PROJEKT

Lënda : Matematikë
Tema : Bota e bukur e numrave
Nëntema: Numrat në jetën e përditëshme

Punoi: Klejdion KORE

Matematika është gjuhë.
Page 1
 Në shoqërinë moderne matematika është një gjuhë që po bëhet gjithnjë e më tepër
e rëndësishme. Unë nuk mund ta përdorë atë për të shkruar poezi ose prozë, për të
mbajtur fjalime, ose për të komentuar ndonjë ngjarje sportive, por mund ta përdorë atë
për të përshkruar disa marrëdhënie, për të karakterizuar strukturat ose për të krijuar
modele të fenomeneve reale. Nëse përdorimi i matematikës është i mundshëm e madje
edhe i domosdoshëm, atëherë matematika jo vetëm që është një gjuhë ndërkombëtare që
kuptohet në gjitha vendet e botës, por është në të njëjtën kohë një mjet i fuqishëm për të
na mundësuar përshkrimin e mjaft marrëdhënieve. Në fakt, matematika është e
strukturuar në të njëjtën mënyrë si edhe ndonjë gjuhë që flitet. Ajo përbëhet nga:

Numrat, simbolet, operatorët : Këto shenja formojnë fjalorin e matematikës. Duhet të

dijmë kuptimin e tyre në mënyrë që të kuptojmë se cfarë ato shprehin.

Shprehjet, veprimet, rregullat dhe algoritmet: Këto formohen duke kombinuar elementet
themelore dhe paraqesin fjalitë e matematikës. Gramatika është bashkësi normative e
rregullave të cilat sigurojnë se të gjithë e kuptojnë “matematikën” në të njëjtën mënyrë.

Aplikimi në formë të kalkulimeve, grafikëve, modeleve, teoremave: Këto forma përdoren

për të komunikuar dhe për të apikuar matematikën.

Matematika është për çdo njeri

MATEMATIKA nuk është vetëm për shkencëtarët. Ajo është për të gjithë ne. Kur
dalim nëpër dyqane, kur lyejme ose rregullojme shtëpinë ose kur dëgjojme buletinin
meteorologjik, përdorim parimet e matematikës.

Shumë njerëz mendojnë se matematika është e mërzitshme dhe se nuk përdoret në jetën e
përditshme por ne fakt nuk është kështu.

Teoritë e numrave
Teoria e numrave është degë e matematikës së pastër e cila merret me studimin
e vetive të numrave në përgjithësi, e posaçërisht atyre të plotë, si dhe me një klasë më të
gjerë problemesh të cilat dalin nga studimet e tilla.

Ndër problemet elementare që studiohen janë plotpjestueshmëria e numrave, kriteret për

gjetjen e numrave të cilat plotësojnë ndonjë kusht të caktuar, shpërndarja e numrave të
thjeshtë, gjetja e numrit të particioneve të një numri natyral.

Page 2
Disa autorë teorinë e numrave e identifikojnë me aritmetikën, për dallim nga algjebra e
cila merret më shumë me numra simbolik. Kontribuuesit më të mëdhenj në teorinë e
numrave janë: Gauss, Legendre, Hardy, Ramanujan, Litleëood, Rogers, Rieman etj.

Teoria e numrave është një ndër disiplinat me përdorim me te gjere te matematikes.

Ashtu si edhe shumë degë tjera të matematikës, teoria e numrave gjen zbatime në jetën e
përditshme, si për shembull në shkenca kompjuterike dhe në kriptografi1.

Teoria analitike e numrave

Objekti kryesor i teorisë së numrave është studimi i numrave të plotë e në
veçanti i numrave natyrorë, vetitë e tyre si dhe mardhëniet që i rregullojnë ato. Është një
nga fushat me interesante të algjebrës, analizës matematike si dhe matematkës në
përgjithësi. Me të drejtë Gausi këtë disiplinë e ka quajtur edhe “MBRETËRESHËN E
MATEMATIKËS” . Është një nga degët me të vjetra e cila njihej edhe nga grekët e vjetër
si psh : Pitagora (569-500 p.k. ) ; Euklidi ( -350 p.k. ) ; Erastoteni (276-196 p.k.) dhe
Diofanti ( -250 p.k. ).

Deri vonë është menduar se Teoria e Numrave ka qenë një disiplinë e kulluar teorike por
rreth 500 vjet më parë është zbuluar se ajo ka një zbatim tepër efikas në praktikë si edhe
në kriptografi ku janë ndërtuar një sërë sistemesh kodimi me bazë Teorinë e numrave e
sidomos operimin me numrat e thjeshtë (numrat prim), shkencën e kodimit të të dhënave,
teorinë e automateve, etj.

Periudha moderne e Teorisë se Numrave fillon në vitet 1500 pas Krishtit me

Claude Bacher (1581-1638) dhe vazhdon me kerkimet mjaftë të rëndësishme të Pierre
Fermat (1600-1665) dhe Leonard Euler (1707-1783). Me 1801 Carl Friedrich Gauss
(1777-1855) botoi librin e famshem “Disquisitiones arithmeticae” Në të cilin shkroi të
gjitha përfundimet e rëndësishme të arritura nga shkenca për Teorine e Numrave si dhe
mjaftë ide të reja interesante të tij. Në ditët e sotme kjo disiplinë vjen mjaft e zgjeruar dhe

1
Kriptografia (nga greq. κρυπτός, kriptos - i fshehtë, dhe γραφία, grafia - shkrim) është shkenca e kodimit dhe e
përçimit të informacioneve dhe të dhënave të fshehta (sekrete). Qëllimi kryesor i kriptografisë është fshehja e
kuptimit të mesazheve, por zakonisht jo ekzistencës së tyre. Kriptografia përkufizohet sipas kriptografit të
njohur Ron Rivest si "komunikimi në prani të kundërshtarëve". Ajo është pjesë qëndrore e disa fushave: sigurimit të
informacioneve dhe çështjeve përkatëse, veçanërisht identifikimit dhe kontrollit hyrës. Kriptografia luan një rol te
rendesishem edhe ne informatikë,
Page 3
e ndarë në tre drejtime të cilat e marrin emrin e tyre nga instrumentat matematike të cilat
përdorin :

Teoria Klasike e Numrave e cila përdor metoda krejtësisht të pastra teorike numerike.

Teoria Analitike e Numrave e cila operon me metodat bazë të analizës matematike e

veçanërisht me metodat bazë të funksioneve komplekse.

Teoria Algjebrike e Numrave e cila operon me metoda totalisht algjebrike dhe

veçanërisht me konceptin e idealeve dhe fushave algjebrike.

Disa pika kyçe të Teorisë së numrave (të paktën të teorisë elementare të numrave) janë
studimi i numrave prim, plotpjestueshmëria,rrënjët primitive, format
kuadratike,ekuacionet , thyesat e vazhdueshme, etj..

Teoria algjebrike e numrave. Teoria algjebrike e numrave është nëndegë që studion

problemet e teorisë së numrave prej një këndvështrimi algjebrik dhe duke përdorur
metoda algjebrike, për shembull duke përdorur rezultate nga teoria e grupeve apo
unazave, nga teoria Galois, fushat numerike algjebrike, idealet e unazave, kohomologjinë
e grupeve etj

Matematikën e përdorim çdo ditë

Pjesë të matematikës janë algjebra2 dhe njehsimi integral dhe diferencial3. Gjatë
shekujve, matematika është bërë vërtet një gjuhë universale që flitet nga çdokush
pavarësisht nga kultura, feja ose gjinia. Në shkencë, industri, tregti dhe në jetën e
përditshme matematika ka aftësinë të zgjidhë disa nga problemet më të vështira që
ndeshim. Qoftë nëse po përpiqeni të zgjidhni misteret e universit, qoftë nëse jeni duke
bërë bilancin e familjes, një nga çelësat e suksesit është të dish të përdorësh gjuhën e
numrave.
2
Algjebrës shpesh i referohemi si “aritmetika e përgjithësuar”. Ajo është degë e matematikës e cila në kuptimin më
të gjerë merret me veprimet aritmetike si mbledhja, zbritja, shumëzimi dhe pjesëtimi, të kryera me numra specifik..
Gjersa “aritmetika” merret me njehsimet me numra (2, 4, 6, etj.), algjebra i zgjeron këto aktivitete për t’u marrë me
simbole të cilat shërbejnë si variabla dhe parametra. Arabët, të parët e kanë përdor fjalën algjebër me kuptimin që e
ka edhe sot.
3
Integrali dhe njehsimi diferencial janë terma shkencor te përdorur në matematikë dhe në degë të ndryshme të
teknologjisë.

Page 4
Pra, edhe po ta kemi pasur inat matematikën në shkollë, mund ta shohim me një sy tjetër
tani këtë lëndë. Si për çdo gjuhë tjetër, atë mund ta mësojmë më mirë po ta përdorim në
jetën e përditshme. Kështu nëse përpiqemi çdo ditë të përdorim pak matematikë duke
zgjidhur gjëegjëza dhe lojëra matematikore, kur ia dalim me sukses duke i zgjidhur,
mund të ndryshosh mendim për matematikën

Në dyqan
Kështu kur dalim nëpër dyqane vëmë re se shpesh bëhen ulje fantastike çmimesh.
Çmimi i një artikulli që fillimisht kushtonte 3.500 lekë tani është ulur 25 për qind. Duket
sikur mund të jetë një blerje me leverdi. Por sa është çmimi i ri? Për ta llogaritur, vjen në
ndihmë aritmetika4. Por si mund ta llogarisim çmimin nëse nuk kemi me vete një makinë
llogaritëse? Ndoshta mund ta llogarisim me mend.

Për shembull, le ta zëmë se një artikull që fillimisht kushtonte 4.500 lekë tani është ulur
15 për qind.

Një metodë të dobishme për t’i gjetur me mend përqindjet.

Si bazë për llogaritjen përdorim 10 për qindëshin. Për të gjetur sa është 10 për qindëshi i
një numri e pjesëtojme atë me 10. Kjo është pak a shumë e lehtë për t’u llogaritur me
mend. Pastaj, meqë e dime se 15-a është e barabartë me 10 plus 5 dhe se 5-a është tamam
gjysma e 10-s, mund ta gjejme shpejt çmimin përfundimtar duke mbledhur dhe duke
zbritur. Le ta provojmë këtë që thamë.

