Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE
Fizika 2
Departamenti i Inxhinierisë Fizike

Universiteti Politeknik i Tiranës
3/20/2020 1
KAPITULLI 18
Fusha elektrike e ngarkesave të veçuara
3/20/2020 2
18. Fusha elektrike e ngarkesave të veçuara
Përmbajtja:
18.1 Ngarkesa eletrike;
18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë.
Elektrizimi me induksion;
18.3 Ligji i Kulonit;
18.4 Fusha elektrike;
18.5 Vijat e fushës elektrike;
18.6 Lëvizja e ngarkesave pikësore në fushën
elektrike;
18.7 Dipoli elektrik në fushën elektrike
3/20/2020 3
DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE Kap.18. Fusha elektrike e ngarkesave të veçuara
18.1 Ngarkesa elektrike
Ngarkimi elektrik i trupave:

a) me fërkim:
Kur fërkohet:
shufra plastike me një copë gëzof
ose shufra prej qelqi me një pëlhurë mëndafshi,
fërkimi bën që shufrat të “elektrizohen” ose të “ngarkohen elektrikisht”
Benjamin Franklini quajti:

• pozitive llojin e ngarkesës që merr një shufër qelqi, kur fërkohet me një pëlhurë mëndafshi.
(Kjo do të thotë se pëlhura prej mëndafshi ka marrë një ngarkesë negative të njëjtë);
• negative llojin e ngarkesës që merr një shufër plastike, kur fërkohet me copë gëzofi.
Gjatë ngarkimit elektrik me fërkim trupat ngakohen elektrikisht me shenja të kundërta.

3/21/2020 4
Të gjitha ngarkesat elektrike paraqiten si shumëfisha të plotë të ngarkesës

themelore elektrike:
Q =  Ne
ku: e ngarkesa themelore elektrike;

+e ngarkesa e protonit;
-e ngarkesa e elektonit;
e = 1,6  10−19 C
N është numër i plotë.

3/21/2020 5

Bashkëveprimi i trupave të ngarkuar elektrikisht
(a) Dy trupa që mbartin ngarkesa me shenjë

të kundërt tërhiqen me njëri-tjetrin.
Dy shufra plastike të cilat janë fërkuar me (b) Dy trupa që mbartin ngarkesa me shenjë
një copë gëzofi shtyhen me njëra tjetrën. të njëjtë shtyhen me njëri-tjetrin.
3/21/2020 6
3/21/2020 7
18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.
• Përçues elektrik quhen lëndët ku disa nga elektronet lëvizin të lirë në të
gjithë vëllimin e tyre. Të tillë lëndë janë bakri dhe metalet e tjerë, etj.
• Izolatorë elektrik quhen lëndë të tilla ku të gjitha elektronet janë të
lidhur me atomet përkatës dhe asnjë prej tyre nuk mund të lëvizë lirisht.
Të tillë lëndë janë si druri, xhami etj
3/21/2020 8

b) me kontakt
Kur një trup i ngarkuar elektrikisht vihet në kontakt me një trup të pangarkuar, trupat ngarkohet
eletrikisht me të njëjtën shenjë
Dy fletët prej ari të elektroskopit janë lidhur në një bosht metalik i cili
përfundon në skajin tjetër me një kokë metalike. Në qoftë se vendoset një
ngarkesë negative në kokën metalike, një pjesë e ngarkesës transferohet
drejt fletëve të cilat, si rrjedhim, shtyhen me njëra-tjetrën.
3/21/2020 9
Elektroskopi, është një pajisje që shërben për të treguar ngarkesën elektrike.
Shufër metalike
Shufër plastike e
mgarkuar me
elektricitet
Një shufër metalike është në takim me kokën metalike të elektroskopit. Në qoftë

