1.

LINJAT
1.1. LINJA N HIPERFREKUENCA
Sistemi i cili shrben pr transmetimin e energjis elektromagnetike prej burimit (gjeneratorit) deri
te marrsi (shpenzuesi) npr rrugn e dshiruar quhet linj. Prve bartjes s energjis
elektromagnetike linjat gjejn zbatim t gjer edhe n realizimin e elementve mikrovalor. N
frekuencat mbi 150 MHz shfaqen probleme serioze n realizimin e elementeve dhe qarqeve me
parametra t koncentruar (qarqe rezonante, filtra, bobina etj.). Ky problem zgjidhet me prdorimin
e pjesve t linjave transmetuese, si qarqe me parametra t shprndar, deri n brezin e
hiperfrekuencave t rendit 3000 MHz, merast rolin e linjave e marrin valprcjellsit.
Llojet m t shpeshta t linjave n hiperfrekuenca jan:
a) Linja dytelshe me prues paralel cilindrik
b) Linja koaksiale
c) Linja n form shiriti
d) Valprcjellsit
Gjat shqyrtimit t proceseve valore n linj, valt ndahen n val jodisperzive (TEM) dhe val
disperzive (TE, TM). Te tipi i par i valve, shpejtsia e fazs sht e pavarur nga frekuenca dhe
sht e barabart ose m e vogl se shpejtsia e drits.
Te valt dispersive, shpejtsia e fazs varet prej frekuencs dhe sht m e madhe se shpejtsia e
drits. Tipi themelor i valve n linjat klasike jan valt TEM, megjithse n princip sht e
mundur q t prhapen edhe valt TE dhe TM, varsisht nga frekuenca e gjeneratorit. Te valt
TEM, vektort E dhe H jan normal n drejtimin e prhapjes. Duhet theksuar se valt TEM
shfaqen n rast se largsia ndrmjet t pruesve t linjave sht shum m e vogl se gjatsia
valore, prderisa kusht pr prhapjen e valve TE dhe TM sht q largsia ndrmjet t pruesve
t jet e rendit t gjatsis valore.
Pra, sistemi prej dy pruesve, nprmjet t cilit bartet (transmetohet) energjia elektromagnetike
nprmjet valve transversale elektromagnetike (TEM), paraqet linjn pa dispersion.
N vazhdim do t shqyrtohen linjat pa dispersion dhe at:
- linja dytelshe
- linja koaksiale
- linja me prues n form t shiritit.
Valprcjellsi, pr shkak t specifikave do t shqyrtohet n veanti.
1.2.

KARAKTERISTIKAT E PRGJITHSHME T LINJAVE ME VAL TEM

Linjat me val TEM, mund t analizohen duke e zbatuar teorin s qarqeve me parametra t
koncentruar. Sipas ksaj teorie, linja mund t ekuivalentohet me impedancat serike dhe admitancat
paralele, me rast secili element i gjatsis posedon kto dy elemente. N rastin e linjs
1

homogjene impedanca serike dhe admitanca paralele kan vlera t njjta n do seksion t prerjes
trthore, gj q nuk vlen pr linja johomogjene.
1.2.1 EKUACIONI VALOR I LINJS HOMOGJENE
Le t vrehet linja e pakufizuar, e cila furnizohet nga gjeneratori i forcs elektrolvizore periodike
t thjesht.
Le t supozohet se n largsin z, tensioni ndrmjet t pruesve t linjs sht:
U=U e

jt

ndrsa rryma n prues:

I =I e jt
N largsin z+z, madhsia e tensionit dhe rryms e shprehur n domenin kompleks sht:
U +U, dhe I+I .
Nse me Z=R+jL dhe Y=G+jC shnohet impedanca serike dhe admitanca paralele n njsi t
gjatsis, ather shumzimi i tyre me gjatsin z jep vlern e impedancs dhe admitancs
ekuivalente t linjs, fig.1.1. Andaj, shprehjet pr ndryshimin e tensionit dhe t rryms U dhe I
do t jen:
U =I Z z
I =U Y z
N dy shprehjet e fundit parashenja minus tregon rnien e madhsis s tensionit dhe rryms me
rritjen e largsis.

Fig.1.1
Nse zdz, fitohet, nga shprehjet e msiprme fitohet:
dU
=I Z (1.1)
dz

dI
=U Y (1.2)
dz
Pas diferencimit, dhe zvendsimeve t nevojshme n shprehjet e siprme, fitohet:
2

d U
=Z Y U (1.3)
2
dz
2

d I
=Z Y I (1.4 )
2
dz
Ekuacionet e fundit paraqesin ekuacionet valore t tensionit dhe rryms pr linjn me val TEM.
1.2.2 KONSTANTA E PRHAPJES
Madhsia = + j paraqet konstantn e prhapjes s linjs pa disperzion. Pjesa reale paraqet
konstantn e dobsimit, ndrsa ajo imagjinare konstantn fazore. Konstanta e prhapjes llogaritet
me shprehjen:
= Z Y
Nse impedanca dhe admitanca zvendsohen nprmjet parametrave gjatsor (R, L, G dhe C), n
trajtn
Z =R + jL dhe Y =G+ jC
ather shprehja pr konstantn e prhapjes merr trajtn,
1
2

=[ ( R G L C ) + j ( R C+ L G ) ] (1.5)
2

Me qllim t zvoglimit t humbjeve n linj, tentohet q rezistenca dhe prueshmria t jen sa

m t vogla. Nga ana tjetr, me rritjen e frekuencs rriten edhe pjest reaktive (imagjinare) t
impedancs dhe admitancs ndaj atyre aktive. Prandaj n hiperfrekuenca, dominojn pjest
2
RG.
reaktive ndaj atyre aktive, pra L R , C G , dhe rrjedhimisht LC
Shprehja (1.5) mund t thjeshtohet duke pasur parasysh kufizimet paraprake:

,
meqense

LC

RG,

Bazuar n serin e Teylor-it:

, konstanta e prhapjes tani merr trajtn,

R C G L
+
+ j L C(1.6)
2 L 2 C

Meqense zvoglimit t humbjeve n linja i kushtohet kujdes i veant (duke zgjedhur dielektrik t
prsosur), ather prueshmria G do t jet shum m e vogl se rezistenca gjatsore R, ose
matematikisht do t thuhej se tangjenti i kndit t humbjeve n dielektrik sht shum i vogl (tg
0).
Pr shkak t efektit siprfaqsor, i cili shfaqet n frekuenca t larta, rezistenca gjatsore ka vler t
konsiderueshme, andaj konstanta e prhapjes nga shprehja (1.6) merr trajtn,

R C
+ j L C= + j (1.7)
2 L

ku konstanta e dobsimit dhe ajo fazore jan:

=

R C
, = L C
2 L

1.2.3 IMPEDANSA KARAKTERISTIKE. EKUACIONET E RRYMS DHE TENSIONIT

Duke e pasur parasysh relacionin ndrmjet konstants s prhapjes, impedancs dhe admitancs,
2=Z Y
dhe duke e zvendsuar at n ekuacionet valore, fitohet:
d2U z 2
d 2z I
= U , 2 = 2 I
2
dz
dz
Pas zgjidhjes s ekuacionit valor pr nga tensioni, fitohet:
U z=U 1 ez + U 2 ez (1.8)
Nga shprehja (1.8) shihet se ajo prmban dy komponent. Komponenti i par

U 1 e z

paraqet

valn direkte (incidente) e cila prhapet prej gjeneratorit kah shpenzuesi, ndrsa komponenti i dyt
U 2 e+ z paraqet valn e reflektuar e cila prhapet prej shpenzuesit kah gjeneratori.
Nse shprehja (1.8) diferencohet pr nga largsia z, fitohet:
dUz
=U 1 e z +U 2 e z (1.9)
dz
Meq
4

dUz
=Z I z
dz
ather pas zvendsimit t saj n shprehjen (1.9), dhe zgjedhjes pr nga rryma, fitohet:
z
z
I z=U 1 e U 2 e
Z
Z
ose
I z=

(U e z U 2 e z )
Z 1

prkatsisht
U
U
I z= 1 e z 2 e
Zc
Zc

Madhsia

Z
Z
=
=Z C (1.10)

Y
paraqet impedancn karakteristike t linjs.
Pas zvendsimit t Z dhe Y, n shprehjen pr impedancn karakteristike, fitohet:
ZC =

)]

L
R
G
L
1 j
+

(1.11)
C
2L 2 C
C

Duke qen se detyra themelore e linjave sht transmetimi i energjis prej gjeneratorit kah
shpenzuesi, sht e domosdoshme q n shprehjet e tensionit dhe t rryms t inkorporohet edhe
Z =U L /I L
impedanca e shpenzuesit L
. N kt rast preferohet q fillimi i sistemit koordinativ t
vendoset n fund t linjs.
Ekuacionet pr tensionin dhe rrymn n fundin e linjs kan trajtn:
U L=U 1 e z +U 2 e z=U 1 +U 2 (1.12)
I L=