Meqë 10 për qindëshi i 4.500-s është 450, atëherë 5 për qindëshi i 4.500-s do të jetë sa
gjysma e 450-s, pra 225, dhe 15 për qind do të jetë shuma e këtyre dy shifrave, pra 675
(450 + 225 = 675). Në fund, nga 4.500 zbresim 675 dhe gjejmë që çmimi me ulje është
3.825 (4.500 – 675 = 3.825).

Megjithatë, duhet bërë kujdes të mos nxjerrim përfundime të gabuara kur i bëjmë me
mend llogaritjet. Një palë pantallona, çmimi i të cilave është ulur 40 për qind dhe pastaj
përsëri është ulur 40 për qind, në të vërtetë është ulur vetëm 64 për qind, jo 80 për qind.

4
Aritmetika (term që rrjedh nga një fjalë në greqisht që do të thotë «numër») thuhet se është dega më e
vjetër e matematikës. Origjina e saj është mijëravjeçare dhe përdorej nga babilonasit, kinezët dhe
egjiptianët e lashtë. Aritmetika na pajis me metodat bazë që mund të përdorim çdo ditë për të numëruar
dhe matur objektet e botës fizike që na rrethon.

Page 5
Ulja e dytë e çmimit është llogaritur duke u nisur nga çmimi pas zbritjes së parë, jo nga
çmimi fillestar. Mund të jetë ende një blerje me leverdi, por është më mirë të dimë si janë
tamam gjërat.

Rregullimi i shtëpisë
Nëse kemi nevojë të shtrojmë pllakat e dyshemesë së apartamentit dhe kemi një
sasi të kufizuar parash. Para se të shkojmë në dyqan, në fillim ulemi dhe llogarisim çfarë
na duhet. Pyetja më e rëndësishme është: sa material duhet të blejmë? Për këtë na vijnë
në ndihmë njohuritë e marra në gjeometri.

Zakonisht çmimi i pllakave për të shtruar dyshemenë llogaritet me metër katrorë. Një
metër katror, për shembull, është një metër i gjatë dhe një metër i gjerë. Para se të
vendosim sa material nevojitet, në fillim llogarritim sa është sipërfaqja e dyshemesë në
secilën dhomë dhe në korridorin e apartamentit. Në planimetritë e shumicës së
apartamenteve dhomat paraqiten në formën e katrorëve dhe të drejtkëndëshave. Kështu
formula e mëposhtme na ndihmon të gjejmë sipërfaqen e dyshemesë: 

S = a x b (sipërfaqja S është e barabartë me gjatësinë a herë gjerësinë b).

Kjo është formula gjeometrike për të njehsuar sipërfaqen e drejtkëndëshit ose të katrorit.
Për të ilustruar si përdoret kjo formulë e zëmë se do të shtrojmë me pllaka çdo dhomë,
përveç kuzhinës dhe banjos. E matim çdo dhomë dhe bëjmë një planimetri, ku përmasat
dhe vendndodhjen e dhomave I tregojmë nëpërmjet katrorëve dhe drejtkëndëshave. Duke
përdorur formulën e mësipërme, përpiqemi të gjejmë sa metra katrorë pllaka na duhen.

Ne mund të llogarisim sipërfaqen e çdo dhome më vete dhe pastaj të mbledhim

rezultatet. Ose mund t’i biem më shkurt, duke llogaritur sipërfaqen e përgjithshme të
dyshemesë sipas planimetrisë dhe pastaj nga kjo të zbresim sipërfaqen e kuzhinës dhe të
banjës.

Pra ne na hyri në punë gjeometria . Edhe fjala gjeometri vjen nga greqishtja dhe fjalë për
fjalë do të thotë «të matësh tokën». Ajo përfshin studimin e sipërfaqes, largësisë, vëllimit
dhe të veçorive të tjera të figurave, trupave dhe vijave. Ekzistojnë formula praktike për
çdo figurë dhe trup të mundshëm me dy ose tri përmasa. Çdo ditë shkencëtarët,
inxhinierët si dhe ata që merren me rregullimin e shtëpive i përdorin këto formula për të
llogaritur me saktësi sa material u nevojitet. Por matematika nuk kufizohet vetëm me
aritmetikën dhe gjeometrinë.

Page 6
Matematika dhe gjuha
Në gjuhë ne përdorim presjen për të ndarë fjalët dhe fjalitë por, presja përdoret
edhe në matematikë në numrat me presje .p.sh. 0,5 ; 5,7 etj.. Gjithashtu edhe kllapat
(rrethore dhe katrore) të cilat në gjuhë i përdorim për të vecuar fjalë ose fjali në
matematikë i përdorim në shprehjet numerike.Viza në gjuhë përdoret në dialog kurse, në
lidhje me matemetikën viza përdoret në figura gjeometrike , segmente , drejtëza , viza
thyesore. Kemi dypikëshin që në gjuhë përdoret në ligjëratë, kur numërojmë gjymtyrë në
matematikë ai serbesi veprimi i Matematikës në gjuhë

Numrat, natyra, arti, piktura dhe skulptura

Numri që i ka shërbyer Leonardo da Vinçit, Bethovenit, Moxartit, Mikelanxhelos,

Stradivarit e që është përpjesëtimi hyjnor i gjithçkaje në natyrë. Çfarë kanë të përbashkët
piramidat e Egjiptit, “Mona Lisa”, luledielli, guaskat, kërmilli, bohçet e pishës dhe gishtat
tanë?

Përgjigjja e kësaj pyetjeje dhe shumë më tepër se kaq, mund të fshihet në vargun e
numrave të zbuluar nga matematikani italian Leonardo Fibonaçi. Karakteristika e
këtyre numrave të njohur si progresioni i Fibonaçit, është fakti se secili është shuma e dy
numrave paraardhës. Një tjetër veçori, është fakti se nëse pjesëton dy numrat ngjitur do
të marrim një prodhim që në kufizën e tridhjetë mbetet konstant 1,618. Ky numër njihet
në gjuhën e matematikës si “përpjesëtimi hyjnor” dhe përfaqësohet prej simbolit Φ që
lexohet fi. Përse quhet përpjesëtimi hyjnor?
Besimtarët pretendojnë se 1,618 është numri që e ndihmoi Zotin të krijonte botën, pasi
shumë prej krijimeve të tij i përmbahen këtij përpjesëtimi kurse për ateistët ky numër
është më i bukuri, jo vetëm prej formës, por edhe sepse është numri më i kudondodhur në
natyrë, te bimët, kafshët dhe te njerëzit.

Përpjesëtimi hyjnor në natyrë

Lulet. Numri i petaleve në një lule ndjek në mënyrë konstante progresionin e
Fibonaçit. Shembujt e njohur përfshijnë zambakët që kanë nga tri petale, manushaqet që
kanë pesë petale, luledelet me nga 34, duke formuar kështu vargun e Fibonaçit. Numri Ø
(fi) shfaqet te petalet, pasi çdo njëra prej tyre ka një largësi prej 0.618034 nga tjetra, duke
Page 7
bërë të mundur ekspozimin sa më të mirë ndaj dritës.
Farat e luleve. “Koka” e çdo luleje përmban brenda saj fara, e për çudi këto
fara formojnë progresionin e Fibonaçit. Fillimisht farat prodhohen në qendër, pastaj
shpërndahen rreth anëve për të mbushur të gjithë hapësirën. Këto fara rriten në spirale të
anasjella dhe raporti midis një rotacioni dhe një tjetri është pikërisht numri fi ose 1,618.
Bohçet e pishës. Në mënyrë të ngjashme edhe forma e një bohçeje
pishe është ndërtuar si spirale. Këtu spiralja harkon herë majtas e herë djathtas, por po t’i
kushtojmë rëndësi do të shohim që këto kthesa merren në varësi të progresionit të
Fibonaçit. Spirale të ngjashme gjenden tek ananasi dhe te lulelakra.
Degët e pemëve. Vargu i Fibonaçit mund të pikaset edhe
te mënyra sesi degët e një peme formohen ose shpërndahen. Trungu i një peme do të
rritet derisa të prodhojë degë, të cilat rriten në dy degëzime. Njëri prej këtyre degëzimeve
do të krijojë dy të reja, ndërsa tjetri do të qëndrojë në gjumë. E njëjta gjë vazhdon e
përsëritet për çdo degë të re.
Guaskat. Përpjesëtimi hyjnor krijohet edhe në drejtkëndësh, tek i cili raporti i
brinjëve a dhe b sjell numrin fi. Kjo gjë përsëritet pafundësisht në natyrë te spiralet dhe
quhet ndryshe spiralja logaritmike. Guaska e një kërmilli dhe forma të tjera guaskash
ndjekin spiralen logaritmike, ashtu siç bën edhe koklea e veshit të brendshëm te njerëzit.
Mund të gjendet edhe te brinjët e disa dhive dhe në forma të caktuara të rrjetave të
merimangave.
Bletët. Në kosheret e bletëve, shumë pak njerëzve u ka rënë rasti të studiojnë
përpjesëtimin midis femrave dhe meshkujve në një zgjua. Jo vetëm që femrat janë më
shumë sesa meshkujt, por raporti midis tyre është pikërisht fi ose 1,618.

