PANITIKANG PILIPINO
SALAYSAY- ang uring ito’y walang
(REVIEWER FOR RECIT)
PANITIKANG PILIPINO
ANG EPIKO-Ang epiko ay isang tulang pasalaysay na ang
paksa ay tungkol sa pakikipagsapalaran, katapangan at
kabayanihan ng mga pangunahing tauhan. May mga
pangyayari sa tulang ito na hindi kapani-paniwala ngunit
nagbibigay ng aral.
ANG MAIKLING KWENTO-Ang maikling kwento ay isang
anyo ng panitikan ng may layuning magsalaysay ng isang
maselan at nangingibabaw na pangyayari sa buhay ng
pangunahing tauhan. Ito’y nag-iiwan ng isang kakintalan
sa isip ng mga mambabasa. Pangunahing layunin nito
ang lumibang.
 MGA BAHAGI NG MAIKLING KWENTO
A. ANG PANIMULA- Ang panimula ay isang
pondo na siyang guguhitan ng mga
pangyayari kaya’t s panimula ay hindi
na kailangang isama sa lahat ng bagay
na maaaring maisip ng sumulat tungkol
sa mga tauhan at sa kuwento. Dapat na
maging kapansin-pansin ang panimula
upang mabihag ang pagkawili ng
bumabasa.
B. SAGLIT NA KASIGLAHAN- Ang saglit na
kasiglahan ay ang bahaging
naglalarawan ng simulang patungo sa
paglalahad ng unang suliraning
inihahanap ng lunas. Sa bahaging ito ay
dapat maakit ang bumabasa at
maramdaman niyang namiminto na ang
isang pangyayaring gigising sa kanya ng
isang tiyak na damdamin.
C. MGA SULIRANING INIHAHANAP NG
LUNAS- Karaniwang tatlo ang mga
suliraning inihahanap ng lunas. Kung
minsan ay humihigit sa tatlo. Sa
sandaling sumapit ang mambabasa sa
saglit na kasiglahan, siya ay
mapapagitna sa mga pangyayaring
gigisig sa kanyang damdamin. Ang mga
pangyayaring ito ay bumubuo sa mga
suliraning inihahanap ng lunas na
lumikha ng isang pagkawiling pasidhi
nang pasidhi
D. KASUKDULAN- Ang kasukdulan ang
bahagi ng kuwento na nagsasaad ng
pinakamasidhing kawilihan o
pananabik. Ito’y dapat ilarawan nang
mabilisan, tiyak o malinaw at maayos.
Hindi nararapat magkaroon ng
anumang paliwanag sa bahaging ito
sapagkat maaaring mawalan ng bisa ang
kasukdulan.
E. KAKALASAN-Ang kakalasan ang
panghuling bahagi ng kuwento ng
kagyat na sumusunod sa kasukdulan.
Ang kakalasan ay di dapat pahabain at
punuin ng mga paliwanag na nagiging
dahilan ng pagkasira ng bisa at
kasukdulan ng kuwento. Bayaang mag-
isip ang mga mambabasa at siyang
tumapos ng kuwento.
 MGA URI NG MAIKLING KWENTO
A.
katangiaang nangingibabaw, timbang
na timbang ang mga bahagi, hindi
nagmamalabis bagama’t masaklaw,
maluwag ang pagsasalaysay at hindi
apurahan.
B. KWENTO NG KABABALAGHAN-
binibigyang kasiyahan sa kuwentong ito
ang ating pananabik sa mga bagay na
kataka-taka at salungat sa wastong bait
at kaisipan.
C. KWENTO NG KATUTUBONG KULAY-
ang binibigyang-diin sa uring ito’y
kapaligiran ng isang pook. Inilalarawan
ang mga tao sa isang pook, ang kanilang
pamumuhay, mga gawi, mga kaugalian
at nga paniniwala.
D. KWENTO NG KATATAWANAN- may
kabagalan at ilang paglihis sa balangkas
ang galaw ng mga pangyayari sa
kuwentong ito.
E. KWENTO NG TAUHAN- ang tauhan o
mga tauhan sa kuwento ang binibigyang
diin.
F. KWENTO NG KATATAKUTAN- ang
damdamin, sa halip na ang kilos ang
binibigyang diin sa uring ito.
G. KWENTO NG PAKIKIPAGSAPALARAN-
ang kawilihan sa ganitong uri ng
kuwento ay nasa balangkas sa halip na
sa tauhan ng kuwento. Ang kawilihan ay
nababatay sa pagsubaybay sa mga
pangyayari sa buhay ng pangunahing
tauhan sa kuwento.
H. KWENTO NG MADULANG
PANGYAYARI- kapansin-pansin ang
pangyayari sa ganitong uri ng kuwento.
Ang pangyayari’y lubhang mahalaga at
nagbubunga ng isang bigla at kakaibang
pagbabago sa kapalaran ng mga tauhan
sa kuwento.
I. KWENTO NG TALINO- ang may-akda ay
lumikha ng masuliraning kalagayan sa
simula upang mag-alinlangan ang
mambabasa hanggang sa sumapit ang
takdang oras ng paglalahad.
J. KWENTO NG SIKOLOHIKO- inilalarawan
ang mga tauhan sa isipan ng
mambabasa. Ang suliranin ng may-akda
ay maipadama sa mambabasa ang
damdamin ng isang tao sa harap ng
isang pangyayari.
MGA ALAMAT AT KWENTONG BAYAN
 Ang alamat ay isang akdang pampanitikan na
ang pinakadiwa ay mga bagay na makasaysayan
at tumutukoy sa pinagmulan ng isang bagay o
mga bagay.
 Ang kuwentong bayan naman ay mga
kuwentong walang may-akda at nagpapalipat-
lipat lamang sa bibig ng mga tao.
ANG DULA- Ang dula ay isang akdang pampanitikan na
ang layunin ay itanghal sa pamamagitan ng pananalita,
kilos at galaw ang kaisipan ng may-akda.
 TATLONG BAHAGI NG DULA
 A. YUGTO- ang bahaging ito ang
ipinaghahati sa dula. Inilalahad ang
pangmukhang tabing upang magkaroon
ng panahong makapahinga ang mga
nagsiganap gayundin ang mga
manonood.
B. TANGHAL- ang bahaging ito ang
ipinaghahati sa yugto kung
kinakailangang magbago ng ayos ng
tanghalan.
C. TAGPO- ito ang paglalabas-masok sa
tanghalan ng mga tauhang gumaganap
sa dula.
 MGA URI NG DULA
A. TRAHEDYA- sa dulang ito’y may
mahigpit na tunggalian. Mapupusok ang
mga tauhan at ginagamitan ng
masidhing damdamin. Ito’y
nagwawakas sa pagkasawi o
pagkamatay ng mga pangunahing
tauhan.
B. KOMEDYA- ang uring ito’y nagtatapos
na masaya sapagkat ang mga tauhan ay
nagkakasundo. Ang wakas ay kasiya-siya
sa mga manonood.
C. MELODRAMA- ang dula ay nagwawakas
na kasiya-siya sa mabubuting tauhan
bagama’t ang uring ito’y may
malulungkot na sangkap. Kung minsan
ay labis ang pananalita at damdamin sa
uring ito.