se me shufrën metalike vendoset në takim, një shufër e ngarkuar negativisht, një
pjesë e ngarkesës së shufrës kalon drejt elektroskopit përgjatë shufrës metalike,
ashtu siç vihet në dukje nga hapja e fletëve prej ari.
Hapja e fletëve të elektroskopit, tregon se shufra është elektrikisht e ngarkuar
3/21/2020 10

c) me induksion - -
- - ++ -- -- - -
+ - + + -- +
+ -- - -
+ - + + - + - - -
+ - + + - + -
+ + +
+ +
(a) (b) (c) (d)
(a) Kur shufra e ngarkuar pozitivisht ndodhet pranë (jo në kontakt) sferës së pangarkuar, ngarkesat e lira të sferës
përçuese të pangarkuar polarizohen, në mënyrë të tillë që sfera të ketë një ngarkesë negative në faqen më të afërt
me shufrën dhe një ngarkesë pozitive në faqen e kundërt.
(b) Në qoftë se sfera“tokëzohet“, duke e lidhur me një fill përçues, me një përçues tjetër shumë të madh siç është Toka,
elektronet që vijnë nga sipërfaqja e Tokës neutralizojnë ngarkesën pozitive në faqen e djathtë dhe sfera fiton një
ngarkesë negative.
(c) Në qoftë se hiqet tokëzimi përpara se të largohet shufra, atëherë ngarkesa negative mbetet në sferë.
(d) Kur largohet shufra, ngarkesa negative e sferës shpërndahet në mënyrë të njëtrajtëshme
3/21/2020 11

c) me induksion
- -
- - ++ -- -- - -
+ - + + -- +
+ -- - -
+ - + + - + - - -
+ - + + - + -
+ + +
+ +
(a) (b) (c) (d)
Sfera ngarkohet elektrikisht pa u vendosur në takim me shufrën e ngarkuar, dhe ngarkesa e

shufrës mbetet e pandryshuar.
Ky proçes quhet induksion elektrostatik ose elektrizim me induksion.
Gjatë ngarkimit elektrik me induksion trupat ngakohen elektrikisht me shenja të kundërta.
3/21/2020 12
18.3 Ligji i Kulonit
Forca e ushtruar nga një ngarkesë mbi një tjetër u studiua

nga Kuloni (1736-1806), i cili përdori për këtë qëllim një
peshore me përdredhje që e shpiku vetë.
Peshore me përdredhje
3/21/2020 13
 kq1q2 q1 q2
F12 = 2
r̂12 + +
r12 F21 F12
(a)
q1 q2
+ -
k = 8,99 10 N  m / C
9 2 2
konstantja (elektrostatike) e Kulonit F21 F12
(b)
Figura 18.7 (a) Ngarkesat me

vektor njësi i drejtuar dhe i orientuar shenjë të njëjtë shtyhen,

rˆ12 = r12 / r12
nga ngarkesa q1 tek ngrkesa q2 ndërsa (b) ngarkesat me
shenjë të kundërt tërhiqen.
3/21/2020 14
Forca e ushtruar nga një ngarkesë pikësore mbi q1 q2

+ +
një tjetër, është e drejtuar përgjatë drejtëzës që F21 F12
bashkon dy ngarkesat. (a)
q1 q2
Madhësia e saj është në përpjestim të zhdrejtë me + -
F21 F12
katrorin e largësisë midis dy ngarkesave dhe në (b)
përpjestim të drejtë me prodhimin e ngarkeseve.
k q1 q2
Kjo forcë është shtytëse në qoftë se ngarkesat kanë F=
shenjë të njëjtë dhe tërheqëse në qoftë se ngarkesat
r2
kanë shenjë të kundërt.
3/21/2020 15
Shembull 18.4
Tre ngarkesa pikësore janë në vendosur mbi boshtin X: q1 = 25 nC
ndodhet në origjinë, ngarkesa q2 = -10 nC ndodhet në pikën x = 2 m
dhe q0 = 20 nC ndodhet në pikën x = 3.5 m. Të përcaktohet forca
rezultante që ngarkesat q1 dhe q2 ushtrojnë mbi ngarkesën q0.
Zgjidhje
Forca e ushtruar nga q1 mbi q0, largësia e të cilës është 3.5m, jepet nga
9 2 2 −9 −9
kq q ( 8.99  10 Nm / C )( 25  10 C )( 20  10 C)
F10 = 12 0 ˆ10
r = 2 i = 0.367  N i
r10 ( 3.5 m )
ku r̂10 = i
Forca e ushtruar mbi q0 nga q2 largësia e së cilës është 1.5m, është