Te trupi njerëzor. Nëse matim gjatësinë e trupit

të secilit dhe e pjesëtojmë me lartësinë nga toka te kërthiza do të dalë patjetër numri fi ose
raporti do të jetë 1,618. Një tjetër shembull është largësia nga majat e gishtave te supi, që
po të pjesëtohet me largësinë e majave të gishtave me bërrylat jep raportin 1,618. Nëse
lartësinë e njeriut nga toka tek ijët e marrim si një njësi, del që gjatësia e çdo njeriu është

Page 8
1,618 ose fi. Largësia midis shpatullave dhe kokës, krijon raportin fi. Po të matim
lartësinë nga ija te koka dhe lartësinë nga shpatulla te koka do të përfitojmë raportin
1,618. Përpjesëtimin hyjnor mund ta hasim edhe te trupi i kafshëve, në bazë të matjeve që
mund të kryejmë.
Fytyra. Fytyrat e njerëzve dhe jo vetëm, përmbajnë në vetvete përpjesëtimin
hyjnor. Goja dhe hunda janë secila të pozicionuara sipas përpjesëtimit hyjnor të largësisë
midis syve dhe fundit të mjekrës. Duhet theksuar se çdo person ka një fytyrë dhe trup të
ndryshëm, por raporti i gjymtyrëve të shumicës së njerëzve priret për nga raporti i artë fi.
Njerëzit që cilësohen si më të bukur, janë ata që i afrohen sa më shumë këtij raporti
1,618.
Uterusi. Sipas gjinekologut Jasper Veguts, në Universitetin Leuven në Belgjikë,
doktorët mund të thonë nëse një uterus është normal dhe i shëndetshëm, duke u bazuar në
raportet e dimensioneve të tij, që formojnë raportin e artë fi.
Molekulat e ADN-së. Edhe format mikroskopike duket se nuk i kanë
shpëtuar progresionit të Fibonaçit. Molekula e ADN-së mendohet të jetë 34 angstroms e
gjatë dhe 21 angstroms e gjerë për çdo cikël të plotë të spirales së dyfishtë. Këta numra,
34 dhe 21 janë në vargun e Fibonaçit dhe raporti i tyre është shumë i ngjashëm me
numrin fi ose përpjesëtimin hyjnor.

Arti. Mendohet se Leonardo da Vinçi ka qenë një nga artistët që e përdorte më së

shumti përpjesëtimin hyjnor te veprat e tij. Ai i ka ndërtuar pikturat si “Mona Lisa” dhe
“Njeriu vitruvian”. Numri fi gjendet edhe në strukturën e sonatave të Moxartit, te
“Simfonia e Pestë” e Bethovenit dhe tek artistë të tjerë si Shubert. Raporti fi e ndihmoi
Stradivarin të përcaktonte saktë pozicionin e vrimave të çelësave në violinat e tij perfekte.
Edhe në pikturat e zakonshme ne mbeshtetemi tek numrat, kështu psh. Per te vizatuar nje
Koala në pemë ne na ndihmon numri 19 (sic e shohim edhe në figurë) ose për të vizatuar
nje gjel na ndihmon numri 15 ...pra në bazë të numrave ne pikturojmë. Një shembull
Page 9
tjetër ne kemi në pikturë : kur vizatojmë një njeri na duhet patjeter matematika për të
vizatuar kokën në përpjestim me trupin apo duart me trupin ...e kështu me rradhë..

Në arkitekturë. Përfaqësimi më dinjitoz i

përpjesëtimit hyjnor, fi-së ose 1,618 në arkitekturë janë piramidat e Egjiptit, por jo vetëm,
mendohet se edhe ndërtesa e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork është ndërtuar me këto
raporte.Gjithashtu për ndërtimin e ndërtesave, shtëpive apo godinave të ndryshme nuk
mun të ndërtojmë pa matematikën , pa numrat. Kështu duhet të llogarriten gjatësitë e
faqeve , gjerësitë apo lartësitë. Ndarjet e ndyshme ...pra pa ndihmen e numrave nuk do të
ndërtonim dot.

Matematika , numrat në Giza !

Vetë piramida dhe pozita e saj tregojnë, se aty është

përdor një matematikë e përsosur e shumë komplekse. Kështu për ndërtimin e saj janë
përdorur përllogarritje të cilat nuk mund të bëhen pa përdorimin e numrave.

Së pari, ajo nuk është ndonjë piramidë e çrregullt, ajo është e rregullt dhe e
përpiktë, dhe që i përshtatet formulës së Pitagorës për trekëndëshin :

C2=a2+b2.

Por, Pitagora këtë formulë e shpiku mijëra vjet pas ndërtimit të piramidave, si është e
mundur?

Piramida e vogël e Gizës (Menkaure): lartësia- 65 metra, brinja a- 103 m

Page
10
Piramida e mesme e Gizës (Khafre): lartësia- 136 metra, brinja a- 215 m

Piramida e madhe e Gizës (Khufu): lartësia- 146 metra, brinja a - 230 m.

Llogaritjet kanë qenë tepër të sakta por, për arsye të kohës dhe zhvendosjes së
piramidës ka devijuar për shumë pak milimetra. Është e njohur nga bota shkencore, se
çdo ndërtesë në botë devijon për disa metra me kalimin e kohës, shkencërisht është
konstatuar se, në kohën kur ajo është ndërtuar ka qenë e saktë në mënyrë milimetrike.

Shtëpia e Bardhë ka devijuar nga përmasat e saj, prej kohës së ndërtimit e deri më sot, për
disa metra, kurse Piramida e Keopsit për afro 5000 vjet ka devijuar vetëm me milimetra,
edhe ky është një fakt shumë i habitshëm. Ky është vetëm fillimi i mistereve të
piramidave të Gizës...

Është gjithashtu e çuditshme se, lartësia e piramidës korrespondon saktësisht me

lartësinë e Diellit nga Toka. Ajo është vendosur 4 gradë nga skajet e busullës, një saktësi
që nuk është arritur kurrë.

Një egjiptolog tjetër thotë se, kush do që do ta kishte ndërtuar piramidën, ai ishte
plotësisht i aftë të përcaktonte gjerësinë dhe gjatësinë gjeografike, kjo është e habitshme,
sepse teknologjia për ta zbuluar gjerësinë gjeografike u shpik në vitet 1600.

Një fakt tjetër interesant është se, forma e piramidës është përsoshmërisht e
përshtatshme për reflektimin e radarëve. Ja edhe disa llogaritje të tjera matematikore, disa
parime të gjeometrisë, që kishin shfrytëzuar egjiptianët. Fillimisht, vlen të theksohet se të
gjitha brinjët e tri piramidave janë saktësisht paralele njëra me tjetrën.

Simetralia, e cila lëshohet horizontalisht nga piramida Khufu, pritet saktësisht nën këndin
900 me simetralen vërtikale, që lëshohet nga piramida Khafre, dhe formohet saktësisht
këndi i drejtë, dhe hipotenuza që formohet nga kulmi O të piramidës Kahfre kalon nëpër
kulmin B, kalon në kulmin C1 të piramidës Khufu, dhe përfundon saktësisht në qendrën e
piramidës së madhe- në kulmin O1. Kjo paraqet një lidhje mahnitëse ndërmjet dy
piramidave. Të dhënat mund të vërtetohen edhe nëpërmjet teoremës së Pitagorës, për
saktësinë e trekëndësiht të formuar.

E njëjta përllogaritje vlen edhe tek piramida e vogël e Gizës me piramidën e madhe. Në
fillim bëhet i njëjti veprim. Lëshohet simetralja horizontale nga piramida e madhe e
Gizës, dhe simetralja vertikale nga piramida e vogël e Gizës (Menkaurit), ato priten
saktësisht nën këndin 900, dhe drejtëza që lëshohet nga qendra O1 deri në qendrën O.

Page
11
Formohet saktësisht hipotenuza e një trekëndëshi kënd drejtë. Për të mos vazhduar më tej
me matematikë, ky rregull është i pranishëm ndërmjet çdo piramide në kompleksin e
Gizës.

Numrat dhe Muzika

Matematika me muzikëen lidhen me njëra-tjetrën nga numrat thyesore. Kështu ne
muzikë koha p.sh 6/8 , tregohet nëpërmjet thyeses 6/8 që përbëhet nga numrat. Më i
zakonshëm dhe më i drejtë është interpretimi gjeometrik i seksionit të artë (mesit të artë).
Njëndarje e një linje kreative dhe imagjinare në dypjesë të pabarabarta quhet mesi i artë.

Kështu koha e notave te muzikës tregohet nëpërmjet thyesave kështu kemi:

DO = 1 RE = 8/9(~0.89) MI = 64/81(~0.79)

FA = 3/4(~0.75) SOL = 2/3(~0.66) LA = 16/27(~0.59)

SI = - 128/243(~0.53) DO = 1/2(0.5).

Numrat me muzikën nuk kanë vetëm lidhje në përcaktimin e kohëve apo notave të
muzikës por matematika na ndihmon edhe në ndërtimin e veglave muzikore. Psh ne
ndërtimin e violiave, pianove apo ciftelise e firzamonikes. Largesia e telave nga njëra
tjetra, apo bishtit me kokën bëhet nëpërmjet matjeve. Për të mos vazhduar më tej me
matematikë, ky rregull është i pranishëm ndërmjet çdo piramide në kompleksin e Gizës.

Numrat – Historia dhe Gjeografia

Lidhja e Historisë me numrat konsiston pikerisht me faktin se në histori shkruhen
data të ndryshme të ngjarjeve të ndryshme, vitin kur ka ndodhur apo shekullin. Kështu
per shembull kur tregohet për një luftë të ndodhur shekuj më parë në histori cilësohet
data ose viti kur ka ndodhur , vendi por edhe shpesh herë edhe sesa njerëz kanë marrë
pjesë në luftë. Kur datojmë ngjarje që ndodhën para lindjes së Krishtit, për shembull, kur

Page
12
Euklidi shkroi veprën e tij "Elemente", ne preferojmë të themi "në vitin 300 pes" dhe jo
"në -300 pas Krishtit. Pra i referohemi kohes para ose pas Krishtin nwpwrmjet numrave
me shenjw. Negative dhe pozitivw.
Kurse në Gjeografi sic e dimë studiohen pozitat gjeografike,
demografike (popullsia), ekonomike e kështu me rradhe. Sigurisht edhe këtu nuk mund të
kuptohej gjegrafia pa numrat. Gjeografia e përgjithshme ndahet në:

1. Gjeografinë fizike (natyrore) ku shkencat komponente:

 Gjeomorfologjia, Gjeologjia, Klimatologjia, Hidrologjia, Pedogjeografia,

Biogjeografia, Paleogjeografia

2. Gjeografinë shoqërore (Antropogjeografike) ku shkencat komponente janë:

 Demografia, Gjeografia e vendbanimeve, Gjeografia ekonomike, Gjeografia

politike, Gjeografia sociale

Japim disa shembuj:

Kur studiojme gjeografinë fizike të një vendi, ne japim koordinatat e tij, japim malet,
fushat, lumenjtë....gjithashtu ne studiojmë sesa të larta janë malet, sa të gjera janë fushat ,
sa të gjatë janë lumenjtë..etj.
Kur studiojmë demografinë e një vendi ne studiojmë sesa eshtë numri i
popullsisë, sa eshte numri i tyre në zona urale apo rurale, studiojmë sesi përbëhet
popullsia në bazë të kombësisë, mashkull apo femra , etj.
Pra për të gjitha shembujt që ne lartpërmendëm domosdoshmëri janë
numrat.

