KAPITULLI I TRET

Materialet izoluese

MATERIALET IZOLUESE
Materialet dielektrike -izolimin e pjesve pruese q ndodhen nn tension
-mbrojtjen e personelit
-mbrojtjen e pajisjeve

Mbajn rrymn elektrike brenda pruesve

-pengojn humbjen e energjis
-mbrojn njerzit nga kontaktet direkte me prues

Dielektrikt ideal-rezistenc pakufi t madhe,

prueshmri zero(=10-16Sm-1.)
Materialet dielektrike-prueshmri elektrike
specifike 10-6Sm-1.

Kushtet atmosferike dhe ndotjet industriale ndikojn n veorit e materialeve dielektrike

Barts t ngarkesave elektrike:

-elektronet, jonet, molekulat, grupe molekulash
(ndikimit termik, fushs elektrike, reaksioneve kimike).

Nn ndikimin e fushs elektrike: F=QE

Lvizja e grimcave t elektrizuara- e kufizuar sasi e
madhe e energjis

Atomi-grimc neutrale
Prputhja e qendrave t elektrizimeve n t cilat sht
e koncentruar tr ngarkesa e nj polariteti

Atomet nuk formojn dipole elektrike - jopolare

Materialet dielektrike me molekula shumatomshe:
1.Molekulat jopolare
2.Molekulat polare

Molekulat jopolare: CO2, CH4, C6H6, BCl3

Molekulat polare: HCl, H2O, CH3Cl, C6H5Cl, NH3

Te molekulat polare qendrat e elektrizimeve jan t

larguara pr distancn d - momente elektrike t
molekulave t dipolit: = Qd
Polarizimi i dielektrikut
Kur materiali vendoset n fushn elektrike - forcat
elektrostatike
Brthamat - n drejtim t fushs zhvendosje t
vogla
Elektronet - n drejtim t kundrt
Molekulat neutrale - bhen polare - Polarizim i
dielektrikut
- Polarizimi elektronik
- Polarizimi jonik
- Polarizimi i orientuar ose dipol

Polarizimi elektronik - prezent te t gjitha

materialet dielektrike nn ndikim t fushs
elektrike
Krijohen dipolet
me moment:
p = Zed

Vektori i polarizimit
p

P=
V

Vektori i polarizimit elektronik te dielektriku

jopolar: P = n p n-dendsia e molekulave t dielektrikut
e

Pr zhvendosje t vogla t qendrave t

elektrizimeve - momenti i dipolit proporcional
koeficienti i
me intensitetin e fushs: p = E, P = n e E polarizimit
elektronik
Polarizimi elektronik - 10-15s - prezent n t
gjitha materialet dielektrike-nuk varet nga
temperatura.
Te dielektrikt me struktur jonike - zhvendosja
e joneve-polarizim jonik: P = n E - 10-12s-10-13s koeficienti i polarizimit jonik
nuk varet nga temperatura.
e

Paraitja skematike e polarizimit jonik

Koeficienti i prgjithshm i polarizimit: = +

Polarizimi i orientuar(dipol) - molekulat polare
Nn ndikimin e fushs-orientimi i momenteve
dipole n drejtim t fushs-10-10s
d

Paraitja skematike e polarizimit t orientuar

a)Gjendja e pangacmuar
b)Gjendja e ngacmuar

Nse molekulat kan lvizje termike t gjitha

molekulat nuk orientohen.
me momentin vetiak t dipolit
Aftsia e polarizimit Proporcinale
Proporcin t zhdrejt me temperaturn

Koeficienti i polarizimit t orientuar: = 3kT

nE
=
n
=
P

E
Vektori i polarizimit t orientuar:
3kT
Te dielektrikt polar-tri format e polarizimit

P
=
n
(

)
E
=
n
(

+
)E = P + P
Polarizimi i tr:
3kT
Vektort D, E dhe P kan kt marrdhnie:
0

D = 0 E + P = 0 r E
P
2 1
= r 1 = = n( d +
)
3kT 0
0 E

Pr polarizimin e tr:
N polarizimin e orientuar - edhe polarizimi
termik

Paraqitja skematike e polarizimit termik

Shqyrtojm vetm polarizimin e orientuar, kur

dP
1
=
vepron fusha alternative: dt ( E P )
Pr fush periodike: P = 1+ j E
Polarizimi i tr i materialit dielektrik:
0

0
P = Pd + P0 = 0 d +
E = 0 E
1 + j

Permitiviteti relativ kompleks:

r = 1 + = 1 + d +

0
1 + j

r = r , j r ,,
r , = 1 + d +

1 + ( )

,,

0
=
2
1 + ( )

Del n pah varsia e permitivitetit relativ

dielektrik nga frekuenca.
Kur frekuenca=0 ose pakufi:

 r 0 = 1 + d + 0 , per = 0
r = 1 + d , pr
r = r , j r ,, = r +

r ,, =

r0 r
1 + j

( r 0 r )
1 + ( )

r , = r +

r0 r
1 + ( )

Varsia e permitivitetit relativ dielektrik dhe t kndit t humbjeve n funksion t

frekuencs (r = 5 ose r =2)

D = 0 r E = 0 ( r , j r ,, ) E

Vektori i zhvendosjes - dy komponente

Njra n faz me intensitetin e fushs E
Tjetra e fazuar pr 90-lirimi i energjis n
dielektrik
P = JE
dD d
J=
= ( 0 r , E j 0 r ,, E ) = j 0 r , E + 0 r ,, E
dt dt

P = 0 r ,, E 2

Humbjet n dielektrik jan t vogla pr frekuenca

t vogla dhe t larta, kan vler maksimale pr
frekuencat n brezin =1/.

tg

=
Humbjet dielektrike-tg:

Humbjet njsi n dielektrik: P = tg E

,,

Polarizimi i materialeve dielektrike t ngurta nn

veprimin e forcave mekanike- piezoelektricitet.
Polarizimi me ndryshimin e temperaturspiroelektrizimi.

Lakorja e histerezs te materialet ferroelektrike

Varsia e vektorit D nga fusha - lakore tipike si

te materialet ferromagnetike(cikli i histerezs).
Polarizimi i ferroelektrikve me krcime t
vogla.
Prcillet me ndryshimin e forms s materialitelektrostriksioni.
Antiferroelektriciteti- dipolet n drejtime paralele
fqinje kan orientime t kundrta.
Elektretet-dielektrikt q jan gjithmon t
polarizuar( elektroelektretet, termoelektretet,
magnetoelektretet,etj).

Prueshmria elektrike e materialeve izoluese

Materialet dielektrike(izoluese)- nuk kan
elektrone ose jone t lira- vakuumi(die. ideal)
-sasi sado t vogl t grimcave t elektrizuara
(0)
Nn veprimin e fushs njkahore n materialin
izolues: I = U , I = E
R
Te materialet n gjendje t gazt, barts
kryesor jan elektronet dhe jonet.
Nn ndikimin e fushs elektrike: v i = i E
k

Jonizimi i krijuar si rezultat i ndikimit termik - jonizim

termik. Rrezet e drits, rntgenit,rrezet kozmikefotojonizimi i materialeve dielektrike

Kur intensiteti i fushs sht i madh-bartsit n

gazra fitojn energjin Wi. Nj pjes e grimcave
gjat jonizimit neutralizohen - rekombinimi.
Rryma npr dielektrikt e gazt-varet nga
shkalla e jonizimit ndaj rekombinimit.
Te fushat e dobta-J proporcionale me E,
=konst.Kur fusha rritet, sasia e joneve rritet.

Varsia e dendsis s rryms n gazin e jonizuar nga intensiteti i fushs elektrike E

Dendsia e rryms s ngopjes varet nga

distanca n mes elektrodave.
N kushte normale e vogl: Jo=10-14 (A/m2).
Kur fusha rritet edhe m tej-grimcat fitojn
shpejtsi t mjaftueshme-jonizimi godits.
Numri i grimcave t elektrizuara dhe rryma
rriten-zbrazjet.
Me rritjen e fushs-zbrazje t pavarura - shpimi
i dielektrikut t gazt.
Tek dielektrikt e lngt-ndoten leht(uji,
prbrsit kimik, trupat e ngurt)-prishin
veorit izoluese t materialeve dielektrike.

Definohen:
-prueshmria vetiake e materialit izolues karakter jonik
-prueshmria shtes n material
Kur dielektriku vendoset ndrmjet elektrodave
t kondensatorit,intensiteti i rryms do t jet:

Ndryshimi i intensitetit t rryms npr dielektrik

Rryma ka tri komponente:

1.Rryma e ngopjes Ic ,( m pak se nj sekond)
n
I
=
A
t
2.Rryma anomale e ngopjes Ia (disa or) a
dhe
3.Rryma stacionare Is .

