2η Ενότητα Β Γυμνασίου 2022-23 72

Κολλέγιο Ψυχικού – Γυμνάσιο
Ακαδημαϊκό Τμήμα Eλληνικής Γλώσσας

MYP Year 3 [Β΄ Γυμνασίου]
Σχολικό έτος 2022-2023
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
2η Θεματική Ενότητα
Οι ανθρώπινες σχέσεις -φιλικές και οικογενειακές-
ως παράγοντες διαμόρφωσης της προσωπικότητας
του νέου
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

[ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ] 2η ενότητα: «Οι ανθρώπινες σχέσεις -φιλικές και οικογενειακές- ως παράγοντες διαμόρφωσης
της προσωπικότητας του νέου»
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Τίτλος: Οι ανθρώπινες σχέσεις -φιλικές και οικογενειακές- ως παράγοντες διαμόρφωσης
της προσωπικότητας του νέου.
Θεμελιώδης Έννοια: Συνδέσεις
Σχετικές Έννοιες: Δομή, Χαρακτήρας
Παγκόσμιο Πλαίσιο: Ταυτότητες και σχέσεις
Πρόταση Διερεύνησης: Οι οικογενειακές και φιλικές σχέσεις συμβάλλουν στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου και καθορίζουν τον κώδικα αξιών του.
Δεξιότητα που θα καλλιεργήσουμε (ATL):
Έρευνας: Να εντοπίζω πληροφορίες για προσωπική ενημέρωση και ενημέρωση άλλων &
να συσχετίζω πληροφορίες από διαφορετικές πηγές.
Σκέψης: Να αναγνωρίζω ένα πρόβλημα, αφού παρατηρήσω προσεκτικά τα δεδομένα & να

αξιολογώ απόψεις και επιχειρήματα.
Κριτήριο αξιολόγησης:
B. Οργάνωση λόγου
C. Παραγωγή κειμένου
D. Χρήση γλώσσας
2
1ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
«Ζούμε με την οικογένεια» [Κείμενο 2, σελ. 29]

«Η µητέρα συχνά εργάζεται»
1. Να προσδιορίσετε τα προβλήματα που δημιουργεί στην οικογένεια η εξαντλητική

επαγγελματική απασχόληση των γονέων.
2. Να σχολιάσετε την παρακάτω εικόνα. Με ποια παράγραφο του κειμένου συνδέεται
άμεσα; Να δώσετε μια λεζάντα στην εικόνα.
___________________________________________________
3. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας δεν

είναι απειλητική για την ισορροπία της οικογένειας; Ποια είναι η προσωπική σας
άποψη για το θέμα αυτό;
4. Τι είδους κείμενο είναι το κείμενο αυτό και ποια τα χαρακτηριστικά του;
3
ΤΟ ΑΡΘΡΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Το άρθρο είναι ένα δημοσίευμα σε εφημερίδα ή περιοδικό ή στο διαδίκτυο και
πραγματεύεται ένα θέμα της τρέχουσας επικαιρότητας (πολιτικό, κοινωνικό,
επιστημονικό, πολιτιστικό, οικονομικό, κ.ά.), που ενδιαφέρει την κοινή γνώμη. Με άλλα
λόγια, το άρθρο αφορμάται από ένα επίκαιρο γεγονός, το οποίο σχολιάζει ή ερμηνεύει.
ΓΛΩΣΣΑ
Κυριαρχεί η αναφορική (κυριολεκτική) λειτουργία της γλώσσας και το γ’ ρηματικό
πρόσωπο. Η γλώσσα στο άρθρο είναι επίσημη.
ΥΦΟΣ
Συνήθως είναι σοβαρό, επίσημο, απρόσωπο. Το ύφος του άρθρου συχνά εξαρτάται από το
επίπεδο του αναγνωστικού κοινού στο οποίο υποθετικά απευθύνεται ο αρθρογράφος (π.χ.
ο τρόπος γραφής ενός άρθρου που προορίζεται να δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα
είναι διαφορετικός από εκείνον ενός άρθρου που προορίζεται για την εφημερίδα του
Δήμου).
ΤΥΠΙΚΗ ΔΟΜΗ ΑΡΘΡΟΥ
ΤΙΤΛΟΣ: Πρέπει να είναι σύντομος και περιεκτικός.

Συνήθως ο τίτλος είναι μια ονοματική φράση, είναι χιουμοριστικός, ειρωνικός, ουδέτερος,
πρωτότυπος, με σχόλιο ή χωρίς, με σημεία στίξης ή χωρίς, μεταφορικός ή κυριολεκτικός…
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Περιλαμβάνει το θέμα ή τα θέματα προς εξέταση.

Ο πρόλογος εξαρτάται κάθε φορά από το λεγόμενο επικοινωνιακό πλαίσιο, το πλαίσιο
δηλαδή στο οποίο μας ζητείται να αναπτύξουμε τα επιχειρήματά μας για το εν λόγω θέμα
(π.χ. επιστολή, άρθρο, ομιλία). Στον πρόλογο, συνήθως γίνεται αναφορά σε ένα επικαιρικό
γεγονός, το οποίο αποτελεί το ερέθισμα για τη γραφή του άρθρου.
Σχηματισμός προλόγου:
1. Αφόρμηση: Αναφορά σε ένα επίκαιρο γεγονός, το οποίο αποτελεί το ερέθισμα για τη
γραφή του άρθρου (αξιοποιώ τα δεδομένα της διατύπωσης, αν υπάρχουν).
4
2. Αναφορά του θέματος ή των θεμάτων προς εξέταση

3. Μεταβατική πρόταση (π.χ. διατύπωση κάποιου ρητορικού ερωτήματος) που θα
οδηγήσει ομαλά στο κυρίως μέρος
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΘΕΜΑ
«Στις μέρες μας, πολύ συχνά γίνεται λόγος για την “ανεργία των πτυχιούχων”. Κάθε
χρόνο όλο και περισσότεροι νέοι συνωστίζονται στις πύλες των ανώτατων σχολών,
επιδιώκοντας την είσοδό τους σε αυτές και την επαγγελματική τους αποκατάσταση.
Γενική διαπίστωση, όμως, αποτελεί και το γεγονός πως είναι αδύνατο να αποκατασταθούν
επαγγελματικά όλοι σύμφωνα με τις πανεπιστημιακές τους σπουδές. Να συντάξετε ένα
άρθρο για το μαθητικό περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να παρουσιάζετε τους
λόγους που εξηγούν τη συμπεριφορά αυτή των νέων, αλλά και προτάσεις για την
αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας των πτυχιούχων.»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ
«1. Είναι γεγονός ότι οι στατιστικές των τελευταίων χρόνων έχουν αναδείξει ένα παράδοξο
φαινόμενο, από τη μία πλευρά την ολοένα αυξανόμενη ανεργία που πλήττει τους
πτυχιούχους και από την άλλη πλευρά τη σταθερή επιμονή των μαθητών να ‘περάσουν τις
πύλες’ των ανώτατων σχολών (αφόρµηση). 2. Εύλογο, λοιπόν, θα ήταν να αναρωτηθεί
κάποιος για τα πραγματικά αίτια αυτής της κατάστασης, αλλά και να αναζητήσει τρόπους
διαφυγής από το αδιέξοδο αυτό (αναφορά θεµάτων). 3. Για ποιους λόγους, όμως, οι νέοι
εμμένουν στην επιλογή αυτή; (µεταβατική πρόταση)»
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Εδώ παρουσιάζονται τα επιχειρήματα του συντάκτη και επαρκές αποδεικτικό υλικό,
προκειμένου να διασαφηνιστεί η κύρια ιδέα ή να τεκμηριωθεί η θέση που διατυπώθηκε ή
να ανασκευαστεί μία θέση.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο επίλογος αποτελεί συνήθως ανακεφαλαίωση των βασικών θέσεων που αναπτύχθηκαν
στο άρθρο ή ένα γενικό συμπέρασμα βάσει των επιχειρημάτων που προηγήθηκαν. Η
ανακεφαλαίωση αυτή μπορεί να καταλήγει και στην προβολή μιας θέσης που θεωρείται
από τον συντάκτη ως η πιο σημαντική.
5
Καταληκτικές φράσεις επιλόγου:

- Εύκολα, λοιπόν, αντιλαμβάνεται κανείς πως…
- Αβίαστα, λοιπόν, προκύπτει το συμπέρασμα πως…
- Αβίαστα, λοιπόν, οδηγούμαστε στη διαπίστωση ότι…
- Συμπερασματικά, λοιπόν, επισημαίνουμε ότι…
- Εν κατακλείδι υπογραμμίζουμε / επισημαίνουμε, συνεπώς, ότι...
- Από όσα εκθέσαμε παραπάνω, συνάγεται /εξάγεται το συμπέρασμα...,
- Από όσα ως τώρα έχουν διατυπωθεί, αξίζει να τονίσουμε συμπερασματικά…
- Αντιπαραθέτοντας ή αξιολογώντας τις παραπάνω απόψεις γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι..
ΑΣΚΗΣΕΙΣ:
1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα παρακάτω θέματα, να γράψετε τους κατάλληλους

προλόγους για αυτά:
Α. «Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για τη φιλία που αναπτύσσεται μέσω του διαδικτύου και
των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πιστεύετε ότι αυτού του είδους η επικοινωνία, που
αναπτύσσουν οι νέοι σήμερα χάρη στα ηλεκτρονικά μέσα έχει τα χαρακτηριστικά της
φιλίας; Να παρουσιάσετε την άποψη σας σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στη σχολική
εφημερίδα.»
Β. «Με δεδομένο ότι βρίσκεστε στην πιο καθοριστική ηλικία για τον επαγγελματικό σας
προσανατολισμό, να παρουσιάσετε σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του
σχολείου σας τα βασικότερα κριτήρια που θα έπρεπε να λάβει υπόψη του ο νέος για την
επιλογή επαγγέλματος.»
Γ. «Παρακολουθήσατε πρόσφατα μια πολυδιαφημισμένη ταινία. Σε ένα άρθρο που θα

δημοσιευτεί στο σχολικό περιοδικό, να παρουσιάσετε με συγκεκριμένα επιχειρήματα –
παραδείγματα τα θετικά ή τα αρνητικά στοιχεία της ταινίας αυτής προτρέποντας ή
αποτρέποντας τους συμμαθητές σας να τη δουν.»
6
2. Να γράψετε ένα άρθρο για το περιοδικό του σχολείου σχετικά με τις αξίες που πρέπει να
κυριαρχούν στη σύγχρονη οικογένεια, ώστε να επιτυγχάνεται η αρμονική συνύπαρξη
των μελών της. Στο άρθρο σας να προσέξετε τη δομή του λόγου σας. Ιδιαίτερη έμφαση
δίνεται στο κριτήριο Β που ακολουθεί.
Β: Οργάνωση λόγου
i. Χρησιμοποιείς οργανωτικές δομές που εξυπηρετούν το πλαίσιο του κειμένου και την
πρόθεση του συγγραφέα.
ii. Οργανώνεις τις απόψεις και τις ιδέες σου με συνοχή και με λογικό τρόπο.
iii. Χρησιμοποιείς αναφορές και εργαλεία, με αποτέλεσμα η δομή του κειμένου σου να
είναι κατάλληλη για το περιεχόμενο του κειμένου και την πρόθεσή σου.
D:Χρήση της γλώσσας:

i. Χρησιμοποιείς ποικιλία κατάλληλων λεξιλογικών, συντακτικών και εκφραστικών
επιλογών.
iii. Χρησιμοποιείς τη γραμματική, τη σύνταξη και τη στίξη σου με ακρίβεια και η
επικοινωνία αποτελεσματική
7
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
«Από το ηµερολόγιο της Άννας Φρανκ», Άννα Φρανκ
[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 48]
1. Το κείμενο που διαβάσατε ανήκει στο λογοτεχνικό είδος του ημερολογίου. Αφού
διαβάσετε στον παρακάτω πίνακα τα χαρακτηριστικά ενός ημερολογίου σχετικά με
τη μορφή, το περιεχόμενο και το ύφος, να συμπληρώσετε τα κενά με τα στοιχεία του
κειμένου που επιβεβαιώνουν τη θεωρία.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Προσδιορισμός τόπου και χρόνου
Προσφώνηση
Αποφώνηση
Γραμματικό πρόσωπο
Αφηγητής
Ύφος
Οργάνωση λόγου (λογική ή συνειρμική)
2. Αφού εντοπίσετε το πρόσωπο στο οποίο πραγματοποιείται η αφήγηση του κειμένου,

