Brodski motori

II
Prof.dr.sc. Ivica Šegulja
 TERMODINAMIČKI KRUŽNI PROCESI

• Za tehniku su izuzetno interesantni procesi koji se ponavljaju . Da bi se neki

proces mogao ponoviti potrebno je radni medij vratiti u prvobitno stanje. Ako je
npr. rad dobiven ekspanzijom radnog medija od 1 do 2 , onda promijenu stanja
medija u toku te ekspanzije možemo izvesti putem a., a dobiveni rad je La.

a
b

• Medij se može vratiti u prvobitno stanje 1 , na bezbroj načina,a mi odaberimo

put b koji se razlikuje od puta a. Da bi se medij vratio u prvobitno stanje,
potrebno je izvršiti kompresiju tj. rad Lb, pa je ukupno dobiveni rad jednak razlici
dobivenog i uloženog rada.
L  La  Lb
 TERMODINAMIČKI KRUŽNI PROCESI
• Dobiveni rad je predočen površinom koju zatvara krivulja koja opisuje put a i put
b, pa se takvi procesi nazivaju zatvoreni kružni procesi. Kretanje po toj krivulji je
bilo u smjeru kazaljke na satu , pa takve procese nazivamo desnim . Ukupni
rad je pozitivan za razliku od procesa kod kojeg bi put a bio ispod puta b, pa
takve procese nazivamo lijevim i kod njih je sveukupni rad negativan, tj.
moramo ga se više utrošiti nego dobiti .
• Da bismo izvršavali kružni proces, moramo upravljati dovođenjem i odvođenjem
topline. U jednom dijelu procesa potrebno je toplinu dovoditi, a u drugom
odvoditi. Razlika dovedene i odvedene topline iz procesa jednaka je dobivenom
radu.

L  Q1  Q2
Omjer dobivenog rada i dovedene topline se naziva termodinamički
stupanj iskorištenja ili djelovanja

L
t  1
Q1
 TERMODINAMIČKI KRUŽNI PROCESI
• Radni medij u motorima sa unutarnjim izgaranjem su pare ili plinovi. Njihovo
ponašanje možemo aproksimirati s ponašanjem idealnih plinova, a idealni
plinovi su oni plinovi koju zadovoljavaju jednadžbu stanja idealnog plina

pV  nT 
pV  mRT R
w
pv  RT v
V
m
Svrha proučavanje idealnih kružnih procesa je da se odrede granice iskoristivosti
toplinske energije u pojedinim procesima i da se oni međusobno usporede.

Kružni procesi se mogu predstaviti kao :

idealni procesi
idealni plin, nepromijenjivog sastava i karakteristika (cp i cv)
nema gubitaka topline na okolinu
nema izmjene medija već samo izmjena topline
teoretski, sve pretpostavke kao i kod idealnog procesa, osim što se događa
izmjena medija
stvarni : kao i kod teoretskog osim što se osobine medija mijenaju
 LENOIR-OV KRUŽNI PROCES
• Godine 1860 Lenoir je napravio prvi motor sa unutarnjim izgaranjem, na
slijedeći način: u cilindar stapnog stroja je doveo gorivu smjesu zraka i plina. Da
bi ju doveo u cilindar iskoristio je dio puta stapa od GMT do DMT,a zatim
zatvorio cilindar, te izvršio paljenje gorive smjese. Zbog izgaranja smjese
(teoretski, pri konstantnom volumenu) pritisak u cilindru je naglo porastao iznad
atmosferskog i djelovao na stap, potiskujući istog prema DMT.
Q1  Cv (T2  T1 ) Toplina dovedena u proces
Točka 3
Točka 2
 
p2 v2  RT2 p2 v2  p3v3
v2  v1 v3 v4
  stupanj ekspanzije

Q v2 v1
T2  T1  v1 
cv p3  p2 ( )
v4
R Q1 L  Q1  Q2  Q3
p2  * (T1  )
v1 cv
L
t 
Q1
 LENOIR-OV KRUŽNI PROCES

