Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

 Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

Ważne daty
1813 – 1883 – lata życia Wagnera

1853 – 1874 - praca nad tetralogią Pierścień Nibelunga

1845 – Złoto Renu

1856 – Walkiria

1871 – Zygfryd

1874 – Zmierzch bogów

1859 – Tristan i Izolda

1861 – powrót do Niemiec

1876 – ukończenie budowy Teatru operowego w Bayreuth

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

 Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik o rozmiarze 61.81 KB w języku polskim

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

1. Romantyzm. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:

2) omawia cechy wybranych form muzycznych:

a) wielkie (sonata, symfonia, opera, dramat muzyczny, poemat symfoniczny, koncert),

3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu:

fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela,
kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia
kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz,
Felix Mendelssohn-Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe
Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr
Czajkowski, Gustav Mahler;

Nauczysz się

przedstawiać postać Ryszarda Wagnera;

charakteryzować twórczość Ryszarda Wagnera;

określać jakie zmiany kompozytor wprowadził w dramacie muzycznym;

dostrzegać i opisywać różnice między wcześniejszymi operami, a dramatami

muzycznymi Ryszarda Wagnera;

charakteryzować gatunki muzyki romantycznej.

Ryszard Wagner
Ryszard Wagner, online-skills, CC BY 3.0

Niemiecki kompozytor, a także dyrygent, poeta (autor librett) i teoretyk sztuki.

Przedstawiciel późnego romantyzmu w muzyce niemieckiej, a także jeden
z najwybitniejszych kompozytorów muzyki dramatycznej i twórca dramatu muzycznego.

Dzieła sceniczne

Pierwsze opery Ryszarda Wagnera napisane są jeszcze w sposób tradycyjny. Odnaleźć

w nich można m. in. podział na numery, wprowadzają już jednak nowe rozwiązania
kompozytorskie – tym razem ścisłe współdziałanie tekstu i muzyki, zwiększenie
aktywności orkiestry. Ich libretta są dziełem kompozytora i oparte są na staroniemieckich,
średniowiecznych legendach rycerskich rozwiniętych i wzbogaconych przez Wagnera.

Do oper tych należą: Holender tułacz, Tannhäuser oraz Lohengrin. W ostatniej operze
opowiadającej o legendarnym rycerzu Świętego Graala nie ma już typowego podziału na
numery – arie, duety itp., akty dzielą się bowiem na dłuższe sceny muzyczne. W tym dziele
po raz pierwszy Wagner odstąpił też od formy uwertury na korzyść preludium (Vorspiel).

Dramat muzyczny
Po napisaniu Lohengrina, Wagner przestał komponować na okres 5 lat, które poświęcił na
napisanie najważniejszej pracy teoretycznej pt. Opera i dramat. W pracy tej kompozytor
przedstawił swoje poglądy dotyczące reformy opery. Były one reakcją przeciw operze
włoskiej, w której treść dramatyczna zeszła na drugi plan, ustępując miejsca muzyce. Nowy,
postulowany przez siebie rodzaj opery, Wagner nazywał dramatem muzycznym
(podkreślając w ten sposób nawiązanie do dramatu starogreckiego z prymatem słowa). Lista
najistotniejszych zmian Wagnera obejmowała ściślejsze zespolenie tekstu z muzyką oraz
połączenie krótszych odcinków w sceny będące jednolitą, większą całością.

Dramat muzyczny Wagnera stanowi syntezę sztuk (Gesamtkunstwerk), oprócz tekstu

i muzyki ogromne znaczenie miała dla kompozytora scenografia, taniec oraz gra aktorska.
Kompozytor twierdził, że muzyka powinna ściśle podążać za tekstem. Jednym ze skutków
tej tezy jest specyficzna fraza wagnerowska, na ogół zbudowana z krótkich motywów,
tworzących w efekcie tzw. niekończącą się melodię (unendliche Melodie).

Usunięta została tradycyjna uwertura, będąca dotąd często rodzajem muzycznego

streszczenia opery, zamiast niej pojawił się krótki wstęp (Vorspiel) wprowadzający w nastrój
dramatu. W operach wzrosła funkcja i znaczenie motywów przewodnich (Leitmotiven),
symbolizujących osoby, przedmioty, myśli, idee. Motywy te pojawiają się w partii orkiestry
i wyprzedzają akcję sceniczną – w ten sposób zapowiadają lub wywołują u słuchacza
pożądane skojarzenie. Rolę motywów przewodnich może spełniać akord, ugrupowanie
rytmiczne, motyw czy fraza muzyczna.