9 2 2 −9 −9
kq2 q0 ( 8.99  10 Nm /C )( −10  10 C )( 20  10 C)
F20 = 2 r20 = 2 i = −0.799  N i
r20 ( 1.5 m )
Forca rezultante e ushtruar mbi ngarkesën q 0 nga ngarkesat q1 dhe q2 është:

Frez = F10 + F20 = 0.367  N i − 0.799  N i = −0.432  N i
3/21/2020 16
18.4 Fusha elektrike
Forca elektrike e ushtruar nga një ngarkesë mbi një ngarkesë tjetër është shembulli i një
force që vepron në largësi.
F = F1 + F 2 + F 3
F2
F3
F1
Për të shpjeguar veprimin në largësi, futet koncepti i
+
q0
fushës elektrike.
+
+ + q3
q1 q2
Një ngarkesë krijon, në çdo pikë të hapësirës, fushë elektrike dhe kjo fushë ushtron forcë
mbi ngarkesën tjetër.
3/21/2020 17
Për “të provuar” ose për të “zbuluar” fushën e ngarkesave të tjera pa i “shqetësuar”
ato, përdoret një ngarkesë “kaq e vogël” pozitive, që quhet ngarkesë provë q0

Intensiteti i fushës elektrike E në një pikë është: F = F1 + F 2 + F 3
raporti i forcës rezultante që vepron mbi një ngarkesë provë

F2
pozitive q0 e vendosur në atë pikë, me ngarkësën q0. F3
F1
+
q0
F
E= +
+
q0 q1
+
q2
q3
Në Sistemin Ndërkombëtar, njësia e matjes së intensitetit të fushës elektrike është Njuton për Kulon
(N/C)
3/21/2020 18
a) Intensiteti i fushës elektrike të krijuar nga një grimcë e vetme pikësore q i
k  qi
Ei = 2 i0
rˆ
ri 0
ku: ri 0 është largësia ndërmjet ngarkesës dhe pikës P, (e quajtur pikë e fushës):
rˆi 0 është vektori njësi i drejtuar dhe i orientuar nga ngarkesa tek P.
3/21/2020 19
b) Intensiteti i fushës elektrike të krijuar nga një shpërndarje ngarkesash pikësore
Intensiteti i fushës elektrike rezultante i krijuar nga një shpërndarje ngarkesash pikësore
përcaktohet duke mbledhur vektorialisht intensitetet e fushave elektrike të krijuara nga
secila grimcë e veçantë
 
 
kqi
E= Ei = rˆ
2 i0
i i ri 0
3/21/2020 20
Dipoli elektrik
Një sistem i përbërë prej dy ngarkesash të njëjta q me shenjë të kundërt të vendosura

në largësi të vogël l quhet dipol elektrik
ℓ
Momenti elektrik i dipolit
-q p = q·ℓ q
Një dipol elektrik karakterizohet nga madhësia vektoriale e momentit elektrik të dipolit
p = q
3/21/2020 21
Dipoli elektrik
Vlera absolute e intensitetit të fushës elektrike, e shprehur në varësi të