D. PARSA- ang layunin ng dulang ito’y
magpatawa sa pamamagitan ng kawil-
kawil na pangyayari at mga
pananalitang lubhang katawa-tawa.
E. SAYNETE- ang pinakapakasa ng uring ito
ay may karaniwang ugali. Katulad ng
parsa, ang dulang ito ay may layuning
magpatawa.
ANG SINAUNANG TANGHAL O PANOORIN BAGO
DUMATING ANG MGA KASTILA- Walang tunay na dula
bago dumating ang mga Kastila ngunit may mga palabas
na ginaganap noong panahong yaon. Ang mga
pagtatanghal noon ay ipinalalabas na may kasamang
tugtog, sayaw at tula. Ang anumang pagdiriwang ay
hindi ganap na makulay kung wala ang tatlong
nabanggit na sining upang mapasigla ang pagdiriwang.
Ang mga pagtatanghal sa panahong iyon ay kulang sa
mga katangian ng isang tunay na dula. Walang
entablado o tanghalan. Ginaganap ang palabas sa mga
liwasang bayan o sa mga tauhan ng mga raha at lakan o
kahit sa mga tauhan ng mga karaniwang mamamayan.
Hindi nagsusuot ng angkop na damit ang mga tauhan.
Ang karaniwang paksa ay digmaan, pag-iibigan, mga
alamat tungkol sa mga bathala at mga espiritung
kanilang sinasamba, pangangaso, papuri sa mga
nabubuhay at pag-alaala sa mga yumao.
ANG MGA UNANG PANOORIN
A. DOCTRINA CRISTIANA (1593)- ito ang kauna-
unahang aklat panrelihiyon na nalimbag sa
Pilipinas. Ang mga sumulat ay sina Padre Juan
de Plasencia at Padre Domingo de Nieva. Ito’y
nasulat sa Tagalog at Kastila. Ang mga paksa ay
Pater Noster, Ave Maria, Credo, Regina Coeli,
Sampung Utos ng Diyos, Mga Utos ng Santa
Iglesia, Pitong Kasalanang Mortal, Labing-apat
na Pagkakawanggawa, Pangungumpisal at
Katesismo.
B. NUESTRA SENORA DEL ROSARIO (1602)- ang
aklat na tio ang ikalawang nalimbag sa Pilipinas.
Sinulat ito ni Padre Blancas de San Jose at
tinulungan sa pagkakalimbag ng aklat ni Juan de
Vera, isang mistisong Intsik. Ang aklat ay
nalimbag sa Limbagan ng Pamantasan ng Santo
Tomas.
C. BARLAAN AT JOSAPHAT ( 1708)- ito ay isang
salaysay sa Bibliya na isinalin sa Tagalog ni
Padre Antonio de Borja mula sa Griyego.
D. PASYON- ang awit na ito ay tungkol sa buhay ng
ating Panginoong Hesukristo. Ang
pagpaparangal na ito ay ginaganap kung Mahal
na Araw. Apat ang nagsisulat ng pasyon: Padre
Gaspar Aquino de Belen (1704), Don Luis Guian
(1750), Padre Mariano Pilapil (1814) at Padre
Aniceto dela Merced (1856). Ang lalong naging
malaganap ay ang pasyong Pilapil na may
walong pantig sa bawat taludtod at limang
taludtod sa bawat saknong.
E. URBANA AT FELIZA- Isinulat sa Tagalog ni
Modesto de Castro, ang Urbana at Felisa (1864)
ay halimbawa ng aklat ng mabuting asal na
lumitaw sa Ewropa noong Renasimyento.
Ginamit ni de Castro ang epistolaryong estilo, at
sa pamamagitan ng tatlumpu’t apat na liham,
ang mga kaanak sa Paombong, Bulakan ay
nagpalitan ng payo kung paano magtaglay ng
matwid na pamumuhay at mabuting asal na
inaasahan sa gitnang uri at Kristiyanong
pamilya. Sa liham ni Urbana sa kaniyang mga
kapatid na sina Felisa at Honesto, isinaad niya
ang pangangailangang sumunod sa halagahan at
aral ng Kristiyanismo, habang isinasaloob ang
tumpak na asal sa pakikipagkapuwa. Ang serye
ng paglilihaman, kabilang na ang liham mula sa
isang pari, ay tumutuon sa sari-saring antas ng
buhay mulang pagsilang hanggang kamatayan,
at nagpapayo ukol sa responsabilidad ng pag-
aasawa. Ang Urbana at Felisa ay dapat sipatin
hindi lamang bilang gabay sa mabuting
pamumuhay bagkus bilang diskurso na lumilitis
sa kalabisang moral ng naturang panahon at
pinagtitibay ang batayang doktrina ng
Kristiyanismo.
F. TANDANG BASIO MACUNAT- Ito ay kuwento ng
isang pamilya na isinasalaysay naman ni
Gervasio Macunat (Tandang Bacio) na isang
magsasakang piniling manatili sa kanyang
kinalakihan. Sa akda ay mula pa sa manuskrito
ng kanyang ama ang kanyang isinasalaysay na
kuwento ng buhay ng pamilya nina Prospero na
isang Indiong nakipagsapalaran sa Maynila
subalit napariwara. Ang kanyang ama na si Don
Andres Baticot o Cabesang Dales ang talagang
may kagustuhan na siya ay magkaroon ng
edukasyon sa lungsod sapagkat siya’y
 naniniwalang hindi sapat ang kinikita nila sa
kanilang palayan para sa hinarap. Ang pasyang
ito ay malabis na tinutulan ng kura-paroko sa
kanilang bayan subalit kanila itong sinuway. Sa
huli, ang buong pamilya ay isa-isang namatay
dala ng labis na depresyon at paghihirap mula
ng mabaon sila sa utang nang dahil kay
Prospero na napariwara.
G. MGA DALIT KAY MARIA- ito’y akdang awitin na
inaawit tuwing Flores de Mayo bilang
pagpupugay kay Maria.
KASAYSAYAN NG PANITIKAN SA PANAHON NG
AMERIKANO
KALIGIRANG KASAYSAYAN
 Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi
laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nang
higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang
ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898,
tanda ng pagkakaroon natin ng
kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo
noon bilang unang pangulo ng Republika ng
Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging
panandalian lamang sapagkat biglang lumusob
ang mga Amerikano.
 Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano na
siyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen. Miguel
Malvar noong 1903. Gayun pa man, ang
kilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong
pang 1900.
MGA KATANGIAN NG PANITIKAN SA PANAHON NG
MGA AMERIKANO
1. Hangaring makamit ang kalayaan
2. Marubdob na pagmamahal sa bayan
3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialism
DIWANG NANAIG SA PANAHON NG MGA AMERIKANO
1. Nasyonalismo
2. Kalayaan sa pagpapahayag
3. Paglawak ng karanasan
4. Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan
MGA IMPLUWENSIYA SA PANANAKOP NG MGA
AMERIKANO
1. Pagpapatayo ng mga paaralan
2. Binago ang sistema ng edukasyon
3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan
4. Ipinagamit ang wikang Ingles
5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad
ng pamahalaan
6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan
MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO
1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng
Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong 1900
2. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni
Sergio Osmena noong 1900
3. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni
Rafael Palma noong 1900
4. Manila Daily Bulletin-1900
3 PANGKAT NG MANUNULAT
1. Maka-Kastila
2. Maka-Ingles
3. Maka-Tagalog
MGA DULANG IPINATIGIL
1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni
Aurelio Tolentino
2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad
3. MALAYA –ni Tomas Remegio
4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes
PANITIKAN SA KASTILA
 Naging inspirasyon ng ating mga manunulat sa
Kastila si Rizal hindi lamang sa kanyang pagiging
Makabayang lider kundi dahil pa rin sa kaniyang
naisulat na dalawang nobelang Noli at Fili.
