r b u lu nan elemen tlcri n
- b urada gö r ü l d üğ ü ü zere,
çok köt üyd ü : l ı t m a s i st m i yokt u , zararl ı b u h a rl a rı n
at om ağı rl ı ğı 1 9 olan
<l ı şan at ı l m ası iç i n d av l u m baz yokt u , öy l e ki hava potasyum ( K ) ve a t om
uygun o l d uğ u n d a bi rçok ki myasa l t e p k i m e n i n avl uda ağırlığı 27 olan r u bi d y um

ge rçe kleşt i r i l mesi ge rekiyord u ya d a büt ü n p ne r 1 ri ( R b) g i b i- birb i r ine

hcı ı zc r k i ı ı ı ya � a l özellikle r
aça ra k bu işl e m l e r içe r i d e yap ı l ıyord u .
ı a�ıc.lıgını gözlc ıı ı lc d i . Bu
B u çal ı ş m a koş u l l a r ın ı n e l veriş izl iği ne bi r de , gi t g id e clcın ent lcr i aynı s üt una
d a h a radyoa k t i f o l a n m addelerle t e m as h a l i n de ol m a n ı n k o ya ra k b i r t ablo ele.le etti:
M cn dclcyev'in per i yoc.I i k
ya rat t ı ğı t e h l i keyi e k l e mek g ' re k i r. M a r ie Cur ie'n i n
ce t v el i (üs t te, solda).
m u h t e m e l e n fa rk ı n d a o l m ad ığı b u teh l i ke n i n a l ı n da Rady um ( R a) ve akti nyum
çok büy ü k o l d uğunu bugü n bi l iyoruz. A m a yine de (/\ c ) a şa g ı c. l a sağda y e r
bun u n iyi t a ra fl a rı da yok deği l d i : Rady u m u n t a rt ı ş m as ı z alın akı ac.l ı r.

b i rt a k ı m estet i k öze l l i k l e r i vard ı . rn eği n k a ra n l ı k t a

müt h i ş ren k l i b i r ı ş ı k yay ıyord u . M a r i e , Pierr ' le b i rl i k t e ..

U
sttc, ·ağda :
akşam ye meği nd n on ra l aborat uvara döndü k le r i n d
Rad y umu n büy ü k
duyduk l a n sev i n ci şöyle a n l at ıyord u : " a k l ayac a k b i r gazışı ö zelliğ i
ye ri m i z o l m ad ı ğı i ç i n değe rl i m adde ler i m i z i masa l a rı n ve taşıdığın ı gö ste rme k i ç i n

levh a l a r ı n üstüne koy mu şt u k ; dört b i r yanda n , bu n l ar ı n 1 92 2 yılında 2,7 g ram

rad y um bromür i çere n
cı l ı z bir ı ş ı k saçan si l uet leri seçi l i yordu , k a ra n l ı k t a asıl ı
b i r pot anın k ara n l ı k t a
gibi du ran bu ı ş ı kl ar b i z i sürekl i heyecanl a n d ı rı yor ve çe k i l mi ş fo to ğ r af ı .
4 0 I l . B Ö LÜ M

''Urany u m ı şı nl a r ı
s ı k l ı k l a Becquerel
ı ş ı n l ar ı d iye a d l a nd ı rı l ı r.
Bu i s i m , sadece
Becquere l ı ş ı n la r ı i ç i n
değ i l , toryu m ı şı n l a r ı
v e a y n ı nitel i k te k i
büt ü n ı ş ı n ı m l a r
için k u l l a n ıl ar a k
gene l le ş t i ri l e b il i r.
Becq uerel ışı n l a r ı
yayan m addelere b e n
radyoa k t i f madde ad ı n ı
ve receği m ."
M a rie Curie

u " ı ş ı n la r" üç
B çeşit i r t : a. ve �

zıt elekt rik y ü kleri

t aş ı yan p a rçac ı k l a rd a n
meyd a n a g l i r ve bu
y üz d e n bir m a nyet ik
alan t a ra fı n d a n z ı t
yön le re sapt ı r ı l ı r ;
y ı ş ı n l a r ı , h iç b i r
sapm aya uğra m az ,
ç ü n kü bun lar ışı k
pa rçac ı k l a r ı d ı r (a l t t a ki
şe m a). ' o kl a , M a r ic
u r i c 1899 y ı l ın d a
L h o m o n d sokağı ncl a k i
laborat uva r ı n cl a .
h a y r a n b ı r a k ı y o r d u l ş ı rn m ö l ç ü m l e r i iç i n P i r r e d n
." '

y a rd ı nı a l a n M a r i e , ad L a bi r büy üc ü g i b i ç a l ı şa ra k
g ç i rd iği bu ü ç y 1 h n son u n d a , 1 9 02 Te m m uzunda,
1 desi gra m sa f rad yu m (ya n i 1 0 ton pe kblendd n y
ç ı k a rı l a n 0 , 1 gra m rad y u m !) e l de e l l i ği n i d uy u rd u .

I ş ın ı m ın köken inde k i b ilmece

Pe kbl e n d den rad y u m ç ı karma ça l ı şm ası

Ma r ie'y i P ierre' i n k a fas ı n ı k u rca layan mese leyi
düşün me kten a l ı k oy m uyordu: Radyoa k t i f
c i si m le r i n yay d ı ğı e n e rj i nereden gel iyor?
Gerçekten de radyoa kt i f ışı n ı m ı n taşıdığı enerj i
h içbir yerden gel m iyormu ş gibi görü nüyordu:
Yay ı n ı m k_en d i l iği nden meyd ana gel iyordu ve
 "BlLlM H AYA L l M l Z" 4 1

ı ş ı n yayan cismi görünüşte değişmeden

bırakıyordu . 1 9 02 ' de n itibaren M arie
Curie radyoaktivitenin "atoma i li şkin" bir
öze l l i k olduğunu be l i rtmekteydi . Ama bu
gizem ancak 1 92 8 ' de açı k lı ğa kav uşacaktı ;
açı k lama iki aşam a l ı olarak , Ern e st
Rutherford ve George Gamow sayesinde
gerçekleşt i .
1 89 9 ' u n O c a k ayında Cambridge ve
K a n ada' da ç a l ı şa n Yen i Ze l an d a l ı fiz i kç i
E r nest Rut he r ford radyoakt i f ı ş ı n ı m ı
i n cel e m i ş v e en az i k i t ü r ı ş ı n ı mdan
ol uşt uğu nu gösterm i ş t i : "B i r i çok çabuk
e m i len ve kol ay l ı k o l su n d i ye a ı ş ı n ı mı
d i ye ad l a n d ı ra c ağı m ı z ı ş ı n ı m d ı r "
d i yord u . 1 9 0 2 ' de bu ı şı n ı m ı n , i k i

oc o:: «. B «
«
• JJ

6-- 6-- 6- 0- 8-0- !f- J_

llA D l ll M
IJ04�rJ.
llA D, A
l mlns.
RAIJ. B
21 mlns.
R A O. C
Umlnt.J l
li A D" D
�o_yr4.
ll A D. E
8 dys.
RA D. F
ı+3 ılys.
L J
·

ltAfJllJ-UA il K�IJ� Tl ll 'fl6ıt1M. Nl.1111#11.

•
-------- --
y--- v
ACTIVE DEPIJSır /f.,fl'tl CIUKIE A c 11 vı DEPUS! T SLDW CHA N•I

E
rn c s t R ut h cr fo rd
( 1 8 7 1 - 1 9 37, Ü L L e)
d ö n ü ş ü m t e o r i s i d en i l e n
l e k t ro n u n u k ayb e d e n h l y u m a t o rn l a n n rn a k 1 ş rn d a n
t eo r i n i n y a ra t ı c ı ı d ı r :
meyd a n a ge l d i ğ i n i göst erd i (do l ay ı s ı y l a p o z i t i f Radyoa k t i f b i r yay ı n ı nı
e l e k t r i k y ü k l ü m adde p a rç ac ı k l a r ı söz k o n us uyd u ) . s ı ras ı n d a , ba ş l a n g ı c.; t a k i
" e l e m e n t i n hc l l i b i r k ı m ı
a h a n ü fu z e d i c i b i r n i t l i ğe s a h i p öbü r 1 ş m ı m a
h i r başka e l e m e nt e
� ı ş m ı m ı ad ı ve r i lece k t i r." B c q u e r e l d a h a on ra " d ö n ü ş ü r". Ö rn eği n
y i ne m adde p a rç ac ı k l a r ı n ı n a k 1 ş ı n ı n söz ko nusu rad y u m a ı ş ı n l a r ı yaya ra k
rad o n h a l i n e ge l i r (rado n
o l d uğunu o n ay a koyaca k t ı , a m a bu k e z p a rç ac ı k l a r l
üst t e k i şe m ad a · M A N
e l e k t ron l a rd ı . 1 9 0 0 ' d e radyoa k t i f ı ş ı n ı m ı n üç ü n c ü d i ye y a z ı l m ı ş t ı r) , radon
b i l eşen i keş fe d i l d i : y ı şı n ı m ı b i r e lekt rom anye t i k da RA O A'ya dön ü ş ü r.
M a r i e C u r i e s i mya
ı ş m ı md ı , görü n ü r ı ş ı k ve X ı ş ı n l a n gibi " m addesi z" çağ r ı ş ı m ın d a n dolayı
t ü rde n d i , a m a X ı ş ı n l a r ı n d a n çok d a h a k ı sa b i r d a l ga " dö n ü ş ü m " t e r i m i n d e n
b oy u n a s a h i p t i , bu da çok daha faz l a n ü fuz et mesi n i hoşlan m ıyordu.

sağl ıyordu (m addeye nü fu z etme gücü d a l ga boyuyl a l E M A N : F ra n s ı zcad a k i

c m a n a l ion (ç ı k m a , yay ı l m a)
ters oran t ı l ı o larak değişi r) . sözc ü ğ ü n ü n k ı sa l t ı l m ı ş
biç i m i . (ç . n . )
42 I I . B Ö LÜ M

"Yayını m ın m adde sel niteliği" i r a parçac ığı

B (2 el ekt ron u nu
kayb e t m i ş he l y u m
Gizem , dağı l ıp gi t mek şöyle du rsun çek i rdeği), n ü k leer güç
daha da a r t ıyord u . Zira bir c i sm i n 1 de n i le n ve p arçac ığı n
ı şı k h a l i nde enerj i (y ı şı n l a r ı) yaydığı çe k i rdekten ç ı kmas ı n ı
enge l leyen güçler
a n l aş ı l sa da, k i myasal bir eleme n t i n
tarafı ndan çeki rdek
maddesel parçac ı klar (elek t ronlar ve içi n de tutu l u r. Bu güçl er
i k i e l e k t ronunu kaybeden h e l y u m ya n d a k i şemada b i r
2 k u y u y l a göster i l m iş t i r
atom l ar ı) yayabi leceği n i kabu l etmek
( 1 ). K lasi k fi z i k
zordu . P ie r re Cur i e bi l e "yay ı n ı m ın
kapsa m ı nda çek i rdeği n
m addese l n i te l i ği n i " kabu l etmekte i ç i ndeki a parçac ığı
zorl a n d ı , Rut he r fo rd 'un ba k ı ş aç ı s ı n ı b i r kuyuda h apso l m uş ,
ancak 1 9 0 4'te benimse d i . M a r i e 'ye 3 ç ı k m a k i ç i n yeteri nce
enerj i si bu l u n m ayan
ge l i n ce , o, " radyoa k t i v i ten i n maddesel küç ü k bi r top g i b i
t e o r i s i b i z i epey i leriye göt ü r üyor" d iye düşü nüyordu . gösteri l i r ( 2 ) . Ke narl ara
B u n a karşı l ı k , bu m addese l l ik gen ç E i n st e i n' ı r a h a t s ı z çar p ı p s ı ç raya ra k sü rek l i
b i r gi t-ge l h a reke l i
e t m i yor olm a l ı yd ı k i bi l i m i n san ı , 1 9 0 5 'te E=mc2
içi nded i r. A m a at omun
i l i şk i s i n i n d i le get i ri l d i ğ i k ı sacı k m a k a l e s i n i şu sözl e r l e içi n d e kl asi k fi z i k
b i t i riyordu : " E n e rj i i çe r iği büy ü k oran l a rda deği şen yasa l a rı yeri n i k u a nt u m
c i s i m lerle (ö r n eğ i n rady um t u z l a r ı y l a) teo r i y i [ E = m c 2 ] fi z iği y a sa l a r ın a b ı ra k ı r.
Kua n t u m " nes nc le r i "n i n
doğru l a m a n ı n başa n l abi l e c ği göza rd ı e d i l m e m i şt i r."
b i r öze l l i gi , be l l i bi r
e rçe k t e n de m adde ve en rj i n i n e ş değe r olduğu n o k t ad a yer a l m a k
düşünü l ü rse , b i r c i m i n m add yayd ı ğ ı zaman ene rj i ye r i n e "yay ı l m a k "u r, 3
kaybed iyor m u ş g i b i o l d uğu gerçeği n e t e rs düşen bi r şey n u m a ra ! ı k ut uc u k ta k i
d a l ga l ı ç i zgi b u n u
yo kt u r. i m ge l e r. B i r k u a n t u m
n sncsi , a s l e n k uy u n u n
Kesin a ç ı klama iç i n de bu l u n m as ı n a
rağme n k ı s m e n d ı şa r ı ya
"t aşa r". ok say ıda
Pi r r u r ie 'y i s o n de rece ra h a t s ı z e d e n bu m addesel
kuant u nı n e s n e s i y l e
yay ı n ı m aç ı k l a m as ı , i ş i n i ç i n e at o m u meyda n a get i r n uğra ş ı l ı yorsa, söz
öğe l e rden b i r i n i sok uyo rd u : Çe k i rde ğ i . 1 9 0 0 ' d e ko n u s u ' kı m e n" i fade si
çe k i rdeğ i n v a rl ı ğ ın d an şöy le yoru m la n ı r :
N e s n e l e rd e n b i r
kuşku duy u l m uyor d u , böl ü m ü k u y u d a n
ç ü n kü 1 9 l l ' de Rut h e r ford "ç ı k ı yor" de n i r. G a m o w
b i r atomd a k i poz i t i f ( 1 904 - 1 968, ya nda) a
yay ı n ı m ı n ı özel l i k l e
y ü k ü n çok k üç ü k b i r
kuan t u ma özgü b u
h ac i m de , ya n i ç e k i rdek t e mekan i zma saye s i n de
yoğu n l aş t ı ğ ı n ı ortaya aç ı k l am ı şt ı r.
koyaca k t ı . Bu çeki rdek
" n ü k l eon" l a rdan , yan i
n ö t r p a rçac ı klardan
 " Blll M H AYA LlM l Z" 43

(nötro n) ya da pozitif parçac ı k l a rdan (proton)

M
arie Curie, J 900
y ı l ı n ı n Ekim ayında
oluşuyordu . N ü k leon l a r çek i rdeğ i n içinde b i rb i rleri ne Sevres'de genç k ızlar için
s ı k ıca "yapı şmı şt ı r". "Gerçek p a rçacı k lar" o l sa l ard ı , açılan E cole normale'de
ç e k irdekten ç ı k m a l a r ı mümkün o l mazd ı , ç ü n k ü fizik dersleri vermek üzere
görevlendirildi. Sınavla
"yap ı şm a" çok kuvvet l i olu rdu . G erçek ten d e nükleo n l a r alınan ve lise öğretmenliği
"gerçek parçacı k l ar" değ i l , " ku a n tum parçac ı k l a r ı" d ı r. için yetiştirilen k ız

Kua n t u m dünyası ndaki (atomun içindeki m i kroskopik öğrencilerin agregasyon

sınavına ı hazırlandığı
d ü nya) yas a lar, makroskopik d ü nyay ı , yan i b i z i m bu kuruluşta ders veren
dü nyam ı z ı yöneten yasa l ardan fark l ı d ı r ; fi zikç i ler i n il k kadınlardan b iriydi.
Sevres'de öğretmenli k
1 9 0 5 i l e 1 927 arası nda ölçt üğü de makroskopik

ya p m as ı , k ı z l a r ı n
dünyad ı r. z l l i k l , b e l l i b i r z a m a n d i l i m i nde , b i r ögr cn i nı i n i y ü k s e k
n ü k l e o n u n (ya d a b i r n ü k leon grubunun , k i b u b i r a b i r d ü ze ye c.,· ı ka r ıı ı a k
yön ü n d e k i a rz us u n u
parçac ı ğ 1 d n) çe k i rdekte n kaç m a şansı s ı fı r deği ld i r. Çok
gös L c r i y o rd u . Ü s L L c ,

büy ü k say ı d a ç e k i rde k i çe re n bi r gram uranyu m d a , bu M a r ic u r i c 1 9 0 4 y ı l ı nda

çeki rde k lerden baz d a n b i r a parçac ı ğı n ı kaybede rler (o Scv re s' l i k ı z öğre nc i l e r i n
a ra s ı n d a , o k u l u n
z a m a n " parç a l an d ı l a r" den i r), ba z ı l ar ı da bozu l m ad a n
basa m a k l a r ı n d a .
kal ı r. George G amow 1 9 2 8 ' de yepye n i b i r teori o l a n
kua n t u m teor i s i yard ı m ı y l a b u n u kan ı t l ad ı . B i r 1 Agrcgasyon s ı na v ı : l' ra nsa' cla

a parçac ı ğı n ı n b i r u rany u m çeki rdeği nden kaç ı p

"agreje" u nva n ı n a kavuşm a k ,
dolay ı s ı y l a l i se oğre t menı
k u r t u l m a o l a sı l ı ğı n ı hesap l ayara k radyoa k t i v i te o l ay ı n ı n ya d a u n ive rsi t e öğret i m
uycsi o l a ra k ça l ışmaya yete rli
o l as ı l ı k l a r aç ı s ı n d a n n i te l iği n i on aya koyd u . say ı l m a k amacıyla aday l a r ı n
girdiği özel b i r s ı nav. (ç .n.)
44 I I . BÖLÜM
"BlllM H AYALlMlZ" 4 5

M
arie Curie , 1 2 Eylül
1 89 7 ' de bir kız
çocuğu dünyaya get ird i .
Soldaki sayfada Cu rie'nin
kızı I rene 1 9 0 l ' de babasıyla
birlikte görü lüyor. Marie
Curie 6 Ara l ı k l 904'te Eve
a d ı n ı verdi k leri i k i nc i bir
kız doğu rdu . ( K ı zl a r yanda
1 9 0 5'te anneleriyle birlikte ,
sonraki sayfadaysa 1 90 8 ' de
çekilmiş bir fotoğraft a .)
Kısa süre son ra Curie
ç i ft i Montsou ris parkı
yak ı n ı n d a , Kellermann
bu lvarında küçük bir
eve , dostları Perrin' lerin
(son raki sayfa , altta solda)
evinin ya n ı na taşınd ı .
Karısının ölümünden
son ra Doktor Eugene Cur ie
onla r ı n yanında oturmaya
başlad ı . Marie teziyle ilgili
olarak çabucak yeniden
laboratuvar çalı şmalarına
dönünce ihtiyar adam
küç ü k I rene'le çok ilgilendi
(son raki sayfa , sağd a ,
1 903 y ı l ı nda). " [ Pierre' in
ölü münden son ra] Ma rie'ye
yu muşac ık d av ranan
Doktor Cu rie'n i n varl ığı
kız lar için neşe kaynağıyd ı"
d iye yazıyordu Eve .
"M avi göz l ü i h t iyar adam
olmasayd ı , çocuklukları
mateme boğulup giderd i .
Evde hiç bulun mayan ,
çoc u k l a r ı n kulakla rından
adı bir t ü rlü gitmeyecek şu
LAB RAT U VAR'dan hiç
ç ı ka mayan annelerinden
daha çok sa hi p ç ı k ıyordu
onlara, on larla çok daha
fazla oy un oynuyord u .
[ . ] büyük k ı z ı n , o yavaş
. .

ve çekingen çocuğu n ,
kaybettiği oğluna çok
ben zeyen torununun
ben zersiz arkadaşıyd ı . . .
Onun düşünsel yaşa m ı n ı
kesin bir biçimde
yön le ndird i ."
46 I I . BÖLÜ M
"BlLlM HAYALlMl Z" 47
48 I I . B Ö LÜ M

Nobel ödü lünü n sakıncaları

1903 y ı l ı nda Nob e l Fizik Ö dülü doğal

radyoaktivitenin keşfi nden ötürü h e m Henri
Becquerel 'e hem P ierre ve M arie Curie'ye veril d i .
Nobel a l mak Curie' leri n yaşamı n ı büyü k ölçüde
etkiledi . Para ödül ü nü iyi k arşıl ad ı l ar. Bun a
karşıl ık, gazeteci lerin davetsizce ve uygun suzca
gel ivermelerin i n yaratt ığı n ahoş duruml ara
maruz kaldıl ar. Gazeteci ler, M arie'ni n işi olduğu
gerekçesiyle kendi leri n i kabul etmemesin i ,
Pierre' i n , e l i n de saatiyle, kendi lerine sadece on
beş dakika ayırmasın ı , son unda da sorul ar ın a
evet y a da hay ı r d i ye yanıt vermesini kaba
buluyorlard ı . Curie' lerin bu sert tutumu gazeteci
sürüsünü uza k l aşt ı rmak şöyle dursun , gizem l i
radyoaktivite ve onun h iç kon formist olmayan
kaşifler i etrafı nda kopan pat 1 rt 1y 1 dah a da . .

ğ re t i m
art ırd ı . Ö te yandan , Pierre ve M a r ie Curie
geçmi ş y 1 l l arda aş1 n çal ı şm aktan kay n a k l an an yorgun luğun
O soru m l u l u k l a rı
y ü z ü nden P i e r re
e t k i lerini h i sset meye başl a m ışlard ı . Sürek l i bir bitk i n l i k ve M a rie Cur i e ,
hal i içinde yaşıyorl ard ı . P ierre şiddet l i kol ve s ı rt ağr ı l arı n ı n tok ho l m'd a 1 0 A ra l ı k
l 90 3'te d ü ze n lenen
pençesi n de kıvran ıyordu; fakül ten in rom at izma dediği b u
N obc l öd ü l t ö re n i n e
ağrı lara , d a h a son ra nevraste n i tan ı s ı konulacakt ı . Asl ı n da, kat ı l a m ad ı . ( Üs t t e , ö d ü l
son a l t ı y ı lda maruz kald ı k l a rı ı ş ı n ı m l ar ı n t k i leri kend i n i belg si). Picrr y i n e de
h i ss t t i r iyord u ; P i rre (t ı p k ı Becquere l gibi) öze l l i k le daha sonra yönet m ! i ği n
ge re kt i rd i ği kon u ş m ay ı
parmakla rı ndaki yan ı k l ardan yak m ı yordu. Bu yan ı k
yara l a rı gerç k a n lamda kapan m ıyordu.
Bir sağ k a l ma re fl ksi n uyarak, kan koca
bir y1 l l ığ m a Chevreuse vadi sinde bir ev
k i ra l ad t . Ev " ceaux tren i " i le Par i s'e ve
Cuv ier sokağı ndaki yen i laboratuvara bir
saat uzakl ı ktayd ı . En azı ndan sükunet
yapacağ ı n a söz verd i ,
içinde yaşayab ilecek lerdi . Pierre şe hir d ış ı nda modern bir
l 9 0 5'te d e b u söz ü n ü
l aborat uvar h ayal et m eye bi le başlad ı . . . ye r i ne ge t i rd i . M ar i e
N obe l a l a n i l k k ad rnd ı ,
Pierre'in ölümü a m a o gün k ü rsüde
konu ş m aya d avet
ed i l med i .
Bu döne m t raj ik b i r b içimde bi rdenbire son l a n d ı :
P i erre , 1 9 Nisan 1 9 06'da Paris' i n göbeği n de D auph i ne
sokağ ı n da b i r at arabasın ı n alt ı nda k a ld ı ve orada can
 " B l L l M H AYA L lM l Z" 49

N Curie' le re sadece
verd i . M arie u mutsuzluğunun üstesi nden çok zor gel d i . obe l ö d ü lü
A m a çok geçmeden ke ndini toparladı v e P ierre'in Cuvier
ü z ü n t ü ve s ı k ı n t ı
sokağı nda yönettiği l aboratuvar ı n yönetim i n i ele a l d 1 , yarat mad ı : Cuvier
ayrıca kocası n ı n Nob e l ödü l ü a l d ı ktan sonra atandığı sokağın d a daha büyü k
Sorbonne' daki dersler i n i de ü s tl end i . l şte o zaman b i r l aborat uvara
t aş ı n ma lar ı n ı da sağlad ı
kocası n ı n şe h ir d ışında modern bir l aboratuvar kurma
(a l t ta l 9 0 5 'te Pierre

h aya l i n i ge rçe k le şt i rm eye gi r i şt i . 1 9 1 9 y ı l md a , P ie r re' i n ve M a r i e u r i c 'n i n

ö l ü m ü n d e n on üç y ı l s o n r a , e n ge l l e re rağme n , M a r i e ' n i n b u l abora t uva rd a poz
v e re rek c.;ckt i rc.l i k l c r i
i n ad ı sayesi n de h ay a l ge rç ğe dö nüş e c ek t i . fot oğra f) . l 9 0 3'tc Lcs
Ay n ı dön em d e M a r ie , N obe l ödü l ü n de n son ra , P i r re' i n D i m u n ch cs ga z e te s i " B i r
ya r d ı m ı o l m a ksı z ı n tek baş ı n a gi r i şliği araşt ı rm a l a ra da fi z i k l a b o ra t u v a r ın cl a
t en e m i z b i r a ş k ,
devam ett i . Sadece Pierre' i n asi st a n ı o l m ad ığ ı n ı c ü m l e
böy lesi ş i m d iye kadar
aleme kan ı t l aması m ı gere k iyordu? Ö ğrenci leri nden gör ü l m e m i ş t i " d iye
Eugeni e Cot ton bunu i leri sürüyordu . Üste l i k bun u n yaz ı y o r d u .
5 0 i l . B Ö LÜ M

u t a nı l acak b i r tara fı da ol mazd ı . Zira M arie

Curie' n i n herh angi bir şey keşfe decek beceri ye
sahip o lmadığın ı ima e de nlerin sayı sı epey
kabar ı k t ı ; M ar ie Curie ise bütün o dönem
boyu nca tek başın a b i r kad ı n ol arak kend i n i
kanı tl amak zorunda kaldı . A m a " ku r u l u
düzen" i n b i l i m adam l a r ı n ı n şöhre t in d e n
e t k i le nmeksi zi n , ken d i tarz ı nca, biraz sert
bir biçimde y ap t ı bunu. Nitekim en göz
önünde bu l u n an İngi l i z kimyac ı l ar ı n da n Sir
Wil liam Ramsay ' i n bakırd a n l it y u m ü rettiği
yol u ndaki idd i a l arın ı kesin biçi mde yerle
bir ett i . Amerika l ı meslektaşl arından biri
şöyle diyecekt i : "Curie'nin 'Bakı r- lityum'
konusu ndaki m akalesinde durumu özet leme
biçim i n i çok sevd i m , bu meselede t a k ı nd ığı
t av ı rl a ok urun kafasınd a h içbir kuşkuya yer
b ı rakm ıyor."
l şte bu dönemde M arie Curie u l usl araras ı
b i r önem kazand ı . 1 911 t a r i h l i Solvay 1 6 Kası m 1 9 1 0 'da Le
Figaro, okurl a r ı n a,
Kongres i 'nde çe k i len ü n l ü fo toğra f bunu kan ı t l a m a k t ad ı r.
M a r i e u ri e 'n i n B i l i m l e r
M ari Curie tek kad ı n olarak çağın en ün lü fiz i kç i l riyle A k ad e m i s i ' n e aday! ığı n ı
( Poin ca re , E i nstei n , Lor n z , Rut herford , vb.) b i rl i k te koy m ay ı d ü şün düğünü
gör ü l ü r bu fo t oğra ft a . aç ı k l ad ı . B u h aber öbür
bası n k u r u l u şl a r ı n ca
Yine 1 9 1 1 ' d M a rie urie, b u kez k i mya alan ın da, bi r d a yay ı m l and ı ve
N obe l ödülü daha ald ı (çok ender rast l anan b i r o l ayd ı bu) . baz ı l a rı m üt h i ş b i r
kad ı n dü ş m a n l ığı içere n
ç ş i t l i t a n ı ş m a l a ra yol
açL I . Excelsior d e rgi i
23 -ak 1 9 1 1 ' de " B i r
kad ı n E n st i t ü'ye m i
gi recek?" d i ye ha.şl ı k
at t ı (ya n d a) . M a r i e'n i n
aday! ığı , koy u K at o l i k
Bra n l y karşı ı nd a ,
D r y f us d avası n d a k i
çek i ş m e l e r i a l v l e nd i rd i
ve Fra n s ı z k a m uoy u n u n
Cu m h u r i yetç i le r i le
K i l i se yan l ı l a n a ras ı nda
böl ü n me s i ne yo l açt ı .
O yl a m a günü Acl ion
Jra n ç ai se i n ba şl ı ğı
'

şöyleyd i : " Br a n l y'ye

karşı D re y f u s".
 " Bl L l M H AYA Ll M l Z" 5 1

RAD IOACT IVITE

...... '· CUlJI, Rady umun atom ağı rl ığı n ı
da h a kesi n biçi m de be l i rl e mesi
TON� L
11 ve (ö mür boy u çal ı şm a a rkadaşı
o l an A n d re Debierne' le
b i rl i k te) met a l rady um l de
e t mesi dolay ı s ıyl a v ri l m i şl i
,...... i k i nc i ·· d ü l . 1 1 1 , M a ri 'y i
"
.,. 1111'11111- Y'lf.LA•. ....-.uu.ua.
_ _ ___ .. y 1 l lar boy u h ır pa l ayacak bi r
...... . .. ..... . . .... ... ..,... ,. ............. ,
S B r ü k se l 'dc
o lvay Kongr l e r i ,
düze n l e n e n b i l i m se l
kon fera n s l a rd ı . Sody u m
k a rbonat ü r t nı e k
i ç i n ye n i bi r yön t e m
icat e d e re k se rve t
kaza n m ı ş B e l ç i k a l ı b i r
k i myac ı ve sanay i c i
o l a n E rncst Solvay'n i n

c ö ın c rt l i ğ i aycsi ndc
....

"ol ay" ın da pat l a k v rd iği gerçek leşt i r i 1 iyord u .

y ı l d ı : M a r ie'n in bi r süred i r ,ağ ı n e n büy ü k bi l i m
adam l a r ı n ı b i r a raya
Pau l L a n g v i n' I y ü rüL L üğü gön ü l i l işk i i n i öğr n n b a ın , ge t i re n bu kolok y u m ! a r,
bu " yaba ncı" kad ı n ı bi r " F ransı z ı n y uvasm ı" y 1 k rn a k l a ku an t u nı t eo r i s i n i n
suç l uyord u . kanda l , B i l i m l r A kad m i i 'n kadar u l aşl l , g l i şt i r i l ın c s i ndc öne m l i
bi r rol oy n ad ı . 1 91 ! 'd e k i
A kade m i 2 3 c a k 1 9 l l ' d M a rie'n in ra k i bi E douard i 1 k ' o l vay Kon gresi 'n i n
Bran ly'y i b i r oy fa rk l a üye l iğ seçt i . Bran ly, l i yakat i t a n ı şma fot oğra fı n d a M a r i e
u r i e - u z u n za m a n ,
göt ü rmez olsa da ( kablosuz telgra fı n mucid iyd i), " Langev in
kon gr ye dav t cd i le n
olay ı " çev resi nde medya n ı n kopa rd ığı gü r ü l t üden ve t e k kad ı nd ı- ort ad a ,
muh a fazakarl a r ile (K atol i k lobisi Bran ly'y i destek l iyordu) H c n r i Poi n c a re i le
j e a n Pe rr i n ' i n a ra s ın d a
i lerici ler a rasında M a rie'n in yarat t ığı çat ı şmadan
o t u r uyor. Sağd a , aya k t a
yararl an d ı . Paris'ten ay r ı l m ak ve ad ı n ı değişt irmek zor unda d u ra n Langev i n ve
kal an M arie Curie ancak y ı l l arca son ra içinden ç ı kacağı bir E i n s t e i n görü l üyor.
depresyon a göm ü l dü .
 53

ierre Curie'nin ölümünün hemen ardından, biyolog

P hekim Claudius Regaud, mucizevi oyuncak olarak

görülen radyoaktiviteyi bilimsel olarak oluşturulmuş

bir tedavi yöntemi düzeyine çıkaracak öngörüde

bulundu . Radyoaktivite, çok geçmeden, kanserle

mücadelede benzersiz bir araç oldu . Marie Curie'nin,

Pierre'in arzusuna uyarak savaşın bitiminde var etmeyi

başardığı yarı endüstriyel laboratuvar, böylece yeni
bir boyut kazandı ve o dönemde geliştirilen kanserle

mücadele düzeneğinin temel bir parçası oldu.