W dramacie Wagnera przewagę zyskały recytatywy będące bardziej dramatycznym

sposobem przekazu treści słownej. Wagner zmienił także funkcje orkiestry – dotąd
stanowiła ona w miarę prosty akompaniament, u Wagnera zostaje rozbudowana, poszerzona
o nowe instrumenty (m. in. tuby wagnerowskie), a jej funkcją jest też wyrażanie tego
wszystkiego, czego nie można wypowiedzieć samymi słowami.

Dramaty Wagnera charakteryzują się także dużymi wymaganiami względem solistów.

Wokaliści u Wagnera winni posiadać głosy o olbrzymiej skali i sile brzmienia.

Zobacz także

Wysłuchaj wstępu do Tristana i Izoldy

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Ryszard Wagner, Tristan i Izolda (wstęp), online-skills, CC BY 3.0
Ryszard Wagner, Tristan i Izolda (wstęp), online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Tristan i Izolda (wstęp) autorstwa Ryszarda Wagnera. Wykonawca:

Philharmonia Orchestra, dyrygent: Wilhelm Furtwängler. Kompozycja posiada
umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Pierścień Nibelunga
Według tych zasad Wagner napisał cykl 4 dramatów muzycznych, czyli tetralogię
o wspólnym tytule Pierścień Nibelunga.
Treść tego cyklu oparta jest przede wszystkim na mitologii germańskiej, a główną jego ideą
jest mit o niszczącej sile złota. Świat realny łączy się tu z fantastycznym, a obok ludzi
występują bogowie, półbogowie, olbrzymy itp. Nibelungi to legendarny ród karłów,
strzegący brył złota, ukrytego przez nich w podziemnej jaskini. Pierścień wykuty z tego
złota dawał posiadaczowi nieograniczoną władzę nad ludźmi, toteż stał się przedmiotem
ogólnego pożądania i przyczyną nieszczęść. Poszczególne dramaty wchodzące w skład
tetralogii przedstawiają szereg wątków powiązanych tym wspólnym motywem literackim.

Na Pierścień Nibelunga, uroczysty dramat sceniczny na trzy dni i jeden wieczór (jak pisał
sam kompozytor) składają się 4 dramaty muzyczne:

Złoto Renu - prolog,

Walkiria - dzień pierwszy,
Zygfryd - dzień drugi,
Zmierzch bogów - dzień trzeci.


Emil Fischer jako Wotan podczas premiery „Złota Renu” w Nowym Jorku w 1889 roku, wikimedia.org, domena publiczna

Jest to najbardziej gigantyczne dzieło w historii literatury muzycznej, łączny czas trwania
osiąga co najmniej dwanaście godzin. Jego pierwsze wykonanie miało miejsce w Teatrze
Operowym Bayreuth w 1876 r., zgodnie z intencją kompozytora w czterech po sobie
następujących dniach.

Dzieło to nie tylko jest niesamowicie rozbudowane pod względem rozmiarów każdej
z części. Także obsada wykonawcza jest kilkukrotnie większa, niż np. w operach epoki
klasycyzmu.
Podsumowanie twórczości

Porównanie orkiestr w operze Mozarta i dramacie Wagnera, online-skills, CC BY 3.0

Ryszard Wagner miał skłonność do gigantomanii. Kompozytor był przekonany

o mistycznym charakterze swej muzyki. Całość tego dzieła została ukończona i wystawiona
dzięki pomocy materialnej wspomnianego już miłośnika muzyki Wagnera – króla
bawarskiego Ludwika II. Był on pierwszym prawdziwym wagnerystą, który także w życiu
prywatnym zauroczony był geniuszem muzycznym Wagnera i chętnie identyfikował się
z niektórymi postaciami z jego oper.