U 1 z U 2 z U 1 U 2
e e = (1.13)
ZC
ZC
Z C ZC

Nga shprehja (1.13), pr rrymn n fund t linjs, mund t shkruhet:

U U
I L = 1 2 Z C I L =U 1 U 2 (1.14)
ZC ZC
Pas zvendsimit t (1.14) n shprehjen (1.12), fitohet:
U L + ZC I L=2 U 1
prej nga
5

U 1=

U L + ZC I L
(1.15)
2

Ngjashm fitohet edhe shprehja pr komponentin e dyt:

U 2=

U LZ C I L
(1.16)
2

Shprehjet e tensionit dhe t rryms n fillim t linjs fitohen kur merret z=l, andaj,
U l=U 1 e l +U 2 e l ( 1.17 )
Il =

U 1 l U 2 l
e
e ( 1.18 )
Zc
Zc

Pas zvendsimit t U1 dhe U2 nga shprehjet (1.15) dhe (1.16) n relacionet (1.17) dhe (1.18),
fitohet:
U l=

Il =

U L + ZC I L l U L ZC I L l
e +
e
2
2

U L + Z C I L l U LZ C I L l
e +
e
2 ZC
2 ZC

ose
U L + ZC
U l=

U L+ Z C
Il =

UL
ZL

UL
ZL

2 ZC

e l+

U L Z C

UL
ZL

U L Z C

e +

UL
ZL

2 ZC

e l

prkatsisht,
U l=

Il =

UL
Z
U
Z
1+ C e l + L 1 C e l (1 .19)
2
ZL
2
ZL

( )

IL
Z L l I L
Z L l
1+
e +
1
e (1.20)
2
ZC
2
ZC

( )

dhe prfundimisht, duke i shfrytzuar vetit e funksioneve hiperbolike, shprehjet (1.19) dhe (1.20),
fitohet:
Z
U l=U L ch l + C sh l (1.21)
ZL

I l =I L ch l+

ZL
sh l (1.22)
ZC

N rast se linja sht e mbyllur me impedancn karakteristike Zc, pra, Zl=Zc, ather thuhet se linja
sht e prshtatur pr nga fuqia.
Le t theksohet se pr shkak t ndryshimit t orientimit t sistemit koordinativ,
U R=

UL
Z
1 C e l (1.23)
2
ZL

paraqet valn e reflektuar, ndrsa

U D=

UL
ZC l
1+
e (1.24)
2
ZL

( )

paraqet valn direkte.

1.2.4

KOEFICIENTI I REFLEKTIMIT DHE KOEFICIENTI I VALVE STACIONARE.

GJATSIA VALORE E VALVE N LINJ

Pr vlersimin e shkalls s prshtatjes s linjs definohet koeficienti i reflektimit, i cili paraqet

raportin n mes t vals s reflektuar UR dhe asaj direkte UD. Koeficienti i reflektimit n largsin l
nga shpenzuesi sht:
l=

UR
UD

Prkatsisht, pas zvendsimit t shprehjeve (1.23) dhe (1.24), pr koeficientin e reflektimit do t

fitohet:
1

l=

Z C l
e
ZL

( )
( )
1+

ZC l
e
ZL

= L e2 l (1.25)

ku
L=

Z L Z C
=| L|e j (1.26)
Z L+ Z C

paraqet koeficientin e reflektimit n shpenzues (l=0)

Gjatsia valore n linj gjendet nga diferenca e dy minimumeve sukcesive ose maksimumeve
prkatse t tensionit ose rryms, q mund t prcaktohen nga ekuacionet e tensionit dhe rryms
n varsi t koeficientit t reflektimit,

U l=U D +U R =U D 1+

UR
=U D ( 1+ l )=U DL e l ( 1+ l ) (1.27)
UD

Ndrsa, pr rrymn n fillim t linjs gjendet:

7

Il =

U DL l
e ( 1+ l ) (1.28)
ZC

ku
U DL=

UL
Z
1+ C
2
ZL

( )

paraqet tensionin e vals direkte n shpenzues.

Minimumi i tensionit arrihet kur (1+

) ka vler minimale, pra

1+ l=1+ L e2 l=1+| L|e j e2 l=1+| L|e j e2 ( + j ) l=1+| L|e2 l e j ( 2 l ) = 1+| L|

j ( 2 l )

j ( 2 l )

=1(1.29)

Prkatsisht pr:
2 l=( 2 m+ 1 ) ; m=0, 1,2,
N kt mnyr, prcaktohet largsia ndrmjet shpenzuesit dhe minimumit t tensionit:
l m=

( 2 m+1 ) +
( 1.30 )
2

Largsia ndrmjet t dy minimumeve sukcesive t tensionit, lm1 dhe lm2 sht:

l m l m =
2

Pasi konstanta fazore shprehet si

2
=
g
ather largsia ndrmjet dy minimumeve do t jet:

l m l m =
= g (1.32)
2 2
g
2

Nga shprehja (132) shihet se gjatsia valore sht sa dyfishi i largsis s dy minimumeve
sukcesive t tensionit.
Nse n linj nuk ka dobsim, n vend t koeficientit t reflektimit, si mas pr vlersim t
prshtatjes s linjs merret koeficienti i valve stacionare , i prkufizuar si raport i maksimumit
dhe minimumit t tensionit.

|U M| |U D|+|U R| 1+||
=
=
(1.33)
|U m| |U D||U R| 1||

pra, koeficienti i valve stacionare sht madhsi reale.

1.2.5. IMPEDANCA E HYRJES
Impedanca e hyrjes s linjs prkufizohet si raport i tensionit dhe rryms pr t njjtin seksion t
prerjes trthore. Meqense tensioni dhe rryma ndryshojn me ndrrimin e gjatsis s linjs, edhe
impedanca e hyrjes ndryshon n pika t ndryshme t prerjes trthore t linjs.
Nga raporti i tensionit, (1.21) dhe rryms n fillim t linjs (1.22),
Ul
=Z l
Il
fitohet shprehja pr impedancn hyrse t linjs
Z l=Z C

Z L + ZC th l
Z C + Z L th l

ose
Z l=Z C

1+ l
(1.34)
1 l

N fillim t linjs, ku
Z l=Z L

l=0 , impedanca hyrse sht e barabart me impedancn e shpenzuesit:

Nse linja sht e lidhur shkurt, pra kur

Z L=0

, ather impedanca e hyrjes sht:

Z l =Z C th l ( 1.35 )
0

Ndrsa kur linja sht e hapur,

ZL

, impedanca e hyrje sht:

Z l =Z C cth l(1.36)

Nse linja sht me gjatsi t pakufizuar l, impedanca e hyrjes n at rast sht e barabart me
impedancn karakteristike:
Z l =Z C

Impedanca e hyrjes, n pikat e maksimumit t tensionit sht madhsi reale dhe jepet me
shprehjen:
Z M=

1+| M|
1| M|

Z C (1.37)

dhe pr minimumin e tensionit,

9

Zm=

ku

1+|m|
1|m|

Z C (1.38)

| M| ;| m|

paraqesin modulet e koeficientve t reflektimit n pikat e max. dhe t min. t

tensionit.
Pr linjn pa humbje, ku konstanta dobsimit sht prafrsisht e barabart me zero, ( 0 ),
impedanca e hyrjes do t jet:
Z M =Z C
prkatsisht,
Z
Zm= C

ku paraqet koeficientin e valve stacionare.

N rastin e prgjithshm, impedanca karakteristike e linjs llogaritet me shprehjen:
ZC =

Z = (1.39)
C TEM C

ku
Z TEM =

sht impedanca valore pr valt pa dispersion.

Shprehja (1.39) mundson llogaritjen e impedancs karakteristike t linjs nprmjet kapacitetit
gjatsor, duke u shrbyer me shprehjet nga elektrostatika, sepse fusha e till prhapet njsoj si
fusha e hiperfrekuencave. Fuqia t ciln e bart linja hiperfrekuente llogaritet me shprehjen:
2

|U DL|

Pt =

ku

2 ZC

| L|

( 1| L| )(1.40)

paraqet modulin e koeficientit t reflektimit n shpenzues.

Nse linja sht e prshtatur pr nga fuqia, n at rast n linj nuk ekziston vala e reflektuar, pra:
L=0
, kshtu q:
2

|U L|

Pt =

2 ZC

(1.41)

1.3. LINJA ME DY PRUES CILINDRIK SIMETRIK (LINJA DYTELSHE)

Sistemi i dy pruesve cilindrik paralel me seksion konstant t prerjes trthore paraqet linjn
dytelshe e cila gjen zbatim kryesisht n brezin e ult t hiperfrekuencave (deri n 500 MHz),
kryesisht si elemente t qarkut. N mnyr q linja t jet pa dispersion duhet q largsia ndrmjet
t pruesve t jet shum m e vogl se gjatsia valore e gjeneratorit.
10

N vazhdim do t theksohen disa nga karakteristikat themelore t linjs.