Numrat – Banka e paraja

Dhe kontabilistët në përgjithësi kanë shumë mënyra për të shmangur shenjën minus: shënoni
borxhet në të kuqe, shtoni shkurtimin DR (nga debitori - "debitori") ose bashkangjitni shumën e
pakëndshme në kllapa.

Numrat pozitivw dhe negativw

Në kohët e lashta numrat u përdorën për numërimin dhe matjen, por si mund të llogarisni
ose të matni atë që është më pak se asgjë? Le të përpiqemi të zëmë vendin e banorëve të
botës së lashtë për të kuptuar se çfarë zbulimesh intelektuale duhej të përmbushnin.
Page
13
Ne e dimë se 2 + 3 = 5, sepse kur kemi dy bukë dhe na jepet edhe tre, ne do të kemi pesë
bukë. Ne e dimë se 2 - 1 = 1, sepse kur kemi dy bukë, japim një, kemi edhe një. Por çfarë
do të thotë 2 - 3? Nëse kam vetëm dy bukë, unë nuk mund të heq dorë nga tre. Megjithatë,
mendoj se unë ende mund ta bëjë atë - atëherë unë kam një minus një copë. Çfarë do të thotë
"minus një copë"? Kjo nuk është një copë bukë e zakonshme. Kjo, më tepër, mungesa e saj, dhe
të tilla që nëse ju shtoni atë një copë bukë, atëherë ju do të merrni "asgjë". Jo çuditërisht, të
lashtët mendonin se ky koncept ishte absurd.

Megjithatë, në Azinë e lashtë, ekzistimi i vlerave negative u pranua, edhe pse në një farë mase.
Deri në kohën e Euklidit, kinezët tashmë kishin një sistem llogaritjesh në të cilat përdoreshin
shkopinj bambu. Shufrat e zakonshme përfaqësonin numra pozitivë, kinezët e tyre të quajtura "të
vërteta" dhe shkopinj, të pikturuar me numra negative të personifikuara, të quajtura "të rreme".
Siç tregohet më poshtë, kinezët vendosën shkopin në tabelën e sunduar në mënyrë që secili
numër të kishte një qelizë të veçantë dhe secila kolonë korrespondonte me një ekuacion të vetëm.
Një makinë llogaritëse me përvojë zgjidhur ekuacionet duke lëvizur shkopinj bambu. Nëse
zgjidhja përbëhej nga shufra të zakonshëm, ky ishte numri i vërtetë që u pranua. Nëse zgjidhja
përbëhej nga shkopinj të zi, ishte një numër i rremë dhe u hodh poshtë.

Fakti që kinezët përdorën objekte fizike për të përfaqësuar sasi negative, dëshmuan për
ekzistencën e këtyre numrave, edhe pse ato ishin vetëm mjete për llogaritjen e sasive pozitive.
Kinezët kuptuan një të vërtetë shumë të rëndësishme: nëse objektet matematikore janë të
dobishme, nuk ka rëndësi se ato nuk janë në përputhje me përvojën e përditshme. Le të trajtojmë
këtë problem me filozofët.

Kinezët vendosnin shkopinj bambu në një dërrasë; shkopinj të zakonshëm simbolizonin shifra
pozitive, të zeza negative, të cilat na lejuan të shkruajmë dhe të zgjidhim ekuacionet

Pas disa shekujsh në Indi, matematikanët kanë gjetur një kontekst material për numrat negativ -
paratë. Nëse marr hua pesë rupi prej jush, marr një borxh pesë rupie - një shumë negative, e cila
do të bëhet zero vetëm pasi ta kthej këtë shumë tek ju.

Astronomi i shekullit të 7-të Brahmagupta krijoi rregullat e operacioneve aritmetike me numra

pozitivë dhe negativë, të cilët ai e quajti "pronë" dhe "detyrë". Përveç kësaj, ai paraqiti numrin
zero në kuptimin e tij modern.

Borxhi minus zero është një borxh. 

  Prona minus zero është pronë. 
  Zero minus zero është zero. 
  Borxhi i zbritur nga e para është pronë. 
  Prona e zbritur nga e para është një borxh. 
  Dhe kështu me radhë.

Brahmagupta përshkroi kuptimin e saktë të pasurisë dhe borxhit duke përdorur zero dhe nëntë
shifrat e tjera që formuan bazën për përfaqësimin dhjetor të numrave të përdorur në kohën e
tashme.

Page
14
Numrat indiane kanë përhapur në të gjithë Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut, dhe nga fundi i
shekullit të dhjetë - dhe në Spanjë. Megjithatë, u deshën edhe tre shekuj para se numrat negativ
të merrnin njohje të gjerë në Evropë.

Kjo vonesë ishte për shkak të tri arsyeve: lidhja historike me borxhet, dhe kështu me praktikën
vicioz të kamatës; dyshimi i përgjithshëm i metodave të reja që vijnë nga tokat myslimane;
qëndrueshme efekt filozofinë greke, sipas të cilit vlera nuk mund të jetë më pak se asgjë.

Me kalimin e kohës, kontabilistët janë mësuar për të përdorur numrat negative në profesionin e
tyre, matematika është shumë e gjatë shmangur ato. Në XV dhe XVI shekuj vlera negative ishin
të njohur si numri absurd (absurdi numeri), dhe madje edhe në shekullin e XVII shumë
konsideruar ato pa kuptim. Në shekullin e 18-të, mbizotëronte argumenti në vijim kundër numrit
negativ. Konsideroni ekuacionin e mëposhtëm:

Nga këndvështrimi aritmetik, ky është deklarata e saktë. Megjithatë, kjo është paradoksale, për
shkak se shtetet që raporti i numrit më të vogël të (1) të madh (1) raporti ekuivalent është më i
madh se numri (1) deri të ulët (-1). Ky paradoks është bërë temë e shumë diskutimeve, por
askush nuk ka qenë në gjendje ta shpjegojë atë. Në një përpjekje për të kuptuar kuptimin e
numrave negative, shumë matematikanë, përfshirë Leonhard Euler, kemi ardhur në përfundim
pabesueshme se këto shifra më e madhe se pafundësi. Ky koncept rrjedh nga një analizë e kësaj
rradhe:

10/3, 10/2, 10/1, 10/(1/2)

Çfarë është ekuivalente me serinë:

Duke ulur numrin e fraksion poshtme (emëruesi) prej 3 për 2, dhe pastaj për 1 dhe 1/2, vlera
absolute e pjesë bëhet më të mëdha, dhe kur emëruesi afrohet zero, vlera e fraksionit tenton të
pafundësi. Ajo ishte hypothesized se, kur emëruesi është zero, vlera pjesë është i pafund, dhe kur
ajo është më pak se zero (me fjalë të tjera, kur ajo është një numër negativ), pjesa duhet të jetë
më i madh se pafundësi. Aktualisht ne të shmangur këtë situatë paradoksale, duke pretenduar se
ajo është e kotë për të ndarë një numër me zero. Pjesa 10/0 nuk është e pafund; ajo nuk është "e
definuar".

Në këtë konfuzion të mendimeve të ndryshme, një koncept i qartë dhe i kuptueshëm dukej se i
përkiste matematikanit anglez John Wallis, i cili doli me një mënyrë efektive për të
interpretuar vizualisht numrat negativë. Ashtu siç është shkruar në vitin 1685 godu punojë
Një traktat i Algjebra ( «traktat mbi algjebër") Wallis parë futi aksin vërtetë (shih. Figura më
poshtë), në të cilën numrat pozitive dhe negative përfaqësojnë distancën nga zero në drejtime të
kundërta. Wallis shkroi se nëse një person largohet nga zero përpara pesë oborre dhe pastaj
kthehen për tetë oborre, ajo "do të shkojë në një pozicion që është 3 oborre larg se asgjë. Pra, -3
është pika e njëjtë në linjë si +3, por jo përpara, siç duhet të jetë, por prapa. "

Zëvendësimi konceptin e numrit të pozicioneve të konceptit, Wallis tregoi se numrat negative

nuk mund të konsiderohet si "as të padobishme, as absurde." Siç doli, kjo ishte një nënvlerësim i
dukshëm. Ajo mori disa vite për idenë në Wallis përhapur, por tani, pas kalimit të kohës, është e
qartë se aksin dixhital - skema më e suksesshme në terren të të gjitha kohërave. Ka shumë
aplikacione të ndryshme, nga grafikët në termometra. Tani që ne mund të shohim numrat
Page
15
negative në një linjë të numrave, ne nuk kemi vështirësi konceptuale në mënyrë që të
imagjinojmë se çfarë ajo është.

Aksi numerik

Filozofi gjerman Immanuel Kant, gjithashtu, u bashkuan në polemika mbi numrat negative, duke
thënë se në përpjekjen e tij të punës për të futur konceptin e Sasitë negative në botën-Urtësisë
( «Përvoja e hyrje në filozofinë e konceptit të numrave negativ"), se ajo është e kotë për të
përdorur kundër tyre argumente metafizike. Ai dëshmoi se në botën reale, shumë mund të ketë
kuptim pozitiv dhe negativ, si dy forca kundërshtare që ndikojnë në objekt. Një numër negativ
nuk është një mohim i një numri, por një kundërshtim i krahasueshëm.