Utjecaj na t :
- većim volumenom V1 se povećava količina usisanog medija , pa time i dovedene
topline Q1, ali i smanjuje mogućnost ekspanzije tog medija pa se više topline
odvodi (baca), što vodi do slabijeg stupnja termodinačke iskoristivosti.
- smanjenjem volumena V1 se smanjuje dovedena toplina Q1, ali se ekspanzija
medija može izvršiti u većoj mjeri , pa raste stupanj term. iskoristivosti
 PROCES S KOMPRESIJOM
• Ako se volumen ispunjen radnim medijem poveća na V4 i tada zatvori dovod

medija, a zatim izvrši kompresija medija do volumena V2, ulažući rad ...
• Volumen V2 se sada naziva

kompresioni volumen ,a omjer

V1

V2
• kompresionim omjerom. On definira
stanje medija na kraju kompresije
p2  p1 
T2  T1  1
p2 v2  RT2
Q1  Cv (T3  T2 ) p3v3  RT3 p3 • se naziva omjer porasta
 tlaka pri izgaranju, i on je
V2  V3 p2 proporcionalan sa
Q1 dovedenom toplinom Q1 ,a
T3  T2  obrnuto proporcionalan za
cv stupnjem kompresije.
T3
p3  p2
T2
 PROCES S KOMPRESIJOM

p3V3  p4V4
V3  p3
p4  p3 ( )  
V1 
 1  1 V2  1 1
T3V3  T4V4  T4  T3 ( )  T3  1
V1 

( 1)
1 p4
Le  p3V2 (1  ( ) 
)
(  1) p3
 PROCES S KOMPRESIJOM
• Ukupno dobiveni rad je jednak razlici dobivenog rada ekspanzijom i utrošenog rada
kompresijom

•
L  Le  Lk
Termicki stupanj djelovanja primjenom kompresije je onda
L Q1  Q2 Q2 cv (T4  T1 ) 1
t    1  1  1   1
Q1 Q1 Q1 cv (T3  T2 ) 

0.8

0.7

0.6
Prvi koji je predložio upotrebu
iskoristivost

0.5

0.4 '1.4
kompresije je bio Nicolaus
0.3
'1.3 August Otto (1876).
'1.2
0.2

0.1

0
1 3 5 7 9 11 13 15 17
kompresioni omjer
 KLASIČAN DIESEL PROCES

p2  p1  Q1  c p (T3  T2 )

T2  T1  1 T3  T2 
Q1
cp
p2 v2  RT2
p3v3  RT3
T2 T3
p2  p3  
 
p 3 v3  p4 v4 V2 V3
V3
V3  1 V4 T3  T2
p4  p3 ( )  p3   V2
V4  V3
V3

V4  1 1   1  V2
T4  T3 ( )  T3  1  T1  1  T1  
V3   T3  T2   T1  1

V3 V1 V3 
  
V2 V2 V1 
 KLASIČAN DIESEL PROCES

Q2 Cv (T4  T1 ) T1   T1
t  1   1  1
Q1 C p (T3  T2 )  (T1  1  T1  1 )

  1 K1
t  1   1  1   1
 (   1) 

  1
K1 
 (   1)

+ kompresioni omjer 
- omjer dovođenja topline 
SUVREMENI DIESEL MOTOR - SABATHE ILI SEILIGER-ov proces
 1
T2  T1
p3  1
T3  T2  T2  T1 
p2
 1
T3'  T3   T1 
T3'  1 1 
T4   1  T1   1  T1
 
p3 V3 ' V1 
   ' 
p2 V2 V3 
 SUVREMENI DIESEL MOTOR - SABATHE ILI SEILIGER-ov proces
-kada je =1 radi se o Otto procesu
-kada je =1 radi se klasičnom Diesel procesu.