- IMPEDANCA KARAKTERISTIKE e linjs dytelshe llogaritet nprmjet kapacitetit
gjatsor t linjs duke i shfrytzuar shprehjet nga elektrostatika:
C'

D
ln
r

ku jan:
Dlargsia ndrmjet t pruesve
rrrezja e pruesve

ZC = '
C
meq pr dielektrik sht:

= 0

, ather,

ZC =

120
D 276
D
ln
log (1.42)
r
r r r

- KONSTANTA E DOBSIMIT:
Konstanta e dobsimit n prues jepet me:
2
Rs r 1
1
p=

(1.43)
2 Z C r Dr

Ndrsa pr

D r , konstanta e dobsimit merr trajtn,

Rs
(1.44)
2 ZC r

ku Rs paraqet rezistencn siprfaqsore t materialit t pruesve ose rezistenca siprfaqsore e

pruesve.
- INDUKTIVITETI GJATSOR:
Induktiviteti gjatsor gjendet nga kapaciteti gjatsor dhe impedanca karakteristike,
L' =Z 2C C' =

D
ln ( 1.45)

Rezistenca gjatsore dhe prueshmria gjatsore mund t prcaktohen nga konstanta e dobsimit
,
'
R ' G ZC
=
+
(1.46)
2 ZC
2

Meqense prueshmria G varet prej llojit t dielektrikut, kufiza e dyt e shprehjes s msiprme
paraqet dobsimin n dielektrik d, ndrsa kufiza e par paraqet dobsimin n prues p, sepse
rezistenca R varet nga materiali i pruesit. Andaj, pr linjn me dy prues vlen:
11

R' =2 p ZC =

G' =

Rs
(1.47)
r

2 d '
;G = C' tan (1.48)
ZC

ku:
tan =

me rast paraqet kndin e humbjeve n dielektrik, ndrsa paraqet prueshmrin e

dielektrikut. Ksisoj, pr prueshmrin fitohet:
G' =

D
ln
r

Le t theksohet se pr materiale dielektrike sht:

= 0

Pr nevoja t llogaritjeve praktike mund t jepet edhe shprehja vijuese pr konstantn e dobsimit
D
:
Z C G Z C C ' tan
60 27,3
dB
D=
=
=
= =
=
r tan

2
2
2
2

m
r

( )

ku sht gjatsia valore n hapsirn e lir.

1.4. LINJA JOSIMETRIKE ME PRUES CILINDRIK (LINJA KOAKSIALE)
Linja koaksiale ka zbatim shum t gjer n hiperfrekuenca. Npr t mund t prhapen valt pa
dispresion (t tipit TEM) si dhe ato me dispersion t tipit TE dhe TM. Prhapja e valve TEM
sht e mundur kur largsia e pruesve t linjs sht shum m e vogl se gjatsia valore.
Nga shprehja e njohur pr impedancn karakteristike,

ZC = '
C
dhe duke e pasur parasysh, nga elektrostatika, shprehjen pr kapacitetin gjatsor C', gjendet:
1 R
ZC =
ln
2 r

Nse zvendsohet:

= 0 r ; = 0 r ;

0
=120 , ather pr impedancn karakteristike
0

fitohet:

12

Z C =60

r R

R
ln 138 r lg (1.49)
r r
r r

Duke e njohur impedancn karakteristike mund t gjenden:

-

induktiviteti gjatsor:

kapaciteti gjatsor:

L' =Z C , dhe
'

C=

ZC

Konstanta e dobsimit n prues sht:

Fig.1.2
p=

Rs R s
1

+
(1.50)
r
R
R
2
ln
r

Nse pruesit ndrtohen nga materiali i njjt, ather konstanta e dobsimit merr trajtn,
Rs

p=
2

R
ln
r

Rs
1 1
1 1
+ =

+ (1.51)
r R 2 ZC D d

[ ]

1.5. LINJA ME PRUES N FORM SHIRITI (LINJAT SHIRITORE)

Kohve t fundit n hiperfrekuenca (deri n 10 GHz) zbatim t madh gjejn linjat e realizuara n
teknikn gjysmpruese n form t shiritit t holl metalik. Me kto linja realizohen elemente t
ndryshme t qarqeve si: rezonator, filtra etj., kryesisht t gjith elementt t cilt realizohen me
linja koaksiale dhe valprcjells.
Prmasat dhe pesha e vogl, qndrueshmria mekanike, teknologjia e prshtatshme pr realizim
etj., kan br q n brezin e prmendur frekuencor ti zvendsojn plotsisht linjat tjera.
Kto linja realizohen si:
- linja simetrike
- linja josimetrike
Linja simetrike realizohet me nj shirit t holl metalik t vendosur ndrmjet dy pllakave metalike,
fig.1.3a.
Linja josimetrike realizohet me nj shirit t holl metalik, t vendosur mbi nj pllak metalike.
Trashsia e folies (shiritit t holl metalik ) sht e rendit 0,0255 0,1 ( mm ), fig.1.3c.

13

Fig.1.3.
a) Linja simetrike-1-pllaka metalike, b) Linja josimetrike -2shiriti metalik (folia), 3izolatori
Pr shkak t konfiguracionit gjeometrik t linjs shiritore, shprndarja e fushs sht shum e
komplikuar, por, nse merret parasysh q gjersia e shiritit (b) dhe largsia e saj nga pllaka
metalike h sht shum m e vogl se gjatsia valore, ather tipi dominant i vals do t jet kuazi
TEM. Kshtu, shprndarja e fushs n linjn do t jet e ngjashme me fushn elektrostatike.
Shprndarja e fushs n linjn simetrike dhe josimetrike sht treguar n fig.1.4.

Fig.1.4.

1.5.1. IMPEDANCA KARAKTERISTIKE

Impedanca karakteristike e linjs prcaktohet nga shprehja:

ZC = '
C
ku C' sht kapaciteti gjatsor i linjs. Si mund t vrehet edhe nga fig.1.5 pr linjat reale,
kapaciteti gjatsor prbhet prej kapacitetit gjatsor t folies dhe pllaks metalike, si dhe skajeve t
folies dhe pllaks metalike, pra:
'
'
'
C L =Ct + C sk .
Nga elektrostatika sht e njohur se kapaciteti gjatsor i pllaks sht:
C't =

b
h

Procedura e llogaritjes s kapacitetit gjatsor Csk., sht shum e komplikuar, prandaj pr kt

qllim prdoret shprehja e gatshme pr kapacitetin Csk., pr linj simetike, sht:
C'k

'
C
t

{ [ ] [ ] [ ]}
2

t
1
s

ln

t
1
s

+1

t
1
s

1 ln

t
1
s

1 (1.52)

ndrsa pr linj josimetrike:

14

C'k'

[ ( )]

b
1+ ln 1+
, per b>h , t h(1.53)

2h

Fig.1.5,
'
LS

'
t

C =2 ( C +2C
C'LJS =C 't +2 C'k'

'
k

- kapaciteti i linjs simetrike,

- kapaciteti i linjs josimetrike

Impedanca karakteristike e linjs simetrike llogaritet me shprehjen:

Z CLS=

b
'
2 +2 C S
h

(1.54)

Ndrsa pr linjn josimetrike,

Z CLJS =

(1.55)
b
+2 C'k'
h

Nse nuk prfillen efektet e skajeve, ather shprehjet (1.54) dhe (1.55) marrin trajtn,
Z h
Z CLS = TEM (1.56)
2b
Z CLJS =

Z TEM h
(1.57)
b

ku
Z TEM =

paraqet impedancn valore.

1.5.2 KONSTANTA E DOBSIMIT
Llogaritja e konstants s dobsimit t linjs shiritore, pr kushte t linjs reale, sht problem
mjaft i komplikuar. Mirpo, duke marr parasysh q largsia ndrmjet shiritit dhe pllakave (h)
sht shum m e madhe se trashsia e shiritit metalik (t) si dhe faktit se gjersia e shiritit sht m
15

e madhe se largsia (h), ather efekti i skajeve mund t mos prfillet dhe me kt rast kalohet n
regjimin e linjave ideale.
Pr linjn ideale npr t ciln prhapet vala e tipit TEM vlen:
Z TEM =

H=E

E
H

ku E, dhe H jan intensitetet e vektorve prkats t fushs elektrike dhe magnetike prkatsisht.
Nse me U, shnohet tensioni ndrmjet t shiritit metalik dhe pllaks s prtokzuar, ather,
intensiteti i fushs magnetike do t jet:
U
H=
h

Pr linjn simetrike, fuqia e humbjeve n njsi t gjatsis, n pruesin e brendshm sht:

2

RS b
R S U b
2
Ph =2
|H| dl=

2 0

h2
1

Pr pruesin e jashtm:
RS U 2 b
Ph =

h2
2

Nse rezistencat siprfaqsore t pruesve t jen t njjta,

RS =RS =R S
1

, fuqia e humbjeve n

tr linjn sht:
R S U 2 b
Ph =Ph + P h =2 2 2 (1.58)
h ZTEM
si

Pr shkak t ndikimit t efekteve t skajeve, fuqia e humbjeve sht di m e madhe. P. sh.