Sinasabing ang dalawang nobelang ito ang
nagtataglay ng pinakamahusay na katangian sa
lahat ng naisulat na nobelang pampanitikan,
maging sa Ingles at Pilipino. Kaya’t ang mga
nagaganyak sumulat sa Kastila ng mga pagpuri
sa kaniya at iba pa pang mga bayani ay sina
Cecilio Apostol, Fernando Ma. Guerrero, Jesus
Balmori, Manuel Bernabe, Claro M. Recto, at iba
pa.
CECILIO APOSTOL- Si Cecilio Apostol ay may tulang
handog kay Rizal, Jacinto, Mabini, at halos sa lahat ng
mga bayani ng lahi, ngunit ang kaniyang tulang handog
kay Rizal ang pinalalagay na “pinakamainam na tulang
papuri” sa dakilang bayani ng Bagumbayan.
FERDINAND MA. GUERRERO- Si Fernando Ma. Guerrero
ay ipinalalagay na anting kasuklob ni Apostol sa
paghahari ng balagtasan sa Kastila noong kanilang
kapanahunan. Sumulat din siya ng tulang handog kay
Rizal, ngunit ang pinakamagaling niyang tula ay tinipon
niya sa isang aklat na pinamagatang “ Crisalidas” na
nangangahulugang “ Mga Higad”. Sinulat niya ang
“Invocation A Rizal” bilang panawagan kay Rizal na
isinulat niya noong ika-19-Hunyo, 1901 bilang paggunito
sa kaarawan ni Rizal.
JESUS BALMORI- Kilalang-kilala si Jesus Balmori sa
sagisag na “Batikuling” Naging Kalaban niya si Manuel
Bernabe sa balagtasan sa Kastila sa paksang “ El
Recuerdo y el Olvido”. Nahirang siyang “Poeta laureado
sa wikang kastika” dahil tinalo niya sa labanang ito si
Manuel Bernabe.
MANUEL BERNABE- Si Manuel Bernabe ay isang
makatang liriko at ang sigla ng kaniyang damdaming
Makabayan ay hindi nagbabago sa alin mang paksang
kaniyang sinusulat. Sa pakikipagbalagtasan niya kay
Balmori, higit siyang nagging kaakit-akit sa madla dahil
sa melodiya ng kaniyang pananalita. Ipinagtanggol niya
ang “Olvido” na nangangahulugang “Limot”
CLARO M. RECTO- Sa Katayugan at kadakilaan ng
pananalita at pamamakas, hindi nagpahuli si Claro M.
Recto sa iba pang manunulat sa kastila. Tinipon niya ang
kaniyang mga tula sa aklat na pinamagata niyang “Bajo
Los Cocoteros”(Sa lilim ng Niyugan). Sinulat niya ang
“Ante El Martir” na alay niya kay Rizal.
MGA IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA
ADELINA GURREA- Sa Katayugan at kadakilaan ng
pananalita at pamamakas, hindi nagpahuli si Claro M.
Recto sa iba pang manunulat sa kastila. Tinipon niya ang
kaniyang mga tula sa aklat na pinamagata niyang “Bajo
Los Cocoteros”(Sa lilim ng Niyugan). Sinulat niya ang
“Ante El Martir” na alay niya kay Rizal.
ISIDRO MARPORI- napatanyag siya sa pamamagitan ng
kaniyang apat na aklat na pinamagatang “Aromas de
Ensueno”(halimuyak ng pangarap)
MACARIO ADRIATICO- sumulat ng magandang alamat
ng Mindoro na pinamagantang niyang “La Punta de
Salto” (Ang Pook na Pamulaan).
EPIFANIO DE LO SANTOS- nakilala sa tawag na “Don
Panyong” Ipinalalagay siyang magaling na mamumuno,
at mananalambuhay sa buong panahon ng panitikang
Kastila.
PEDRO AUNARIO- sumulat ng Decalogo del
Protocionismo.
PANITIKANG TAGALOG
 Ang “Florante at Laura” ni Francisco Balagtas at
“Urbana at Felisa” ni Modesto de Casto ang
nagging inspirasyon naman ng mga manunulat
sa Tagalog.
TATLONG UWI NG MAKATANG TAGALOG AYON KAY
JULIAN CRUZ BALMACEDA
1. Makata ng Puso- Kinabibilangan nina Lope K.
Santos, Inigo Ed. Regalado, Carlos Gatmaitan,
Pedro Gatmaitan, Jose Corazon de Jesus Cirilo
H. Panganiban, Deogracias del Rosario, Idefonso
Santos, Amado V. Hernandez, Nemecio
Carabana, Mar Antonio, atbp.
2. Makata ng buhay- pinangungunahan nina Lope
K. Santos, Jose Corazon de Jesus, Florentino
Collantes, Patricio Mariano, Carlos Gatmaitan,
Amado V. Hernandez, atbp.
3. Makata ng Dulaan- nangunguna sa hanay nito
ang mga pangalan nina Aurelio Tolentino,
Patricio Mariano, Severino Reyes, Tomas
Remegio, atbp.
LOPE K. SANTOS- Ang nobelista, makata, mangangatha,
at mambabalarilang si Lope K. Santos sa tatlong
panahon ng Panitikang Tagalog: panahon ng Amerikano,
ng mga Hapones, at bagong panahon. Kung si Manuel L.
Quezon ang “Ama ng Wikang Pambansa” si Lope K.
Santos naman ang “Apo” ng mga mananagalog. Ang
nobelang “Banaag at Sikat” ang siyang ipinalalagay na
kaniyang pinaka-Obra-Maestra.
JOSE CORAZON DE JESUS- Kilalang-kilala si Jose Corazon
de Jesus sa sagisag na “Heseng Batute” Tinagurian din
siyang “Makata ng Pag-ibig” noong kaniyang
kapanahunan. Ang “Osang Punong Kahoy” na tulang
elehiya ang ipinalalagay na kaniyang obra-Maestra.
FLORENTINO COLLANTES- Isa ring batiking “duplero”
tulad ni Batute itong si Florentino Collantes. Siya ang
unang makatang Tagalog na gumagamit ng tula sa
panunuligsang pampolitika sa panahon ng mga
Amerikano. Kilalang-kilala siya sa sagisag na “Kuntil
Butil” at ang kaniyang obra maestra ay ang “Lumang
Simbahan”
AMADO V. HERNANDEZ- Si Amado V. Hernandez ang
tinaguriang “Makata ng mga Manggagawa” sa ating
panitikan sa dahilang nasasalamin sa kaniyang mga tula
ang marubdob na pagmamahal sa mga dukhang
manggawa. Para sa kaniya, ang tula ay halimuyak,
taginting, salamisim, aliw-iw. Ang panitik ay
makapangyarihan at ayon sa kaniya pati hari ay
napayuyuko ng panitik. Marami siyang akdang
naihandog sa panitikan tulad ng Isang Dipang Langit,
Mga Ibong Mandaragit, Luha ng Buwaya, Bayang
Malaya, Panday, Munting Lupa, at iba pa. Ngunit ang
pinakaobra maestra niya ay ang “Panday”
VALERIANO HERNANDEZ PENA- Kasabay na nanaluktok
sa larangan ng pagsulat ng nobela ni Lope K. Santos si
Valeriano Hernandez Pena. Kilalang-kilala siya sa tawag
na “Tandang Anong” at sa sagisag na “ Kintin Kulirat”.