να αιτιολογήσετε τη χρήση του.
3. Να επισημάνετε τους λόγους για τους οποίους η Άννα καταφεύγει στο ημερολόγιό
της. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με χωρία του κειμένου.
4. Ποια είναι η σχέση της Άννας με τη μητέρα της, τον πατέρα της και την αδερφή της;
5. Πώς αντιλαμβάνεται η ηρωίδα τον ρόλο των γονέων;
8
6. Να συγκρίνετε τη σχέση της Άννας με τους γονείς της με τη σχέση γονέων-παιδιών

κατά τη σύγχρονη εποχή.
7. Ποια συναισθήματα κατακλύζουν την ηρωίδα στο χωρίο «Α τόσα πράγματα…
ξεχειλίζει.» και με ποια εκφραστικά μμέσα αποτυπώνονται;
Εργασίες για το σπίτι
Α. Σε μία σελίδα ημερολογίου να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για το πώς θέλετε να
σας συμπεριφέρονται οι γονείς σας.
Κριτήριο Β.i.
Χρησιμοποιείς οργανωτικές δομές που εξυπηρετούν αποτελεσματικά το πλαίσιο του
κειμένου και την πρόθεση του συγγραφέα.
Κριτήριο C.i. [Παραγωγή λόγου:

Τα κείμενα που παράγεις παρουσιάζουν προσωπική εμπλοκή με τη δημιουργική
διαδικασία. Παρουσιάζεις σκέψη, φαντασία και ευαισθησία και φαίνεται να έχεις
εξερευνήσει και να έχεις λάβει υπόψη σου νέες προοπτικές και ιδέες.]
Β. Υποθέστε ότι είστε η αδελφή της Άννας, η Μαργκότ. Παίρνοντας αφορμή από το
περιστατικό με το βιβλίο, να περιγράψετε σε μία σελίδα ημερολογίου τη σχέση της
Άννας με τους γονείς της.
Κριτήριο B.iii.
Χρησιμοποιείς αναφορές και εργαλεία, με αποτέλεσμα η δομή του κειμένου σου
να είναι κατάλληλη για το περιεχόμενο του κειμένου και την πρόθεσή σου.
Γ. Αφού ξαναδιαβάσετε το κείμενο της Άννας Φρανκ και το παράλληλο κείμενο «Το
λιμανάκι της καρδιάς μου» του Ο. Αβραμίδη στο τέλος του φυλλαδίου, να
απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:
I. Ποιο είναι «το καταφύγιο» των ηρώων; Γιατί νιώθουν την ανάγκη να καταφύγουν
σε αυτό;
II. Ποιο είναι το δικό σου «καταφύγιο» στις δύσκολες στιγμές σου;
9
Κριτήριο C.iii. [Παραγωγή λόγου:

Αναφέρεις λεπτομέρειες και παραδείγματα σχετικά με το θέμα σου, ώστε να
αναπτύξεις τις ιδέες σου.]
Για να συνθέσεις την απάντησή σου πρέπει να χρησιμοποιήσεις:

τη Δεξιότητα της ΕΡΕΥΝΑΣ (Πληροφοριακή Παιδεία):
Χρειάζεται να εντοπίσεις πληροφορίες για δική σου ενημέρωση αλλά και για να
ενημερώσεις τους άλλους. Επίσης, πρέπει να συσχετίσεις πληροφορίες από
διαφορετικές πηγές.
τη Δεξιότητα της ΣΚΕΨΗΣ (Κριτική Σκέψη):
Χρειάζεται να αναγνωρίσεις ένα πρόβλημα, αφού πρώτα παρατηρήσεις προσεκτικά τα
δεδομένα.
10
«Καλλιπάτειρα», Λορέντζος Μαβίλης
[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 156 -157]
1. Ποια παράβαση έκανε η Καλλιπάτειρα και κατηγορήθηκε από τους Ελλανοδίκες;

2. Για ποιο λόγο η Καλλιπάτειρα επιθυμεί τόσο πολύ να δει τους αγώνες;
3. Ποια τα επιχειρήματα της Καλλιπάτειρας απέναντι στους κατηγόρους της;
4. Ποια στοιχεία μπορείτε να συμπεράνετε αναφορικά με την προσωπικότητα της
ηρωίδας;
5. Θεωρείτε ότι το ποίημα είναι παραδοσιακό ή μοντέρνο; Ποια χαρακτηριστικά του το
επαληθεύουν;
6. Στις τελευταίες δύο στροφές να εντοπίσετε τα εκφραστικά μέσα τα οποία
χρησιμοποιεί ο ποιητής, για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία της ηρωίδας του.
Εργασία για το σπίτι
Είστε ένας από τους Ελλανοδίκες που θα αποφασίσουν για την τύχη της Καλλιπάτειρας.
Στο συμβούλιο που θα ακολουθήσει οι μισοί από εσάς θα υποστηρίξετε την αθώωσή της,
ενώ οι υπόλοιποι την καταδίκη της. Να σκεφτείτε και να καταγράψετε τα επιχειρήματα
με τα οποία θα υποστηρίξετε τη θέση σας στη λογομαχία.
Κριτήριο B.ii.
Οργανώνεις τις απόψεις και τις ιδέες σου με συνοχή και με λογικό τρόπο.
Κριτήριο C.ii. [Παραγωγή λόγου:
Οι επιλογές του ύφους σου, όσον αφορά τα γλωσσικά και λογοτεχνικά σου εργαλεία, είναι
εύστοχες και φαίνεται να έχεις κατανοήσει την επίδρασή τους στο ακροατήριο.]
Κριτήριο D.ii. [Χρήση της γλώσσας:

Γράφεις και εκφράζεσαι με κατάλληλο ύφος σε σχέση με το πλαίσιο του κειμένου και την
πρόθεσή σου.]
11

τη Δεξιότητα της ΕΡΕΥΝΑΣ (Πληροφοριακή Παιδεία):
ενημερώσεις τους άλλους.
τη Δεξιότητα της ΣΚΕΨΗΣ (Κριτική Σκέψη):
δεδομένα. Επίσης, πρέπει να αξιολογήσεις τις απόψεις και τα επιχειρήματα τα δικά σου
και των άλλων.
12
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Α. Ανάπτυξη παραγράφου με παραδείγματα

Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος
μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα.
Η ΔΟΜΗ αυτής της παραγράφου είναι η εξής:
Θεματική περίοδος: Αναφέρεται η άποψη ή το επιχείρημά που θέλουμε να

διευκρινίσουμε.
Λεπτομέρειες: Αναφέρονται τα παραδείγματα που μας βοηθούν να πείσουμε τον
αναγνώστη γι’ αυτό που υποστηρίζουμε στη θεματική περίοδο.
Κατακλείδα: Παρουσιάζεται το συμπέρασμά.
Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με παραδείγματα:

για παράδειγμα, ακόμα, επίσης, επιπλέον, δεν πρέπει να παραλείψουμε, επιπρόσθετα, ένα
ακόμα σημείο κ.ά.
Άσκηση 1η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε τα παραδείγματα με

τα οποία αναπτύσσεται η θεματική περίοδος.
1. Ο άνθρωπος ικανοποιεί τις περισσότερες ανάγκες του μέσα στην οικογένεια. Την
ανάγκη του, για παράδειγμα, να προστατεύεται από τις καιρικές συνθήκες και να
βρίσκει ασφάλεια την ικανοποιεί με τη στέγη, δηλαδή, με το σπίτι που εξασφαλίζει
στα μέλη της κάθε οικογένεια. Επίσης, η ανάγκη που έχει κάθε άνθρωπος για τη
διατήρηση της υγείας του, για αγάπη, για ασφάλεια και επικοινωνία βρίσκει την
ικανοποίησή της μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο.
2. Τη φυσιογνωμία του Πάσχα την αποτελούν πολλά και διαφορετικά έθιμα. Μια
καθαρά ελληνική ομάδα πασχαλινών εθίμων είναι αυτή με τα κουλούρια, τα
13
τσουρέκια, τα κόκκινα αυγά και οι μεγάλες κουλούρες που έχουν το σταυρό στη μέση
και ένα κόκκινο αυγό πάνω στο κέντρο του σταυρού. Στα ψωμιά των Χριστουγέννων
αντιστοιχούν οι λαμπριάτικες κουλούρες, πλασμένες με τέχνη, γαρνιρισμένες με
κεντίδια και αλειμμένες με άφθονο κρόκο αυγού. Τα είδη αυτά είναι τα ιερότερα δώρα
που συνηθίζουμε στη Λαμπρή να χαρίζουμε ο ένας στον άλλο.
Άσκηση 2η: Να αναπτύξετε την ακόλουθη θεματική περίοδο με τη μέθοδο των

παραδειγμάτων.
α. Η οικογενειακή ζωή απαιτεί υποχωρήσεις τόσο από τους γονείς όσο και από τα παιδιά.
β. Η ζωή στην πόλη είναι πολύ δύσκολη.
Χρησιμοποιείς οργανωτικές δομές που εξυπηρετούν το πλαίσιο του κειμένου και την πρόθεση του
συγγραφέα.
Κριτήριο Β.ii.
Β. Ανάπτυξη παραγράφου με σύγκριση - αντίθεση
Χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου, όταν η θεματική περίοδος μας
παρακινεί να αναφέρουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα,
πράγματα, ιδέες.
Θεματική περίοδος: Αναφέρονται τα στοιχεία (άνθρωποι, αντικείμενα, ιδέες…) που

πρόκειται να συγκριθούν.
Λεπτομέρειες: Αναφέρονται όλα τα γνωρίσματα του ενός μέλους και στη συνέχεια όλα τα
γνωρίσματα του άλλου μέλους της σύγκρισης.
Κατακλείδα: Παρουσιάζεται το συμπέρασμα της σύγκρισης.
Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με σύγκριση - αντίθεση:

όμοια, αντίστοιχα, άλλη μια ομοιότητα είναι, αλλά, όμως, παρόλο που, ωστόσο, εξάλλου,
αντίθετα, από την άλλη πλευρά, αν και, μολονότι, αντίστροφα, όχι μόνο αλλά και κ.ά.
14
Άσκηση 3η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε τη σύγκριση-αντίθεση

