Professional Documents
Culture Documents
MERCY T. ALSONADO
Guro sa Filipino 31
FE H. MANTONG
Guro sa Filipino 31
A. Introduksiyon
C. Takdang Oras
1.1. WIKA
Ang pinakamahalagang interes ng pag-aaral sa wika ay hindi ang wika mismo
kundi ang gamit nito- kung paano ang wika nagpapakilala sa tao, ang sosyal niyang
kaligiran, mga pangarap at mithiin niya, persepsyon nila sa bawat isa, at ang sitwasyon sa
lipunan na kung saan siya kasapi (A.D. Edwards, 1979).
Sa bahaging ito ay tatalakayin ang pagbabalik- tanaw sa kahulugan ng wika at ilan
pang impormasyon sa wika bilang wika. At ang pinakatunguhin ng susunod pang
talakayan ay ang pag-aaral sa wika bilang kultura at ang kaugnayan nito sa araw-araw na
pakikisalamuha ng tao sa kapuwa niya tao at sa iba pang miyembro ng lipunan na
kanyang kinabibilangan. Gamit pa rin ang wika – natututo siyang makitungo sa mga
taong nasa labas ng kanyang lipunan.
Bawat wika ay may perpektong sistema, kaya walang sinumang makapagsabi na
nakahihigit o mas nangunguna ang wika niya kaysa sa iba. Kung may pangalan o simbolo
ang isang bagay sa mga Amerikano, ganoon din ito sa mga Pilipino. Sa mahigit na 6,000
wika sa buong daigdig, walang nakalalamang o superyor na wika.
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 2
ANG WIKA SA LIPUNAN
Layunin ng Pag-aaral:
Makapagsasadula nang may pagsasaalang-alang ng kamalayan sa wika at kultura.
2.2. SOSYOLINGGWISTIKA
Pag-aaral ito ng wika sa mga konteksto ng lipunan nito at ang pag-aaral ng buhay
panlipunan sa pamamagitan ng linggwistika (Coupland at Kaworkski, 1997). Pagtatagpo
ito ng wika at impluwensya ng lipunan sa isang tao. Siyentipiko na mapag aaralan ang wika
bilang hiwalay na bagay sa gumagamit nito. Ito ang gawain ng mga linggwista. Subalit, ang
lipunan na ginagamitan ng isang wika ay lumilikha ng epekto sa huli. Sa talakay ni
Wardhaugh (2006), ang sosyolinggwistika ay tungkol sa pagsisiyasat ng mga relasyon sa
pagitan ng wika at lipunan na may layuning sa pag-unawa sa istraktura ng wika at kung
paano gumagana ang mga wika sa komunikasyon. Higit ang empasis rito sa wika bilang
may direktang relasyon sa lipunan: Ito ay tinatawag rin na mikro-sosyolinggwistika.
Ang sosyolinggwistika ay malawak na larang, at maaari itong magamit upang
ilarawan ang maraming iba’t ibang paraan ng pag-aaral ng wika. Ito ba ay tungkol sa
kung paano ang mga indibidwal na nagsasalita gamitin ang wika? Ito ba ay tungkol sa
kung paano ginagamit ng mga tao ang wika sa magkakaibang bayan o rehiyon? Ito ba ay
tungkol sa kung paano ang isang bansa ay nagpasiya kung anong mga wika ang
makikilala sa mga korte o edukasyon? Sa kaso ng Pilipinas, ang pagkakaroon ng pulo-
pulong anyo nito ay lumilikha ng iba-ibang paraan ng paggamit ng wika. Matutunghayan
ito sa paraan ng pagbigkas, sa bokabularyong ginamit, sa istruktura, at iba pa. Bahagi ng
usapin din ng sosyolinggwistika ang pagkakaroon natin ng pambansang wika at mga
opisyal na wika - ang wikang Filipino at Ingles.
Sa pagitan ng mga tagapagsalita ng anumang wika, mayroong pagkakaiba-iba sa
paraan na ginagamit nila ang kanilang wika. Ito ang tinatawag na baryasyon ng wika,
Bahagi ito ng ugnayan ng wika sa lipunan kung saan ito ginagamit. Ang mga baryasyong
ito ay ipinakita ng mga pagkakaiba sa wika sa mga tuntunin ng tunog (ponetiko) at
istraktura (gramar). Maaaring may mga bahagyang pagkakaiba lamang sa pagitan ng
mga anyo ng isang wika, gaya sa paraan ng pagbigkas. Halimbawa, ang bigkas ng mga
Mindanawon sa /e/ ay /i/ kaya ang [pera] ay nagiging [pira]. Ito ang mapapansin sa
isang patalastas ng Palawan Pawnshop Express Pera Padala na pinagbidahan ni Aling
Dionisia, ang ina ni Senador Manny Pacquiao. Hindi lamang sa bahaging ito mapapansin
ang baryasyon sa wika. Minsan may mga pagkakaiba sa pagitan ng pagsasalita ng mga
kalalakihan at kababaihan, iba't ibang mga klase
Sa lipunan, at mga pagkakaiba sa pagitan ng mga pangkat ng edad. Samaktuwid,
ang sosyolinggwistika ay nakatuon sa pagkakaiba-iba ng wika na mula sa lipunan. Ang
mga baryasyong at pagkakaibang ito ay bunga ng mga panlabas na faktor o dahilan gaya
ng heyograpikal o grupong sosyal. Tinalakay nina Santos, et al. (2012) ang heyograpikal
at sosyal bilang pangunahing ugat sa pagkakaiba ng wika. Heyograpikal na pagkakaiba ng
wika ang magaganap dahil sa lugar o lokasyon ng tagagamit nito. Ito ang dahilan ng
pagkakaroon ng diyalekto o wikang subordineyt sa katulad ding wika kaya tangi lamang
ito sa isang tiyak na lugar o rehiyon. Halimbawa, ang Cebuano ay magkakaroon ng ibang
paraan ng paggamit sa mga lugar ng Iligan kaya naging Cebuano-Iligan, Cagayan de Oro
kaya naging Cebuano-Cagayan de Oro, Surigao kaya may Cebuano-Surigaonon. Sosyal
naman na salik ng baryasyon ng wika ang tawag dahil sa posisyong sosyallo panlipunan
ng bawat grupo. Ang konteksto ng pagkakaiba ng gamit ng wika dulot ng sosyal na
paktor ay tinatawag naman na sosyolek. Halimbawa nito ang lipunan ng mga babae ay
mapapansing may sariling paraan ng pagpapahayag na kaiba rin sa mga lalaki.
Samakatuwid ito ay wikang ginagamit ng bawat partikular na grupo ng tao sa lipunan.
Maaaring ang grupo ay nagkakaiba ayon sa edad, seks, uri ng trabaho, istatus sa buhay,
uri ng edukasyon, at iba pa. May mga paraan o barayti naman ng paggamit ng wika na
makikita sa sumusunod:
Balbal Argot
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 3
MGA ESTRUKTURA NG WIKA SA LIPUNAN
Layunin ng Pag-aaral:
Makapagmamapa ng mga gawaing kaugnay sa isasagawang panayam sa piling
pangkat-etnikong.