Shpimi i dielektrikut
Me rritjen e tensionit(rryms)-shpimi i
dielektrikut-humb veorit izoluese defekt
elektrik.
Ndryshime t konsiderueshme pas shpimit
Dielektrikt e gazt -pas shpimit regjenerohen
plotsisht
Dielektrikt e lngt -pas shpimit regjenerimi jo i
plot
Dielektrikt e ngurt -pas shpimit ndodhin
defekte t prhershme

Te gazrat -jonizimi nga ndikime t ndryshme-lvizje

kaotike.
Nn ndikimin e fushs-lvizja kaotike orientohetjonizimi godits. Rritet numri i elektroneve-dendsia e
bartsve elektrik rritet shum shpejt- orteku i
elektroneve:

i lindjes s vals
elektrike nn ndikimin
fushs shum
t fort
Rryma Mekanizmi
rritet shum
shpejt
dhe ense
gjat
rrugs s
elektronit nga katoda kah anoda ai ndeshet-lind nj
elektron i lir shpimi i dielektrikut.

Varsia e tensionit t shpimit t dielektrikut t gazt n funksion t pd

Elektronet n gaze -rezultat i veprimit t

jonizimeve t ndryshme por edhe rezultat i
bombardimit t katods me jone pozitive.
Tensioni i shpimit t dielektrikut varet nga
shtypja e gazit dhe nga distanca n mes t
elektrodave.

Te dielektrikt e lngt, mekanizmi i shpimit:

-jonizimi godits me emitimin e elektroneve
nga katoda
-formimin e fushave ajrore ndrmjet elektrodave
-Procesi i shpimit varet nga sasia e shtesave
dhe ndotsit e ndryshm.
Te dielektrikt e ngurt: teoria e prgjithshme e
shpimit

Varsia e tensionit t shpimit nga temperatura te trupat e ngurt:

a) shpimi elektrik
b) shpimi termik

Pjesa A - tensioni i shpimit nuk varet nga

temperatura-shpimi ka karakter elektrik
Pjesa B shpimi ka karakter termik, tensioni i
shpimit bie me temperaturn
Shpimi i dielektrikut-pasoj e formimit t ortekut
t elektroneve.

Shpimi i dielektrikut-veprimi i forcave t fushs

elektrike,elektronet kalojn nga zona valente n
zonn prquese
Energjia e nevojshme sigurohet prmes:
1. ngacmimit termik(shpimi termik)
2. veprimit t fushs elektrike(shpimi elektrik)
3. absorbimin e rrezatimit
Defektet q paraqiten te struktura kristalore e
materialeve dielektrike ndikojn shum n procesin e
shpimit.

Veqorit themelore elektrike t materialeve

izoluese:
1. Permitiviteti dielektrik ;
2. Humbjet dielektrike tg;
3. Rezistenca elektrike R dhe
4. Soliditeti dielektrik Ed.
Rndsi t veqant varsia e ktyre madhsive
nga:
- temperatura
- intensiteti i fushs elektrike
- lagshtia, etj

Permitiveti dielektrik ()

Karakterizon dielektrikun pr nga sasia e

zhvendosjes s elektroneve, gjegjsisht tregon
aftsin e polarizimit t dielektrikut, nn
ndikimin e fushs elektrike.

Permitiviteti relativ:

r =
0

0 permitiviteti i vakuumit
(0 =8.8510-12[F/m])

,
-Pa dimension, m i madh se nj,leht
krahasohet.
- r paraqet raportin e kapacitetit t
kondensatorit t vakuumit(dielektrikut t gazt)
dhe kapacitetin e kondensatorit me dielektrik t
Cx
cilit dshirojm tia prcaktojm r : r = C
0
-Materialet izoluese me tri gjendje agregate dhe
me polarizime t ndryshme - r t ndryshme
r - proporcionale me dendsin e materialit
Pr gazet - r prafrsisht nj.

Gazrat
Ajri
Hidrogjeni
Helijumi
Azoti

1,0005940
1,0000693
1,0002697
1,0005824

Vlerat e r pr disa materiale dielektrike t gazta

Ndryshimi i shtypjes- rritet dendsia e grimcave

n gaze dhe r .
Koeficienti i ndryshimit t r nga shtypja:
1 d
1
;T = konst
PS =
, vler m t madhe se nj
dp
p
Rritja e temperaturs s gazit (shtypja konstant) zvoglohet dendsia e grimcave n gaze dhe r .
Koeficienti termik i r pr gazra jopolare:
r

TS r =

1 d r
1
; p = konst r
r dT
T

Te dielektrikt polar TSr varet edhe nga

ndryshimi i polarizimit t orientuar

Lvizja termike e grimcave pengon orientimin e

dipoleve, zvoglohet polarizimi me rritjen e
temperaturs: TS = 1 ddT ; p = konst T 1 T v ,v- indeksi i
thyerjes
Te lngjet - forcat e interaksionit dhe dendsia
e grimcave sht m e madhe.
-Ndikimi i temperaturs i konsiderueshm
Tek materialet jopolare-ndikimi i temperaturs i
abstrahueshm; luan rol bymimi i lngut
2

TS r =

1 d r
( 1)( r + 2)
; p = konst r
1
r
r dT

Tek materialet polare (polarizimi i orientuar)

orientimi i grimcave nn veprimin e fushs
elektrike(kufizohet nga viskoziteti i lngut).

Rritet temperatura zvoglohet viskozitetizvoglohet r .

Varsia e permitivitetit t dielektrikve t lngt nga

temperatura

r sht shum m i madh te dielektrikt e

lngt se te ata t gazt( te uji r =80).
Tek dielektrikt e ngurt - struktura e materialit
t ngurt- reagimi n mnyra t ndryshme

Materialet e ngurta dielektrike jopolare- r varet

nga dendsia e grimcave (ndryshimi i
dimensioneve t trupave t ngurt). r ka vlera
shum t mdha (deri 1000 e m tepr).
r ndryshon ngadal me temperaturn (lvizjet
termike).
Materialet e ngurta dielektrike polare - reagime
t ndryshme me ndryshimin e temperaturs.
r ka vler pozitive, por edhe negative.
Polarizimi i dielektrikut varet nga frekuenca
(sidomos te dielektrikt me polarizim t
orientuar).

Varsia e permitivitetit relativ nga

frekuenca

Vlera e r ndikon n zgjedhjen e materialeve

izoluese.
Tek kondensatort, vlera e kapacitetit varet
direkt nga vlera e r .

Materialet me r t madh-kursejn materialin dhe

fitohen kondensator me dimensione m t vogla.
N teknikn e frekuencave t larta - ndikon n
paraqiten rrymat rrjedhse - pengojn sinjalet
transmetuese.
Humbjet njsi dielektrike - varen nga vlera e r .

Humbjet dielektrike (tg)

Kur dielektriku sht nn ndikimin e fushs
elektrike - grimcat e elektrizuara lvizin n
drejtim t fushs.
Energjin e nevojshme - e marrin nga vet
fusha
Gjat lirimit t grimcave nga forcat lidhse energjia e marr nga fusha shndrrohet n
forma tjera t energjis (termike, t drits,etj)
dhe mbulohen humbjet.

Humbjet totale dielektrike:

1.Humbjet si rezultat i polarizimit t dielektrikut
2.Humbjet pr shkak t prueshmris s
dielektrikut
3.Humbjet pr shkak t johomogjenitetit t
materialit dielektrik
4.Humbjet pr shkak t jonizimit t materialit
Humbjet dielektrike n njsi vllimore:
P= JE= E
, ( = + )
2

Kur dielektriku i nnshtrohet ndikimit t fushs

elektrike alternative me frekuenc f paraqiten disa
komponente t rryms totale:

Rryma e zhvendosjes:

Jt =

D
E P
+
; D = 0 E + P; J t = 0
;
t
t t

Komponenta 0 E (Dendsia e rryms s vendosjes n vakuum) eksiston edhe n munges t

t
dielektrikut (P=0) rryma Ic0
Komponenta P dendsia e rryms s polarizimit- rryma e relaksimit Irr
t

Kur merret parasysh rryma konduktive,vizatohet

diagrami vektorial i rrymave dhe tensioneve n
dielektrik nn veprimin e fushs alternative.