με την οποία αναπτύσσεται η θεματική περίοδος.
1. Ο Αστερίξ είναι αρκετά διαφορετικός από τον Οβελίξ. Ο Αστερίξ είναι ένας μικρόσωμος
πολεμιστής αλλά παμπόνηρος και με κοφτερό μυαλό, του εμπιστεύονται χωρίς
αμφιβολίες όλες τις επικίνδυνες αποστολές, για τις οποίες συνήθως καταστρώνει και το
σχέδιο δράσης. Αντλεί την υπεράνθρωπη δύναμή του από το μαγικό ζωμό του Δρυΐδη
Πανοραμίξ. Από την άλλη πλευρά, ο Οβελίξ, ο αχώριστος φίλος του Αστερίξ, είναι
μεγάλων σωματικών διαστάσεων, προμηθευτής μενίρ σε ολόκληρη την επικράτεια και
μεγάλος εραστής του ψητού αγριογούρουνου! Είναι πάντοτε έτοιμος να ακολουθήσει
τον Αστερίξ σε μια νέα περιπέτεια και ας μην καταλαβαίνει πάντοτε τι ακριβώς
συμβαίνει, αρκεί να υπάρχουν αγριογούρουνα και τρανοί καυγάδες! Η δύναμή του είναι
ατελείωτη, επειδή είχε βουτήξει στη μαρμίτα με το μαγικό ζωμό, όταν ήταν μικρός.
2. Η εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Αθήνα ήταν πολύ διαφορετική από την
εκπαίδευση των αγοριών στη Σπάρτη. Στην Αθήνα τα αγόρια πήγαιναν σε σχολεία
όπου μάθαιναν ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά και μουσική. Πήγαιναν και σε
γυμναστήρια όπου γυμνάζονταν. Η εκπαίδευση για τους Αθηναίους δε σταματούσε
ποτέ, καθώς γίνονταν στην αγορά διάφορες συζητήσεις τις οποίες παρακολουθούσε
όποιος ήθελε. Αντίθετα, οι Σπαρτιάτες ήταν στρατιώτες σε όλη τους τη ζωή. Από την
ηλικία των επτά ετών τα παιδιά παραδίδονταν από τους γονείς στο κράτος και ζούσαν
κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες. Διδάσκονταν κυρίως την πολεμική τέχνη αλλά και
ανάγνωση, γραφή, χορό και μουσική. Ακόμα, μάθαιναν να εκφράζονται με λίγα λόγια,
να σέβονται τους μεγαλύτερους και να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για την
πατρίδα.
Άσκηση 4η: Να αναπτύξετε τις ακόλουθες θεματικές περιόδους με τη μέθοδο της

σύγκρισης - αντίθεσης.
α. Η ειρήνη οδηγεί στην ευτυχία, ενώ ο πόλεμος στη δυστυχία.
β. Η ζωή στην πόλη δεν έχει καμία σχέση με τη ζωή στο χωριό.
15
Γ. Ανάπτυξη παραγράφου με αιτιολόγηση
Όταν αυτό που αναφέρεται στη θεματική περίοδο είναι μία κρίση και χρειάζεται να
αποδείξουμε ότι ισχύει, τότε αναπτύσσουμε την παράγραφο με αιτιολόγηση. Στην
ανάπτυξη της παραγράφου χρησιμοποιούμε επιχειρήματα που αποδεικνύουν αυτό που
αναφέραμε στη θεματική περίοδο.
Θεματική περίοδος: Αναφέρεται η θέση/κρίση που χρειάζεται να αποδειχθεί ότι ισχύει.

Λεπτομέρειες: Αναφέρονται πειστικά επιχειρήματα για να αποδείξουμε τη θέση μας.
Κατακλείδα: Ολοκληρώνεται η ιδέα που υποστηρίχθηκε στην παράγραφο, με ένα
συμπέρασμα που επιβεβαιώνει την αρχική θέση.
Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με αιτιολόγηση:

αυτό συμβαίνει/ισχύει γιατί/επειδή…, το γεγονός αυτό οφείλεται στο…, μία εξήγηση είναι
ότι…., λόγω του/της… κ.ά.
Άσκηση 5η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε την αιτιολόγηση με

την οποία αναπτύσσεται η θεματική περίοδος.
1. Το Σάμμερχιλ είναι ένα σχολείο με δημοκρατική αυτοκυβέρνηση. Καθετί που έχει σχέση
με τη ζωή της σχολικής κοινότητας ρυθμίζεται με ψηφοφορία στη συνέλευση του
σχολείου. Κάθε μέλος του συμβουλίου των δασκάλων και κάθε παιδί έχει μία ψήφο. Η
προεδρία της σχολικής συνέλευσης κατέχεται από ένα μαθητή, διαφορετικό κάθε φορά,
και ο επόμενος ορίζεται από τον πρόεδρο της εβδομάδας. Η θέση του γραμματέα είναι
αιρετή.
2. Δε νομίζω πως υπάρχουν γυναικεία και αντρικά επαγγέλματα πια. Τις τελευταίες
δεκαετίες οι γυναίκες κατέκτησαν όλους τους επαγγελματικούς χώρους και απέδειξαν
ότι μπορούν να ασκήσουν κάθε επάγγελμα, αρκεί να έχουν τα απαραίτητα προσόντα.
Έτσι, συναντάμε στην καθημερινή ζωή γυναίκες πολιτικούς, καλλιτέχνες, επιστήμονες,
υπαλλήλους… Μια ματιά στις στήλες των εφημερίδων, κυρίως στις μικρές αγγελίες,
και μια επίσκεψη σε διάφορους χώρους εργασίας μας πείθουν ότι σχεδόν σε όλους
τους επαγγελματικούς κλάδους απασχολούνται γυναίκες.
16
Άσκηση 6η: Να αναπτύξετε τις παρακάτω παραγράφους με τη μέθοδο της

αιτιολόγησης.
α. Ο σεβασμός είναι απαραίτητος για την αρμονική συνύπαρξη των μελών της
οικογένειας.
β. Ο πιστός φίλος είναι πολύτιμος για τον άνθρωπο.
Χρησιμοποιείς οργανωτικές δομές που εξυπηρετούν το πλαίσιο του κειμένου και την πρόθεση του
συγγραφέα.
Δ. Ανάπτυξη παραγράφου με διαίρεση
Αυτός ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου επιλέγεται, όταν μια έννοια ή ένα αντικείμενο
χρειάζεται να αναλυθεί στα μέρη του ή στα συστατικά στοιχεία από τα οποία
αποτελείται, προκειμένου να το καταλάβουμε καλύτερα.
Θεματική περίοδος: Αναφέρεται η διαιρετέα έννοια και τα είδη/μέρη της.

Λεπτομέρειες: Αναπτύσσεται κάθε είδος/μέρος χωριστά σε διαφορετικές προτάσεις.
Κατακλείδα: Ολοκληρώνεται η ιδέα που υποστηρίχθηκε στην παράγραφο με ένα
συμπέρασμα.
Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με διαίρεση:

το … μπορεί να διαιρεθεί σε … είδη, το … χωρίζεται/ διακρίνεται σε…, το … αποτελείται
από… κ.ά.
Άσκηση 7η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε τη διαίρεση με την

οποία αναπτύσσεται η θεματική περίοδος.
17
1. Οι προτάσεις ως προς το περιεχόμενό τους χωρίζονται σε προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας,

επιφωνηματικές και ερωτηματικές. Με τις προτάσεις κρίσεως διατυπώνεται μία κρίση,
μία σκέψη ή δίνεται μία πληροφορία. Με τις προτάσεις επιθυμίας εκφράζεται μία
επιθυμία ή προσταγή. Με τις επιφωνηματικές δηλώνεται ένα έντονο συναίσθημα και,
τέλος, με τις ερωτηματικές διατυπώνεται μία ερώτηση.
2. Τα θηλαστικά, ανάλογα με το είδος της τροφής τους, διακρίνονται σε φυτοφάγα και

σαρκοφάγα. Η τροφή των φυτοφάγων περιέχει μεγάλο ποσοστό κυτταρίνης, που είναι
δύσπεπτη. Η διάσπασή της γίνεται με τη βοήθεια βακτηρίων, τα οποία υπάρχουν στον
πεπτικό σωλήνα των ζώων. Τα σαρκοφάγα τρέφονται με άλλους ζωικούς οργανισμούς.
Η τροφή τους είναι εύπεπτη και πιο πλούσια σε θρεπτικές ουσίες και ενέργεια σε
σύγκριση με τη φυτική τροφή.
Άσκηση 8η: Να αναπτύξετε τις παρακάτω παραγράφους με τη μέθοδο της
διαίρεσης.
α. Ο χρόνος έχει τέσσερις εποχές, την άνοιξη, το καλοκαίρι, το φθινόπωρο και τον
χειμώνα, και η καθεμιά έχει την ομορφιά της.
β. Τα επαγγέλματα διακρίνονται σε χειρωνακτικά και πνευματικά.
18
Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που

ακολουθούν:
«Από όλα τα αγαθά που κάνουν τη ζωή του ανθρώπου ευτυχισμένη τίποτε δεν είναι
μεγαλύτερο, τίποτε γονιμότερο, τίποτε πιο ευχάριστο από την πραγματική φιλία
(Επικούρειος φιλόσοφος). Τι είναι όμως η πραγματική φιλία; Είναι ο στενός και θερμός
δεσμός δύο ή περισσοτέρων προσώπων, που στηρίζεται στην αμοιβαία ανιδιοτελή αγάπη
και εκτίμηση· είναι ο πολύτιμος και σταθερός δεσμός που ενώνει ενάρετους ανθρώπους,
στην καταγωγή ξένους ή συγγενείς. Οι εκλεκτότεροι πνευματικοί άνθρωποι όλου του
κόσμου έχουν αναγνωρίσει και έχουν εξυμνήσει την πραγματική φιλία και πολλοί, από τα
αρχαιότατα χρόνια ως σήμερα, έχουν γράψει γι’ αυτήν ότι είναι ένα από τα πιο απαραίτητα
και τα πιο βασικά στηρίγματα του ανθρώπου για την επίλυση των προβλημάτων του, για
την προκοπή του και για την ευτυχία του.
«Συν τε δύ’ ερχομένω», λέει ο Όμηρος· «όταν πηγαίνουν δύο μαζί» μπορούν οι άνθρωποι
να τα βγάλουν πέρα καλύτερα και πιο άνετα. Γιατί ο πραγματικός φίλος θα σε βοηθήσει
στην αντιμετώπιση των ζητημάτων σου ή των κινδύνων που διατρέχεις και στην επιτυχία
των σκοπών σου θα ακούσει τα μυστικά σου. Επίσης, στη δυστυχία σου θα λυπηθεί μαζί
σου και με πίστη θα σου συμπαρασταθεί, ενώ στην ευτυχία σου δε θα σε φθονήσει, αλλά
θα χαρεί κι εκείνος ειλικρινά, θα επαινέσει την καλή σου απόδοση και θα σου ευχηθεί το
καλύτερο. Σίγουρα, δεν θα θελήσει ποτέ να σε εκμεταλλευτεί· όταν βρίσκεσαι σε ανάγκη,
θα σε βοηθήσει. Επιπρόσθετα, θα κάνει θυσίες για σένα, θα σε σκέφτεται και όταν
βρίσκεται μακριά σου· θα σου πει την αλήθεια και, όταν πρέπει, θα σε κρίνει με
αυστηρότητα, θα είναι ειλικρινής μαζί σου και δεν θα σε κολακεύει· θα χαίρεται από την
παρουσία σου και θα είναι ο συμπαραστάτης σου· θα σε ενθαρρύνει και θα σε στηρίζει για
την κατάκτηση της αρετής και θα σε αποτρέπει από το κακό· θα κάνει υποχωρήσεις και
δεν θα κάνει ο,τιδήποτε το πονηρό, που θα μπορούσε να προκαλέσει μείωση, πόνο ή λύπη
σε σένα. Τα ίδια, φυσικά, θα προσφέρεις και συ σ’ αυτόν, για να έχει στερεά θεμέλια η φιλία
σας.
Η πραγματική φιλία ανυψώνει τους ανθρώπους ηθικά και πνευματικά, γιατί σ’ αυτήν ο
δόλος δεν έχει θέση και η προσφορά είναι αυθόρμητη, εκούσια και ανιδιοτελής και η
αμοιβαία συμπαράσταση στους πνευματικούς στόχους αποτελεσματική. Η αληθινή φιλία
έχει διάρκεια και δεν τραυματίζεται (παρά σπανιότατα) από τις συκοφαντίες. Μόνο όμως
19
εκείνοι που είναι πραγματικά καλλιεργημένοι και ενάρετοι αξιώνονται να την

προσφέρουν και να την απολαύσουν.
Περιοδικό «Φιλόλογος» τευχ. 20 (Απόσπασμα – Διασκευή)
Ερωτήσεις:
1. Τι είναι η φιλία σύμφωνα με το κείμενο;
2. Να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά του πραγματικού φίλου που αναφέρονται στο

παραπάνω κείμενο.
3. Να συζητήσετε την αξία της φιλίας με αφορμή το παραπάνω κείμενο.