3.3. IDYOLEK
Ang bawat indibidwal na nag-uusap ay lubos na nauunawaan ang isa't isa ngunit
wala sa kanila ang nagsasalita nang magkatulad na magkatulad. Ang dahilan ay
pagkakaiba sa edad, seks, kalagayang pisikal o pangkalusugan, personalidad, lugar na
pinanggalingan at marami pang ibang faktor. Ang bukod tanging wikang isang
indibidwal ay tinatawag na idyolek. Ito ang pekyulyaridad sa pagsasalita ng isang
indibidwal. Maaring sa tono, mga salitang gamit o sa estilo ng kanyang pagsasalita at
iba pa. Pansinin ang natatanging pagsasalita nina Kris Aquino, Mike Enriquez, Mommy
D (ina ni Manny Pacquiao), at iba pa. Anong pekyulyaridad sa pagsasalita ang
napapansin ninyo sa mga kaklase ninyo?
3.4.TABOO
May mga salita sa lipunan na tinatawag na taboo. Ito ay mga salitang bawal
gamitin o hindi maaaring gamitin sa isang pormal na usapan sa lipunan. Kung ang
gawain ay taboo, ang paggawa nito ay isa ring taboo kung nakikita ng karamihan. Una,
ipinagbabawal ang paggawa nito kung hindi pinahihintulutan na bukas sa mga mata ng
publiko at ipinagbabawal din ang pag-uusap tungkol dito lalo na sa pormal na usapan
at domeyn. Mahirap itong bigkasin sa mga lugar na pampubliko at tinitingnan ng mga
nakikinig na hindi tama. Sa halip, papalitan ito ng mga salitang yufemismo.
Halimbawa: bawal sabihin ang puki, nagtae, utin, kantutan, at iba pa.
3.5. YUFEMISMO
Ang mga ideya o salitang taboo ang naging dahilan sa pagkakaroon ng mga
salitang yufemismo, Ito ay salita o parirala na panghalili sa salitang taboo o mga
salitang hindi masabi dahil malaswa, bastos o masama ang kahulugan o di-magandang
pakinggan. Halimbawa nito ay nagsiping sa halip na nagtalik, sumakabilang buhay sa
halip na namatay, nagsakses sa halip na nagtae, ibon sa halip na utin, bulaklak sa halip
na puki, at iba pa.
3.6. SPEECH COMMUNITYIKOMUNIDAD NG PAGSASALITA
Ang loob ng isang lipunan ay binubuo ng marami at iba’t ibang pangkat ng tao
na may kaniya-kaniyang mga gawi at pag-uugali. May ugnay rito ang banggit ne
Zalzmann, Stanlaw, at Adachi (2012) na walang kultura sa isang lipunan na pareho sa
lahat ng mga myembro nito. Ganito ang sitwasyon ng Pilipinas na bagaman tinatawag
na mga Pilipino may mga partikular na pangkat etniko sa loob nito. May mga
Manobo, Higaonon, Talaandig. Itwawit, llokano, at iba pang pangkat na makikita sa
ating bansa.
Lahat sila ay mga Pilipino. Mayroon naman itong komplikadong lipunan na
binubuo ng isang malaking bilang ng mga grupo na tinutukoy ng mga tao at mula sa
kung saan ay nagmula ang natatanging mga balyu, mga pamantayan, at mga tuntunin
para sa pag-uugali. Ito ang tinatawag na sabkultura. Ayon kay Jandt (2010) ito ay
kultura sa loob ng isang kultura o lipunan sa loob ng isang lipunan sapagkat kahawig
ito ng isang kultura sa isang lipunan na karaniwan ay sumasaklaw sa isang malaking
bilang ng mga tao. Samakatuwid, ito ay grupo ng mga tao na may iisang wika na
ginagamit at hindi lamang sa pansamantalang pagsasamahan sapagkat kolektibo ang
lahat ng kanilang gawi gaya ng paraan ng pagsasalita, pananamit, pananaw-mundo,
at iba pa. Dito nabuo ang tinatawag na komunidad ng pagsasalita o speech
community.
Ang komunidad ng pagsasalita ay maaaring hango sa wikang Aleman na
Sprachgemeinschaft na nangangahulugang speaking community sa wikang Ingles.
Paliwanag nina Zalzman, Stanlaw, at Adachi, lahat ng mga nagbabahagi ng mga tiyak
na tuntunin para sa pagsasalita at pagbibigay-kahulugan sa wika at kahit isang
barayti ng wika ay tinatawag na komunidad ng pagsasalita. Para naman kay Hymes
(1972) hindi ito lipunan na tinutukoy ng isang komon na wika ngunit sa komon na
mga linggwistikong norms: isang komunidad na may parehong mga tuntunin para sa
pagsasagawa at interpretasyon ng pagsasalita, at mga tuntunin ng kahit isang
linggwistikong barayti nito. Ang sitwasyon ng mga pangkat ng tao sa lipunan, gaya ng
mga bakla, na may sariling kultura at wikang nauunawaan nila ay matatawag na
isang komunidad ng pagsasalita. May tinatawag itong mga speech markers na
ipinaliwanag naman ni Wardhaugh (2006) bilang mga katangian ng wika na
ginagamit ng isang pangkat upang makamit ang pagkakakilanlan ng grupo, at ang
pagkakaiba ng grupo mula sa iba pang mga nagsasalita. Hindi lamang linggwistikong
anyo ang mga marka ng komunidad ng pagsasalita sapagkat maaari ring ang iba pang
katangian gaya ng panlipunan, kultura, pampulitika at etniko, at iba pa.
Pareho man ang lugar na kinabibilangan maaaring mabibilang sa iba-ibang
komunidad ng pagsasalita ang naninirahan dito. Halimbawa, makikita ito sa pagitan
ng mga milenyal at mga may edad na. Hindi mauunawaan ng huli ang paraan ng
paggamit ng wika ng una gaya ng pag-usbong ng lodi 'idol’, petmalu 'malupit’, werpa
‘power’ at iba pang umuusbong na salita at paraan ng paggamit ng wika. Ngunit,
kapag ang isang may edad ay mabilis makuha at masundan, gumagamit at ginamit
ang paraan na ito ng milenyal masasabing napabilang siya sa komunidad ng
pagsasalita. Ang kailangan lamang nilang gawin ay magbahagi ng sapat na katangian
ng pagbigkas, pambalarila, bokabularyo, at paraan ng pagsasalita upang maging
miyembro ng kaparehong komunidad ng pagsasalita.
Ang pag-unawa sa komunidad ng pagsasalita ay mahalaga sa pagkakaroon ng
kamalayan sa pagkakaiba-iba. Ito ang isa sa mga dahilan kung bakit mahirap mabigyan
ng tiyak na pagpapakahulugan ito. Bagaman iniugnay ito ng ilang iskolar sa usapin ng
wika subalit may iba naman na bahagi ito ng antropolohiya - ang pag-unawa ng
ugnayan ng wika sa lipunang gumagamit. Ayon kay Morgan (2003), integral sa
interpretasyon at representasyon ng mga lipunan at sitwasyon ang mga pagbabago,
pagkakaiba-iba, at pagtaas ng teknolohiya pati na rin ang mga sitwasyong dating
itinuturing bilang kombensyonal. Sentro ng pag-unawa sa wika ng tao at paggawa ng
kahulugan ang kaalaman sa komunidad ng pagsasalita dahil ito ay produkto ng
matagal na pakikipag-ugnayan ng mga taong parehong may ibinahaging paniniwala at
mga sistema ng halaga (value) tungkol sa kanilang sariling kultura, lipunan, at
kasaysayan pati na rin ang kanilang komunikasyon sa iba. Ang mga interaksyong ito ay
bumubuo sa pangunahing katangian ng ugnayan ng tao at ang kahalagahan ng wika,
diskurso, at mga estilo ng pagsasalita sa representasyon at negosasyon ng nalikhang
ugnayan. Kaya ang konsepto ng komunidad ng pagsasalita ay hindi lamang tumutuon
sa mga grupo na nagsasalita ng parehong wika. Sa halip, ang konsepto ay tumatayong
katotohanan na ang wika ay kumakatawan, sumasaklaw, lumilikha, at bumubuo ng
makabuluhang partisipasyon sa isang lipunan at kultura.