Diagrami i rrymave q rrjedhin npr

dielektrikun real nn veprimin e tensionit
sinusoidal U

I a = I k + I ra

Komponenta aktive

Rryma konduktive
Rryma aktive e polarizimit

I c = I c 0 + I rr
Rryma e polarizimit n vakuum
Rryma reaktive e polarizimit

Komponenta reaktive
Nga diagrami:
I k + I ra
tg =

I c 0 + I rr

Te dielektrikt e gazt - humbjet dielektrike

shum t vogla ( tg e rendit 10-6 -10-8), gati se
nuk ndryshojn me temperaturn dhe
frekuencn. Te materialet izoluese t lngta dhe
t ngurta, humbjet jan m t mdha dhe varen
nga temperatura dhe frekuenca.

Varsia tipike e tg, r dhe nga frekuenca te dielektrikt polar.

a) mbizotron prueshmria;
b) mbizotrojn humbjet relaksuese;
c) ndikimi i njjt i prueshmris dhe relaksimit n tg.

Humbjet dielektrike kan rndsi t madhe.Nga

aspekti energjetik ato duhet t eleminohen ose
t zvoglohen.
Niveli i humbjeve n dielektrik - shum m i
vogl se niveli i humbjeve n sistemin
elektroenergjetik.

Pasojat e paraqitjes s humbjeve dielektrike

jan:
1.pimi termik i materialeve dielektrike
2.Deformimi i sinjaleve transmetuese
3.Nxehja e materialeve dielektrike n disa
vende, me rast vjen deri te prishjet mekanike
dhe elektrike.
Rezistenca specifike elektrike ()
Prve vlers s s materialeve izoluese, duhet
marr parasysh edhe faktort tjer q ndikojn n
kt vler (temperatura, lagshtia, sasia dhe lloji i
shtesave, rryma alternative, etj).

Me rritjen e temperaturs n materialet

dielektrike - zvoglimi i rezistencs elektrike
(Dielektrikt kan koeficient termik negativ t
rezistencs).
Tek dielektrikt e ngurt - llogaritet pr t dy
komponentet e rryms: rryms q rrjedh npr
siprfaqe dhe rryms npr pjesn vllimore t
tij.Definohen: - rezistenca siprfaqsore s
- rezistenca vllimore v
1
J
=
E ( J =I )
Dendsia e rryms vllimore:

S
Dendsia e rryms siprfaqsore: J = 1 E ( J = Ia )
b

Mkmbja e rryms npr dielektrik t ngurt, rryma e brendshme

Mkmbja e rryms npr dielektrik t ngurt, rryma siprfaqsore

Struktura e materialit, temperatura dhe

intensiteti i fushs elektrike - rol dominant n
vlern e v
Rezistenca elektrike ka dy komponente:
Rezistenca siprfaqsore Rs dhe rezistenca e
brendshme Rb (Lidhje paralele e ktyre dy
rezistencave): R = Rb Rs
Rb + Rs

Soliditeti dielektrik (Ed)

Prcakton kufirin e lejueshm t intensitetit t fushs
elektrike n materialin izolues.Kur ky kufi Ed kalohetshpimi i dielektrikut.Sa m i madh soliditeti dielektrik aq m i mir dielektriku

Ed =

U shp

[kV/m]

Faktor q ndikojn n procesin e shpimit:

a)Frekuenca, forma dhe koha e zgjatjes s tensionit t kyqur
b)Homogjeniteti dhe trashsia e mostrs s materialit dielektrik
c)Shprndarja e fushs ndrmjet elektrodave
d)Ndikimi i kushteve t jashtme(temperatura, lagshtia dhe
shtypja)
e)Prbrja e gazeve,lagshtia dhe ndotja
f)Forma dhe prueshmria termike e elektrodave
g)Veorit tjera karakteristike elektrike dhe termike t
materialeve izoluese, etj.

Tek materialet dielektrike t gazta temperatura dhe shtypja - prdoret faktori i korrigjimit
( 0.95< <1.5).

[Pa]

273 + 20 p
, p0 = 101324,72
273 + T p0

E
Dhe

Soliditeti dielektrik i gazeve varet nga forma e

elektrodave - shprndarjen e fushs
johomogjene.
Sa m i vogl homogjeniteti i fushs ndrmjet
elektrodave - aq m i vogl soliditeti dielektrik i
gazeve.
Ed =

dm

Varsia e soliditetit dielektrik nga distanca e elektrodave t rrafshta pr ajrin

Soliditeti dielektrik- varet nga koha e veprimit t

tensionit - shpimi i gazrave

Varsia e soliditetit dielektrik t

ajrit nga koha e veprimit t
tensionit t veprimit (Eo
Soliditetit dielektrik statistikor)

Varsia e soliditetit dielektrik

t vajit t transformatorit nga
sasia e lagshtis n t

Te dielektrikt e lngt- varsia e soliditetit

dielektrik nga lagshtia

Rritja e temperaturs te lngjet n fillim ndikon

pozitivisht n soliditetin dielektrik- avullimi i
lagshtis
Rritja e temperaturs mbi vlern kritike( 5070C)- zvoglon soliditetin dielektrik
Soliditeti dielektrik- varet nga shtypja (prezenca
e gazrave n materialet dielektrike t lngta).
Rritet shtypja - rritet soliditeti dielektrik
Soliditeti dielektrik- varet nga largsia e
elektrodave dhe nga koha e veprimit t tensionit

Soliditeti te trupat e ngurt - varet nga distanca

e elektrodave, forma e tyre, temperatura,
johomogjeniteti i fushs, koha e veprimit t
tensionit.
Vjetrsimi i materialeve izoluese
Materialet izoluese ngadal i humbin vetit e
tyre -vjetrsimi i materialeve - ndikojn shum
faktor:
1.Ndryshimi i prgjithshm i dielektrikut nga
ndikimi i temperaturs
2.Formimi i prishjeve t pjesshme
3.Zvoglimi i soliditetit dielektrik dhe mekanik

Procesi i vjetrsimit zgjat shum, por mund t

shpejtohet
a)Kualiteti i dielektrikut
b)Prsosmria e konstruksionit t materialit
izolues
c)Prpunimi teknologjik
d)Mnyra e eksploatimit
Arsyet e ndryshimit t kualitetit t dielektrikut:
a)Veprimet elektrike
b)Veprimet termike
c)Veprimet mekanike
d)Veprimet e ambientit prreth

Vjetrsimi prfshin vetm veprimet afatgjata

-Temperatura dhe intensiteti i fushs elektrikefaktort kryesor t vjetrsimit t materialeve
Vjetrsimi termik
Lirimi i nxehtsis n dielektrik - humbjet e
Xhulit, humbjet dielektrike, humbjet magnetike,
frkimit dhe veprimit t disa burimeve t
jashtme t nxehtsis.
IEC- rolin e temperaturs n kohzgjatjen e
vetive dielektrike- klasifikimi i materialeve
izoluese n shtat grupe( definohet temperatura
maksimale e lejuar).

Klasa e
izolimit

Tem. max. e
lej.(C)

Materialet m t rndsishme

90

105

120

130

155

180

T impregnuara ose t lidhura me silikone: liskuni, asbesti, qelqi dhe

prodhimet e tyre. Rrshirat silikone dhe goma artificiale me mbushs
inorganik.

>180

Liskuni, qelqi, kuarci, steatit. Politetrafluoretilen: i vetmuar, me mbushs

inorganik, ose si mjet impregnues n rastine e pelhurave prej qelqi dhe
azbesti (gjer n 250C)

Pambuku, materialet me baz celuloze, letra, materilaet nga letra,poliamidet,

preshpani, druri, rrshirat aniline, polietileni, polistiroli, PVC, Tr - vaji, goma
natyrale, etj.
Materiali i impregnuar ose materialet izoluese t zhytura n lngje: pambuku,
fije acetatit t celulozs, letra dhe materiale letra, fijet poliamidi, druri etj.
Materialet e impregnuara n llakna: pambuku, letra dhe materiale letra , fije
acetati t celulozs, fije polimidi. Emajlli: me baz vaji, goma sintetike,
polizmidet n baz t acetat polivinilit etj.

Impregnimi me llakna special: material pambuku, letra dhe materialet letra,

fije t polietilenit dhe rrshirs s tij, treacetat t celulozs,
fenolformalldehidi, fenolfurfuralldehidi, mellamin - formalldehidi, rrshirat e
mallaminit, goma sintetike, me baz t poliakrillatit, Emajllet n baz t
poliviniacetetit, epokside dhe poliuretale.

Liskuni, qelqi, asbesti, dhe prodhimet e tij, llaknat me baz t bitumenit,

vajra, rrshira alhide etj. Materialet jorganike shtresore, t lidhur ose t
impregnuara me fenol-formalldelid ose me rrshira t mellan-formalldehid,
materialet e prera. Llaknat izolues me baz alkide ose fenole, n baz t vajit
pa kontakt me ajrin.