Sidoqoftë, edhe në fund të shekullit të 18-të, ende kishte matematikanë të bindur thellë se numrat
negativ ishin "një term i veçantë pa kuptim të shëndoshë; por, sapo futur në qarkullim, si shumë
shpikje të tjera, ajo gjen përkrahësit e saj më të zjarrtë në mesin e atyre që duan të marrë ndonjë
gjë për të dhënë dhe nuk toleron punën e madhe të reflektimit serioz. "

William Frend, i dyti ndër studentët më të mirë, i cili studioi matematikë në Kembrixh, shkroi
këto fjalë në vitin 1796 në librin, që ishte unik në literaturë matematikore: kjo ishte një hyrje në
algjebër, nuk përmban një numër të vetëm negative.

Kur studiojmë numrat negativ në shkollë, nuk na është thënë e gjithë kjo sfond. Ne marrim
numra negative sipas analogjisë me boshtin numerik dhe pastaj mësojmë lajmin e
mrekullueshëm:

Minus shumëzuar me minus jep një plus. Këtu është!

NUMRI, një nga konceptet themelore të matematikës; filloi në kohët e lashta dhe gradualisht u
zgjerua dhe u përgjithësua. Në lidhje me llogarinë e subjekteve të veçanta ngrit konceptin e
integers pozitive numrave (pozitive), dhe pastaj ideja e numrave natyrore pafundësi: 1, 2, 3, 4.
Objektivat e matjes të gjatësisë, zonat, etj, si dhe aksionet akordimi i variablave quajtur .. çoi në
konceptin e një numri racional (të pjesshëm). Koncepti i numrave negativ u shfaq në indianët në
shekujt 6-11.

Për herë të parë ka numrat negative në një nga librat e traktat të lashtë kineze "Matematika në
nëntë kapituj" (Zhang Qian - shekullin 1 pes). Një numër negativ u kuptua si një borxh dhe një
numër pozitiv si një pronë. Shtimi dhe zbritja e numrave negativ janë bërë në bazë të
argumenteve rreth borxhit. Për shembull, rregulli i shtimit ishte formuluar si më poshtë: "Nëse
një borxh i shtohet një borxhi tjetër, atëherë rezultati do të jetë borxhi, jo prona." Nuk kishte
asnjë shenjë minus, por për të dalluar mes numrave pozitivë dhe negativë, Gian i shkroi ato me
bojë me ngjyra të ndryshme.

Ideja e numrave negativ mezi fitoi një vend në matematikë. Këto numra u dukën
matematikanëve të lashtësisë të jenë të pakuptueshme dhe madje edhe të rreme, veprime me ta -
të paqarta dhe pa kuptim të vërtetë.

Përdorimi i numrave negativ nga matematikanët indianë.

Page
16
Në 6-7 shekuj AD Matematikanë indianë përdorën sistematikisht numra negativë, duke i kuptuar
ende ato si borxh. Që nga shekulli i 7-të, matematikanët indianë kanë përdorur numra negativë.
numra pozitiv ata të quajtur "Dhana" ose "CBA" ( "Prona"), dhe negative - "Rina" ose "kshayya"
( "borxhit"). Për herë të parë të gjitha katër operacionet aritmetike me numra negative janë dhënë
për matematikan indian dhe astronom Brahmagupta (598 -. 660 gg).

Për shembull, ai formuloi rregullin e ndarjes si më poshtë: "Pozita e ndarë nga pozitive, ose
negative, e ndarë në negative, bëhet pozitive. Por pozitive, e ndarë në negative, dhe negative, e
ndarë në pozitive, mbetet negative. "

(Brahmagupta (598 - 660 vjet) - .. matematikan Indian dhe astronomi arritur të punojmë
Brahmagupta "Rishikimi i sistemit të Brahma" (628), një pjesë e rëndësishme e cila është e
përkushtuar për të aritmetik dhe algjebër është e rëndësishme këtu është mësimi i progresion
aritmetik dhe zgjidhja e ekuacioneve kuadrate. e cila Brahmagupta konsultuar në të gjitha rastet
kur ata kanë zgjidhje reale Brahmagupta pranuar dhe konsideruar përdorimin e zero në të gjitha
operacionet aritmetike gjithashtu Brahmagupta zgjidhen disa ekuacioneve papërcaktuar në
integers ..; Ajo i dha në përgjithësi duke trekëndëshat kënddrejtë me anët racionale etj
Brahmagupta qenë i njohur sundimi inverse e tre fëmijëve, ajo i plotëson përafrimi P, formula
hershme interpolation 2 - .. urdhërojë sundimin e Tij interpolation për sinusit dhe sine inversi në
intervale të barabarta janë një rast i veçantë i një formulë interpolation Newton-Stirling, Në një
punë më vonë Brahmagupta jep një rregull interpolimi për boshllëqe të pabarabarta. Veprat e tij
u përkthyen në arabisht në shekullin e 8-të.)

Kuptimi i numrave negative nga Leonard Fibonacci e Pizës.

Pavarësisht nga indianët në një kuptim të numrave negative në krahasim me pozitive vijnë
matematikani italian Leonardo Fibonacci Pizës (13 në.). Por ai mori rreth një tjetër 400 vjet para
(të pakuptimta) numrat "absurde" negative të njohura plotësisht matematicienë, dhe zgjidhjet
negative në problemet më të hidhet si e pamundur.

(Leonardo Fibonacci e Pizës (rreth 1170 -. Pas 1228) -. Matematikan italian lindur në Pisa (Itali)
Arsimi fillor në Boucher (Algjeri) nën udhëheqjen e mësuesit lokale Këtu ai zotëruar aritmetik
dhe algjebër arabët vizitoi shumë vende në Evropë dhe Lindjen ... dhe kudo që ai plotësoi
njohuritë e tij të matematikës.

Ai botoi dy libra: "Libri i numërator" (1202), ku numërator konsiderohej jo aq shumë si një

pajisje, sa shumë, si nuk e gur, dhe "gjeometrinë praktike" (1220). Sipas librit të parë, shumë
gjenerata të matematikanëve evropianë studiuan sistemin indian të numrit të pozicioneve.
Prezantimi i materialit në të ishte origjinal dhe elegant. Shkencëtarët janë në pronësi dhe
zbulimet e veta, në mënyrë të veçantë, ai iniciuar zhvillimin e çështjeve që lidhen me numrat e
Fibonacci tn, dhe i dha teknikën origjinale të nxjerrjes së rrënjës kubike. Shkrimet e tij nuk u
përhapën deri në fund të shekullit të 15-të, kur Luca Pacioli i rishikoi ato dhe u botua në librin e
tij Summa.

Duke marrë parasysh numrat negativë nga Michael Stiefel në një mënyrë të re.

Në 1544, matematikani gjerman Mikhail Shtifel fillimisht konsideroi numrat negativë si numra
më pak se zero (dmth. "Më pak se asgjë"). Që tani e tutje, numrat negativ nuk trajtohen më si
Page
17
borxh, por në një mënyrë krejtësisht të re. (Michael Stiefel (19. 04. 1487 - 19. 06. 1567.) - i
njohur gjerman matematikan Michael Stifel mori pjesë në një manastir katolik, pastaj u bë i
interesuar në idetë e Luterit dhe u bë një rural ministër protestante studiuar Biblën, duke u
përpjekur për të gjetur në të një interpretim matematikore të pasojë .. hulumtimi i tij parashikoi
fundin e botës më 19 tetor 1533, e cila, sigurisht, nuk kishte, dhe Michael Stiefel u burgos në
burg Württemberg nga e cila ai shpëtuan vetë Luteri.

Pas kësaj, Shtifeli e dedikon plotësisht punën e tij në matematikë, në të cilën ai ishte një gjeni i
vetëm-mësohet. Një nga të parët në Evropë pas N. Schücke filloi të veprojë me numra negativë;
prezantoi eksponentë të pjesshëm dhe zero, si dhe termi "tregues"; në "aritmetikë plotë" (1544) i
dha një ndarje fraksionin në rregull si një shumëzimit nga një fraksion, ndan inverse; bëri hapin e
parë në zhvillimin e teknikave që thjeshtojnë llogaritjet me të numra të mëdhenj, për të cilën ai
krahasoi dy përparime: gjeometrike dhe aritmetike. Më vonë ajo ndihmoi I.Burgi dhe J.Neperu
për të krijuar tabela logaritmike dhe për të zhvilluar llogaritjet logaritmike.)
Interpretim modern i numrave negativ nga Girard dhe René Descartes.

Një interpretim modern i numrave negative, bazuar në një sirtar segmente njësi në një linjë
numër në të majtë të zero, u dha në shekullin e 17-të, kryesisht në veprat e matematikan holandez
Girard (1595 -. 1634) dhe matematikan i njohur dhe filozof francez René Descartes (1596-
1650gg. ) (Albert Girard (1595-1632) - matematikan belg Girard ka lindur në Francë, por iku në
Holandë nga persekutimi i kishës katolike, sepse ai ishte një protestant Albert Girard bërë një
kontribut të madh në zhvillimin e algjebrës bazë të veprave të tij ishte libri "zbulim i ri ... e në
algjebër. "Për herë të parë shprehu teorema themelore e algjebër në praninë e një rrënjë të një
ekuacion algjebrike me një të panjohur. Edhe pse dëshmi të forta për herë të parë i dha Gausit.
Girard takon derivimin e zonës sferike e një trekëndësh.) Nga 1629 në Holandë. Hodhi themelet
e gjeometrisë analitike, dha konceptin e variablit dhe funksionin, prezantoi shumë simbol
algjebrike. Ai shprehu ligjin e ruajtjes së momentit, dha konceptin e vrullit të forcës. Autor i
teorisë që shpjegon formimin dhe lëvizjen e trupave qiellorë dredhë lëvizje të grimcave të
materies (vortices Descartes '). Ai paraqiti idenë e një refleksi (Arc e Descartes). Në zemër të
filozofisë së Descartes - dualizmi i trupit dhe shpirtit "të menduarit" dhe "zgjeruar" substancë.
identifikuar çështje me shtrirje (ose hapësirë) reduktuar lëvizjen e trupit zhvendosje. Shkaku i
përgjithshëm i lëvizjes, sipas Descartes, është Perëndia që krijoi materie, lëvizje dhe pushim.
Njeriu është lidhja e një mekanizmi fizik të pajetë me një shpirt që zotëron mendim dhe vullnet.
Unconditional parim themelor i të gjitha njohurive, sipas Descartes, - siguria e menjëhershme e
ndërgjegjes ( "Mendoj, prandaj ekzistoj"). Ekzistenca e Zotit u konsiderua si burim i
domethënies objektive të mendimit njerëzor. Në doktrinën e njohurive Descartes - themeluesi i
racionalizmit dhe avokat i doktrinës së ideve të lindura. Përbërjet kryesore: "Gjeometria" (1637),
"Arsyetimi për metodën. "(1637)," Parimet e Filozofisë "(1644).