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 4
ANG KULTURANG PILIPINO
Layunin ng Pag-aaral:
Makapagsasagawa ng sulatin/blueprint/plano hinggil sa gagawing proyektong
tutugon sa usaping pangkapayapaan ng lipunang Pilipino
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 5
KATANGIAN, MANIFESTASYON, AT MGA
KOMPONENT NG KULTURA
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 6
ILANG GRUPO SA PILIPINAS NA MAY NATATANGING
KULTURA
May mga katanungan marahil ang ilan sa pag-usbong ng ibat ibang grupo o
pangkat na may natatanging pinapaniwalaan na iba sa karaniwang mga samahan o
pangkat na kilala na sa buong Pilipinas tulad ng Rotary, Lions, Samahan ng mga
Magsasaka, Couples for Christ, Ang mga Mangagawang Pilipino, at marami pang iba.
Ang kakaibang mga grupong ito ay may mga kaugalian na taliwas kung minsan sa
mga sinusunod ng iba. Naging palaisipan sila sa hindi nakakaalam at kung makikilala
naman sila ay lalong naging misteryoso ang gawain nila sa pagtingin ng mga nag-iisip
na hindi sila normal na mga indibidwal. Ang mga paghuhusgang ito ay mabibigyan
kasagutan o pagpapaliwanag sa bahaging ito kahit man lang sa kaunting
impormasyon tungkol sa mga grupong ito. Naririto ang iilan sa kanila.
-mula sa pananaliksik nina: Ana Rheza B. Blase, Mary Cris E. Manlangit at Precious 1.
Salaveria
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 7
VISAYAS
- nina Julie Ann Cabal Asari, Marjorie Valdez Enguio, at Leanvic Omondang Pal 1ng
Ayon kay Tikos (Siquijor Today, 1999) ang islang ito ay nadiskubre ni Esteban
Rodriguez sa ekspedisyon ni Legaspi noong 1565, Noong 1854 hanggang 1992, ito’y
nasa ilalim ng pamamahala ng Bohol. Naging probinsya rin ito ng Negros Oriental
noong 1892. Sa pamamagitan ng Republic Act No. 6398, naging ganap na probinsya
ang Siquijor noong Setyembre 17, 1971.
Panganganak
May pinaniniwalaan ang mga mananambal na sinusunod para hindi mahirapan
ang nanganganak at ang pinapanganak. Ito ang mga sinabi nina Sopio Sumalpon at
Maximo Supol tungkol dito na sila mismo ang mananabang o ang nagpapaanak.
Kung malapit na ang panganganak, isinturon sa may puson ang habak na
galing sa "kupo o sa unggoy para hindi mahirapan sa panganganak.
Kamatayan
May mga pinaniniwalaan din ang mga mananambal sa tuwing may nanamatay.
Ang kanilang mga sinusunod ay isang palatandaan ng lubos na paggalang sa mga
sumakabilang buhay. Sina Sopio Sumalpong, Tirso Sumondong, at Juan Ponce ay may
parehong kaugaliang pinaniniwalaan tungkol sa kamatayan. Ang mga ito ay:
1. Kung may namatay ay dadasalan ito ng siyam na araw at apatnapung araw ang
pagrorosaryo.
2. Bawal magwalis ang namatayan kung may nakaburol
3. Ipinagbabawal ang paliligo at paglalaba sa loob ng bahay
4. Babasagan ng baso ang ilalim ng ataul para wala nang susunod na mamamatay
5. Hindi dapat na tinutulugan ang patay dahil hindi maganda sa pag-alala sa kanya.
6. Hindi maaaring kumanta, manood ng telebisyon, at makinig sa radyo.
7. Kapag may patay sa bahay, huwag maglinis ng bahay. Hintayin na lang ang ikatlong
araw bago maglinis.
Paglilibing
Ayon kay Conchita Sayre, may mga paniniwala din sila sa paglilibing gaya ng:
1. Daraan sa ilalim ng ataul ang lahat ng miyembro ng namatayan upang hindi sunod-
sunod ang mamamatay sa pamilya.
2. Ang mga natunaw na kandila sa simula ng lamay hanggang sa katapusan aypasok sa
nitso upang malayo sa kamatayan ang pamilya ng namatay.
3. Kung titirhan ang libingan nang walang pahintulot, magkakasakit ang titira.
Pag-iwas sa Pagbubuntis
Ayon kay Sopio Sumalpong, maiiwasan ang pagbubuntis sa pamamagitan ng
paggamit ng lumay (gayuma). Nagagawa ito kapag isinisinturon ang buyo malapit sa
puson para hindi mabuo ang bata. Kilala ang buyo sa Ingles bilang betel leaf pepper
at ikmo naman sa Tagalog.
Sa paggawa ng mga gamot, may sinusunod din silang pamamaraan. Ayon kay
Juan Ponce, "Tuwing gabi ng Biyernes Santo ay nagtitipon lahat ng mananambal sa
Siquijor. Nagkakaisa ang lahat sa paghahalo ng gamot na nasa malaking kawa
(kawali) na nasa labas ng aming bahay. Kung hindi makakayang gawin ng isa sa amin,
nagtutulungan ang lahat sa panggagamot ng mga may sakit. Ang mga sangkap ng
gamot ay galing sa iba't ibang tanim at mayroon ding kinukuha pa sa sementeryo at
laot ng dagat.“
Ayon naman kina Maxima Supol at Conchita Sayre, ginagawang mga
manggagamot ang mga sumusunod sa tuwing nanggagamot:
1. Hindi nanggagamot sa ibang lugar sapagkat paparusahan ng sukod.
2. Ang librito (booklet) ay hindi ipinapakita sa ibang tao at walang ibang
makakabasa kundi ang manggagamot lamang.
3. Hindi dinadala sa loob ng simbahan ang lumay dahil nawawalan ito ng
kapangyarihan.
Mga Gamot at Paniniwala sa Sakit
Hindi kaila sa atin ang pag-usbong ng mga makabagong pamamaraan sa
panggagamot. Bagaman sa kasalukuyan ay marami nang kagamitang teknolohikal sa
panggagamot, may naniniwala pa ring mga Siquijodnon sa tradisyonal na paraan ng
gamutan. Mas mainam pa rin para sa kanila ang mga inireresetang halamang gamot ng
mga albularyo (mananambal) dahil sa kabisaan at kapuruhan (natural at walang
halong kemikal) ng mga ito.
Pamahiin
Ang isla ng Siquijor hanggang ngayon ay patuloy na nakagapos sa mga pamahiin
na may malaking papel na ginagampanan sa kanilang buhay. Nagbigay si Candida
Paculba ng ilang mga pamahiin:
1. Pag hindi pa kasal, hindi dapat na pumunta sa malalayong lugar ang ikakasal dahil
may mangyayaring masama. Kailangan maghintay ng tatlong araw bago umalis.