3 . BOLUM
.. ..

"BEN İM
LABORATUVARIM"
M
a r ic C u r i c ö m rü n ü n
son y i r m i y ı l ı n ı
Rad y u m E n st i t ü ü'n d c k i
l abora t uva r ı n a adad ı (sold a k i
say rada , 1 92 1 y ı l ı nd a).
l t e r a ra şl l r nı a , i t e r i şe
a l ın a i st e r c çal ı ş nı a l a r i ç i n
p a ra b u l m a söz kon u s u
o l d uğ u nd a , M a r i c u r i c hepsi
iç i n çaba göster iyord u . Ya n d a ,
F ra n s a Sağl ı k B a ka n l ığı'n ı n
k a n se rle m ücade l e iç i n
haz ı rl ad ı ğ ı a fi ş ( 1 930).
54 I l l . B Ö LÜ M

Açıklanamayan birtakım y anıklar

ve rahatsızlıklar

E lbette P ierre Curie bir arabanı n

çarpmasıyla kaza sonu c u ö l müştü .
A m a bugünkü b ilgil er i m i zi
göz önü nde b u l u nd u racak
olursak , nel e rden yakı n d ı ğı n ı
okuduğumuzda , zaten pek u z u n
yaşamayaca kt ı , d iye düşünebil i r i z .
P ierre Curie gerçekten de , gen e l
bi r güçsü z l ü kten ( b u durumu aşı r ı
ç a lı şman ı n get i rd iği yorgun luğa
bağl ı yordu) , kapa n m ayan
yan ı kl ardan ve h epsi n den d a h a
dayan ı l m az olan sı rt ağrı l a r ı ndan
m ust ari p t i .
I l k teh l i ke i şaret i (ama b u işaret
pek cidd iye a l ı n m ad ı) Becquere l
tara fı ndan veri lm işt i . Becquere l X. y ü z y ı l b a ş ı n da
1 90 1 ' de vücudunda bi r yan ı k saptad ı . Be l l i k i bu yan ı k , X F ra nsa' d a b i r
pol e m i k pat l a k
Londra'daki bir kon t ran s için Pierre Curie'den aldığı ve a l t ı v rd i : R adyol oj i
saat boy unca cebinde t aşıd ığı , rady um t uz u içeren k üç ü k uygu l a m as ı u b b i b i r
bir t üple temasta n kay n a k l an m ı şt ı . P i r r "d ney"i ke ndi uygu l a m a m ı d ı r? B u
ko n ud a h i çbi r yasal
üzeri nde tekrarl a makta tereddüt et medi ve t üpü on saat
d ü z e n leme ol m ad ığ ı
boy unca kol uyla temas L L i rdi . Neden son ra , bu i ki "d n y", i ç i n öze l radyogra fi
Curie ve Becque rel ' i n Bi l i m le r Akade m i si 'ne su nduğu v m uayen e ha n e ] ri aşağ ı
" Rady u m ı şı n l arı n ı n fi zyoloj i k et k i si " başl ı ğ ın ı t aşıyan o rt a k y u ka r ı h e r ye re.le aç ı ld ı
(üstte) . l st c r fotoğ ra fç ı
bi r b i l d i riye konu oldu. Bi l i m s l araşL L rması n ı sürdüren
ol s u n i ter m ü h c nd i s ,
Pierre , Pasteu r Enst it üsü'ndeki mesle ktaşlarına ve Sa i n t­ he rkes kcn d i n i
Louis ha t a nesi ni n c i l d iye se rvi in deney a m aC Lyl a rady um k l i şe le ri yoru m l ayac a k
t uzları ndan örne k ler i let t i . yete rl i k t e gö rüyord u .
1 9 0 0 y ı l ın da A n L o i n e
Bec le re ( 1 85 6 - 1 939)
X ı şınlarından " radyoaktif" ışınlara Te n on h as t a n e s i n d e
ke nd i ol a n a k l a r ı yl a
Aşağı y u karı her yerde X ı ş ı n l ar ı konusunda e d i n i le n i l k radyoskopi
l aborat uva n n ı açl l ,
deneyi mden "rady u m ı ş ı n l arı"n ı n fi zyoloj i k , özelli kle de Pa r i s'te k i b i rçok
derm atol oj i k e t k i ler yaratabi leceği t a h m i n e d i l iyordu . h as t a nede aç ı l a n
G erçe kten de , a ve � ı ş ı n ı m la r ı n ı n yan ında, radyoa kt i f radyogra fi serv i sle r i n i n
ı ş ı n ı m ın b i r bölü münü oluşturan y ı şı n ı m ı , t ıpkı X he k i m le re e m a n e t
e d i l mesi i ç i n b i r
ı ş ın ı m ı gibi, elektrom a nye t i k n itel i kteydi (bir başka kampanya b a ş l at t ı .
 " B E N l M LABORAT U VA RI M " 5 5

deyişle , sözcüğün gen i ş a n l a m ıyla

"ışı k " söz konusuydu) . D olayı sıyla
radyoaktiviten i n X ışınlar ıy la aynı
şeki l de k u l l an ı l abi leceği düşünülüyordu .
Herkesin b ildiği gib i , X ı ş ı n ları , açık
renk zemi n üstünde kemi k lerin (ya da
ser t yaba n c ı c is i m l e r i n) koy u ren k belli
olduğu k l i şeler elde etmey i sağl ar. Bir
gölge olay ı söz konusudu r: Kem i k ler
X ışınlarını durdu r u r, buna karşı l ı k X
ı şı n l a r ı em i lmeden y umuşak dokul ardan
(et) geçer. X ışın larıyla yapıl an bu i l k
uygu lama y ı şı n l ar ı yl a yapıl amaz.
G erçekten de d a h a kısa dalga b oy u n a
sa h ip ol a n y ışı n l ar ı X ı ş ı n l arından d a h a
faz l a enerj i taşı r ve e m i l meden h e m e t ter:ı
ı şı n lar1 i nsan
h e m kem i kt e n geçer: X ı ş ı n ları n a m aruz
bırakı l d ı ğı nda kem i k l e ri gölgeler i sayesinde görünür
X v ücud u n u n
i ç i n i i nce l e m k i ç i n
çabucak be n i m se n d i .
Doku öld ü rüc ü
e t ki le ri dol ay ı s ıyla
d e r m atoloj i de de
k u l l a n ı l d ı . 1 89 9 ' d a n
s o n ra bu uygu l a m a ,
rad y u m u n yarat t ı ğ ı
ı ş ı n ı m l a , önce
h ay va n l a r üst ü nde
(üst te), so nra ela i n s a n
ü t ü n d e ge rçe k le şt i r i l d i .
Bi r t ı p ort a m ı n d a
yet i şe n P i e rr e uri e
(ya n d a , 1 90 6 y ı l ı n d a ,
kaz a d a n k ı sa s ü re
önce), bu ç a l ı ş m a l a r ı n
ö n e m i n i a n l a m ı şt ı a m a
X ı ş ı n l a rı nd a n d a h a çok
n ü fuz ede n bu ı ş ı n ı m ı n
t e h l i kesi n e karşı ö n l e m
a l m a m ı şt ı .
5 6 I I I . B Ö LÜ M
ady u m ö nce toz
R h al in de k ul la n ı ld ı .
k ı l an kont rast e t kisi bu rada kaybolur. Ama o dönem de X
ı ş ı nl arı bi r başka uygul a m a i ç i n , t ümüyle tedav i amaçl ı
1 908'e doğru bu
b i r uygu l ama i ç i n e lver i şl iyd i ; z i ra zararlı dok u l a r ı toz u n yer i n i radon
yakarak yok etmeye yetecek kadar enerj i t aşıyorlardı . a ld ı . Radon gaz ı n ı n
O sı rada Saint-Loui s h astanesinde ç a lı şan Henri uygu l a n m ası d a h a basi t ,
büyü k m i kt a rl arda
D a nlos, h ak l ı ol arak , b u dağl ama öze l l iğinin X ı şı n l ar ı
ü ret i l mesi d a h a kol ayd ı .
yeri ne y ı ş ı nl a rı k ul la n ıl arak k a t k a t artı r ı l acağı n ı R ad o nd a n elde e d i le n
t a h m in etmişt i . Nitekim , k ı zart ı l ı lupus ve e t benleri "radyoak t i [" çöze l ti le r
gibi deri h ast a l ı k l a r ı n ı tedavi etmek için , Curie ç i ft i b i rçok h ast a l ı ğ ı n
ted a v i s i içi n , i s t e r
t arafı ndan sağlanan ı ş ı n kay naklar ı n ı k u l l anı yordu. içecek ol a r a k (a lt t a) ister
H i stoloj i (ca n l ıl a r ı n doku ve hücrelerini inceleyen banyo o l a ra k tavsiye
bi l i m) alan ındaki veri l e ri n , kanserl i t ü mörleri n ol uşum ed i l iyordu . Sağd a k i
say fada radonun bi r
m ekan i z m a l a r ı n ı bel irl e meye henüz e l vermediği b i r
kauç u k lüp yard ı m ı yl a
dönemde , ı ş ı n l ar ı kanser l i t ü mörlere uygu l a m a k , deney banyo suy u n a a k ı t ı ld ı ğı
olarak gi rişi l eb ilecek b i r uygul am ayd ı . rad y u m çeşmesi n i n
rek lam ı görü lüyor.
H as t a h a nı m b i r on
beş d a k i ka boy u n c a
çe nesi ne kad a r s uy u n
içi nde böyle kal ıyord u .
Ya n d a , rad y u m u n t ı bbi
ku l l a n ı m ı iç i n çeşi t l i
a le t ler görü l üyo r.

Rad y u m , radon

XX. y ü zy ı l ı n i l k y ı l l arın da elde b u l u n a n rady u m ,

ağz ı müh ürl ü cam t üplerl e t a ş ınan i n cec i k iğneler
biç i m in deyd i (t ıpkı Becq uerel ' i n Lond ra'ya giderke n
yan ında göt ürdüğü gibi) ve tedavi e d i lecek bölge lere
uygu l anıyord u . Bu radyu m ender b u lunuyordu ve
ED
at
pa hal ı ydı .
1 9 08' de Debierne tara fından radonun
ke ş fedil mesiyle büyü k bi r ad ı m at ı ld ı . Radon ,
rady umun parçal anmasından e l de e d i l en
 "BENIM LABORATUVA R I M " 5 7

m ad delerden biridir. Ken d isi

de radyoa kt i ft i r (do l ay ıs ı y l a
"e t k i l i " d i r) ; normal k u l la nı m
koşul ları nda gaz h a l i n de
bulunur (dolayı sıyla u z u n zaman
" emanation" adı ver i lm iştir
radona). Gaz h a l inde olduğun d a n ,
taş ı nması ve k u l l a n ı lması
kol aydı r ; ampul lerde saklan abi l i r,
sıv ı l ar ı n (örn eği n suyu n) iç i n de
de çözündürülebilir, böylece
"radyoa kt i f çöze l t i ler" ortaya ç ı kar.
Radonu n keşfi , medya n ı n
radyoaktiviteye duyduğu ,
Nob e l ödü l ü nden kay n aklanan
h ay ra n l ı ğa ciddi bi r deği ş i m
get i rd i . Şun u be l i rt mek gere kiyor
k i , bu olay i n sa n l a rı n haya l
güc ü n ü h arek t g ç i recek

��· PLOMBIERES·les·BAIN5 lVosgesı·��

E AU X H Y P E � T H E R M A L E S < 74 � > T R ES RAO IO · ACT l V E S
l:.STO M A. C I N T E S T I N • R H U M AT I S M E
•

MA.L"DI E5 D E.S FE M M ES • M4LADI E S N ERV EUSES

büt ü n öze l l i k l e r i t aş ı y o rd u :
K
fi l b i r h a n ga rda a p l ı ca l a rda k i
kay n a k s u l a rı nda
yabanc ı l ar (a ra l a rı n d a n b i r i de b i r kad ın d 1) t a ra fı n d a n
radon bu l u n m a s ı ,
keşfed i l m i şt i , b e ş para et mez ton l a r c a m ad n ri l i z i , k a p ! ı ca ş c h i rl e r i i ç i n
azı c ı k m i ktard a a m a alt ı n değe r i n de ye n i b i r e l e mente bu l u n m az b i r n i m e t
o l d u . B e l ç i k a' d a k i Spa ,
dönüşm üşt ü , rady u m h ayal kurd u ruyord u i n ana . . .
F ra n sa' d a k i V i c h y ya d a
l be L L e kaç1 rn l m az ol arak b u h ayal iy i sat ı yord u Plom bicres (üstLe) gibi
ve k u r n a z dola n d ı rı c ı l ar t a ra fı n dan , ç i l ç i l alt ı n ya baz ı A v r u p a k a p l ı ca l a r ı ,
s u l a r ı n ı n rad on
da güm üşe dönüşt ürülüyord u ; bu k i ş i l e r i n e l i n de aç ı s ı n d a n çok yo k s u l
b u l u n du r m a k l a öv ün düğü b i l i m sel güv ne ( her ,
o lduğu n u d ü ş ü n e re k ,
zaman deği l se de!) çoğun l u k l a sah t e ç ı k ıyordu . müşt e r i çe k m e k i ç i n
s u l a r ı n ı " radyoa k t i f
a f ya da düpedüz züppe hast a l a rı n , suy u n sözde h a l e gel i rmcyc" (ya n i
radon l a y ü klü ol duğu ( h a l k sağl ı ğı aç 1 s1 n d an bereket radon aç ı s ı n d a n
versi n ki her zaman öyle deği ldi) kapl ıcal arda m a ruz zcngi n l eşL i rm cyc)
kadar vard ı rd ı la r i ş i !
ka ldığı o kap l ıca kürler i n i d u y u n c a , i n san ı n t üyleri B u u yg u l a m a a nc a k
ürper iyor. Tıpkı , gerçek t e n radyoakt i f n i tel i kteki 1 k i nci D ü n ya Savaşı'n ı n
maddelerl e temas h a l i n de saba h t a n akşa m a kadar son u n d a o rt a d a n k a l k t ı .
5 8 I I I . B Ö LÜ M

korumasız çal ı şan radyoaktiv itenin öncülerini düşününce

ü rperdiği gib i .

Araştırma v e sanayi

P ierre ve M arie Curie, araş t ırmalar ı n ın , ancak sanay i

dünyas ıyla i l işki iç i nde gel i şeb i l eceği ni erkenden
anlam ışlard ı . M ar ie Curie rady u m e lde e t mek amac ıyla
sürdürdüğü müt h iş ç a lışma içi n , dah a 1 899 y ı lı nda çok
b üy ü k m i kt arlarda maden fi l i zine i h t iyaç duymuşt u ,
bağlı b u lunduğu laboratuvar (Lippmann'ın l ab oratuvar ı)
bunu sağlayac a k duru mda deği l d i , M ar ie Curie'n i n
kendi cebi nden karş ı la m ası d a o l a n ak l ı deği l d i . Curie' ler
bir k i myasal m adde fi r m asıyl a, doğru dürüst yazıya
aktar ı l m am ı ş bir anlaşma yapt ı l ar : Firma Marie'n i n
çal ı ş m a l arı i ç i n gereken m aden fi l i z ini h a k sah ib i n de n
(Sa n k t j oach i m st h a l ' daki m ade n i n işletmeci lerinden) sat ı n

SELS DE RADIUM
POlıOf{IU lYI -:- .ACTif{IUlYI
et autres substances radioactives
A R M ET DE LISLE

al ı yor, b u çal ı ş m a l a r i i n gi r i şi len m asra fl a rı

ödüyor, h at t a Cu rie' l e r "t e l i f h a k k ı "
öd üyo r, buna k a rş ı l ı k M a ri e'n in ü re L L iği
rady u m t uz l ar ı n ı t i cari leşt i r iyo rd u . Ne var
k i , 1 9 04'te Av ust u rya h ü k ü met i Viyana
Ü n ive rsi lesi 'nde başl at ı l a n araşt ı rm a l a r ı
d t k l mek a rzusuy l a pekbl nd i h rac ı n ı
yasa k l ay ı nca işler boz u l d u .
l şte b u no k t ad a dev reye , t ı p k ı Lu l l y' n i n
b i r operas ı n d a k i de u s ex machi na gibi ,
gözü pe k ve ze k i b i r sanay ic i o l a n E m i le
Armet de Lisle gird i . K i mya öğre n i m i n i n
ard ı n dan , Nogent-sur- M ar ne' da a i l esine
ait kinin fabr i ka s ın ı n ba ş ı n a geç m eye
h az ı rl a n ı yordu . Curie' ler i n çal ı şm a l arıyla
çok i l gi lenen Armet de Lisle , b i r yandan
k i n i n ü re t i m i n e deva m e derken öte y a n d a n
 "BEN l M LABORATUVA R I M" 5 9

a n ay i c i A r me t
S de L i s l e l 9 04'te
F r a nsa' d a k i i l k radyu m
fabri k ası n ı Noge n t-su r­
M a rne'da k urdu (ya n d a
cevhe r i n i ş l e nm e si n de
k u l la n ı l a n fıç ı l ar,
a l t t a fab ri k a nı n gen e l
gör ü n ü şü). H a z ı rl a n a n
rad y u m esas olara k
t ı bb i k u l la n ı m a
yöne l i kt i .

R m o de r n l i k le
adyu m

e şan lam l ı h a l e
ge ld i , hem kaygt
h e m büy ü le n me
konusuyd u . j u lcs
Vernc' i t a k l i t eden Paul
d ' l vo i ( 1 856 - 1 9 1 5)
Voyages exce n t r i q u es
(sold a k i say fad a , a l t t a)
...."""
... ....'""'"'
.. ·--· -' ad l L yapt L L n rn bi r
da Fra n sa' da b i r rady u m e n d üst ris i n i n
t mel l r i n i a t aca k t L Pierre C u rie'n in

öğre n c i l e r i nden , ge n ç , yet e n k h

v er vet sah i b i j acques Danne ' ı n
yard 1 m 1 y l a , C u r i ' le r veri l e n
N obe l ödü l ü e t ra fı n d a kopart 1 l an
gürü l t üde n ust aca yararl a n a ra k
bugün k a m uoy u n d a d uyarl ı k
ge l i ş t i r m k a m panyası den i l e n t ü rde
bi r k a m panya baş l at t ı . l k i si birl i kt ,
ç a l ı ş m ay ı h a l k a m a l dece k Le
bölü m ü n e La Co u rse
Rad i u m ad l ı b i r gaze te ç ı k a r m aya baş l ad ı l ar, o k u rl ardan
au Radi u m ( Rady uma
çev re l e r i n de u rany u m fi l i zi n e ben zer ne b u l u rl a rsa H üc u m) ( 1 9 09) baş! ı ğ ın ı
yaz ı i ş l e r i n e bi l d i r m e l e r i isten iyo rd u . koyac a kt ı . Kur m aca
Son u nd a , Fransa M adenci l i k D a i resi , ge ri ge rçe ğ i müj de led i .
o n ra k i b ö l ü m ! e rden
k a l m am ak için " F ran sa' d a ve söm ü rgel e rde" siste m at i k
b i ri n i n başl ı ğ ı Le
ara ş t ı r m a l ara gi r i ş t i ve b u l a b u l a M adagaskar' da b i r radi u m q u i l ue (Öl d ü re n
a u t u n i t (u rany u m içeren b i r m aden fil i z i) b u l d u , a m a Radyum) o l ac a k t ı .
yatağ ı n işlet i le meyeceği ortaya ç ı k t ı .
6 0 l l l . B Ö LÜ M
/

m i le A r m e t de
E Lisle' i n ( 1 8 5 3 -
Armet de L i sle , ay n ı zamanda P ierre ve M a r i e
Curie'yle i l i şk i s i ne özen gösteri yordu . 1 9 06' dan
1 926, sağda) başl ıc a
it ibaren , tek baş ı n a kalan M ar ie'yle , onun görüşünü uğraşl a r ı n d a n b i r i
a l arak, Curie l aborat u va r ı n dan ç ı km a genç F r a n s a topra k l a r ı n d a
a raşt ı r m ac ı l ara iş sağl ayarak iy i i l i ş k i ler i n i sürdü rdü . . . uran yu m (radyu m ,
u ra n y u m un
Ö te yandan fab r i kası n ı n i h t iyaç duyduğu p iyasay ı
parçal an m a sıy l a
yaratt ı . Tıp çevre leriyle ( k i n i n saye s i nde) ku rduğu el de e d i l i r) fil i z i
t a n ı ş ı kl ı k l ardan yararlanara k , " radyu m tedav i s i "n i aramak o l d u . N e
deneyen b i rkaç h e k i me destek oldu ; on l a ra radyo akt i f yazı k ki 1 9 0 5 'te
A u t u n y a k ı n l a r ı ndaki
m a l zeme ler i n t aş ı nm a s ı i ç i n araç l a r ö dü nç verdi ; Saint-Sy m ph o r i e n-de­
Armet de Lisl e ' i n h e ki m le r i kend i ne ç e k m e k i ç i n M a rmagne'da bu l u n a n
kul l a n d ı ğ ı b u " m odern" yön tem lerden h iç hoşla n m ayan maden yatağı (maden
fi l i zi n e de Autun'ün
H ast aneler l d a resi d u r u m dan son derece ra h atsı zd ı .
ad m d a n yol a ç 1 karak
Armet de L i sl e sadece t ı p ort a m ı yla da ye t i n m e d i : au t u n i t den m i şt i ) pek
Zi raat m ü h e n d i sler i n i re kl a m ı nda bolca ku l l an d ı . ve ri m l i ç ı k mad t .
1 9 0 4'Le n i t i bare n rady u m da n e l de e d i len ü r ü n l e r
yapan bi r fabr i kan ı n v e R ady u m B a n kası ad ı n da
bir fi rman ı n baş ı n a geç l i . 1 9 1 0 ' d a , b u kez ye n i bi r
gü bre fa br i k ası açt ı .
 " B E N l M LABORATUVA R I M " 6 1

.Pierre Curie , bu h e r tel de n çal m a durumu

konusunda n e düşünürdü acab a , b i lmek o l a naksız .
Buna k arşı l ı k , 1 9 09'da n i t ibare n , Marie Curie'n i n
sanay ici lerle i li şkilerine biraz çekidüzen verme
i h t iyacı duyduğu b i l i n iyor. M arie Curie , Pierre' i n
eski öğrencisi olarak l aboratuvarda h a l a asist a n l ı k
yapan j acques D a n ne ' ı n ye t k i l e r i n i e l i nden a l d ı :
"Tümüyle ben i m emri m de olacak bir asist a n a
i htiyac ı m var. Bu konum u [asistan l ığı] b ı ra k m ak
size h içbi r s ı k ı n t ı yarat maz, zaten fabrikadaki ve
gazete n i z i n yazı işleri n deki u ğraşları n ı z kend in i zi
asist an l ı k görev i ne vak fetmen ize izin verm iyor."
Aç ı k , n e t , dol ambaçsı z bir i fade . Dan ne, Cu rie'ye
boyu n eğdi ve 1 9 07'de karde şiyle birl i k t e , u rie' l e r i n
Paris' i n güney ban l iyösü ndeki a i le mü l künde kişisel C y a rd ı m l a r ı n a
laborat uvar ı n ı k u rdu . Daha son ra, 1 9 1 3 y 1 h nda, k a rşı l ı k , A r m e L d e
L i s l e on l a ra fa br i k aya
bağı m s ı zl ı ğ ı n ı koru m a kaygısı taşıyan Marie Cu rie ,
bi t i şi k b i r l abora L U va r
A rmet de Lisle u l usl ararası bir rady um ş irket i (G neral L a h s i s e l l i . Öğre n c i l e r
R ad i u m Product ion Company) kurmaya ç a l ı ştığı n d a , araşL ı r m a l a rı iç i n
san ay ic i n i n peşi nden gi t medi . gere ke n rady u m u
b u rad a h az ı rl ı yo r d u
(aşağ ı d a , sağd a ,
u r i e' l c r i n k u l l a n d ı ğ ı
ü zc n c k gö r ü l üyor).
--

1·
62 I I I . BÖLÜ M
 "BENlM LABORATUVARIM" 63

19 2 0 - 1 930
y ı l larında her
türlü meziyete sahip
radyu m , ortal ığı kasıp
kavuruyordu . Fransa' da
da öteki ülkelerde
de piyasa , hiçbir
güvence olmaksı zın,
veremden kırışı kl ara
varınc aya kadar her
şey i n üstesinden
geldiği kabul edilen
radyumun faydalarını
öven , tüketicile re enerj i ,
ci nsel güç , doğurga n l ı k ,
gençli k v a a t e d e n
reklaml arla tıka
b asa doluydu . Radon

Mı IHJ GRALE eklenmiş çaylar içiliyor,

güze l l i k kremlerinin ,
rujları n , losyon l a r ı n ,
gıdaların , gübrelerin ,
vs. içine toryum ya
da radyum tuzları
katılıyordu . " Mucizev i "
ürünlerine bili msel
bir güvence göstermek
için bazı üreticiler
işin otoritesi olarak
Curie' leri göstermekte
sakınca görmüyordu;
bu durum karşısında
Curie' lerin etkisiz kalan
öfkesini tahmin etme k
zor değild i . Radyumun
zararlı etkileri tıp
dü nyasında l 920' lerden
beri iyice bilinse de , bu
toplu msal çılgı n l ığın
di nmesi için Hiroşima'y ı
beklemek gerek iyordu .
6 4 I l l . B Ö LÜ M
1 9 08 t a r i h l i
b u t ablo d a
radyolog Georges
C hicotot , üstü nde
beyaz ö n l ü k , başı n d a
si l i n d i r şapka sı y l a ,
m u aye n e h a n e s i n de
X ı ş ı n l a r ı y l a k a n ser
tedav isi yaparken
res me d i l m i ş . X ı ş ı n l a n
çok y e r kapl ayan ve
orad a n oraya t aş ı n m a s ı
o l a n a ks ı z m a k i n e lerle
üret i l i r. R adyoa kt i f
ı şı n ı m ı çeki p çev i r mek
daha kol ayd ı r.
Asl ı nda radyoakt i f
madde t oz h a l in deyse
" iğne" içi nde, radon
söz kon u suysa c a m
a m pu l le rle t aş ı n abi l i r.

Ye n i bi r k a ns e r tedav i si : Rad y oak t i v i te

Ü n iversi te a raşu r m as ı i l ndüsL r i a rası nda h a l a end r

ra L l a n a n bu i L L i fa k , faz l ad a n b i r pan neri n ,
u b bın g l mesiyl , üç k i şi l i k bi r v l i l i ğe
dönüş ce k L i . H a L a n e , l aboral uvar,
fabr i ka , y üz yd son ra u bb ı n n ası l
o l acağı m gösl r n bi r ü . l üydü .
K a n se r L e d av i i n de rady u m
k u l l a n ı l m a s ı n ı n ön ü n ü aça n
ve rady u m u n ge leceğ i n i
d ö n ü ş ü m e uğrat an i l k
s i sl m al i k deney l r 1 9 06'da
bir b iyoloj i l abora t uva r ı n d a
yap ı l ac a k l l . C l aud i u s Regaud
l l p eği t i m i a l m ı şt ı a m a h i st o l oj i
a l a n ında u z m a n l aş m ı şl ı .
K l i n i k i n c e l e m e n i n yanı s ı ra
fi z yo l oj i de k i ve k i myada k i
yönte m l e r i d e e k leyerek
 " BE N l M LABORAT U VA R I M " 65
X. y üz yı l m başı nda
X
h istoloj iy i b e t i m leyici aşamadan bi l i msel a şam aya
rady u m l a tedav i
geç i rmeyi çok i st iyordu . Regaud , m i k roskopla gözl e m
çeşi t l i b i ç i m lerde
te kn i k lerine yen i l i k get ir d i k t e n son ra, m e me l i lerde yap ı l ıyord u : Doğrudan
sperma o l u şu mu n u n ay r ı n t ı l ı b i r incelemesine giriş t i . c i lde u ygu l a m a (sold a k i
1 9 0 4 - 1 9 0 5 k ı ş ı boy u nca tavş a n l arda X ı ş ı n l ar ı n ı n sayfada altta) ya da
yal ı t ı l m ı ş kabinde
k ı s ı rl aş t ı r ıc ı e t k i l e r i
üstüne A l m a nya' da
y ü r ü t ü len araşt ı r m a l a r ı
öğre nd i . B u n u n üze r ine
mem e l i l erde sperma
hücresi ü ret i m i i le
kanserli t ü mörlerde
" h ücrele r i n düze n s i z
gel i ş i m i " a rasında o l a s ı
bir benzeşme sezi nled i .
B u sezgi si n i doğr u l am aya
çal ı ş ı rken , 1 9 06
Te m m u z u n d a , i k i süreçte
d en fa rk l ı l aşmam ı ş
olan , a m a ı ş ı n ı ml a ra e n
çok duyarl ı k göste re n
" kök h üc re l r" i n önem li
ro l oy n ad ı ğı n ı o r t aya
koy d u .
Y i ne 1 90 6 y l l ı n da
B rl i n'de on üç ü l k n i n
h ü k ü m t d l g 1 ri n i
bi r a raya g t i ren bi r
kon ferans d ü ze n len d i ;
b u kon f ra n st a , r sm i
o l a rak " i n sanlığı n felakel i " d i y n i t 1 n n k a n se r karşı k a l m a (ü tt ). pera t ö r
mücad lede u l uslara rası bi r eşgüdüme gi d i l mesi n kara r k üç ü k bi r de l i k t e n gaz
t a şı m a k a p ü l ü n de k i
ve r i l d i . radon gaz ı n ı k ab i n i ç i ne
b ı ra k ı r, h ast a d a gaz ı
c i ğe r i n e ç e k e r.
"Ay a rlanmış" b i r i şbirl iği

Regaud , 1 909'da Far i s Ü n iversit si i le Pasteur E n st i t üsü

tara fı ndan ortak bir enstitü kuru l m ası projesi n den
söz edi ld iği n i duyd u . G e rçekten de Pasteur Enst i t üsü
1 9 07'de , bi r kanser tedavi merke z i ve on a bağl ı
66 l l l . B Ö LÜ M

bir araşt ı rma laboratuvarı yapı m ı için çok zengin bir laudius Regaud
sanay iciden çok y ü ksek b i r bağı ş (3 0 m ilyon altın fran k) C ( 1 870 - 1 940, a lt t a)
b i r gün manL ı ksa l
a l m ı şt ı . Pasteur Enst i t üsü'nün yönet icisi E m i le Rou x stratej i ler kurmak içi n
radyu mu n tedavi amaç l ı k u l l a n ı lm as ı olasıl ığ ı n ı erkenden ı ş ı n lamanı n fizikse l
sezm i ş ve M arie Curie'yi bu gir i şime derha l dah i l etmeyi etmenlerin i ( ı ş ı n ı ma
m a r u z ka l ma n ı n
düşü n mü şt ü . Ama M arie'nin ders verdiği Faris Ü n iversitesi süresi ve şidde t i , ı ş ı n
duruma farkl ı bakıyordu : Rektör, k u r umundaki N obe l ' l i kaynağı n ı n n iteliği ,
b i r üyeyi e l inden k aç ı rm a k istemiyordu . Ü niversite , vb.) tanı m lay ı p b u n lara
egemen ol m a k ve
U l m ve Saint-jacques
sokak l ar ı n ı n kesiştiği
yerde sat ı n aldığı
araziyi Marie Curie'ye
tahsis e t t i . Rektör,
Pasteur Enst i t üsü'ne
" masra fl arı ortak
karş ı l a mak üzere",
hem radyoakti v i te
araşt ı rm asına
(a raşt ı r m a M arie
Curie'n i n yönet i m i nde
y ü rüt ü lecekt i) h e m
radyoa k t i v i te n i n t ı bb i
u ygu l a m a l a r ı n ı n
m 1 n m esi n e
ay r ı l ac a k b i r
l aborat uvar k u r m ay ı önerd i . INSTITUT DU RA DIUM
Laborat uva r ı n yönet i c i si Past e u r
n st i t üsü t a ra fı n d a n at a n ac a kt ı . LA.ltl )R lTOI R& ı !URIK
l şt e b u sı rad a C l audius R e ga ud ,
M ar i e C u r ie'n i n yöneteceği
ı. R Pleııe.Carlf, Parla (fJI )
1 aborat uva rd a , l ab o rat uva r • il