Descartes (Descartes) Rene (latinizuar - Descartes; Cartesius) (31 mars 1596, Lae, Touraine,
France - 11 shkurt 1650, Stokholm), filozof francez, matematikan, fizikan dhe fiziolog,
themelues i racionalizmit modern evropian dhe një nga metafizikanët më me ndikim të kohëve
moderne.

Jeta dhe punimet

Page
18
I lindur në një familje fisnike, Dekarti mori një arsimim të mirë. Në vitin 1606, babai i tij e
dërgoi atë në Kolegjin e Jezuitëve La Flesh. Duke pasur parasysh shëndetin e jo shumë të mirë
Descartes, ai bëri disa lëshime ndaj regjimit të rreptë të institucionit, për shembull. , lejohet të
ngrihet më vonë se të tjerët. Duke fituar Kolegji shumë njohuri, Dekarti, në të njëjtën kohë
mbushur me urrejtje antipati të filozofisë skolastike, të cilën ai e mbajti për pjesën tjetër të jetës
së tij.

Pas diplomimit, Descartes vazhdoi shkollimin e tij. Në vitin 1616 në Universitetin e Poitiers ai
mori një diplomë bachelor në ligj. Në vitin 1617, Descartes u bashkua me ushtrinë dhe udhëtoi
gjerësisht në të gjithë Evropën.

1619 në terma shkencore ishte çelësi i Descartes. Ajo ishte në këtë kohë, pasi ai vetë shkroi në
ditarin e tij, ai hapi një bazë të re "Amazing shkencës." Më shumë gjasa, Dekarti i referohej në
zbulimin e një metode shkencore universale, të cilën ai më vonë aplikuar frytshëm në një
shumëllojshmëri të disiplinave.

Në 1620s e Descartes njohur me matematikan M. Mersenne, përmes të cilit ai për shumë vite ",
mbajtur në kontakt" me të gjithë komunitetin shkencor evropian.

Në 1628 Dekarti më shumë se 15 vjet është e justifikuar në Holandë, por nuk u vendosën në çdo
vend një, dhe rreth dy duzinë herë të zhvendosen.

Në 1633, pasi kishte mësuar në lidhje me dënimin e Kishës së Galileo, Dekarti nuk pranoi të
publikojë punën e Filozofisë Natyrore "Mir", e cila përcaktuar idenë e shfaqjes natyrore të
universit nga ligjet mekanike të materies.

Në vitin 1637, gjuha franceze përtej punës së diskursit Descartes 'në metodën ", i cili, si shumë
besojnë, filloi filozofinë moderne evropiane.

Në 1641 ka puna kryesore filozofike e Meditimet Descartes 'në filozofinë e parë "(në latinisht),
dhe në vitin 1644" Parimet e filozofisë ", puna, komplot si Dekarti përmbledhje përmbledhur
teoria më të rëndësishëm metafizik dhe natyrore-filozofik të autorit.

Një ndikim të madh në mendimin evropian dhe kishte punën e fundit filozofike të 'pasionet e
shpirtit' Descartes, botuar në vitin 1649 në të njëjtin vit me ftesë të mbretëreshës Christina të
Suedisë, Dekarti shkoi në Suedi. Klima e ashpër dhe mënyra e pazakontë (Mbretëresha Descartes
detyruar për të marrë deri në 5 të mëngjesit për të dhënë mësimet e saj, dhe të kryejnë detyra të
tjera) minuar shëndetin e Descartes, dhe kap një të ftohtë, ai vdiq nga pneumonia.

Filozofia Descartes 'ilustron në mënyrë të qartë dëshirën e kulturës evropiane për çlirimin e
dogmave të vjetra dhe ndërtimin e një shkence të re dhe jetës "nga e para". Kriteri i së vërtetës,
thotë Dekarti, mund të jetë vetëm "drita natyrore" e mendjes sonë. Dekarti nuk e mohon vlerën
njohëse e përvojës, por ai e sheh funksionin e tij vetëm në faktin se ai erdhi në ndihmë të
mendjes, ku forcat e veta ky i fundit nuk është e mjaftueshme për njohuri. Duke reflektuar mbi
kushtet për arritjen e njohurive autentike, Descartes formulon "rregullat e metodës", me anë të së
cilës mund të arrihet e vërteta. Fillimisht mendova Descartes shumë të shumta në "diskursit në
metodën", ata reduktuar ato në katër dispozitat kryesore që përbëjnë "kuintesencë" i
racionalizmit evropian: .. 1) të fillojë me një të caktuar dhe të vetë-evidente, që është, nga e
Page
19
kundërta e asaj që mund të mendohet, 2) ndani ndonjë problem në sa më shumë pjesë, si të
nevojshme për të trajtuar atë në mënyrë efektive, 3) të fillojë me të thjeshtë dhe gradualisht të
shkojë në kompleksin, dhe 4) vazhdimisht recheck konkluzionet e duhura. Vetë-evidente është
kapur nga arsyeja në intuitë intelektuale, e cila nuk mund të ngatërrohet me vëzhgimin ndijor dhe
e cila na jep një perceptim "të qartë dhe të dallueshme" të vërtetës. Ndarja e problemit në pjesë
bën të mundur zbulimin në të të elementeve "absolutë", dmth. Të vetë-evidente, të cilat mund të
shmangen në zbritjet e mëvonshme. Descartes e quan zbritje Descartes "lëvizjen e mendimit", në
të cilën të vërtetat intuitive përputhen. Dobësia e intelektit njerëzor kërkon të kontrollojë
korrektësinë e hapave të ndërmarrë për të siguruar që nuk ka mangësi në arsyetim. Ky test
Descartes quan "numërim" ose "induksion". Rezultati i një zbritje të qëndrueshme dhe të gjerë
duhet të jetë ndërtimi i një sistemi të njohurisë universale, një "shkencë universale". Descartes
krahason këtë shkencë me një pemë. Rrënja e tij është metafizika, trungu është fizika, dhe degët
pjellore formojnë shkencat specifike, etikën, mjekësinë dhe mekanikën, të cilat përfitojnë
drejtpërsëdrejti. Nga kjo skemë është e qartë se çelësi për efektivitetin e të gjitha këtyre
shkencave është metafizika e saktë.

Nga metoda e zbulimit të të vërtetave Descartes dallon nga metoda e ekspozimit të materialit
tashmë të zhvilluar. Mund të thuhet në mënyrë analitike dhe sintetike. Metoda analitike është
problematike, është më pak sistematike, por më e favorshme për të kuptuar. Sintetike, siç ishte,
materiali "gjeometrik", është më rigoroz. Descartes ende i jep përparësi metodës analitike.

Dyshim dhe pa dyshim

Problemi themelor i metafizikës si shkenca e llojeve më të zakonshme të ekzistencës është, si në

çdo disiplinë tjetër, çështja e arsyeve të vetëkuptueshme. Metafizika duhet të fillojë me një
deklaratë të qartë për çdo ekzistencë. Descartes "përpiqet" për të vetëshpallur tezat për
ekzistencën e botës, Perëndisë dhe "I" -it tonë. Bota mund të përfaqësohet si jo-ekzistente nëse
dikush imagjinon se jeta jonë është një ëndërr e gjatë. Edhe në ekzistencën e Perëndisë, mund të
dyshoni. Por ynë "I", thotë Dekarti, nuk mund të merren në pyetje, sepse pyetja e vërtetë e
ekzistencës së saj provon ekzistencën e dyshimit, dhe kështu dyshues Ya "Unë dyshoj, prandaj
ekzistoj", - që Descartes formuluar këtë të vërtetë thelbësore, duke treguar një kthesë subjektive
e filozofisë evropiane Kohë e re. Në një formë më të përgjithshme, kjo tezë tingëllon kështu:
"Unë mendoj, prandaj ekzistoj" - cogito, shuma ergo. Dyshimi është vetëm një nga "mënyrat e të
menduarit", së bashku me dëshirën, kuptimin racional, imagjinatën, kujtesën dhe madje ndjesinë.
Baza e të menduarit është vetëdija. Prandaj, Descartes mohon ekzistencën e ideve të
pandërgjegjshme. Mendimi është një pronë e patjetërsueshme e shpirtit. Shpirti nuk mund të
ndihmojë, por të mendojë, është një "gjë e mendimit", res cogitans. Njohja e ekzistencës së tezës
së tyre të pamohueshme nuk do të thotë, megjithatë, se Descartes e ka të pamundur për të bërë
jo-ekzistencën e shpirtit: ajo nuk mund të ekzistojë vetëm për aq kohë sa mendohet. Në pjesën
tjetër, shpirti është një gjë aksidentale, dmth. Nuk mund të jetë, ashtu siç është, sepse është e
papërsosur. Të gjitha gjërat e rastësishme nxjerrin qenien e tyre nga jashtë. Descartes
argumenton se shpirti mbështetet çdo sekondë në ekzistencën e tij nga Perëndia. Megjithatë, ajo
mund të quhet një substancë, pasi ajo mund të ekzistojë veçmas nga trupi. Sidoqoftë, në të
vërtetë, shpirti dhe trupi ndërveprojnë nga afër. Megjithatë, pavarësia parësore e shpirtit nga trupi
është për Descartes një premtim për pavdekësinë e mundshme të shpirtit.