Liskuni, asbesti, qelqi dhe prodhimet e tyre t lidhura me alkide, etokside,

polietilen t pa ngopur, rrshira poliuretane dhe silikonoalkide.

Klasifikimi i materialeve dielektrike sipas klass s izolimit

Ndikimi i temperaturs n materialet izoluese Ligji i Montisgerit - prcakton kohzgjatjen e nj

materiali.
bT
DT = a e

b=

ln 2
T

a, b - konstante, prcaktohen eksperimentalisht

DT = a e

T
ln 2
T

Ndryshimi karakteristik i temperaturs T sht:

Klasa e izolimit A: 8 C
Klasa e izolimit B: 8-10 C
Klasa e izolimit H: 12 C

Kohzgjatja e mbshtjellave izoluese t realizuara me materi. izol. t klass

A, B dhe H n funksion t temperaturs.

Vjetrsimi elektrik i materialeve izoluese

Fenomenet elektrike- ndikojn veqmas n
materialet organike izoluese
( zbrazjet e pjesrishme t brendshme n poret
e materialeve t ngurta)

DE = BU

B dhe m prcaktohen eksperimentalisht

Ndarja e materialeve izoluese

Sipas prejardhjes dhe prfitimit:
1. Materiale izoluese inorganike dhe
a) Materiale izoluese inorganike natyrore
b) Materiale izoluese inorganike t prfituara me
prpunimin dhe sintezn e materialeve inorganike
natyrore

2. Materiale izoluese organike

a) Materiale organike natyrore
b) Materiale t prfituara me prpunimin e
materialeve organike natyrore dhe
c) Materiale organike artificiale t prfituara me
sintezn e materialeve natyrore t molekulave t ulta

Materialet inorganike natyrore (Liskuni)mineral ( silikat i K, Al dhe Mg)- MIKA

-teknikn e izolimit - veti t mira elektrike,
dielektrike dhe qndrueshmri t madhe n
temperatura t larta
Pr elektroteknik rndsi kan:
a) Liskuni i Kaliumit (Muskoviti)- i pangjyr dhe i
tejdukshm
b) Liskuni i Magnezit (Fllogopiti) - ngjyr t
verdh, t kuqe ose t gjelbrt(rrall i pa ngjyr)
Veqorit e liskunit varen nga: pastrtia dhe
prejardhja e tij.

Veorit
Dendsia (kg/m3)
Temperatura e lejuar e puns (C)
Soliditeti n zgjatje (N/mm2)
Soliditeti n shtypje (N/mm2)
Rrezistenca specifike elektrike n 20C
Dielektriciteti relativ
Humbjet dielektrike pr:
- 50 Hz
- 1,0 Mhz
Soliditeti dielektrik (kV/m)

Muskoviti
2600-3200
500-600
150-250
450-550
1012-1015
6-8
0,2-1,3 10-3
0,1-0,3 10-3
(25-70) 103

Fllogopiti
2600-3200
600-900
100-200
350-450
1011-1012
5-6
0,2-1,5 10-3
1-5,0 103(25-70) 103

Disa veori t muskovitit dhe fllogopitit

Mikaniti-prfitohet nga fletzat e liskunit t

przier me rrshir epokside, silikone alkide,etj.
- form gypash dhe pllakash.
Prdoret tek makinat rrotulluese - izolimi i
llamellave t kolektorit
Mikafoliumi Nj ose m shum shtresa t
liskunit t ngjitura me materiale ngjitse n letr
t holl (pambuk, mndafsh, plhur,etj).

Prdoret tek makinat elektrike - izolimi i

pshtjellave
Mikaleksi Przierje e liskunit t bluar me
qelqin e Baritit - soliditet t madh(300-400C).
Azbesti struktur pejzore(gjer 100mm)
N form shtresash (silikati i Mg me sasi t ujit)
N natyr, azbesti gjendet si:
-silikat i Mg me sasi t ujit
-silikat i Ca dhe Mg me sasi t hekurit
Azbesti - izolator i dobt (tg e madhe dhe Ed e
vogl)
Nuk prdoret n teknikn e tensioneve t larta

Veorit e azbestit
Dendsia (kg/m3)
Rrezistenca specifike elektrike [m]
Humbjet dielektrike pr 800 Hz
Permetiviteti
Soliditeti dielektrik [kV/mm]
Temperatura e shkrirjes [C]

Vlerat numerike
2300-2600
107-109
0,1-0,2
0,5-2
1550

Disa veori themelore te azbestit

Prdoret te aparatet elektrike ku paraqiten

temperatura t larta(grupi B gjer H).
Kuarci dioksidi i Si t pastr(SiO2) ose rr e
kuarcit. Kristalizimi- prizm heksagonalepiramid.
Veorit e kuarcit

Dendsia (kg/m3)
Soliditeti n trheqje (N/mm3)
Rezistenca specifike elektrike (m)
Permetiviteti relativ (r)
Humbjet dielektrike (tg) pr (0,3-1) MHz
Soliditeti dielek. (ed), (kV/mm), (20C)

Vlerat numerike
2000-2200
70-120
1015-1016
3,5-3,7
1-1,7 10-4
25-40

Prdoret si material piezoelektrik te stabilizuesit e

frekuencs s qarqeve osciluese n telekomunikacion.

Prdoret pr fitimin e porcelanit.

Si material pr shuarjen e harkut elektrik te
siguresat shkrirse.
Qelqi lng i ftohur me prejardhje inorganike,
ka struktur amorfe.
Prfitimi i qelqit - zhyten s bashku oksidet me
mas t qelqit dhe oksidet e metaleve.
Lnda nga e cila prfitohet qelqi klasifikohet:
1. CaO, BaO, B2O3, PbO,
Fe2O3,MgO,ZnO,SiO2,etj
2. Al2O2, K2O, Na2O,etj.

Prezenca e materialeve t grupit t par e rrit

rezistencn specifike, kurse e materialeve t
grupit t dyt e zvoglon.
Pr elektroteknik - qelqi E (q nuk prmban
alkale)
Veorit e qelqit

Dendsia (kg/m3)
Soliditeti n zgjatje [N/mm2]
Soliditeti n shtypje [N/mm2]
Rreztenca specifike elektrike [m]
Humbjet dielektrike ,tg
Permetiviteti relativ, r
Soliditeti dielektrik [kV/mm]

Vlerat numerike
2200-6300
50-100
500-1500
109-1015
(0,5-25)10-3
5-12
20-50

Qelqi - material i ngurt, i ndieshm n

ndrrimin e temperaturs, thehet leht
Ka veqorit e porcelanit - prdoret n TTL.
Esht material i mir izolues, soliditet t madh
dielektrik, t madhe.

Qelqi sht rezistent ndaj lagshtis ,acideve

inorganike dhe organike(prveq acidit
klorhidrik).
Ka prqueshmri t dobt termike
Ngjitja e qelqit me pjes t metaleve pr izolimproblem i madh
Prdoret pr gypa transparent (poqa elektrik,
n teknikn elektrovakuume, gypa elektronik
t fuqive t mdha)
Izolim t jashtm, bateri t akumulatorve

Veorit e fijeve t qelqit

Dendsia [kg/m3]
Soliditeti n trheqje [N/mm2]
Zgjatja [%]
Rezistenca specifike elektrike [m]
Permetiviteti relativ dielektrik r, pr 50 Hz
pr 1010 Hz
Humbjet dielektrike tg pr 50 Hz
pr 1010 Hz
Soliditeti dielektrik, Ed [kV/mm]

Vlerat numerike
2540
1000-2000
1,5
3 1013
6,43
6,11
4,2 10-3
6 10-2
3,7

Prfundimisht qelqi ka:

-rezistenc t madhe izoluese
-Soliditet t madh dielektrik
-Qndrueshmri t madhe ndaj lagshtis
-fortsi t madhe mekanike
-qndrueshmri t madhe ndaj ndryshimit t
temperaturs

Materialet qeramike
Qeramika - mas t zbutur plastike inorganike
Prfitohet nga:
-kaolina, kuarci, feldspati, silikati i magnezit,
dioksidi i Zirkoniumit, dioksidi i Titanit, titanati i
magneziumit,etj.
Nga sasia e pjesve- varen vetit e prodhimeve finale

Lnda e par pr qeramikn - kushton lir teknikn e izolimit

10000 lloje t materialeve qeramike - klasifikimi i
vshtir
Sipas normave DIN,masat qeramike ndahen n shtat
grupe kryesore:

1.
2.
3.
4.