ş e f i ol a ra k ç a l ı şm a k i st ed i ği n i
be l i rten b i r m e k t u p yazd ı E m i le R o u x'y a . O zamana kadar
b u n l ar ı n bi yoloj i k
esas o l a rak X ı ş ı n l a rı n ı n do k u l a r üst ü n deki e t k i l riyle et ki le ri n i ölç m e k
i l gi le n m i ş o l sa d a , 1 9 06 t a r i h l i araşt ı rm al arı ndan ge rekt i ği n i kav ray a n
i l k k i ş i o l m u şt u . X
son ra , X ı ş ı n l ar ı n ı n yerine radon koy m ay ı t asarl ı yordu
ı ş ın l a r ı ndan daha
a r t ı k . Regaud , Ara l ı k ay ında o göreve atand ı . 1 9 1 l' de çok nü fuz eden y
başl anan işlerin bitmesine daha çok vakit ol m asına ı şı n l arı n ı n deride lezyon
rağmen (fizikçi ler 1 9 1 4 yazında, biyologl ar " daha yarat madan deri n lerdeki
t ü mörlere u laşmay ı
son ra" taş ı nacaktı l ab orat uvara), Regaud enst itüdeki sağlad ı ğ ı n ı fark e t m i ş t i .
 "BE N l M LABORATU VA R I M " 67

l aborat uvarı n a 1 9 1 3\e y r1 e ş i p A n d re Deb ierne ( M a r i e

M
a r ic Cu r ic (üst l e ,
P i c r rc' i n ö l ü nı ü n d c ıı
Curie'n i n sad ı k dost u ve yard ı m cı ı) i l e hi r çal ı ş m aya
sonra , u v i c r okag ı n d a k i
g i r i şt i . M a r ie Curie " La n gev i n o l ay ı"n ı n ska n d a l l a b o ra t u va r ı n d a) ,
yarat mas ı n d a n son ra Par i s'ten git m i şt i . l şte böy l ece i k i l aborat uva rl a r ı n , i n san 1 ığı n
" büy üd üğü , güc.; l c n d iği ve
k a h ram a n ı n a rac ı l a rı t a ra fı n d a n aya rl a n m ı ş b i r i şbi rl iği ,
d a h a i y i bi r hale ge l d i ğ i "
k a h ram an l ardan bi r i orada bu l u n m ad ı ğı h a l de başlad 1 ; b i r t a k ı m " k ut sa l m e ka n l a r"
savaştan son ra bunun son derece et k i l i b i r işb i rl iğ i o lduğu o l d uğ u n u d ü ş ü n e n
görü lecekt i . Past cu r'ü s ı k s ı k an ı yordu . . .
68 I I I . B Ö LÜ M
arie Curie,
M R ady u m
Bir ölçü b iriminin ve bir standart ölçünün seçilmesi

E ns t i tüsü'nün
M arie Curi e'ye i k i nci Nobel ö dü lü n ü veren Nobel labora t uva r ı n ı n i n şaatı n ı
kom itesi , Cur ie'n i n ve D eb ierne' i n yen i b i r b i l i m d a l ı e n u fak ayr ı nt ı l a r ı n a
oluşturmaları n ı n , ke n d i lerine b u ödülün ver i l mes i n de k i var ın c ay a kadar t a k i p
et t i . 1 9 1 6' d a , savaş
gerekçelerden b i r i olduğunu b e l i r t iyordu . Kanserle
olanca ş iddet iyle devam
m ücadelede radyu m k ul l an ı l m as ın a b ağl ı b u yen i ederke n , i k i b i n a
d a lı n ad ı radyoterapi (rady u mterapi y a d a k ü r i terapi) arası nd a k i b a hçey i
id i . Regaud ve Debierne' i n , Rady u m Enstitü sü'nü n ç içekle n d i r m e k içi n
C h atenay ' de k i Croux
k u r u l m as ın d a n b i l e önce , 1 9 1 3 y ı l ı n da y ü r ü t t ü k l e r i F i d a n l ı ğ ı ' n d a n "al t ı

ç a l ı ş m a b u yen i bi l i m d a l ı n ı n ge l i ş m esi nde t e m e l rol adet kel ebe k çal ı s ı , a l u

oy n a m ı şt ı . Bu ç a l ı ş m a , b i r kay n ağ ı n yayd ı ğ ı radyoa kt i f adet kese ç i çeğ i , a l l l
adet ha t m i , a l u leyla k ,
ı şı n ı m ı n m i k t a r ı n ı ölçmede k u l l a n ı l ac a k bi ri m i n a l l l gül fid a nı , b ü y ü k
seçi l m esiyle i lgi l i yd i . Bu m i kt a r ay n ı b i r i m le v e t a m sa ksı l a rda üç morsal k ı m
ol arak b e l i rlen m i ş k u ral l ara göre ö l ç ü l ü rse ancak, v e i k i sarm a ş ı k gü l ü "
ı sm a rl ad ı . (Üst t e ,
biyologlar ve fi z i kç i l er uy u m i ç i n de ç a l ı şabi l i rd i . O ysa
M a rie v e i k i k ı z ı
fiz i kç i l er i ç i n öne m l i olan , radyoak t i f ı şı n ı m ı o l u ş t u ra n Rady u m E nst i t üsü'nün
a , � v e y ı şı n ı m l ar ı n ı n t ü mü n ün şidde t iyd i ; h e k im l e rse t a raças ı nda , 1 9 1 8 .)
 "BE N l M LABORAT U VA R I M " 69

adyum E ns t itüsü
R (ya n d a , M a rie
Curie'n i n ç a l ı şma odası)
1 9 1 4'te t a m a m l a nd ı .
1 9 2 2 t a ri h l i a l t taki
fotoğra fta, solda
C u r i e b i n as ı , sağd a
Past e u r bi n as ı , ortada
d a Sou rces b in as ı
gör ü lüyor. Büt ü n
b u n l a r, M a rie Curie' n i n
1 92 0 ' de hat ı rl a t L ı ğ ı
g i b i , b ü y ü k mücade l e l e r
sonucu e l d e ed i ld i :
"Ye n i yerle şi m i i y i b i r
sonuca vard ı r m ay ı çok
zor koş u l l ard a başard ı m
[ . . . ] s e fe rberl i k sona
e rd i k t e n sonra d ü ze n l i
ç a l ı ş m al a r ı n ye n i den
başl ayacağı za m a na
h e r şey h az ı r o l s u n
d i ye . Ay n ı z a m a n d a ,

sadece dok u l a ra n ü fuz eden

y ı ş ı n ı m ı y l a i l gi l e n iyord u ;
ö t e ya n d a n k a n sero l oj i de
ku l l an ı l a n , i ç i radon dol u
a m p u l l e rd e n g ç n t k
ı ş ı n buyd u . D o l ay ı s ı y l a
d a bi r t a k ı m ayarl a m a l a r
yap ı l m as ı ge re k i yordu .
l abo rat uvar ı m ı ord u
D a h ası , radyoakt i v i te a raşt um a l a n n a gi r i ş e n
h astanel e r i n i n radyoloj i
deği şi k ü l ke l e r i n l aborat uva r l a n ay n ı st a n d a rt ölçüy ü serv i s i iç i n bi r m erkez
t e m e l a l m a l ı yd ı . 1 9 1 0' d a B r ü ks l ' de u l us l a ra rası h a l i ne ge t i rd i m .
bir kon g re düzen le n d i ; kongrede M a ri Cur ie'ye , Radyot rapi i ç i n bi r
ı şı n ı m serv i s i k u rd u m
küt lesi 20 m i l igram met al rady u m o l acak bi r st a n d a rt b u ra d a [ . . . ! . Büt ü n
gerç e k l e şt i r me göre v i ve ri l d i . Bu kon g rede ö l ç ü bun l a r ı l a borat uva r ı nı ı n
b i r i m l e r i mese l esi de e le a l ı nd ı . M ar i e C u r ie ken d i çoğu n l u k l a h ast a o l a n
t a m i rc i s i v e b ü y ü k
i ht iyaç l a r ı n a uyan b i r b i r i m i l eri sü rdü . " B i r gram
k ı z ı m M at m aze l
rady u m l a dengedeki yay ı n ı m [ radon yay ı n ı m ı ] m i kt a r ı" C u rie'n i n ya rd ı m ı y l a ,
b iç i m i nde t a n ı m l an an "c u r ie" i d i bu b i ri m . M arie L e k başı m a , pe rsone l s i z
Cu rie , y i n e de i şbirl iğin e h a z ı rl a n d ı ğ ı heki m leri ve yapm a k zoru n d a
ka l d ı m .
"

biyologl arı m e m nu n et mek içi n , s t a n d a r t l a yapı l a n

karş ı l aşt ı r m al a r ı n , yay ı l an y ı ş ı n ları n ı ölçere k
gerçekleş t i r i lm e si n i kab u l e t t i .
70 l l l . B Ö LÜ M

Bu y üzden , daha sonra, yen i b i r ö l ç ü m serv i s i

k u r m a k için l aboratuva rını yen iden düzenlemek
zorunda k a lacaktı .

Birinci Dünya Savaşı

Birinci D ü nya Savaşı , 1 9 14'te yeni fil i zlenen

Radyu m Enst i t üsü'nü n kaderini kaç ı n ı l m az
biçi mde deği ş t i rd i . C l audius Regaud
askere a l ı nd ı ; 1 9 14 Eylü l ü nden i tibaren
Vosges bölgesinde Gerard mer h astanesin i n
başheki m l iği ne ge t i ri ldi .
Marie Curie i se , "rady umunu" Bordeau x'da
güven l i bir yere koydu k t a n son ra Par i s'e dönü p
savaşın i l k gü n le r i n den i t ibaren tasarl adığı
bir projey i gerçekleştirmek üzere i şe koy u l d u .
Ordu serv i sle r i n i n n e kadar ol a n aksı z l ı k l ar
i ç i nde olduğ u n u , aske r i hek i m ler i n X t şı n l anyla
t am koy ma konusu nda ne kadar az deney i m
sah ibi olduğ u n u b i l d i ğ i nden , gezici bi r radyol oj i

M ın e P I E R R E e U R I E
1 9 16 y ı l ı n ı n
La R ad i o l og i e Te m m uz ay ı n e.l a
M a r i c C u r ie e h l i ye t a ld ı ,
savaş ı n o r t as ı n d a k i
h k i m le re v e c e rr a h l a ra

et La G uerre ya rd ı m e t m e k üze re
rad yo loj i a ra c ı n ı n
d i re k s i yon u n d a c p h eyc
yol l a n d ı .
 " B E N l M LABORATUVA R I M " 7 1

""M arie, h i z mete soktuğu

yirmi araçtan birini
k işisel k u llan ı m 1 için
ayırd ı : Karoser i mal
taşıyan kamyonlara
benzeye n , yassı
burun lu bir Renaul t .
Yönet meliğe uyg u n gri
kasası n ı , doğrudan sac
üstü ne boya n m ı ş k ı z ı l
bir h aç v e bir Fransız
bayrağı n ı n süslediği
bu arabada macerac ı
gibi, bir açı k den iz
kapl anı gibi y a ş 1 y o rdu
[ . . . ] . M o l a l ardan son ra,
kuşkucu nöbetçi lerle
geveze l i klerden son ra
h astane görünürdü.
Marie b i r oday 1
çabucak ra d y oloj i od ası
ol arak seçerdi . . . Hazi n
geçil t ö re n i baş l ard ı .

Peş peşe , acı çeken

bede n lerl e y ü k l ü s ed yeler
get i r i l i rd i . M a r i c , net
b i r görü nt ü elde t rnek
için parça l a n m ı ş e t le r i n
üst ü ne yön e l u i ğ i aygt t ı
s rv i s i k u rmay ı L asarl a m ı şl ı . 1 9 1 5 y ı l ı nda, K ı z ı l h aç' ı n ayarl a rd ı . Kem i k le r i n ,
yard 1 m ı y l a , y i r m i a rac 1 X ı ş ı n ı j e nerat örüyle don at m ay ı orga n l a rı n si l u t leri
başard ı . "Askerl e r i m i z iç i n b i r şey l e r yapm aya" i k n a et t i ğ i gör ü n ü rken a ra la r ı nda
koy u re n k bir c i si m
sosy t i k h a rn m l a r t a ra f1 n d a n cömertçe "öd ü n ç ve r i l e n" be l i r i rd i : M e r m i ,
araç l a rd ı b u n l ar. A ske re a l ın m a m ı ş "si v i l l r" i n k u l l a n d ığı şarapne l . O n ya ra ! ı ,
bu a raç l a r 1 9 1 5 y 1 l m d a n i t i ba re n cephey i a rş ı n l a m aya e l 1 i ya ra ! ı , y ü z yara ! ı . . .
aat lcr geç rel i , bazen ele
baş l ad ı ; d a h a son ra l a n , ça rp ı ş m a l a r L a m bi r s i pe r gün lcr. Yara ! ı l a r old u kça
savaş ı n a dön üşt üğünde b i l e gö rev yapm aya devam e t t i ler. M a rie de kal ı rd ı orada . . .

c phede , o l ay mah a l l i n de yap ı l a n radyogra fi l e rl c , o " i k i l l asta ncclcn ay r ı 1 mad a n

önce, sabi t bi r radyoloj i
L e ke rl e k üst ü n de giden X ı ş ı n l a n" sayesi n de , başl a ngıçt a
b i r i m i k ur ma n ı n
güve n s i z l i k göslere n pe k çok c r ra h , çabuca k v t e reddüt yol l a rı n ı a raşt ı rı rd ı ."
et m ksi z i n merm i le r i ç ı karmay ı başard ı l a r . , ve Cu r i e
M a r i e Cu r ie i l e C l a ud i us Regaud a ras 1 n d a k i a s ı l
k a rş ı l a ş m a 1 9 1 6' d a Savaş B a k a n l ı ğ ı ' n d a ge rçe k l e ş l i .
M
a r i c u r ic cephe
! k i s i de savaş ı n d e h şe t i n d e n ç o k çe k m i şl i , i k i s i de d e n ey i m le r i n i
l 9 2 2 d e yay ı m l a n a n La
'

cephede k i d e n e y i m l e r i n e daya n a ra k l l p i l e b i l i m i n el e l e Radiologie el la g u e r re

y ü r ü m e s i ge re k t i ğ i n e k a n i o l m u şt u ; Rady u m E n s t i l ü sü ( Radyoloj i ve Sa v a ş )
bünye s i n de ge l ec e k l e yap a c a k l a r ı i şb i rl i ğ i k o n u s u n d a a d i l k i t a p t a ( so l d a )
a n l alaca k l l .
konuşt ular.
7 2 I I I . B Ö LÜ M

Başkaları ( Ü n iversite , Pasteur Enstitüsü) daha

önceleri , 1 9 14'ten önce onlar adı n a b öyle bir
i şbirl i ğine karar verm i ş t i , ama savaş deneyi m i
bunu ortak b i r çal ışma ortaya koym a arzusuna
dönüştürmüştü . Tıp eğit i m i gör mü ş olan Regaud
1 9 1 4'e kadar h e rhangi bir h astane servisi nde
çalı şmam ı şt ı � müstakbel Enstitü'nün " Biyoloj i "
servisiyle i lgi l i anlay ış ı n ı değiştirerek buna b i r de

M g i d e rke n ,
ba k ı m servisi d a h i l et meye karar verd i . C l aud ius a r ie C u r i e ceph eye
o
R gaud ve M arie Curie, ateşkes imzalan ı r i m zalanmaz s ı ra l arda 1 8 ya şı n d a
" Rady um Enst it üsü'nün se rvisler i n i n gen işlet i l mesine o l a n k ı z ı l re ne' i
i l işkin" bir dizi öneriy i birl ikt e ve can l a başla kaleme de göt ü rd ü ve o n a
radyo l oj i aygı t l a r ı n ı n
almaya gi rişti ler.
n as ı l k u l l a n ı l acağı m
öğrell i (sol d a , 1 9 1 7
Disp anserden "Curie hastanesi"ne y ı l ı nd a , Hoogstade
h ast a ne s i nde).
Art ı k Claudius Regaud ve M arie Curie birl ikte çal ı şı yor,
y i r m i b e ş y ı l önce P ierre Cu rie'nin d i le get ird iği
ayn ı " in sanlık ve b i l i m h ayali "ni gerçekleşt i rmeye
 " B E N ! M LABOR ATUVA R I M " 7 3

çaba l ı yorl a rd ı : Hede f, C l aud i us Regaud ' n u n dey i şi y l e " üçü k u r i c"
" i n sanc ı l b i r b i l i m i l e bi l i m se l b i r t ı b b ı n i t t i fa k ı" say si nde K ad ı ve ri l e n
k a myoneL l e r (üs t t e ,
k a n e r i y e n m e k t i . Bu p rogra m ı h ayat a geç i r me k a m ac 1 y l a , cepheden dönüşle,
b i r va k ı f kuru l m ası n ı i s te d i l e r ve başa rd ı lar: Curie Va k fı , l nva l i des' i n av l u u n d a)
Rady u m E n s t i Lüsü'nün araşt ı rm a l aborat uvarl a r ı n ı n M a r ie Cu r i e'n i n
savaş t a k i e n ç a r p ı c ı
yan ı nda ve b u l aboratuva r l a r ı n iy i i şl e mesi n i sağl a m a k
k a L k ı s ı d ı r. M a r ie
amac ı y l a h e m b i r fab r i kayı (fab r i ka A rcue i l 'de 1 930'da Curie'n i n , y ü z
aç ı ld ı) hem b i r d i spanse r i fin a nse edecekt i . Ulm sokağı e l l i d e n faz l a X ı ş ı n ı
26 n u m a rada bu l u nan d i spanse r Par i s Ü n ive rs i te s i t e k n i s ye n i yeL i şL i rd i ği
k ı z Le k n i sye n
tarafı ndan vakfa ayr ı l m ı ş b i r a ra z i üstü ndeyd i ve o k u l u n u k u rduğu da
b u rada radyoterap i uygulanacak t ı . 26 A r a l ı k 1 92 3'te u nu t u l ma m a l ı d ı r.
74 I l l . B Ö LÜ M

aç ı l a n d i pa n r, Av ru pa'd a k i başl ıca k a n se r tedav i

B
u radyot e ra pi ;: d o n u
mcrkcz lcr i nd n b i r i o l ac a k Curie l l ast a n s i ' n i n n üvesiyd i . 1 92 0 y ı l ı nd a Regaud
t a ra fı n d a n , R ad y u m
Ü n i vc r i l l aborat uva rl a n n ın fi n a n m a n ın d a k i ağnl ı k i le E n st i t üsü'ndc k i Past c u r
bu i l i m koruy uc u l uğ u n d a k i esne k l i ğ i k a rşı l aşt ı raca k Bi n as ı ' n a k u ru l d u
o l u r a k , u r i Va k fı'n ı n a n l ay ı ş ı n d a k i mod r n l iğ a n c a k (üst t e) . h i cot o t ' d a n
b e r i k a t c d i l e n yol
h ay ra n l ı k d uy u l ab i l i r. K a m u yara r ı n a olduğu k ab u l e d i len
gö r ü l üyor : Evde t e d a v i
bu öze l va k ı f bağı ş a l m aya y t k i l iyd i . l st i s n a i b i r kad ı n bi t m i ş t i , t ı p " b i l i m e l "
o l uş u n d a n yara r l a n a n ve az rast l a n ı r b i r c sa ret se rg i l eyen h a l e ge l m i şt i . Ay n ı
M a ri ur ie'n i n bağ ı ş t a b u l u n acak k i şi v k u r u m l a n d ö n e m de h a t a ne
önem 1 i bi r t o pl u rn sa 1
bu l m a sa n at ı nd a ust a l aşt ı ğ ı b i l i n iyord u : n d e ge l n dönüşüme a h ne oldu:
b i l i m v sa n at koruy ucusu Baron H e n r i de Rot hsc h i l d , H a t a a rt ı k adccc
k o l ksiyoncu Dav i d Dav i d -We i l l v e Lazard Ban kası , h e k i m t a ra fı n d a n t edav i
A m r i ka l ı kad ı n l ar, Carnegie ve Rocke f l ler vak ı fl a n , vb. e d i l me k le k a l m ı yor,
n iteli k l i bir tekni k
p e rsone l t a ra fı nd a n
Ası l a raşt ı r m a ba k ı l ı yord u d a (76 ve
7 7. say fa).
Marie Curi e , bu hareket l i l iğe rağme n P i e r re Cur ie'yl e
b i rl i kte sapt ad ı ğ ı doğru l t udan şaş m ı yordu : F i z iğ i n t ı bbı n
 " B E N ! M LABORATUVA RI M " 75

R
h izmetin de olduğu bir l aboratu var kurm a k , ady u m Enst i tüsü'nde
tasarlanan " radyu m
dünyanın dört b i r ya n ı na gönderi len
bombas1" (al t ta) 1 934
standartl aşt ı rı lm ı ş ı şı n kaynakl an üretmek , y ı l ı nda Cu r ie Va kfl'nda
endüstriyle k u ru l an s ı kı bağl ar ı devam h i zmete soku l d u .
e tt i rmek (Marie Curie , A rc ue i l fabrikas ı n ı
yönet iyordu) ama bütün b u n l a r ı
gerçe kleşt i r i rken ası l araşt ı rm ay ı
unutmamak.
M ar ie Cur i e , 1 920- 1 93 0
dönemi nde ü ni versi t e
men supl arında ender rast l anan
prati k bi r anlay ı şl a yönet iyordu
" ken d i " l aboratu va r ı nı . Bu a n l ay ı ş,
bir kad ı n ı n bu kadar iy i iş ortaya
koyab i l mesine şaşı ran bazı
meslektaşlar ı n ı n hayran l ığı n ı
kazan ması na yol açt ı . Ö y le k i
bazı ları b u şaşk ı n l ı ğ ı d i le get i recek
söz bulam 1yordu, örneğin Jean
Pe rr i n , Curie için " t an ıd ı ğ ı m en büy ü k
l aborat uva r yönet ic i s i " d iyordu . M ar ie
Cu rie L am bir şi rket yön t icisi gibi davra n ıyor, yönet i m l e
v malzem sağl aya n l arla zorl u t artışmal ara gi r iyor, i ş
kon usunda se n dav ran ıyord u . Ay nı zamanda a raşt ı rma ı c rçc k b i r t e k n o l oj i k
ye n i l i k o l a n h u ayg ı t
yönet i isi rol ünün de so rum l u l uğunu t aşıyordu, öğrenc i ler
b i r " t e l c k ü r i t e ra p i "
için kon u l a n se . iyor, m i ne rl r dü ze n l iyord u. O dönemde , ayg ı t ı yd ı : I ş ı n ka y n a g ı
M ari uri 'n in h ast a n ı n I O - l 5 c rn
l abora t uvarı ran s ı z u zağı n a yerl eşt i r i 1 i y o r,
böy l ece ı ş ı n l a rı n d a h a i y i
la bo rat uva rl a rı n ı n d ag ı l m as ı n ı sagl ı yo rd u ,
hepsi nden çok , a m a k u rş u n d a n ya p ı l m a
Al man l a rı n ya ağ ı r k o r u m a kap l a m a l a r
ge re k t i r i yo rd u .
da l n g i l i z leri n
" B om ba" sözc ü ğ ü
l aborat uvarl a rı na ya k l a ş ı k b i r gra m a
be nz iyord u . k a d a r rad y u m i ç e re n
ayg ı t ı n (i ğ nc lc rd c k i
1 920- 1940 y ı l l a n
m i l igram ölç ü le r iyle
a ras ı n d a Pari s'te k i k ı yas l a n d ı ğm d a) ç o k
laborat uvarları n güç l ü o l u ş u n d a n
yay ı m lad ı ğ ı m a kalelerin k a y n a k l a nı yord u So l d a ,
.

1 920' l i y ı l l a rd a , b i r
beşte biri Curie'n i n b e y i n k a n se r i n i n y i n e
l aborat uva r ın ı n u zak t an tedavisi i ç i n
ü r ün üdür. ge l i ş t i r i l m i ş bi r aygı t .
76 I I I . BÖLÜ M
"BENlM LABORATUVARIM" 7 7
78 I I I . B Ö LÜ M

M arie Curie öze l l i k l e , b i rl i kte ç a l ı şt ığı kişi l e r i n

ve öğrenciler i n i n seç i lmesin de v e işe atı n masında
bir yen i l i k geti rd i . Laborat uvarl ar ı n çoğunda
doktora öğrenci lerine ücret veri l mezken Marie
Curie on l ara fin an sm an kay na k l a r ı (ge ne l l ik l e
b u rs, çoğu zaman A m e r i k a n bursl a r ı , örneğin
Curie- Carnegie bursu) b u l m aya çabal ad ı . O n a
göre , devl e t i n bi l i m se l araşt ı rma giderleri n i ,
araşt ı rm ac ı l a r ı n ayl ı kl arı da d a h i l olmak ü zere ,
üst len mesi ge rekt iği aç ı kt ı . Curie , araşt ı rmac ı l a r ı ,
m addi tasalardan uzak yaşa m a olan a k l arı n ı n
veri l mesi gere ken , çı kar güt meyen k a h ra m a n l a r
o l ara k görüyordu . A m a devlet b u konuda zay ı f
ka l ı rsa, parası olan l a rı n k apısı n ı ça l m a k t a tereddüt
etm iyord u .
·· L e yandan , işe al m a oran ı her yerd ki nden
y ü ksekt i . Kendisi n i n bir zaman l a r Paris'te bi r
yaban ı ol duğunu h a u rl ayara k , l t a l ya n o l sun ,
Rom e n , Port e k i z l i , Po lonyal ı (e l beu ) o l s u n , Rus,
Sırp h at t a J apon o l s u n bi r . ok yaba ncıya k uc a k
aç ıyord u .
dön mde a z rast l a n a a k b i r o l ay da M a r i
u r i ' n i n l aborat uva r ı n ı n kap ı l a rı n ı g n ç k ı z l a ra
aç m asıyd ı . Bu ba k ı mdan g rçe k bi r bi l i m kad ı n l a n
b k i n de n s·ö z d i l bi l i r. Bu kad ı n l a rı n
baz t l a n M a r i e C u r i 'n i n ö � renci l r i yd i , ke n d i
ül k le r i n ge r i cl ön d ü k l r i zaman k ı z öğre n c i ler 1 9 26 y ı l ı n d a
yet i şt i riyor ve eğ it i m leri n i t a m a m l a m a k üz r on l a rı f 'rcd - r i c
j o l iot v e l rc n c' i n
Pa ri 'e g "" nd r i yorl a rd ı . . . M a rie u r ie'n i n y a n ı nda ça l ı ş m a k (ü L t c) cv l c n nı c s i
iç i n n e r e deyse a k ın a k ın g 1 n b u ge nç k ı z l an , on l a rı n m e sl e k t a ! a r ı n ı
radyoa k t iv i t e n i n g l i t i r i l me i n ya pl lğı et k i n kat k ı l a rı ve M a r i c u r i c'y i
son d rece şaş ı r t t ı .
ve u l u sl a rarası ölç ktc n a ı l da l l a nı p buda k l a n a n b i r
K i ş i l i k le r i b i rbi r i nden
ağ ol uşt u rd u k l a r ı n ı dü şü n ü nc , b u dönem i n a r aşt ı rm a çok fa rk l ı yd ı . redc r i c
t a r i h i nde b n zersiz b i r dön m ol arak k a l d ı ğı gör ü l üyor. n eşe saç a n , coşk u l u ,
büy ü l ey i c i b i r a d a nı d ı ,
l re n e i se i h t i yat h , i dd i ,
Frederic Joliot ba y rağı dev ral ı y o r
ö lç ü l ü , h a t t a bi raz
h ü z ü n l ü b i r i yd i . A m a
I r ' n e Curie, polony u m u n üret t iği a ı ş ı n l an üstüne bir tez a raşt ı r m a , i k i s i n i n ort a k
ç a l ı ş m ası yapm a k üzere 1 92 3'te annesi n i n l aborat uva r ı n a t ut k usuyd u .

gi rd i . Polony u m e l e menti sadece a ı şı n l arı ndan

ol uşan bir radyoakt i f ış ı n ı m yay m a öze l l iğine sah i p t i .
 " BE N İ M LABORAT UVA R I M " 79

Bu da polony u m u m addeyi bombard ı m a n etmekte " [ l rc n c ] oguk

k u l l a n ı l abi le ek b i r parçacı k kay n ağı h al ine geti riyord u . gör ü n ü şüy l e , ba z e n
gü n ayd ı n el e m e y i
Çe k i rdeği n , pa rçac ı k l a rl a (a parçac ı k l a r ı yl a , d a h a son ra k i
unut m a ıyla,
b i r t a r i h t e d e n öt ron l a rl a) bombard ı m a n e d i l mesi yen i l aborat u v a rd a h e r
doğm a k t a o l a n b i r b i l i m d a h n ı n , yan i n ü k l e r fi ziği n e n z a m a n se m pat i
önem l i a rac ı h a l i n e ge l m k üze reyd i . uya n d ı r nı ı yord u
1 . 1 1 öz lc ııı l r i rn
. .

1 9 2 5 y ı l ı n d a M a r ie C u r i e , Pau l Lan gev i n' i n t avsiy

s o n uc u n d a , b u k ı zd a ,
e t t i ğ i ge n ç b i r fi z i kç i y i i şe a l d ı : Frederic j o l iot i d i bu ge nç . d uyarl ı k v ş i i rs i l i k
Laborat uvar h a l a çok akt if o l sa d a , öze l l i k le l n g i l i z ve y ü k l ü o l ağa n üst ü bi r
A l m a n l aborat uvarl a r ı y l a k a rşı l a şt ı rı l d ı ğı n da b i r i nc i s ı n ı f k i ş i l i k ke ş fe t t i m ; p e k
çok yön ü y l e babas ı n ı n
b i r d i n am i z m i yokt u art ı k . Çü n k ü "pat ron içe"n i n a rt ı k n a s ı l b i r i n san ol d uğ u
yönetecek güc ü ka l m am ı şt ı : O n u son unda bu d ü nyad a n kon u s u n d a b i r fi k i r
a l ı p götü recek o l a n h ast a l ığ ı n et k i leri n i gitgide d a h a çok ve r i yord u ."
Fred e r ic j o l iot
h i ssediyord u . Çektiği acı l a r ı e t ra fı n d a k i lerden sak l ı yord u .
Sadece gu r u r u n dan değil .
8 0 I I I . BÖLÜ M
"BE NlM LABORATUVARIM" 8 1

arie Curie iki defa

M Amerika Birleşik
Devletleri 'ne rady um
a l m aya gitti . Ablası
Bronya'n ı n yard ımıyla
kurduğu Varşova
E nstitüsü içi n , 1929'da
Başkan Hoover'ın
e l i nden (soldaki say fa)
bir gram radyum
ald ı . Ama basında en
çok yankı uya ndıran
yolcu luğu 1 92 1 tarihli
olanıyd ı . M ayıs ayında
M arie ve iki kızı ,
Amerikalı gazeteci
M ary Meloney'n in
girişimiyle New York'a
gitmek üzere ge miye
bindiler (yanda, üstte ,
New York'a varış).
Altında, soldan sağa
doğru Mary Me loney,
l rene , M arie Curie ve
Eve görülüyor. G azeteci
bir röportaj sırasında
fizikçinin araştırmaları
için yeterince radyumu
olmad ığı nı öğre nince ,
bir gram rady u m sat ın
almak için gerekli
parayı topla maya karar
verd i . A B D'ye dönün ce ,
1 0 0 . 0 0 0 dol ar -o
dönem için devasa bir
miktar- toplamak için
ülke çapında Amerikalı
kadın lara yönelik büyük
bir kampanya başlat t ı .
Buna karş ı l ı k , M arie' den
A BD'ye ge lip çeşitli
Amerikan şehirleri nde
düzenlenecek
diploma törenleri
ve kon fera nsların
bitim inde radyumu
bizzat a l m asını isted i .
ı D eğerli maddeyi
içere n kut ucuğu M arie
Curie'ye elden veren
B aşkan H a rd i ng oldu .
82 I l l . B Ö LÜ M

Çü n k ü
radyoaktivitenin
tehl i ke l i
o l ab i leceği n i
k abu l l enemiyordu
bir türl ü . Zaten
hast a lanan tek
kişi o değild i :
H ayat , b a z ı ç a l ı şma
arkad a ş l arı n a
ç o k acı ması z
d av ra n m ı şt ı . H e l e
he l e , her zamanki
arkadaşı Debie r n e ,
haya l e t gibi
ol muşt u : Siperlerde
geçirdiği dört y ı l
ya l n ı z b i r yaban iye
dönüşt ü r m ü şt ü
on u , odası n a
k a p a n ıyor, k i m s y l e
konuşmuyord u .