Κριτήριο D. [Χρήση της γλώσσας:
iv. Γράφεις και προφέρεις τον λόγο με ακρίβεια και η επικοινωνία είναι
αποτελεσματική.
v. Χρησιμοποιείς κατάλληλες τεχνικές μη λεκτικής επικοινωνίας.]
4. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου; Να αποδώσετε έναν κατάλληλο τίτλο στο κείμενο.
5. Σε κάθε παράγραφο του κειμένου:

α. να εντοπίσετε τις λέξεις/φράσεις-κλειδιά και
β. να αποδώσετε το περιεχόμενό τους με έναν πλαγιότιτλο
6. Να εντοπίσετε τις συνδετικές λέξεις/φράσεις της 2ης παραγράφου του κειμένου

(συμβουλευτείτε και τον πίνακα στο τέλος των ερωτήσεων). Ποια είναι η σημασία
τους; Να επαναδιατυπώσετε την παράγραφο αφαιρώντας τις λέξεις αυτές. Τι
παρατηρείτε;
20
7. Στη 2η παράγραφο του κειμένου να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της και τον τρόπο
ανάπτυξης που έχει χρησιμοποιήσει ο αρθρογράφος.
8. Να συνθέσετε την περίληψη του κειμένου.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ/ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ/ΦΡΑΣΕΙΣ

προσθήκη επιπλέον, επίσης, ακόμα, επιπρόσθετα…
αιτιολόγηση εξαιτίας, επειδή, γιατί, διότι, ένας ακόμη λόγος, καθώς, εφόσον, για αυτόν
τον λόγο…
αποτέλεσμα/ συνεπώς, με αποτέλεσμα, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, ώστε, λοιπόν…
συμπέρασμα
αντίθεση αλλά, όμως, ωστόσο, εντούτοις, άλλωστε, εξάλλου, αντίθετα, σε αντίθεση,
απεναντίας, διαφορετικά, ειδάλλως, από την άλλη πλευρά, ενώ, μολονότι,
στον αντίποδα, παρόλ’ αυτά…
χρονική σχέση αρχικά, προηγουμένως, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, έπειτα, τέλος,
ταυτόχρονα, παράλληλα…
επεξήγηση δηλαδή, πιο συγκεκριμένα, ειδικότερα …
παράδειγμα για παράδειγμα, π.χ., λ.χ., όπως…
έμφαση μάλιστα, βέβαια, σίγουρα , πράγματι …
21
«Είμαστε εξόριστοι παρέα»

[Κείμενο 3, σελ. 46, Νεοελληνική Γλώσσα]
1. Ποιες εναλλαγές παρατηρείτε στη διάθεση των δύο φίλων;

2. Να περιγράψετε σύντομα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των δύο φίλων.
Εργασίες για το σπίτι
Α. Να γράψετε μία παράγραφο χρησιμοποιώντας τον τρόπο ανάπτυξης που θεωρείτε

καταλληλότερο για να περιγράψετε δύο φίλους που έχουν εντελώς διαφορετικό
χαρακτήρα. (Μπορείς να συγκρίνεις τον εαυτό σου με τον φίλο σου.)
Β. Πιστεύετε ότι ο διαφορετικός ή αντίθετος χαρακτήρας δύο φίλων αποτελεί ανασταλτικό

παράγοντα στη φιλική τους σχέση; Να γράψετε μία παράγραφο χρησιμοποιώντας τον
τρόπο ανάπτυξης που θεωρείτε καταλληλότερο.
Κριτήριο Β.i. Χρησιμοποιείς οργανωτικές δομές που εξυπηρετούν το πλαίσιο του κειμένου και την
πρόθεση του συγγραφέα.
Κριτήριο Β.ii. Οργανώνεις τις απόψεις και τις ιδέες σου με συνοχή και με λογικό τρόπο.
Κριτήριο Β.iii. Χρησιμοποιείς αναφορές και εργαλεία, με αποτέλεσμα η δομή του κειμένου σου να
είναι κατάλληλη για το περιεχόμενο του κειμένου και την πρόθεσή σου.
Δραστηριότητες παραγωγής λόγου
1. Να γράψετε την εργασία 1 (Διαβάζω και γράφω), σελ. 55 του βιβλίου της
Νεοελληνικής γλώσσας.
2. Να πραγματοποιήσετε τη δραστηριότητα 3 (Ακούω και μιλώ), σελ. 55 του βιβλίου της
Νεοελληνικής γλώσσας.
3. Αφού παρατηρήσετε και περιγράψετε το παρακάτω σκίτσο, να διατυπώσετε την
άποψή σας σχετικά με το θέμα που προβάλλεται.
22

τη ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ):
ενημερώσεις τους άλλους. Επίσης, πρέπει να συσχετίσεις πληροφορίες από
διαφορετικές πηγές.
& τη ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ (ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ):
δεδομένα.
23
[ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ] 2η ενότητα: «Οι ανθρώπινες σχέσεις -φιλικές και οικογενειακές- ως παράγοντες
διαμόρφωσης της προσωπικότητας του νέου»
«Ο µικρός πρίγκιπας και η αλεπού», Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ
[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ.184]
1. Για ποιο λόγο ο πρίγκιπας λυπήθηκε, όταν είδε τον ανθισμένο

τριανταφυλλόκηπο; Πώς αντιμετώπισε τελικά την αρχική στενοχώρια του;
2. Τι ρόλο παίζει στο απόσπασμα η αλεπού; Σχολιάστε την επίδραση που έχει
στον μικρό πρίγκιπα.
3. Να περιγράψετε, με βάση το κείμενο, τι είναι το «ημέρωμα» και πώς
γίνεται; Ποιο είναι το αποτέλεσμά του;
4. Τι νόημα έχει το «μυστικό» της αλεπούς: «μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά.
Την ουσία δεν τη βλέπουν τα μάτια»;
5. Τα βασικά γνωρίσματα της φιλίας, όπως προκύπτουν από το κείμενο,
είναι: η μοναδικότητα, ο ισχυρός ψυχικός δεσμός, η αφοσίωση, η αυτοθυσία
κι η ευθύνη. Να εντοπίσετε τα αποσπάσματα του κειμένου που
δικαιολογούν τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
6. Να γράψετε δίπλα από κάθε ομάδα παραδειγμάτων το εκφραστικό µέσο
που ταιριάζει και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
• «Είμαστε τριαντάφυλλα, είπαν τα τριαντάφυλλα»
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
• « με την καρδιά βλέπεις καλά»
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
• «θα με κάνει να βγαίνω έξω απ’ τη φωλιά μου, σαν μια μουσική»
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
• «-Τι πάει να πει ‘’ημερώσει’’»; «-Τι πάει να πει ‘’ημερώσει’’»; , «Είσαι

υπεύθυνος για το τριαντάφυλλό σου…- Είμαι υπεύθυνος για το
τριαντάφυλλό μου…»
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
• «Βλέπεις εκεί κάτω τα χωράφια με το στάρι;» «Εσύ όμως έχεις μαλλιά
χρώμα χρυσαφένιο», «θα μ’ αρέσει ν’ ακούω τον άνεμο μέσα στα στάχυα»
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
• «Νόμιζα πως ήμουν πλούσιος, γιατί είχα δικό μου ένα μοναδικό στον
κόσμο λουλούδι» - « και να που δεν έχω παρά ένα κοινό τριαντάφυλλο»,
«Ήταν μια αλεπού όμοια μ’ εκατό χιλιάδες άλλες» - «τώρα είναι μοναδική
στον κόσμο», «μόνο με την καρδιά βλέπεις καλά» - «Την ουσία δεν τη
βλέπουν τα μάτια».
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
7. Να εντοπίσετε δύο μεταφορές στο κείμενο και να τις μετατρέψετε σε

κυριολεξίες. Πώς επηρεάζει ο μετασχηματισμός αυτός το ύφος του
κειμένου;
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
«ΤΟ ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΟΥ», Όμηρος Αβραμίδης
Ο Όμηρος Αβραμίδης γεννήθηκε στην Κύπρο, σπούδασε ελληνική και γαλλική

φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εφαρμοσμένη γλωσσολογία στη Σορβόννη.
Στην Κύπρο εργάστηκε ως καθηγητής Μέσης εκπαίδευσης. Το 1975 εγκαταστάθηκε
στην Αθήνα όπου εργάστηκε ως μεταφραστής και επιμελητής βιβλίων, ως διευθυντής
σύνταξης σε εκδοτικές εταιρείες και ως αντιπρόσωπος ξένων εκδοτικών οίκων στην
Ελλάδα. Το 1997 έγραψε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Η κίτρινη σημαία». Ακολούθησαν
εννέα μυθιστορήματα και μια συλλογή διηγημάτων. Από το 2002 ασχολείται
αποκλειστικά με τη συγγραφή.
Μικρός, πολύ μικρός, από τα πρώτα όρθια βήματά μου, λάτρευα ό,τι πετούσε.
Τα πουλιά, τα τζιτζίκια, τα ζουζούνια, τις σφήκες. Όταν μεγάλωσα τόσο όσο
να μπορώ να τρέχω και να τα κυνηγώ, πάλευα να τα πιάσω, να τα παγιδεύσω
– κυρίως τα μικρά πουλιά. Μα εκείνα πετούσαν κι έφευγαν κι εγώ πείσμωνα κι
έτσι αποφάσισα, αφού δεν μπορούσα να τα πιάνω ζωντανά, να τα πιάνω
νεκρά. Κι απέκτησα μια σφεντόνα, κι άρχισα να σκοτώνω πουλάκια, να τα
πιάνω, να τα χαϊδεύω νεκρά και να χαίρομαι την επαφή μαζί τους. Κι ύστερα
μου ‘παν οι μεγάλοι πως ήταν κακό να σκοτώνω τα πουλιά, πως πονούσαν κι
εκείνα όπως πονούσα κι εγώ όταν με χτυπούσε κάτι. Θυμάμαι πόσο πόνεσα,
όταν συναισθάνθηκα πως, την ώρα που τα χτυπούσε η πέτρα από τη σφεντόνα
μου, ένιωθαν τον ίδιο πόνο που ένιωσα εγώ όταν έπεσα μια φορά και χτύπησα
με δύναμη το γόνατό μου.
Πέταξα λοιπόν τη σφεντόνα κι άρχισα να ψάχνω για φωλιές. Με τις φωλιές
μπορούσα να πιάνω τα μικρά πουλιά που δεν είχαν ακόμα φτερά να πετάξουν
και να τα κρατάω στη χούφτα μου, να τα χαϊδεύω ζωντανά και να τα βάζω σε
κουτί, όπου προσπαθούσα να τα ταΐζω για να τα μεγαλώσω. Τις περισσότερες
φορές ψοφούσαν, κι όταν δε συνέβαινε αυτό, τα σκότωνα άθελά μου, μόλις
αποκτούσαν λίγο φτέρωμα. Γιατί στη λαχτάρα μου να τα δω να φτερουγίζουν
πριν ακόμα αποκτήσουν φτερά αρκετά δυνατά για να τα κρατήσουν στον
αέρα, εγώ τα πέταγα ψηλά κι εκείνα τα κακόμοιρα, παρά τα απεγνωσμένα
τους φτερουγίσματα, τις περισσότερες φορές δεν τα κατάφερναν, έπεφταν
κάτω και σκοτώνονταν.
Και κάθε φορά ακολουθούσε το πένθος. Έκλαιγα για το μικρό πουλί που, στην
προσπάθειά μου να το κάνω να πετάξει, το σκότωνα. Κι έτσι, από κάποια
στιγμή και πέρα αποφάσισα να πάψω να πιάνω πουλιά. Μα η μανία μου με
ό,τι πετούσε ήταν ακατασίγαστη κι έτσι στράφηκα σε μια άλλη κατηγορία από
πετούμενα, για τα οποία έλεγαν πως έκαναν ζημιά, έτρωγαν άλλα πετούμενα.
Ήταν οι σφήκες. Κάτι σφήκες τεράστιες, που έχω δει μόνο στην Κύπρο και που
θεωρούνταν οι μεγαλύτεροι εχθροί των μελισσιών. Το άλλο που έμαθα με
επώδυνο τρόπο από την πρώτη μου επαφή μαζί τους ήταν πως είχαν κεντρί.
Αυτό και μόνο έκανε τις σφήκες εχθρούς και, αφού ήταν και εχθροί οπλισμένοι,
μπορούσα να τις σκοτώνω χωρίς τύψεις. Έτσι επιδόθηκα σε έναν ανελέητο
πόλεμο με τις σφήκες. Ήταν ένας πόλεμος με πολλές μάχες, από τις οποίες
κατέληγα πάντα ηττημένος.
Σ’ αυτόν τον πόλεμο είχα και σύμμαχο. Ήταν η Λίλα, μια γειτονοπούλα μου
ένα χρόνο μικρότερή μου, που περνούσαμε μαζί πολλές ώρες παίζοντας και με
την οποία από κάποιο σημείο και πέρα είχαμε αφοσιωθεί στην εξαφάνιση των
σφηκών. Κάθε φορά που βαριόμασταν το παιχνίδι, τις κουμπάρες και τα
διάφορα άλλα, ξεχυνόμασταν σε αναζήτηση σφηκοφωλιών. Όλο και κάτι
βρίσκαμε, όλο και κάποιο κεντρί διαπερνούσε την τρυφερή μας επιδερμίδα και
φούσκωνε διάφορα μέρη του σώματός μας.
Ας μη νομιστεί όμως πως ο πόλεμος είχε σαν στόχο το σκότωμα. Όχι, στην
αιχμαλωσία αποβλέπαμε. Γι’ αυτό είχαμε πάντα μαζί μας σπιρτόκουτα έτσι
ώστε, αν καταφέρναμε καμιά φορά να πιάσομε καμιά σφήκα χωρίς να μας
τσιμπήσει, να την κλείσουμε στο σπιρτόκουτο για να την έχουμε να παίζουμε.
Οι εξορμήσεις μας με τη Λίλα κράτησαν δυο χρόνια · δυο χρόνια με πρηξίματα
και ξίδια στα πρησμένα μέλη μας, ξύλο από τους γονείς μας, που όμως
πονούσε λιγότερο από το κεντρί της σφήκας, κι αφού αψηφούσαμε το πρώτο,
γιατί να φοβηθούμε το δεύτερο; Κι η μάχη με τις σφήκες και τους γονείς μας
μάς έδενε όλο και περισσότερο με τη Λίλα, ώσπου εξελίχθηκε, όσο κι αν
φαίνεται παράξενο, σε έρωτα. Απίστευτο, θα μου πείτε δικαιολογημένα, αφού
ακόμα κι εγώ ο ίδιος, που το έχω νιώσει, αναρωτιέμαι και σήμερα, τόσες
δεκάδες χρόνια μετά: μπορεί να αναπτυχθεί έρωτας ανάμεσα σε ένα αγόρι κι
ένα κορίτσι στην ηλικία των έντεκα χρονών; Η λογική απάντηση είναι όχι,
όμως όταν μιλάμε για έρωτα, ξεχνάμε τη λογική.
Ναι, ήταν ένας πολύ δυνατός δεσμός αυτός που υπήρχε μεταξύ μας. Αν θέλετε,
μην το πείτε έρωτα, πείτε το αγάπη δυνατή ανάμεσα σε δυο αγνές κι αθώες
παιδικές ψυχές που, απ’ όλα τα εγκόσμια, τις ένωναν οι σφήκες!
Δυο χρόνια παλεύαμε λοιπόν, σκοτώσαμε αφήκες πολλές, αλλά ποτέ δεν
καταφέραμε να πιάσουμε κάποια ζωντανή, να την αιχμαλωτίσουμε, να τη
βάλουμε στο σπιρτόκουτο και να την έχουμε για παιχνίδι. Κι η Λίλα άρχισε να
βαριέται. Εξακολούθησε όμως να έρχεται μαζί μου κι ήταν ξεκάθαρο, από ένα
σημείο και πέρα, πως το έκανε γιατί δεν ήθελε να με αφήσει μόνο στον ‘ιερό’
αγώνα ενάντια στα καταστροφικά έντομα.
Και τότε κάποιος της είπε πως η σφήκα, άμα βγάλει το κεντρί της, δεν μπορεί
να ξανατσιμπήσει. Έτσι μια μέρα ήρθε στο σπίτι μου και με πολλή περηφάνια
μου έδωσε ένα κουτί που μέσα είχε μια σφήκα. Το μισάνοιξα προσεχτικά και,
μόλις είδα το επικίνδυνο έντομο, έκανα να το κλείσω. Και τότε εκείνη,
χαρούμενη, μου είπε:
«Μη φοβάσαι, φροντισα να τσιμπήσει εμένα, τώρα δεν μπορεί να σου κάνει
εσένα κακό, πιάσ’ τη να δεις!»
Την κοίταξα με θαυμασμό και αγάπη, και για πρώτη φορά τη χάιδεψα σα
μεγάλος που χαϊδεύει ένα παιδί.
«Είσαι σπουδαία» της είπα. «Όταν μεγαλώσω, θα σε παντρευτώ».
Σηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της και με φίλησε στο μάγουλο.
Ήταν δυο μήνες μετά, όταν η Λίλα μια μέρα δεν ήρθε να παίξουμε μετά το
σχολείο. Την αναζήτησα, πήγα στο σπίτι της κι έμαθα πως ήταν άρρωστη.
Κάθισα μαζί της αρκετή ώρα, ώσπου ήρθε η μητέρα μου και μου είπε πως
έπρεπε να την αφήσω να ξεκουραστεί για να γίνει καλά.
Πέρασαν μέρες κι η Λίλα δεν έλεγε να σηκωθεί από το κρεβάτι. Είχα ακούσει
πως είχε πνευμονία και από τα σχόλια κατάλαβα πως ήταν κάτι σοβαρό.
Πήγαινα κάθε μέρα και την έβλεπα. Ψηνόταν στον πυρετό κι αυτό φαινόταν
στο πρόσωπό της. Μου χαμογελούσε αδύναμα κάθε φορά που έμπαινα στο
δωμάτιό της, κι έβλεπα τη λύπη στα μάτια της, όταν η μητέρα μου ερχόταν να
μου πει πως ήταν ώρα να μαζευτώ να διαβάσω.
Όχι όμως, δεν μπορούσα να διαβάσω. Το μυαλό μου ήταν στη Λίλα. Είχε
αρχίσει να με βασανίζει η ιδέα πως θα την έχανα για πάντα. Δεν ξέρω τι ήταν
αυτό που με προειδοποίησε, αλλά φοβόμουν.
Ήταν δέκα μέρες μετά από τη μέρα που έπεσε άρρωστη. Από το προηγούμενο
βράδυ μού είχε κολλήσει η ιδέα πως έπρεπε να της κάνω ένα δώρο, κάτι να την
κάνει να χαρεί. Το σκέφτηκα και το ξανασκέφτηκα και, μόλις σχόλασα,
ξεκίνησα για τα χωράφια. Έψαξα αρκετή ώρα και βρήκα μια σφηκοφωλιά.
Χωρίς προφυλάξεις, έχωσα το δάχτυλό στην τρύπα κι όταν ένιωσα το κεντρί
να χώνεται στο δέρμα μου, έπιασα το έντομο. Το τράβηξα έξω, το έβαλα στο
σπιρτόκουτο που είχα πάρει μαζί μου κι έφυγα για το σπίτι της Λίλας.
Την είδα ξαπλωμένη στο κρεβάτι, με τα μαγουλάκια της χλομά και το γαλάζιο
της βλέμμα ξεψυχισμένο. Ωστόσο βρήκε τη δύναμη να χαμογελάσει, μόλις
αντιλήφθηκε την παρουσία μου. Την πλησίασα και μισάνοιξα το σπιρτόκουτο.
«Παρ’ το» της είπα, «μη φοβάσαι, έχει βγάλει σ’ εμένα το κεντρί του».
Η πληροφορία ήταν περιττή αφού το χέρι που της πρότεινε το κουτί ήταν ήδη
πρησμένο και φαινόταν.
Η Λίλα άπλωσε το αδύναμο χέρι της κι έπιασε το κουτί, μου χαμογέλασε πάλι
αχνά κι ύστερα σήκωσε το άλλο της χέρι, καταβάλλοντας μια προσπάθεια που
φαινόταν υπεράνθρωπη, για να φτάσει το πρησμένο δικό μου, σε μια κίνηση
που μου φάνηκε σαν να λαχταρούσε να πάρει από το χέρι μου τον πόνο. Η
προσπάθεια την εξάντλησε κι έμεινε ξαφνικά ακίνητη.
Δεν άντεχα άλλο να τη βλέπω έτσι. Ήθελα να κλάψω. Σηκώθηκα κι έκανα
μεταβολή.
Καθώς προχωρούσα προς την έξοδο, είδα γύρω μου να με κοιτούν μάτια
δακρυσμένα.
Η Λίλα πέθανε εκείνο το βράδυ. Το έμαθα το επόμενο πρωί.
Έχουν περάσει από τότε σαράντα χρόνια. Γνώρισα αγάπες, χωρισμούς, χαρές,
πόνους, δέχτηκα πολλές φορές το κεντρί της σφήκας. Κανείς όμως, άντρας ή
γυναίκα, δε βρέθηκε ποτέ να πάρει το κεντρί για χάρη μου και για κανέναν και
για καμιά δε θέλησα εγώ να το πάρω.
Μα κάθε φορά, με κάθε επώδυνο κέντρισμα από τις σφήκες της ζωής, θυμάμαι
τη Λίλα κι ο πόνος μου γλυκαίνει. Και λέω πως, αν είναι αλήθεια όλα αυτά που
λένε οι θρησκείες για μια άλλη ζωή, εκεί θα είναι η Λίλα που θα με
προστατεύει από τις σφήκες.
Η Λίλα, το λιμανάκι της καρδιάς μου.
Το λιμάνι της ζωής μου, Εμπειρία εκδοτική, Αθήνα 2007
«ΟΙ ΓΛΑΡΟΙ», Ηλίας Βενέζης
Ο Ηλία Βενέζης γεννήθηκε στις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας το 1904. Με το
ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο πατέρας του και μία αδερφή του
αποκλείστηκαν στη Μικρά Ασία και η υπόλοιπη οικογένεια κατέφυγε στη Μυτιλήνη,
όπου ο συγγραφέας γράφτηκε στο Γυμνάσιο. Το 1919 επέστρεψαν στο Αϊβαλί και το 1922,
μόλις ο Βενέζης είχε τελειώσει το γυμνάσιο στη γενέτειρά του, αιχμαλωτίστηκε από
τους Τούρκους και υπηρέτησε στα τάγματα εργασίας στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
Αφέθηκε ελεύθερος το 1923 και επέστρεψε στη Λέσβο για να βρει την οικογένειά του.
Εκεί εργάστηκε αρχικά ως υπάλληλος της Διευθύνσεως Κτημάτων εξ Ανταλλαγής του
Υπουργείου Γεωργίας και στη συνέχεια ως υπάλληλος στις Τράπεζες Εθνική και
Ελλάδος. Μετά από μετάθεσή του στο υποκατάστημα της Τράπεζας Ελλάδος στην
Αθήνα, εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα, όπου εργάστηκε ως το 1957. Στη λογοτεχνία
πρωτοεμφανίστηκε το 1921 με δημοσιεύσεις διηγημάτων στο περιοδικό της
Κωνσταντινούπολης «Ο Λόγος». Το 1927 βραβεύτηκε από το περιοδικό «Νέα Εστία» για
το διήγημά του «Ο θάνατος» και αργότερα δημοσίευσε σε συνέχειες την πρώτη μορφή
του εμπνευσμένου από την εμπειρία του στα τάγματα της ανατολής έργου του «Το
νούμερο 31328». Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα «Γαλήνη», «Αιολική γη», «Έξοδος» και