Masat qeramike me baz t silikatit t Aluminit-porcelani(grupi 100)

Masat qeramike me baz t silikatit t magneziumit-steatitet(grupi 200)
Masat qeramike me sasi t mdha t titan dioksidit-rutilet(grupi 300)
Masat qeramike me koeficient t vogl t bymimit linear me prbrje t
konsiderueshme t hidrosilikatit t magnezit(grupi 400)
5. Qeramika okside poroze(grupi 500)
6. Qeramika okside(grupi 600)
7. Masat qeramike me prbrje t oksideve(vetm prej oksideve )(grupi
700)

Bluerja
e lnds
s par

Przierj
a me
uj dhe
vaj

Prpunimi i
lnds s
keramiks,
dhnja e
forms me
maqina, etj.

Tharja
q t
largohet
uji i cili
sht i
teprt.

Pjekja n
furra n
temperatura
1000 dhe
1800C

Prpunimi
siprfaqsor
lmuerja dhe
nxemja e
srishme n
temperatur
800C

Paraqitja skematike e procesit teknologjik t prfitimit t masave qeramike

N elektroteknik- si materiale izoluese- materialet qeramike (grupi 100) dhe

(grupi 200)

Pjekja e lnds qeramike- procese fizike dhe

kimike
-Gjat pjekjes tkurren deri m 20%
-siprfaqe t vrazhdt, sedimentohen papastrti
-siprfaqet lyhen me shtres t holl
Vetit- varen nga prbrja dhe nga procesi i
prfitimit
-Materiale t ngurta, t thyeshme
-u qndrojn forcave n trheqje dhe shtypje
-jan prues t dobt t nxehtsis
-N temperatura t larta - sforcime t brendshme
dhe plasaritje t materialit

Porcelani ( Grupi 100 i materialeve qeramike)

Prfitohet nga:
-kaolina 40-55%(ndikon n vetit termike)
-kuarci 20-40%(prmirson vetit mekanike) dhe
-feldspati 15-25%(rrit soliditetin dielektrik).
-Izolatort e tensionit t lart
-Veti t mira mekanike dhe elektrike
-material johigroskopik
-ka humbje t mdha dielektrike
-nuk i duron goditjet
-mjaft i qndrueshm n shtypje dhe zgjatje

Steatiti (Materialet qeramike t grupit 200)

- Prbhet nga silikati i Magnezit -veti m t
mira dielektrike se porcelani
-Pjest e izolatorve q kan sforcime t
mdha mekanike dhe termike
-Shtpizat e siguresave shkrirse, pjest e
ndrprersve n aparate elektrike,elemente
mbajts izolues,etj.
-Llojet e steatitit: Frekventi dhe kaliti kondensator dhe izolator n aparate t
frekuencave t larta

Masat qeramike me rutile (Grupi 300 i masave

qeramike)
Prbhen nga oksidet e pastrta metalike dioksidi i titanit(TiO2) dhe dioksidi i
Zirkoniumit(ZrO2)
-Permitivitet t madh dielektrik (rreth 85).
-Soliditet t vogl dielektrik dhe rezistenc t
vogl elektrike
-I prshtatshm pr punimin e kondensatorve
t frekuencave t larta (i shtohet 10% silikat i
Mg dhe r i bjen n 80).
-Kan koeficient termik negativ

Kur masave qeramike me rutile u shtohen

materiale tjera - prfitohen masa qeramike r i
t cilave nuk varet nga temperatura.
Prfaqsues kryesor jan: Kerofoli dhe
Kondezi
-Kan humbje t mdha dielektrike (pr kt
arsye iu shtohet dioksid i Zr)

Varsia e permetivitetit relativ prej

sasis s rutileve n material

Masat qeramike t grupit 400

-Koeficient t vogl t bymimit termik
(Durojn temperatura t larta pa u prishur dhe
t qndrueshme n ndryshime t
temperaturave)
-Prdoren n furra elektrike, mbajts t
ndryshm termik,etj.
Masat qeramike t grupit 500
-kan porozitet t madh -veti t kqija mekanike
-shum e thithin ujin
Prdoren si mbajts t trupave t nxeht te
aparatet elektrike dhe te furrat elektrike,etj.

Materialet qeramike t grupit 600

-Kan prueshmri t mir t nxehtsis shum t qndrueshm ndaj temperaturave t
larta dhe ndikimit direkt t flaks
-Kan veti t mira mekanike
Prdoren n vendet me kushte t vshtira
termike dhe mekanike:kandela,gypa izolues
dhe mbrojts pr termoelemente,etj.
Materialet qeramike t grupit 700
Prfitohen nga oksidet e pastrta (Oksidi i Al,
Zr,Mg)
-Kan qndrueshmri t madhe mekanike

-Prueshmri t madhe termike

-Rezistenc t brendshme t madhe
Prdoren si edhe masat qeramike t grupit 600
Veorit e
materialeve qeramike

100

200

GRUPET E MATERIALEVE QERAMIKE

300
400
500

600

700

Dendsia (kg/m3)

2300-2500

2600-2800

3500-5000

2100-2200

1800-2100

2600-3300

3700-3900

Thithja e ujit n %

0,5

3-15

Soliditeti n zgjatje
(N/mm2)

25-35

45-60

15-80

25-35

10-20

40-100

260

Soliditeti
(N/m2)

400-450

800-1000

100-900

300-500

200-350

700-1500

3000

Koef. linear i bym.

(D-100C), 10-6,C-1

3,5-4,510-6

6-910-6

6-1010-6

10-6

1,5-510-6

5-610-6

5-710-6

Kndi i humb. diel.

pr50 Hz
pr 1 MHz

1,7-2,510-3
6-1210-3

1-310-3
0,3-210-3

0,05-0,810-3

2010-3
4-710-3

0,210-3
0,2-10-3

Pormet. relativ r

12-100

e brendshme(m)

109-1011

1011-1012

109-1010

104-106

1081010

siprfaqsore (m)

109-1012

109-1012

109-1012

109-1012

109-1012

109-1012

109-1012

Sol. dielek.(kV/mm)

30-35

20-45

10-20

10-20

25-45

lakim

Disa veori themelore t

materialeve qeramike t grupeve
t ndryshme

Materialet izoluese organike natyrore

Jan prdorur nj koh t gjat pr fitimin e
materialeve izoluese
Kan shum dobsi - prdoren materialet
sintetike t cilat i eleminojn:
-varsin e vetive nga prejardhja
-sasin e przierjeve n prbrjen e materialit
-mundsin minimale t prmirsimit t veqorive
-mungesn e gjetjes,etj.
Prfaqsues kryesor t materialeve organike
natyrore jan: rrshirat natyrore,vajrat dhe
materialet fijore.

Rrshirat natyrore: qelibari,kopalli,shellaku,

pastaj edhe bitumeni, asfallti (prejardhje
minerale apo gjat procesit t destilimit t
nafts,etj)
Materialt t forta,por zbuten n temperatura t
vogla
Nuk treten n uj,treten n acide
Prdoren pr impregnim t materialeve
inorganike dhe organike
Materialet fijore organike: mndafshi, pambuku
- materiale izoluese shtresore dhe thurje
izoluese.

Veorit
materialeve

Shelaku

Kopalli

Qelibari

Bitumeni

Parafini

Dendsia [kg/m3]

10001100

10201070

10501100

960-1050

915

Temp. e zbutjes (C)

50-70

60-90

175-200

55-140

52

Rrez.
(m)

spec.

elek.

kan vler t madhe t rezistencs

0,0080,01

0,0010,01

5-1510-4

Permet. pr 50 Hz

2,3-3,8

2,5-2,7

Sol. dielek. (kV/mm)

20-30

14-17

tg pr 50 Hz

0,0080,02

110104

2,65-2,9

2,4-3,3

2,5-5

20

10-60

8-20

Disa veori dielektrike t materialeve fijore

organike, rrshirave organike

-Jan shum higroskopike, me rast u prishen

vetit elektrike
-Me impregnimin me llakra dhe materiale tjera
izoluese iu prmirsohen dukshm vetit
elektrike
-Mbshtjelljen e pruesve t aparateve
elektrike

Vaji mineral
-Prfitohet nga nafta e paprpunuar
-Ka veqori t mira izoluese dhe mim relativisht
t ult
-Si material izolues dhe ftohs te transformatort
energjetik, ndrprersat e fuqis, kabllat e
tensionit t lart, te kondensatort, etj.
-Ka vler t lart t rezistencs specifike
elektrike
-me rritjen e temperaturs i bjen rezistenca
-permitiviteti relativ i vajit sht 2.1-2.3.