DAHLMAN ka konstatuar shprehjen vijuese pr fuqin e humbjeve n linjn reale.
2

R U b
2h
4h
Ph S 2
1+ ln
(1.59)

b
t
h
sr

Fuqia t ciln e bart linja simetrike ideale sht:

U2
U 2b
Pt =
=
(1.60)
2 Z cs h ZTEM
si

Ndrsa fuqia n linj reale:

U2
Pt =
(1.61)
2 Z cs
sr

Konstanta e dobsimit n prues t linjs simetrike ideale sht:

16

p=
si

Ph

2
si

2 Pt

R S U b
2

=
si

h Z TEM

U b
h Z TEM

RS
(1.62)
h Z TEM

Ndrsa pr linjn reale,

Ph
2 RS Z cs b
2h
4h
p =
= 2 2
1+ ln
(1.63)
2 Pt
b
t
h Z TEM
sr

sr

sr

Pr t shprehur dobsimin n dB/m, madhsia s duhet t shprehet n metr (m), kurse f n (GHz).
Pr linjn ideale josimetrike fuqia e humbjeve n njsi t gjatsis, do t jet:
2

R U b
Phjsi=2 S2 2
(1.64)
h Z TEM
Ndrsa fuqia e bartur,
U 2b
Ptjsi=
(1.65)
2 h Z TEM
Konstanta e dobsimit sht e njjt sikurse pr linjn simetrike ideale, pra
p =
js i

RS
(1.66)
h ZTEM

Llogaritja e konstants s dobsimit t linjs reale,

js r

sht mjaft e komplikuar, ajo nuk sht

shnuar fare.
1.5.3 DISKONTINUITETI I LINJAVE SHIRITORE
N tabeln e mposhtme sht paraqitur ekuivalentimi prkats i diskontinuitetit t linjave me
elemente ose qarqe elektrike t caktuara, varsisht nga lloji i diskontinuitetit. Zvoglimi i gjersis
s folies metalike ekuivalentohet me induktivitet serik dhe kapacitet gjatsor n skajet e ndryshimit
t gjersis.
Induktiviteti paralel realizohet me deg t hapur t gjatsis
/4<l</2
ndrsa kapaciteti paralel realizohet me deg t hapur t gjatsis l < /4, etj.
Me kombinimin e diskontinuiteteve t paraqitur n tabeln vijuese mundsohet realizimi i
komponentve mikrovalor n teknikn e linjave shiritore (filtrat mikrovalor, transformatort e
impedancs etj. )
Tabela 1.
Forma e diskontinuitetit

Skema ekuivalente

Llogaritja e elementeve t
qarkut ekuivalent

17

Ngushtimi i linjs

Dega e hapur

Dega e lidhur shkurt

Folia metalike e ndrprer

C-sikur ne diskontinuitetin e
siprm

Folia e ndrprer me kapacitet

serik

18

Admintancat B1,2 , caktohen

nga grafiku i B1,2 n funksion
t d/b.
Hapja n folien metalike

L - caktohet eksperimentalisht

Lidhja e shkurt me shkop

metalik

Kryqzimi i dy linjave
USHTRIME NUMERIKE:
Detyra 1. sht dhn linja simetrike me dimensione: b=3.1 mm; h=2 mm; t=0.06 mm dhe
dielektriku me permitivitet relativ r=2,5. T caktohet impedanca karakteristike Zcs.
Zgjidhje:
Z TEM =

0 376,7
=
=238 ( )
0 r 2,5

Z CS ideale =

Z TEM h 238 2
=
=77 ( )
2 b
2 31

b
3,1
F
C't = 0 r =8,85 1012 2,5
=34,2 1012
h
2
m
pF
C =10
m
'
s

( caktohet nga grafiku

C'LS =2 ( C't +2C 's ) =108,4

Z CS =

0 0 r
b
'
2 0 r +2C s
h

C 's
t
=f
r
s

()

fig.1.) ose nga shprehja prkatse

pF
m

48 ( )

Pr linjn josimetrike me t njjtat shnime kemi:

19

Z TEM =238 ( )
C'LJS =65,6

, Z CLJSid eale=154 ( ) ,C 't=34,2

pF
; Z CLJS=80 ( )
m

pF '
pF
,C k =15,7
.
m
m

'
( C k gjendet nga shprehja prkatse )

Fig.1.

Fig.2.

Detyra 2. Pr shembullin paraprak t caktohet dobsimi n f=3 GHz, nse pruesit jan t
7
ndrtuar nga bakri ( =5,8 10 S / m ), dhe tangjenti i kndit t humbjeve sht tg=0,001 .
Zgjidhje: Rezistenca siprfaqsore caktohet nga shprehja,
RS =

=0.0142 ( )
2

Ndrsa dobsimi n dielektrik:

D=

G Z C 27,3
dB
=
r tg=0,43
2

( )

Dobsimi n prues t linjs simetrike ideale dhe reale, sht:

p =
sid

0,0142
N
dB
=0,03 8,69
3
m
2 10 238 m

( )

p = p
sr

sid

( )

2 b Z cs
2h
4h
dB
1+ ln
=0,26 1,6=0,42
h ZTEM
b
t
m

( )

dhe pr linjn josimetrike:

RS
dB
PJSid =
=0,26
h Z TEM
m

( )
PJSr=0,36

dB
m

( )

(lexohet nga fig.2.

PJSr
h
=f
PJSi
b

()
20

1.5.4 FILTRAT MIKROVALOR N TEKNIKN E LINJAVE SHIRITORE

N mbshtetje t teoris s filtrave klasik si dhe n tabeln e diskontinuiteteve t paraqitur m
sipr, linjat shiritore mund t prdoren pr projektimin e filtrave mikrovalor.
Le t vrehet filtri i frekuencave t ulta, i realizuar prej tri celulave t trajts . Nse frekuenca e
eprme e brezit lshues sht f2, elementet e filtrit jan:
L=

R
1
; C=
f2
f2R

ku R sht e barabart me imedancn karakteristike t linjs shiritore, n t ciln sht kyur filtri.
Induktiviteti i degs serike realizohet me ngushtimin e folies metalike (pruesit t tokzuar) n
Zc
l < /8
Zc
gjatsi 1
. Impedansa karakteristike
sht m e madhe se impedansa e linjs
.
1

sht konstatuar q raporti optimal i ktyre impedancave sht:

Zc
=2 4
Zc
1

Pasi q nga marrdhnia e siprme t prvetsohet vlera pr

Zc

, caktohet gjatsia l1 nga

relacioni vijues:
Z c l1
L=
v
1

Gjersia

b1

(tabela 1) gjendet n baz t shprehjes pr impedancn

Zc

Meqense shprehjet e nxjerra paraprakisht pr impedancn karakteristike t linjave simetrike dhe

josimetrike jan t paprshtatshme pr krkesat e ktij problemi, ather shfrytzohen shprehjet e
dhna n vazhdim:
Z CS =

138
4s
lg
r d

- pr linj simetrik e

138
2s
lg
r d

- pr linj josimetrik e

Z CJS =

Prej shprehjeve t siprme fitohet vlera e diametrit ekuivalent d. Nga grafiku i ekuivalencs s
prerjes trthore rrethore dhe asaj drejtkndshe gjendet gjersia b1. Pr llogaritjen e gjersis b1,
mund t shfrytzohet edhe shprehja e SPRINGFIELD-it:

d=0,67 b 0,8+

t
b

ku jan:
d diametri i pruesit ekuivalent me seksion rrethor
b gjersia e folies metalike (form drejtkndshe)
t trashsia e folies metalike
21

Kapaciteti paralel realizohet me ndrtimin e degs s hapur n linj (shih tabeln e

diskontinuiteteve). Nse gjatsia e degs s linjs sht shum m e vogl se /4, kapaciteti i saj
varet vetm prej gjatsis dhe impedancs karakteristike, por jo edhe nga frekuenca f,
C' '
ku v
v=

l2
v Zc

sht shpejtsia e prhapjes s vals

1

Zc

Vlera optimale pr
Zc =
2

sht:

ZC
3

Prve kapacitetit C", paraqitet edhe kapaciteti paralel C'/2 q e shkakton folja e ngushtuar me
gjatsi l1. Nga tabela gjendet:
L
C' = 2
Zc
1

Andaj, kapaciteti i tr sht:

C
C'
=C ' ' +
2
2
1
1
L
C' ' = ( CC ' ) = C 2
2
2
Zc

Nga shprehja e impedancs karakteristike

Zc

, gjendet gjersia b2 e degs kapacitive. Pr kt

llogaritje shfrytzohen shprehjet e prafrta:

pr linjn simetrike:
Z CS =

200
b
(1+ 2 ) r
h

dhe pr linjn josimetrike

300
Z CJS =
b
(1+ 2 ) r
h
N fig.1.6. sht paraqitur skema e filtrit t frekuencave t ulta me parametra t koncentruar L
dhe C (a) si dhe forma e linjs shiritore me t ciln realizohet filtri i paraqitur m sipr (b). N
fig.1.6. c) sht paraqitur dobsimi i filtrit n varsi t frekuencs.
N fig.1.7. sht paraqitur ekuivalenca ndrmjet prerjes rrethore dhe drejtkndshe t pruesit t
patokzuar.
22

L=

R
1
; C=
f2
f2R

Fig.1.6.