Ang Kaniyang ipinalalagay na pinaka-obra maestra niya
ay ang “Nena at Neneng”
INIGO ED. REGALADO- Si Inigo Ed. Regalado ay anak ng
isang tanyag na manunulat noong panahon ng kastila sa
sagisag na “Odalager”. Pinatunayan ni Regalado na hindi
lamang siya nanalunton sa dinaanan ng kaniyang ama,
kundi nakaabot pa sa karurukan ng tagumpay o
“sumpong” sa panitik. Naging tanyag din siyang
kuwentista, nobelista, at peryodista. Ang Kalipunan ng
kaniyang tula ay pinamagatang Damdamin.
IBA’T IBANG DULOG PAMPANITIKAN
TEORYANG PAMPANITIKAN
TEORYA- pormulasyon ng palilinawing mga simulain ng
mga tiyak na kaisipan upang makalikha ng malinaw at
sistematikong paraan ng paglalarawan o
pagpapaliwanag ukol ditto
TEORYANG PAMPANITIKAN- Isang Sistema ng mga
kaisipan at kahalagahan ng pag-aaral na naglalarawan
sa tungkulin ng panitikan, kabilang ang layunin ng may-
akda sa pagsulat at layunin ng tekstong panitikan na
ating binabasa.
BIYOGRAPIKAL
 Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang
karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-akda.
Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang
mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya
niyang pinakamasaya, pinakamahirap,
pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na
inaasahang magsilbing katuwang ng
mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.
 KONDISYON KAAKIBAT NG TEORYANG
BIYOGRAPIKAL
A. Ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda mismo
na siyang binabasa at sinusuri kung kaya’t
kailaman ay hindi ito ipinapalit sa buhay ng
makata o manunulat.
B. Ang kahinaan at kapintasan ng may-akda sa
kanyang akda ay hindi dapat maging
kapasyahan ng sinumang bumabasa ng akda.
 HALIMBAWA
 Si Boy Nicolas’ ni Pedro L. Ricarte
 ‘Utos ng Hari’ ni Jun Cruz Reyes
 ‘Reseta at Letra:Sa Daigdig ng Isang Doktor-
Manunulat’ ni Dr. Luis Gatmaitan
 Florante at Laura: Kay Selya ni Francisco
Balagtas
 ‘Mga Gunita’ ni Matute
 ‘Sa mga Kuko ng Liwanag’ ni Edgardo Reyes
HISTORIKAL
 Ang layuninng panitikan ay ipakita ang
karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng
kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na
ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng
mundo
 Kumikilala sa ganganin ng isang institusyon, may
malaking papel na ginagampanan ang
institusyon sa pagbubukas ng daan sa uri ng
panitikang dapat sulatin ng may-akda.
 ang wika at panitikan ay hindi maaaring
paghiwalayin
 PANUNTUNAN SA PAGGAMIT NG TEORYANG
HISTORIKAL- ang akdang susuriin ay dapat na
maging epekto ng kasaysayan na maipaliliwanag
sa pamamagitan ng pagbabalik-alaala sa
panahong kinasangkutan ng pag-aaral.
 MGA HALIMBAWA
 Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr.
Jose P. Rizal
 ‘Ang Tatlong Panahon ng tulang tagalog’ ni
Julian Cruz Balmaceda
 ‘Ang Pagkaunlad ng Nobelang Tagalog’ ni Inigo
Ed Regalado
KLASISMO
 Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga
pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ng
estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan,
karaniwan ang daloy ng mga pangyayari,
matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita
at laging nagtatapos nang may kaayusan.
 Nakasentro sa mga dulang itinatanghal
 Komedya at Trahedya: bilang dalawang
pinakatanyag na uri ng dula.
 Gintong Panahon(80 b.c.) nakilala ang panulaan
bilang pinakamahalagang genre sa pagsulat at
pagsusuri.
 (epiko, satiriko, tulang liriko at pastoral)
 Panahon ng Pilak
 Paglaganap ng prosa at bagong komedya.
 Talambuhay, liham-gramatika, pamumuna at
panunuring pampanitikan.
 Paniniwala: kahit ang diwa ng tao ay nakabatay
sa bagay, ang pisikal na bagay at espiritu ay
dapat isabuhay at dakilain.
 Pinapahalagahan ng mga klasista ang
pagsasabuhay ng isang dakilang kaisipan sa
isang dakilang katawan.
 Pananaw: sa itaas matatagpuan ang
kapangyarihan at ito ang lundayan ng klasismo.
 Matipid sa paggamit ng wika ang mga klasista-
“hindi angkop ang paggamit ng mga salitang
balbal. Hindi rin angkop ang labis na emosyon.”
 KATANGIAN NG AKDANG KLASISMO
 Pagkamalinaw
 Pagkamarangal
 Pagkapayak
 Pagkamatimpi
 Pagkaobhetibo
 Pagkakasunod-sunod
 Pagkakaroon ng hangganan
 HALIMBAWA
 Florante at Laura’ ni Francisco Balagtas
TEORYANG SAYKOLOHIKAL/SIKOLOHIKAL
 Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa
pamamagitan ng pagpapakita ng mga
salig(factor) sa pagbuo ng naturang
behavior(pag-uugali, paniniwala, pananaw,
pagkatao) ng isang tauhan sa kanyang akda.
Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o
nagkakaraoon ng panibagong behavior dahil
may nag-udyok na mabago o mabuo ito.
HUMANISMO
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao
ang sentro ng mundo; ay binibigyang-tuon ang
kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya
ng talion, talent atbp.
 Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na
sibilisado ang mga taong nakatuntong ng pag-
aaral na kumikilala sa kultura.
 Humanismo- ang humuhubog at
 Lumilinang sa tao
 Tao bilang sukatan ng lahat ng bagay kung kayat
mahalagang maipagkaloob sa kanya ang
Kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin at
Kalayaan sa pagpapasya.
 Nakasulat ang panitikan ng mga humanista sa
wikang angkop sa akdang susulatin.
 (magkakaugnay at nagkakaisang balangkas, may
buong kaisipan, nakaaliw at pagpapahalaga sa
katotohanan)
ROMANTISISMO
 Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang
iba’t ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao
sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa,
bansa at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa
akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang
ang lahat upang maipaalam lamang ang
kanyang pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.
 DALAWANG URI
A. Romantisismong Tradisyunal- nagpapahalaga
sa halagang pantao
B. Romantisismong Rebolusyonaryo-
pagkamakasariling karakter ng isang tauhan
 ROMANTIKO- tawag sa pamaraan ng pagsulat
ng mga akdang pampanitikan sa Panahon ng
Romantisismo.