momentit elektrik të dipolit, në një pikë x që ndodhet shumë larg dhe
përgjatë boshtit të dipolit, është
2kp
E= 3
x
3/21/2020 22
18.5 Vijat e fushës elektrike
Një metodë e përshtatshme për të paraqitur fushën elektrike është vizatimi i vijave të
orientuara, të quajtura vija të fushës elektrike
▲ ▲▲ ▲
▲
▲
▲
▲
▲
▲
▲ ▲▲▲ ▲▲ ▲
▲
▲ ▲
▲
▲
▲▲▲ ▲
▲
▲
▲▲▲ ▲
◄ + +
◄
▲
▲
▲
▲
▲ ▲
▲▲ ▲ ▲▲ ▲
▲
▲
▲
▲
▲ ▲
▲ ▲
▲ ▲
▲▲
Vijat e fushës elektrike, japin drejtimin e orientuar të intensitetit të fushës elektrike,

tangentja ndaj të cilave në çdo pikë tregon/përputhet me drejtimin e orientuar të
intensitetit të fushës elektrike në atë pikë.
3/21/2020 23
Rregullat për të vizatuar vijat e fushës elektrike
Vijat e fushës dalin nga ngarkesa pozitive dhe përfundojnë tek ngarkesa negative
(ose në infinit).
Numri i vijave të fushës që dalin nga një ngarkesë pozitive ose që futen tek një
ngarkesë negative, është në përpjestim të drejtë me ngarkesën.
Dëndësia e vijave të fushës (numri i vijave të fushës për njësi të sipërfaqes

pingule me to) në një pikë të caktuar është në përpjestim të drejtë me modulin
e intensitetit të fushës elektrike në atë pikë.
Dy vija të një fushe elektrike çfarëdo nuk mund të ndërpriten

3/21/2020 24
▲ ▲▲
▼ ▼▼
▼▼ ▲
▼ ▲
▲
▼
▼
▼
▼▼ ▼
▲
▼
▼▼ ▼ ▼
▲
+
▲ ▲▲▲ ▲▲ ▲
▲
▲ ▲
▼▼
▲
▲▲▲ ▲
▲
▲
▲▲▲ ▲
▼
▼ ◄ + +
◄
▼
▼▼ ▼
▼▼ ▼
▲
▲
▲
▲
▲
▲ ▲
▲▲ ▲ ▲▲ ▲
▲
▲
▲
▲ ▲
▲ ▲
▲ ▲
▲▲
Vijat e fushës elektrike të një ngarkese pikësore

pozitive. Në qoftë se ngarkesa do të ishte negative, Vijat e fushës elektrike të dy ngarkesave
shigjetat do të ishin në të kundërt. pikësore pozitive. Shigjetat do të ndryshonin

kah në qoftë se të dy ngarkesat do të ishin
negative.
3/21/2020 25
►
►
►
► ►
►
► ►
+2q ► -q
►
►
►
◄
►
►
◄
►
►
◄
◄
◄
◄
◄
◄ ◄
◄
◄ ◄
◄
◄ ◄
◄
◄ ◄ ◄
◄ _ ◄ ◄
◄
+
◄
◄ ◄ ◄
◄ Vijat e fushës elektrike të një ngarkese
◄
◄ ◄
◄ ◄
◄ pikësore +2q dhe një ngarkese të dytë
◄
◄
◄
◄
◄
◄
◄
◄
pikësore -q. Në largësia të mëdha nga
◄
◄
ngarkesa, vijat e fushës janë të ngjashme
me ato të një fushe të krijuar nga një
Vijat e fushës elektrike të një dipoli elektrik. ngarkesë pikësore e vetme +q
3/21/2020 26
18.6 Lëvizja e ngarkesave pikësore në fushën elektrike