Pr prdorim duhet t ket humbje sa m t

vogla dielektrike
Relativisht shpejt i prishen vetit dielektrike
gjat prdorimit si material izolues
Uji, shtesat dhe lirimi i gazrave ia dobsojn
shum vetit dielektrike
Proceset q shkaktojn prishjen e vetive t vajit
mineral jan:
-zhvillimi i procesit t oksidimit t vajit, n
kontakt me ajrin
-ndikimi i temperaturs

-kontakti me metale q jan katalizator t

vjetrimit t vajit
-ndikimi i drits
-ndikimi i intensitetit t fushs elektrike, etj.
Elementet q e ngadalsojn vjetrsimin e
materialeve- inhibitor.
-Vaji izolues dhe avujt e tij-jan material djegs
Veorit themelore t vajit mineral

Vlerat numerike

Dendsia [kg/m3]
Viskoziteti kinetik [m2s-1]
- n temperatur 30C
- n temepratur 20C
Temperatura e kalljes s avujve [C]
Soliditeti dielektrik n 20C [kV/mm]
Rezistenca specifike elektrike [m]
- n 20C
- n 100C
Humbjet dielektrike tg
- n temperatur 20C
- n temperatur 100C
Permetiviteti relativ r

880-920
3,8 10-3
4,5 10-5
350
320
1013
1010
1-5 10-5
3-15 10-3
2,1-2,3

Disa veori themelore t vajit mineral

Materialet izoluese organike t prfituara me

prpunimin e materialeve organike natyrore
Letra
Prbrs kryesor ka celulozn q prfitohet
nga druri.
Letra izoluese -nga celuloza e pastr-kalon
npr cilindra metalik nxehet largohet
lagshtia e teprt.
-Izolimin e kabllove energjetik, mbshtjells t
kabllove elektrike,izolimin e vazhdimeve te
pshtjellat e makinave elektrike dhe
transformatorve, n mes elektrodave t
kondenzatorve,etj.

Celuloza ka permitivitet t madh dielektrik

Humbjet dielektrike t letrs jan t vogla
Rezistenca specifike elektrike dhe soliditeti
dielektrik t mdha
Veorit e letrs
Dendsia (kg/m3)
Soliditeti n terheqje [Nmm-2]
Rezistenca spec. e brendshme [m]
Soliditeti dielektrik [kV/mm]
Permetiviteti relativ [r]
Kndi i humbjeve diel. tg pr 50
Hz

Letra pr
transformator

Letra pr
kablla

670-700
60-80
1013-1015
10-14
2
410-5

600-750
6-80
1013-1015
10
1,5-3,5
410-5

Veorit themelore elektrike

dhe mekanike t letrs

Letra thith shum uj - ia ndryshon shum

vetit dielektrike ( e zvoglon rezistencn
specifike elektrike dhe e rrit dielektricitetin
relativ)

Lagshtia i rrit humbjet dielektrike dhe e

zvoglon soliditetin dielektrik dhe vetit
mekanike.

Varsia e rezistencs specifike t

letrs letrs s s kabllove nga
sasia e lagshtis

Varsia e tg t kondensatorit nga

lagshtia, pr frekuenc 50Hz

Varsia e permitivitetit dielektrik t

letrs nga sasia e thithjes s ujit

Letra impregnohet me ndonj material izolues

t lngt, me llakra ose rrshira izoluese
artificiale( m s shpeshti prdoret vaji mineral)fitohen letra t ndryshme t impregnuara.
Vlera e soliditetit dielektrik rritet rreth 10kV/mm.

N kto veti ndikon edhe kualiteti i vet letrs

dhe kualiteti i vajit

Gjat prdorimit t letrs si material izolues,

duhet kushtuar kujdes trashsis s saj e cila
ndryshon
-pr kondensator - trashsi (5-30)10-3mm
-pr kabllo - trashsi (15-170)10-3mm
-pr transformator - trashsi m e madhe
Rezultate t mira - impregnimi me rrshira dhe
llakra q mundsojn edhe ngjitjen e letrs trsi t forta mekanike
Kur impregnimi bhet me bakelit - letra e
bakelizuar - veti t posame izoluese.

Ju lutem
qetsi!

Materialet izoluese sintetike organike

Prfitohen n mnyr artificiale me sintezn e
materialeve shummolekulare me prejardhje
organike me polimerizim, polikondenzim apo
poliadicion.
Veti t mira elektrike, termike dhe mekanike.
Sipas reagimit ndaj ndryshimit t temperaturave:
-termostabile dhe
-termoplastike
Polikondenzimi - bashkimi i molekulave t
vogla(monomere) t njjta ose t llojeve t
ndryshme n molekula t mdha, me ndarje t
produkteve molekulare(ujit,gazrave,acideve,etj.)

Ky proces mund t ndrprehet e pastaj t

vazhdoj.(materiale termostabile)
Produkti final nuk ka prbrje t njjt me
przierjen e lnds s par.
Polimerizimi - bashkimi i nj numri t madh
molekulash t njjta me lidhje t pangopura
(monomere) n molekula t mdha(polimere)materiale termoplastike.
Produkti final ka struktur t njjt si edhe lnda
e par.Ky proces nuk guxon t ndalet.

Poliadicioni bashkimi shkall-shkall i nj

numri t madh llojesh t ndryshme molekulash
t vogla n molekula t mdha, gjat t cilit
proces bhet zhvendosja intermolekulare e
atomit t hidrogjenit.
Prodhimet finale struktur t njjt me lndn
e par.
Materialet sintetike termoplastike
Fenoplastet-me polikondenzim
Aminoplastet-polikondenzim
Rrshirat poliestere dhe rrshirat epokside
(poliadicion)

Materialet termoplastike izoluese

-Materialet e prfituara me procesin e
polimerizimit (raste t rralla me polikondenzim)
Polietileni
-Prfitohet nga etileni(shtypje e lart dhe
temperaur 200C),me katalizator edhe n
shtypje atmosferike dhe temperatur dhome.
Veorit e
materialev
Dendsia
(kg/m3)
Sol. n trheqje
(Nmm-2)
Koef. ter. i
zgjatjes (C)10-

Fenoplastet
Amilini
1250-1300 12201250
49-56
60-70

Aminoplastet:
Poliesteri Poliamid. Rrshirat
Urea
Mellamini
epokside
1400-1500 14001100-1240 1140
1110-1240
1550
56-92
56-92
23-70
70
80-90

Rrshirat
silikone
16001750
28-49

25-60

50-60

27

40

80-135

100

60

120

82-88

76

100

110-120

100-120 140

180

109-1016

109-1015

1010-1011

1010-1011 1011-1012

1011

1011-1012

1012-1014

0,06-0,1
5-6,5
12-16

0,002
3,7-3,8
19-20

0,03
7,0-7,4
12-16

0,045
9,0-95
12-16

0,003
3-4
15-18

0,014
4,1
15

0,001
3-9
16

3,5
18

e vogl

e vogl

e mjaft.

e mjaft.

e vogl

e vogl

e vogl

e mir

0,1-0,2

0.01-0.08 0.5-0.7

0.3-0.6

0.1-0.6

1.5

0.14

0.1

Varsia e r dhe tg nga

temperatura pr polietilenin

Qndrueshmri
a
termike (C)
Rezistenca
spec. elektrike
(m)
tg
Permetiviteti r
Sol. dielektrik
(kV/mm)
Qndrushmria
ndaj harkut el.
Thithja e ujit
(pr 24h (%)

Veorit themelore t materialeve dielektrike sintetike termoplastike

Varsia e r dhe e tg nga frekuenca pr

polietilenin

Makromolekulat e polietilenit - degzohen

(varet nga dendsia e tij) - prcakton vetit
termike dhe mekanike
-Polietileni i but
-Polietileni i fort.
Polietileni ngadal vjetrohet, nga ndikimi i
rrezeve t diellit - humb elasticitetin.

Pa defekte duron temperaturat 50-80C.