 Naniniwala ang mga romantiko sa lipunang
makatao, demokratiko at patuloy sa pag-unald.
 Inspirasyon + Imahinasyon = natatanging
instrument ng mga romatiko paar matuklasan
ang nakakubling katotohanan/bumubuo sa
pagiging totoo, maganda.
 Kapangyarihang rebolusyonaryo at damdamin.
 Pagpapahalaga sa kalikasang personal,
kahalagahang kombersyunal, katotohanan,
kabutihan at kagandahan.
REALISMO- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga
karanasan at nasaksihan ng may-akda sa kanyang
lipunan. Sumakatuwid, ang panitikan ay hango sa
totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat
isinaalanhg-alang ng may-akda ang kasiningan at
pagkaepektibo ng kanyang sinulat.
 Mahalaga ang katotohanan kaysa kagandahan
 Ayon sa mga realista, ang sinumang tao,
anumang bagay at lipunan, ay dapat maging
makatotohanan ang isinasagawang
paglalarawan o paglalahad.
 PAKSA: Kahirapan, kamangmangan, Karahasan,
krimen, bisyo, katiwalian, kawalan ng
katarungan, prostitusyon, atbp.
 HALIMBAWA
 Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr.
Jose P. Rizal
 ‘Banaag at Sikat’ ni Lope K. Santos
 ‘Santanas
sa Lupa’ ni
Celso
Carunungan
 ‘Laro sa Baga’ ni Edgar Reyes
 ‘Ito Pala ang Inyo’ ni Federico Sebastian(dula)
 ‘May Isang Sundalo’ at ‘Nana’ ni Rene
Villanueva (dula)
PORMALISMO
 Ang layunin ng Panitikan ay iparating sa
mambabasa ang nais niyang ipaabot gamit ang
kanyang tuwirang panitikan.Samakatuwid, kung
ano ang sinasabi ng may-akda sa kanyang
panitikan ang siyang nais niyang ipaabot sa
mambabasa- walang labis at walang kulang.
Walang simbolismo at hindi humuhingi ng higit
na malalimang pagsusuri’t pag-unawa.
 PORMALISTIKO
A. tanging pisikal na katangian ng akda ang
pinakabuod ng pagdulog na ito.
B. Tungkulin ng teoryang ito ay matukoy ang
nilalaman, kaanyuan o kayarian at paraan ng
pagkakasulat ng akda.
C. Kailangang masuri sa akda ang tema o paksa ng
akda, ang sensibilidad at pag-uugnayan ng mga
salita, istruktura ng wika, metapora, imahen, at
iba pang element ng akda.
SIKO-ANALITIKO
 tanging ang ekonomiya lamang ang motibo ng
lipunan. “nasa paghahanapbuhay ang yugon
upang lasapin ang sarap ng buhay”
 -nagkakaroon lamang ng maturidad ang isang
tao bunga ng kanyang kamalayan sa kahirapan.
EKSISTENSYALISMO
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may
Kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon paar
sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng
kanyang pananatili sa mundo (human
existence).
 Ang teoryang eksistensyalismo ay walang
simulain
 Maihahalintulad ito sa dalawang
teorya:romantisismo dahil mahilig sa paghanap
ng tunay na paraan ng pagpapahayag o
ekspresyon; modernism dahil nagpipilit itong
magwasak ng kasaysayan.
 HALIMBAWA
 Ako ang daigdig’ ni Alejandro G. Abadilla
 ‘Aanhin Nino ‘Yan? Panitikang Thai Salin ni
Lualhati Bautista
ISTRUKTURALISMO
 Wika ang mahalaga dahil bukod sa hinuhubog
nito ang kamalayang panlipunan- ipinalalagay
ng maraming teorista na napakahalaga ng
diskurso sa paghubog ng kamalayang
panlipunan.
 -’di-makatao’
DEKONSTRUKSYON
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t
ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at
manunulat na walang iisang pananaw ang nag-
udyok sa may-akda na sumulat kundi ang
pinaghalo-halong pananaw na ang nais iparating
ay ang kabuuan ng pagtao at mundo.
 Batay sa ideyang walang permanenteng
kahulugan ang teksto dahil ang wika ay di
matatag at nagbabago
 Higit na mahalaga ang mambabasa kaysa sa
may-akda sa pagtiyak ng kahulugan ng teksto.
  Layunin ng pag-aanalisa ang paglalantad sa mga pang-ekonomiyang kahirapan suliraning
magkakasalungat na kahulugan o implikasyon panglipunan at pampulitika. Ang mga paraan ito
ng teksto at ng mga salita at pangungusap. ang aahon mula sa kalugmukan sa akda at
 HALIMBAWA magsisilbing modelo sa mga mambabasa.
 Tata Selo’ ni Rogelio Sicat TEORYANG MORALISTIKO
 ‘Kay Estrella Zeehandelaar’ salin ni Ruth Elynia  Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t
S. Mabanglo ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng
FEMINISMO isang tao. Pamantayan ng tama o mali.
 Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga Inilalahad din nito ang pilosopiya o
kalakasan at kakayahang pambabae at iangat proposisyong nagsasaad sa pagkatao at
ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa
Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling
feminism sapagkat babae o sagisag babae ang sabi, ang moralidad napagkakasunduan ayon na
pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang rin sa kaantasan nito.
mabubuti at magagandang katangian ng
tauhan. TEORYANG QUEER
 APAT NA PANAHON NG FEMINISMO  Ang layunin ng panitikan ay iangat at
1. Mga aklat nina Kate Millen, Germaine Greer, at pagpantayin sa paniniwala ng lipunan sa mga
Eva Figes. homosexual. Kung ang mga babae ay feminism
2. Pagkakalathala ng mga aklat nina Showalter, ang mga homosexual naman ay queer.
Gilbert at Gubar
3. Ang tuwirang pakikipag-ugnayan ng feminism sa
post-istrukturalismo
4. Ang feminismong may kaugnayan sa post
modernismo
 ang mga babae ng panitikan ay inilarawan ng
ilang manunulat bilang mahina, marupok,
tanga, sunod-sunuran, maramdamin,
emosyonal, pantahanan at masama.
 Ito ang sistemang pangkababaihan bilang mga
indibidwal na di-kapantay ng kalalakihan.
 HALIMBAWA
 Sa ngalan ng Ina, ng Anak ng Diwata’t
Paraluman’ ni Lilia Quindoza Santiago (tula)
 ‘Sandaang damit’ ni Fanny Garcia (maikling
kuwento)
 ‘Sumpa’ni Rowena Festin (tula)
 ‘Paano Tumatula ang Isang Ina’ ni Ligaya G.
Tiamson-Rubin (tula)
TEORYANG IMAHISMO
 Ang layunin ng panitikan ay gumagamit ng mga
imahe, higit na maghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, saloobin at iba pang nais na ibahagi ng
may-akda na madaling maunawaan kaysa
gumamit lamang ng karaniwang salita, Sa halip
na paglalarawan at tunay na maglalahad ng mga
imahen na layong ilantad ang tamang kaisipan
na pahayag sa loob ng panitikan.