+ kompresioni omjer 
- omjer dovodenja topline 

Q2 cv (T4  T1 ) T4  T1
t  1   1  1
Q1 'Q1" cv (T3  T2 )  c p (T3 'T3 ) T3  T2   (T3'  T3 )


K2   1
t  1   1
K2 
   1    
 USPOREDBA PROCESA
• Ako bi usporedili prethodna tri procesa (otto, diesel, sabathe), pri istom
kompresionom omjeru ottov proces bi bio najefikasniji. No za konstrukciju
motora je bitno :
• najveći pritisak kao mjera mehaničkog opterećenja djelova motora
• dovedena toplina po ciklusu kao mjera toplinskog opterećenja
Millerov proces (Atkinson)
V7 V4
k  e 
V2 V3

e

k

1 1   (1   )   p7V7
t  1   1

( k )  1 Q1

  1,t  otto
 STVARNI PROCES

• realni plinovi imaju promijenjivu specifičnu toplinu. Pojava disocijacije u tijeku i

nakon izgaranja smanjuje temperaturu na kraju izgaranja pa to smanjuje
termodimačku iskoristivost.
• U tijeku procesa dolazi do prijelaza topline između radnog medija i stijenki
cilindra i stapa (u oba smjera). To sve smanjuje toplinu koja stoji na
raspolaganju za pretvorbu u rad, pa također smanjuje termodinamičku
iskoristivost.
• U toku kretanja stapa (i stapnog mehanizma) dolazi do pojave trenja na koju se
gubi dio energije. Trenje jako ovisi o tlaku u cilindru.
 Taktovi motora

GMT
GMT

DMT
DMT
4 takta

1 takt predstavlja
hod klipa od
jedne do druge
mrtve točke, tj.
polovicu okretaja
koljena
 NAČINI RADA MSUI 4T
1. STAPAJ 2. STAPAJ 3. STAPAJ 4. STAPAJ

IZGARANJE
USIS KOMPRESIJA ISPUH
I EKSPANZIJA
NAČINI RADA MSUI
4T
 NAČINI RADA MSUI - 2T
1.STAPAJ 2. STAPAJ

USIS KOMPRESIJA IZGARANJE ISPUH

I EKSPANZIJA I ISPIRANJE
 NAČINI RADA MSUI - 2T

Indikatorski dijagram 2T
NAČINI RADA MSUI
2T
 2T
Prednosti
• kompaktna, lagana, jednostavna i jeftina izvedba (nema prigona ventila),
• visoka specifična snaga i niža masa motora,
• manji gubici trenja zbog manjeg broja pokretnih dijelova i zbog manjeg trajanja
procesa,
• niska emisija dušikovih oksida zbog velikog udjela zaostalih plinova izgaranja,
• relativno niski srednji tlak.
Nedostaci
• visoki gubici na izmjeni radnog medija (gubici na kompresiju svježeg medija za
ispiranje), viša potrošnja goriva,
• viša emisija neizgorenih ugljikovodika (gotovo 10 puta više nego kod 4T motora),
• veliki udio zaostalih plinova izgaranja, prije svega pri manjim opterećenjima i u
praznom hodu, zbog čega je rad nemiran jer područja zaostalih plinova u blizini
svjećice često dovode do ispada upaljivanja razrijeđene gorive smjese,
• zbog gubitaka izmjene radnog medija, udjela zaostalih plinova izgaranja i vremena
upravljanja, dostizivi srednji tlakovi su značajno niži nego kod četverotaktnih
motora. Time se smanjuje prednost 2T procesa,
• podmazivanje svježim uljem i izgaranje ulja značajno povećavaju potrošnju ulja
 Taktovi procesa motora
1 takt je hod klipa između dviju mrtvih točaka