Doktrina e Perëndisë
Page
20
Nga psikologjia filozofike Descartes vazhdon në doktrinën e Perëndisë. Ai jep disa prova për
ekzistencën e një qenieje më të lartë. Më e njohura është e ashtuquajtura "argumenti ontologjik"
Zoti është qenie të gjitha-përsosur, kështu që koncepti i tij nuk mund të jetë ekzistenca mungon
kallëzues të jashtëm, që do të thotë që ju nuk mund ta mohojnë ekzistencën e Perëndisë, pa rënë
në kundërshtim. provat e tjera të ofruara nga Dekarti, më origjinal (i pari ishte i njohur edhe në
filozofinë mesjetare) në mendjen tonë është ideja e Perëndisë, kjo ide duhet të jetë një arsye, por
arsyeja mund të jetë vetëm Perëndia vetë, sepse përndryshe ideja e një realiteti më të lartë do të
gjenerohet nga fakti se ky realitet nuk posedon, dmth. do të kishte më shumë realitet në veprim
se sa në kauzën, e cila është absurde. Argumenti i tretë bazohet në domosdoshmërinë e
ekzistencës së Zotit për ruajtjen e ekzistencës njerëzore. Dekarti besonte se Perëndia, nuk u veten
të detyruar nga ligjet e vërteta të njeriut, është megjithatë një burim i "dijes" lindur e një personi,
i cili përfshin idenë e Zotit, si dhe aksiomat logjike dhe matematikore. Nga Zoti, Descartes
beson, besimi ynë në ekzistencën e botës së jashtme materiale gjithashtu vjen. Perëndia nuk
mund të jetë mashtrues, prandaj ky besim është i vërtetë dhe bota materiale ekziston.

Filozofia e Natyrës

I bindur për ekzistencën e botës materiale, Descartes vazhdon të studiojë pronat e veta. Prona
kryesore e gjërave materiale është shtrirja, e cila mund të veprojë në modifikime të ndryshme.
Descartes mohon ekzistencën e hapësirës boshe për arsye se kudo që ka një shtrirje, ka edhe një
"gjë të zgjeruar", res extensa. Cilësitë e tjera të materies janë menduar paksa, dhe, ndoshta,
Descartes beson, ekzistojnë vetëm në perceptim, dhe në objektet vetë mungojnë. Materia
përbëhet nga elementë të zjarrit, ajrit dhe tokës, të gjitha ndryshimet janë vetëm në madhësi.
Elementet nuk janë të pandashme dhe mund të kthehen në njëri-tjetrin. Duke u përpjekur për të
pajtuar konceptin e natyrës diskrete të materies me tezën në lidhje me mungesën e voids, Dekarti
ngre një tezë kurioz të jostabilitetit dhe mungesën e një formë në grimcat më të vogla të materies.
E vetmja mënyrë për të transferuar ndërveprimet mes elementëve dhe gjërave që përbëhen nga
përzierja e tyre është Dekarti e njeh përplasjen. Kjo ndodh sipas ligjeve të qëndrueshmërisë që
dalin nga thelbi i pandryshueshëm i Perëndisë. Në mungesë të ndikimeve të jashtme, gjërat nuk
ndryshojnë gjendjen e tyre dhe lëvizin përgjatë vijës së drejtë, që është një simbol i
qëndrueshmërisë. Përveç kësaj, Descartes thotë ruajtjen e sasisë fillestare të trafikut në botë.
Lëvizja, megjithatë, nuk është fillimisht e natyrshme në materie, por është sjellë në të nga
Perëndia. Por mjafton që të ketë një çelës primar, kështu që nga kaosi i materies gradualisht të
mblidhet hapësira e rregullt dhe harmonike.

Trupi dhe shpirti

Një shumë kohë Descartes paguar për studimin e ligjeve të funksionimit të organizmave të
kafshëve. Ai i konsideronte ato si makina të hollë të aftë për t'u përshtatur në mënyrë të pavarur
ndaj mjedisit dhe për t'iu përgjigjur në mënyrë të përshtatshme ndikimeve të jashtme. Ndikimi
Testuar transmetohet në tru, e cila rezervuar "shpirtrat e kafshëve", grimcat minutë duke marrë
në muskul i cili nëpërmjet poret se hapur për shkak të trurit devijimeve "gjëndrës pineale" (e cila
është selia e shpirtit), çon në tkurrje e këtyre muskujve. Lëvizja e trupit është e përbërë nga një
seri e kontraktimeve të tilla. Kafshët nuk kanë shpirtra dhe nuk kanë nevojë për to. Dekart tha se
ishte më i befasuar nga prania e një shpirti në njeri sesa nga mungesa e tij nga kafshët. Prania e
shpirtit në njeri, megjithatë, nuk është e padobishme, pasi shpirti mund të korrigjojë reagimet
natyrore të trupit.
Page
21
Descartes fiziolog

Descartes studioi strukturën e organeve të ndryshme në kafshë, studioi strukturën e embrioneve

në faza të ndryshme të zhvillimit. Doktrina e tij e lëvizjeve "arbitrare" dhe "të pavullnetshme"
hodhi themelet e doktrinës moderne të reflekseve. Në veprat e Descartes, paraqiten skemat e
reaksioneve refleksike me një pjesë centripetale dhe centrifugale të harkut refleks.

Rëndësia e veprave të Descartes në matematikë dhe fizikë

Arritjet natyrore dhe shkencore të Descartes lindi si një "nënprodukt" i metodës së vetme të
shkencës së unifikuar që po zhvillohet. Descartes kredituar me krijimin e shenimet moderne: (.
X, y, z) ai paraqiti shenja të variablave, koeficientët (. A, b, c), gradë emërimit (a2, x-1.).

Descartes është një nga autorët e teorisë së ekuacioneve: ai formuluar sundimin e shenjave për të
përcaktuar numrin e rrënjëve pozitive dhe negative, ngriti çështjen e kufijve të rrënjëve reale dhe
e shtyu reducibility e problemit, dmth paraqitjes së një funksioni të tërë racional me koeficientët
racional si produkt i dy të këtij lloji të funksioneve ... Ai vuri në dukje se ekuacioni i shkallës së
tretë është i zgjidhshëm në radikalët katrore (si dhe të ketë një zgjidhje me ndihmën e një
sundimtar dhe busull, në qoftë se ky ekuacion është zvogëlueshëm).

Descartes është një nga themeluesit e gjeometrisë analitike (të cilën ai e ka zhvilluar njëkohësisht
me Fermat) që lejohet algebraizirovat kësaj shkence duke përdorur koordinuar metodë. Sistemi
koordinativ i propozuar atij iu dha emri i tij. Në "Gjeometria" (1637), e cila u hap ndërfutja e
algjebër dhe gjeometri, Dekarti futur konceptet e para të variable dhe funksionit. Variabli
interpretohet në dy mënyra: si një segment i gjatësi variabile dhe drejtimin e vazhdueshme (e
tanishme koordinuar i pikës, duke përshkruar kurbë e tij lëvizje) dhe si një variabël të
vazhdueshëm numerike, kalon nëpër një sërë të numrave që shprehin segmentin. Në fushën e
studimit Dekarti gjeometri përfshirë një linjë të "gjeometrike" (më vonë quajtur algjebrike
Leibniz) - përshkruar vijë nga mekanizmat varen lëvizje. Krismat transcendentale (vetë
Descartes i quan ato "mekanike") ai përjashtoi nga gjeometria e tij. Në lidhje me studimin e
lenteve (shih më poshtë), "Gjeometria" përshkruan metodat për ndërtimin e normave dhe
tangentëve në kthesa të aeroplanëve.

"Gjeometria" kishte një ndikim të madh në zhvillimin e matematikës. Në sistemin koordinativ

kartezian, numrat negativë kanë interpretim të vërtetë. Numrat Aktuale Descartes në fakt
trajtohen si raporti i çdo segmenti në një të vetme (edhe pse formulimi shumë u dha më vonë nga
I. Njutoni). Korrespondenca e Descartes përmban zbulime të tjera të tij.

Në optikë, ai zbuloi ligjin e thyerjes së rrezet e dritës në kufirin e dy mediave të ndryshme (të
paraqitura në Dioptric, 1637). Dekarti dha një kontribut serioz në fizikë, duke dhënë një
formulim të qartë të ligjit të inercisë.

Efekti i Descartes

Dekarti pati një ndikim të jashtëzakonshëm në shkencën dhe filozofinë e mëvonshme.

Mendimtarët evropianë përqafuar atë bën thirrje për një filozofi si një shkencë e saktë (Spinoza),
për të ndërtuar një metafizikë të bazuar në doktrinën e shpirtit (Gjoni. Locke, David Hume).
Dekart gjithashtu intensifikoi argumentet teologjike rreth mundësisë së vërtetimit të ekzistencës
Page
22
së Zotit. Ajo kishte një ndikim të Descartes diskutim të madhe të ndërveprimit të trupit dhe
shpirtit, për të cilat iu përgjigj N. Malebranche, Leibniz et al., Si dhe ndërtimin e saj cosmogonic.
Shumë mendimtarë u përpoqën të formalizonin metodologjinë e Descartes (A. Arnaud, N.
Nicole, B. Pascal). Në shekullin e 20 filozofia e Dekartit është trajtuar shpesh pjesëtarët e
diskutimeve të shumta në filozofinë e mendjes dhe psikologjinë njohëse.

Për ta zhvilluar këtë qasje të kuptueshme dhe natyrale për ne tani, iu desh përpjekjet e shumë
shkencëtarëve për tetëmbëdhjetë shekuj nga Gian Tsani në Descartes.

Historia thotë se njerëzit për një kohë të gjatë nuk mund të mësoheshin me numra negativë.
Numrat negativë u dukeshin të pakuptueshëm, ata nuk e përdorën, ata thjesht nuk kishin shumë
kuptim në to. Numrat pozitivë janë trajtuar prej kohësh si "fitim", dhe ato negative si "borxh",
"humbje". Vetëm në Indinë e lashtë dhe Kina kanë mendoi, fjalët "borxh prej 10 juan", thjesht
shkruani "10 juan", por për të nxjerrë këto karaktere në ngjyrë të zezë. Dhe shenjat "+" dhe "-",
për të cilat folëm, në kohët e lashta nuk ishin as për numra, as për veprime. 