2. Pagkagaling sa simbahan, patuluyin ang bagong kasal, suklayan at painumin ng
bulaklak ng dapo o orkids na kulay puti.
3. Pagkatapos ng kasal, kailangan na matulog sa bahay ng babae ang bagong kasal
para maayos ang kanilang buhay mag-asawa.
4. Maghanda ng tubig sa baso at ilagay sa pintuan o bintana upang mamalayang may
magnanakaw na papasok sa bahay.
5. Sa pagpapatayo ng bahay, tiyakin na nasa tamang buwan at tamang petsa. Lagyan
ng agnos ang bahay, kung walang agnos ay pera ang ilalagay sa ilalim o haligi ng
bahay.
Mahika
Ayon sa McMillan Encyclopedia, (1993: 759), ang mahika ay sistema ng mga
paniniwala at kaugalian na naniniwalang nakokontrol ng tao ang likas at
supernatural na puwersang nakaaapekto sa kanyang buhay. Ayon naman sa Grolier
Dictionary, isa itong sining na pinaniniwalaang nakakokontrol at nakakamanipula ng
mga lihim na pwersa ng kalikasan sa pamamagitan ng mga ritwal at mahiwagang
paraan.
Pagputol nitong lubid, pareho pa rin ang haba nito. Sa paraang ito ay
magdarasal ako ng Latin. Sa aking pagsasalita ng Latin, gagalaw itong mga anino na
nasa likod ng tela dahil sa aking mga kamay.
Aswang
Ang mga nakakatakot at di-pangkaraniwang nilalang ay nakaugat sa ating
paniniwala. Mula pa sa mga lolo’t lola, ama’t ina, at tiyo’t tiya, ang paniniwalang ito ay
may malaking epekto sa ating pananaw sa buhay. Hindi man natin sila nakikita,
naniniwala pa rin ang mga tao na may ganitong uri ng mga nilalang. Naniniwala ang
mga albularyo sa mga sumusunod kaugnay sa aswang:
1. Ang aswang ay tao lamang ngunit may kapangyarihan.
2. Mahal na araw kung sila ay nagsisilabasan dahil wala si Kristo.
Espiritu o Anito
lsang malaking impak sa tao ang espiritwalismo, isang teorya na binigyan-diin
sa direk na interbensyon ng espiritwal at supernatural na lakas sa pang-araw-araw
na pangyayari sa buhay ng tao. Ang termino ay bumabalot sa penomenang di-
magkaugnay tulad ng extrasensory perception, telekinesis, at iba't ibang kondisyong
kaanib ng religious ecstasy
Narito ang ilang halimbawa na nagpapaliwanag sa paniniwala ng mga
albularyo kaugnay sa mga espiritu o anito:
1. Kung may malapit nang mamatay, lalo na kung naghihingalo, diyan
magsisilabasan ang masasamang espiritu.
2. Kung umuulan, naglalabasan ang mga anito.
Lumay (Gayuma)
Ayon kay Sopio Sumalpong, ang mga kasunod ay paniniwala ng mga
Siquijodnon sa panggagayuma sa panliligaw:
1. Kung manlulumay ang lalaki sa babae, manlulumay din ang babae sa lalaki.
2. Mababango ang mga lumay. Kung manlulumay sa babae, ang mga pinaghalong
sangkap nito ay iba't ibang uri ng bulaklak, ugat ng kahoy, lalo na ang matitinik.
Ang mga mababango ang siyang kinahihiligan ng mga babae.
3. Ang mga lumay ay kinukuha sa punongkahoy na kakikitaan ng alitaptap. Dahil
may nagmamay-aring espiritu, ito'y espesyal kaya kaunti lamang ang kinukuhang
bahagi ng puno.
4. Kumuha ng panyo at lagyan ang bawat gilid nito ng lumay at tiklupin. Ipalo ito ng
tatlong beses sa lalaki na hindi niya namamalayan para madaling mapaibig
5. Ang pinakatamang ihalo sa lumay ay ang lawig-lawig sa dagat.
Negosyo at Lumay
Ayon sa mga impormante, kung may negosyo, para dumami ang iyong suki,
ilagay ang umay sa iyong pitaka
Ang mga dalaga't binata sa pook na ito ay nararapat na dumaan muna sa mga
sumusunod bago magpakasal:
1. Ang pag-ila-ila – ang pagkikilala nila.
2. Ang pangulitawo – ang panliligaw ng binata sa dalaga lalo na ang pag akyat ng
ligaw
3. Ang panagtrato – ang pagkakasundo ng dalaga't binata na mag-ibigan.
4. Ang pamalaye – paghingi ng kamay ng babae mula sa kanyang mga magulang
5. Angpagrehistro – ang paghahanda ng mga papeles at paglalathala ng mga
pangalan ng ikakasal sa munisipyo.
6. Ang kasal – ang pag-iisampuso ng magnobyo sa harap ng isang pari sa simbahan.
Wika
Ang wika ng mga Ilonggo ay Hiligaynon. Ang Hiligaynon ay may varayti
depende sa bayan ng Iloilo. Karay-a ang isa sa mga dayalekto ng Hiligaynon na may
pinakamaraming tagapagsalita.
Tungkol sa Pagkain
1. Ang mga platong ginagamit sa pagkain ay di dapat agad pinagpapatung-patong.
Kailangang hintayin pang makatapos ang lahat sa pagkain bago pagpatung patungin
ang mga plato kung di ay magkakaroon ng patung-patong na utang
2. Huwag kakain nang maya't maya kung di ay magiging abut-abot ang mga utang.
3. Ang pagkain ng itlog na nauntol ang pagkapisa ay nagdadala ng pagkabigo sa mga
binabalak.
Kapistahan at Kasayahan
Tulad ng ibang mga katutubo ng bayan, ang mga Ilonggo ay magiliw sa mga
masiyahan at pagdiriwang na tulad ng mga sumusunod:
1. Pasungay - tuwing ikalawang Sabado ng Enero idinaraos ang pasungay (bullfight)
sa lugar ng San Joaquin, Iloilo. Ito ang siyang pagsisimula sa masiglang panahon ng
mga kasayahan sa Kanlurang Bisaya. Ang Pasungay ay bahagi ng kapistahan ng
bayan ng San Joaquin. Ang mga maglalabang toro mula sa mga kabayanan at
kalapit na lugar ay pinipili. Sa isang arena sa burol ay naghahamok ang mga toro
hanggang sa ang isa ay mapagod o di kaya ay tumakbo. Ang kasayahang ito ay
nagdaragdag ng kulay sa kapistahan ng bayan. Ang iba pang atraksiyon ng
Pasungay ay ang paglalaban ng mga kabayo at kalabaw.
2. Dinagyang Idinaraos ito tuwing huling linggo ng Enero. Pumapaikot ang
kasayahan sa pagbibigay-parangal sa milagrosang Imahen ng Santo Niño. Ang
Dinagyang ay katawagang Ilonggo sa kasayahan. Ang iba't ibang tribu ay
nagsusuot ng mga makukulay na kasuotang nagpapakita ng pagkamasining at
kahusayan ng mga katutubo. Ang pagdiriwang ay namumukod sa choreography,
pagtatanghal, at kulay. Isang palabas na may kasamang pagpapadyak-padyak ng
paa at tugtog ng mga dram. Ipinagdiriwang ang pagiging Kristiyano ng mga
katutubo.