Fig.1.7.
USHTRIME NUMERIKE
Pr t ilustruar procedurn e prshkruar m lart, do t zgjidhet nj shembull praktik.
Detyra 1. sht dhn linja simetrike me kto karakteristika:
- gjersia e folies metalike b= 3.1 mm
- largsia e folies nga pllaka metalike e tokzuar h=2 mm
- largsi ndrmjet t pllakave t tokzuara s=4.06 mm
- trashsia e folies metalike t= 0.06 mm
- impedanca karakteristike e linjs Zc =50

- permitiviteti dielektrik relativ r = 2,5.

Me kt linj shiritore duhet t realizohet filtri i frekuencave t larta me frekuenc kufitare f2=2
GHz. T llogariten dimensionet e linjs.
Pr f2=2 GHz dhe Zc=R=50 , gjendet:
23

C=

1
R
, L=
f 2R
f2

L=

50
1
=7,95 109 H ;C=
=3,18 1012 F
9
9
3,14 2 10
3,14 2 10 50

Prvetsohet:
Z c =2,5 Z c =2,5 50=125()
1

Gjatsia e pjess s ngushtuar t linjs l1 do t jet:

8

l 1=

L v 7,95 1,9 10 10
=
=0,0121 m
Zc
125
1

ku
v=

c
m
=1,9 108
s
r

sht shpejtsia e prhapjes s vals.

Meq linja sht simetrike, shfrytzohet shprehja vijuese:
138 4 s
Z cs =
lg
r d
ose me vlera numerike,
125=

138 4 4,06 10
lg
3,14 d
2,5

Prej nga:
d=0,1977 103 m
Llogaritja e gjersis b1, bhet n baz t formuls empirike t SPRINGFIELD-it, pr
transformimin e pruesit me seksion knddrejt n prues ekuivalent me seksion rrethor.
t
d=0,67 b1 0,8+
b1

0,1977=0,67 b1 0,8+

0,06
b1 =0,29 mm
b1

Kapaciteti i degs kapacitive sht:

C C' 1
7,95 1012
C' ' = = 3,18 1012
=1,34 1012 F
2
2 2 2
125

Zc =
2

Zc
=16,7 ( )
3
''

l 2=v Z c C =0,00425=4,25 mm
2

24

v
c
c
f 2= =
=
=95 mm
r
r f 2
Vrtetohet se l<</4, andaj sht e arsyeshme q sht prdor shprehja
l 2=v Z c C' '
2

N fund gjejm edhe gjersin e degs kapacitive:

200
200
Zc =
b 2=
1 h=13,2 mm
b2
Z c r
r ( 1+ h )

N fig.1.8. dhe fig.1.9. jan paraqitur filtri i frekuencave t larta dhe ai brezlshues me parametra
t koncentruar L dhe C si dhe n teknikn e linjave shiritore. Llogaritja e dimensioneve t linjs
bhet njsoj si n shembullin e siprm.

L=

2C=
C=

b l2
; = 0 r
d

R
4f1

C=

1
4 f1R

b l3
d
Fig.1.8.

25

L1=

R
(f 1 + f 2)

L2=

C=

R (f 2f 1 )
4 f 21

1
( f 2f 1) R

Fig.1.9.

1.5.5

NDRLIDHSIT E ORIENTUAR

Ndrlidhja e orientuar ndrmjet dy linjave shiritore thuhet se sht realizuar nse fuqia q sillet n
njrn prej tyre prhapet pjesrisht edhe n njrn an t linjs tjetr.
Le t vrehen dy linja sikurse n fig.1.10. Ndrlidhja realizohet duke i vendosur foliet metalike t
dy linjave n largsi t vogl s, prgjat gjatsis l. Kuptohet, ndrlidhja sht m e madhe nse l
sht m e madhe, kurse s m e vogl.
Nse ndrmjet dy linjave sht vendosur ndrlidhja e orientuar ather vlen:
a) Fuqia q sillet n skajin 1 t linjs prcillet n skajin 2 t po ksaj linje si dhe n at 4 t linjs
fqinj. Skaji 3 i linjs fqinje nuk pranon asnj pjes t ksaj fuqie,
b) Fuqia e dhn n skajin 2 prcillet n at 1 dhe 3, por jo edhe n at 4,
c) Prej skajit 3, fuqia bartet n skajet 4 dhe 2, kurse prej 4 bartet n skajin 1 dhe 3. Gjatsia
minimale e ndrlidhjes duhet t jet l=/2.

26

Fig.1.10
Ndarja e orientuar e fuqis n linja paraqitet pr shkak
t kapaciteteve ndrlidhse C , kapacitete kto q
paraqiten n do element t gjatsis. N fig.1.10b
sht e paraqitur rrjedhja e valve n t gjitha drejtimet
e mundshme. Pr analiz le t merren dy element t gjatsis, t cilt ekuivalentohen me
C Na
C Nb
kapacitetet
dhe
dhe valt prkatse a3,4 dhe b3,4. N pozitn AA, valt a4, b4, jan
n faz, kurse n at BB, a3, b3 jan n kundrfaz. Nse nuk prfillen humbjet n linj,
amplitudat e valve a3,4 dhe b3,4 jan t njjta. Prandaj, n skajin 3 vala rezultuese sht zero,
ndrsa n at 4 sht sa shuma e valve a4 dhe b4. Efektin e njjt e shfaqin edhe elementt tjer t
gjatsis l t larguar pr /4. Prandaj, edhe gjatsia minimale e nevojshme l sht /2.
N figurn 1.10c) sht paraqitur dobsimi i fuqis gjat kalimit nga skaji 1 n skajet 2,3,4, n
varsi t frekuencs.
N dy shembujt vijues do t ilustrohet zbatimi i ndrlidhjes s orientuar n praktik.
a) Nse n skajin 1 kyet gjeneratori, kurse n at 2 shpenzuesi, i cili nuk sht i prshtatur n
impedancn e linjs,ather n linjn 12 do t paraqitet vala direkte dhe ajo e reflektuar. Vala
direkte dhe ajo e reflektuar kan kahe t kundrta t rrjedhjes, andaj n skajin 3 paraqitet vala e
reflektuar, kurse n at 4 vala direkte.
Nse shpenzuesi i kyur n skajin e 2 sht i prshtatur pr impedancn e linjs 12, ather n
skajin 3 nuk do t ket val t reflektuar. N t kundrtn, duke matur intensitetin e fushs s vals
direkte dhe t reflektuar caktohet shkalla e mosprshtatjes s linjs 12.
b) N figurn 1.11. jan paraqitur tri lloje t filtrave t orientuar, t cilt fuqin e sjell n skajin 1
e bartin n at 3, pr frekuencn rezonante fr, ndrsa t njjtin e bartin n skajin 2, pr frekuencat e
ndryshme nga ajo fr.
27

Nse qarku i mbyllur i filtrit (a), ka gjatsin mesatare , ky bhet qark rezonant dhe tr energjin
e skajit 1 e prcjell n skajin 3.
e filtrat (b) dhe (c), linjat 12 dhe 34 kan ndrlidhje kapacitive nprmjet t linjave rezonante 5
dhe 6. Pr dimensionet e filtrave sikur n figurn 1.11 (b) dhe (c), leht vrehet se valt t cilat
arrijn n skajin 3 jan n faz, ndrsa ato n skajin 4 jan n kundrfaz:
skaji 3:

skaji 4

2
2

=+ dhe +
+ + =+3
2
4
4

+ =+ + dhe +
+ =+ +2
2 4
2
4
2

( )

( )

N figurn 1.11(d) sht paraqitur dobsimi n varsi t frekuencs gjat transmetimit prej skajit 1
n at 2 (lakorja 13) dhe prej skajit 1 n at 2 (lakorja 12).

Fig.1.11

Struktura reale dhe simulimet kompjuterike

28

29

NDAR UNAZOR I FUQIS (NDARSI HIBRID)

Linja, skajet e t cils jan t lidhur ndrmjet veti dhe e cila ka katr deg nprmjet t cilave
sjellt energjia n linj ose prcjellt n drejtim t caktuar, quhet ndars i fuqis nse fuqia e sjell
n njrn deg, ndahet proporcionalisht n dy t tjera, prderisa dega e fundit nuk merr asnj pjes
t ksaj fuqie. Pr tu realizuar funksionimi i till i linjs, largsit ndrmjet t degve duhet t
qndrojn n raport t caktuar.
Ndarsi unazor i paraqitur n figurn 1.12. ka perimetr mesatar 6/4, ndrsa largsi ndrmjet t
degve /4 prkatsisht 3/4. Vetit e tij jan paraqitur n tabeln 2.