Ludwik II przyczynił się on m. in. do wybudowania specjalnego, olbrzymiego teatru

w Bayreuth, w którym możliwe okazało się wystawienie całego cyklu. Teatr ten jest
obiektem godnym uwagi z kilku względów. Przybywało się tu (i przybywa w dalszym ciągu)
jak na odświętne nabożeństwo. Widownia pomyślana jest na wzór grecki – jako wielka,
amfiteatralnie wznosząca się przestrzeń z doskonałą widocznością ze wszystkich miejsc.
Widownia musiała być zaciemniana, co stanowiło nowość w czasach Wagnera. Scena
w teatrze była szczytem doskonałości technicznej – jak na ówczesne czasy; mimo to było
wiele scen niewykonalnych, np. wejście bogów po łuku tęczy, cwałowanie Walkirii na
koniach itp. Poprzez złudzenie perspektywy scenie nadawano głębi.

Orkiestra umieszczona została w oddzielnym przykrytym pomieszczeniu. W ten sposób

dźwięk orkiestry wdzierał się szczeliną bezpośrednio na scenę, a dopiero potem na
widownię. Każdy fragment orkiestry był lepiej słyszalny dla śpiewaków, a dźwięk głosów
wokalnych nie ginął w nurcie brzmienia orkiestry. Ten kanał dla orkiestry powinien być
wykorzystany jako mistyczna przepaść między sceną a publicznością, muzycy orkiestrowi
zaś nie powinni odwracać uwagi słuchacza.

Wnętrze Teatru Operowego w Bayreuth, theopera101.com, CC BY 3.0

Teatr powstał jako teatr festiwalowy, stał się miejscem spotkań nowej publiczności,
miejscem pielgrzymki, teatrem przyszłości. Obiektem nie reprezentacyjnym, ale
funkcjonalnym. Wszystko miało tu służyć dziełu muzyczno‐dramatycznemu.
Przedstawienia są objawieniem geniusza. Takie kilkudniowe święto muzyki było
spełnieniem marzenia Wagnera.

Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

 1

1. Niemiecki kompozytor, a także dyrygent, poeta (autor librett) i teoretyk sztuki.

Przedstawiciel późnego romantyzmu w muzyce niemieckiej. Także jeden
z najwybitniejszych kompozytorów muzyki dramatycznej i twórca dramatu muzycznego.

Ryszard Wagner, online-skills, CC BY 3.0

1. W pracy „Opera i dramat” kompozytor przedstawił swoje poglądy dotyczące reformy

opery, które były reakcją przeciw operze włoskiej. Lista najistotniejszych zmian Wagnera
obejmowała ściślejsze zespolenie tekstu z muzyką oraz połączenie krótszych odcinków
w sceny będące jednolitą, większą całością. Usunięta została tradycyjna uwertura, będąca
dotąd często rodzajem muzycznego streszczenia opery, zamiast niej pojawił się krótki
wstęp (Vorspiel) wprowadzający w nastrój dramatu.
Tetralogia Pierścień Nibelunga, online-skills, CC BY 3.0

1 2

1. Wagner zmienił także funkcję orkiestry – dotąd stanowiła ona w miarę prosty
akompania¬ment, u Wagnera zostaje rozbudowana, poszerzona o nowe instrumenty (m.in.
tuby wagnerowskie), a jej funkcją jest też wyrażanie tego wszystkiego, czego nie można
wypowiedzieć samymi słowami.

2. Dramaty Wagnera charakteryzują się także dużymi wymaganiami względem solistów.

Wokaliści u Wagnera winni posiadać głosy o olbrzymiej skali i sile brzmienia.

Reforma operowa – orkiestra i soliści, online-skills, CC BY 3.0

1
1. To cykl 4 dramatów muzycznych, czyli tetralogia o wspólnym tytule „Pierścień
Nibelunga”, napisany według zasad przedstawionych w pracy. Na „Pierścień Nibelunga”,
uroczysty dramat sceniczny na trzy dni i jeden wieczór (jak pisał sam kompozytor) składają
się 4 dramaty muzyczne: „Złoto Renu” – prolog, „Walkiria” – dzień pierwszy, „Zygfryd” –
dzień drugi, „Zmierzch bogów” – dzień trzeci.

Tetralogia „Pierścień Nibelunga”, online-skills, CC BY 3.0

1. Treść „Tristana i Izoldy” osnuta jest na średniowiecznej, staroceltyckiej legendzie

opowiadającej o nieszczęśliwej miłości tytułowych bohaterów. Wagner jako pierwszy nie
przedstawiał zdrady małżeńskiej, lecz tragedię miłości. Dzieło to tak bardzo różniło się od
wszystkiego, co do tego czasu powstało, że wywołało wiele protestów. Jest to najbardziej
autobiograficzny dramat muzyczny Wagnera.