Kur një grimcë me ngarkesë q ndodhet në një fushë elektrike me intensitet E , mbi
grimcën vepron forca elektrike:
Në qoftë se fusha elektrike është e njëtrajtshme (ka madhësi dhe drejtim të pandryshuar)
dhe forca elektrike është forca e vetme kryesore që vepron mbi grimcën e ngarkuar, ajo do
të lëviz me nxitimin:
 q 
a= E
m
Rrjedhimisht grimca e ngarkuar do të kryejë lëvizje njëtrajtësisht të ndryshuar:

a) të përshpejtuar kur q>0
b) të ngadalësuar kur q<0
3/21/2020 27
R1) Një elektron i futur në një fushë elektrike të njëtrajtëshme me një shpejtësi
fillestare paralele me intensitetin e fushës elektrike
►
E
►
v0
_ ►
e
►
Elektroni do të kryejë lëvizje drejtvizore njëtrajtësisht të ngadalësuar
3/21/2020 28
R2) Një elektron futet në një fushë elektrike uniforme me një shpejtësi
pingul me intensitetin e fushës
V0
_ E
e
▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼
Elektroni do të kryejë lëvizje njëtrajtësisht të ndryshuar, sipas një trajektore parabolike,
3/21/2020 29
R1) Molekulë jo polare
Një atom ose një molekulë quhet jo-polare, kur qendra e ngarkesës negative
përputhet me qendrën e ngarkesës pozitive.
Qendra e ngarkesës E
negative përputhet me
qendrën e ngarkesës
pozitive
_ _
+ +
p
(a) (b)
Paraqitja skematike e shpërndarjes së ngarkesës elektrike të një atomi ose të një
molekule jo-polare.
3/21/2020 30
Molekula jo polare në fushë elektrike homogjene
Në prani të fushës eletrike homogjene të jashtme, qendra e ngarkesës pozitive dhe

qendra e ngarkesës negative largohen nga njëra-tjetrën, duke krijuar një moment
elektrik të dipolit të induktuar në drejtimin dhe në kahun e intensitetit të fushës
elektrike të jashtme, pra molekula polarizohet
Qendra e ngarkesës E
negative përputhet me
qendrën e ngarkesës
pozitive
_ _
+ +
p
(a) (b)
3/21/2020 31
Molekula jo polare në fushë elektrike jo homogjene
Kur molekula jo polare ndodhet në fushën elektrike johomogjene (psh. fusha e krijuar nga një
ngarkesë pikësore):
molekula polarizohet dhe momenti elektrik i induktuar i dipolit është paralel dhe përputhet
intensitetin e fushës elektrike.
do të ushtrohet një forcë rezultante tërheqëse ndërmjet dipolit dhe ngarkesës pikësore, pasi
ngarkesa pikësore është më afër me qendrën e ngarkesës negative sesa me qendrën e ngarkesës
pozitive.
▼ F2
▼
▼ +
▼
+q
F1 - p
▼
+q -q
+
▼
▼
▼
▼
▼
▼ ▼
3/21/2020 32
R2) Molekulë polare
Molekula polare janë molekulat, qendra e ngarkesës positive të të cilave nuk

përputhet me qendrën e ngarkesës negative, (edhe në mungesë të një fushe
elektrike të jashtme).
Molekulat polare kanë një moment elektrik dipolar të qëndrueshëm.
3/21/2020 33
Në një fushë elektrike të njëtrajtëshme, mbi një dipol elektrik të molekulave polare,
ushtrohen forca të barabarta në madhësi por në kahe të kundërta të cilat synojnë ta
rrotullojnë dipolin në mënyrë që momenti elektrik të marrë drejtimin intensitetit të fushës
elektrike
E
►
►
►
+q + F1
►
p θ ►
F2 - -q
►
3/21/2020 34
E
►
►
►
+q + F1
►
p θ ►
F2 - -q
►
F1    sin = qE    sin = pE sin

Momenti i ciftit të forcës:
  
M = p E
3/21/2020 35
Për këtë leksion u shfrytëzuan materiale

nga:
Kurs i Fizikës 2
(Elektriciteti, Elektromagnetizmi,
Optika)
Për studentët e Inxhinierisë
Faqe: 1 - 26
3/21/2020 36
3/20/2020 37

Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizika 2: Departamenti I Inxhinierisë Fizike Universiteti Politeknik I Tiranës

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES

DEPARTAMENTI I INXHINIERISE FIZIKE

Departamenti i Inxhinierisë Fizike

18. Fusha elektrike e ngarkesave të veçuara

18.1 Ngarkesa elektrike

Ngarkimi elektrik i trupave:

Benjamin Franklini quajti:

Gjatë ngarkimit elektrik me fërkim trupat ngakohen elektrikisht me shenja të kundërta.