Ka veti t mira elektrike - material jopolar.
Ka tg t vogl dhe r t vogl ( nuk ndryshojn
me f dhe T );prpunohet leht,
i paprshtatshm pr ngjitje
Prdorimi:Izolim n TTL dhe kabllo koaksial
Polistiroli
Prfitohet nga etileni dhe benzoli (polimerizim)
Rrshira e polistirolit - e fort, e tejdukshme
pllaka, fije dhe folie

-Veti t mira mekanike dhe elektrike

-ka tg t vogl
-I qndron lagshtis,vajrave dhe acideve
-Prdoret si izolim n teknikn e frekuencave t
larta
Qndrueshmria e vogl termike - kufizon
prdorimin n energjetik
Polivinilkloridi(PVC)
-Prodhim i vinilkloridit (polimerizim)
-Pasi prmban klor - material polar
Zbutet n 80C - kufizon prdorimin e tij
PVC- i qndron acideve,alkooleve, vajit mineral dhe gazrave

-Gjysmprodhime n form pllakash,gypash,

shiritash,fijesh,foliesh,etj.
Prdoret si izolim i pruesve (material i but)
-ka tg t madhe - kufizon prdorimin n
teknikn e frekuencave t larta
VEORIT

Polistiroli

Polietileni

PVC

Tefloni

PET

1180-1200

920-940

1400-1750

2100-2300

1330-1400

35-63

10-14

28-50

14-32

160

Qendruesh. termikeC

65-96

100

60-70

260

150

Rezis.spec. elek. m

1015-1016

1013-1015

1012-1014

10-13-1014

1015-1017

Kndi i humbjeve, tg

1-310-4

210-4

30-8010-14

210-4

20-4010-4

Permetiviteti relativ

2,45-2,65

2,3

3-5

Sol. dielek. Ed [kVmm-1]

20-35

18-20

14-20

20-30

160

Qendruesh. ndaj harkut

e vogl

e vogl

e vogl

e mir

e vogl

Thithja e ujit (%)

0,03-0,05

0,01

0,1

0,005

0,2-0,4

Koef. ter. zgjatj. 10-6C-1

60-80

160-180

10

Dendsia [kg/m3]
Sol. n trheqje

Nmm-2

Disa veori themelore te materialeve dielektrike sintetike

Fluoroplastet
-Materiale termoplastike
-Qndrueshmri t madhe termike (nuk digjen)
dhe kimike
-Veti t mira elektrike dhe jan johigroskopike
-Politetrafluoretileni (teflloni) - prfaqsues
kryesor

Varsia e r dhe e tg nga temperatura

pr tefllonin

-ka tg dhe r t vogl (nuk varen nga f dhe T)

-Nuk i ndryshojn vetit(-60C-250C).

Varsia e er dhe tg nga frekuenca pr

tefllonin

Teflloni - fitohet vshtir dhe sht i shtrenjt

Polietilentereftalati(PET)
-ka rezistenc t madhe termike(150C)
-ka veti t mira mekanike,elektrike dhe sht
johigroskopik

-ka soliditet dielektrik t madh(Ed=160kV/mm)

-PET prodhohet n form fijesh dhe foliesh
Prdoret pr izolim t pruesve,
te kondensatort,etj. Kushton shtrenjt.
Ellastomert
-Materiale organike (polimerizues)
Me prpunim iu ipet forma e dshiruar me
vullkanizim bhen elastike.
-Veti t dobta elektrike dhe mekanike
Me vullkanizim - goma e but ose e fort (sasia e
fosforit)

Ellastomeri i par - kauquku natyror (goma nga

vullkanizimi i kauqukut)
Goma-tek prquesit e TU,vjetrohet shpejt,
ndikohet nga temperatura,vaji mineral etj.
goma zvendsohet me ellestomer
artificial(sintetik) - kauquku sintetik,etj.
-rritet qndrueshmria termike(180C),nuk
ndikohen nga vaji mineral ,uji, benzina,etj.
Silikonet
N mes materialeve organike dhe inorganike
te materialet organike - C (H,O,N,S,etj)
te materialet inorganike nuk merr pjes C

Materialet organike - veti t mira elektrike,

qndrueshmri termike dhe mekanike t vogl,
tretshmri dhe elasticitet
Materialet inorganike - veti t kqija elektrike,
qndrueshmri termike dhe mekanike t madhe,
jotretshmri dhe joelasticitet
Silikonet-vetit e mira t dy materialeve
-Kan qndrueshmri t madhe termike(-60C +180C).
Prdoret si rrshir termoplastike,vaj izolues,
paste,etj.
Impregnim dhe llakim t shtresave izoluese dhe
izolim t prquesve - kushtojn shtrenjt.

Vaji silikon shum pak ndryshon viskoziteti

me temperaturn. Temperatura e puns sht
-50C-250C.
Prdoret sidomos te transformatort energjetik
Llaknat izoluese
Przierje rrshirash,bitumenit dhe vajrave n
trets q avullohen leht.Pas pjekjes dhe
tharjes-gjendje t ngurt.
prdoren pr impregnim,si mas lidhse,
lyerjen e siprfaqeve t materialeve- rritet
soliditeti dielektrik, rritet prqueshmria termike,
zvoglohet higroskopiteti,etj.

Me llakna lyhen prquesit nga Cu dhe Alpshtjellat e makinave rrotulluese,

transformatorve,etj.-rritet koeficienti i mbushjes
Llaknat emajluese-thahen n furra n 400C.
Gazrat izoluese
-mbushin hapsirn n t ciln vendosen, tg
dhe r t vogl, rezistenc t madhe specifike,
mundsi regjenerimi spontan pas qpimit,etj.
Gazi m i prhapur izolues-ajri(ndikohet nga
lagshtia, temperatura, ndotjet
Ajri - izolator i brendshm nn shtypje t larta
-Ndrprersat pneumatik t TL

Heksafloruri i Sulfurit (SF6) , freoni, azoti,etj.

-bn shuarjen e harkut elektrik-duke i thith
elektronet e lira si shpuzdhe dejonizon
hapsirn.
SEE me SF6 kan 10% t dimensioneve t SEE
klasike.
Veti negative t SF6 :
1.mimi i lart
2.prezenca e avujve t ujit
3.zbrazjet e pjesrishme-zbrthimi i SF6.
Hidrogjeni si gaz izolues pr ftofje te makinat
elektrike.

Materialet dielektrike jolineare

a)Materiale feroelektrike,
Materiale
b)Materiale piezoelektrike dhe senjetoelektrike
c)Materiale elektrete
-Kan ngjashmri me materiale feromagnetike
Materialet feroelektrike temperatur n t
ciln materialet i ndryshojn shum vetittemperatura Kiri (pr dielektrikt).
Te kripa e Senjetit - dy temperatura Kiri
gjendje paraelektrike

Nn vlern e temperaturs Kiri dhe mbi vlern e

saj (kur jan dy temperatura Kiri) - polarizimi
nuk sht linear me intensitetin e fushs
elektrike - materiale dielektrike jolineare.
Polarizimi i materialeve feroelektrike varet edhe
nga fusha elektrike e mparshme - histereza
dielektrike (varet nga P dhe D, q shkaktohen
nga E )

Histereza e materialeve feroelektrike

Paraqitja e histerezs te materialet dielektrikemerret nj mostr e papolarizuar e materialit

feroelektrik dhe futet n mes pllakave t nj
kondensatori - kyqet tensioni
Kur fusha ndryshon nga 0 deri te Emax -polarizimi
ndryshon sipas lakores 0-1- lakorja e polarizimit t
par.
Kur zvoglohet fusha elektrike-zvoglohet edhe
polarizimi i materialeve feroelektrike-lakorja 1-2.
Kur E=0, polarizimi do t jet i ndryshueshm nga 0.
Polarizimi i mbetur(remanent) - Pr .
Kur rritet fusha n drejtim t kundrt - polarizimi
zvoglohet-lakorja 2-3 dhe pr E=-Ec - polarizimi 0.

Ec - fusha koercitive
Kur rritet edhe m fusha deri te E=-Emax,
polarizimi dryshon sipas lakores 3-4 dhe 4-5-1.
Kur fusha ndryshon prej Emax deri - Emax dhe
prej -Emax n Emax, P varet nga E sipas nj
lakoreje t mbyllur.(Njjt vlen edhe pr vektorin e
vendosjes D dhe intensitetin e fushs E).
Varsit e P me E dhe D me E te materialet
feroelektrike - temperatur t caktuar(diapazon) jan
t polarizuar spontanisht- domene( momentet elektrike
dipole jan orientuar n nj drejtim dhe kahje)
Vektori i polarizimit P t disa domeneve jan t
orientuar n mnyr kaotike, kur nuk ka fush
elektrike.

a) Materiali feroelektrik
makroskopikisht i apolarizuar.
b) materiali feroelektrik i
vendosur n fush t jashtme
elektrike.

Materialet feroelektrike - makroskopikisht t

papolarizuara.
Nn ndikimin e fushs elektrike- bhet orientimi
i domeneve t P n kahje t fushs elektrike.
Materialet feroelektrike t polarizuara edhe n
munges t fushs elektrike (Pr0 gjat E=0) .
Te materialet feroelektrike definohen:
Permitiviteti fillestar, maksimal dhe diferencial.