Zgon Marji
Asl ın d a , Cu rie l aboratuva r ı n d a ge nç
ve ka r i z m at i k b i r k i şi n i n yön e t i m i e l e
a l m as ı n a i h t iya duy u l uyord u . A m a
l a borat uvar k u r u l u rke n , M a rie Cu rie'n i n
h a l e fi sapt a n m a m ı şt ı . rada eği t i m göre n
M
arie urie
..
ge n ç l e r i n çoğu ke n d i ü l k e l e r i n e d n m üş, kendi l aborat u v a rın ın dış ı nd a

l aborat uvarl a r ı n ı n baş ı n a geç m i şt i . Frede ric j o l iot'nu n yaşayamayacağını kend i i

i t i ra f e d iyord u . Saba h l a r ı
ge l i şi (Lange v i n , onun ge l i şi konu sunda esk i dost u n u n i l k o ge l i yord u l ab o ra t u v a ra .
e l i n i çabuk t u t m as ı n ı sağl am ı ş t ı be l k i de) h e r şey i K ı z öğrenc i l er i nden b i r i ,
fi z i k ç i nin b i r gün b i r
deği şt i rece k t i .
t ü rlü " kıvama ge l meyen"
j o l iot çeşit l i l aborat uvar tekn i k l e r i n i öğrendi kten a k t i ny um çöke l t i s ini
son ra , çekirdeği bomba rd ı m a n e derek i nce l e m e k b e k leyerek gece i ki y i
ge çi rene k ad a r l a b o ra t u v a rd a
yo l u n d a yepye n i bi r programa gi r i şt i . l h t iyar k a ldığın ı an l at ı yo rd u .
ç a l ı şm a arkad a ş l a r ı buna çok şaşı rd ı l a r ç ü n k ü art ı k ' Ü s t t e, M a rie 1928 y ı l ınd a ,

radyoaktiv ite a l a n ı n da i lerlemen i n , e l de edilen I re n e' i n yanınd a , ça l ı şm a

a r k a d aşl a r ın ı n (J o l i o t ,
sonuç l ara b i rkaç o n d a l ı k e k lemekten ibaret olduğunu Lapone , H o l w e c k ve
düşünüyorlard ı . Ö nce şaşı ran M a rie Curie , j o l iot'y u D ebierne) önünde o t u r u rken
gör ü lüyor.
deste k ledi . A n ne si n i n ç o k güvend iği l rene ve j o l iot
 " BEN l M LABORATUVA R I M " 83

UN DEUIL POUR L'HUMANITE

Mme PIERRE CURIE EST MORTE '

ve Cur i e , a nnesi n i n
E son y ı l l a r ı n d a
onu n la bi rl i kt e Q u a i
d e B e t h u ne'de o t u rd u .
Yazd ı ğ ı biyogra fide
gece n i n üçü nde onu
n ası l h a l a aya k t a
bu l d uğ u n u a n l at ıyord u :
" [ Eve] kori d o r u geç i p
kapı y ı i t t i . . . h e r akşam
ay n ı m a n zara. M a d a m
Curi e , çevresi n d e
kağı t l ar, h esap
cet ve l le r i , broşü rlerl
yere, döşe meye
otur m u ş . D ü ş ü nü rl e r i n
a l ı ş ı k o l d uğu üzere
bi r ça l ı ş m a m asası n ı n
b a ş ın d a , s a n d a l y e y e
y e r l e ş i p ç a l ı ş m aya h i ç

curie -Sklodowsklej
a l ı şa m ad ı . Be lge le r i n i ,
g ra fi k le rle dol u
k ağ ı t l a r ı n ı yay m ası
içi n ı n ı r ız bi r 1 1 1 kana
i h t i yacı v a r. Zor bi r
t eor i k h e sa p l a m aya
bu a rada e v l e n m i şl e rd i . 1 9 3 1 y ı l ı son u n d a Frede r i c ve d a l ı p git m i ş, k ı z ı n ı n eve
l rene j o l iot ke s i n göz l e m l e r yapt ı l ar, ne yaz ı k k i sonuç d ö n d üğ ü n ü fa rk e t se
a l a m ad ı l a r. l n gi l i z fi z i kç i Ch adwi c k on l a r ı "sol l a m ı şt l ", d e , ba ş ı n ı k a l d ı r m ı yo r.
K a şl a rı çat ı 1 111 ı ş , y ü z ü
nöt ro nu keş fet m e on u r u C h adw ick ' i n o l mu ş t u . 1 9 33 kaygı l ı . i z le r i n i n
y ı h nda j o l i o t ' l a r b i r başka k ş fi , " p oz i t i f e l e k t ron l a r" ı n üst ü n de b i r def t e r v a r.
ke ş fi n i y i n e k ı l pay ı kaç ı rd ı l a r. E n so n u n d a 1 9 3 4 y ı l ı n d a , K u rş u n ka l e m l e b i r t a k ı m
i şa r e t l e r , for m ü l ler
yapay radyoa k t i v i t e y i ( başl angıç t a radyoa kt i f o l m ayan
k a ra ! ı yo r d e ft e ri n e .
b i r c i sm i n a parçacı k l a r ı y l a b o m ba rd ı m a n e d i l d i ği nde D ud a k l a rı n d a n bi r
radyoakt i f c i sm e dön üşmesi) keşfe de re k fi z i kte çok m ı r ı l t ı y ü ksel i yor.
büy ü k bir i l e rleme k ayde d i l m e s i n i sağ l ad ı l a r, b u da M a rie Cu r ie a l ç a k sesle
raka m l a r söy l ü yor.
on l ara 1 93 5 Nobel F i z i k Ö d ü l ü'nü get i rd i . M a r i e C u r ie Ve l l p k ı a l t m ı ş y ı l
4 Tem mu z 1 93 4'te ö l m e de n ön c e , h ast ayke n , k ı zı n ı n önce si n d e k i g i b i [ . . . ]
ve damad ı n ı n yapt ı ğ ı k e ş fi öğre necek ve öne m i n i Lehçe say ı say ı yor."

kav rayac a k fı rsat ı bu l d u .

 85

ütün dünyada çocuklara, bilimin Meryem Ana'sı

B Marie Curie'nin allanıp pullanmış efsanesi

anlatılır, okulun özgürleştirmekle yükümlü olduğu

kızlara Curie (ulaşılmaz) bir model gibi sunulur. Peki

genç kızların böyle bir imgeyle özdeşleşebileceğine

gerçekten inanılıyor mu? E fsane, Marie Curie'yi 3 0

yaşındaki haliyle, radyoaktiviteyi keşfettiği haliyle

neden sergilemiyor?

BOLUM
.. ..

4.

EFSAN E
a r i e u r i c b i r dsa n e
M h a l i n e ge l d i K ad ın l a r ı n
.

" B üy ü k A d a m l a r A n ı L I " n a
( Pa n t h c o n clcs G ra n d
l l o m nı es) e r i ş m es i n e i 1 i ş k i n
ye n i v e k ırı l ga n bi r o l a n ağ ı
s i m ge l i yor. Ya n d a , 2002
y ı l ı n d a Pa ri ' t e k i Büy ü k
A d a m l a r A n ı t ı'n ı n D ü n y a
K ad ı n l a r G ü n ü d ol ay ı s ı y l a
d ü ze n \ e n e n ön c e p h e s i
gö r ü lü yor. B i rço k efsa n e
g i bi b u e fsa n e d e , öze i l i ş k i n
i fa d e l e rl e d i l e get i r i l d i ğ i
i ç i n ç e l i ş k i ye dön üşmüş b i r
sor uy a , a y n ı a n d a h e m k a d ı n
h e m b i l g i n n as ı l ol u nabi l i r
sor u s u n a yanıl o l u şt u r u yor.
86 I V. B Ö LÜ M

Bilimin kendisi g ibi katı ve çetin

En çok çoğa l t ı l a n fotoğra fl arda M ar ie

Curie siyah ren k te sade bir e lbise
giymiş, saç l ar ı s ı k ı bir topuzla
top l a n m ı ş , h at l a r ı ger i l m i ş , yüzü
çökmüş o larak görü lür. O zaman
da etten kemi k ten bir kadı n
o lduğu u nu t u l u r. Cinsiyetsiz,
duyarsız, duygu suz M arie Curie
ken d i o lmaktan ç ı km ı ş t ı r,
bi l im i n a legorisidir, b i l i m
h a k k ı n d a k a fa l a rda can l an d ı r ı l an
düşüncenin bede n lenmiş
biçimidir: Sert , soğu k , zorlu ,
t i t i z l i k gerektire n . Laut re a mont X I X .
yüzy ı l d a '' Ey ağı rbaşl ı m atem ati k . . . "
di ye h ay k ı rıyord u . M a rie Curie'n i n
bak ı şlan bi l e , öm rü boyunca h iç
deği şmeyen o şaş ı rt ıc ı ölç üde de l i ci
ba k ı şları (gal iba gözler yaşl a n m ıyor) , d i m d i k ,
bıça k gibi kesk i n b a k ı şl arı , "zor" den i l en o 1 7 E � l ü l 1 89 4_'te
bi l i m lerin bir met a foru gi bidir ade t a . P ı e rr c u rı c ,
M ar i e'ye şöyl e y a z ı yo rd u :
N eden bi l i m , başka l an n m ded i k lerine a l d ı rmadan yoluna
" Fot oğra fı n ı z ı ağab y i m
devam eden , erke k ler dünyası nda kendini ortaya koy m ay ı göst e rd i m . H a t a m ı
bilen , beğ n i l mek ten hoşl anan , mut l u , a l ı m l ı , uyan ı k v e l t i m ? i z i çok beğe nd i .
kararl ı bir g nç kad ı n olarak temsil edi l m iyor? Akla hem n Ve şöy l e ded i : ' K a ra rl ı ,
h al l a i n at ç ı b i r h ava ı
şöy l bir yan ıl g l iyor: Çü n k ü bi l i m cidd i bir ş yd ir, on u n l a var."' P i e rr e u ri e o
uğraşan lar cidd i , soru m l u l u k sah ibi v e ağırbaşl ı kişi ler k a d a r aşı kt ı k i Ev
o l m a k zorundad ı r ; oysa top l um ları m ı zda genç kad ı n u r i e'n i n Mada me Cu r i c
ad l ı k i t ab ı n d a " i pe sapa
figürü genç k ı z figürüyle yak ı n l ı ğ ı n d an kay n a k l anan bazı
ge l mez" d i ye n i te leyeceği
ni te l i k l er taşı r: H a fi f, soru msuz, uça nd ı r. Bir bi l i m kad m 1 b i r t ek l ift e bulundu
olduğu için e fsane leşe n M arie Curie , k ural ı unutt uran M a r i e'ye : " M ou ffct a rd
istisna rolünü ya da or manı gi zleyen ağaç rol ü nü korumak sokağı n d a , p e n c e re l e r i
bahçe l e re ba k a n , i k i
için ancak ciddi ve sorumlu bir kad ı n olabi l i rd i . Epey genç
bağı m s ı z böl ü m e
yaşta dul kal ması bu bak ı m dan sağl am güvenceler sunar a y r ı l ab i l e c e k b i r d a i re
adeta; fotoğra fl arda değişmez bir hüznü yansıtan yüz h at l arı k i ra l aya l ı m ." Ü st l e ,
yerleşik düşünceye h a le l getirmez h iç . M arie Curie'n in M ar i e , abl as ı Bronya'n ı n
Par i s't e k i e vi n i n
bir zaman l ar bir çocuk olduğu , son ra büy üdüğü , h aya l ler b a l k o n u nd a , y ı l 1 892 .
k urduğu , ru huyla da beden iyle de acı lar çe ktiği işte böylece
u nutul muştur.
 E FSAN E 87

"Haddini b il mek" 1 8 96 yazında

Pierre ve Marie,
Auvergne bölgesini
A l t ı n yaldı z l ı efsane , M arie Curie'ni n bir zamanl a r sevmiş bisi k l e t le dol aşt ı (al tt a) .
olduğunu saklamaz� saygı ve sevgi yansıtan bir fotoğraf, Ma rie daha sonra şöyle
onu h angarda, kocası P ierre' i n yanı nda gösterir, i k isi de yazacakt ı : "Uz u n süren
ve zorlu bir t ır m a n ı ş ı n
tek bir amaca yöne l m iştir: Doğanı n en deri n lere saklı ard ından , y üksek
sırları n ı ç ıkarıp almak . San ki bi lgi n lerin e fsanevi biçimde yayl a l a r ın te r t e m iz
temsil edilişinde , kişisel yaşam l arı ndaki olaylar bir başka havası nda yeş i l ve serin
Aubrac çay ı r ından
dünyada olup bitiyor muş gibi ya da doğan ı n gizlerini
geçt iği m i z güneşli
çözme ateşinin onl ar ı matem in e tkilerinden kor um ası bir günün ayd ı n l ı k
gerekirmiş gibi , efsanen i n a n l at m ad ığı şey, Mar ie'nin hat ı rası kaldı bende . . .
. Bir başka can l ı h at ı ra
çekt iği ac ı n ı n fiz iksel şidde t iy d i . Pierre' i n ölümünden
da akşamüstü Truyere
on bir gün sonra tutmaya b aşladığı ve 1 9 90 y ı l ından geçidi nde oyalandığı m ı z
beri okurların ulaşabil diği gün lüğünden bu ac ı n ı n bir akşama ait [ . ] . .

büyü k lüğünü tahmin etmek m ü m kündür: " B i r daha Menz i l le r i m i z i

epey yan l ı ş
burada h iç göremeyeceğim sevgi l i P ierre , sensiz yaşamak hesap ladığı m ı zdan
zorunda ka l acağı mı h iç düşünmediğim bu l aborat uvar ı n kald ı ğı m ı z yere şafaktan
sess izl iğinde seninle konuşmak ist iyoru m ." önce u laşamam ışt ı k ."
88 I V. B Ö LÜ M

1 9 l l ' i n Ocak
ayı nda
B il i m ler
A kade m i si 'ndeki
oylamadan birkaç
gün önce sokakta
paparazzi ler
tara fından
" kovalanan"
zarif M arie
Curie'nin
E fsanen i n u z u n süre g i z l e d i ği ama sağ ı r s u l t a n ı n b i l e fotoğraflan .
duyduğu gerçek , M a r i e Curie'n i n P ier re' i n ö l ü mü n d e n M arie Curie o sıralarda
" beynin cinsiyeti yoktu r"
dört y ı l s o n r a P ierre' i n dostu ve öğre n c i s i
diye düşünenler ile bir
Pau l Langev i n ' l e bir i l i şk i yaşadı ğ ı yd ı . " kad ı n ı n erkek lerle eşit
Bu teh l i ke l i i l i şk i , Fransa' daki a lçakç a ol maya" kal k ı şm aması
yaban c ı düşm a n l ı ğı n ı n a k l a ge lebi l ecek ge rektiğini düşü nen l er
aras ı ndaki ateşl i bir
en bayağı b i ç i m de d i l e get i r i l mesi ne fı rsat
t art ışmanın odağmdayd ı .
ve rd i k ten son ra dra m l a son uç l and 1 .
Langev i n ' i n ve M a r i e C u rie'n i n arkad a ş ı
E i n st e i n , Pa u l L a n gev i n' i n m u t s u z b i r
e v l i l i ğ i o l d u ğu n u h e rke s i n bi l d i ğ i n i
söyl üyord u : La n gev i n ' i n ka r ı s ı ,
başka hoş n u t s u z l u k l a r ı n ı n yan ı s ı ra ,
ye t e r i nce para kaza n m ad ı ğı i ç i n
d e koc as ı n a s i t e m ed iyord u ; bazen
ş i d d e t l i bir hal a l a n kavga l a n n
ard ı arkası kes i l m iyord u . P ie r re
u r ie'n i n ö l ü m ü n den çok
t k i l en n Lange v i n , son d e rece
doğa l o l a ra k , b u ve si l y l e
M a r i e Cu r i e'y i ya l n ı z
b ı ra k m ayan l a rd an b i r i yd i ,
C u r ie'n i n ü n i vers i t eye ve
yönet i m e i l i şk i n b i rçok
sor u n u h a l l e t m e s i ne yard ı m
e t t i . D e re de n t e p e de n
konuşurken Langev i n
e n son u n da M a r i e'ye
açı l d ı , ke n d i
m u ts u z l uğu n u
anlatt ı . Marie
bundan
 EFSA N E 89

F
duygu l an d ı , onu n l a gitgide d a h a çok vak i t geç i r meye ransa, M arie
Cu rie sayesinde
b a ş l ad ı . Yen iden g ü l ü m semeye , aç ı k ren k e lbise l er
1 903 y ı l ı nda bir
giymeye b a ş l ad ı . Çok geç m e d e n Q u a r t i e r Latin' de Nobel ödü l üyle
k üç ü k b i r d a i re k i ra l ad ı l ar. B u nun ü ze r i n e Langev i n' i n böbürlenebi ld iği içi n ,
k ar ı sı , M a r ie Cur ie'y i ö l ü m le tehdit et t i , sonra, kocası Curie , o y ı l ü l kede
bir yaba nc ı o larak
i le " Polonyal ı kad ı n" aras ı n d a k i ya z ı şma l ar ı zor l a e l e görül müyordu , ama ü n l ü
geçi r i nc e , bi r reza l e t ç ık a r t m ak l a te h d i t e t t i onl a r ı , bl lgin kendisine biçi len
n itek i m b i r y ı l son ra da söyl e d iğ i n i yapt ı . b i l i m tap ı nağ ı n ı n Vesta

2 3 Kasım 1 9 1 1 ' d e , sağı n

anarşist , Ya h u d i karş ı t ı ve yab a n c ı
düşm a n ı h a f t a l ı k yay ı n organ ı
L'CEu v re meşhu r mek t u p l a r ı -_"::
· EXCE�IOR ·J�urnal l l l u trc Quotıd ıcn
. .. ....�
: - n '
.. - ..,..
:, :: !'" : • ,Ü. t • .,. • • ••

yay ı m l ad ı � mektupl ar ı n yan ı n da L'AcaJ d�' '1111\." uııı ıfhııı c.ı mlıd:c 11ıf\.' ;le '.'il Cu ri1:
�11·1�.... cx.ımı ı ı .· .ııı l:ı

ç ı ka n başya z ı , " radyu m u n ke ş fi n de � � � llC PAli •

h az ı r bu l u n m a k " ve " bi z i m" - --

- . .·/ ,, _..

bi l g i n le r i m i zden bi r i n i başt a n
ç ı k a r m ak " ü zere kasten ge l m i ş
[ . ] uğursuz b i r k ı z öğre n c i
. . "

t a ra fı n d a n b i r Fra n s ı z a n aya
( La n g v i n ' l e r i n dört çocuğu vardı)
e d i l e n h a k a re t i n i n t i k a m ı n ı a l m aya
çağı r ı yord u o k u r l a rı . "Vak a"
çabucak büy ü d ü : M a r i e Cu r i e , i ş s i z
güçsüz serse r i l e r i n y u h a l a m a l a n
a ras ı n d a dost l a n n m ev i ne
ı ğ ı n m a k zor u n d a ka l d ı . a h a
d a bet e r i , M a r i e urie'y e i st i n a i .
. ._
.. . . .. . ..
. . - - -

o l a r a k i k i n ci bi r ödü l v r m e kara rı . . -
.
- ·- · . .

a l an N o be l kom i te s i l svcç kral ı n ı n

h u z u r u n d a yapı l a n ö d ü l tö re n i n i
ask ıy a a l m ay ı t e k l i f e t t i . 13u kaba l ı k
e n a z ı n d a n M a rie Cur ie'ye kavgac ı
rah i be s i ro l ü ne uy m a y ı
r u h u n u b i raz o l sun ye n i den kaza n d ı r m aya yarad ı � b ı ra k ı r bı ra k m a z b i r
C u r i e y a n ı t o l a ra k , öd ü l ü n , ke n d i s i ne , öze l yaşa rn m d a " Po l o n y a ! ı ", h at t a bi r
" Ya h ud i " h a l i n e ge l i ve rd i
o l u p b i l e n l e rl e h i ç i l g i s i o l ın ad ı ğ ı n ı d ü ş ü n düğü bi l i m se l
( i k i n c i ad ı Sa l omc
ç a l ı ş m a l a rı n da n öt ü r ü ver i l di ği n i söyl ed i sertçe . d cği 1 nı i yd i za t e n ?) . 9
D o l ay ı s ı y l a S t o k h o l m'a g i decekt i . Ocak 1 9 1 l 'dc Exccl s i o r
Bu "vaka" da " kaba h at " i n tü m üyle Marie Curie'ye d e rg i s i o k u rl a rı n a
fi z i k ç i n i n c l ya z ı s ı n ı n ve
y ü k le n diği , k i msen i n Langev i n' i n tav r ı n a ses ç ı karm ad ığı L o pl u m b iç i m se l yapı s ı nı n
fark e d i l ecekt ir. Marie top l u mun gözünde bir suç i şlem i şt i , çözüm lenme i n i
gazeteler i n o n a isn at ettiği y uva y ı kmak suçu deği ld i , be l k i öneriyordu (ü u e).
9 0 I V. B Ö L Ü M
i r i n c i D ünya
B
de daha ağır b i r suçtu onu nkisi : Haddini b i l meme k .
Savaşı'na k adar
B i r kadın v e b i r Nob e l ödül ü sahibi o larak yeri , b u i k i
bası n -yay ı n orga n lan
n iteliğin b i rleşmesiyle doğa n , o zamana kadar akla M ar i e Cu r ie'yi n a s ı l
hayale gel meyecek bu konum (N o bel ödülü a l an ilk kon u m l a n d ı racağ ın ı
kad ı n oydu) i k i kat "saygıdeğer" o l ması n ı gerek t i r iyordu . b i r türlü b il e med i .
Les Hom m es du ]ou r
O ysa M arie Curie Polonya' da geçen çocukluğunda
gazetesi n i n 1 Şubat
erkekler ile k ad ı n lar arasındaki geleneksel ayrılığı 1 9 1 0 t a r i h li kapağında
u mu rsamazdı . Onun meml eketinde , Polonya' d a , ç ı kan ş u portre b u n u n
kad ı n l ar h e r şeyi olduğu gibi söylüyordu ; toplumsal k a nı t ıd ı r : B e l l i k i
i l lüst ratör kendisine
kurall a r ı çiğnemek Curie'n in başka ldı ran Polonya l ı verile n görevden
kad ı n kimliği n i n b i r parçasıydı . Fran sa'n ın Pol onya rahatsı z ol m u ş , Marie
olmadığını fark etmeyerek (ya da görmek istemeyerek)
hata etmişt i .

Marie Curie v e feminizm

Bunun l a b i rl i kte M ar ie Curie fem i n ist

değil d i ve kend i n i fem in ist i l a n e t meyi hep
reddetm işt i . Bir siyasal part iye de mensup
deği l d i . Sadece bir se feri nde ihtiyat l ı t av r ı n ı e lden
bırakm ı şt ı , sağl ı ğı n ı ger i kazanmak i ç i n evi n de
kal d ığı ( M a r ie 1 9 l l ' den 1 9 1 3'e kadar çok hastayd ı)
l ngi l i z fi z i kç i H e n a Ay rton , 1 9 1 2 y ı l ı nd a , l ngi l i z
h api shanel e r i n de açl ı k grev i yapan üç lrl a ndal ı
kad ı n ı n sal ıveri l mesine i l i şk i n b i r d i lekçeyi
i m zal aması n ı iste m i şt i ondan .
M arie Curie fem i n i st
deği l d i , ç ü n k ü herh a ngi bir
h arekete dah i l o l up mücadel e
et mek ye r i n e l aborat uva rı nda
Les Hommes
ç a l ı şmala r ı n ı tam am l ayarak C u r ie'ye ge rçe k fi z i kse l
görünüşüyle i l g i s i
öbür kad ı n l ara daha yararl ı o l acağ ı n ı düşü nüyordu .
ol mayan erkeksi h a t l a r
Daha yakından bakacak olursak , Marie Curie kad ı n l arın vere rek soru n u çözmüş .
davas ı n ın i l erlemesi ne, ç a l ı şm a l a r ı n ı n sonuçlarından
çok , bir başka dey işl e , gerçe kleştirdiği keş i f lerden çok ,
erkekler dünyası n ı idare eden ölçütleri daima kend i ne
uygu lamış o l masıyla katk ıda b u lunmuştur.
Ö z e l l i k l e de b u keşi fl e rde ke � d i pay ı n ı (sadece
kendi pay ı n ı , a m a p ay ı n ı n tamam ı n ı) hak o l arak isted i
- böylel ik le , b el k i de inciteceği erkek l e r i n b i rta k ı m
hassasiyet l e r i ne h iç a l d ı r m ad ı . Yap t ığı kat k ı n ı n kab u l
 E FSAN E 9 1

B
ed i l mesi n i iste rken h angi önyargıy ı h ede f a l d ığı açı kça i r i nci ünya
Savaş ı'nclan sonra ,
görü l üyor: Bir kad ı n ı n bi l i m a l a n ı nda (ya da d a h a
erke k l e r d ü nyas ı nda t ek
ge n e l an l a m d a ya rat ı m a l a n ı n d a) ancak b i r y a da bi rçok başın a b i r k ad ı n ol a n
erkekten yard ı m a l ı rsa ya da on l a rl a ay n ı ekipten M a r i e ur ie'n i n y ri
(örn ği n b u fo t oğra ft a ,
ol ursa , bi rtak ı m başar ı l ar kazan abi leceği yo l u n d a k i
l 92 5't c o ns e rva to i re d s
önyargı . Çoğ u n l u k l a a l d at ı c ı b i r düze l t m e bi ç i m i n e A rt e t M c t icr 'de büy ük
b ü r ü n ü r bu önyargı ; b u n a çoğu n l uğu rk k lc rdcn

du J �ur
o l uşan b i r d i n ley i ci
gör , " k ad ı n l a r bi l i m
k i t lesi n i n önü nde
iç i n yarat ı l m am ı şt ı r, o l d uğu g i b i ) d a h a b i r
\.1 de m e k yan l ı şsa da ge rçek rah a t l a m ışt ı : Cu rie a n ı k
sal d ı rı ya uğraya mayacağı
şu d u r ki , bir rk ği n
i t i s n a i b i r konu mdayd ı .
yard ı m ı n a i h t iyaç duyarl a r ; tek başl a r ı n a o l sa l ard ı Bu d a ç a l ı ş m a l a r ı n d a
başa ra m az l a rd ı ." M a rie C u r ie b u önyargı d a n çok kend i ne düşen pay ı
v u rgu l a mas ı n ı sağl ıyord u :
ç e k m i şt i . 1 898'de rady u m u n ke ş fi n den sonra bazı
" Rady u m u i zole et meyi
k i m se l e r rady u m u n "gerçek kaşi fi " k i m , M a rie m i , hede fl eyen k i myasal
P i erre m i , sor usunu sor m aktan geri d u r m adı l ar. ç a l ı şm a l . I ö ze l l i k l e
. .

Zate n , u z u n za m a n M arie C u r ie ' n i n deneyci n ite l i k leri ben i m t a ra fı mdan

ge rçe k leşt i ri l m i şt i r [ ]
. . . .

övü ldü , bu d a düşünce l e r i n ondan deği l , koc as ı nd a n Radyoak t i v i te doğuşuna

kay n a k l a n d ı ğ ı n ı a k l a ge t i r iyord u . O ysa o l ay l a r başka t a n ı k l ı k e t t iği m ve
türlü gel i ş m i şt i : " Radyoa k t i v i te n i n , m adden i n ato m a büyümesi ne vargücü ml e
k a t k Lda b u l u nd uğum b i r
i l i şkin b i r öze l l iğ i ol duğu v e ye n i e l e m e n t ler i ç i n b i r çocu k t u r."
9 2 I V. B Ö LÜ M

araştı r m a yön t e m i sağl ayab i l eceği yol undaki

h ipotez i " ortaya koyan ve i fade eden M arie
Curie id i . N e var ki kuşku b i r t ü rl ü yok o l m a k
b i l me d i , 1 9 1 l ' d e b i l e H arvard Ü n iversitesi
M arie Cu rie 'ye onu r s a l u nvan l ar ından b i r i n i
" kocası n ı n 1 9 0 6'da ö l ümü n d e n b e r i M adam
Cur ie önem l i bir şey yapmam ı şt ı r" gerekçesiyle
verme d i . B u görüşü W il l i a m Ramse y de
payl aşıyord u . Ram sey, Daily Mail'e seçkin
b i l im kadı n l ar ın ı n "en i y i ç a l ışmal a r ı n ı
d a i m a erkek b i r meslektaşla b i r l i kte ç a l ı şarak
tam a m l ad ı ğ ı n ı" söyl e m i ş t i r.

Pierre ve M a r i e , M a r ie ve Pierre

M a rie Curie ne y i n ken d i si ne ney i n P ie r re e '

R ç i ft t a ra fı n d a n
a i t o l duğu nu h e r fı rsat l a be l i n e re k m e s l e k i ady"u m u n b i r

yaşam ı n da P ie r re' in öne m i n i yads 1 m aya ça l ı ş m ıyord u . keş fed i l mesi M a rie
M a r i e , P i e r re' i n t ut u m u sayesi nde M a r i e C u r i e o l m u şt u . Curie efsanesi n i n
G rçe kten de , e v l e n meden önce ken d i n i büsbüt ün bi l i m ol uşt u ru l m ası n d a yaba n a
at ı l a m ayaca k bi r rol
ver m i ş ge nç v parl a k öğre n c i , ev l e n e re k h aya l l e r i nden
oy n ad ı , 1 904 t a ri h l i ş u
vazge ç m e k zor u n d a k a l abi l i rd i . ·· y l e o l m a m as ı , P i e r re i l l üst rasyon l a r da (üst t e
ve M a rie'n i n o döne m e gö re p e k a l ı ş ı l m ad ı k bi r i l işki v e ya n d a) b u n a t a n ı k l ı k
eder. Rad y u nı sözcüğü
k u r m ay ı başa r m as ın dan kay n a k l a n ı yord u . İ l i ş k i l e r i ,
bi r üre i c.; i n "aşk " l a
M a rie'n i n b i l i m se l a raşt ı r m aya ye t e r i nce za m a n ve e n e rj i e şan l a nı 1 ı o l d u . Sadece
popü le r bası n d a ela deği l
üst e l i k . N i t e k i m A ragon
Elsc/n ı n Gözleri ad l ı
şi i r i nel e şöyl e d iyorc.l u :
"Öyle de r i n k i göz le r i n
i ç m eye eğ i l d i m el / Tü m
gü neşle r i n pa r ı i t ı s ı nı
görd ü m o rad a / 1 . . 1 a k a n
.

şi ın şc k le r m i sa k l an ı yor
bu m i kok u l a rd a /
B u rad a yen i l gi ye uğra nı ı
böce k le r i n u l u aşk ı / Ben
ç ı ka rd ı m bu rad y u m u b i r
pe kble n d t aş ın d an / Yan d ı
parm a k l arı m o yasa k
a teşi n a lev i nde [ . . ] " 1 .

l Fa h ri Özdcm i r' i n çev i r i s i .