3. Kapistahan ng Nuestra Señora de la Candelaria sa Jaro. Idinaraos ito tuwing
Pebrero 2. Ito ang pinakamarangya at pinakamalaking pagdiriwang na
panrelihiyon sa Kanlurang Bisaya. Mula pa man noong una, ang mga tao mula sa
iba't ibang lugar ng bansa ay dumadayo sa Jaro para sa okasyong ito.
Kinoronahan noong 1981 ng Santo Papa Juan Pablo II, ang Mahal na Birhen ng
Kandila at pormal na ipinahayag na Patrona ng Kanlurang Bisaya. Ang
pagbabasbas ng mga kandila nga may iba’t ibang laki, anyo at kulay at ang
taunang pagpruprusisyon sa Patrona na sinusundan ng reyna ng pista at ng
kanyang korte ay nagbibigay-tampok sa pagdiriwang. Ang pista ng Jaro ay
okasyon na rin ng pagtatanghal ng mga agro- industrial exhibits, garden shows,
koronasyon ng reyna ng karnabal, at ng Grand Cock Derbies.
4. Paraw Regatta- Sa tuwing ikatlong linggo ng Pebrero ito ginaganap. Isa itong
paligsahan sa karera ng mga Bangka na idinaraos sa pagitan ng kipot ng Iloilo at
ng Guimaras. Ito ay pinasimulan noong 1973. Nagpapagunita sa libangan ng mga
Ilonggo noon pa mang ika-16 na siglo. Tinatawag na paraw sa bernakular, ang
mga sasakyang-dagat na ito ay mga replica ng mga sinakyan ng mga unang
nandarayuhang Bornay sa pagpunta sa pulo ng Panay.
5. Ang Pagtaltal sa Guimaras- Tuwing Biyernes Santo, isang pangkuwaresmang
pagtatanghal sa Jordan, Guimaras na hinango sa bantog na dula ni
Oberammergau sa Timog Bavaria, Alemanya. Ang karanasan ay paglalakip ng
pananampalataya at kulturang poklorika.
6. Ang Parada at Karera ng Kalabaw - Ginaganap ito tuwing Mayo 3. Ang parada
at paligsahan ng karera ng kalabaw ay siyang tampok ng kapistahan sa Pavia,
Iloilo. Mga nagagayakang karosang hila ng kalabaw at sinasakyan ng mga musa
ang umiikot sa bayan. Pagkatapos ng parada, ang mga musa ay nananaog sa
karosa samantalang inihahanda na ang karera.
Kultura
Gumagawa sila ng sari-saring ornaments tulad ng ear plugs, suklay at pulseras.
Dagdag pa, ang mga babae ay gumagawa ng mga kuwintas, at angklet na gawa sa
brass at copper
Isa sa mga kilalang tradisyon ng Tagbanua ay ang paggawa ng basket na may
iba’t ibang disenyo at ginagamit nila sa pag-aani. Maliban dito, mayroon din silang
mga hayop na na nilililok sa kahoy. Ang mga hayop na ito ay may seremonyal na
nagsisilbing kontak sa mga espiritu sa iba't ibang ritwal.
Mahilig din sa musika ang mga Tagbanua. Mayroon silang iba’t ibang mga
instrumentong sila lamang ang may gawa at ginagamit nila sa pagsamba at sa
pagtitipon. Ang mga ito ay ang arudin, babarak, tipanu, tibuldu, kudlung gimoa tiring,
at babandil. Mayroon din silang iba't ibang sayaw na madalas nakapaloob sa mga
ritwal. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
Aballardo. Isa itong tradisyunal na sayaw na isinasagawa ng mga lalake.
Andardi. Isang festival na sayaw ito tuwing Pagdiwata.
Bugas-Bugasan. Sinasayaw ito ng lahat ng dumadalo sa ritwal ng Pagdiwata.
Kalindapan. Sinasayaw ito ng mga babaeng babaylan.
Runsay. Isang tradisyunal na sayaw ito ng mga naninirahan sa baybayin.
Isinasagawa ito ng isang beses kada taon sa ikaapat na araw pagkatapos ng
kabilugan ng buwan at ng healing dance na isinasagawa ng Babaylan.
Social Class
May tatlong social class ang komunidad ng Tagbanua. Ang una ay ang nasa
upper class. Dito galing ang mga lider at ito ay namamana. Ang pangalawa ay ang
middle class na kinabibilangan ng mga ordinaryong mamamayan. Pinipili mula rito
ang mga lokal na lider. At ang pangatlo ay binubuo ng mga taong may utang na hindi
na nila kayang bayaran.
Mahalaga para sa kanila ang pag-aasawa. Madalas ay inaayos ng mga magulang
ang kasal. Pagkatapos makasal ay bubukod sila sa kanilang mga pamilya.
Pinahihintulutan nila ang polygamy subalit ilan lamang ang may ganitong kaso.
Mayroon ding diborsyo subalit ipinagbabawal lalong-lalo na kapag may mga anak na
sila.
Ang mga Tagbanua ay may sariling mitolohiya at naniniwala sila sa diyos at
diyosa. Isa na rito si Mangindusa, ang nakalalamang na diyos na siyang namamahala
sa pagpaparusa sa mga nagkasala; si Polo, ang diyos ng karagatan at siyang tinatawag
kapag may nagkakasakit; Sedumanodoc, ang diyos ng mundo at siyang sinasamba
upang magkaroon ng masaganang ani; at si Tablacoud- ang diyos sa ilalim ng mundo.
Bukod sa kanila, naniniwala rin sila sa mga diwata na siyang nagkokontrol sa ulan,
katulad ng asawa ni Mangindusa.
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 8
ANG MGA LUMAD SA MINDANAO
Layunin ng Pag-aaral:
Makapaglalahad ng sariling karanasan at kaalaman tungkol sa sariling wika at iba’t ibang
kultura.
Panganganak
Sa pagbubuntis, ang Mandayang babae ay palaging hinahaplasan o pinapahiran
ng mga halamang gamot. Pagdating ng ikalimang buwan ay hinihilot ng manghihilot.
Ang mananabang din ay gumagamit ng mga tagal tumo (mga bagay-bagay o halaman
na pinagsama-sama/pinaghalo-halo para panggamot). Kadalasan ay galing ito sa
panaginip o kaya'y itinuro ng kanilang abyan (espiritu). Ang iba naman ay pamana ng
pamilya, magulang, o kaya'y angkan.
Hinihilot (minamasahe) ng mananabang (hilot/komadrona) ang tiyan ng isang
buntis para mapabuti ang lagay ng bata sa loob ng tiyan at para pagdating ng
kanyang kapanganakan ay hindi na siya mahihirapan. Pagsapit ng ikasiyam na buwan
o panahon na ng kanyang panganganak, ang mananabang ay nagmomonitor
hanggang sa isilang na ang sanggol. May mga palatandaan ang mga mananabang
kung ang sanggol ay babae o lalaki. Kung hindi makikita sa porma ng tiyan at sa
katawan ng ina, malalaman din nila ito sa posisyon ng bata sa tiyan. Hindi katulad ng
mga tao sa patag na sila’y gumagamit ng ultra sound para malaman kung lalaki o
babae ang nasa loob ng tiyan ng babae.