«Ωκεανός», που κινούνται όλα στα πλαίσια του ντοκουμέντου, με σαφείς επιδράσεις από
την ανθρωπιστική ιδεολογία του συγγραφέα. Το διήγημα «Οι γλάροι» που ακολουθεί
ανήκει στη συλλογή διηγημάτων «Αιγαίο» που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1941.
Το νησάκι που βρίσκεται στα βορινά της Λέσβου, ανάμεσα Πέτρα και
Μόλυβο, είναι γυμνό κι έρημο. Δεν έχει όνομα, κι οι ψαράδες που δουλεύουν σ’
εκείνες τις θάλασσες το λένε απλά έτσι: «Το νησί». Δεν έχει μήτε ένα δέντρο,
εξόν από θάμνους. Τρία μίλια μακριά, τα βουνά της Λέσβου συνθέτουν μια
ήμερη αρμονία από γραμμή, από κίνηση και χρώμα. Πλάι σ’ αυτή τη σπατάλη
το γυμνό νησί με την αυστηρή γραμμή του φαίνεται ακόμα πιο έρημο. Σαν να
το είχε ξεχάσει ο Θεός, όταν έχτιζε τις στεριές κι έκανε τις θάλασσες στις εφτά
πρώτες μέρες του Κόσμου.
Μα από τούτη τη γυμνή λουρίδα της γης μπορείς να δεις, το καλοκαίρι, τον
ήλιο να πέφτει μέσα στο ατέλειωτο πέλαγο. Τότε τα χρώματα βάφουν τα νερά
κι ολοένα αλλάζουν, κάθε στιγμή, σαν να λιώνουν μες στ’ αλαφρά κύματα.
Όταν τα βράδια είναι πολύ καθαρά, μπορείς να ξεχωρίσεις τα βουνά του Άθω
να βγαίνουν μέσα απ’ το πέλαγο και σιγά πάλι να σβήνουν μαζί με τη νύχτα
που έρχεται. Αυτή την ώρα ο μπάρμπα-Δημήτρης, ο μοναχικός κάτοικος του
έρημου νησιού, θα κάμει την τελευταία κίνηση που τον ενώνει με τους
ανθρώπους και με τη ζωή: θ’ ανάψει το φως στο φάρο. Το φως θ’ αρχίσει ν’
ανάβει, να σβήνει, πάλι, πάλι, στο ίδιο διάστημα αυστηρά, αναπόφευχτα, όπως
οι σκοτεινές δυνάμεις της ζωής, η μοίρα του ανθρώπου, ο θάνατος.
Ο γερο-φαροφύλακας τράβηξε τη βάρκα στον άμμο. Τη σιγούραρε καλά,
μην τυχόν τη νύχτα γυρίσει ο καιρός και φουσκώσουν τα νερά. Την κοίταξε για
τελευταία φορά, πριν πάρει το δρόμο για το φάρο.
— Λοιπόν, πάει κι αυτό το ταξίδι..., λέει σιγά.
Το λέει μονάχος του και σωπαίνει. Το ταξίδι αυτό, στην αντικρινή στεριά,
γίνεται μια φορά το μήνα. Πηγαίνει για τις προμήθειές του, για το αλεύρι, το
λάδι και για τα γεννήματα που του χρειάζονται. Στην αρχή, σε κάθε ταξίδι,
έμενε όλη τη μέρα στο χωριό. Μιλούσε με παλιούς του φίλους, μάθαινε νέα για
τη χώρα, για τον κόσμο, αν οι άνθρωποι ήταν σε πόλεμο για είχαν ειρήνη.
Ο τελωνοφύλακας του έδινε το μισθό του.
— Λοιπόν, και τον άλλο μήνα με το καλό, μπάρμπα-Δημήτρη.
Ο γέρος κουνούσε το κεφάλι του κι ευχαριστούσε.
— Με το καλό, αν θα ‘χουμε ζωή, παιδί μου.
Τις άλλες ώρες, ώσπου να γυρίσει στο «νησί του», τις περνούσε ανεβαίνοντας
στη μικρή Παναγιά, στο βράχο με τα εκατό σκαλιά, να κάμει την προσευχή του.
Σταύρωνε τα χέρια του μπροστά στο παλιό εικόνισμα, χαμήλωνε το κεφάλι και
προσευχόταν για τα δυο αγόρια του, που χάθηκαν στην καταστροφή της
Ανατολής, για τους άλλους ανθρώπους, τελευταία για τον εαυτό του.
— Αν ζούνε, προστάτευέ τα, παρακαλούσε για τα παιδιά του. Φύλαγέ τα από
θυμό κι από κακή ώρα. Φύλαγέ τα απ’ το μαχαίρι...
Μουρμούριζε τους χαιρετισμούς, ό,τι άλλο ήξερε από προσευχή, και τα
γερασμένα πόδια του τρέμαν.
— Κι εμένα, καιρός πια είναι να ξεκουραστώ..., έλεγε και βούρκωναν τα μάτια
του.
Κατέβαινε τα εκατό σκαλιά κάθε φορά με πιο αλαφρή καρδιά. Στο δρόμο
στεκόταν και κοίταζε τα παιδάκια που παίζαν. Τον ξέραν όλα και σαν τον
βλέπανε, βάζαν τις φωνές:
— Μπάρμπα-Δημήτρη! Μπάρμπα-Δημήτρη!
Τους αγόραζε φουντούκια και τους τα μοίραζε, κι εκείνα φωνάζαν
χαρούμενα:
— Μην αργήσεις να ξανάρθεις, παππούλη! Μην αργήσεις!
Έτσι γινόταν σε κάθε ταξίδι κάθε φορά. Μα όσο τα χρόνια περνούσαν, τόσο
ξεσυνήθιζε με τους ανθρώπους. Η ερημιά ολοένα τον κυρίευε, μέρα με τη μέρα,
τον απορροφούσε, σαν να στάλαζε μες στην ύπαρξή του τη φοβερή της
δύναμη. Σε κάθε ταξίδι λιγόστευε, όσο μπορούσε, τον καιρό που έπρεπε να
μείνει στο χωριό για τις δουλειές του.
Έκοψε και το ανέβασμα στην εκκλησίτσα του βράχου.
— Συχώρεσέ με, γιατί πια δεν μπορώ, έλεγε στο Θεό, σαν να είχε κάμει
αμαρτία. Παντού μπορώ να σε παρακαλώ, για να βλέπεις πόσο είμαι
αδύναμος.
Κι όταν γύριζε στο νησί του, ύστερα από κάθε ταξίδι, έμενε πολύ αργά τη
νύχτα, κάτω απ’ τα άστρα, να προσεύχεται.
Δε ρωτούσε πια νέα, τι γίνεται στον κόσμο. Δεν ήξερε τίποτα. Όλος ο κόσμος
στένευε, μέρα με τη μέρα, γύρω στο έρημο νησί, κι έκλεινε με το βαθύ πέλαγο
και με τα χρώματα, σαν έγερνε ο ήλιος.
Οι τελευταίοι σύντροφοι που άλλαζε πότε πότε καμιά κουβέντα μαζί τους
ήταν ψαράδες που, σαν δεν τους έπαιρνε ο καιρός, άραζαν για λίγο στο νησί
του. Μέναν εκεί στην ακρογιαλιά, όπου ερχόταν να σβήσει το κύμα, και λέγαν
για τα βάσανά τους και για τη μοίρα τους. Πολλές φορές ξενυχτούσαν εκεί.
Τότε, στις μακριές ώρες, ώσπου να χαράξει, όταν οι άλλες κουβέντες