(ç . n .)
 E FSAN E 93

vakfetmesi n e e lveriyord u . Kar ı l ar ı " u n u t ul u rsa", 1 9 03'ün H a z i ran

aymda Curie' l e r
N o b e l ödü lü n ü reddedecek erkekleri n say ı s ı pek
K ra l iyet Akade m i si
k aba r ı k deği l d i . Pierre 1 9 03'te bu n e de n le ö d ü l ü t a ra fı ndan Lond ra'ya
a l m ayacağ ı n ı i l eri sürmüşt ü . davet e d i l d i . 1 9 00'de
P ierre v e M arie'n i n dü şün se l ortak l ı ğ ı öyle b i r fiz i k al a n ı nd a art ı k
keşfedecek b i r şey
ort a k l ı kt ı k i , h a ngi düşünce M arie'n i n d i r, h angisi k a l m ad ıgm ı söyl eyen
P ierre' i nd i r, ayı r t etmek çoğu n l u k l a zordu . " Bi l i m Lord K e lv i n , l ng i l tere'de
h aya l i "n i b i rl i k te oluşt u rdu l a r. M arie'n i n i leri epey t a n ı n a n Fra n s ı z
ç i ft i n ça l ı ş m a l a r ıy l a
sürdüğü , müc ade l e etmekte n se bi l i m uğr u n a
ya k ı nd a n i lgi le n d igi n i
ça l ı şarak d a h a yararl ı o l u n acağı yol u n daki göste r m e ne za ket i nde
düşü nce böyleyd i . Daha evlen meden önce b u l u n d u . (A l t t a , 1 9 04
t a ri h l i Va n i ty Fa i r' i n bir
P ierre " Büt ü n b u h aya l l e r iç i nde en sonunc usu
nüshası n d a yay ı m ! anan ,
[ b i l i m h aya l i ] , ga l iba e n me ş r u o l an ı . Şun u ' Rady u m" başl ı k l ı
k asted iyor u m , topl umsal durumu deği ş t i recek kari kat ü r.)
kadar güç lü deği l i z , öyl e
ol m asayd ı bi l e , n e yapacağı m 1 2 1
bi l mezd i k , herh angi b i r yön de
h a r kete geçere k , k aç ı n ı l maz
b i r v r i m i gec i kt i rere k , i yi l i kt e n
çok köt ü l ü k m ü yapacağ ı m ı z
ko nusunda asl a e m i n o l a m a zd ı k .
B i l i m 1 ba k ı ş aç ısı ndan , t a m
L r i n , bi r şey l e r yapt ı ğı m ı z ı i l e r i

sü r bi l i r i z : Z ın i n burada d a h a
,

sağl a m ve apaç ı k , n kadar k üç ü k

o l a d a on u n d a b i z i m ."
Bi l i m aşkı v bi lgi n i n ç ı k a r
güt m y i şi aç ı ı n d a n d a ay n ı şey
g çe rl iyd i ; bugün a rt ı k gözden
dü şmüş a m a X X . yü zy ı l başı nda
coşku yaratan öze l l i k l e rd i bun l a r.
P i e r re' i n a rd ı ndan uzun b i r
ö m ü r s ü r n M a r i e o l du b u "ç ı k a r
güt m y i ş"e i ş l rl i k kaza n d ır m a
fı rsat ı bu l a n . B u ç ı kar gütmeme
d u r u m u , sadece k i ş i s 1 serve t l
i l in t i l i yd i , araşt ı r m a l a r ı n
fi n an s m a n ı n a yöne l i k değişmez v e
h a raret l i bir i lgi söz konusuydu.
Bu mesel e M a rie Cu rie'n i n
94 I V. B Ö LÜ M
i n s t e i n Madame
E
yakası n ı ömrü boy unca b ı rakmad ı . P ierre i ç i n olduğu
Cu r ie 'yi okudu ktan
gibi onun i çi n de serm aye sah ibi rolü önce l ik l e
sonra Eve Curie'ye şöyle
kamusal i k ti darl ara d üşüyordu : Top lu m , b i l i m i n yazdı : "Yı l l a r boyu nca
h i zmetinde olanların -top l u m u n iy i l iği i ç i n ( b i lgin bu hay ran olu nası
k i ş i sel anlamda ç ık a r gözetmeyen biri olduğun a göre) � k ad ı n l a sürdürdüğüm
arkadaşlı k bağla r ı
sadece geç i m i n i karş ıl a m a k l a k a lm ay ı p yap t ı kl a r ı h ayatı mda gördüğüm
çal ı şm a n ı n m ad d i olana k l ar ı n ı da sağl a m a l ı yd ı . en i yi , e n güze l
B u nu n la b i rl i k te öyle b i r alan vard ı k i M ar i e Curie şe yl er aras ı n d a . H e r
konuda son d e rece iy i
çevresiyle , özel l i kle Paul Lange v i n ' l e , daha sonraları a n l aşıyord u k , hayatla
d a k ı z ı ve d a ma d ı Frede r ic j o lio t'yl a p aylaşm a d ı ğ ı k u rduğu bağl a r ı n
b i r çeki nce serg i l iyordu : X X . y ü zy ı l ı n Avr up a l ı b e n i m k i lerden daha
d e r i n ve daha c i d d i
ente lektüel leri i ç i n (Ei n ste i n'ı hat ı rl ay ı n) b ü y ü k önem olduğt} duygu s u n a
taşıyan siyasa l bağl a n ma a l a n ı . kapı l m ı şı md ı r s ı k sı k ."
B i lgi n l e r i n toplu msal soru m l u l uğu konus u n d a , E i n ste i n çoc u k l a r ı y l a
yapt ı k l arı t at i l ler
M ar i e Curie' n i n pasi f k a l m a s ı şaşı r t ıc ı d ı r. Oysa P ierre s ı rası nda arkadaşı n ı n
Cu rie 1 9 05 y ı l ı n d a Stokhol m ' de i ki si ad ı n a apaç ı k , zor b i r i n san
apaç ı k ol duğu kadar da i y imser i fadeler k u l l an m ı şt ı : ol duğu ndan ara s ı ra
yak ı n sa da a raları n d a
"Ca n i l e r i n e l l e r i nde rady u m u n çok teh l i ke l i h ale
der i n b i r sevece n l i ği n
ge lebi leceği düşünüleb i l i r, bu n o k t ada da i nsan l ı k · h ü k ü m s ü rd üğü b i r
acaba doğa n ı n s ı r l a r ı n ı öğre n m e k l e yarar sağl ı yor m u ge rçek t i r. Si yasa l bi r
bağl a n m a i ç i ne gi r m e y i
sağl am ıyor m u , b u s ı r l a rd an yararla n acak kadar o l g u n
h e p reddeden M a r i e
mu deği l m i , bu b i l gi i n sa n l ığa zarar ve ri r m i ve rmez C ur ie'n i n t rsi n e
m i sor u l arı akla ge l i r. Nobe l ' i n keşi f le r i bunun t i p i k E i nste i n ( 1 9 1 9 y ı l ın d a)
şöh rel i n i , ö n e m sed i ğ i
örneğid i r, güç l ü pat l ay ı c ı l ar i n sa n l a r ı n h ay ran l ı k
s i yasal dava l a rı n
ve r i c i ç a l ı ş m a l a r yapması n ı sağl ad ı . A m a i n san l a n h i z m e t i n sok m aya
savaşa sürük leyen büy ü k can i l e r i n e l l e r i nde kork unç k a r a r ve rd i : Öze l l i k le ,
i k i d ü n ya savaş ı
b i r yok etme arac ı oldu. N o b e l g i b i b e n de in san l ı ğı n
a ras ı n d a , ba r ı ş i ç i n ve
yen i keşi fl erden zarardan çok yarar sağl ayac ağı n ı Ya h ud i k a rş ı t l ı ğı yl a
düşüne n l erden i m ." (so n r a d a N a z i z m l e)
m ücad e l e i ç i n ç a l ı ş t ı .
K ı rk y ı l son ra , u z u n bi r d i z i b i l i m se l ve teknoloj i k
M a r i e u r i e b u kon uda
i l erleme n i n sonuc u n d a , i k i n ü k l e e r bomba Nagasa k i E i nstei n ' ı n te p k i le ri n i n
v e H i roşi m a üstünde pat l ayarak y ü z b i n lerce i n sa n ı sert l iği n i an l a m a kt a
güç l ük çeki yord u .
ö l d ü recek , sağ k a l a n l a r ı ve o n l a r ı n ç o c u k l ar ı n ı ,
ağd a k i s a y fada , M a r ie
tor u n l a r ı n ı zararl ı ı ş ı n lara m a r u z b ı rakacakt ı . Cu r i e ve A lhert E i n st e i n
R adyoakt iv i t e , M a rie Cur ie'ni n ü st ü n e t i t rediği ve 1 92 2 y l l ı nda Cenev re
gölü k ı y ı l a r ı n d a .
i n san l ığ ı n h i zmetine su nduğunu düşü ndüğü o "gü zel
Sonraki say fada, M a r ie
çoc u k " bir k i t l esel i m ha gi r i ş i m i n de k u l l a n ı l m ı şt ı . Ne C u r i e 1 9 30 y ı l ı nda
var k i P ierre de M arie Curie de b öylesi ölümc ü l b i r A BD'den dönerken
Olympic ge m i si n i n
gidişi h aya l b i le e t mem i şti .
güvertesinde.
E F SA N E 9 5
96
 TANIKLIKLAR VE
BELGELER

98
Pierre Curie

102
"Öğretim kooperati fi"

104
Marie v e Irene : Yazışmalar

1 10
Marie Curie ve Albert Einstein M illetler Cemiyeti'nde

112
Marie Curie ve Polonya

1 14
Amerika yolculuğu

1 16
Radyu mu n tehlikeleri

1 18
"Vatan, Büyük İ nsanlara M i nnet Borçludu r"

1 20
Ekler
9 8 TAN IKLIK LAR VE BELGELER
Pierre Curie
Pierre Curie, Marie kadar ünlü değildir. Belki de uzun yaşamadığı
için. Bununla birlikte, bu marjinal insan, bu derin, titiz ve özgün zeka
radyoaktivite dışında birçok alanda çalışmış birinci sınıf bir fizikçiydi.
Fiziğin simetriye ilişkin temel bir ilkesi onun adını taşımaktadır.
Ağır, h ayalc i . . . eksiksiz bir kafa yapısı
Evde yetiştirilen Pierre Curie, klasik
kültürün bazı alanlarında boşlukları olan
ama tam tersine bilim dallarında çok ileri
düzeyde bir eğitim aldı . Marie 1 92 1 'd eki
A BD yolculuğunun ardından yazdığı Pierre
Curie biyografisinde onun düşünsel portresini
çiziyordu.
Onun hayalci z i h n i , o k u l u n d ayat t ığı
düşünsel çaba n ı n k u ral larına boy u n
eğmiyordu . Bu düzeni t a k ip e t mekte
zorlanması genel l i k l e a k l ı n ı n ağır
işley işine a t fe d i liyordu . Kendisi de
k a fas ı n ı n ağır ç a l ıştığına inan ıyordu
[ . ] . Oysa ben bu ifade nin bütünüyle
. .
doğr u l a n madığı � an ısınday ı m ; bana
daha z iyade öyle gel iyor k i , zih insel
yet i l e r i , onu küçük yaşı ndan it ibare n
be l l i b i r konu üstü nde yoğun bir şeki lde
düşün meye zorluyord u , t a ki kesin
bir sonuç e lde e dene kadar - bunu
yarıda kesip düşünceler i n i n a k ı ş ı n ı d ı ş
koş u l lara göre değiş t irmesi olanaksızdı
[. .. ] . Bu tür bir zihnin geleceğe i l i şk i n
büy ü k olanaklar barındırdığı açı k t ır, ama
ilk bakışta san ı l d ığından çok daha fazla
mensubu b u l u n a n bu düşünsel kategoriye
yönel i k h içbir eğiti m siste m i n i n devlet
oku l l arı tara fından öngörülmed iği de
açıktır.
Görüldüğü gibi parl a k bir öğrenci
ola mayan P ierre Curie'n in büy ü k
şansı , anne babası'nın bu zorluğu fark
edecek kadar anlayışlı olmalarıydı ;
oğullarının gel işimine zararlı olabilecek
bir çabayı ondan beklemek gibi bir inat
göstermediler hiç [ . . . ] . P ierre tam bir
özgürlük içinde büyüdü , doğa bilimlerine
duyduğu merakı kır gezilerinde gel iştirdi
[. . . ] . Bu gezintiler [ . . ] onda büy ü k bir doğa
.
sevgisinin uyan ması na katkıda bulundu
ve Pierre yaşam ının sonuna kadar bu
t utkuyu kaybetmedi .
Marie Curie , Pierre Curie,
Payot , 1 92 3
" Düşünmek isteyen z i h n i serseme
çevirmek"
Pierre bilimsel araştırma için yaratı ldığını
hissediyordu. Günlük yaşamın zorunlulukları
nedeniyle konsantre olmanın olanaksızlığı bir
"ıstırap ve endişe nedeni" idi. Kaleme aldığı
ender otobiyografik notlarından birinde,
"Sıradan Bir Gün" başlığı alt ında o "yararsız"
günlerden birini anlatıyor.
Benim gibi zay ı f birisi içi n , a k l ı m
k arşılaştığı e n u fa k bir esintiye kapılara k
dört b i r tarafa dağı lıp gitmesin diye , her
şeyin çevre mde kıpı rtısız olması gerek,
ya da vızır vızır dönen bir topaç gibi

olm a l ıy ı m ki hareket i n kendisi b e n i dış
e t menlere duyarsız kılsı n .
Ağır ağır kendi etrafımda dönerken
atılım yapmaya çalışıyorum, önems iz bir
şey, bir sözcük , bir öykü, bir gazete , bir
konuk beni durduruyor ve yeterli h ızı
kazandığımda beni kuşatan her şeye rağmen
kendi kendime konsantre olabileceğim
anı sonsuza dek öteleyebil iyorlar. . . Yemek,
içmek, uyumak, tembellik etmek, sevmek ,
bu hayatın e n tatlı şeylerinden yararlanmak,
ama yine de pes etme mek gerek ; bütün
bunları yapar�en, kendimizi adadığımız
doğal olmayan düşüncelerin egemenliğini
koruması ve zavallı kafamızın içindeki
telaşsız devinimlerine devam etmesi gerek
hayatı bir hayal yapmak gerek ve hayali de
gerçek.
Pierre Curie, a.g.y.
tık karşı laşma
Marie Curie, Pierre Curie biyografisinde
onunla ilk karşılaşmasını anlatıyor.
lçeri girdiği mde Pierre Curie bal kona
açı lan bir cam lı kapı nın eşiği nde
duruyordu . O zaman 3 5 yaşı nda olsa da
bana çok ge nç gö rü n müştü . Ayd ı n l ı k
bakışl arının ifadesinden v e boylu boslu
ama hafi f bakı ms1 z görünüşünden
etkilenmiştim . Ağı r ağı r, düşüne düşüne
konuşması , sadeliği , hem ciddi he m toy
gülümseyişi i nsana güven ver iyord u .
Aramızda başlayan sohbet , çok geçmeden
bir dost sohbetine dönüştü . Bili msel
me seleler üstüne konuşmaya başlad ı k ,
-bu konudaki görüşleri ni öğrenme kten
pek memnundum- sonra toplumsal ya da
insani boyutları olan meseleler hak kında
konuştuk, zira ikimiz de bunlarla
TAN I KLIKLAR VE BELGELER 99
ilgileniyorduk . Onun dünyayı k av rayışı
i le benimki arası nda, farkl ı ü l kelerden
gel memize rağme n , şaşırtıcı bir yakınlık
vard ı , k uşkusuz, i ki m izin de içinde
yet iştiğimiz ailelerin manevi atmosferi n i n
birbirine benze mesine bağlan abil ird i
kısmen bu dur u m .
D a h a sonra yen iden F i z i k Derneği 'nde
ve l aboratuvarda karşılaşt ı k ; sonra o
beni z iyarete gelmek iste d iğini söyledi . O
sıralarda Ecoles m a h a l lesinde bir binan ı n
a l t ıncı kat ındaki bir odada oturuyord u m ,
yoksul bir yerdi [ . . . ] . P ierre Curie b e n i
görmeye ge l d iğinde işçi hayat ı m a
duyduğu sade v e sa m i m i yakı n l ı ğ ı
gösterdi . [ . . . ] Ç o k geçmede n, bütü nüyle
b i l i msel araşt ır maya adan m ı ş bir hayat
haya l inden söz e t meye başlad ı ve bu
haya t ı onunla payl aşmamı iste d i .
Marie Curie , a.g.y.
" Dahi kad ınlara e nder rastl a n ı r"
Bilime adanmış bir hayat ile evli liğin
uyuşmadığını düşünen Pierre, Marie'nin
"kendisi için yaratılmış" istisnai bir kadın
olduğunu anlar. Yaklaşık bir yıl boyunca hiç
durmadan her buluşmada, her mekt upta,
evlenmenin büyük bir mutluluk ve harika bir
işbirliği get ireceğini ona ka nı tlamaya çal ışır.
Birbi rimiz için en azından büy ük bir
dostluk beslemeye söz verd ik (öyle değil
mi?). Umarım fikri nizi değiştirmezsiniz!
Zira sözler hiç tutul maz; ısmarlama
oimaz böyle şeyler. Oysa hayatı yan yana,
hayallerimizin büyüsü içinde geçirmek,
inanmaya cesaret edemediğim güzel
bir şey olurdu : Sizin vatanınıza hizmet
etme hayal iniz, ikimizin insan l ı k hayali,
bilim hayalimiz. Bütün bu hayal ler
100 TAN I KLIKLAR VE BELGELE R

içinde en sonuncusu , gal iba en meşru

olanı . Şunu kastediyorum, toplumsal
durumu değiştirecek kadar güçlü değiliz,
öyle olmasaydı bile, ne yapacağımızı
bilemezdik , herhangi bir yönde harekete
geçerek, kaçınılmaz bir evrimi geciktirere k ,
iyi likten ç o k kötülük mü yapacağı mız
konusunda asla emin olamazdık. Bilimsel
bakış açısından , tam tersine , bir şeyler
yaptığımızı i leri sürebiliriz: Zem i n burada
daha sağlam ve apaçık, ne kadar küçük olsa
da sonu nda bizim .
P ierre' i n Marie'ye mektubu ,
Eve Curie , Madame Curie içinde , a.g.y.

"Olay ı yaratan simetris i z l i ktir"

''Ağır" olması Pie rre Cu rie'nin bakalorya

sınavını geçip 1 8 yaşında Sorbonne'd an P i e r re Cu r ie 18 78 y ı l ı n d a .
Jen lisansı alması nı engellemedi. O
dönemde ağabeyi ]acques'la birlikte, simetri öğel erinin var olmamasıdı r. Olayı
elektromet relerinin geliştirilmesinde temel yaratan simetrisizliktir [. . ] . Bazı nedenler
.

önem taş ıyan piezoelekt rik olayını inceliyord u .
Aynı za manda d a simet ri üstüne leorik
düşüncele re daldı . Bu konuyu seçmesi doğa
bilimlerine merak duymasından ve doğayı
gözlem lemesi nden kaynaklanıyordu. 1 894'te
epistemolojik açıdan büyük değe r taşıya n bir
ilkeyi dile getirdi.
" Bazı nede nler bazı sonuçları
bazı sonuçları doğurduğu nda , nede n lerin
simetri öğeleri nin elde edilen sonuçlarda
da bulun ması gerek ir. Bazı sonuç lar bel li
bir simetrisizlik sergi lediği zaman , bu
simetrisizlik onu doğuran nedenlerde de
bu lunmalıdır. Bu i k i önermen in tersi , en
azından prat ikte , doğru değild ir; bir başka
dey işle , elde edilen sonuçlar nedenlerden
daha simetrik olabilir [ . . ] Nedensiz sonuç
. .

doğurduğunda, nedenlerin simetri yoktur. Sonuçlar meydana gelmek için

öğelerinin elde ed ilen sonuçlarda da
bulun ması gere kir. Bunun tersi doğru
deği ld i r ; bir başka deyişle , elde edilen
sonuçlar nedenlerden daha simetrik
olabilir" (]ournaI de physique - Fizik
Dergisi) .
Ya d a daha ay rıntılı olarak: " B a z ı s imetri
öğeleri bazı ol aylarla aynı anda var olabil i r
a m a gere k l i deği llerdir. Gerekli olan , bazı
daima belli bir si metrisizliği gerektiren
olaylard ır. Eğer bu simetrisizlik yoksa ,
olay olanaksızdır. B u , gerçekleşemeyecek
olayların peşine düşerek yolumuzu
yitirmem iz i engeller çoğunlukla."
Pierre Curie ,
CEuvres completes (Bütün Yapıtları),
Edition des Archives contemporaines ,
1 99 5

P aranormal olana duyulan merak
XX. yüzyıl baş ı nda yaşayan ünlü Italyan
medyumu Eusapia Palladino dünyayı
arşınlayarak "yaşayanlar alemi ile ölüler
alemi aras ı nda temas kuruyor" ve özellikle
bilginleri n i lgisini çekiyordu . A ralarında
Bergson, Flammarion ve Curie'lerin de
bulunduğu bilginler bir Ps işik Olayları
Inceleme Grubu ve bir Genel Psikoloji
Enstitüsü kurmuştu . . .
[ . . . ] Psikoloj i Derneği 'nde medy u m
Eusapia Palladino i l e birkaç seansı m ı z
oldu. Ç o k ilginçti ve d e ge rçe k t e n ,
gördüğümüz o olaylar b i z e üçkağıtçı l ı kla
aç ı k l anamaz gibi gel iyor - dört ayağından
havaya kald ı r ı l a n m asalar, uzaktaki
nesnelerin get ir i l me s i , size ç i m d i k ata n ,
sizi okşayan e l l er, ı ş ı kla rı n be l irmesi. Her
şey bizim h a z ırl a d ı ğı m ı z bir mekanda,
hepsi n i t a n ı d ı ğı m ı z az sayıda seyi rci
önü nde gerçekleşt i , dal avere ortağı
ol ması mümkün değild i . Bazı olaylar
gerçekten varsa , yöntem l i bir biçimde
onları incelemeye nasıl başla n aca k acab a ,
i n s a n merak ed iyor. H e m sonra de ney
yap mak da kolay deği l . Medy u mun
çevre indeki hav a n ı n iyon l a ş m ı ş olup
olmad ı ğ ı n ı görmek iste d i m . H avay ı
çeken küçük bir vant i l atörün gürül tüsü
medy umu rahatsız etmeye ve çalı şmasını
enge l l emeye yett i . Bir başka güçlük
de medy u m u n bazı olayl arı meyd ana
get irmey i bilse de h ile yapmaya
ka l k ı şm a s ın d a n k aynaklan ıyor, ç ü n k ü
öyle d a h a az yoru luyor. [ . . ].
Pierre Curie'n i n Georges Gouy'ye
gönderdiği 24 Temmuz 1 905
tarih l i mektup
TAN I KLIKLAR VE BELGELER 1 0 1
Hayranlık uya ndıran bir zihin açıcı"
Pierre Curie'nin ani ölümü, onursal nişanlardan
gözleri kamaşmayan bu adamın yakınında
bulunmuş olan herkesin hayranlığını dile
getirmesine vesile oldu. Paris Belediyesi Fizik
ve Kimya Ohulu'ndaki öğrencileri "kendisine
yaklaşanları daha iyi birer insan yapan" bu
hocaya duydukları bağlılığı sergilediler.
[ . . . ] Bunc a yumuşakl ığın uzlaşmaz
bir ruhu gizlediğine kim inanırd ı?
Beslendiği cöme rtlik i l kelerinde n ,
sevmesini öğrendiği özel a h l a k ideali nde n ,
yaşadığımız dü nya içi n belki d e fazla
yüksek lerdeki o mutlak samimiyet
ideal inden ödün vermezdi . Zay ı fl ığ ı m ı zı
doyuran u fak tefek bin bi r uyuşmay ı ,
u z laşmayı bilmezdi o . Zaten bil ime
adadığı kültü bu idealin kültünden
ayırmazdı , haki kate duyulan basil ve
katıksız bir sevgiden nasıl yüksek bir
görev anlay ı ş ı n ı n çıkabileceği n i çarpıcı
bir örnekle gösterdi bize . H a ngi tan rıya
inanıldığın ı n önemi yoktur; mucizeleri
yaratan tanrı deği l imand ı r. [. . ].
Henri Poi ncare , Comples rendus
a l'Academie des science (B i l im ler
A kadem isi 'ne Sunulan Açıkla malar),
Aral ı k 1 9 0 6 , cilt 1 42 , s. 940
[. .. ] Okul yı llarımın belki d en güzel
hat ıraları , onun bi zimle sohbet etm kten,
kafamızda birtakım veri mli düşünceler
uyand ırmaktan , bilime düşkün lüğümüzü
biçimlendiren çalışmalardan konuşmaktan
hoşland ığı karatahtan ın başında, ayakta
geçen anların hatıralarıdır. O nun canlı ve
bulaşıcı merakı, bilgilerinin genişliği ve
güvenilirl iği , hayranlık uyandıran bir zihin
açıcı yapıyordu onu .
Pau l Langevi n , La Revue du mois, 1 9 06
102 TAN I K LI KLAR V E BELGELER

"Öğretim koo p eratifi"

Pierre'in ölümünden sonra Marie ve arkadaşları on yaşlarındaki kendi
çocukları için özel bir okul kurdular. Anne babalar yetkinliklerine göre
çeşitli dersleri bölüş tüler: ]ean Perrin kimya, Paul Langevin matematik,
Madam Perrin ve Madam Chavannes, heykeltıraş Magrou ve profesör
Mouton edebiyat, tarih, yaşayan diller, doğa bilimleri, resim, Marie
Curie de fizik dersleri veriyordu. "Öğretim kooperatifi" adı verilen
bu girişim geleneksel okula ve öğretime karşı belli bir güvensizliği
gösteriyordu.

Gözlemlemek, düşünmek, deney anlatılan soy u t , s ı k ıcı olaylar en i lginç

yapmak . . .
Marie'nin küçük kızı Eve, 1 937'de yazdığı
annesinin biyografisinde, anne babaların
işinin başından aşkın olması yüzünden sadece
iki yıl süren bu pedagojik deneyimi anlat ı r.
Marie1nin önaya k olm asıyla bir tür
öğretim kooperatifi projesi doğdu ; çok
zeki insanlar, bir araya getirdikleri
çocuklarına yeni yetiştirme yöntemlerini
uygul ayaca ktı .
Erkekli kızlı ya klaşı k on u faklık
için yoğun bir heyeca n ve eğlence
dolu yeni bir çağ başl ıyordu, her gün
seçkin bir öğretmenin v�rdiği tek bir
dersi din leyeceklerdi [ .. . ] . Marie Curie ,
Fizik Okulu1nun kullanılmayan bir
salonu nda Perşembe öğleden sonrala r ı n ı ,
o duvarların o zamana dek dinled iği en
temel fizik dersine ay ı rdı .
Öğrencilerinde -ki mileri geleceğin
bilginleriydi- b u heyecan verici derslerin ,
Marie Curie'nin gösterd iği yak ı nl ı ğı n ,
nezaketin büyülü bir hat ı rası kalaca kt ı .
O nu n sayesinde , ders k itaplarında
biçimde açıkl ığa kavuşturulaca kt ı .
[ . . . ] B i r sarkacın düzen l i sal ınımla rı isli
kağıtta görü lecekti. Öğrencilerin yapıp
derece lendirdiği bir termometre resmi
te rmometrelerle uy um içinde çalı şacak,
öğrenciler bu ndan sonsuz bir gurur
duyacakt ı .
M arie onl ara bilim aşk ını ve çaba
gösterme heve sini aktardı . Onlara çal ışma
yöntemlerini de öğrett i . Akıldan hesap
yapmada usta olan Curie öğrencilerinin de
bunu uygulamasında ı srar ed iyordu : " H iç
hata yapmam ay ı başa r m ak gere k , işin sırrı
,,
fazla acele etmemekte diyordu.
Eve Cu rie , Madame Curie,
Gal lim ard , 1938
Marie'n i n dersleri
Kooperatifin öğrencilerinden Isabelle
Chavannes'ın babası College de France'ta
Çince kürsüsündeydi, annesi ise kooperatifte
Ingilizce ve A lmanca dersleri veriyordu.
Isabelle derslerde tuttuğu notları siyah
bir dosyada topladı. Bu klasör bulundu ve
yayımlandı.

Fışkıran su (3 Şubat 1907)
"Sizi çok eğlendirecek çok güzel bir
deneye tanık olacaksı n ı z ."
M ad a m Curie suya bir toz at ıyor, bu
toz fluoresei n . Suda çizgi çizgi otlar
görü lüyor ade t a , sonra sıv ı n ı n t a m a m ı
hem ye ş i l hem s a r ı m s ı güzel b i r ren k
a lıyor.
"Bu güzel suyla birleşik kapl ar
yapacağız" diyor Madam Curie ve bütün
çocu klar hayranlıkla gözlerini faltaşı gibi
açıyor.
"Fluoresein çözelt isini az önce
denediğimiz çeşitli biçimlerde ki bileşik
kaplara döküyoruz." Su hem ince uzun
tüpte hem huni biçimli kapta yüksel iyor.
Madam Curie bunun üzerine ince uzun
tüpü çok eğiyor, bu tüpte de , bağlant ı l ı
olduğu huni biçimli kapta da aynı düzeye
ulaşmak isteyen güzel yeş i l su , tüpün
TAN IKLIKLAR VE BELGELER 1 03
ağzından fışkırıyor. Çocuklar şaşk ı n l ı k
içinde .
"lşte mutfakları mızda, istediğimiz gibi
açıp kapattığımız musl u ktan su böyle
gel iyor. Su , çok y ükseğe yerleştirilmiş bir
depoyla bağlantı l ı olan ince bir tüpte yani
boruda bulunuyor; boruyla depo bileşik
kapları oluşturuyor."
Arşimet yasası (10 Şubat 1907)
" l şte bir yumurta ve üç deney kabı .
'A' kabı nda su var ; sudan daha yoğun
olan y u mu rta d ibe çöküyor. 'B' kabında
yumurtanın yoğunluğuna sahip tuzlu
su var. 'C' kabında ise daha tuzlu su var,
yumurta bu suyun üstünde yüzüyor
çünkü yoğunluğu suyunkinden düşük."
"Bir yumurtanın tuzlu suda
yüzebilmesinin nedeni, tuzlu suda
ağırlığının bir kısmını kaybet mesidir.
. Bazılarımız yüzmeyi biliyoruz. Suda
durabiliriz ama havada duramayız;
çünkü suda ağırlığımızın bir kısmını
kaybediyoruz [ . . . ] ."
Madam Curie bütün çocuklara
tekrarlat ıyor:
"Bir cisim suya bat ırıld ığında
havadakinden daha az ağı rmış gibi
davranı r."
"Su hem alttan iter hem de üstten, ama
alttan daha kuvvetli iter ve cismi kaldırır."
[...]
" I rene tü müyle suya daldı r ı l ırsa ,
ağırl ığı , sudan yapı lma bir l rene' in ağırlığı
kadar azalır."
"Şimdi y ine çok güzel bir şey yapacağı z .
l ş t e ağzına kadar dolu b i r k a p . . . "
Isabelle Chavannes, Leçons de Marie Curie,
recueillies en 1 907 (Marie Curie'nin 190Tde
derlenen dersleri), EDP Sciences, 2003
104 TAN IKLIKLAR VE BELGELER

Marie ve Irene : Yazışınalar (1905-1934)

Irene Curie, Europe dergisinde çıkan bir makalede annesiyle
birbirlerinden uzak oldukları zamanlarda sürdürdükleri
yazışmalardan söz eder. "Bunlar, genellikle, çok kısa ve sadece
sevdiğiniz bir insanın yokluğunu telafi etmek için yazılmış duygusal
mektuplar. Başka seferler gönderdiğimiz mektuplar daha uzun
ve konuştuğumuz konuların ne kadar çeşitli olduğunu görmek
eğlenceli. " Ne olursa olsun bu mektuplar karşılıklı müthiş bir
bağlılığı gözler önüne seriyor.

Tatiller, hısa sürede anne ile h ızı aras ında Londra ,

bir yazışma vesilesi olur. Marie'nin 1 5 Eylül 1 9 1 3
Langevin olayının ardından 1 91 1 - 1 91 3 Sevgi l i I rene,
yılları arasındaki yokluğu da mektuplaşma Mektubumun yaşgününde eline
açı sından verimli olacaktı r. ul aşt ığı nı söyleyen mektubunu yen i a l d ı m ,
Saint- Palais,
3 1 Temmuz 1 9 1 0

Ben i m tat l ı Annişim ,

Bu aralar karides avl ıyor um çünkü gel­
git bayağı kuv ve t l i oluyor.
Dün tek başıma den ize girdim çünkü
teyzem yüzme dersi içi n Saint-Palais'ye
git t i . Deniz çok dalgal ıydı . Teyzem yüzme
dersi al amad ı , ben de s ı r t ı ma şimdiye
kadarki en kocaman dalgaları yedi m .
Bana yaz , mektup yazacak zama n ı n
yoksa kartpostal ya z.
H ava oldukça güze l .
Türevler üstüne küçük bi r özet istiyorum
bağıra çağıra .
Seni seven k ı z ı n I rene

M arie ve Ire n e 1 9 0 4 y ı l ı nd a .
 TANIKLIKLAR VE BELGELER 1 05

- {)_ .
- et'Uue6 '
,,
..e
! ·

.
. . ..r . •
. .
· ·

� .�J,, -'V'�
L�PO._

/tWLt A..r . rm� t}tı,� raut

. ,

k mıat'UYu
.
j(?, �;�� ,��
...

'* &t\ ftfıt .(VL, ljL.iedJtrl4'J •.