Sa panahon naman ng panganganak, ang buntis ay hinahaplasan ng tagal lumo
para pampadulas upang mapadali ang paglabas ng bata. Sa pagsilang ng bata ay agad
puputulan ng pusod, lilinisan, payuyukuin, at pipikpikin o kaya'y kukurutin para
umiyak na palatandaang buhay ang bata. Ang gamit sa pagputol ng pusod ay lais,
kawayan na matalas ang gilid at nagsisilbing kutsilyo.
Pagkatapos ng panganganak, ang mananabang ay bibigyan ng mga gamit o di
kaya'y pera o hayop bilang pasasalamat.
Pagkalipas ng tatlong araw, ang ina at sanggol ay pwede nang maligo. Ang
tubig panligo na gagamitin ay nilalagyan ng sagbong (gabon) o kaya'y dahon ng
kalamansi. Naniniwala sila na bukod sa mabango ang sagbong ay pangontra din ito sa
panuhot (gas pain) na nararamdaman. Ang ina ay hindi pwedeng magbuhat ng
mabibigat na bagay para hindi ito mabinat. Ang pusod ng sanggol naman, pagkatapos
maligo, ay pinipigaan ng marguso (dahon ng ampalaya).
Sa ikatlong araw, ang pamilya ay maghahanda na para sa gagawing bunong,
isang ritwal para sa bagong silang na sanggol at sa kasalukuyan ay sinasabi nila na
isang binyag para sa sanggol. Sa bunong ay magkakaroon din ng seremonya. Lahat ng
mga kapitbahay at mga kaibigan ay inaanyayahan upang saksihan ang gagawing
pagbunong Isang espesyal na panauhin ang mananabang bilang tanda ng
pasasalamat.
Pagkalipas ng tatlong araw, ang ina at sanggol ay pwede nang maligo. Ang tubig
panligo na gagamitin ay nilalagyan ng sagbong (gabon) o kaya'y dahon ng kalamansi.
Naniniwala sila na bukod sa mabango ang sagbong ay pangontra din ito sa panuhot
(gas pain) na nararamdaman. Ang ina ay hindi pwedeng magbuhat ng mabibigat na
bagay para hindi ito mabinat. Ang pusod ng sanggol naman, pagkatapos maligo, ay
pinipigaan ng marguso (dahon ng ampalaya).
Sa ikatlong araw, ang pamilya ay maghahanda na para sa gagawing bunong,
isang ritwal para sa bagong silang na sanggol at sa kasalukuyan ay sinasabi nila na
isang binyag para sa sanggol. Sa bunong ay magkakaroon din ng seremonya. Lahat ng
mga kapitbahay at mga kaibigan ay inaanyayahan upang saksihan ang gagawing
pagbunong. Isang espesyal na panauhin ang mananabang bilang tanda ng pasasalamat.
Sa ginawang pagbunong, ang bata ay ipapakita at ipapakilala sa mga taong
dumalo. Maghahanda ng masasarap na pagkain. Dito rin ginagawa ang pagbibigay ng
mga bagay-bagay o regalo ng mga dumating sa paniniwalang mapadadali ang paglaki
at malalayo sa sakit ang sanggol.
Pagdidiriwang ng Kaarawan
Sa tradisyon ng mga Mandaya, ang pagdiriwang ng kaarawan ay hindi
sinusunod. Tanging bunong (bagong silang) lamang ang kanilang ipinagdiriwang.
Noong unang panahon, kapag may ipinanganak na sanggol, ang ama ay agad
magtatanim ng punongkahoy sa kanilang bakuran para maging kasabay ito sa paglaki
ng kanyang anak. Ang punongkahoy na itinanim ay magsisilbing tanda rin ng edad ng
sanggol. Halimbawa, kung may magtatanong sa edad ng anak, ituturo at ipapaliwanag
lamang ng ama ang kaugnayan sa edad ng anak ang itinanim nitong punongkahoy.
Gamot
Sinasabi ng mga katutubong Mandaya na ang kagubatan ay nagsisilbi nilang
palengke at parmasiya sapagkat dito sila kumukuha ng kanilang pang-araw-araw na
pagkain at gamot. Kung ang gubat ay mawawala sa kanilang buhay, para na ring
nawala ang kanilang kabuhayan, gayundin ang kanilang kultura.
Paniniwala sa Sakit
Kung may sakit ang tao, pinaniniwalaan nilang may masasamang espiritu na
sumanib, dumapo o'di kaya'y nakialam sa katawan nito. Marahil, dahil hindi niya
nirespeto o'di kayay nakaligtaan niyang magpaalam sa mga naninirahang espiritu sa
lugar na kanyang napuntahan. Kung ang lugar na iyon ay bawal puntahan, kailangang
tandaan at huwag talagang puntahan o lapitan upang walang masamang mangyari.
Pampaganda
Para sa tribong Mandaya, ang kagandahan ay makikita sa ugali lalong-lalo na
kapag ang babaeng Mandaya ay byagid o byabagid o ang ngipin nito ay pinutulan.
Ang mga babae ay dapat kompleto sa gamit, mula sa byatataan (embroidered
blouse), linangaw (kuwintas), balikog (hikaw), pamul'lang (set ng pulseras), kurbata
(breast cover made of beads) at iba pa.
Ang mga sangkap na kanilang ginagamit sa pagpapaganda ay kinukuha lamang
nila sa mga halaman at bulaklak na tumutubo sa kagubatan. Ito ay kanilang
dinudurog, pinipiga at ipinapahid sa kanilang mga mukha upang pumuti at mawala
ang taghiyawat.
Pagluluto
Ang pagluluto ng Mandaya ay di-pangkaraniwan. Ang lahat ay niluluto sa
kawayan. Kung bigas ang lulutuin ito ay tinatawag na yumbol'l. Gamit ang kawayan
ay babalutin ito ng dahon ng halamang bagikik. Ang karne, pasayan (malaking
hipon), kasili (igat), at iba pang ulam na niluluto sa kawayan ay tinatawag na lul’lut.
Kung ang isda o karne ay iihawin, ay tinatawag itong sinugba. Kung ito naman ay
binalot sa dahon ng saging at iihawin, ito naman ay tinatawag na bungos.
Napakasarap nito kapag kompleto sa katutubong mga sangkap kagaya ng dul’law
(turmeric), kabuwayna, sibuling (native na sibuyas na may dahon), luya, kalabo.
Ilang Pamahiin
a. Ang pagputol ng puno ng balite ay napakadelikado sapagkat bahay raw ito ng
mga engkanto o aswang. Kung gagalawin ito ninuman, sila'y magkakasakit.
b. Kung may namatay, kailangang maglagay ng apoy sa ibaba ng bahay para indi
lapitan o makain ng aswang ang patay.
c. Kapag ang isang babae ay buntis, kailangang mayroon siyang dalang suwa
(bawang) lalong-lalo na sa kanyang kwarto upang hindi malapitan ng aswang
Pinaniniwalaan na ang mga sanggol ay paboritong putahe ng aswang.
d. Upang hindi mahirapan sa panganganak ang isang buntis ay hahakbangan Siya ng
kanyang biyenang babae nang pitong (7) ulit upang ang sanggol ay madaling
lumabas.
e. Hindi rin pwedeng kumain ng buguk o hindi napisang itlog dahil ito raw ay
nakakatamad.
f. Ang mga dalagang babae ay hindi dapat kumain ng tiwi (buntot) ng manok upang
hindi ito maglalandi o magakiwot-kiwot (kekembot-kembot).
g. Ang mga dalaga o buntis na babae ay bawal kumain ng magkadikit na pagkain
gaya ng saging, upang hindi magdoble ang kanilang asawa o kaya'y upang hindi
rin magkadikit ang magiging mga anak.