Permitiviteti fillestar:

D
E0 E

i = lim

Permitiviteti maksimal:

D
m =
E

Permitiviteti diferencial:

d =

dD
dE

Materialet feroelektrike - anizotrope dhe kan:

1. Cikl histereze t P(D) nga E
2. Permitivitet t madh n fillim
3. Varsi t theksuar t permitivitetit nga temperatura
4. Varsi t madhe t permitivitetit nga fusha elektrike
5. Varsi t tangjensit t kndit t humbjeve nga
frekuenca
6. Ndryshime t koeficientit t bymimit linear, modulit t
elasticitetit, etj. nga temperatura.

Mbi temperaturn Kiri (ose jasht intervalit

ndrmjet dy temperaturave Kiri) ,materialet
feroelektrike - materiale dielektrike lineare
C
Permitiviteti dielektrik afr piks Kiri: = T T
C
C
=
dhe =
me dy temperatura Kiri.
T T
T T
Klasifikimi i materialeve feroelektrike -strukturs
kristalore, lidhjeve kimike, prdorimit, etj.
Kripa e Senjetit ( Seignette,1655 )
-Nga thartina natyrore e vers kripa dyfishe e
thartins s Na-K me katr molekula t ujit
kristalik:NaKC4H4O64H2O
r

C1

C2

Kristali i krips s
senjetit

Kripa e senjetit- veti feroelektrike,monokristalor

Veorit e krips
Dendsia (Mg/m3)
Masa molekulare
Temperatura e shkrirjes (C)

Vlerat numerike
1,77
282, 184
Gjat temperaturave 55C shndrrohet n
tartarat te natriumit dhe kalium
Temperatura Kiri e siprme
+24C
Temperatura Kiri e poshtme
-18C
900
r (23C) gjat lkHz
0,1
tg (23C) gjat lkHz
1010-1011
Rezistenca specifike elektrike (m)
Fortsia dielektrike (MV/m)
60
tg, r, dhe maten pr fusha t dobta elektrike E<5kV/m

Disa veori t krips s senjetit

Varsia e r e krypes s senjetit prej

temperaturs gjat gjatsis s boshteve t
kristaleve, pr 50Hz dhe fusha t dobta

Varsia e polarizimit spontanP, t

krips s senjetit dhe krips s rnd
t saj prej temperaturs gjat
fushave t dobta.

Kur H2 zvendsohet me deuteriumin - kripa e

rnd e Senjetit
Veorit

Formula kimike

Struktur
a
kristalor
e

Temperatura
Kiri

P
(C/cm2)

Tartarat Li
dhe
amoniumi

LiNH4H4O6H2O

Rombike

175C

0,22 (175C)

Tartarat Li
dhe taliumi

LiTlC4H4O6H2O

Rombike

-263C

0,14(272C)

Kripa e
rnd e
senjetit

KNaC4H2D2O64D2
O

Monolite

+35C 220C

0,37(6C)

Disa veori feroelektrike t materialeve dielektrike

Varsia e er e krips s rnd t

senjetit prej temperaturs, gjat
ndikimit t fushave t dobta dhe
frekuencs prej 50Hz

-Prdoret pr shtresa akustike absorbuese

Materialet piezoelektrike (Pierre dhe Jacques
Curie, 1880)
Paraqitja e ngarkesave n siprfaqe t
materialeve dielektrike dhe polarizimi i
brendshm i dielektrikut nn ndikimin e
veprimeve mekanike piezoelektricitet
Pi = d ik Tk

,ku i,k=1,2,3.

Eksiston edhe fenomeni i kundrt me efektin

piezoelektrik
X i = d ik E k ,ku i,k=1,2,3.

Kuarci (dioksidi i Si SiO2)

Dy modifikime: i djatht dhe i majt

Format ideale t kristaleve t kuarcit

a) kuarci i djatht (a kuarci), b) kuarci
i majt (b kuarci).

-Veti t mira mekanike dhe i qndrueshm ndaj

proceseve kimike.
Prdoret si stabilizator dhe filtr frekuencash,
gjenerator i oscilimeve t ultrazrit dhe pr
matjen e madhsive mekanike (piezometria) .

Elektretet - edhe pas ndrprerjes s fushs,

mbesin gjithmon t polarizuara-burime t
fushs elektrike
- termoelektretet
- fotoelektretet
- elektroelektretet
- mekanoelektretet
- magnetoelektretet, etj.
Te elektretet - dy forma t elektrizimit:
homoelektrizuese dhe heteroelektrizuese

Paraqitja skematike:
a)homoelektrizimit dhe
b) heteroelektrizimit t elektreteve

Varsia kohore e dendsis sipr.e

cila mbshtetur n elek.pozitive:
a) forma e heteroelektricitetit,
b) forma e homoelektrizimit dhe
c) rasti kur s pari mbizotron
heteroelektriciteti e pastaj
homoelektriciteti.

Elektretet e forms homoelektrike kan

kohzgjatje m t madhe t gjendjes s
elektrizuar se heteroelektretet.
Elektretet e materialeve organike ndahen n dy
grupe:
1.Elektretet e prfituara hert :dyllit t bletve
dhe karbnaubi,rrshirave natyrore
(qehlibarit,kollofoniumit,etj) - termoelektrete
2. Elektretet nga materiet organike polimere:
polietilenteraftalati(PET), polikarbonati,
polipropileni, politetrafluoretileni (PTFE),etj.
Elektretet e materialeve inorganike prfitohen
m s shumti nga materialet qeramike.

Prcaktimi eksperimental i disa vetive

elektrike t materialeve dielektrike
Materialet dielektrike-rndsi t madhe pr
punn e aparateve elektrike.
Gjat kohs materialet dielektrike vjetrsohen,
prandaj duhet t kontrollohen me qllim t
verifikimit t vetive t tyre, si:
- fortsis dielektrike dhe tensionit t shpimit,
rezistencs elektrike specifike siprfaqsore
dhe vllimore, rezistenca e izolimit, humbjet
dielektrike dhe permitiviteti dielektrik, rezistenca
e materialeve dielektrike nga rrymat
siprfaqsore, etj.

Shqyrtimi i fortsis dielektrike te trupat e

ngurt-dallon nga trupat e lngt dhe t gazt.

Forma dhe mnyra e vendosjes s elektrodave pr shqyrtimin e fortsis

dielektrike t materialet e ngurta n form pllakash trashsia e t cilave sht
a) m e vogl se 3mm, b) m e madhe se 3mm. N rastin e dyt, bhet thellimi i
mostrs q ti zvoglohet trashsia.

Elektrodat ndrtohen nga mesingu dhe kan

form cilindrike

Pr materialet e lngta dhe t gazta, forma e

elektrodave dhe vendosja e tyre sht:

Elektrodat ndrtohen nga bakri,mesingu,bronza

ose qeliku q nuk ndryshket.
Kur paraqitet shpimi i dielektrikut-rritet rryma
dhe bjen tensioni n mostr.
Tek dielektrikt e ngurt n mnyr vizuele
vrehet vendi ku ka ndodh shpimi.

Fortsia dielektrike e materialeve llogaritet me

U
shprehjen: E = d [kV/mm]
Pr nj material bhen disa matje,nga t cilat
merret vlera mesatare
Gjat shqyrtimit t fortsis dielektrike t
materialeve t gazta dhe t lngta,tensioni
rritet pr 2kV/s.(matjet prsriten 6 her).
Matja e rezistencs elektrike te materialet
izoluese-ngjashm si te materialet prquese.
Prcaktohet rryma dhe tensioni(metoda I-U)
shp

shp

a)

b)

c)

Elektrodat pr matjen e rezistencs vllimore dhe siprfaqsore t

mostrave t materialeve dielektrike a) dhe b) n form pllakash
dhe c) n form gypash.

Rezistenca vllimore specifike e materialeve

dielektrike: v = S Rv

Rezistenca elektrike siprfaqsore e mostrs:

P
s = Rs
s

Pr matje shfrytzohet tensioni i njkahshm

100, 500 dhe 1000V.
Prcaktimi eksperimental i tg dhe r te
materialet dielektrike
Dy parime: parimi i baraspeshimit dhe
rezonancs.

Skema ekuivalente e urs s

Sheringut

Skema ekuivalente Q-metrit

pr prcaktimin e tg dhe r
te materialet dielektrike

N njrin krah t urs vendoset kondensatori

me dielektrik,t cilit i caktohet tg dhe Rx.
Duke ndryshuar R1 dhe C1 arrihet baraspesha e
urs dhe vlen:
1
1
R2
=

Rx +
jCx 1 + jC1 R1 C

Prej nga:
dhe tg x = Cx Rx = C1R1
Permitiviteti i materialeve dielektrike llogaritet
me:
C
Cx = C

R1
R2

dhe

Rx = R2

r =

C0

C1
C

Pyetje?

Ju faleminderit
pr vmendjen!