106 TAN I K L I KLAR VE BELGELER
buna da çok memnun oldu m . O gün
yanında olmak i sterd i m . Senin adı na
M iss Maulay'ye nezaketinden ötürü
te şekkür edeceği m ama sen de ona bir kart
yazabilirsi n .
Büyük kuze n i ne , s i z i gez meye
götürdüğü ve Evette'i hiç yormamaya özen
gösterdiği için benim adıma teşekkür e t .
B i r çocuğu sevindirmek i ç i n koşmaya
gitmemesi çok kibar bir davranış.
Dayına yazdığım gib i , Valenti ne' i n siz
dönmeden Paris'e döndüğünden emin
olmak için onunla yazışman gerek. Hava
kötü olur da siz benden önce dönmek
zorunda kalırsanı z bunun bir önemi var
zate n . İ ngiltere' de 25 Eylül 'e kadar kalmayı
planlıyorum ama Valentine açısından
sizin dönüşünüzle ilgili birtakım zorluklar
çı karsa daha erken dönerim . Mektupla ya
da telgrafla haberleşebi liri z .
Birm i ngha m yolc u luğum iy i
ge ç t i . Çok iy i karş ı l a n d ı m ve törene
ka t ı l d ı m , s e n görsen hoşuna giderd i .
Ye ş i l ken arl ı güzel b i r k ı r m ı z ı elbise
giyd i rd ile r ba n a , ay n ı şeki lde b a h t s ı z
yol daşl a r ı m a da - yani d o k t o r u nv a n ı
alacak ö b ü r b i l gi n lere de . Her b i r i m i z
meziye t le r i m i z i öve n k ı s a b i r konu şma
d i n le d i k ; sonra ün iversite n i n rektör
yard ı m c ı s ı her b i r i m i ze ü n ivers i te n i n
bi ze s ö z konusu u nva n ı verd i ğ i n i i l an
e t t i , so nra da her b i r i m i z plat formdaki
yer i m i z i a l d ı k . E n sonunda bu
ü n iversiten i n bizim gibi giy i n m i ş bütün
profe sörle rinden ve doktorl a r ı n d a n
o l u ş a n bi r tür geç i t a l ay ı n a kat ı l d ı k .
B ü t ü n b u n l a r bayağı eğle nc e l iyd i ;
ben ü n iversiten in k u ra l l a r ı n ı ve
ge lenekle r i n i gö zlem lemeye g i r i ş t i m
büyük bir ciddiye t l e . E l b e t te
fotoğra fla r ı m ç e k i ld i . Sana ga zete
yaz ı l a r ı n ı ve fo toğra f l a r ı gönder i r i m ya
da gel i rken ge t i r i r i m .
B i r m i ngham' d a İ ng i l i z le r i n e v i n de
k a l ı yordum ve hep İ ng i l i zce konuşmak
zorunda k a ld ı m . İ ngil izcem b ayağı
gel i şt i . O rada b u l u n a n b i l g i n l e rd e n
b a z ı l ar ı n ı öğrenme k s a n a i l g i nç gel eb i l i r
b e l k i . S e n i n t a n ı d ı ğ ı n Bay Lore n t z
vardı , y i ne b i z i m e v d e gördüğü n Bay
Ru t he r ford ve Bay Soddy orad ayd ı . A z
t a n ı d ı ğ ı m m ü h e n d i s B ay L a l lemand
d ı ş ı n da Fransa' d a n gel m i ş t e k k i ş i
ben d i m .
Seni sevgiyle kucaklıyoru m ,
Marie
Kasım 1 9 1 3
Can ı m ,
Bu kadar kötü olduğunu öğre n i nce
çok üzüldü m . Bu açı l ışı bütün iyi
n iyetimle lanetlediğim i söyleyeyim
· sana; sağl ığını böyle mahvetmeye
seni mecbur bırakmaları ve reddetme
olanağın ı n bulunmaması ne talihsizlik.
Sadece gerekeni yapacağı n ı ve oradaki
o insan ların can ı n ı sıkmalarına göz
yummayacağı nı umuyorum en azı ndan .
Maurice yüzüne sıcak potasy um siyanür
sıçrat mayı başard ı . Bereket versin ki ciddi
bir şey olmad ı : Yüzünde ve boynunda
altı-yed i tane u fak yanı k var sadece , ama
gözünün ç ıkmaması olağanüstü bir şans
çünkü bir d amla siyanür iki gözkapağın ı
birden h a fi fçe yaktı , ya ni gözleri n i
kapama mış olsaydı iş işten geçmişti. Zaten
kaza n ı n hemen ertesi günü laboratuvara
ge ldi, pek önemli bir şey yok , bel l i belirsiz
görülüyor.
Seni sıkı sıkı kucaklıyorum , canımın içi .
Büyük k ı z ı n .
I rene

1914 yaz tatili için Marie Curie B rötanya'd aki
A rcouest 'te, Seignobos'ların ve küçük
dostlar topluluğunun (Borel 'ler, Perrin'ler,
Chavannes'lar. . .) villalarına komşu bir villa
kiraladı. !rene ve Eve Temmuz ayında kahya
kadın ve bir aşçıyla birlikte villaya yerleştiler.
Marie, Ağustos ayı nda yanlarına gelmeyi
planlıyordu ama savaşın ilan edil mesi buna
engel oldu.
Arcouest,
24 Temmuz 1 9 1 4 Cuma
Canımın içi ,
Önce ciddi konularla başlaya l ı m .
B u sabah mektubunu aldım v e öğleden
sonra Reine Cadic'e gittim . Evinde odası
yokmuş ama bizimkine pek uzak olmayan
bir evde bir oda kiralayabilirmiş. Odanın
gün lüğü 1 frank, o zaman Andre de
yemeğe bize gelmeye mecbur olacak.
Koca pabuçlar yağmurda bata
ç ı ka y ü rürken çok işime yar ıyor; çok
k u l l a nışlı .
Tatile çı kmadan önce Kim' i Maurice'e
ödünç vermiştim ; belki de biti rmiştir.
Üslü fonksiyonlar beni çok fazla
deli rtmiyor; yine de neden iks'e eşit
olduğunu an lamakta zorluk çekti m , ama
şimd i anlamış bulu nuyorum . 6 terimle
e'yi yaklaşı k olarak hesapladım (3 ondalı k
verdi), hatayı da hesaplayarak . Gördüm ki
geçerl i 3 rakam bana e'nin değeri olarak
ve rilenle örtüşüyor.
Türevlerle aram iyi , ters fo nksiyon lar
hayranlı k verici şeyler. Buna karşı lık Rol le
teoremini ve Taylar formülünü düşününce
saçlarım dike n d iken oluyor. Beni allak
bullak ede n , n' lerle , m' lerle , p' lerle teorem
yapıp sonra da genelleme d iye başlık
atan bu insanların ken d i n i bilmezliği . l l k
teorem bence zaten dehşet verici ölçüde
TAN IKLIKLAR VE BELGELER 1 0 7
genelke n , o genelleme sayfalarca devam
e diyor.
Bu sab a h Matmazel Marthe' la (Madam
M etin'in kardeşi) birlikte kanoyl a kürek
çekti k , çok eğlenceliyd i . Mösyö Seignobos
da bizimle birl ikte kanodaydı .
Öğleden sonra Eglantine'e bindim. Rüzgar
ve dalga vardı . Daha dengede olmak için
teknenin önünde durdum, üstüne üstlük
sıçrayan sularla bir güzel ıslandım.
Sen buraya geldiği nde çok memnun
olacağım. Ev şu zamana kadar biraz
gürültülüydü ama epey keyifliydi . Sen
Brüksel' deyken bizim Paris'te olduğumuz
zamanki hale dönüyormuşuz gibi geliyor
bana , yani gitgide daha aptalca konuşmalar
yapıl ıyor. Senin varlığınla kuşkusuz biraz
daha aklı başında şeylerden konu şacağız
burada, senin özel niteliklerinden biri
de bu; sen yanımızdayken salakça laflar
edilmiyor pek.
Se ni tekrar görmeyi çok istiyorum
canımın içi . Yatmadan önce seni
öpememek bana acı ver iyor. Ama
y i ne de eğer tedavi olman gerektiği n i
hissediyorsan , tedaviye gideceğin içi n
gelişini ertelemekte sa k ı n tereddüt
etme rica ederim. Seni yen iden görme
arzumuzdan önce sağl ığın ge lir,
anl ıyorsun değil mi?
Eve çok çalı şıyor. Aritmetik le uğraşmak
istemiyor ama bu yüzden can ı n ı sıkmamak
gerek çünkü öteki şeyleri yapmaya ,
Al mancaya bile bütün iyi n iyetiyle girişiyor.
Bence biraz bırakalım istediği gibi çal ışsı n ,
çünkü hesap yapması konusunda inat
edersek öyle güzelce gayret göstermekten
vazgeçer, yazık olur. Hesap birkaç gün
sonraya kalsı n , şu hevesi geçince yapar.
Seni öpüyorum.
I rene
108 TAN IK L I K LAR VE BELGELER

Paris'ten ayrılamayan Marie, Irene'e yaşgünü Tatilinin sonu istediğin gibi

için kısa bir mesaj gönderdi. ayarlanamadı d iye üzülüyoru m .
Arkadaşların Francis v e P ierre Auger'yi
1 2 Eylül 1 9 14, Cumartesi yeniden görmek istemeni anlıyorum . Ama
Sevgili I rene , Eve dönmekte haklı çünkü bakaloryaya
Sana sarı lmak istediğim gün bugün . hazırlanmak için c iddi çaba sarf etmesi
Uzaktan sevgiyle seni düşünüyorum ve gerek, Paris'teki kadar verimli çalışamaz
Arcouest'te . Ben Güney Fransa'ya gitmeden
şu sıra çalıştığım hastane n i n resmi n i
önce -Eylül'ün 1 6'sında yola çıkıyorum­
gönderiyoru m . U marım yak ı nda
beni mut laka görmek istiyorsan 14 Eylül
görüşürüz, 17 yaşındaki tat l ı kızım benim.
sabahı Eve'le birlikte gelebilirsin ve 1 6
Seni bütün kalbi mle kucaklıyorum .
Eylül akşamı b i r h a ft a daha geç irmek üzere
Annen
Arcouest'e dönebilirsin belk i . Ben yolculuk
masrafını seve seve karşıl arım. [. .. ]
Savaştan sonra Curie ailesi Arcouest 'te Seni sevgiyle kucaklıyorum sevgili
tatil yapmaya devam etti. Anne ile kızı l rene' im , yakında görüşürüz.
arasındaki yakı nlık, savaş sırasındaki ortak Anne n .
deneyimleriyle daha da pekişti.
Arcouest ,
Paris, 11 Eylül 1 92 1 , Pazar
1 0 Eylül 1 92 1 , Cumartesi
Ben im sevgil i I rene' im, Can ı m ,
Perşembe günkü mekL ubunu aldı m , O güzel mektubunu ald ı m , çok
yaşgününün ve 2 4 yaş ı n ı n şerefine sana se\! i nd i m . Bir konuda sana iy i l iğ i m
Arcouest'te güzel bir gün d i lemek iç i n
ben d e bunu gönderiyor um . S e n i he r
zamanki nden daha büyük bir sevgiy le
düşünüyorum , seni kucaklama isteğim
h iç bugün olduğu kad ar çok olmad ı . lşte
bu yüzden Arcoue st'te Paris'tekinden
daha neşe l i bir yaşgü nü geçireceği n i
gönül rahat l ığıyla düşünerek birlikte
olmay ışımıza pek fazla üzü lmeden se nin
adına sev inç duyuyorum.
Bil iyorsun evladım, sen benim içi n
mükemmel b i r arkadaşsı n , hayatım
sayende daha kolay, daha tal l ı . Sana
sonsuz derecede m i n nettarım , yen i
çalışma y ı l ın ı n ikimize d e mutluluklar
geti rmesini umuyorum. Gülümseyişini ve
hep neşeli yüzünü düşünere k , çal ışm aya
daha bir cesaretle bakıyoru m . Umalım

M
ki güçlükler fazla kesk i n olmasın ve e n arie Curie v e j e a n Perrin 1 92 0 ' l i
y ı l l ard a Arcouest'te tat i lde.
azından kısmen bir sonuca ulaşa l ı m .

M a r ie Curie, I rene ve Eve Arcoue st'Le k ay ı k la
dokunduğunu d ü ş ü n me n ben i m u t l u
e d i yor, ç ü n k ü h ayat ı n ı b i raz o l s u n
kolayla şt ı r may ı ö y l e çok ist iyorum k i .
Ya n ı md a o l m a d ı ğ ı n zaman b i r şeylerin
e ks i k olduğunu h i ssediyor u m , Güney
Fran sa'ya g i t meden önce s e n i yen iden
k u c a k l ayabi ls em çok mut l u o l u rd u m .
Daha son ra b i r h a ft a l ı ğ ı n a Arcoue st'e
dön memi önerdiğin için teşekkü rler.
Düşüney i m bir ama asl ı na bakarsa n karar
vereceği m i sa n m a m . Ad ı m ı m ı Paris'e atar
atmaz zorunlu olarak beni çağıran y ı ğ ı n l a
ş e y ol aca k t ı r. Ö t e yanda n , bugün lerde
epey güzel giden hava lar bozulacağa
benzer (doğrusu b i z yola ç ı kana kadar üç
kere değişeb i l i r) . N eyse bakarı m a r t ı k .
Al ice ö n c e k i g ü n gel d i . Fareciği m i z i n
durumu iy i , ba hçede del i g i b i koş up
duruyor. S e p e t i n e ger i koyduğumu zda
n e d iye c e k acaba? H e p b e n i m odamda
yatıyor, san k i b u n a mecburmuşuz gibi
b i r havası var, h e p toparl a k , hep s iya h .
TANI KLIKLAR VE B E LGELE R 1 09
gezint iden dönüyor.
Bugü n l e rde k ayda değer bir şey
yapmad ı k . Bu saba h , Roch Vras e pey
soğ u k a m a hoşt u . j e a n ' l a ben y ı l madan
L rudgen l ç a l ı ş maya devam e d iyor u z ,
bi raz i lerled i k . G elecek y ı l b u y ü z ü ş
h ı z aç ı s ı nd a n b i r t a k ı m sonuç l a r
verecek k a n ı s ı nday ı m . Ko rka r ı m d i pten
y ü zmek i ç i n bu y ü zme s t i l i nden hi ç
yara rl anm ayac ağı m .
3 - 4 kez dah a suya g i receğiz sonra
yola ç ı k ı l ac a k ! Ah, böyle düşü n m e k ne
kork u n ç . Seni ku cakl ıyo ru m .
I rene
Correspondance Marie eL l rene Curie.
Choix de lett res, 1 905 - 1 934 (Marie ve Irene
Curie'n in yaz ışmaları . Seç ilmiş mekt uplar,
1 90 5 - 1 9 3 4) iç inde ,
Ziegeler, Gi lberte (ed .) ,
Paris, Editeu rs français reunis, 1 9 74
1 Ad ı n ı l ngiliz yü zücü j o hn Trudgen'dan ( 1 852- 1 902)
a l a n bir yüzme st i l i . (ç . n .)
1 10 TAN IKLIK LAR V E BELGELER

Marie Curie ve Albert Einstein Milletler

Ceıniyeti'nde
1 91 1 'd eki Solvay Kongresi'nde tanışan Einstein ve Marie Curie arasında
bir dostluk ve saygı ilişkisi vardı. Iki fizikçi 1 91 3 'te çocuklarıyla
birlikte Isviçre'd e birlik te tatil bile yapmıştı. Savaşın kesintiye uğrattığı
entelektüel ve kültürel alışverişi geliştirmek amacıyla savaş ertesinde
kurulan Milletler Cemiyeti Entelektüel Işbirliği Komisyonu'nda yer
almaları için 1 922 'de ikisinin de görüşüne başvuruldu.

Pari s , 2 7 May ı s 1 9 2 2 düşündükten sonra onay ı m ı verd i m .

Değerli B eye fe nd i ,
M i l let ler Cemiyeti 'nin Uluslara rası
Entelektüel lşbirl iği Komisyonu'na
kat ı l mak üze re siz de benim gibi
dave t edildi niz. Bu daveti k abu l edip
etmediğinizi öğrenmek isterim. Bana
kal ı rsa, birtakım somut hizmetlerde
bulunmak umudunu güve n le taşıyorsak ,
benim kabu l edişim gibi sizin kabu l
edişiniz de k uşkusuz ge re k l i . Ortak
dost ları mız [ Langevin] da bu görüşte .
Ama henüz Kom isyon'un eylem
olanakları n ı n ve yer i ne get i receği işin tam
an lam ıyla bi linc inde değilim . Bu konuda
ne düşündüğünüzü öğrenmekten çok
memnun olurum. Benim duygum şu ki
M i l le t ler Cemiye t i henüz eksikleri olsa da
gelecek içi n bir umut deme k .
E n derin saygı l a r ı m ı sunarım ,
Marie Curie
Berl i n , 30 May ı s 1 9 2 2
H a nımefe nd i ,
Kurul acak komisyonun ne elde
edebileceği konusunda en u fa k bir
fik r i m olmamas ı na rağme n , k ısa süre
Zira bu girişimin ard ı nda uluslararası
bir uzlaşma arzusunun olduğu tart ışma
götü rmez . Bir et kimiz olabilmesi için
daha sonra işi doğru dürüst sürdü rmemiz
gerekecek. ! n a n ı n bana siz de kat ı l may ı
kabul ederseniz çok memnun olacağım ,
zaten b u türden meseleler konusunda biz
sizinle çoktan bir uzlaşmaya vard ı k .
Size v e dostları n ı za e n içten selamlarımı
yol luyorum .
Albert Einstein
[24 Haziran 1 92 2'den sonra]
Değe rl i Madam Curie ,
Kı sa süre önce bana M i l letler
Cemiye t i 'n i n Kom isyon'uyla ilgili sorular
sormuştunuz, ben de size kat ı l mayı kabu l
ettiğimi söyleyere k sizin de kabul etmenizi
rica etm iştim . Böylesi bir girişimin
önemine i l işkin görüşlerim değişmedi .
Ne yaz ı k k i bugün ist i fa etmeye mecbur
hissediyorum kend imi ve e lbette size de
hemen haber ver mek soru m lu luğunu
duyuyoru m . Size gerekçelerimi bel irtme
iht iyac ı içindeyim ama komisyon
d ışındaki insa n l ar ı n bunları bilmemesine

özen göstermen i z i rica ediyorum.
Rathenau1nu n [Alman d ışişleri bakanı ,
24 H azira n 1 9 2 2 ' de Yahudi karş ı t ı bir
grup tarafı ndan öldürüldü] traj ik ölümü
vesilesiyle , çeşitli seferlerde olduğu
gibi, M i l letler Cemiye t i nezdinde temsil
e tmem beklenen çevrelerde çok şidde t l i
arie Cu rie ve Einstein, Cenevre1de M i l letler Ce miyeti'nin Entelektüel Komisyonu'nun bir
M toplant ısında.
ve yaygı n bir Ya hudi ka rşıtlığının hü küm
sürdüğü nü , temsilci ya da arabulucu
rolüyle uy uşamayacağını bir anlayışın
hü küm sürdüğünü h issett i m . Bunu çok iyi
anlayacağınız kanısınday ı m .
Paris'te si zinle, Langevin'le ve sempatik
meslektaşl arınızla geçirdiğim güze l saatleri
bambaşka bir sevinçle hatırl ıyorum.
Özel li kle Langevin'e müteşekkirim,
gösterdiği i lgi beni çok duygulandırd ı , h iç
unutmayacağım . . . O na en içten selamları mı
iletiniz lüt fe n , size de ay nı şeki lde dostane
selaml arımı gönderiyorum .
Albert Einstein
7 Temmuz 1 9 2 2
Beni son derece hayal k ı rı kl ığına
uğratan mektubunuzu ald ı m . Bana öyle
TANI KLIKLAR VE BELGELER 1 1 1
gel iyor k i komisyondan çek ilmeniz
konusunda verdiğiniz gerekçe ikna edici
değ i l . Tehlikeli ve zararlı düşünce akımları
var olduğu içi n , işte tam da bu yüzde n ,
o n larla mücadele etmek gerekli . . .
M arie Curie
11 Temmuz 1 92 2
Kararıma katı lmamanızı, hatta
anlaşılmaz bulmanızı anlayabil iyorum.
Burada, entelektüeller arasında, anlat ılması
olanaksız bir Yahudi karşıtlığı görülüyor,
bir yandan Yahudilerin kamusal yaşamda
gerçek sayılarıyla kıyaslanamayacak bir
rol oynaması , öte yandan , araları n d an
birçoğunu n (örneğin benim) uluslararası
hede fler doğrultusunda mücadele etmesi
bu Ya hudi karşıtlığını özellikle artı rıyor.
lşte bu nedenle, kesinlikle nesnel bir bakış
açısından, bir Yahud i , Alman entelijansiyası
ile uluslararası entelijansiya arasında bağ
görevi yapacak kişi değildir. "Gerçek bir
,,
Alman kabul edilen b i r kimseyi seçmek
gerekir. . .
Albert E i nste i n
1 1 2 TAN IK LI KLAR VE BELGELER

Marie Curie ve Polonya

Marie Curie hayatı boyunca memleketiyle ilişkisini sürdürdü:
Yazın kızları Polonya'd a, kızların kuzenleri Fransa'da kaldı, Curie
kardeşleriyle ve lise arkadaşlarıyla yazışmaya devam etti. 1 91 9 'd a
Polonya'nın yeniden bağımsızlığına kavuşması Marie Curie'nin gerçek
bir bilimsel işbirliği ortaya koymasını sağladı.
" Polonyalıların Polonya'yı terk etmeye Kazimierz Dluski'ye verdiler. 1 91 2 yılında
ha kkı yok" Marie Paris 'te henüz p roje aşamasında
bulunan radyum enstitüsünü model alarak
Pierre, Marie Curie'ye 1 894 yazında Varşova'd a bir radyum enstitüsü kurmayı
Polonya'd aki tatili bitince Fransa'ya geri düşündü. 1 91 3 yılının Kasım ayında
dönüp dönmeyeceğini sorduğunda Marie Polonya'nın başkentine gitti. Rus yetkililer
bu yanıtı verdi. Pierre'in evlenme teklifi onun varlığını özellikle yok saydılar: Marie
konusunda tereddüt göstermesine neden olan Curie şerefine düzenlenen şenliklere hiçbir
da bu inancıydı . resmi görevli katılmadı. Marie ömründe ilk
kez, ağzına kadar dolu bir salonda, Lehçe
Sen bu mektubu a ldığında , sen in bilimsel bir konferans verdi.
M an ia'nın adı değişmiş olacak. Sana
geçen yıl Varşova' da sözünü ettiğim Buradan ay r ı lmadan önce olab i l d iğince
adaml a evleneceği m . Hep Paris'te kalmak çok h i zmet etmek istiyorum . Sal ı
beni m için çok ı st ı rap ve rici am a ne günü halka açı k bir kon ferans verd i m .
yapay ı m? Kader bizi birbirimize derinden Çeşitl i toplantılara kat ı l d ı m , daha da
bağladı , ay rı lma düşüncesine taham mül kat ı l acağı m . Yararlanı lması gereken -b ir
edemiyoru z . Sana ya zmam ıştım çü n kü iy i niyet görüyorum. Barbar ve saçma b i r
çok ani karar a ld ı k . Koca bir y ı l boyunca egemenliğin k ıyıp geç irdiği b u zava l l ı ü l ke
tereddüt ettim, neye karar vereceğimi a h l aksal ve düşünsel yaşa m ı n ı savunmak
bi lem iyordum . En sonunda bu raya için gerçe kten çok çaba harcıyor. Bask ı n ı n
yerleşmeye karar verd i m . geri çekil mek zor unda kalacağı bir
M a rie Curie'nin arkadaş! Kazia'ya gün ge lecektir b e l k i , o zamana kadar
mek t ub u , 1 89 5 yaz ı dayanmak gerek . Ama nas ı l bir h ayat
burad aki! Ne koşu l l ar bi lsen ! Çocukluk
M arie, Fransız olu nca da Polonya'y ı ve gençlik hatıraları mla bağlı olduğu m
unutmaz yerleri gördü m . Vistül'ü gördü m [ . . . ] . Bu
gezi ler hem güzel hem hüzün lü am a insan
1 903 'te Marie ve Pierre Curie, Nobel yapmadan edemiyor.
ödülünden gelen paranın bir kısmını, Madame Curie içinde a l ı n t ı lanan
Zakopane'd eki sanatoryumun kurulmasına konuşma,
yardım etmek için, Bronya'nın kocası Eve Curie , a.g.y.

Polonya e n sonunda bağımsız !
1 91 9 'da Polonya egemen bir devlet haline
gelince Marie sevincini ortaya döküyor.
" Köle doğmu ş , beşikte pra ngaya
vurulmuş" bizler (Mickiewicz'i n
Thadeus'undan alıntı), ülkemizin hayalini
kurduğumuz o dirilişini görecekmişiz
n i tekim. Bu anı bizzat yaşayacağım ı z ı
ummuyordu k , çocuklarımıza k ısmet
olur herhalde d iye düşünüyorduk,
ama işte görüyoruz ! Ü l kemize bu
mutluluk pahalıya mal oldu , daha da
ödeyecek bedel ini . Ama, savaştan sonra
Polonya zincirlerinden kurt ulamamı ş
olsaydı ve paramparça edi lseyd i , bizi
kıskıv rak saracak ola n ac ı ve y ılgınlık ile
halihazırdaki sıkıntılar kıyaslanab i l i r mi?
Senin gibi benim de geleceğe inancım var.
Marie'nin ağabeyi josef Sklodowski 'ye
mektubu, A ralık 1 920
Varşova Rady um Enstitüsü
Polonya'nın bağımsızl ığı Radyum Enst itüsü'ne
yeni bir anlam kazandırmışt ı. Eve anlat ıyor.
Polonya'ya iki , üç , dört yolculuk [ . . . ] . Polonya
yeniden özgü rlüğüne kavuştuğundan beri
Marie'nin aklı fikri büyük bir projedeydi:
Varşova' da bir radyum enst itüsü, bili msel
araştırma ve kanser tedavi merkezi kurmak.
lnaLçıl ığı zorlukları yenmeye yetmeyecekti.
Uzun süren bir köleli kten yeni yeni çıkmaya
başlayan Polonya yoksuldu : Para açısından
da yoksul , teknisyen açısından da yoksul [. .. ]
l l k seslenişte hemen yanına koşan
yardımcının adını söylemeye gerek var
mı? Yaşın ağırlaştırdığı ama otuz yıl
önceki kadar coşku lu ve y ılmaz Bronya
işe koyuldu . Hem mimar, hem satış
TANI KLIKLAR VE BELGELER 1 1 3
arie Curie 1 932'de Varşova
M Enstitüsü'nü açıyor.
sorumlusu , hem de veznedardı [. . . ] ülke
çok geçmeden M arie'nin resminin bası l ı
olduğu pullarla doldu . Para isteniyordu,
daha doğrusu tuğl a : "Marie Sklodowska­
Curie Enstitüsü'nü inşa etmek için bir
tuğla sat ı n a lın [. . . ] ". Tuğlalar çoğaldı ve
Marie 1 9 2 5 yılında Varşova'ya Enstit ü'nün
temelini atmaya geldi. Görkemli bir ziyaret
oldu : Geçm işe ait hatıral ar, geleceğe dönü k
vaat ler [ . . ] koca bir ulusun coşkusu, bir
.
hatibin "zarif hükümranımız Po lonya
Cumhuriyeti'nin ilk nedimesi" ded iği
Curie'ye eşlik ediyordu . [. . . ] Yı llar geçt i,
tuğlalar duvar oldu . Marie ve Bronya'nın
çektiği zahmetler bitmedi. Her biri
tasa rrufunun bir bölümünü ve rmesine
rağmen , mutl aka gerekli olan radyumu
a l maya yetm iyordu para . . . Marie cesareLini
kaybetmed i: Kendisine daha önce
olağanüstü bir yard ımda bulunan AB D'ye
yöneldi . . . 192 l 'deki gibi Marie 1 929
Ekiminde de New York'a doğr u yola çıktı
[ . . . ] . 29 Mayıs 1 932 Marie Curie , Bronya
Dluska ve Polonya devletinin ortak eserinin
taçlandığı tarih oldu . Cumhurbaşkan ı ,
Madam Curie v e profesör Regaud'nun hazır
bulunduğu bir törenle görkemli Varşova
Radyum Enstitüsü açı ldı [ . . . ] . M arie'nin
Polonya'y ı son görüşüydü bu.
Eve Cu rie , Madame Curie, a.g.y.
1 14 TAN I K LI KLAR VE BELGELER

Aınerika yolculuğu
1 92 1 yılında Marie Curie, ''Amerikalı kadınlar"ın Radyum
Enstitüsü'ne armağan ettiği bir gram radyumu almak üzere Amerika
Birleşik Devletleri'nde altı haftalık bir yolculuğa çıktı. Sağlığı pek iyi
olmamasına rağmen, basının onun şerefine kanserle mücadele teması
etrafında düzenlediği kampanyaya katıldı.

"Bütün insan lığın çıkarı na" Radyumun keşfi A merikalılar

Yolculuk, arkadaşlarının Missy diye çağırdığı
Mary Meloney B rown adında bir kadın
gazeteci tarafından düzenlendi. Mary
Meloney Brown, Marie Curie'nin çekincelerini
yenmeyi ve ondan bir görüşme koparmayı
başarmıştı.
Ameri kalı kad ı n gazeteci Paris'e röportaja
geldiği nde ona " Bir di lek tutaca k olsa n ı z ,
n e di lerdin iz?" diye sorar. M arie Curie
"A raşt ırmala r ı m ı sü rdü reb i l me k için bir
gram rady um" d iye yan ı t verir. Keşfi n i n
b a z ı k i şilerin m i lyon lar kazanmasın a
neden olduğu söylenince " Birkaç kişi
zengin olsu n diye deği l , herkesin iy i l iği
için ben sırr ı m ı dünyaya verd im" der.
Hocal ı k maaşı ayda 200 dolan aşmazken
m il yonl arca dol ar değerinde bir ke şfi
dü nyaya veren en büyü k bilim kad ı n ı n ı n
öyküsü b u i şte .
Anne Whitney H ay,
New York City Telegraph, 29 May ı s 1 92 1
Bu yolcu luk vesilesiyle Marie bir sürü
konuşma yaptı, Missy'nin isteği üzerine
Pie rre'in biyografisini yazdı ve Fransızcaya
hiç çevrilmemiş bir otobiyografi kaleme aldı.
Pierre �e o, keşiflerinin pate n tini alabilirlerdi,
aşağıda bu meseleden söz ediyor.
tarafı ndan çok iyi karşıland ı , ama bu ,
radyumun bilimsel değerinden ve tıbbi
kullanı m ı ndan kaynaklanmıyordu sadece ,
bu maddeni n kaşi fleri tarafı ndan herhangi
bir k ısıtlama olmaks ı z ı n , maddi kazanç
gözetme ksi zip. i nsan l ığa verilmesinden de
kaynaklan ıyord u [. . . ] .
Ke şfimizi işletmeyi reddederek bi zden
sonra çocukları m ı za geçebilecek serveti de
reddetmiş olduk. H ak l a r ı m ı z ı güvenceye
a l m ı ş ol sayd ık, tatmi nkar bir Rady um
Enstitüsü kurul ması için gereken madd i
olanakları da elde etmiş olacağı m ı z ı ,
birtak ı m geçerli nedenler göstererek
ileri süren dostlarım ı z ı n önünde kendi
görüşlerimizi sık sık savunmak zoru nda
kald ı m . Ama böyle davranmakta haklı
olduğu muz kanı s ı ndayım hal a .
İ nsanl ığı n , toplumun iyil iğini
unutmaksı zın ama ke ndi ç ı karlarını da
gözetere k , çal ışmalarından en yüksek
kazancı sağlayan prat ik in san l a ra ih tiyac ı
va r elbette .
Ama hayalcilere de iht iyac ı var, bir
girişi m i n ç ı kar gütmeyen uzant ı l a r ı
onl ara öyle c a z i p gel i r ki kendi m addi
kazançları için çaba ve özen göste rmeleri
olanaksızlaşır.
Belk i de bu h ayalciler zengi n l iğe
lay ı k değildir; ne olursa olsun , iyi

M
arie Curie , C nonsburg fab r i k a s m ı n
�
müdü rü Lou ı s F. Vogt (sol da) v e
Standard C h e m i c a l Compa ny'n i n başka n ı
j a me s C . Gray ile birli kte .
örgü t len m iş bir toplum bu emekçi lerin ,
maddi tasa l ardan kurtu lmuş, bi limsel
araşt ır man ın hizmetine özgü rce
vak fed il m iş bir yaşa m sürdürmelerini
sağl amak için onl ara gerek l i olanakları
su nmal ıdır.
M arie Curie ,
otobiyogra fik not lar, 1 92 1
Canonsburg fabrikasını ziyaret
Medyal ik ve sosyetik bir gösteri iç inde
ge rçekleşen ABD yolcu l uğunda, Marie
Cu rie A BD 'ye gitmeyi kabul et mesini
sağlayan amacı (Rady um Ens t il ü s ü)
gözden uzah t ut madı . Endüst riyle bağ
kurma arzusunu hep taşıyordu, Standard
Chemical Company 'nin Canon sburg'd ahi
(Pe nnsylvania) radyum elde edilen
fabrikalarını gezmeyi programına dahil
ettirdi .
TAN IKLIKLAR VE BELGELER 1 1 5
Canonsbu rg fabrikası 1 909 yılında joseph
Flannery ( 1867- 1 920) tarafı ndan kuruldu .
Çok girişken bir girişimci olan Flannery
lokomotif kazanı üre ten bir fabrikayı
yöneterek işe başlamış, sonra, vanadyum
alaşımıyla özell ikle d ayanıklı hale
getirilmiş çelik üretimine yönelmişti (söz
konusu çelik, Panama kanal ındaki tesviye
h avuzlarının kapılarının üretiminde
kullan ı lıyordu). 1 909 yı lında, kanser
olan kız k ardeşinin sağlığının bir rady um
tedavisiyle düzelebileceğin i öğrendi , o
dönemde Birleşik Devletler' de yeterl i
m iktarda radyu m yoktu , Flannery de
kardeşinin ihtiyacı olan radyumu bizzat
üretmeye karar verdi . Dolayısıyla American
Vanadium firmasından çekilip 1 9 1 1 yıl ında
Standard Chemical firm asın ı kurdu.
Kul la n ı lan maden fil izi pekblend deği l ,
karnonit idi. Vanadyu m , radyum ve
uranyum içeren bu m ineral Colorado'nun
bat ısında, Paradox Va lley' de bulunan
bir madenden çıkar ıl ıyordu. lşletme
masrafı , karnonitin Pennsylva n ia'ya
kadar taşın ması yüzü nden büyük
ölçüde artmışt ı . Toz haline ge t i r i lm i ş ve
çı karıldığı yerde çuva l l ara doldur u lmu ş
" konsantre" maden fi lizi son ra uzun
bir yolcu l uğa ç ı k ıyordu. Ö nce Bat ı'n ın
fet hedildiği eski güze rga h üstü nde koca
arabalarla ve kamyon l a rla taşın ıyor,
sonra kı sa menzil ler halinde tre n le
götürülüyordu, her araç değişim inde
aktarma çok zah met l i ol uyordu. Bu
koş ullar a l t ı n da, özel li kle de o dönemde
Belçika sömürgesi ol an Katanga' da daha
zengin yatakların bulunmasından sonra ,
maden fi lizini i şlemen in karl ı o l m adı ğı
çabucak an laşılacaktı r. Fabrika 1 92 3'te
zorunlu ol arak k apat ı ld ı .
Françoise Balibar
1 1 6 TAN I K L I KLAR VE BELGELER