TABELA 2

Dega n t ciln sillet fuqia

Degt t cilat pranojn fuqin
Dega e cila nuk pranon fuqi

1
2,4
3

2
1,3
4

3
2,4
2

4
1,3
1

Fuqia e cila sillet n njrn prej degve t ndarsit krijon dy val t cilat prhapen n kahe t
kundrta, me faz fillestare t njjt. Superponimi i tyre krijon valt stacionare, q karakterizohen
me maksimumet dhe minimumet, n pikat ku valt kan faz t njjt prkatsisht t kundrt.
Nse n skajin 2 kyet furnizimi, ather maksimumet e vals paraqiten n pikat ku sht kyur
dega 1 dhe ajo 2, kurse minimumi n hyrjen e degs 4.
Dega, n hyrje t cils paraqiten valt me faz t njjt pranon fuqin maksimale, ndrsa dega te e
cila valt jan n kundrfaz nuk pranon fuqi. Kuptohet, degt duhet t jen t prshtatura ashtu q
bartja prej nj dege n tjetrn t bhet pa reflektim. Nj gj e till sht e mundur nse:
Z c =Z c 2
1

ku

Zc

sht impedanca karakteristike e unazs, ndrsa

Zc

sht impedanca karakteristike e

degve.
Vrtetim: Nse furnizimi sht kyur n skajin 2, ather impedanca e hyrjes n drejtim t skajit t
degs 1 dhe 2 sht:
Z c + Z c thl
Z h =Z c
Z c + Z c thl
1

= j= j

, l=

Z 2c
2

Z h = l=
= ; cos =0 ; sin =1
Zc
4 2
2
2
1

Impedanca me t ciln unaza e ngarkon degn sht sa lidhja paralele e impedancave hyrse nga
dega 1 dhe 2, pra:

30

Z L=

Zc
2 Zc

Meq impedanca karakteristike e degs 2 sht

Zc

, ather pr kushtet e prshtatjes:

Z 2c
Z L=Z c Z c =
Z c =Z c 2
2 Zc
1

Fig.1.12.

Fig.1.13
Linja josimetrike

Linja simetrike

l m=6 /4

l m=14 /4

=10 cm

=10 cm

h=1mm

h=1mm

r =1

t=0,1 mm

Z c =50 ( 1,2,3,4 )

Z c =50

31

Pr valt centimetrike perimetri i ndarsit unazor sht 14/4, me largsi t degve 3/4 dhe 5/4.
Shpesh prdoret ndarsi unazor me largsi t njjt ndrmjet degve /4 dhe kondensatori C, i cili
shrben pr t ndryshuar fazn e vals pr , (fig a, b, c). N dy shembuj do t jepet aplikimi
praktik i ndarsit unazor t fuqis.

(a) NDARSI I PAJISJES MARRSEDHNSE

Ndarsi i ktill mundson punn e stacioneve marrsedhnse, t fuqis s vogl, me nj anten
t vetme dhe n t njjtn frekuenc. N degn 4 kyet dhnsi, n at 1 antena, kurse dega 2 ka
marrsin. Dega 3 mbyllet me shpenzues t prshtatur. Fuqia e dhnsit ndahet n degn 1 dhe 3.
Fuqia e degs 1 rrezatohet nprmjet t antens, kurse ajo e degs 3 harxhohet n shpenzues. Dega
2 sht e izoluar prej dhnsit dhe pranon vetm fuqin q vjen nga antena (dega 1), ( fig.1.14).

(b) QARKU HYRS I MARRSIT

N t shumtn e rasteve qarku i hyrjes s marrsve n frekuenca t larta (hiperfrekuenca)
realizohet nprmjet t ndarsit unazor n kt mnyr:
N degn 2 merret sinjali nga antena me frekuenc fs. N degn 4 kyet oscilatori lokal me
frekuenc f0, kurse n degn 1 dhe 3 kyen elementet jolineare (diodat kristalore), t cilat bjn
przierjen e frekuencave fs dhe f0. Sinjali nga antena bartet n elemente jolineare (dega 1 dhe 3),
por jo edhe n degn 4, ndrsa, sinjali nga oscilatori lokal arrin n elemente jolineare t degs 1
dhe 3, por jo n degn 2.

Fig. 1.14.

32

Struktura reale dhe simulimet kompjuterike

33

1.6 DIAGRAMI I SMITH-IT

Gjat zgjidhjes praktike t problemeve t linjave shum shpesh krkohet t caktohet impedanca
hyrse, koeficienti i reflektimit, koeficienti i valve stacionare etj. Llogaritja matematikore e tyre
sht shum e mundimshme.
Paraqitja grafike e impedancs prkatsisht admitancs mundson ndrtimin e lakoreve t cilat
lehtsojn dukshm procedurn e prcaktimit t parametrave t prmendur.
Paraqitja grafike e impedancs (admitancs) bhet ashtu q pjesa reale e impedancs (admitancs)
paraqitet n boshtin real, kurse pjesa imagjinare n ordinatn e boshtit koordinativ drejtkndsh.
Pra, secila impedanc e hyrjes sht e prezantuar me nj pik n sistemin koordinativ. Me
ndryshimin e gjatsis s linjs pa humbje, impedanca e hyrjes lviz npr rrethin me rreze fikse.
Me konstruktimin e rrathve t till fitohet diagrami prkats.
N rast t caktimit t impedancs s hyrjes s linjs s lidhur shkurt ose t hapur, rratht prkats
kan rreze t pakufishme. N rast t linjs t prshtatur rrethi ka rreze t barabart me zero.
Diagrami rrethor i Smithit i eliminon t metat e diagramit t siprprmendur, duke mundsuar
paraqitjen e impedancs s hyrjes t linjs n rrethin me rreze t caktuar, pr fardo ngarkese t
linjs.
Pr ndrtimin e diagramit t Smithit fillohet prej impedancs s normalizuar t hyrjes s linjs:
2 l

Z Z c
1+ l
Z 1+ L e
l= l
Z l=
Z l= l =
(1.67)
Z l+ Z c
1 l
Z c 1L e2 l
ku

paraqet koeficientin e reflektimit n largsin l nga shpenzues, ndrsa

paraqet

koeficientin e reflektimit n shpenzues. Nse bhet zvendsimi

L=| L|e j =e2 ( a+ jb ) (1.68)
e2 l=e2 ( + j )l
Shprehja pr koeficientin e reflektimit mund t shkruhet n trajtn,
l= L e2( + j ) l=e2( a+ jb ) e2 ( + j )l=e2 [ ( a+ l )+ j (b+ l) ]=e2 ( m+ jn )(1.69)

Nse:
l=u+ jv
ather, impedanca hyrse mund t shprehet nprmjet ndryshoreve u dhe v,
Z l=

1+ ( u+ jv )
=r+ jx (1.70)
1 (u+ jv )

Diagramin e Smith-it e prbjn katr familje t lakoreve n sistemin uv, t cilat fitohen pr (m,
n, r, x)=const.
34

a) Pr r=const, duke e racionalizuar shprehjen (1.70), dhe duke i barazuar pjest reale dhe
imagjinare, fitohet:
u=

r 2+ x 21
(1.71)
(r +1)2 + x 2

v=

2x
(1.72)
2
2
(r +1) + x

Duke e eliminuar ndryshoren x nga ekuacionet e fundit, fitohet:

r 2 2
1
+v =
(1.73)
r +1
( r +1 )2

q paraqet ekuacion e rrathve n sistemin e koordinatave uv. Qendrat e ktyre rrathve jan n
pikat
r
,0 (1.74)
r +1

ndrsa rrezet e tyre gjenden n

1
(1.75)
r+ 1
Rrethi pr r=0, ka rreze e barabart me nj dhe qendr n origjinn e sistemit t koordinatave. Pr
r=, rrethi ka rrezen e barabart me zero, dhe qendr n pikn [1, 0].
b) Pr x=const, duke e eliminuar r nga (1.71) dhe (1.72) (fitohet:
u1

q gjithashtu paraqesin ekuacionin e rrathve n sistemin e koordinatave uv. Qendrat e ktyre

rrathve ndodhen n pikn
1
1, (1.77)
x

[ ]

ndrsa rrezet e tyre

1
(1.78)
|x|

[ ]

Pr x=0, rrezja e rrethit prkats sht pakufi e madhe, ndrsa pr x=, rrezja e rrethit sht e
barabart me zero.
Lakoret (rratht) r=const. dhe x=const. jan ortogonal ndrmjet veti.
c) Pr m=const, mund t shkruhet:
l=u+ jv=e2(m+ jn)=( cos 2 n jsin 2 n ) e2 m
prej nga
35

2 m

u=cos 2 n e

(1.79)

v =sin 2 n e2 m (1.80)
Ndrsa nga dy ekuacionet e fundit, fitohet:
u2 +v 2=e4 m (1.81)
Shprehja (1.81) paraqet nj familje rrathsh n sistemin e kordinatave uv, me rast rrezja e rrethit
.
i prgjigjet modulit t koeficientit t reflektimit | l| Koeficienti i reflektimit n largsin l nga
shpenzuesi sht:
l= L e2 l =|l| e j e2 ( + j )l =e2 ( a+ jb ) e2 ( + j ) l=e2 m e j 2 n
ku

|l|=e2m

2 l

= L e

( 1.82 )

paraqet modulin e koeficientit t reflektimit.