TEORYANG ARKITAYPAL
 Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga
mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan
ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta
masusuri ang mga simbolo, Ngunit isa sa
pinakamainam na alamin muna ang kabuuang
konseptong tema ng panitikan sapagkat ang
mga simbolo na nakapaloob sa akda ay
magkakaugnay sa isa’t isa. Ang layon ng
simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong
ipinaparating ng may-akda sa mga mambabasa.
TEORYANG MARKISMI/MARXISMO
 Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang
sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan
na umusbong buhat sa pagdurusang dulot ng
 PANUNURING PAMPANITIKAN
 Ito ay isang malalim na paghihimay sa mga
akdang pampanitikan sa pamamagitan ng
paglalapat ng iba’t ibang dulog ng kritisismo
para sa mabisang pag-unawa sa malikhaing
manunulat at katha.
 Ang pagsusuring pampanitikan ay isang pag-
aaral, pagtalakay, pagsusuri at pagpapaliwanag
ng panitikan.
 Isang paraan sa pagsusuri sa kabuuan ng tao –
ang kanyang anyo, ugali, kilos, paraan ng
pagsasalita at maging ang kanyang pakikipag-
ugnayan sa kanyang kapwa at sa lipunang
kinabibilangan niya.
TANDAAN
 Ang pamumuna at pagsusuri ay di pamimintas.
 Ito’y pagbibigay-puri sa kagandahan ng akda ng
may-akda at pagbibigay-puna sa kahinaan nito
upang lalo niyang mapaganda ang mga susunod
na sulatin.
 Ito’y nagpapahalaga sa lalong ika-uunlad ng
manunulat at panitikan na rin sa kabuuan.
KASAYSAYAN NG PANUNURING PAMPANITIKAN
 Ang kritisismo ay bahagi ng edukasyong
kolonyal na dala ng mga Amerikano. Kasama sa
edukasyong dala-dala nila ay ang mga
panitikang nagmula sa kanilang bansa. Kasama
rito ay ang kritisismong ginagamit sa panitikan
na nagmula rin sa mga kanluraning bansa. Sa
madaling salita, tinuturuan ang mga Pilipino sa
mga pamamaraang hindi angkop sa kanila.
 Dito sumibol ang pananaw ng Pambansang
Alagad ng Sining na si Bienvenido Lumbera na
nagsilbing isang hamon sa ating mga
mambabasa ng panitikan, gaundin sa mga
iskolar na bumuo ng isang dulog o panunuring
taal na masasabing atin sapagkat lagi na lamang
umano tayong nakaangkla sa kung anumang
ididiktang pananaw ng mga nasa kanluran.
 Mayroon na ring mga naunang tala ng
pagtatangka ng panunuring pampanitikan sa
Pilipinas noong panahon ng mga Amerikano.
Ayon kay Soledad Reyes, ang mga ito ay
nakasulat bilang mga polemikong sanaysay at
polyeto noon. Ngunit karamihan umano ng mga
naunang pag-aaral at pagsusuri ng panitikan ay
walang malinaw na pamantayan ng pagsusuri.
 Isang hamon din ang ipinabatid sa mga
mambabasa ni Pambansang Alagad ng Sining
Virgilio Almario (1997) na tayo ay dapat
gumawa ng “Bagong Pormalismong Filipino” na
sagot na natin sa kultura ng kritisismo ng
kanluran. Biglang paglilinaw, ninanais niyang
makalaya tayo mula sa istilo ng pagsusuri ng
mga dayuhan at magkaroon tayo ng sarili nating
pagkakakilanlan.
 Samu’t saring pananaw at mungkahi ang
nagmula sa mga kritiko at nasa akademya. Ayon
kay Propesor Nicanor Tiongson ng Unibersidad
ng Pilipinas, may limang katanungang dapat
mabatid at masagot ng sinumang nais maging
kritiko.
MGA KILALANG KRITIKO
 Kinilala, hinangaan, at ipinagmamalaki ng mga
makata at manunulat na Pilipino sina Alejandro
G. Abadilla at Clodualdo del Mundo bilang
namumukod-tanging kritikong panitikang
Filipino noong kanilang panahon.
 Sa bisa ng “Parolang Ginto” ni Clodualdo del
Mundo noong 1972, si del Mundo ay nagsimula
ng pamimili ng sa palagay niya’y pinakamahusay
na katha ng mga buwan at taon. Ang panunuri
at pamimiling ito ay tumagal nang walang
patlang hanggang noong 1935.
 Samantala, kung papaano sa pamamagitan ng
kanyang “Parolang Ginto” ay pinasok ni del
Mundo ang larangan ng pamumuna o panunuri,
si Alejandro G. Abadilla naman ay pumagitna sa
larangan sa pamamagitan ng kanyang “Talaang
Bughaw” noong 1932, na sagisag mula noon
hanggang ngayon, sa buwanan at taunang
pamimili ng pinakamahuhusay na akda, maging
tula o akda man.
 Sa “Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang Kritika
sa Panahon pa ng Iraq,” isang sanaysay ni
Isagani R. Cruz ay sunud-sunod na tanong ang
kanyang ipinukol sa mga mambabasa bilang
paglalarawan sa mga nangyayari ngayon sa
larangan ng panunuri na itinutumbas niya sa
salitang kritika:Ano ba ang tayo ng kritika sa
kasalukuyan? Ano ba ang uso ay hindi uso? Anu-
ano ang mga isyu na nalutas na at ano pa ang
hindi nalulutas? Sa madaling salita’y nasaan na
ba tayo ngayon sa kritika?
 IBA PANG KILALANG KRTIIKO
 Teodoro A. Agoncillo, Virgilio S. Almario,
 Lamberto E. Antonio, Isagani R. Cruz, Lope K.
Santos,
 Federico Licsi, Jr. , Rogelio G. Mangahas,
 Fernando B. Monleon, Clodualdo del Mundo,
 Ponciano B.P. Pineda
KAHALAGAHAN NG PANUNURING PANITIKAN
 Ang bunga ng pagsusuri ay bunga ng
paghuhusga sa akda na kung saan ang
mambabasa ay nakalilikom ng higit na kaalaman
tungkol sa likhang sining.
 Napaliliwanag ang mensahe at layuning
napapaloob sa akda.
 Ang makatarungang pagsusuri ay magiging
sandigan ng higit pang pagpapalawak at
pagsulong ng manunulat at panitikan.
 Maging ang istilo ng manunulat ay natutuklasan
sa pamamagitan ng pagsusuri.
KALIGIRANG KASAYSAYAN
-Ang isinaalang-alang na unang pananakop ng mga
Kastila sa ating kapuluan ay ang pananatuli rito ni
Miguel Lopez de Legaspi noong 1956 bilang kauna
unahang Kastilang gobernador heneral. At dito
nagsimula ang panitikan ng mga tao rito. Ang diwa ng
panimulang ito ay nagpatuloy ng walang pagbabago
hanggang sa pagkakaroon ng digmaan sa kastila noong
1872. Higit sa tatlong dantaon din ang pananakop na ito
ng mga kastila.
MGA PAGBABAGONG NAGANAP SA BUHAY NG MGA
PILIPINO
 Mapalaganap ang relihiyong Katolika
Apostolika Romana, pagpapalawak ng kanilang
hanapbuhay na pambansa at ng kanilang
nasasakupang lupain.
 Si Villalobos ang nagpasya ng ngalang
“Felipinas” o “Felipenas” bilang parangal kay
Haring Felipe II “Filipinas” na naging “Pilipinas”.