τέλειωναν, ερχόταν και η επίσημη ώρα για τα δυο παιδιά του.
— Ποιος το ξέρει..., του λέγαν οι ψαράδες. Μπορεί να ζούνε κι να ’ρθουν,
μπάρμπαΔημήτρη. Έτσι σαν τους γλάρους σου, που γύρισαν.
Δε μιλούσε, δε σάλευε, τα ήμερα μάτια του μένανε στυλωμένα στο βάθος της
νύχτας.
— Ναι, μπάρμπα-Δημήτρη, σαν τους γλάρους σου. Έτσι μπορούν να γυρίσουν
και να ’ρθουν. Μην απελπίζεσαι.
Οι ψαράδες τότε, μ’ αυτή την αφορμή, φέρναν την κουβέντα στους γλάρους
του γέρου.
— Αλήθεια, του λέγανε, Πώς μπόρεσες να τους μερώσεις, μπάρμπα-Δημήτρη;
Πουθενά δεν ακούστηκε να μερώνουν οι γλάροι...
— Έτσι είναι, παιδιά μου, μουρμούριζε αυτός. Όλα μερώνουν εδώ κάτου.
Μοναχά ο άνθρωπος...
Τον ρωτούσαν να τους πει πάλι την ιστορία με τους γλάρους, μόλο που την
ξέραν, όπως την ξέραν κι όλοι όσοι ζούσαν στην αντικρινή στεριά. Τα είχε βρει
μικρά, μες στους βράχους, δυο γλαρόπουλα αμάλλιαγα ακόμα. Ήταν
χειμώνας τότε, τα λυπήθηκε και τα κουβάλησε στο καλύβι του, πλάι στο φάρο.
Τα κράτησε και τα μεγάλωσε, ταΐζοντάς τα μικρά ψάρια που έπιανε το δίχτυ
του. Μια μέρα του ήρθε η ιδέα να τους βγάλει από ένα όνομα. «Ε, λοιπόν, εσένα
θα σε λέμε...»
Μες στις αναμνήσεις του, μες στην καρδιά του, κείνη την ήμερη ώρα
τριγυρίζανε τα δυο παιδικά πρόσωπα, τον καιρό που ήταν πολύ μικρά και τα
φώναζε.
«Λοιπόν..., εσένα να σε λέμε Βασιλάκη», είπε στο ένα πουλί. «Κι εσένα να σε
λέμε Αργύρη...» .
Έτσι, από τότε άρχισε να τα φωνάζει με τα ονόματα των παιδιών του. Κι οι
γλάροι σιγά σιγά τα συνηθίσανε.
Σαν μεγάλωσαν κι ήρθε η άνοιξη, ένα πρωί σκέφτηκε πως είναι αμαρτία να
έχει σκλαβωμένα τα πουλιά. Αποφάσισε να τα λευτερώσει. Άνοιξε το μεγάλο
καλαμένιο κλουβί κι έπιασε πρώτα το ένα πουλί. Το κράτησε μες στα δυο του
χέρια, το χάιδεψε. Αισθανόταν την καρδιά του να είναι πολύ αλαφρή.
«Άιντε, λοιπόν, Βασίλη!», είπε στο πουλί και άνοιξε τα χέρια του, να το αφήσει
να φύγει.
Το πουλί πέταξε, έφυγε.
Έβγαλε και το άλλο, το χάιδεψε σαν το πρώτο, το άφησε κι αυτό. Όλα ήταν
ήμερα κείνη τη μέρα και η νύχτα που ήρθε ήταν ήμερη. Μονάχα που
αισθανόταν να είναι ακόμα πιο έρημος.
Το ίδιο βράδυ είχε αποτραβηχτεί νωρίς, όταν άκουσε στο μικρό παράθυρο της
καλύβας αλαφριά χτυπήματα. Πλησίασε και κοίταξε. Δεν το πίστευε. Πετούσε
απ’ τη χαρά του, σαν να ήταν τα παιδιά του που γύριζαν.
Άνοιξε την πόρτα να μπουν μέσα οι γλάροι.
Από τότε αυτό γινόταν: τα πουλιά φεύγαν το πρωί, ταξιδεύανε ως τις
αντικρινές στεριές της Ανατολής, ως πέρα στο Σίγρι, και τα βράδια γύριζαν.
Έκαναν κοπάδι μαζί με άλλους γλάρους και πολλές φορές πετούσαν πάνω απ’
το ρημονήσι. Αν ήταν χαμηλά, ο γέρος μπορούσε να τους ξεχωρίσει απ’ τα
σταχτιά σημάδια που είχαν κάτω απ’ τις φτερούγες. Σαν έβγαινε με τη βάρκα
κι αυτοί τριγύριζαν εκεί σιμά, χαμήλωναν και τσίριζαν από πάνω του. Τους
είχαν μάθει κι οι άλλοι ψαράδες στα μέρη εκείνα. Και σαν τους βλέπανε,
φωνάζαν γελώντας:
— Ε, Βασίλη!... Ε, Αργύρη!...
Έτσι περνούσαν οι μέρες στο ρημονήσι. Η μια, η άλλη, αυτή που πέρασε,
αυτή που θα ’ρθει. Μια αδιατάραχτη σειρά από μέρες και νύχτες, που δεν είχαν
τίποτα να περιμένουν, άλλο απ’ το θάνατο.
Μια βραδιά του καλοκαιριού έγινε κάτι ασυνήθιστο. Οι γλάροι δε γύρισαν.
Μήτε την άλλη μέρα φάνηκαν, μήτε την άλλη νύχτα.
«Μπορεί να ταξιδέψαν μακριά», συλλογίστηκε ο γέρος, για να ξεγελάσει την
ανησυχία του.
Το άλλο πρωί, όπως συνήθιζε, κάθισε στο πεζούλι του φάρου. Κοίταξε το
πέλαγο. Μια στιγμή του φάνηκε πως η θάλασσα αυλακωνόταν, κανένα μίλι
μακριά, σαν να περνούσαν δελφίνια και παίζαν. Πολλές φορές έβλεπε στ’
ανοιχτά να περνούν δελφίνια. Τα παρακολουθούσε να γράφουν τις αργές
κινήσεις τους όξω απ’ το νερό, πάλι να πέφτουν.
«Δελφίνια θα είναι και
τώρα.»
Μα σε λίγο είδε καθαρά πως
δεν ήταν.
« Άνθρωποι είναι!», είπε ξαφνιασμένος.
Κατέβηκε στο ακρογιάλι και περίμενε. Σε λίγο ξεχώρισε πως ήταν ένα αγόρι
κι ένα κορίτσι. Κολυμπούσαν πλάι πλάι, με αργές κινήσεις, γεμάτες
βεβαιότητα. Και το μικρό κύμα έκλεινε πάνω στο αυλάκι που άφηναν.
«Τι να θέλουν;»
Δε θυμόταν άλλη φορά να είχαν έρθει κατά κει για κολύμπι άνθρωποι. Κι
ύστερα, δε φαινόταν εκεί γύρω καμιά βάρκα, απ’ όπου να είχαν πέσει.
Σε λίγη ώρα είχαν φτάσει.
Τα δυο βρεμένα κορμιά τινάζουνται απ’ τη θάλασσα στ’ ακρογιάλι.
Το αγόρι κοιτάζει το κορίτσι μες στα μάτια και τεντώνει τα χέρια του ψηλά.
— Αχ! λέει παίρνοντας βαθιά ανάσα. Τι καλά που ήταν!
Το κορίτσι κάνει την ίδια κίνηση με τα χέρια. Πιο αργά:
— Τι καλά που ήταν!
Ύστερα τρέξαν προς το φαροφύλακα.
— Εσύ ‘σαι ο μπάρμπα-Δημήτρης; λέει το αγόρι.
— Εγώ είμαι, λέει με ταραχή. Μπας και σας έτυχε τίποτα;
— Α, μπα! βιάζεται να πει το αγόρι. Είπαμε χτες να κάνουμε αυτό το ταξίδι με
τη φίλη μου, και να που ήρθαμε.
— Από πού; ρωτά ο γέρος με απορία.
— Μα απ’ αντίκρυ, απ’ την Πέτρα.
Ο μπάρμπα-Δημήτρης δεν ξέρει τι να πει, μουρμουρίζει μονάχα πως δε
θυμάται να του είχαν έρθει άλλη φορά ξένοι με τέτοιο ταξίδι.
Άρχισαν ν’ ανεβαίνουν προς το φάρο.
Περπατούσε πρώτος, τα παιδιά ακολουθούσαν. Δε θα ήταν το καθένα
περισσότερο από δεκαοχτώ, δεκαεννιά χρονώ. Κι εκείνος βάδιζε μπρος, και τα
χρόνια βάραιναν στους ώμους του, σαν να του ζητούσαν την ευθύνη, γιατί δεν
τ’ άφηνε να ξεκουραστούν. Κάθισαν στο πεζούλι του φάρου. Μπροστά τους το
Αιγαίο ακύμαντο, ο ήλιος έτρεμε πάνω του.
— Από πού έρχεστε; ρώτησε ο γέρος.
— Σπουδάζουμε στην Αθήνα, είπε το κορίτσι. Εγώ σπουδάζω χημικός κι ο
φίλος μου στο Πολυτεχνείο.
— Α, αλήθεια!... μουρμουρίζει ο γέρος χωρίς να καταλαβαίνει.
— Έχεις πάει καμιά φορά στην Αθήνα, παππούλη; ρωτά το κορίτσι.
— Όχι. Ποτές.
— Θα το ήθελες τώρα;
Η φωνή του είναι σιγανή, μόλις ακούεται:
— Όχι, παιδί μου. Τώρα είναι αργά.
— Θα είσαι πολύ μονάχος εδώ, παππούλη.

— Είμαι πολύ μονάχος, παιδί μου.
Σώπασαν. Πέρασε λίγη ώρα. Ψηλά πέρασε ένα κοπάδι γλάροι. Ο γέρος
σηκώνεται και μπαίνει στο καλύβι να φέρει γλυκό. Απ’ το μικρό παράθυρο
μπορεί να βλέπει τα δυο παιδιά, έτσι που είναι ξαπλωμένα. Στα κορμιά τους
και στα πρόσωπά τους τρέμουν ακόμα στάλες απ’ τη θάλασσα. Ο ήλιος τα έχει
ψήσει αλύπητα, είναι κει σαν δυο αγάλματα από μπρούντζο που τα ξέβρασε
το πέλαγο — μια θεότητα της υγείας και μια θεότητα της νεότητας. Τα μαύρα
μαλλιά του κοριτσιού πέφτουν πάνω στους ώμους του και στα μεγάλα μαύρα
μάτια του σαλεύει βαθύ φως.
Έτσι απλά και ήμερα είναι όλα στο ρημονήσι αυτή την ιερή ώρα. Έτσι ήμερα
είναι και μες στην καρδιά του γέρου ανθρώπου. Είναι πλημμυρισμένος, τούτο
το καλοκαιρινό πρωινό, είναι βουρκωμένος. Αυτή η απρόοπτη τρυφερότητα
που ήρθε να ταράξει την ερημιά του, τα ακίνητα νερά...
— Παππούλη, να ‘ρθουμε κι εμείς μέσα; του φωνάζει απ’ έξω το κορίτσι.
— Έρχουμαι εγώ, έρχουμαι! λέει ταραγμένος.
Τους έφερε γλυκό, αμύγδαλα, κρύο νερό.
— Δεν έχω τίποτα άλλο..., μουρμουρίζει, σαν να θέλει να τον συχωρέσουν.
— Κάθισε, κάθισε, παππούλη, τον πιάνει το κορίτσι απ’ το χέρι να καθίσει πλάι
του.
Κάθισε.
— Ελάτε και αύριο, τους λέει δειλά. Θα ψαρέψω για σας τη νύχτα. Αύριο
φεύγουμε, απαντά το κορίτσι με λύπη. Κρίμα, τόσες μέρες που ήμαστε εδώ να
μην ερχόμαστε! Είσαι πάντα έτσι έρημος, παππούλη; — Πάντα, παιδί μου.
— Α. τώρα καταλαβαίνω τι ήταν οι γλάροι..., μουρμουρίζει το αγόρι.
— Ναι, παιδί μου, αυτό είναι. Η ερημιά.
— Θα πρέπει να τους συχωρέσεις, παππούλη, λέει πάλι το αγόρι σε λίγο. Αν
ήξεραν, δε θα το έκαναν ποτέ.
Ο γέρος δεν καταλαβαίνει. Στέκει με απορία.
— Για ποιους λες, παιδί μου;
—Γι’ αυτούς που σκοτώσαν τους γλάρους σου λέω, μπάρμπα-Δημήτρη. Είναι
φίλοι μας. Καταλαβαίνει τα γόνατά του να τρέμουν, η καρδιά του χτυπά.
— Τους σκοτώσαν είπες;
— Α, δεν το ήξερες ακόμα;...
Το παιδί δαγκάνει τα χείλια του, μα είναι αργά. Του λέει την ιστορία: πως
κυνηγούσαν, όλη η νεολαία, ύστερα κατεβήκαν στην ακρογιαλιά· οι δυο γλάροι
χαμήλωσαν απ’ το άλλο κοπάδι, ο φίλος τους τράβηξε εκεί σιμά, γνώρισαν τις
σταχτιές φτερούγες.
Ο γέρος ακούει, ακούει — δεν είναι τίποτα, δυο γλάροι ήταν.
— Δεν ήξεραν, παππούλη..., λέει με θερμή φωνή το κορίτσι, συγκινημένο απ’
τη βουβή λύπη που βλέπει στο γερασμένο πρόσωπο. Δεν ήξεραν...
Κι εκείνος κουνά μόλις, αργά, το κεφάλι του, συγκατανεύοντας:
— Ναι, ναι, παιδί μου. Δε θα ξέραν...
Αρκετή ώρα πέρασε.
— Πρέπει να φύγουμε, λέει το αγόρι. Το κορίτσι σηκώνεται.
— Να φύγουμε.
Πηγαίνουν μπροστά, ο γέρος έρχεται λίγο πίσω τους. Φτάσαν στην
ακρογιαλιά.
— Σε χαιρετούμε, παππούλη, λέει πρώτο το κορίτσι.
Πιάνει το χέρι του, σκύβει να το φιλήσει. Κι αυτός της χαϊδεύει τα μακριά
μαλλιά.
— Να σας βλογά ο Θεός, μουρμουρίζει συγκινημένος.
Έφυγαν. Παρακολουθεί πολλή ώρα το μικρό αυλάκι που κάνουν τα κορμιά
τους στη θάλασσα. Ώσπου όλα σβήνουν απ’ τα μάτια του. Και το πέλαγο είναι
πάντα έρημο και ατελείωτο.
Νυχτώνει. Έχει καθίσει στο πεζούλι, οι ώρες περνούν. Όλα περνούν απ’ τα
θολωμένα μάτια του: τα μικρά του τα χρόνια, τα παιδιά που μεγάλωσε και
χάθηκαν, οι άνθρωποι που τον πικράνανε. Όλα περνούν κι όλα σβήνουν. Και
τα δυο παιδιά κι ένα κοπάδι γλάροι που πετούν ψηλά. Δυο γλάροι έχουν
σταχτιές φτερούγες. Κι αυτοί περνούν και χάνουνται. Δεν είναι πια να γυρίσει
τίποτα. Έχει χαμηλώσει το κεφάλι και τα δάκρυα στάζουν στην ξερή γη. Από
πάνω του το φως του φάρου ανάβει, πάλι, πάλι, στο ίδιο διάστημα, αυστηρά
και αναπόφευχτα, όπως οι σκοτεινές δυνάμεις της ζωής, η μοίρα του
ανθρώπου, ο θάνατος.
Αιγαίο, Εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1941
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
βιοπορισμός, περιφρόνηση, ενδοοικογενειακός, παραγκωνισμός, αγορά εργασίας,