„Tristan i Izolda”, online-skills, CC BY 3.0

Zadania
Ćwiczenie 1

Zaznacz tytuły dramatów muzycznych Ryszarda Wagnera:

 Złoto Renu

 Tristan i Izolda

 Rienzi

Ćwiczenie 2

Ułóż tytuły dramatów muzycznych z tetralogii Pierścień Nibelunga Ryszarda Wagnera

w poprawnej kolejności.

Zmierzch bogów 

Zygfryd 

Złoto Renu 

Walkiria 

Ćwiczenie 3

Zaznacz, które z tematów można odnaleźć w tetralogii Ryszarda Wagnera.

 Śmierć ukochanej

 Nieszczęśliwa miłość

 Losy miejscowego cyrulika

 Ćwiczenie 4

Jak nazywa się u Wagnera wstęp instrumentalny do dzieła operowego?

 vorspiel

 toccata

 uwertura

Ćwiczenie 5

"Podczas zajęć pojawiło się kilka niemieckich zwrotów dotyczących muzyki. Sprawdź, ile
z nich udało Ci się zapamiętać. Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją."

Połączenie różnych form artystycznych,

Vorspiel takich jak dramat, muzyka, literatura,
sztuka reżyserska.

Motyw przewodni, struktura muzyczna,

Gesamtkunstwerk która symbolizuje osobę, przedmiot lub
jakąś ideę.

Instrumentalny wstęp do dzieła

Leitmo v
operowego.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Ryszard Wagner, Tristan i Izolda (wstęp), online-skills, CC BY 3.0
Ryszard Wagner, Tristan i Izolda (wstęp), online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Tristan i Izolda (wstęp) autorstwa Ryszarda Wagnera. Wykonawca:

Philharmonia Orchestra, dyrygent: Wilhelm Furtwängler. Kompozycja posiada
umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

F. Chopin - „Preludium c-moll” op. 28 nr 20

Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin - „Preludium c-moll”. Kompozycja posiada

umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
W. A. Mozart - „Sonata A-dur” KV 331

Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart - „Sonata A-dur”.Kompozycja posiada

umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Ćwiczenie 6

Wysłuchaj powyższych nagrań, a następnie zaznacz, w którym z nich odnaleźć można tzw.
akord tristanowski.

 Utwór nr 2

 Utwór nr 3

 Utwór nr 1

Inna wersja zadania


Ćwiczenie 7

Reforma operowa Wagnera dotyczyła głównie budowy samej opery, jednak kilka zmian
dotyczyło także orkiestry. Zaznacz wszystkie zmiany.

 Przeniesienie orkiestry do kanału

 Dodanie nowych instrumentów

 Przedstawienie w muzyce tego, co niewyrażalne jest słowami

 Zmiana ustawienia sekcji

 Polecenie 1

Na podstawie wiedzy zdobytej na lekcji opisz, jak zmieniła się rola publiczności w dziełach
Wagnera.

Słownik pojęć
Dramat muzyczny

rodzaj scenicznego dzieła muzycznego, w którym muzyka jest podporządkowana akcji

dramatycznej, a nie odwrotnie, jak w tradycyjnej operze.

Gesamtkunstwerk

połączenie różnych form artystycznych, takich jak dramat, muzyka, literatura, sztuka
reżyserska.

Motyw przewodni

struktura muz., która w muzyce programowej lub związanej z tekstem, jest

przyporządkowana określonej sytuacji dramatycznej, symbolizuje osobę, przedmiot lub
jakąś ideę.

Tetralogia

cykl czterech utworów artystycznych, połączonych zazwyczaj tytułem ogólnym,

z których każdy stanowi osobną część.

Vorspiel

wstęp instrumentalny do dzieła operowego.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl
sjp.pl
Galeria dzieł sztuki


Ryszard Wagner, online-skills, CC BY 3.0

Biblioteka muzyczna
    
0:00 10:58

1. Tristan i Izolda (wstęp), Ryszard Wagner

2. Preludium c-moll op. 28 nr 20, Fryderyk Chopin

3. Sonata A-dur KV 331, Wolfgang Amadeusz Mozart