Mga Taboo
Ang mga sumusunod ay iilan lamang sa mga ipinagbabawal ng katutubong Mandaya:
1. Bawal pagtawanan ang mga nakikitang hayop na nagtatalik baka kumulog at
kumidlat.
2. Bawal makipag-asawa ng kapamilya baka ang anak ay maging abnormal.
3. Bawal tumawa kapag may kulog at kidlat at baka ikaw ay kainin ng kidlat.
Konsepto sa Oras
Ang mga Mandaya ay may kakaibang konsepto o sinusunod na oras. Ito ay
naiihayag lamang sa pagmamasid sa araw, mga bituin at sa nakapaligid na mga
hayop. Ito talaga ang nagsisilbi nilang orasan. Halimbawa, kung ang araw ay
nakasentro sa gitna ng bahay, tanghali na.
Kung maririnig ang unang tilaok ng manok (rooster) sa madaling araw, ito ay
nangangahulugang ala una na ng umaga. Kapag nagpapalitan na ng mga tunog ang
inahing manok, ito ay nangangahulugang alas tres na ng madaling araw.
Ang ibong kal'law naman ay nagtatakda rin sa kanila ng oras. Ito ay humuhuni
maya’t maya na may interbal na tigtatlumpung minuto kaya nasusundan nila ang
oras sa buong araw.
Etnikong Awitin
Pinakasikat na epiko sa Bukidnon ang Olaging. Isa itong katutubong epiko na
may iba't ibang berso. Nilalaman ng epikong ito ang tungkol sa agrikultura ng
Bukidnon.
Limbay ang tawag sa isang patulang awitin na pagpapahayag ng mang-aawit
ng kanyang hinaing at damdamin. Ang awitin naman na nagpapahiwatig ng
panliligaw ay tinatawag na sala.
Mayroon ding pagbigkas sa mga salawikain o kasabihan ang Bukidnon.
Tinatawag itong basahan na ginaganap tuwing may paligsahan upang malaman kung
sino ang magaling.
Idangdang naman ang tawag sa kanilang awiting nagbabalik-tanaw sa
mahahalagang pangyayari sa kanilang kasaysayan.
Ang kaligaon ay awiting tumatawag ng mga diwata, lalo na ang diwata ng
mabuting ani. Dapat may malumanay at malagintong boses ang umaawit nito upang
maging epektibo ang awiting ito. Inaawit tuwing kaligaan at mga kababaihan ang
kadalasang umaawit nito sabay ang pagsasayaw ng dugso.
Ang antoka ay isang pagtutunggaling berso lalo na kung nag-uusap tungkol sa
halaga o presyo ng dowry ng anak na babae.
Pag-aasawa
Karaniwan sa mga mag-aasawang Mamanwa ay may labintatlo hanggang
labing- anim na taon gulang lamang. Hindi sila nag-aasawa ng kamag-anak. Minsan
ang mga magulang ang nag-aayos ng kanilang pag-aasawa. Ang lalaki ay humihingi ng
tulong sa mga magulang niya upang mapuntahan ang tahanan ng babae. Tinatawag
nila itong pamadje. Ang mga magulang ng babae ay humihingi ng bogay o bride's
price sa pamamagitan ng kawali, kaldero, gong, bolo, pera, at iba pa.
Ang seremonya sa pag-aasawa ay ganito: Ang dalawang ikakasal ay uupo sa
sahig na malapit sa isat isa na may kaharap na isang pinggan na puno ng bigas.
Kukuha sila ng bigas, hahawakan iyon at ang kabilang kamay ng lalaki ay hahawak sa
kabilang kamay ng babae àt sasabihin ng baranggay kapitan na sila ay mag-asawa na.
Ang pagkatapos ay ang tinatawag na kombite.
Ang pag-aasawa sa mga Mamanwa ay monogamous o isa lamang ang asawa
dahil sa hindi nila kayang buhayin ang maraming asawa.
Reperensiya:
• Hufana, N. L., Banawa, M. D., Gervacio, G. V., Pantorilla, C. R., Sajulga, A. C., & Tiosen, R. B. (2018). Wika
at Kultura sa Mapayapang Lipunan. Malabon City: MUTYA Publishing House Inc.
ARALIN 9
WIKA AT KULTURA NG ILANG MGA MUSLIM SA
MINDANAO
Layunin ng Pag-aaral:
Makakabuo ng isang sintesis at makabahagi ng metodong diyalektikal kaugnay ng pagbuo
ng katwiran o sintesis na may kaugnayan sa wika, kultura, at lipunan.
- ni Victoria. Juarez-Adeva
Tungkol sa Panaginip
1. Kung mananaginip kang ikaw ay kinagat ng isang asong pula iyon ay
nangangahulugang malapit ka nang makapag-asawa at ang magiging kapalad
mo'y mayaman ngunit kung itim ang aso, ang magiging kapalad mo ay alipin.
2. Kung mananaginip ka na ikaw ay lumalangoy sa malamig na dagat na maitim ang
tubig, nangangahulugan na magkakasakit ka nang malubha.
3. Kung mapanaginip mong tumatai ka ay nangangahulugang mawawalan ka ng
isang napakahalagang gamit.
4. Kung nanaginip ka na ang isa sa mga ngipin mo ay naalis, nangangahulugan na
mamamatay ang isa sa mga magulang mo.
5. Kung nanaginip ka nang walang damit ang isang tao na kilala o kaibigan mo,
nangangahulugan na siya ay magkakasakit nang malubha at mahirap gamutin.
6. Kung nanaginip ka na ang kaibigan mo ay mamamatay at pagkatapos ay sinabi
mo agad ito sa kanya, magiging totoo na mamamatay siya o isang kamag-anak mo
ang mamamatay.
7. Kung nanaginip ka na lumilipad ka, isang mahalagang pangarap mo ay malapit
mo nang makamtan.
8. Kung nanaginip ka na ikaw ay nasa magandang ayos o kalagayan, hindi
magtatagal at magkakasakit ka.
9. Ang isang buntis na nanaginip na nasa palad niya ang isang bituin, ang magiging
anak niya ay tatanghaling reyna.
10. Kung nanaginip ka na ikaw ay kinagat ng linta, ito’y nangangahulugan na may
isang taong magsasamantala sa iyo.
Tungkol sa Ginagawa
1. Ang dalagang kumakanta habang nagluluto ay makapag-asawa ng isang
matandang lalaki.
2. Pag ang isang lalaki ay dumalaw sa kanyang kasintahan at hindi dinatnan sa
bahay ang babae, nangangahulugan na hindi sila magkakatuluyan.
3. Ngunit kung sa muling pagdalaw ng lalaki sa kanyang kasintahan ay maabutan
niya itong nagluluto, magkakatuluyan sila at magiging mayaman pa.
4. Pag kinagat ng daga ang bago pang labang damit ay nangangahulugang may
mamamatay na kamag-anak ng may-ari ng damit.
5. Ang pagpapayong sa loob ng bahay ay masama dahil may mamamatay sa bahay
na iyon.
6. Hindi pwedeng paliguan ang mga maliliit na bata dahil magkakasakit sila.
7. Ang taong naglalakad ay hindi pwedeng kumain sa daan.
8. Hindi dapat tuktukin ang palayok habang nagluluto.
9. Kapag dinaanan ng ahas ang bagong tayong bahay, ang ibig sabihin ay
mamamatay ang titira.