επαγγελματική απασχόληση, αποκατάσταση.
1. Να συμπληρώσετε το σταυρόλεξο με μία από τις λέξεις του παραπάνω πίνακα με βάση
τους ορισμούς που σας δίνονται και στη συνέχεια να σχηματίσετε προτάσεις με αυτές:
Οριζόντια
1. Αυτός που σχετίζεται με το εσωτερικό της οικογένειας.

3. Εξασφάλιση των υλικών μέσων επιβίωσης, ιδιαίτερα μέσω της προσωπικής
εργασίας.
4. Η έλλειψη σεβασμού ή εκτίμησης προς κάποιον ή κάτι.
5. Η αναχαίτηση της προόδου ή της εξέλιξης κάποιου, ο παραμερισμός.
Κάθετα
1. α. Η επαναφορά σε μία προηγούμενη (φυσιολογική) κατάσταση ή θέση. β. Οι

ενέργειες για την οικονομική κυρίως εξασφάλιση κάποιου.
Ι. _______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΙΙ _______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΙΙΙ. ______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΙV. ______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
V. _______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. Αφού εντοπίσετε τις διαφορετικές σημασίες της λέξης «αγορά», να δημιουργήσετε

προτάσεις με τις συνεκφορές «αγορά εργασίας» και «μαύρη αγορά»:
αγορά _________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
αγορά εργασίας
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
μαύρη αγορά
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
3. Ποια είναι τα συνθετικά μέρη των παρακάτω λέξεων; Αφού τα εντοπίσετε, να γράψετε δύο
παράγωγες λέξεις με το 2ο συνθετικό μέρος τους:
βιοπορισμός
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
περιφρονώ
38
απασχόληση
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
επάγγελμα
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
4. Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν, αφού επιλέξετε την κατάλληλη λέξη
από τον παρακάτω πίνακα (δύο λέξεις περισσεύουν):
Εχεμύθεια, σπαραξικάρδιος, ανιδιοτελής, αποστρέφομαι, εγγύτητα, προσφιλής, λυκοφιλία,

χρησιμοθηρία.
- Αρχή της εταιρείας είναι η απόλυτη ……………………. . Τα στοιχεία των πελατών και οι ηλεκτρονικές
τους διευθύνσεις δε δίνονται ποτέ σε τρίτους.
- Η περίοδος του ανθρώπου που δημιουργεί ……………………. φιλίες είναι αναμφίβολα η σχολική,
καθώς η κοινή προσπάθεια για την επίτευξη των σχολικών στόχων και τη θεμελίωση της ζωής
ενώνει με δεσμούς αδιάσπαστους.
- Η πολιτιστική και γλωσσική …………………., καθώς και οι οικονομικοί και ιστορικοί δεσμοί των δύο
χωρών συμβάλλουν στην αποτελεσματική συνεργασία τους.
- Ανάμεσα στις ……………. ασχολίες του ήταν η παρακολούθηση αστυνομικών ταινιών και η
ιππασία.
- Η ………………………. που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των δύο χωρών αργά ή γρήγορα θα
αποκαλυφθεί και θα επέλθει οριστική ρήξη.
- Η ……………………… ως στάση ζωής μεταφράζεται σε μία συνεχή και αποκλειστική επιδίωξη του
ατομικού συμφέροντος.
39
5. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις συνώνυμές τους στη στήλη Β και στη συνέχεια να
γράψετε προτάσεις με τις λέξεις της στήλης Α:
Στήλη Α Στήλη Β
αποστρέφομαι αγαπητός
σπαραξικάρδιος εχθρεύομαι
εγγύτητα γειτνίαση
προσφιλής θλιβερός
Ι. _______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΙΙ _______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
ΙΙΙ. ______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ΙV. ______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
6. Να υπογραμμίσετε τη λέξη που διαφέρει σημασιολογικά από τις υπόλοιπες και να

δικαιολογήσετε την επιλογή σας:
μισώ - αποστρέφομαι - συμπαθώ – απεχθάνομαι
_________________________________________________________________________
εμπιστοσύνη - εχεμύθεια - αξιοπιστία - λυκοφιλία
_______________________________________________________________________
δυσάρεστος - προσφιλής - αδιάφορος – μισητός
________________________________________________________________________
αστείος - ευτράπελος - σπαραξικάρδιος - κωμικός
______________________________________________________________________
40

2η Ενότητα Β Γυμνασίου 2022-23 72

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2η Ενότητα Β Γυμνασίου 2022-23 72

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Κολλέγιο Ψυχικού – Γυμνάσιο

Ακαδημαϊκό Τμήμα Eλληνικής Γλώσσας

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Τίτλος: Οι ανθρώπινες σχέσεις -φιλικές και οικογενειακές- ως παράγοντες διαμόρφωσης

της προσωπικότητας του νέου.

Θεμελιώδης Έννοια: Συνδέσεις

Σχετικές Έννοιες: Δομή, Χαρακτήρας

Παγκόσμιο Πλαίσιο: Ταυτότητες και σχέσεις

Πρόταση Διερεύνησης: Οι οικογενειακές και φιλικές σχέσεις συμβάλλουν στη

Δεξιότητα που θα καλλιεργήσουμε (ATL):

Σκέψης: Να αναγνωρίζω ένα πρόβλημα, αφού παρατηρήσω προσεκτικά τα δεδομένα & να

«Ζούμε με την οικογένεια» [Κείμενο 2, σελ. 29]

1. Να προσδιορίσετε τα προβλήματα που δημιουργεί στην οικογένεια η εξαντλητική

3. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η επαγγελματική δραστηριότητα της μητέρας δεν

ΤΥΠΙΚΗ ΔΟΜΗ ΑΡΘΡΟΥ

ΤΙΤΛΟΣ: Πρέπει να είναι σύντομος και περιεκτικός.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Περιλαμβάνει το θέμα ή τα θέματα προς εξέταση.

2. Αναφορά του θέματος ή των θεμάτων προς εξέταση

Καταληκτικές φράσεις επιλόγου:

1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα παρακάτω θέματα, να γράψετε τους κατάλληλους

Γ. «Παρακολουθήσατε πρόσφατα μια πολυδιαφημισμένη ταινία. Σε ένα άρθρο που θα

D:Χρήση της γλώσσας:

«Από το ηµερολόγιο της Άννας Φρανκ», Άννα Φρανκ

[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 48]

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Προσδιορισμός τόπου και χρόνου

Οργάνωση λόγου (λογική ή συνειρμική)

2. Αφού εντοπίσετε το πρόσωπο στο οποίο πραγματοποιείται η αφήγηση του κειμένου,

6. Να συγκρίνετε τη σχέση της Άννας με τους γονείς της με τη σχέση γονέων-παιδιών

Εργασίες για το σπίτι

Κριτήριο C.i. [Παραγωγή λόγου:

Κριτήριο C.iii. [Παραγωγή λόγου:

Για να συνθέσεις την απάντησή σου πρέπει να χρησιμοποιήσεις:

«Καλλιπάτειρα», Λορέντζος Μαβίλης

[Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ. 156 -157]

1. Ποια παράβαση έκανε η Καλλιπάτειρα και κατηγορήθηκε από τους Ελλανοδίκες;

Εργασία για το σπίτι

Κριτήριο D.ii. [Χρήση της γλώσσας:

Για να συνθέσεις την απάντησή σου πρέπει να χρησιμοποιήσεις:

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Α. Ανάπτυξη παραγράφου με παραδείγματα

Η ΔΟΜΗ αυτής της παραγράφου είναι η εξής:

Θεματική περίοδος: Αναφέρεται η άποψη ή το επιχείρημά που θέλουμε να

Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με παραδείγματα:

Άσκηση 1η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε τα παραδείγματα με

Άσκηση 2η: Να αναπτύξετε την ακόλουθη θεματική περίοδο με τη μέθοδο των

β. Η ζωή στην πόλη είναι πολύ δύσκολη.

Β. Ανάπτυξη παραγράφου με σύγκριση - αντίθεση

Η ΔΟΜΗ αυτής της παραγράφου είναι η εξής:

Θεματική περίοδος: Αναφέρονται τα στοιχεία (άνθρωποι, αντικείμενα, ιδέες…) που

Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με σύγκριση - αντίθεση:

Άσκηση 3η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε τη σύγκριση-αντίθεση

Άσκηση 4η: Να αναπτύξετε τις ακόλουθες θεματικές περιόδους με τη μέθοδο της

α. Η ειρήνη οδηγεί στην ευτυχία, ενώ ο πόλεμος στη δυστυχία.

Γ. Ανάπτυξη παραγράφου με αιτιολόγηση

Η ΔΟΜΗ αυτής της παραγράφου είναι η εξής:

Θεματική περίοδος: Αναφέρεται η θέση/κρίση που χρειάζεται να αποδειχθεί ότι ισχύει.

Χρήσιµο λεξιλόγιο για την ανάπτυξη μιας παραγράφου με αιτιολόγηση:

Άσκηση 5η: Στις παρακάτω παραγράφους να υπογραμμίσετε την αιτιολόγηση με

Άσκηση 6η: Να αναπτύξετε τις παρακάτω παραγράφους με τη μέθοδο της

β. Ο πιστός φίλος είναι πολύτιμος για τον άνθρωπο.

Δ. Ανάπτυξη παραγράφου με διαίρεση