d) Pr n=const, nga shprehjet (1.79) dhe (1.80) fitohet:
2 m

v =sin 2 n e

v=u tg 2 n(1.83)

q paraqet ekuacionin e drejtzs n sistemin koordinativ knddrejt

uv

me pjerrtsi

tg 2 n .
Pjerrsia e drejtzave n=const, mund t shprehet nprmjet konstanteve t linjs. Nga shprehjet
(1.68) dhe (1.69), fitohet:
2 n=2 b+2 l(1.84)
ku

2
g

paraqet konstantn fazore t linjs, ndrsa

2 b=

sht kndi fazor i

koeficientit t reflektimit n shpenzues, dhe l sht largsia nga shpenzuesi deri n pozitn e linjs
ku caktohet koeficienti i reflektimit.
N pikat e minimumit vlen:
2 l=2 k + , k=0,1,
dhe pr k =0 , fitohet:
2 l m =
prej nga
= 2 l m= 2

l m = 4 l m
g
g

36

ku l m

sht largsia e minimumit t tensionit nga shpenzuesi, ndrsa

sht gjatsia valore

n linj. Shprehja e fundit mund t rishkruhet n trajtn,

4 l0
=
(1.85)
g
ku
l 0=

g
l (1.86)
2 m

Andaj shprehja (1.84) merr trajtn,

2 n=2 b+2 l=

4
( l + l ) (1.87)
g 0

Prfundimisht, ekuacioni e drejtzave n=const., merr trajtn

v =u tg

4
( l +l ) (1.88)
g 0

T gjitha lakoret e fituara paraqiten n sistemin koordinativ knddrejt

u v , t vizatuara pr r

n kufijt 0 , x ( , ), m(o ,),n (0, ) paraqesin diagramin e Smithit.

Me qllim t thjeshtimit t diagramit t Smithit, lakoret m=const, n=const. nuk paraqiten n
diagramin e Smithit. N rrethin r=0, vendoset gjatsia e linjs e shprehur prmes gjatsis valore,
n dy drejtime:kah gjeneratori, q i prgjigjet kahes s akrepave t ors dhe anasjelltas kah
shpenzuesi. Tr perimetrit t rrethit i prgjigjet gjysma e gjatsis valore.
N prerjet e linjs 11, 11, 1-1 (minimumet) impedanca e normalizuar e hyrjes sht reale,
1|m|
Zm=
1+|m|
m

ku

sht koeficienti i reflektimit n pozitn e caktuar.

N pozitn 22 (maksimumi) impedanca e normalizuar e hyrjes sht reale me vler,

1| M|
Z M=
1+| M|
Pr linjn pa humbje

Z M =

dhe ndodhet n boshtin

+u , ndrsa

Zm=

ndodhet n

boshtin (u ) .
Z m =Z 'm =Z 'm' =
0

ku

sht koeficienti i valve stacionare.

37

Fig.1.15
1.6.1 PRDORIMI I DIAGRAMIT T SMITIT
Pr zgjidhjen grafike t detyrave lidhur me linjat, pr prdorimin e diagramit t Smith-it, duhet t
kihen parasysh formulimet vijuese:
1. Impedancat e normalizuara t hyrjes (te linja pa humbje) ndodhen n rrethin me rreze

2m

pra, sa moduli i koeficientit t reflektimit,

2. Impedanca e normalizuar e hyrjes n pikn e minimumit t vals stacionare sht:
Z m =1/

3. Impedanca e normalizuar n pikn e maksimumit sht:

Z M =

, dhe ndodhet n pjesn

pozitive t boshtit u .
4. Nse vendi n t ciln vshtrohet impedanca e hyrjes zhvendoset pr

n drejtim t

gjeneratorit ose shpenzuesit, ather pika e cila n diagram paraqet impedancn e hyrjes
rrotullohet rreth qendrs s diagramit pr:
=

4 l
( radian ) (1.89)
g

ose
=720

l
( shkall ) (1.90)
g

5. Nse linja e ka koeficientin e humbjeve , pika e cila n diagram t Smith-it paraqet

impedancn e normalizuar t hyrjes lviz n trajt t spirales me hap t njjt me modulin e
koeficientit t reflektimit, i cili n kt rast sht:

38

|l|=e2m =| L|=e2 l (1.91)

me rast

| L|

sht moduli i koeficientit t reflektimit n shpenzues.

6. Diagrami i Smith-it vlen njsoj edhe pr admitanc sikur pr impedanc, sepse shprehjet e
normalizuara pr impedancn dhe admitancn e linjs jan t forms s njjt. Gjithashtu vlen:

( 4 )=Y ( 1.92)

Z l+

( 4 )=Z ( 1.93)

Y l+

39

Fig.1.16 Konstruktimi i diagramit t Smithit

r=const
; x=const , b. Rratht pr m=const ; drejtz . n=const
a. Rratht pr
Aplikimi i diagramit t Smith-it, m s miri mund t shihet nga shembujt praktik, t cilt do t
shtjellohen n vazhdim.
USHTRIME NUMERIKE
Detyra 1. Linja me impedanc karakteristike
t dobsimit

Z c =70 ( r=1 )

, gjatsi l=24 m dhe konstant

=0, 02 N /m , furnizohet prej gjeneratorit me frekuenc

f =580 MHz . Linja

Z l=30+ j 70() . Duhet t gjendet koeficienti i reflektimit n

sht e mbyllur me shpenzuesin

shpenzues dhe impedanca e hyrjes.
Zgjidhje:

Impedanca e normalizuar e shpenzuesit sht:

Z L=

30+ j70
=0,43+ j( )
70

Impedanca e normalizuar
pr r=0, 43 dhe

Zl

n diagramin e Smith-it caktohet si pikprerje e rrathve prkats

x=1 (pika A).

N pikn A konstruktohet rrethi pr

m1=const

dhe drejtza

n1=const

. Rrezja e rrethit pr

m=const , paraqet modulin e koeficietit t reflektimit:

40

| L|=
ku

1A
R

R sht rrezja e rrethit pr

r=0 . Me matje gjendet

| L|=0,66

. Koeficienti i

reflektimit mund t caktohet n baz t shprehjes:

1
| L|= +1 ;
ku

sht koeficienti i valve stacionare, i cili caktohet nga pikprerja e rrethit

m1=const .

dhe boshtit (+u) . Nga diagrami i Smith-it lexohet: =4,9 prandaj:

4,91

| L|= 4,9+1 =0,66

Impedanca e hyrjes n largsin l nga shpenzuesi, ndodhet n pikn B, e cila fitohet si pikprerje e
m2=const
n2=const
rrethit
dhe drejtzs
. Moduli i koeficientit t reflektimit n largsin l
nga shpenzuesi sht sa rrezja e rrethit

m2=const

Meq,
|l|=| L| e2 l=0,66 e2 0,02 24=0,253
ather: 1 B '=0,253 R
Pozita e drejtzs

, paraqet rrezen e rrethit

n2=const

m2=const

, caktohet duke e rrotulluar drejtzn

n1=const

, n drejtim t

gjeneratorit, pr kndin:
l
=4
g
ku

l=l (pr rastin konkret). Meq gjatsia valore sht,

g=

=0,517 m
r

=4

l
=2 ( 92+0,8433 )=2 92+1,6866
g

ose =360 92+303,588

Pasi q t prshkruhet kndi i siprm, drejtza

n2=const

, mbyll kndin

43,2 , me boshtin

(u). Kjo drejtz caktohet edhe nga ekuacioni

v
4
=tg
( l +l ) =tg 43,2 =0,939
u
g 0
41

ku

l0

sht treguar n fig.1.17.

Drejtza

n2=const

e ndrpret rrethin

m2=const

, n pikn B', n t ciln lexohet vlera e

normalizuar e impedancs s hyrjes, n hyrje t linjs:

z l=0,65+ j0,24 ( )
Z l=Z c Zl =70 ( 0,65+ j 0,24 ) =45,5+ j16,8 ( )
Sikur konstantja e dobsimit t mos merrej n shqyrtim, ather impedanca e hyrjes do t caktohej
m2=const
n =const
r =0,23; x l=0, 38
n pikprerjen e rrethit
dhe drejtzs 2
. (Pika B, l
).
Procedura e zgjidhjes s detyrs duhet t prcillet me ndrtimin e rrathve dhe drejtzave
prkatse n diagramin e Smith-it, prej t cilit lexohen rezultatet e dshiruara.
N fig.1.17 sht ilustruar grafikisht procedura e zgjidhjes s problemit t paraqitur.