Radyuınun tehlikeleri
1 920 'li yıllarda radyumun tehlikeleri konusunda kamuoyu
telaşlanmaya başladı . ABD 'd e ışıklı kadran üreten bir fabrikanın
çalışanları arasında tekrarlanan kazalar oldu, bunu Fransa'd aki başka
kazalar takip etti . Marie Curie, ablası Bronya'ya yazdığı Kasım 1 920
tarihli bir mektupta sağlık sorunlarının radyumdan kaynaklandığına
ilişkin kuşkularını dile getiriyordu: "Belki de radyumun bu
rahatsızlıklarda bir rolü vardır ama kesinkes ortaya koymak olanaksız.
[. . . ] Kimseye söz etme, sakın, dedikodu yayılmasın. "

Radium G irls anne babası , dört kardeşi, bir dedesi ve

Radyumun sanayide kullanımına bağlı ilk
hastal ık va.haları 1 922 yılında ABD'd e hol
saati üreten bir fabrikadaki genç kadın
işçilerde görüldü . Saatle rin kadranları
radyoaktif bir boya ku llanı larak ışıklı hale
getiriliyordu .
H astal ığı i le kol saat i kad ran ının boyası
arasında bağ ku ran il k kad ınlardan biri
Kather ine Schaub 'du.
K a t h e r i ne Sch aub 1 9 0 2 ' de Newark'ta
(New j e rsey) doğdu . Rady u m l u b oya
k u rban ları n ı n çoğu gibi h a l i va k t i
p e k fen a ol mayan b i r i ş ç i a i l e s i n i n
çocuğuydu ( babası v e e rkek k a rd e ş l e r i
vası flı işç i yd i) . Kurban l a r ı n ç o ğ u n u n
hem k e n d i l e r i hem a n ne babal arı
A B D ' de doğmu ş t u ; bu kad ı n l a r ı n üçte
b i r i ilk kuşağa mensupt u . K u rba n l a r 1 5 -
20 yaşları arasındaydı ve h a l a a i l e l e r i n i n
yan ında o t u ruyorlard ı .
Yirm inci yüzyıl başındaki emekçiler
için ölüm ve hastal ı k ailevi du rumlard ı ,
dolay ısıyla aileler ayn ı konutta b i r araya
1
geliyordu: N it ekim Katherine Schaub
bir kuziniyle birl ikte aynı evde yaş ıyord u .
Katherine Schaub ' la yaşıt o l a n k u z i n i
I rene Rudolph'un anne babası hayatta
değild i .
1 9 1 7 yılında Katheri ne v e I rene
Radium Lum i nous Paint ing M aterials
Corporation tara fından Orange'ta (New
jersey) bulunan ışıklı kol ve duvar saati
kadranı boya atölyesinde işe alındıl ar.
Şi rket Av usturya l ı hekim ve fi zikç i Sabin
von Socholsky tarafı ndan kurulmuşt u .
Socholsky önce radyum içeren i l açlarla
i lgi lenm işt i , sonra çok düşük m i ktarda
radyum içe ren ve ışık saçan bir boya
gel iştird i ; rady um parçacıkları yayarak
boyanın bileşim indeki bir ç inko tuzunun
ışık saçm asına yol açıyordu. Son derece
ucuz bir işlemdi b u .
B u rady u m lu boyanın kullanıl ması
Birinci D ü nya Savaşı'n ın uzant ısıyd ı .
1 9 1 4 y ı lında, erkekler köstekli saat
taşıyordu , ama bu saatler siperlerde bata
çıka yürümeye uygun değildi. Dolayısıyla
ordu lar, gece operasyonlarının eşzamanlı
yürütülebilmesi için askerlerine kadranı
ışıklı kol saatleri dağıtt ı . Amerikan

_askerleri ülkelerine döndüğünde o
kösteklilerden daha kullan ışlı olan kol
saatleri ne sadık kalı nca bir piyasa doğdu .
1 920'ye doğru moda kadı nlar ara sında da
yay ı ld ı .
Radyumlu boya fabrikasında çalışmak
bayağı zevkl iyd i ; maaşlar iyiydi , genç
işçi kızlar askerlere kol saati gönderme
düşünce sinden heyecan duyuyordu .
Akşam atölyeden çıkmadan , sevg i l i lerine
geceleyin parlayan bir gülümsemeyle
gülmek için dişlerine radyumlu boya
sürüyorlard ı .
Atölyede çalışma h ı z ı kork u nç değildi,
i ş i nce, nazik bir işti . Fırçanın ucu
incecik olmalıydı ki rakamlar titizl ikle
çizilebi l sin . lşçi kızl ara fırçan ı n ucunun
ipince olabil mesi için bir "püf noktası"
öğretil iyord u : Fırçay ı emip ıslatarak
dudaklarla şekillendirmek. Radium
Luminous Pa inting' in yöne ticileri bu
işlemin tehl ikesiz olduğunu belirt iyordu ;
zaten be lki de bu ndan emindiler, radyu m
çılgınlığı olanca hızıy la devam ediyordu .
Katherine Schaub bir gün yüzünün
kı rmızı noktacıkl arla kaplı olduğun u
gördü. I l k gittiği doktor işyerinde
fosforla uğraşıp uğraşmadığı n ı sordu .
Kibrit üretiminde kullanılan fo sfo rla
ze hirlenmenin tehl ikeleri bil i n iyordu .
Katherine Schaub kadfana boya nan
rakamların fosforlu ışık saçmasıyla fosfor
arasında bir bağl antı kurd u . Bundan
arkadaşl arı n a söz ettiğinde kızlar tel aşa
kapıldı. Yönet i m uyarıl ınca her çal ışma
noktası na su dolu bi r kase yerleşt i r i l d i
a m a boya lar suyla ziyan oluyor d iye
kaseler çok geçmeden kaldırı ld ı .
Bir süre sonra , Katherine Schaub 'un
kuzini I rene bir diş hastalığına tutuldu,
hastalık bütün çenenin i l t ihaplanmasına
TANIKLIKLAR VE BELGELER 1 1 7
neden oldu. D işçiler "ağızda nekroz" dan
söz e t t i le r - bunun ölümcül bir rah ats1 zl ı k
olduğu ortaya çıktı . New j e rsey
eyaletindeki Labor Department (lş ve
l şçi Dairesi) t a rafından bir soruşturma
yürütüldü , dai re Irene' in ölümünün
radyuma bağlı olduğu sonucu n a vard ı
ve işçi kadınların maruz kaldıkları
tehlikeden haberdar edilmesi gerektiği
tavsiyesi nde bulund u . H içbir şey
yapı lmad ı .
Şikayet ler artıyordu , N e w jersey
sağl ık hizmetlerinden bir görevli
Tüketici Birl iği 'yle temasa geçti. XX.
yüzyı l ı n ilk on-yirmi yılı nda kor porati f
l iberal izmin bu kılavuz kuruluşu
sanayi sektöründeki sağl ık sorunlarına
de falarca müdahale etmi şti . Amerikan
Çalışma Hukuku Derneği (AALL) i le bağ
kurmuştu , " toplumsal adalet toplumsal
düzensizliklere karşı en iyi güvencedir"
sözü derneğin düsturuyd u .
Ancak 1 9 3 5 y ı l ı n d a , çeşitli örgüt leri n
desteğiyle beş işçi kad ının açtığı
uzun süren ve çok gü rültü koparan
bir davanın sonunda , rady u m l u boya
k u l lanan işçi kadınların hastalık ları ve
ölümleri "mesleki" ol arak nitelend i . Elde
ed ilen tazm inat toplam olarak sadece
1 0 . 000 doları bu lsa da mahkeme karan
sonucunda çal ışanların işve re n l e rine karşı
çıkması hukukta bir hak olarak kabul
edil meye başland ı . Bu arad a , Orange'taki
işçi kızlar öldü, Katherine Sch aub da
ölen lerden biriyd i .
Claudia Clark , Radium Girls. Women
and I ndustrial Health Reform 1 91 0 - 1 935
(Radyum Kızları . Kad ı n lar ve E ndüstriyel
Sağlık Reformu 1 9 1 0 - 1 935) adl ı kitaptan
alıntı ve uyarl a m a , The Un iversity of
N orth Caroli n a Press , 1 9 9 7
1 1 8 TAN I K LI KLAR VE BELGEL E R

"Vatan, Büyük İnsanlara Minnet Borçludur"

20 Nisan 1 995 'te bardaktan boşanırcasına yağan yağmurun altında,

Pierre ve Marie Curie'nin külleri Pantheon'a aktarıldı. Törene, Fransa
cumhurbaşkanı François Mitterrand ve Polonya cumhurbaşkanı Lech
Walesa başkanlık ediyordu. Pierre ve Marie Curie'nin küllerini ortak
hafızamızın kutsal mekanına aktarırken Fransa sadece bir minnet
borcunu yerine getirmekle kalmıyor; bilime, araştırmaya duyduğu
inancı, bir zamanlar Pierre ve Marie Curie'nin yaptığı gibi gücünü ve
hayatını bilime adayanlara duyduğ-µ saygıyı da ortaya koymuş oluyor.

Bugünkü törenin apayr ı Bi l d iğin i z gibi , say ı n

bir görkemi var, Polonya Cumhu rbaşkan ı ,
z i ra tarihimizde M arie Curie'ni n
yetenekleri mücadelesi sizin
dolay ısıyla ü l keni zde
onurl a nd ı r ı la n başlamışt ı .
i l k kad ı n giriyor Kendisi n i
Pantheon'a . kölele ştirmek
H a n ı mefendi isteyen güçler
[ Eve Curie] , arasında hep
buradan birkaç parça la n m ış,
ad ı m ötede , karakteri sars ı l maz
artık a n neniz bir di reni şin bin
ile baba n ı z ı n y ı l l ı k geleneği içi nde
a d mı taşıyan şu pişm iş bu ü l keyi,
sokak t a , anneni z i n bizim kine tarihe n ve kalben
ömrünü tamam ladı ğı Radyum bu kadar yak ı n olan bu toprak ları
Enstitüsü'nün iki binası y ü ksel iyor. l k i a nmaksız ı n , koca bir ömür boyunca
binayı ay ıran gösterişsiz bahçe.ye d i k t iği göster ilen i radeyi, aşı l a n onca e nge l i
gül ağac ı h a l a ç içek açmaya devam ediyor. a n lamak m ü m k ü n olmazd ı .
O raya k ısac ı k bir mesafede , Vauquelin [. . . ] B i l i m i n güzel liği ve soylu l uğu
sokağı nda ise rady umun yal ıt ı l d ığı da budur i şte : Bi lgi n i n s ı nı rları n ı h iç
mütevazı h angar bulunuyor. Bi rbirine durmaks ı z ı n ge n i şletme k , madde n i n
böylesine yakı n bu i _k i mekan ve Pa n theon v e yaşa m ı n s ı rl a r ı n ı olası sonuçlar
arasında katedil e n n e çok yol var, ne çok konusunda önyargılar taşımaksı z ı n
dene me , ne çok başarı. kovalamak arzusu . Pasteur i ş i n k u ral ı n ı

. söylemi ş t i : " B i l i msel açıdan çıkar
gütmeme tutumunu cesaretle n d i rmek
gerekir, çünkü teoride i lerlemen in canlı
kay naklarından biri budur, uygulamadaki
her tür i lerleme de oradan ç ı kar."
Bu kurala-uyal ı m . l lerlemeyi h a rekete
geçire n şey kösteklenirse , her şeyin
kaynağı olan o merak d izginl e n i rse
bil imsel i lerleme olmaz. lşte bu yüzden ,
y ı llardır, bende n çok daha n i te l ikli
kimselerle birl i k te , insanlığa sunulmuş
en h eyeca n verici serüve nlerden biri
olan temel araştırmanın , hep daha i leri
götürülme s i n i ve dolayısıyla kamu erki
tarafı ndan desteklenmesini iste d i k .
Eve t , Fransa gibi büyük b i r ulusun
yerini koruması her türlü araştırmaya
ayı rdığı olanaklara bağlıdır; bütün
bu y ı llar boyunca meşaleyi taşı makla
yüküm lü bi rkaç k işiyle yapılan görevi
büyük bir onur olarak görüyor u m . Ama
hemen şu soru akla gel iyor: Bil imsel
serüvenden korkm alı , onu besleyen
özgürlükten korkmalı mı? Yoldaşlarıyla
birl ikte maddenin ateşini keşfede n , o
ate şteki yaşam gücü nü ve ölüm gücünü
,
meydana koyan Curie lerden daha iyi kim
örnek leyebil ir bu sorunun ciddiye t ini? [ . . ]
Sözlerime son vermeden önce, size
döneceğim H an ı me fend i ,,on l ann
kızısınız, birçok bi limsel yeteneği , dünya
çap ı nda kabul görmüş birçok dehay ı
bir araya get iren ailenizin burada hazır
bulunan öteki fertlerine döneceğim .
,
P ier re ve M a r ie n i n , lre ne ve kocası n ı n ,
Langev in , lerin , yaşamdaki rast l an t ı l ar
sonucu , öze l l i kle de bilimin çetin
yön lerinden ötürü bir araya gelmiş
bütün o a i le lerin ardı ndan buradası n ı z ,
buradasın ı z v e en azından ailelerinizi
tem sil e d iyorsunuz, sizleri selaml ıyoru m ,
TANIKLI KIAR VE BELGELER 1 1 9
Fransa'ya büyüklüğünü kazand ıran bütün
o büyük i simleri taşı d ı ğı n ız i ç i n sizlere
teşekkür e d iyorum .
Bilimin mücadelesi , halkı karanlıkta
bırakan güçlere karşı aklın mücadelesidir,
düşünce özgürlüğünün cehaletin köleliğine
karşı verdiği mücadeledir. Evet, özgürlük!
bilimsel keşifler yaşamı mahvet mek için
bazen yolundan saptırılsa bile. Acıyı
d indirmek özgürlük leri artı rmakla olur,
i nsanoğlunun yazgısını seçme kapasitesini
köstekleyen m addi ve manevi bağı ml ılıkları
azaltmak özgürlüğü çoğaltmakla olur.
Dolayısıyla size , t ıpkı Pierre ve M arie
,
Curie ye teşekkür ettiğimi z gibi , ulus
adına teşekkür ediyorum. Övünç kaynağı
i nsanlarımızın bulunduğu Pantheon'a
önceden birkaç ünlünün küllerini koyma
fı rsatını bulduğum için, bu günü de
uzun zamandır bekliyordum . H alkların
belleğinde kendini fed a edinceye kadar
araştırmanın güzelliğini simgeleyen P ierre
ve Marie Curie'nin adlarını görevimden
ayrılmadan öne: buraya eklemeyi
başaramasaydım kendimi ülkeme karşı
borçlu hissedecektim . lki dost ülkey i
birleştiren bu iki isim aracıl ığıyla, Fransa
. Cumhuriyeti, bilime hizmet eden herkese ,
ki araları ndan çoğu bugün burada, borçlu
olduğu şükran larını sunuyor. Zira on lar
insanoğlunun en yüce yet ilerinden birin in ,
öğrenme açlığı ve yaratma arzusunun kanıt ı.
Beni şu anda dinleyen bütün ülkem
· ad ı n a P ierre ve Marie Curie'n in hatırası na
şükra n l arı mı su nuyor, ai leleri, öğrencileri
ve i n sanoğlunun yazgısına i lgi duyan
herkes tara fından yaşatılan ge leneğe
müteşekkir olduğumu bildiriyor u m .
François M itterrand,
20 Nisan 1995 tarih li
konuşmasından alıntı
1 20 EKLER
BİBLİYOGRAFYA
Curie'ler t arafı ndan kaleme alınmış yapıt lar
(burada sadece e rişi lmesi kolay m e t i n l e r yer
almaktadır)
-Curie , Marie , Traite de radioactivite, 2 ci l t , Faris,
Gauthier-Vi l lars, 1 9 1 0
- Curie, Ma rie , La Radiologie e t l a guerre, Paris,
Librairie Fel i x Alcan, 1 92 1 .
- Curie , Marie, L'Isotopie et les elements isotopes,
Fa ris, Librairie scientifique Albert Blanchard,
1 924.
- Curie , Marie , Leçons recueillies par Isabelle
Chavannes en 1 90 7. Physique elementaire pour
les enfants de n os amis, Les U l l is , E DF Sciences,
2003.
- Cu rie , Marie ve Curie , Fierre ( 1 . basım 1 92 3)
suivi de joliot- Curie , l rene, Etude sur les carnets
de labora toire de la decouverte du polonium et du
radium ( 1 . basım 1 9 5 5), Paris, Od ile jacob , 1 9 9 6 .
- Curie , Fierre , CEuv res co mpletes, Faris, Edi t ion
des A rchives contemporaines, 1 995 ( 1 . basım
1 908). Bu rada simetri konusundaki metinler
dolay ı s ıyla belirtilmiştir.
-j oliot-Curie , I rene, "Annem M a rie Curie", Paris ,
Europe, s . 1 0 8 , 1 9 5 4 , s . 89 - 1 2 1 .
B i y ogra fi ler ve çeşitli incelemeler
-B arbo, Lolc, Pierre Cu rie 1 859 - 1 906, le reve
scientifique, Faris , Belin, 1 999.
- Basdevan t , jean- Louis ve Becquerel , Hemi , A
l 'aube d u xxe siecle, Palaiseau , Editions de l 'Ecole
polytechnique , 1 99 6 .
-Be nsaude-Vincent , Bernadette , " Naissance e t
developpement de la pratique therapeut ique d u
rad ium en France , 1 902 - 1 9 1 4'', tez, U nive rsite de
Pa ris-V l l Denis- Diderot , 1 999.
-B ordry, Mon ique ve Boud ia, Soraya (yöneten) ,
Les rayons d e l a vie, une histoire des applicalions
medicales des rayon X et de la radioact ivite en
France, Faris, Institut Cu rie, 1 99 8 .
-Boud i a , Soraya, Marie Cu rie et son laboratoire,
Sciences et indust rie de la radioactivite en Fra nce,
Paris , Editions des A rch ives contemporaines,
200 1 .
-Camille r i , jean- Pierre ve Coursage t , jean ,
Pionniers de la radiotherapie, Les Ullis, E D P
Sciences, 2 0 0 5 .
- Cot ton , Eugenie, Les Curie, Paris, Seghers,
1963.
-Cu rie , Eve , Madam e Cu rie, Paris, Gallimard,
1 938; " Folio", 1 9 8 1 .
Piyasaya çıktığı sırada, henüz yay ı m lanmamış
belgeler içeren ilk Marie Cu rie biyografisi. B u yapıt,
sadece nitelikli üslubu ve dile get i rilen duyguların
, içtenliği açısından· bile olsa, bir klasik olarak
kal m ı ş t ı r. Eve, Marie Cu rie'n i n k ızı olmanın kolay
bir şey olmadığ ı n ı saklamaz.
- G i roud , F ra nçoise , Une femme honorable, Paris,
Le Livre de poche , 1 9 8 1 .
-Goldsmith , Barbara, Marie Curie: portrait i n t i me
d 'une fem m e d'exception , İngilizceden F ransızcaya
çevi renler Evelyne ve Alain Bouquet , Paris,
Dunod , 2 0 0 6 .
- Hurwic, A n n a , Pierre Curie, Paris, Flammarion ,
1 995.
-Lagues, M iche l , ''L'experience reproduite:
comment fai re revivre la premiere mesure
de radioactiv it e ", Paris, Bulletin de l 'Union des
physiciens, no 869, Aralık 2004, s . 1 67 7- 1 703 .
Pierre ve Marie Cu rie'nin özgün deneyinin kopyas ı .
-Le hembre , B e rn a rd , Marie e t Pierre Curie. Unis
dans la science, Paris, Acropole , 1 999.
- Pe t ie, X avier- Laurent , Ma rie Curie, Paris, Ecole
des Loisirs, 2 0 0 5 . Gençler için romanlaşt ı rılmış
biyografi .
- P flau m , Rosalynd , Marie Cu rie et sa fille
!rene. Deux fem mes, t rois Nobel , I ngilizceden
Fransızcaya çev i ren Francine de M a r t i noir,
Pa ris, Belfond , 19 92 .
-Pinault, M ichel , Frederic ]oliot- Curie, Paris ,
O dile jacob, 2000.
-Quin n , Susa n , Marie Cu rie, l ngili zceden
Fransı zcaya çeviren Laurent Mulheise n , Paris,
O d i le jacob, 1 99 6 .
-Radva ny, Pierre , Les Cu rie pionniers de l 'atome,
Paris, Belin , 2 0 0 5 .
-Reid , Robert , Marie Cu rie, de rriere la /ege nde,
Pa ris, Le Seuil , "Points Sc iences", 1 979.
-Schubne l , H enri.-j ea n , " H istoire nat ure l le de
la radioact ivite", Gemmologie, dizi d ı ş ı , H a z iran
1 99 6 .
-Ziegeler, Gilbert (e d .), Correspondance Marie
et lrene Cu rie. Choix de let l res, 1 905 - 1 93 4, Pa ris,
Editeurs français reunis, 1 9 74.
Kurmaca
-Enquist , Per- Olov, Blanche et Marie, A rles, Actes
Sud , 2 0 0 5 .
-Fenwi k, j ean -Noel , Les Palmes de Monsieur
Sch u tz, A rch ipe l , 1 990.
Sadece İngi l i zcesi bulunan m e t i n ler
- Badash , Law rence , "The D iscovery of
Radioac t ivity", Physics Today, cilt 49, s. 2, 1 99 6 ,
s. 2 1 -2 6 .
- Cl a rk , Claud ia, Radium Girls: Women and
Indust rial Health Reform, 1 91 0 - 1 935, The
University of North Carolina Fress, 1 99 7.
-Curie, M arie , Pierre Curie, with the
au tobiographical notes of Marie Curie, New York ,
Dover Publicat ions; Londra , Constable , 1 9 63 ( 1 .

basım Payot 1 92 3) . Otobiyografik notlar sadece
1ngilizcede yay ı m lanmıştır.
-Pasachoff, Naom i , Marie Curie and the Science of
Radioactivity, Oxford U n iversity P ress , 1 997.
Dergi lerin özel say ıları
-Pour l a Science, "Noyaux atomiques et
radioact iv i te ": dizi d ı ş ı , Ekim 1 996; " Les genies
de la science" dizisi, "Les Cu rie. Deux coupes
radioact i fs", s. 9, Kasım 2 0 0 1 -Şubat 2002 .
-Science et Vie defterler i , " M arie Curie", dizi
d ı ş ı , s. 24, Aral ı k 1 9 94; "Les Curie : au-dela du
mythe", s . 5 1 , H aziran 1 999.
FİLMLER VE BELGE SELLER
- Les Palmes de Monsieur Schutz, Claude
Pinoteau'nun fil m i , 1 99 6 .
- Une Femme honorable, M ichel Boisrond ' u n fil m i ,
1990.
- L'Expe rience retrouvee ( 1 99 8 , 28 d a k i k a),
CURIE M ÜZESİ
Curie Müze s i , Cu rie Enst i tüsü'nün en eski
bölümünde yer alır: Radyum Enst itü sü'nün
Cu rie Binası'n d a , elbette Pierre et M arie
Curie Sokağ ı , 1 1 numarada . . . 1 9 1 1 - 1 9 1 4
y ı l lan arasında Paris Ün iversi tesi ve Pasteur
Enst it üsü M a rie Curie için bu laboratuvarı
kurmak amacıyla bir araya ge ldi . Cu rie
1 93 4 y ı l ı nda ölene kadar bu laboratuva rda
çal ı şmay ı sü rdü rd ü . K ı z ı l rene joliot-Cu r ie
ve damadı Frederic j oliot , 1 9 35 y ı l ı nda yapay
radyoa ktivi t e n i n keşfi n den öt ürü burada Nobel
K i mya Ödülü'rtü kazand ıl ar.
Curie Müzesi hem bir anma mekan ı hem de
bir bi l i m tari h i müzesid i r. M a rie Curie'n i n
çal ı şma o d a s ı v e k işisel k i mya laboratuvarı
burada korun muştur ve ziyaretçi n i n yet m i ş
beş y ı l ge riye git mesine fırsat ver i r. B u a n m a
BlBLlYOGRAFYA 1 2 1
yönetmenler A n n e Raynal ve Richard
M i l let, prodüksiyon l nstitut Curie ve C N RS
Audiov isue l . Cur i e Müzesi'nin malzemesi ve arş ivi
yardımıyla Cu rie'lerin deneyine nasıl yeniden
i ş lerlik kazandırılı r.
-Allô la Terre: la radioactivite ( 1 996 , 60 dakika) ,
yönetmen F rançois Tisseyre , prodüksiyon
C N RS Audiovisuel, La Cinqu ieme , Les Films
d ' lc i , Ecoutez Voi r et C ite des Sciences et de
l ' Indust r ie.
B u belgesel ış ınımların kanser tedavisinde,
hastalığ ı n teşhisinde, bitki biyoloj isinde (bitk ilerin
i zotoplar açısından zenginleştirilmesi), tarım ve gıda
sektörün de (besinlerin iyonizasyonu) kullanılma
biçimlerini anlatıyor.
İNTERN ET SİTELERİ
http://www.espci . fr/esp/cult u re
http://mariecurie .science.gouv. fr
http://w w w. aip. org/hist ory/c u rie/
mekan l a r ı n ı n çevresi nde bu lunan ziyaret
meka n ı , radyoa k t iv itenin t a r i h i n i ve öze l l i k le
t ı p alan ındaki k u l l a n ı m biç i m leri n i a n l at ı r.
P ie r re ve Mar ie Cu rie i le ! rene ve F rederic jol iot­
Curie' n i n yaşa m ları ve çalışm a l a r ı bu t a r i h i n
merkezinde ye r t utar.
Müzen i n ay rıca , Curie' le r i n ve jol iot- Curie' le r i n ,
Curie Enstitüsü'nün v e daha gen i ş a n lamda
kanseroloj i nin ve radyoa k t ivitenin tarih ine
i l i şkin arşiv, belge ve fotoğraf kole ksiyonunu
(Rady um Ensti tüsü ve Curie Va k fı arşivler i)
bir araya get i ren bir merkez i de mevcut t u r.
Curie M ü z e s i ( M usee Curie)
1 1 , rue P i e rre et Ma rie Cu rie , 75005 Paris
Te l / Faks: 0 0 3 3 1 42 3 4 67 49
h t t p ://w ww.cu rie . fr/fondat ion/musee
1 2 2 E KLER
RESİM LİSTESİ
KAPA K
Ön kapak M a rie
Curie 1 898'de " ke şi f
hangarında", Lhomond
sokağı 4 2 numara ,
fotoğra ftan ay r ı n tı .
Arc h ives Curie et
jol iot- Curie, Paris
[AC]C] .
Sırt M arie Curie 1903
y ı l ı nd a . Fotoğra f.
AC]C .
Arka kapak Pier re
ve M a r ie Curie 1895
y ı l ı nda Sceaux'daki
evin önünde . Fotoğraf.
AC] C .
AÇ I L IŞ
1 Marie Curie okurke n ,
fotoğra f, 1 88 8 . A]C] .
2-3 Pierre ve M a rie
Curie 1 898'de " keşi f
hangar ı"nda, Lhomond
sokağ ı , 42 numara.
2-3 fotoğraf üstüne
basılmış yazı la r Pierre
ve Ma rie Curie'n in
notlar yazdığı karton
fiş , 1 902 . Curie Müzesi.
4-5 Marie Curie
laboratuvarında,
fotoğraf, XX. yüzyıl başı .
4-5 fot oğrafın üstüne
bası l m ı ş yazı l a r
Rady umun keş fine
i l işkin tutulan ikinci
de fterden bi r sayfa
(ay r ı n t ı ) , 1 898 . AC] C .
6-7 M arie Curie ve k ı z ı
l rene 1 92 l ' de Rady um
Enstitüsü'nde.
6-7 fotoğra fı n üstüne
bası l m ı ş yaz ı l a r
Radyumun keşfine
ilişkin tut ulan ikinci
de fterde n 28 Hazi ran
1 899 tarihli say fa
(ay r ın tı) . ACJ C .
9 M a r ie Curie'ni n
portresi, Birm i ngh a m ,
1 9 1 3 , fotoğraf. ACJ C .
1 . BÖLÜ M
1 0 M a rya Sklodowska ,
fotoğra f, 1 888. AC] C .
1 1 A rc d e Triomphe'tan
E i ffel kulesinin
görünüşü, 1 900'e
doğru çek i l m i ş
fotoğraf.
12 üst M arya
Sklodowska' n ı n
doğduğu ev, F reta
cadde si, Varşova ,
1895'e doğ r u çekilmiş
fotoğra f. Curie Müzesi ,
Varşova .
1 2 a l t M arya
Sklodowska' n ı n babası
Wlad islaw Sklodowsk i ,
1875'e doğru çekilmiş
fotoğraf. AC] C .
1 3 " Varşova'ya düzen
hakim", Fel icien
Rops'un taşbaskısı , Çin
kağı d ı , yay. E . Key m ,
Brüksel , 1 863.
14 üst M arya
Sklo dowska'mn
annesi Bronislawa
Sk lodowska , 1 872'de
Nice'te , fotoğra f. AC] C .
14 alt Sk lodowsk i
kardeşle r, soldan
sağa : Soph i a , Helena,
Marya, josef ve Bronya ,
fotoğra f, 1 8 7 3 . AC] C .
1 5 W l adislaw ve
Bron isl awa Sklodowski
Va rşova' da Freta
caddesi nde açtı kları
o k u l u n salonu nda, genç
yau h öğrenc i le riyle
birlik te, 1 876, fotoğraf.
AC] C .
16-17 Marya
Sklodowska'nın
gün lüğünden bir alınt ı ,
Lancet'nin bir çizimiyle
süslenmiş, Sklodowski
ailesinin puanter cinsi
köpeği, elyazısı ve desen,
1 893'e �oğru. ACJ C .
1 7 M a rya Sklodowska
1 883'te elinde bir
demet mügeyle ,
fotoğraf. AC] C .
1 9 Wladislaw
Sklodowski v e kızları
1890 y ı l ında (soldan
sağa : M arya, Bronya,
H elen a), fotoğra f.
AC]C .
20 üst Seyyar
Ün iversite , gravür,
Curie Mü zesi, Varşova .
20 a l t Auguste
Comte'un Cou rs de
phi losophie pos i t ive
a d l ı kitab ı n ı n başlığı ,
Pari s , yay. Bachel ie r,
1 83 0 - 1 842 , B n F
(Bibliorheque nationale
de F rance - Fransa
Ulusal Kütüphanesi).
21 john Stuart M i l l ,
karikatür, Van i ty Fair,
Londra, 1 873.
22 üst Zorawsk i 'lerin
Szcz uki 'deki ( Polonya)
evi , X I X . yüzyıl sonuna
· ait fotoğraf. AC] C .
22 alt Ma rya
Sklodowska'nı n ablası
Bronya'ya yazdığı 1 2
Mart 1 890 tarih l i Lehçe
mekt up. ACJC .
23 Zorawski ailesin in
büy ük oğlu Kazi m ie rz
Zorawski , fotoğraf,
1 888'e doğr u , ACJ C .
24-2 5 1892'de
Paris'teki Po lonya l ı
öğrenciler, fotoğraf.
AC] C .
24 alt Paris' i n Arc de
Triomphe'tan ge nel
görünüşü, 1 900'e
doğru.
26 orta Marie Curie'nin
kısa süre önce Pierre
Curie'yle evlendiğini
haber ve rmek için bir
arkadaşı n a yazd ığı
mektup , 1 89 5 .
2 6 a l t Pierre ve M arie
Curie 1 895 y ı lında,
"evlilik fotoğra fı"
denilen fo toğra f. ACJ C .
27 Doktor Euge ne
Cu rie 1 8 78 y ı l ı nda
karısı C l a i re Depou i lly,
çocukları jacques
ve P ierre ile birlikte,
fotoğraf. AC] C .
2 . BÖLÜM
2 8 Pierre ve M arie
Curie l 9 04'te
laboratuvarla rında,
fotoğraf. AC]C .
29 Radyumun keşfi ne
i li şk i n b i r defterden
sayfalar, Pierre ve
Marie Curie tarafından
notlar a l ı n m ı ş , 1898,
fotoğraf. ACJ C .
30 üst Hemi Becquerel ,
X I X . yüzy ı l sonuna ait
fotoğra f.
30 alt K a ranl ıkta
u ranyum fi l i z i ile
fotoğraf plakası arasına
yerleştirilmiş bakı r
Malta haçı görüntüsü,
fotoğra f. 2 6 Şubat
189 6 . AC]C .
31 Madam Anna Bertha
Röntgen' i n elinin 22
Ara l ı k 1 89 5'te çekilen
röntgeni , fotoğraf.
32 üst M arie Curie
l 90 4'te Cuvier
sokağındaki
laboratuvarda bir
radyoaktivite ölçümü
sırası nda el inde
k ronom et reyle ,
fotoğraf. ACj C .
32-33 Radyoaktivite
ölçüm ayg ı t ı , fotoğra f.
33 alt Pie rre Curie 1 904
yıl ında, Cuvier sokağı
1 2 numarada bulunan
fen fakültesindeki
amfide ders verirke n,
fotoğraf. AC] C .
34 Lhomond sokağı 42
numaradak � " h angar"ın
dışarıdan gö rünüşü,
fotoğraf. ACJ C .
34-35 O dön mde
Lhomond sok ağı 42
numarada bulunan
Paris Belediye si Fizik
ve K i mya Okulu'nun
" hangar"ı nın içi ,
fotoğra f. ACJ C .
3 6 üst Kara n l ı k t a
saçt ığı ı ş ı k sayesinde
fotoğra fı çek i len
pekblend, XX. yüzy ı l
başına ait fotoğraf.
36 alt Radyumun
keşfine ilişkin ikinci
defter (bir say fadan
ay rı nt ı), 1 8 9 8 . AC] C .
37 A. g.y. (iki sayfa),
Haziran 1 8 98 (çeşitli