 Taong 1565 at 1873, nakilala ang mga
pangalang Lakandula, Magat Salamat, Tamblot,
Dagohoy, Diego, Silang, Palaris, Manong Pule,
atbp.
 Nagpalit sila ng pangalan at nagpabinyag
 Naging gobernador si Jose Basco (1778)
 Si Claveria (1849), binigyang apelyidong kastila
ang pamilyang Pilipino.
 Intsik, Hapon, Ingles nagtangkang lumusob at
umagaw sa Pilipinas.
 Umunlad ang kabuhayan dahil sa tuwirang
pakikipagkumersiyo ng Espanya at Europa.
Nagkaroon ng mga sasakyang tulad ng
karwahe, tren, at pabor.
 Nagbago ang anyo ng kanilang pamamahay;
nagkaroon ng mga bahay na tisa at bato.
 Magagandang kasangkapan tulad ng piyano,
muwebles at mga kagamitang pangkusina
 Natuto silang magdiwang ng mga kapistahan
bilang parangal sa mga santo at papa.
 Bilang libangan, nagkaroon ng mga sabong,
karera ng kabayo at teatro.
DALAWANG PANAHON NG PANITIKAN
1. Panitikang Pamaksang Pananampalataya at
Kabutihang asal.
2. Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso.
TATLONG KATANGIAN NG PANITIKAN
1. May sari-saring kaanyuan at pamamaraan gaya
ng mga tulang liriko, awit, kurido, pasyon,
duplo, karagatan, kumedya, senakulo,
sarsuwela, talambuhay, at mga pagsasaling-
wika.
2. Ang karaniwang paksain ay panrelihiyon.
3. Ang lalong nakararami ay huwad, tulad, o halaw
sa anyo, paksa, o tradisyong kastila.
MGA IMPLUWENSIYA NG KASTILA SA PANITIKANG
PILIPINO
1. Ang “Alibata” na ipinagmamalaki kauna-
unahang abakadang Filipino na nahalinhanng
alpabetong romano.
2. Ang pagkaturo ng Doctrina Cristiana na
kinasasaligan ng mga gawang makarelihiyon.
3. Ang wikang kastila na naging wika ng panitikan
nang panahong yaon. Marami sa mga salitang
ito ang naging bahagi ng wikang filipno.
4. Ang pagkakadala ng mg alamat ng Europa at
tradisyong Europeo rito na naging bahagi ng
Panitikang Filipino tulad ng awit, kurido, moro-
moro at iba pa.
5. Ang pagkakasinop at pagkakasalin ng
makalumang panitikan na Tagalog at sa ibang
wikain.
6. Ang pagkalatala ng ibat ibang aklat na
pambalarila sa wikaang Filipino tulad sa
Tagalog, Ilokano, at Bisaya.
7. Ang pagkakaroon ng makarelihiyong himig ng
mga lathalain ng mga panahong yaon.
DOCTRINA CHRISTIANA
 Kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas
noong 1593, sa pamamagitan ng silograpko.
 Aklat ito nina Padre Juan de Placencia at Padre
Domingo Nieva. Nasusulat ang aklat sa Tagalog
at Kastila.
 Naglalaman ng mga dasal, sampung utis, pitong
sakramento, pitong kasalanang mortal,
pangungumpisal at katesismo.
 May 87 pahina lamang.
NUESTRA SENORA DEL ROSARIO
 Ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Akda
ito ni Padre Blancas de San Jose noong 1602 at
nalimbag sa Imprenta ng Pamantasan ng Sto.
Tomas sa tulong ni Juan De Vera, isang
mestisong Intsik. Naglalaman ito ng mga
talambuhay ng mga santo, nobena, at mga
tanong at sagot sa relihiyon.
URBANA AT FELISA
 Aklat na sinulat ni Modesto de Castro, ang
tinaguriang “ama ng klasikong tuluyan sa
tagalog”. Naglalaman ito ng pagsusulatan ng
magkapatid na sina Urbana at Felisa. Pawing
nauukol sa kabutihang asal ang nilalaman ng
aklat na ito, kaya’t malaki ang nagawang
impluwensya nito sa kaugaliang panlipunan ng
mga Pilipino.
BARLAAN AT JOSAPHAT
 Ikatlong aklat na nalimbag sa Pilipinas. Akda ito
sa Tagalog ni Padre Antonio de Borja. Orihinal
na nasa wikang Griyego.
 Jacobo Biblio (Latin), Baltazar de Santa Cruz
(Kastila)
 Ipinalalagay itong kauna-unahang nobelang
nalimbag sa Pilipinas.
 isinalin sa salitang Iloko at sa anyong patula ni
Padre Agustin Mejia.
 “Aral na Tunay na Totoong Pag-aacay sa
Tauo, nang manga Cabanalang Gaua nang
manga Malaoualhatiang Barlaan at Josaphat
(1780) na batay sa mga Sulat sa Griyego ni
San Juan Damasceno.”
PASYON
 aklat na nauukol sa buhay at pagpapakasakit ni
Kristo. Binabasa ito tuwing Mahal na Araw.
Nagkaroon ng apat (4) na bersyon sa Tagalog
ang akdang ito, at ang bawat bersyon ay ayon
na rin sa pangalan ng mga nagsisulat. Ang mga
 ito ay ang Padre Mariano Pilapil (1814) Gaspar • isang komedya o melodramang may kasamang
Aquino de Belen (1704); Aniceto dela Merced awit at tugtog, may tatlong (3)yugto, at nauukol
(1856); at Don Luis de Guian (1750 ). sa mga masisidhing damdamin tulad ng pag-
 Isinaalang-alang na pinakapopular ang Version ibig, paghihiganti, panibugho, pagkasuklam at
de Pilapil na may 8 pantig sa bawat taludtod, at iba pa.
5 taludtod sa bawat saknong. • Severino Reyes o Lola Basyang
 “850 DUNG-AW
Ang tauo hanggang mayaman • binibigkas nang paawit ng isang naulila sa piling
Marami ang kaibigan ng bangkay ng yumaong asawa, magulang at
Cung mahirap na, I ang buhay anak.
Di batii’t, titigan KARAGATAN
851 • Nanggaling sa alamat ng prinsesang naghulog
Gayon ngani itong mundo ng singsing sa karagatan, tapos nangakong
Magdaraya, t, walang toto papakasalan niya ang binatang makakakuha
Parang lihis na totoo nito.
Pangimbolo, i, nanalo •  isang larong may paligsahan sa tula ukol sa
Sa calolowa nang tauo.” singsing ng isang dalagang nahulog sa gitna ng
MGA DULANG PANRELIHIYON dagat at kung sinong binata ang makakuha rito
PANUNULUYAN ay siyang pagkakalooban ng pag-ibig ng dalaga.
• Dulang tinatanghal sa lansangan DUPLO
• Paghahanap ng matutuluyan nina Maria at • larong paligsahan sa pagbigkas ng tula na
Joseph sa Bethlehem isinasagawa bilang paglalamay sa patay.
• Ang mga bahay sa paligid ang hinihingan ng • Isinasagawa sa ika-9 na araw ng pagkamatay.
mag-asawa ng silid na matutuluyan • Pagalingan ito sa pagbigkas at pagdebate, pero
DALIT FLORES DE MAYO kailangan may tugma / sa paraang patula.