10. Kapag may pumasok na paruparo sa iyong kwarto, nangangahulugang
makakatanggap ng pera ang nagmamay-ari ng kwarto.
11. Ang nakabiting kasuotan na kinagat ng daga ay nangangahulugan ng pagkamatay
ng isa sa bahay na iyon; kapag nahulog naman ang damit mula sa pagkakasabit,
ang ibig sabihin ay may darating na panauhin.
12. Kapag habang tinitignan mo ang mukha mo sa salamin pagkatapos ay hindi mo
na ito makita ang ibig sabihin nito ay malapit ka nang mamatay.
13. Masamang ugali ang dumura sa nilulutuan dahil sa paniniwala ng mga Maranao
na may tao sa nilulutuan.
14. Kung may pupuntahan ka, kailangang tingnan mo muna ang mukha mo sa ginto
at kapag hindi mo nakita ay nangangahulugang huwag kang tumuloy sa lakad mo
dahil may masamang mangyayari sa iyo.
15. Sa oras ng kasal at namatay ang ilaw ng lampara ay nangangahulugan na isa sa
ikakasal ay mamamatay.
b. Kapamangangai sa Tonong
Ito’y pag-anyaya sa mga ispiritung tinatawag na tonong. Kailangan ng isang
magsasaka halimbawa na ganapin ito. Kung hindi niya ito gaganapin siyay
magkakaroon ng kapinsalaan sa katawan at ang kanyang mga pananim ay masisira.
Ganito ginagawa iyon: inihahanda niya ang isang malaking manok at kaning dilaw. Sa
tulong ng mga matatandang tao na marunong tumawag sa mga espiritu ay kanyang
tatawagin ang mga ispiritu ng lawa, bundok, at palay Kung naramdaman ng
tagatawag na narinig ng mga espiritu ang kanyang pananawagan ay sisimulan na ang
paglalagay ng mga inihandang pagkain sa palayan. Dito sasali ang magsasaka sa
tumawag ng espiritu sa pagkain na kanilang inihanda. Ginagamit ng katutubong
magsasaka ang kapangyarihang tonong sa pagsugpo ng mga masasamang daga, peste
at iba pang pumipinsala sa kanilang mga tanim sa halip na gumamit sila ng
modernong gamot. Ginagamit din nila ito sa mga magnanakaw ng kanilang tanim.
Sino mang tao ang magnakaw ng kanilang tanim ay nagdaranas ng pagdumi ng dugo,
tutubuan ng maraming pigsa at mga sakit sa balat na hindi maaaring magamot kung
hindi hihingi ng kapatawaran ang magnanakaw sa may-ari ng tanim.
Ang tonong ay ginagamit din ng mga Meranaw sa pagpatay ng kanilang
kaaway. Ang pinakapopular na pamamaraan ay ang tinatawag nilang pananggalan.
Ang pananggalan ay binubuo ng maraming buhok at isang malaking bunga ng
kalamansi. Ang kalamansi ay magiging ulo nito at ang buhok ay maaaring ilong. Kung
ito'y lilipad sa gabi na nasa kapangyarihan na ng tonong Ito'y parang bulalakaw na
mahuhulog. Kailangang walang makakita ng sinuman sa kanyang paglipad kundi ay
mawawalan ng bisa at hindi tatamaan ang pakay niyang tao.
c. Pamahiin Tungkol sa Kalikasan
Ang mga Meranaw ay naniniwala na ang araw ay isang taong nakasakay sa
isang karo na sinusubaybayan ng mga anghel upang ang tao'y bigyan ng ilaw sa
daigdig sa araw-araw niyang paglalakbay. Ang buwan naman ay isang babaing
sumasakay din sa karo sa pagsubaybay din ng mga anghel. Minsan daw sa kanyang
paglalakbay ay bigla siyang susugurin ng leyon at gustong lunukin ito kaya tayo
nagkakaroon ng eklipse.
Ang daigdig daw ay hindi malapad at hindi rin bilog. Ang mga Meranaw ay
naniniwalang ito ay binubuo ng pitong palapag na sa ikapitong palapag ay doon
nakatira ang ibat ibang uri ng tao samantalang sa ikaanim na palapag nakatira ang
mga duwende. Tulad din ng langit na binubuo ng pitong palapag na kinaroroonan ng
mga anghel na nagbabantay sa atin, ang mundo ay dinadala ng isang higanteng
tinatawag na lumbong. Kung minsan daw, ang lumbong ay sinisipit ng kasama niyang
hipon kaya pag medyo gumalaw ay nagkakaroon tayo ng tinatawag na lindol.
Ang mga bituin naman sa langit ay mga alahas ng isang magandang babae.
Noong una raw ay may isang magandang babae na nagbabayo at ang kanyang mga
alahas ay tinangay ng malakas na unos sa kalangitan at hanggang ngayo y. naroroon
pa rin ito at kumikislap.
Ang ulan naman ay tubig na ibinubuhos ng prinsesa ng kalangitan sa lupa.
Wika
Ang wika ng mga Meranaw ay Maranaw. Kilalang-kilala ito dahil sa matigas na
diin at tono nito, Maranaw ang gamit ng mga Meranaw sa kapuwa nila Meranaw.
Kapag mga Kristiyano ang kausap nila ay marunong din sila ng Cebuano, Filipino, at
Ingles.
Wika
Maguindanaw ang tawag sa wika ng mga Maguindanaon. Marunong din silangmag
Filipino, Cebuano, at Ingles.
Mamamayan
Pawang mga Kristiyano ang mga nakatira dito, na karamiha'y mga Romano
Katoliko at sumasampalataya sa Panginoon. Wikang Cebuano ang ginagamit nila
bagamat ang intonasyon nila ay may kaibahan kung ihahambing sa mga ibang
gumagamit ng wikang ito.
a. Kasal
1. Huwag isukat ang damit pangkasal ng ikakasal upang matuloy ang kasal at
walang sakunang mangyayari.
2. Dapat iwasan ng ikakasal ang pagpunta sa kung saan-saan dahil malapit sila sa
mga aksidente sa panahong iyon.
3. Kung maunang ikasal ang nakababatang kapatid, kailangan siyang magbigay ng
pera sa nakatatandang kapatid upang maging lubos ang kaligayahan nila sa
kanilang buhay mag-asawa.
b. Binyag
Kung ibig mong maging mabait, matalino o magkaroon ng magandang
katangian ang iyong anak, piliin mong maging ninang o ninong ng anak mo ang mga
taong may angking ganoong katangian para mamana ito ng bata.
Wika
Cebuano ang wikang gamit ng mga taga-Dapitan.
Reperensiya:
• Carter, C. (n.d.). INTRODUCTION TO SYNTHESES. Retrieved August 7, 2020, from
https://msu.edu/~jdowell/135/Synthesis.html
ARALIN 10
SINTESIS
Layunin ng Pag-aaral:
Makakabuo ng isang sintesis at makabahagi ng metodong diyalektikal kaugnay ng pagbuo
ng katwiran o sintesis na may kaugnayan sa wika, kultura, at lipunan.
‾ Ang pagsasama ng iba’t ibang akda uoang makabuo ng isang akda na nakakapag-
ugnay.
Anyo ng Sintesis
a. Eksplenatory (Explanatory)
b. Argumentatib (Argumentative)