18.1 Ngarkesa elektrike

Të gjitha ngarkesat elektrike paraqiten si shumëfisha të plotë të ngarkesës

ku: e ngarkesa themelore elektrike;

N është numër i plotë.

18.1 Ngarkesa elektrike

(a) Dy trupa që mbartin ngarkesa me shenjë

18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.

• Përçues elektrik quhen lëndët ku disa nga elektronet lëvizin të lirë në të

• Izolatorë elektrik quhen lëndë të tilla ku të gjitha elektronet janë të

Të tillë lëndë janë si druri, xhami etj

18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.

Ngarkimi elektrik i trupave:

18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.

Elektroskopi, është një pajisje që shërben për të treguar ngarkesën elektrike.

Një shufër metalike është në takim me kokën metalike të elektroskopit. Në qoftë

Hapja e fletëve të elektroskopit, tregon se shufra është elektrikisht e ngarkuar

18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.

Ngarkimi elektrik i trupave:

(a) (b) (c) (d)

18.2 Përçuesit dhe izolatorët elektrikë. Elektrizimi me induksion.

Ngarkimi elektrik i trupave:

(a) (b) (c) (d)

Sfera ngarkohet elektrikisht pa u vendosur në takim me shufrën e ngarkuar, dhe ngarkesa e

Gjatë ngarkimit elektrik me induksion trupat ngakohen elektrikisht me shenja të kundërta.

18.3 Ligji i Kulonit

Forca e ushtruar nga një ngarkesë mbi një tjetër u studiua

18.3 Ligji i Kulonit

Figura 18.7 (a) Ngarkesat me

18.3 Ligji i Kulonit

Forca e ushtruar nga një ngarkesë pikësore mbi q1 q2

bashkon dy ngarkesat. (a)

Forca e ushtruar mbi q0 nga q2 largësia e së cilës është 1.5m, është

Forca rezultante e ushtruar mbi ngarkesën q 0 nga ngarkesat q1 dhe q2 është:

18.4 Fusha elektrike

18.4 Fusha elektrike

raporti i forcës rezultante që vepron mbi një ngarkesë provë

18.4 Fusha elektrike

a) Intensiteti i fushës elektrike të krijuar nga një grimcë e vetme pikësore q i

18.4 Fusha elektrike

b) Intensiteti i fushës elektrike të krijuar nga një shpërndarje ngarkesash pikësore

18.4 Fusha elektrike

Një sistem i përbërë prej dy ngarkesash të njëjta q me shenjë të kundërt të vendosura

18.4 Fusha elektrike

Vlera absolute e intensitetit të fushës elektrike, e shprehur në varësi të

18.5 Vijat e fushës elektrike

Vijat e fushës elektrike, japin drejtimin e orientuar të intensitetit të fushës elektrike,

18.5 Vijat e fushës elektrike

Rregullat për të vizatuar vijat e fushës elektrike

Dëndësia e vijave të fushës (numri i vijave të fushës për njësi të sipërfaqes

Dy vija të një fushe elektrike çfarëdo nuk mund të ndërpriten

18.5 Vijat e fushës elektrike

Vijat e fushës elektrike të një ngarkese pikësore

shigjetat do të ishin në të kundërt. pikësore pozitive. Shigjetat do të ndryshonin

18.5 Vijat e fushës elektrike

18.6 Lëvizja e ngarkesave pikësore në fushën elektrike