Fig.1.17
Detyra 2. Impedanca e normalizuar e hyrjes s linjs sht
sht l=5m, konstanta e dobsimit
admitanca e shpenzuesit

YL

Z l=2 j 1.5

=0,05 N /m , gjatsia valore

. Nse gjatsia e kabllos

g=15 cm

, t caktohet

.
42

Zgjidhje:
N diagramin e Smithit, s pari vendoset impedanca
rrethi

m2=const

dhe drejtza

n2=const

Zl

. Rrethi

(pika B). Npr pikn B, konstruktohet

m2=const .

e ndrpret boshtin real

(+u) n r==3,3.
Nga:
1

|l|=e2m = +1 =0,535 m2=0,317

m2=a+ l a=m 2 l=0,067

| L|=e2a =e2 0,067=0,872

ku

| L|

Drejtza
=720

paraqet rrezen e rrethit (

n1=const .

m1=const

).

caktohet duke e rrotulluar drejtzn

n2

kah shpenzuesi pr kndin:

l
l
520
=720 =720
=720 ( 33+ 0,333 )
g
g
15

=360 66+239,76
N baz t vlers s siprme, drejtza

n1=const

, e ndrpren diagramin e Smithit n ndarjen

0,042 (ndarja n koh t shpenzuesit).

Pikprerja e rrethit me rreze
e shpenzuesit
drejtzs

Zl

| L|

dhe drejtzs

n1=const

(pika A) e prcakton impedancn

Yl

, gjendet n pikprerjen e dyt t

. Admitanca prkatse e normalizuar

n1=const

dhe rrethit

m2=const

(pika C),

Z L=0,07 j 0,27 ( A ' )

Y L =1+ j3,5 ( C ' )
Pr linjn pa humbje:
Z L=0,32 j0,24 ( A )
Y L =2+ j1,5 ( C )

Fig.1.18

43

Detyra 3. N linjn pa humbje, me impedanc karakteristike

impedancn e shpenzuesit

Z L=13 j 30() , n largsin

kyur kondensatori me kapacitet

Z c =50

l 1=1. 8

, e ngarkuar me

cm nga shpenzuesi sht

C=0,6 pF . Gjatsia e tr e linjs sht

l=13.86 cm kurse

g=10 cm . Duhet t caktohet impedanca e hyrjes s linjs (kondensatori sht

gjatsia valore

n lidhje paralele).
Zgjidhje:
S`pari impedanca e normalizuar paraqitet n diagram (pika A), fig.1.19b,
Z l=0,26 j 0,60
Ndrsa admitanca prkatse sht:
Y l=0,61+ j1,40 ( Pika B )
Admitanca n hyrje t linjs, para kondensatorit C, caktohet n pikprerje t drejtzs n2 dhe
n2=const .
rrethit m1 (sepse linja sht pa humbje). Drejtza
caktohet duke e rrotulluar
drejtzn
=720

n1

, pr kndin,

l1
, kah gjeneratori
g

y 1=0,60 j 1,38 ( Pika C )

Admitanca ekuivalente n hyrje t kondensatorit sht:
y 2= y 1 + jC Z c
y 2=0,60 j 0,84 ; r 2=0,60; x 2=0,84
Admitancs

y2

, n diagramin e Smithit, i prgjigjet pika D.

Admitanca e hyrjes s linjs caktohet si
n4
pikprerje e drejtzs
dhe rrethit
m2=const . Drejtza

prcaktohen n baz t piks D, n diagram. Drejtza

drejtzn

n3

n4 =const

n3

dhe rrethi

m2 ,

, fitohet duke e rrotulluar

pr

Fig.1.19a
ll 1
kndin: =720
g
44

Admitanca e hyrjes s linjs sht prcaktuar me pikn E,

y l=0,39+ j 0,47

ndrsa impedanca prkatse prcaktohet nga pikprerja e dyt e drejtzs n dhe rrethit

m2

(pika

F).
z l=1,07 j 1,22ose Z l=53,5 j 61 ( )

Fig.1.19b

Detyra 4. Linja me impedanc karakteristike duhet t prshtatet n shpenzuesin me admitanc

YL
. Pr prshtatjen e realizuar me dy deg paralele si n fig 1.20a, duhet t caktohen
admitancat e degve prkatse, t cilat vendosen n largsin

g /2

ndrmjet veti.
45

Fig.1.20a
N pozitn

A A , admitanca e hyrjes sht:

Y A =Y L + j B1
N pozitn BB, admitanca e hyrjes sht, nga t dy ant e pozits B-B, sht
Y 'B =Y C

Y A + jY c tgl
Y c + j Y A tgl

Y 'B' =Y 'B + j B2
Shpenzuesi (

YL

normalizuar

Y B =1 . N diagramin e Smithit

''

Y 'B' =Y c , d.m.th. nse admitanca e

) sht prshtatur n linj nqoftse

''

'

Y B =Y B + j B2 , ndrsa
ndodhet n rrethin

j B2,

ndodhet n qendr t tij. Meq

nuk ndikon n pjesn reale t admitancs

g=1 . Admitanca n pozitn

fitohet duke e rrotulluar rrethin

''

Y B =1

A A(Y A ),

'

Y B , ather

'

YB

ndodhet n rrethin (2), i cili

g=1(1) kah shpenzuesi pr gjatsin l.

Nga figura 1.20b, shihet se prshtatja sht e mundur nse pjesa reale e admitancs s shpenzuesit
sht m e vogl se g. Pra admitanca e shpenzuesit duhet t jet jasht zons s hijezuar (rrethit
l= g / 4
g). Nse
, zona e mosprshtatjes prputhet me zonn e rrethit g=1. Zona minimale e
mosprshtatjes sht

l= g / 8

, dhe ndodhet n rrethin

g=2 .

Pra, prshtatja me dy deg paralele nuk sht e mundur pr fardo admitance t shpenzuesit,
ndrsa me tri deg paralele n distanc reciproke g/4 mund t arrihet prshtatja, pa marr
parasysh vlerat e impedancs s shpenzuesit.
Nse

Y L =0,45 j1,5

dhe

l=0,176 g

, admitansat e degve paralele

j B1

dhe

j B2

caktohen duke e respektuar procedurn e siprprshkruar.

46

g=1

S pari konstruktohet rrethi

(1), mandej rrethi (2), i cili fitohet prej rrethit (1) duke e

rrotulluar at n kahe t shpenzuesit, pr gjatsin

l=0,176 g

. Rrethi (3) konstruktohet si rreth

tangjent me at (2).
Admitanca e normalizuar
b L =1,5

dhe

(2) dhe

YL

. Meqense

gL =0,45

paraqitet n diagram prmes pikprerjes s rrathve

YA

gL =0,45

, ndodhet n rrethin ( ) at e caktojm si pikprerje t rrethit

. N kt rast fitohen dy zgjidhje pr

YA

Y A =0,45 j0,1
1

Y A =0,45+ j 1,1
2

Nga:
Y A =Y L + j B1 B1=1,4 dhe B'1=2,6
'

Y B gjendet n rrethin

g=1,

prandaj fitohet me zhvendosjen e

YA

dhe

YA

, npr

rratht prkats me koeficient t reflektimit konstant ( rrath me qendr, n qendr t diagramit )

deri n rrethin

'

g=1 . Kshtu, fitohen Y B

'

dhe Y B

Y 'B =1+ j 0,8

1

'

Y B =1 j 1,8
2

'
Admitanca e degs s dyt duhet t anuloj pjesn imagjinare t Y B . Pra:

j B 2= j 0,8
j B '2=+ j 1,8

47

Fig.1.20b
Detyra 5. Impedanca komplekse e shpenzuesit
impedanc karakteristike
impedanc karakteristike
ZC

Z L=R L + j X L

duhet prshtatur n linjn me

Zc , duke vendosur ndrmjet tyre dy linja: njra me gjatsi

ZC

dhe tjetra me gjatsi

l 2= /4

l1

dhe

dhe impedanc karakteristike

. Duhet t caktohen gjatsit e nevojshme t linjave.

Zgjidhje:

Fig.1.21
Prshtatja sipas skems s paraqitur n fig.1.21 sht e mundur nse plotsohen dy kushte:
1. Impedanca e hyrjes n skajin AA duhet t jet reale, dhe kjo arrihet duke zgjedhur gjatsin e
l1
caktuar
. Nga diagrami i Smithit caktohet pozita r 0 , x=0 . Nga diagrami shihet q
ekzistojn dy zgjidhje pr

l1

2. Impedanca e hyrjes n pikat BB duhet t jet reale dhe e barabart me impedancn

ZC
karakteristike
. Kjo arrihet nse:
ZC = Zl ZC
2

Ky kusht vrtetohet n kt mnyr:

48


4
Z l =Z c

Z c + j Z l tg
4
Z l + j Z c tg
1

Z l =Z c
2

Zl + j Zc
1

Zc + j Zl
2

Z l =Z c

j Zc

j Zl

Zc 2
Zc 2
Zl =
Z =
Zl l Rl
2

Nga kushti i prshtatjes:

Z l =Z c ;
2

Zc 2
Z c=
Z c = Z l Z c = Rl Z c
Rl
2

Nse impedanca e shpenzuesit sht reale, prshtatja realizohet pa linjn I (pra

l 1=0

).

49