Në Kinën e Lashtë, ishin të njohura vetëm rregullat për shtimin dhe zbritjen e numrave pozitivë
dhe negativë; nuk zbatoheshin rregullat e shumëzimit dhe ndarjes. Në Indi, ata trajtuan numrat
negativ me disa mosbesime, duke i konsideruar ato të veçanta dhe jo plotësisht reale. Bhaskhara
shkroi troç: "Njerëzit nuk e miratojnë numrave abstrakte negative ..." Unë nuk e miratojnë prej
tyre për një kohë të gjatë dhe matematikanet evropiane, për shkak se interpretimi i "pronës-
borxh" shkaktuar konfuzion dhe dyshim. Në fakt, është e mundur për të "shtuar" apo "zbres"
pronën dhe borxhet, por ajo që kuptimi i vërtetë mund të jetë "shumëzimi" dhe "ndarja" e pronës
në borxhin? Grekët gjithashtu nuk përdorën shenja në fillim, derisa në shekullin e tretë
Diophantus e Aleksandrisë nuk e caktoi zbritjen si një shenjë. 

Shenjat moderne "+" dhe "-" u shfaqën në Gjermani në dekadën e fundit të shekullit të
15-të. në librin e Widmann, i cili ishte një udhëzues për llogarinë për tregtarët (1489). Çeke Jan
Widmann tashmë shkroi "+" dhe "-" për shtimin dhe zbritjen. Pak më vonë shkencëtari gjerman
Michel Stiefel shkroi "Aritmetikë të plotë", e cila u shtyp në vitin 1544, u shtyp dhe nuk u shkrua
me dorë. Në të ka të dhëna të tilla për numrat: 0-2; 0 + 2; 0-5; 0 + 7. Ai thirri numrat e specieve
të para "më pak se asgjë" ose "më e ulët se asgjë". Numrat e llojit të dytë quhen "më shumë se
asgjë" ose "më të larta se asgjë". Sigurisht, ti kupton këto emra, sepse "asgjë" nuk është 0. 
Futja e numrave negative është shkaktuar nga zhvillimi i algjebrës, si një shkencë, e cila i jep
metoda të përgjithshme për zgjidhjen e problemeve aritmetike, pa marrë parasysh përmbajtjen e
tyre të veçantë dhe burim i të dhënave numerike. Numrat negativë u përdorën sistematikisht nga
matematikanët indianë që në fillim të shekujve VIXI. Në shkencën evropiane, numrat negativ më
në fund erdhën në përdorim vetëm pas veprave të R. Descartes në shekullin e 17-të, të cilat
dhanë interpretimin e tyre gjeometrik. 

Në botën e numrave të pjesshëm

Me daljen e ideve rreth numrave të plotë, u ngritën ide rreth pjesëve të një njësie, më saktësisht,
rreth pjesëve të një objekti të tërë konkret. Historikisht, fraksionet u ngritën në procesin e matjes.

Page
23
Frakcionet dolën natyrshëm kur zgjidhnin problemet në ndarjen e pronës, matjen e parcelave të
tokës, llogaritjen e kohës etj.

Frakturat gjenden tashmë në burimet më të vjetra të mbijetuara të shkruara - pllakat argjile

babilonase dhe papirusi egjiptian. Fraksionet hexadecimale përdoren ende në ndarjen e shkallëve
këndore dhe harkore (dhe gjithashtu orë) për 60 minuta dhe minuta për 60 sekonda.

Një njësi e vogël e masës, si rezultat i fragmentimit, emrat e dhënë individuale dhe vlerat janë
matur në fillim të kësaj njësi më të vogla. Në Romën e lashtë ka pasur një sistem interesant
fraksionesh. U bazua në ndarjen e njësisë së lashtë romake të Assaut. Ass u ndanë në 12 pjesë të
barabarta. Pjesa e dymbëdhjetë e esesë u quajt një ons. Në kurs ishin vetëm 18 fraksione të
ndryshme:

§ SIMIS - gjysma e gomarit;

§ SEKSTANTS është pjesa e saj e gjashtë;
§ SESCENCE është i teti;
§ TRIENCE - e treta e gomarit;
§ BESS - dy të tretat;

§ O. - pjesa e dymbëdhjetë e Ass;

§ SEMIUNCIA - gjysmë ons.
Njerëzit ndonjëherë thonë: "Ai studion me përpikëri këtë çështje." Kjo do të thotë se çështja
është studiuar deri në fund, se jo një konfuzion i vogël mbetet. Rezulton se fjala "me përpikëri"
vjen nga emri romak 1/288 Assa - "scrupulosa". Për të punuar me aksionet e Ass, u bënë tabelat
e shtimit dhe shumëzimit, disa prej tyre zbritën tek ne.

Në aritmetikën ruse të shkruar me dorë të fraksioneve të shekullit të 17-të u quajtën aksionet, më

vonë "numrat e thyer". Në dorëshkrimet e vjetra, mund të gjeni fraksionet e mëposhtme në
rusisht: ½ - gjysma, gjysma, ¼ - katër, 1/5 - pesë etj.

Shënimet e fraksioneve me numeratorin dhe emëruesin u shfaqën në Greqinë e lashtë, vetëm

grekët e quajtën emëruesin dhe numeratorin nga poshtë. Termat "numërues dhe emërues" vetë u
shfaqën në fund të shekullit të 12-të. Maxim Planet, një murg grek dhe një matematikan i
mësuar. Fraksionet në formën e njohur për ne filluan të regjistroheshin nga indianët rreth 1500
vjet më parë, por ata nuk e përdorën vijën midis numëruesit dhe emëruesit. Linja ka qenë në
përdorim të përbashkët që nga shekulli i 16-të.

Më vonë u vunë re se më e përshtatshme për llogaritjet janë dhjetore. Operacionet aritmetike me

ta kryhen me analogji me numrat natyrorë. Në "Key aritmetikë" Dijetari Asian Central el-Kashi
(15 në). Fraksioni tregoi një rekord numra një-e linjës në sistemin dhjetore dhe i dha rregull është
aplikuar për ta. Shkencëtari përdorte disa metoda për të shkruar fraksione: ai përdorte një vijë
vertikale, pastaj ngjyrë të zezë dhe të kuqe. Pavarësisht nga Al-Kashi, decimale u rihapën në
Evropë nga matematikanja hollandeze Simon Stevin. Presja, si pika, u propozua si një shenjë
ndarëse më 1617 nga matematiku John Neper.

Në Rusi, doktrina e fraksionet dhjetore për herë të parë të përshkruara Leonti Magnitsky në vitin
1703 në "Aritmetike" - tekst e parë të matematikës të lartë të keq në Rusi.

Page
24
Një histori e vështirë e numrave negativë
Nga historia dihet se numrat negativ nuk gëzonin popullaritet mes njerëzve: ato nuk ishin të
qarta. Një numër pozitiv ka qenë prej kohësh trajtuar si "fitim" dhe negativ - si "borxh",
"humbje". Shenjat "+" dhe "-" në kohët e lashta nuk ishin të njohura për asnjë numër ose
veprime. Matematiku grek Diophantus e Aleksandrisë tregoi zbritjen me një shenjë. Në Itali
huadhënësi duke i dhënë paratë për të borxhit, të vendosur para emrit të debitorit dhe shuma e
borxhit vizë ndarëse, si të kuqe tona, ndërsa debitori për kthimin e parave, për të kaluar jashtë.
Doli diçka si plus jonë. Shenjat shumë "+" dhe "-" gjenden në dorëshkrime nga vitet '80. 15
shekulli.

Shkencëtari gjerman Michael Stiefel thirri numrat negativë "numra qesharakë". Në librin e tij
"Aritmetika e plotë" ka shënime të tilla të numrave: 0-2; 0 + 2; 0-5; 0 + 7. Ai thirri numrat e llojit
të parë (negativ) "më pak se asgjë" ose "më e ulët se asgjë". Ai thirri numrat e llojit të dytë
(pozitiv) "më shumë se asgjë" ose "më i lartë se asgjë".

Numra racionale
Matematikanët e lashtë grekë të epokës klasike përdorën vetëm tërësinë dhe pjesshëm numra
pozitivë. Këto numra quhen racional. Në Greqinë e lashtë, numrat racional u konsideruar si një
simbol i harmonisë së botës dhe manifestimit të hyjnores, dhe të gjitha segmentet, deri në një
kohë të caktuar, janë konsideruar të krahasueshme, dmth raporti i gjatësisë së tyre duhet të jetë
shprehur me një numër racional. Termi racional rrjedh nga latinishtja "raport "Është një raport,
prandaj edhe numrat racionalë quhen edhe të afërm.

Iracionale do të thotë "e pakuptueshme për mendjen"

numrave të paarsyeshme janë hapur në shkollën e Pythagorean kur duke u përpjekur për të
konform diagonale e një shesh me anën e saj (a raporti i diagonale e një shesh në anën e saj
është, siç e dimërrënja katrore e të dyjave). Ka një legjendë që një nga nxënësit e Pitagorës
Hippas ishte i kënaqur nga numrirrënja e 2, duke u përpjekur për të gjetur atë një ekuivalent
pjesshëm. Dhe Gippas befas kuptoi se një ekuivalent i tillë nuk ekziston. Zbulimi i numrave
iracional shkatërruar doktrinën Pitagorës e harmonisë së botës, dhe në këtë mënyrë vetë Pitagora
ka humbur kuptimin e ekzistencës. Shkencëtari nuk mund ta hedhin poshtë argumentin Hippasus
përdorur logjikën matematikore dhe u dënua nxënësin e tij me vdekje nga mbytja.
Zbulimi i numrave iracional mbajtur në fshehtësi të plotë, i dedikuar vetëm për studentët më të
qëndrueshme mendërisht në të dhe interpretuar atë si një murtajë që shkel harmoninë e botës.

Për një kohë të gjatë, vlerat irracionale nuk njiheshin si numra. Grekët quajtur numër të
paarsyeshme fjalën "ALOGOS" - patregueshme, përkthyes europiane quajtur kjo sasisurodus   -
"shurdhër". Termi iracional u shfaq në mes të shekullit të 12-të, ai u prezantua nga Gerard
Cremoneski. Më vonë ajo u përdor nga matematikanisti italian Leonardo Fibonacci. Në 16 c., Me
zgjidhjen e ekuacioneve algjebrike e shkallës më të lartë se i pari, koncepti i numrit iracionale
ishte e barabartë me konceptin e racionale.

Page
25
Page
26