maden fi li zlerin i n
ölçümü; solda,
s üb limasyonla
parçalara ayı rma
[ P ie rre Curie'ni n
yazısı ] ; sağd a , k i myasal
işlem [ M a r ie Cu r ie'n i n
yazıs ı] ). AC] C .
38 üst Pierre ve M arie
Curie'n i n notlar aldığı
karton fi ş, 1 902 . Curie
Müzesi.
38 a l t Andre Debie rne ,
fotoğra f, 1 904'e doğr u .
ACJ C .
39 sol Mendeleyev
Per iyodik CeL vel .
39 sağ Radyum
bromü r içeren kap,
karan lıkta ışık yayd ığı
içi n fotoğrafı çe kilmiş,
1 92 2 . ACJ C .
40 ü s t M arie Curie
Lhomond sokağındaki
laborat uva rında ( 1 89 5 -
1 9 04), fotoğraf.
40 alt Üç tür ışınım ı n
(a, �, y ışı m m lan) bir
manyetik alan etkisi
altm da ki şeması .
4 1 üst Bri tanya lı
fi z i kçi-ki myacı
Ernest RuL herford
l aboraL Uva r ı nd a , foLo.
4 1 orta RuL herford'un
şemas ı , ç i z i m .
42 üst G amow'un
radyum çek i rdeği
şemas ı , ç i z im .
42 alt Ame ri ka lı fizikçi
George Gamow, fotoğraf.
43 M arie Cu r ie
ve öğrencileri
S vre s'deki Ecele
nor m a l e supe rieure'ün
basa mak larında ,
fotoğraf. AC] C .
4 4 Pierre Curie ve k ı z ı
l rene 1 9 05 y ı l ı nda
Sceaux' da ki evin
ba hçesinde , fotoğraf.
45 M ar ie Curie ile
k ı zlan I rene ve Eve
1 9 05'te Sceau x'da,
fo Loğraf. AC] C .
4 6 üst ! rene ve Eve
Curie 1 9 08 yı lında,
fotoğraf. AC] C .
4 6 a lt I rene Curie
ve A l i ne P err i n ,
Pe rr i n' ler i n Kellermann
b u lva r ı n d a k i
evinin bahçesinde ,
arkala r ı n d a soldan
sağa : j e a n Per r i n, P ierre
C u r ie , He n riette Per r i n
ve Marie Curie , 1 9 03,
fotoğraf. ACJ C .
4 7 Doktor Eugene
Curie ve torunu I re ne
1 903 y ı l ı n d a , fotoğra f.
AC] C .
48 P ie rre v e M a rie
Curie'n i n 1 9 03
y ı lında aldığı Nobel
Fizik Ödü lü'nün
sert i fikas ı n ı n i l k
say fası . AC] C .
4 9 Pierre ve M a rie
Curie 1 9 05'te
Cuvier sokağındaki
laborat uvarla rında,
fotoğra f.
50 23 Ocak 1 9 1 1 Larihli
Excelsior'un M arie
Curie'n in Enst ilü'ye
girişine ilişkin tan ışmayı
anlaLan kupürü.
50-5 1 1 9 l l ' deki i l k
Solvay Kongresi (ön
sı rada M a r ie Curie ,
solunda Hemi Poincare
ve sağı nda jean Perr i n
i l e görülüyor) , fotoğraf.
AC]C .
51 alt Marie Curie'nin
Traile de radioactivite
adlı çalışması n ı n
kapağı , Pa ris, yay.
ıaut h ie r-Vil l a rs, 1 9 1 0 .
3 . BÖLÜ M
52 Ma rie Curie
l 92 l ' de Radyum
EnsLiL üsü'ndek i
l aboratuvarında,
fotoğra f. ACJ C .
53 "Kanser! Onu
daha başlarken
öldürün !" Fransa sağlık
bakanhğının a fişi , 1 930.
5 4 B i r Alman radyoloj i
odasında b i r hastan ı n
göğüs kafesin i n X
ı şı nlarıyla ince l e n mesi ,
gravü r, 1 900.
RESlMLERlN LlSTESl 1 23
5 5 üst B i r kobaya
rady u m uygulan m ası ,
fo Loğraf, 1 90 5 .
55 alt P i e r re Cur ie
laboratuvarında, devi rli
terazi s iyle birlikte,
fotoğraf, 1 906 . AC]C .
5 6 orta R ady um
t u zla r ı n ı n kullan ımıyla
i lgili aletle r in Le
Radium'da 1 898'e
doğru çıkan reklamla r ı .
Curie M ü z esi .
5 6 a l t Radi t hor ş işesi ,
radyu m lu sıv ı , l 9 30'a
doğr u . AC] C .
57 üst Radyum
banyola rında
radon çeşmesin i n
kullanımına i l i ş k i n
reklam , X X . yüzyıl
başı . ACJ C .
57 alt Plomb ie res-
les-ba i ns kaplıcasının
rekla m ı n ı yapan
kurutma kağıdı , X X .
yüzyıl baş ı . Curie
Müzes i .
58 alt La Cou rse au
ra dium ( Radyuma
hüc um), Pau l d ' Ivoi ,
yay. Furne, 1 9 09. Curie
Müzesi .
58-59 üst Nogent-sur-
Marne'daki Armet de
Lisle tesislerinde radyum
içeren maden filizlerinin
işlendiği tekneler,
fotoğraf, XX. yüzyıl başı.
59 alt Noge nt-sur-
M a rne' d a k i Armet
de Li ste fabri kasmm
dışarıdan görünü şü,
ç i z i m , X X . y üzy ıl baş ı .
60 - 6 1 alt N ogem-su r-
M a rne' d a k i Ar met
de U sle tesisler inde
radyum L Uz larıyla fi zik
deney l e r i n i n yap ıld ığı
laborat uvar, fotoğra f,
X X . yüzyıl başı .
6 1 Em i le Armet de
L i s l e , fotoğra f, X X .
y ü z y ı l başı . ACJC .
62 T h o Radia a d i ı
güzellik ürünlerinin
rekl a m ı , 1 9 20'ye
doğr u . ACJ C .
63 üst sol Radyumca
zenginleş t i rilmiş
P rovarad ior adlı
güb ren in rekl a m ı , a fiş,
1 9 2 0'ye doğru . AC]C .
63 üst sağ Lavocat
m ar kal ı , ı ş ı n ı m a tabi
tutulmuş gıdaların
re k lam ı , a fiş, 1 920'ye
doğru.
63 alt Opocalcium
m a rkalı ü rünlerin
reklamı , a fiş, 1 920'ye
doğru.
64 üst X ı ş ı nlarıyla
kanser tedavis i , Georges
Ch icotot'nun resm i ,
1 9 0 8 . AP-H P Müzesi.
64 a l t Radyumun
tedavi amaç l ı
kull an ı m ı , fotoğraf,
1908.
65 Doklar A l l ard
ya lıt ı lm ı ş kabi nde ki bir
hastayı radon içeren
kapsü lle tedavi ed iyor,
fotoğra f, 1 908 .
66 Claud i u s Regaud
Pasteur Enstit ü sü'ndeki
laborat uvarında,
fotoğraf, 1 92 5 . ACJC .
67 Ma rie Curi
Cuvier sokağı ndaki
laborat uvarında,
fotoğra f, 1 9 1 8 ' doğ r u .
AC] C .
68 M a rie
Curie Radyum
Enst it üsü'ndeki
l aborat uva r ı n
tara asında 1 r ne
i le Eve' i n arasında,
fotoğra f, 1 9 1 8'e doğru.
ACJ C .
69 üst M arie
Curie'n i n Radyum
Enstil üsü'ndeki çalışma
odası , fotoğra f. ACJ C .
69 alt Rady um
E n st it üs ü , 1 9 22'ye
doğru, fotoğra f. ACJ C .
70 Marie Curie
1 9 1 6 yı lın da
radyoloj i arac ı nın
di reksiyonu nda,
fotoğra f. AC] C .
70 orta Marie Curie'nin
yapı t ı La Radi ologie et
1 24 EKLER
l a gue rre'in ö n sayfası,
1922. Curie Müzesi .
La Radiologie et la
guerre .
70 -7 1 M a r ie
Curie'ni n Edith­
Cavell hastanesindeki
laboratuvarı , fotoğraf,
1 9 1 7. ACJC .
72 Mar ie ve l rene
1 9 1 5'te Hoogstade
hastanesinde (Belçika)
radyografi aygıtlarıyla
birlikte, fotoğraf. ACJ C .
72-73 " Petites Curie"
(Küçük Curie'ler -
radyoloji araçları) 1 9 1 6
y ı lında cephe dönüşü
I nvalides' in avlusunda,
fotoğraf. ACJ C .
74 Radyum
Enst itüsü'ndeki Pasteur
binasında bulunan
radyoterapi bölümü,
fotoğraf, 1920.
75 üst 1 9 2 2' de
Stokhol m'e yerleşt irilen
" rady u m bombası",
fotoğraf. AC] C .
7 5 a l t Bir iç salgı
bezi tü mörünün
" küriterap i "yle tedavisi
için h az ı rl a n mış ,
192 0 - 1 930 yıllarında
kullan ılan aygıt ,
fotoğraf. AC] C .
76 - 7 7 Rad y um
Enst itüsü'nde k i
Pasteur binasında
bulun a n yeni
radyote rapi
d ispanse r i n i n
koridoru , fot oğra f,
1 9 30'a doğr u . ACJ C .
78 -79 I r ene ve
F re d e r ic j ol io t-
C u r i e R a dy u m
E n s t i t üsü'nün
l abo r a t uv a r ı n d a ,
fo t o ğ r a f, 1 9 3 4 . ACJ C .
8 0 M a r ie Curie ,
Varşova Enstitüsü'ne
bir gram radyum
alınması için gerek l i
çeki kendisine veren
ABD başkan ı Hoover' l a
birlikte, fotoğra f, 1 929.
AC]C .
8 1 ü s t Marie C u r ie'nin
192 l ' de New York'a
gel i ş i , fotoğraf. ACJC .
8 1 a l t M a r ie C u r ie
1 9 2 1 y ıl ı nd a k i A B D
yol c u l u ğ u s ı ra sı n d a ,
k ı z l a r ı Eve , I re n e
ve ga z e t e c i M a r y
M e l o n e y i l e b i rl i k te ,
fo t o ğ r a f.
82 M a r ie C u r ie k ı z ı
I rene' i n yan ın d a ,
çalışma arkadaşları
j ol iot , Holweck ,
Laporte ve Debierne'in
önünde oturuyor,
fotoğraf. 1 928. AC]C .
8 3 üst M arie Curie'ni n
öldüğünü duy u ran
gazete manşeti ,
Temmuz 1 934. Curie
Müzesi .
83 orta M ar ie
Curie 1 9 3 1 yı lında
Mad r id ' de , fotoğraf.
AC] C .
8 3 a l t Polonya' da Marie
Curie'n i n ölümünü
duyuran gazete
manşet i , Temmuz
1 934. Curie Müze s i .
4 . BÖLÜM
84 M a r ie Curie 1 9 1 3'te
B i r m i ngham' da ,
fotoğra f. ACJ C .
85 2 002 Dünya
K ad ı nlar Günü
dolayı sıyla Pant heon'un
ön cephesindeki
düzen leme , fotoğra f.
86 M arya Sklodowska
1 892 yı lında
Dl uski ' ler i n Pari s'teki
evinin bal konunda,
fotoğraf. ACJ C .
87 Pierre v e M a r ie
Curie 1 8 9 5 'te
Sceau x' da k i e v i n
önü nde , fotoğraf.
ACJ C .
8 8 üst v e alt M arie
Curie Cuvier
sokağındaki
laboratuvar ı n a
giderken paparazzi le r
t a ra fı ndan
fotoğraflan ıyor, anonim
fotoğraflar, Fe mina, 1
Ocak 1 9 1 1 .
89 2 3 Ocak 1 9 1 1
tarihli Excelsi o r'un baş
sayfası, M a r ie Curie'ni n
"Langevin olayı"nın
meydana geldiği
sıralarda ç iz ilen resmi .
90 1 2 Şubat 1 9 1 0
tarihli Les Hommes
du ]our gazetesinin
kapağındaki M arie
Curie port resi, Arist ide
Delanoy'nı n ç i z i m i .
9 1 M arie C u r i e 1 9 2 5 'te
Conservatoi re des arts
et metie rs' de konferans
verirke n , fotoğraf.
92 üst Pierre
ve M arie Curie
laboratuvarlarında, 10
Ocak 1904 tarihli Le
Pet i t Pa risien'in kapağı ,
çizim .
92 a l t Pierre
ve Marie Curie
laborat uvarlarında,
çi zim , 1 904'e doğru.
93 Pierre ve
M arie Curie
laboratuvarlarında,
kari katür, Va n i ty Fai r,
lond ra , 1 9 04. ACJ C .
9 5 Marie Curie ve Albert
Einstein 1 922 yıl ında
Cenevre gölü kıyısında,
fotoğraf. ACJC .
96 Marie Curie 1 9 30
yı lın da A B D dönüşü
Olympic gem isi nde ,
fotoğraf. ACJ C .
TAN I KLI KL AR VE
BELGELER
97 Marya Sklodowska,
Paris'te ü n iversite
öğrencisi , çizim , 1 89 l 'e
doğr u . ACJ C .
1 0 0 Pierre Curie 1876
y ı l ında, fotoğraf. ACJ C .
......
.......
1 03 M a r ie Curie 1 903
y ı l ı nda, fotoğraf.
AC] C .
1 0 4 M arie Curie ve
l rene 1 9 04 yı l ında,
fotoğraf. ACJ C .
1 0 5 l rene Curie'n i n
M a rie'ye mekt ubu .
Curie Müze s i .
1 08 M a r i e C u r i e v e
j e a n Per r i n Arcouest'te ,
fotoğra f, l 9 20'ye
doğr u . AC] C .
109 Marie, Irene, Eve
Curie ve arkadaşla rı
l 920' lerde A rcouest'te
k ay ı kla bir gezinti
sırasında, fotoğraf.
AC] C .
l l l M arie C u rie
ve Albert E instein
Cenevre'de, 1 920'ye
doğru çekilmiş
fotoğraf. ACJ C .
l l 3 M a r ie Curie
1 9 32 y ı l ında Va rşova
Radyum Enstit üsü'nü
açarken , fo toğra f.
ACJ C .
l l 5 M arie Curie 1 9 2 1
yı lında C anonsbu rg
fabrikasın ı z iyaret
ede rken lou is F. Vogt
ve james C . G ray ile
bi rlikte, fo toğraf. ACJ C.
l l 8 M arie Cu rie'n in
doğumunun yüzü ncü
yılı dolayısıyla
çıkarılan anma
madalyonu, 1 9 67.
1 2 1 Curie Müzesi 'nin
salonları, fotoğraf.
Cu rie Müzesi.
1 24 P ie r re ve M a r ie
Curie'ni n not a l d ı k l a r ı
k arton f i ş (ayrıntı),
1 9 02. Curie Müzesi.
1 26 Marie Curie
laboratuvarında,
X X . yüzyıl başına ait
fotoğra f. ACJ C .
JIJ J . J

DİZİN
A Curie ,
Action française
(gazete) 50.
Ame r i ka Bi rleşik
Devlet l e r i (A B D) 8 1 .
Aragon, Louis 92 .
Armet de Li sle , Emile
5 8 , 59, 59, 6 0 , 60,
61, 61 .
Ay rton, H erta 90
B Curie'n i n
Beclere, Antoine 54.
Becquere l , Hemi 3 0 ,
30, 3 1 , 3 3 , 3 5 , 3 6 ,
36, 3 7 , 38, 4 0 , 4 1 ,
48, 54, 5 6
Bemon t , Gustave 36.
B i l i m ler A kademisi
(Paris) 3 0, 3 6, 38, 50,
5 1 , 5 4, 88.
Birinci D ü nya Sava ş ı
70, 90, 9 1 .
Bran ly, Edouard 50,
51.
Boguska, B ronisl awa
(M arie Curie'n i n
an nesi) 14, 1 5,
1 5, 1 8.
c Dav id-We i l l , Dav id 74.
Carnegie Va k fı 74.
Ch adw ick, james 83.
Ch icot o t , Georges
64, 74.
C hopi n , Frederic
1 7, 25.
Com te , Auguste 2 0 .
Conservat o i re d e s
a r t s et me t i e rs
( Pa r i s) 9 1 .
Cotton , Euge n ie 49.
Course au Radi u m , La
( Rady uma hücum)
(Paul d 'Ivoi) 59.
Curie , elektromet re
3 1 , 32 , 3 2 .
-Eugene ( Ma rie
Curie'ni n
ı kay ınpe deri) 27, 45.
-Eve (Marie Curie'ni n
k ı z ı) 1 8 , 1 8, 2 6, 2 7,
35, 45, 68, 7 1 , 81 , 83,
86, 94.
- I rene (bkz. j o liot­
Curie , I rene)
-j acques ( M a ri e
kay ın b i rader i) 2 7,
3 2 , 32 , 3 3 .
-hastane (Cu rie
hastanesi) 72, 74.
-va k ı f (Cu rie vakfı) 7 3 ,
74, 75.
-d ispanser (Ulm
sokağı) 7 3 .
-laboratuvar (Cuv ier
sokağı) 48, 49, 49, 6 7.
-laboratuvar
( L homond sokağ ı)
53, 53, 75, 82 .
D Produc tion
Da ily Mail (gazete) 9 2 .
Dan los, H e m i 5 6 .
Danne , jacques 5 9 , 6 1 .
Debierne, Andre 38, 5 1 ,
56, 67, 68, 82, 82 .
Depou i l ly, C l a i re
(Marie Curie'n i n
kay ı nval ide si) 2 7.
Dima nches, Les
(gazete) 49.
Dlusk i , Kazim i e rz 24.
D rey fus davası 2 7, 50.
E 81 .
Ecole norma le
(Sev res'de , genç
k ı z l a r i ç i n) 43 .
D IZIN 1 2 5
E i nstein , A lbert 1 1 , l k inci Dünya Savaş ı
34, 42 , 50, 51 , 8 8 , 5 7.
94, 94.
Elsa'n ı n G özleri (Louis J
Aragon) 92 . joliot, Frederic 78 , 78,
Enst i t ü 79, 79, 82 , 82 , 83, 94.
- F ransa Enstitüsü 5 0 . jol iot-Curie, I rene 36,
- Radyu m Enst i tüsü 53, 45, 68, 69, 72 , 78 , 78,
68, 68, 69, 70 , 7 2 , 8 1 , 82 , 82 , 8 3 , 94.
73, 74, 7 5 , 94.
- Pasteu r Enstitüsü K
(Paris) 54, 65, 66, Ka nser
67, 7 2 . -kanserle mücadele
- Pasteu r Enstitüsü 5 3 , 65, 68, 7 3 .
(Varşova) 81 . -kan ser tedavisi 64,
Excelsior (dergi) 50, 89. 65, 66, 74, 74.
Kazia (Marie Curie'nin
F a rkadaşı) 1 7, 1 7.
Figaro, Le (gazete) 50. Ke lv i n , Lord W i l h a m
Fizik ve Kimya Okulu Thomson 93 .
(Paris) 34.
-laboratuvar (Lhomond L
sokağı) 34, 35, 40. La n gev i n , Pa u l 5 1 ,
5 1 , 79, 82, 88,
G 89, 94.
Ga mow, George 4 1 , -Langev i n olay ı 5 1 ,
42 , 43 . 67, 89.
Genera l Radium Laporte , Mar el 82 .
Le radiu m qui t u e
Company 6 1 . (Öldü ren rady um)
(Paul d ' l voi) 59.
H Lippma n n , Gabriel 2 6 ,
H arding, Wa rren 31, 58.
Gama l ie l 8 1 . Lore n t z , H e n d r i k
Ha rvard Ün ive rsi tesi Antoon 5 0 .
91. Luxe mburg, Rosa 11 .
H i roşima'n ın
bombalan ması M
63, 94. Madame Cu rie (Eve
Holweck, Fernand 82 . Curie) 86, 94.
Hom mes du ]o u r, Les Ma ric , M i leva 1 1 .
( gazete) 90. Meloney, Mary 81 .
Hoover, H e rbert Clark Mende l eyev, Dimitri
lvan oviç 39.
-Mende leyev tablosu
1 - 1 (periyo d i k cetvel)
Ivoi , Pau l d ' 59. 38, 3 9.
1 26 EKLER
M ickiew icz, A d a m 2 5.
Mu seum d ' h istoire
natu rel le (Paris) 30.
N rady um fabri kası
Nikolay 1 , çar 1 3 .
Nad Niemnem (" Niemen
K ıy ı lar ı nda") (Eliza
O rzeszkowa'n ın
rom a n ı) 1 8.
N aga sa k i ' n i n
bomba l a n m as ı 9 4 .
N o be l , A l fred 9 4 .
N o be l Ö d ü l ü 3 0 , 4 8 ,
4 8 , 4 9 , 49, 5 0 , 5 7,
5 9 , 6 6 , 6 8 , 8 3 , 89,
90, 92 .
- ö d ü l töre n i 4 8 . -Pasteu r binası
- ö d ü l kom i t e s i 6 8 , (Radyum Enstit üsü)
89. 74.
N oge nt-su r- M a rne' daki Pe r r i n , jean 34, 51, 75.
-ai lesi 4 5 .
59, 59. Plom bieres kaplıcas ı 57.
Po i nc a re , H e n r i 2 6 ,
o 3 0, 5 1 .
CEuvre, L' ( h a ft a l ı k Polonya 1 1 , 1 2 , 1 3 , 14,
ga zete) 89. 1 5 , 20, 20, 24, 25, 35,
O rzeszkow a , E h z a 38, 90.
18. - 1 830 aya k l a n m ası
1 3 , 1 3.
p - 1 863 Ocak i sya n ı 1 2 ,
Pa ris Üniversitesi 65, 1 3, 1 5.
6 6 , 72, 7 3 . . Poz itiv i z m 2 0 , 20,
Pasteu r, Lou i s 67. 21, 21.
R
Radiolog i e el la g u e r re,
La ( M a r ie Cu rie)
71 .
" Radyum" ( k ari kat ü r)
93 .
Radi u m , Le ( gazete)
59.
Radyu m Bankası 60.
Ra msay, Sir W i l l i a m
50, 92 .
Regaud , C laud ius
5 3 , 64, 65, 66, 6 6 ,
67, 6 8 , 70 , 7 1 , 7 2 ,
7 3 , 74.
Rockefe l ler Va k fı 74 .
Rön tgen
 FOTOGRAF VERENLER 1 2 7

-Wi lhelm Conrad 30, made n i ( Bohemya) -j ose f (M a r ie Thomson, j oseph

3 1 , 31 . 3 6 , 39, 5 8 . Curie'n i n ağabeyi) John 3 5 .
-Madam A n n a Bertha Seyyar Ü niversite 1 4.
31 . 20, 2 1 . -Zozia ya d a Sofi a v
Rop s , Fel icien 1 3 . Sklodowski (Marie Curie'n i n Van i ty Fair (dergi)
Rothschi l d , H e m i de -Joseph ( M a r i e ablası) 1 4, 1 5 . 2 1 , 93.
3 9 , 74. Curie'n i n Solvay, Ernest 5 1 . Varşova 1 2 , 1 2 , 1 3 , 1 5,
Roux , E m i le 6 6 . büyükbab a s ı) 1 3 . -Solvay Kongre s i 1 8 , 2 0 , 2 2 , 2 3 , 2 5 , 26.
K ral iyet Akadem isi -Wl a d i sl aw (Marie ( Brüksel) 50, 5 1 . -Freta caddesi (Marie
(Lond ra) 93 . Curie'n i n babası) Sorbonne Ünive rsitesi C urie'ni n doğduğu
Rut herford , E rnest 4 1 , 1 2 , 1 3 , 1 5, 1 6 , 1 7, 25, 26, 38, 49. ev) 1 2 , 1 5.
4 1 , 42 , 5 0 . 1 8, 26 . Spa kaplıcası 5 7. Verne, j ules 59.
-Sklodowsk i k a rdeşler Stuart Mill, john Vichy kaplıcası 57.
s 1 4 ' 1 4) 1 7, 1 8 . 20, 2 1 . Viyana Ü n iversitesi
Saint - Lou i s -Bronya (Marie Sw ietochowski , 39 , 5 8 .
hastanesi (Paris) Cu rie'n i n ablası) 14, Aleksander 2 1 .
54, 56. 1 8 , 1 8, 20, 20, 2 1 , 2 2 , Szczucki ( Pol onya) z
Saint-Symphorien-de- 2 2 , 23, 24, 25, 81, 86. Zorawski
Marmagne maden -Hela ya d a H e lena T -Zorawski a i lesi 23.
yatağı 60. (Marie Curie'nin Tenon hastanesi -Kaz i m ierz Zorawski
Sankt joach i msthal ablası) 1 4, 1 8 , 1 8 , 23. (Paris) 54. 23.

FOTOGRAF VERENLER

AC]C (Arch ive Curie et j o l iot- Curie), ön kapa k , sırt , arka kapak, 1 , 2-3 (fo toğra fı n üstüne
bas ı l mı ş ya z ı lar), 4-5 (fo toğra fın üstüne bas ı l mı ş yaz ı lar), 6 -7 (fo toğra fı n üstüne bas ı l m ı ş
yazı lar), 8 , 9, 1 0 , 1 2 a l t , 1 4 üst , 14 a l t , 1 5 , 1 6 , 1 7, 1 9 , 2 2 üst , 2 2 a l t , 2 3 , 24-2 5 , 26 alt , 27, 2 8 ,
2 9 , 30 a l t , 32 üst , 3 3 , 34, 34-3 5 , 3 6 ort a , 37, 38 a l t , 39 ü s t sağ, 43 , 4 4 , 4 5 , 46 üst , 46 a l t ,
47, 4 8 üst , 5 0 -5 1 , 5 2 , 5 5 a l t , 5 6 a l t , 5 7 üst , 59 a l t , 6 1 üst , 62 , 63 üst sol , 6 6 , 67, 68 , 6 9 üst ,
69 a l t , 70 a l t , 70 -7 1 , 7 2 , 7 2 -73 , 75 üst , 76 -7 7, 78 -79, 80, 8 1 üst , 82 , 83, 84, 8 6 , 87, 93, 9 5 ,
97, 1 0 0 , 1 0 3 , 1 04, 1 0 5 , 1 0 8 , 1 09, 1 1 1 , 1 1 3 , 1 1 5 , 1 26 . A KG -images 2-3 zemi n , 4-5 ze m i n ,
1 3 , 49 üst . Bibl iotheque nationale d e France (Fransa U l usal Kütüphanesi), Paris, 20 ort a .
D R 4 0 alt , 4 1 orta, 42 üst , 5 0 a l t , 5 3 , 89. Gal l i ma rd/Cat herine H e l i e 1 2 8 . Keystone-Fransa
8 1 a l t , 9 6 . Kharbine-Tapabor 63 üst sağ, 63 alt , 90. Lee m age/Costa 5 1 , 92 a l t . Lee mage/
Heri tage images 2 1 , 54. Leem age/H P 3 0 . Leem age/M P 3 1 . Lee mage/Selva 32-3 3 , 36 üst ,
42 alt , 92.. üst . Mary Evans P icture Library 8 8 . Cu rie Müzesi 38 üst , 48-49, 5 6 orta, 5 7 a l t ,
58 a l t , 70 orta, 83 üst , 1 2 1 , 1 24. Curie Müzesi , Varşova 1 2 üst , 2 0 üst . Photo l 2 .com/A RJ
85 . Roge r-Viol let 6 -7 zem i n , 1 1 , 24 a lt , 64 üst . Roger-Viol let-Ul l stein 26 ort a , 3 9 sol . Roger­
Viol let/Topfoto 4 1 üst . U l l stei n bild/KPA/ H I P/Ox fo rd Science Arch ive 1 1 8 .

TEŞEKKÜRLE R

G a l l i m ard Yayınları Helene jol iot- Langevin'e te şekkür eder. Bu kitabın görsel malzemesi
Paris'teki Curie Müzesi'nin olağanüstü koleksiyonu na çok şey borçludur. Yayıncı , müze
müdürü A l a i n Bouquet'ye , tarihsel fo toğra f merkezi sorum l usu Len k a Broc hard 'a , arşiv ve
tarihse l belge ler sorumlusu Nathalie H uchette'e en içten teşekkürler i n i sunar.
 İçindekiler
Açılış
B i l i me adan m ış koca bir ömür

10
1. Bölüm
KIZLAR NASIL A K I LLAN I R?
M a rya Sklodowska 1 8 6 7 ' de doğdu ve Varşova'da Rus i şga li altı ndaki bölge de
büyüdü. Zorluklar içi nde geçen gençlik y ı l l a r ı n ı n ü z ü ntüleri ve tersl ikleri
(an nesi n in ölümü , parasal sıkıntı lar, i l k aşk ı n düşkırıklığıyla sonuçlanması)
M arya Sklodowska'n ı n amac ı n ı gerçekleştirmesin i e ngellemed i , genç kız
öğre n i m içi n Paris'e gitt i . O rada P ie rre Curie'yle tanıştı. Evlendiler.

28
2 . Bölüm
"BİLİM H AYA L İ M İZ"
Marie ve P ierre Curie araç-gereçt n yoksun oldu kları inanı lmaz koşu l l arda ve
h içbir kuru msal destek görmede n , radyoakt iviteyi k şfe t t i ler. 1 9 03'te Nobel
ödülünü almaları onları ünlü yap t ı .

52
3. Bölüm
" B EN İ M " LABORAT U VA R I M
Pi rre' in kaza sonucu ölümünden sonra Ma rie radyoaktiviteye vakfedilmiş bir
laboratu ar kurdu , yen i d ğmakta olan rady um ndüstrisiyle v tıp dü nyasıyla
işbirliğine gi rd i . Kanserle mücadeledeki belirleyici bi r ilerleme l a n rady terapi
böyl doğd u .

4
4. Bölüm
E FS AN E

Mar ie Curie ömrü nü , idealleştird iği bilimin h i zmetine adad ı . Bunu bütün
engel lere rağme n ve son derece bağı msız bir kafa yapı ıyla gerçekleştird i .
Ne v a r ki b i r kad ı n ı n bi l i m dü nyasında ye r edinebileceği düşüncesine h a l a
çek inerek yaklaşan toplumu rahatsız e diyordu .

97
T anıklıklar v e b elgeler