• ang pag-aalay ng bulaklak kasabay nang pag- • Gumagamit ng mga biro, kasabihan, salawikain
awit bilang handog sa Birheng Maria. at taludtod galing sa banal na kasulatan.
• P. Mariano Sevilla • BILYAKA at BILYOKO = DUPLERO
(Tondo, Nobyembre 12, 1832) DUPLO VS. KARAGATAN
 “Matamis na Birheng pinaghahandugan,
“Kami’y nangangako naman pong mag-alay
Ng mga girnalda bawat araw
At ang magdudulot yaring murang kamay.
Tuhog na mga bulaklak sadyang salit-salit
Sa mahal mong noo’y aming ikakapit,
Lubos ang pag-asa’t sa iyo’y pananalig
SAYNETE
Na tatanggapin mo handog ng pag-ibig.”
•  itinuturing na isa sa mga dulang panlibangan
SANTA CRUZAN
nang mga huling taon ng pananakop ng mga
 ay isang prusisyon na isinasagawa sa huling
Kastila. Ang paksa ng dulang ito ay nahihinggil
bahagi ng pagdiriwang ng Flores de Mayo.
sa paglalahad ng kaugalian ng isang lahi o
Isinasalarawan nito ang paghahanap sa Banal na
katutubo.
Krus ni Reyna Elena, ang ina ni Constantino.
PANGANGALULUWA
SENAKULO
• Kilala bilang Todos Los Santos
• isang dulang nagsasalaysay ng buhay at
• “Kaluluwa kaming tambing
kamatayan ng Poong Hesuskristo.
Sa purgatoryo nanggaling
• Kadalasan ginaganap sa lansangan o sa bakuran
Doon po’y ang gawa namin
ng simbahan.
Araw gabi’y manalangin”
SALUBONG
DULANG PANTANGHALAN O ENTABLADO
• Pagtatanghal ng pagtatagpo ng muling nabuhay
 Senakulo
na Panginoong Hesus at ni Maria.
 Moro-moro
TIBAG
 Komedya
• isang pagtatanghal kung buwan ng Mayo, ng
 Karilyo
paghahanap ni Santa Elena sa krus na
DULANG PANTAHANAN
pinagpakuan kay Kristo.
 Pamamanhikan
KOMEDYA/MORO MORO
 Patung/Panubong
• isang matandang dulang Kastila na
 Duplo
naglalarawan ng pakikipaglaban ng Espanya sa
 Karagatan
mga Muslim noong unang panahon.
 Juego de prenda
KARILYO
DULANG PANLANSANGAN
• pagpapagalaw ng mga anino ng mga pira-
 Pangangaluwa
pirasong kartong hugis tao sa likod ng isang
 Tibag
kumot na puti na may ilaw.
 Panunuluyan
SARSUWELA
 Salubong
AKDANG PANWIKA L. PARABULA- kwentong hango sa Banal na
1. Arte Y Regalas de la Lengua Tagala Kasulatan na maaaring umakay sa tao sa
• sinulat ni Padre Blancas de San Jose at isinalin matuwid na landas ng buhay.
sa Tagalog ni Tomas Pinpin noong 1610. M. KANTAHING BAYAN- (Folk Songs) ang nilalaman
2. Compendio de la Lengua Tagala ay nagpapakilala ng iba’t ibang pamumuhay at
• inakda ni Padre Gaspar de San Agustin noong pag-uugali ng mga tao at ng mga kaisipan at
1703. damdamin ng bayan.
3. Vocabulario de la Lengua Tagala N. SAYNETE- itinuturing na isa sa mga dulang
• kauna-unahang talasalitaan sa Tagalog na panlibangan nang mga huling taon ng
sinulat ni Padre Pedro de San Buenaventura pananakop ng mga Kastila. Ang paksa ng dulang
noong 1613. ito ay nahihinggil sa paglalahad ng kaugalian ng
4. Vocabulario de la Lengua Pampango isang lahi o katutubo.
• unang aklat na pangwika sa Kapampangan na MGA KANTAHING-BAYAN
sinulat ni Padre Diego Bergano noong 1732. 1. Leron-leron Sinta = Tagalog
5. Vocabulario de la Lengua Bisaya 2. Pamulinawen = Iloko
• pinakamahusay na aklat pangwika sa Bisaya na 3. Dadansoy = Bisaya
sinulat ni Mateo Sanchez noong 1711. 4. Sarong Banggin =Bikol
6. Arte de la Lengua Bicolana 5. Atin Cu Pung Singsing = Kapampangan
• unang aklat pangwika sa Bikol na sinulat ni KAHALAGAHAN NG KANTAHING BAYANG PILIPINO
Padre Marcos Lisboa noong 1754.  Ito ay nagpapakilala na ang ating diwang-
7. Arte de la Iloka makata ay katutubo sa ating lupain.
• kauna-unahang balarilang Iloko na sinulat ni  Ito ay nagpapahayag na tunay na kalinangan ng
Francisco Lopez. Pilipino
MGA URI NG PANITIKAN  Ito ay bunga at bulaklak ng matulaing
A. PASYON – inaawit tuwing Kwaresma, hinggil sa damdaming galling sa puso at kaluluwa ng
buhay , sakit at pagdurusa ni Kristo. bayan.
B. KOMEDYA/MORO-MORO- isang matandang
dulang Kastila na naglalarawan ng
pakikipaglaban ng Espanya sa mga Muslim
noong unang panahon.
C. DALIT- ang pag-aalay ng bulaklak kasabay nang
pag-awit bilang handog sa Birheng Maria.
D. DUNG-AW- binibigkas nang paawit ng isang
naulila sa piling ng bangkay ng yumaong asawa,
magulang at anak.
E. KARAGATAN- isang larong may paligsahan sa
tula ukol sa singsing ng isang dalagang nahulog
sa gitna ng dagat at kung sinong binata ang
makakuha rito ay siyang pagkakalooban ng pag-
ibig ng dalaga.
F. DUPLO- larong paligsahan sa pagbigkas ng tula
na isinasagawa bilang paglalamay sa patay.
G. KARILYO- pagpapagalaw ng mga anino ng mga
pira-pirasong kartong hugis tao sa likod ng isang
kumot na puti na may ilaw
H. SENAKULO- isang dulang nagsasalaysay ng
buhay at kamatayan ng Poong Hesuskristo.
TIBAG- isang pagtatanghal kung buwan ng Mayo, ng
paghahanap ni Santa Elena sa krus na pinagpakuan kay
Kristo.
I. SARSUWELA- isang komedya o melodramang
may kasamang awit at tugtog, may tatlong
(3)yugto, at nauukol sa mga masisidhing
damdamin tulad ng pag-ibig, paghihiganti,
panibugho, pagkasuklam at iba pa.
J. KURIDO- galing sa salitang Mehikanong
“corrido” na ang ibig sabihin ay “kasalukuyang
pangyayari” (current event). Ito ay tulang
pasalaysay na may sukat na walong (8) pantig at
pumapaksa sa katapangan, kabayanihan at
kababalaghan.
K. AWIT- tulang pasalaysay na may sukat na
labindalawang (12) pantig at may mga
pangyayaring hango sa tunay na buhay.