30.11.2022r.

Temat: Węglowodory aromatyczne (Cz.2 – otrzymywanie i właściwości)

1. Właściwości fizyczne benzenu i jego alkilowych pochodnych:

 są bezbarwnymi cieczami;
 mają gęstość mniejszą od gęstości wody;
 nie mieszają się z wodą;
 bardzo dobrze mieszają się z rozpuszczalnikami niepolarnymi;
 temperatura wrzenia wzrasta wraz ze wzrostem masy cząsteczkowej;
 benzen jest związkiem toksycznym, wykazuje silne właściwości rakotwórcze

2. Otrzymywanie węglowodorów aromatycznych

Węglowodory aromatyczne na skalę przemysłową wytwarza się w procesie:

 reformingu – powstają z alkanów lub cykloalkanów pozyskiwanych z przeróbki roby naftowej

 pirolizy – są składnikiem smoły węglowej, jednego z produktów przeróbki węgla

W skali laboratoryjnej benzen można otrzymać w

reakcji trimeryzacji trzech cząsteczek etynu.

3. Właściwości chemiczne węglowodorów aromatycznych na przykładzie benzenu

Benzen, podobnie jak i inne węglowodory aromatyczne, ulegają reakcjom substytucji elektrofilowej
(reakcje podstawienia). Reakcje addycji i utleniania zachodzą bardzo trudno, dlatego benzen nie
odbarwia wody bromowej ani roztworu manganianu(VII) potasu, jak robią to węglowodory
nienasycone.

Mechanizm substytucji elektrofilowej:

E+ - elektrofil
a) Reakcja addycji wodoru (chloru, naświetlanie promieniami γ), uwodornienie
Ni
+ H2
200 oC, 2,5 MPa

b) Reakcja substytucji chloru lub bromu, Chlorowanie/Bromowanie

Cl Br

FeCl3 FeBr3
+ Cl 2 + HCl
+ Br2 + HBr

Elektrofilem są tutaj jony Cl+ lub Br+ powstające w wyniku FeBr 3 + Br 2 FeBr 4
+ Br
+

działania katalizatora, czyli odpowiedniej sól żelaza(III).

+
FeCl 3 + Cl 2 FeCl 4 + Cl

c) Alkilowanie Friedla-Craftsa
R

AlCl3
+ R Cl + HCl

CH3
H2C

AlCl3
+ H3C CH2 Cl + HCl

Elektrofilem są jony R+ powstające w wyniku działania katalizatora, czyli chlorku glinu.

+ -
R Cl + AlCl 3 R + AlCl 4

d) Acylowanie Friedla-Craftsa
O CH3
C
O R O AlCl3
C
+ H3C C + HCl
O AlCl3 Cl
+ R C + HCl
Cl O H
C
O AlCl3
+ H C + HCl
Cl

O O
Elektrofilem są jony RCO+ powstające w wyniku -
R C + AlCl 3 R C
+ + AlCl 4
działania katalizatora, czyli chlorku glinu. Cl
e) Sulfonowanie SO 3H

+ H2SO 4 (stez.) + H2O

Elektrofilem są jony +SO3H. H2SO4 + SO3

+
SO3H + HSO 4
-

f) Nitrowanie NO 2

H2SO4 (stez)
+ HNO 3 (stez.) + H2O

Elektrofilem są jony NO2+ powstające w wyniku działania katalizatora, czyli stężonego kwasu
siarkowego(VI). + - +
HNO 3 + 2 H2SO4 NO 2 + 2 HSO 4 + H3O

4. Wpływ kierujący podstawników

Obecność podstawnika w pierścieniu aromatycznym powoduje, że podczas reakcji substytucji drugi

podstawnik jest kierowany w odpowiednią pozycję pierścienia.

Ze względu na wpływ podstawników na przebieg reakcji substytucji podstawniki dzielimy na:

a) Podstawniki I rodzaju – kierują inne grupy w pozycję orto i para

b) Podstawniki II rodzaju – kierują inne grupy w pozycję meta

5. Właściwości chemiczne alkilowych pochodnych benzenu – toluen

a) Utlenianie łańcucha bocznego do kwasu benzoesowego

O OH CH3 O OH
CH3 C H2C C

KMnO4 KMnO4
+ CO2
H+, T H+, T

b) Chlorowanie/Bromowanie - reakcja substytucji podstawienia w łańcuchu bocznym

CH2Br CH3 CH2Cl
CH3

h h
+ Br2 + HBr + Cl 2 + HCl