Četverotaktni (4T) proces = 2 okretaja koljenastoga vratila

GMT DMT Kompresija GMT Ekspanzija DMT Ispuh GMT

Usis
1. okretaj 2. okretaj

Dvotaktni (2T) proces = 1 okretaj koljenastoga vratila

Ispiranje Ispiranje

GMT Ekspanzija DMT Kompresija GMT Ekspanzija DMT Kompresija GMT

1. okretaj 2. okretaj
 SNAGA MOTORA
• Izgaranjem radnog medija u cilindru dolazi do povišenja pritiska i temperature
medija. Djelovanjem tog pritiska na stap, stvara se sila (sila plinova) koja se
preko stapnog mehanizma pretvara u zakretni moment. Intenzitet sile plinova
se mijenja u toku hoda stapa, jer se mijenja i pritisak u cilindru. Da bi se
pojednostavio proračun snage, PRETPOSTAVLJA SE da u toku radnog stapaja
na stap djeluje konstantni pritisak tj. sila. Taj pritisak se naziva prosječni tlak ili
srednji tlak.
• Sila koja djeluje na klip u tom stapaju je onda :

F  Ap S
• Rad za vrijeme tog radnog stapaja je

d  2
L1S  Fs  pS s
4
 SNAGA MOTORA
Qdov
3 3’
p

Qdov

W
psr
4
W Qodv
1
V
 SNAGA MOTORA
• Rad za vrijeme jednog ciklusa se dobije, ako se u obzir uzme koliko radnih stapaja ima
pojedini tip motora za vrijeme jednog ciklusa. Broj koji kazuje koliko ukupno stapaja u jednom
ciklusu otpada na jedan radni stapaj, naziva se taktnost motora i iznosi
• za jednoradni dvotaktni motor =1/2 tj. na dva stapaja, jedan je radni
• za jednoradni četverotaktni motor =1/4 tj. na četiri stapaja (2 okreta) ,1 je radni
pa je rad osloboden u jednom uprosječenom stapaju ciklusa jednak

Lc  L1S
• Snaga motora se dobije, ako se izračuna trajanje jednog stapaja

60
n 30
t1S  
2 n

d  2
n d  2
P pS s  P pS cs
4 30 4
 SNAGA MOTORA

B
Mmax

O 0
0 180 360 540 720 
Kut koljena
 SNAGA MOTORA
• Pri svakom radnom stapaju u cilindar se dovodi masa Gp gorive smjese:
d 2
G1 p  s sv
• Toplina po jednom ciklusu dovedena u cilindar je onda 4
Q1 p  H s G1 p
• Ta toplina se dovodi za vrijeme jednog stapaja , tj. u vremenu
60
n 30
t1S  
• pa je onda snaga uprosječenog stapaja ciklusa 2 n

Q1 p d  2
n
P  t   t s sv H s 
t1S 4 30
 SNAGA MOTORA
• Izjednačimo li snagu izraženu preko srednjeg tlaka i snagu izraženu po dovedenoj toplini :

d  sn
2
d  2
n
pS  t s sv H s 
4 30 4 30
• dobivamo

p S  H s v  s t
• Ovisno o korisnosti koju upotrebimo za izračunavanje gornjeg izraza dobivamo i
izraze za srednji indicirani tlak ,srednji efektivni tlak., ...

• Snaga (rad u jedinici vremena), koju su plinovi predali klipu, naziva se indicirana
snaga.
• Snaga, koju motor predaje potrošaču na svojoj spojci, naziva se efektivna snaga.
• Indicirana snaga je veća od efektivne snage za snagu mehaničkih gubitaka na
putu od klipova do spojke motora.
 SNAGA MOTORA
Lt
• Termodinamički stupanj iskoristivosti:   t 
Q
Li
• Stupanj savršenstva s 
Lt
• Odnos s i t je dan izrazom - indicirani stupanj iskoristivosti i   st

Le
• Mehanički stupanj iskoristivosti m 
Li

• Efektivni stupanj iskoristivosti e  tsm

Snaga predana klipovima

Snaga na spojci motora

Snaga mehaničkih gubitaka

Izraz za srednji tlak se može takoder izraziti

Hd
pS  H sv  st  v  st
1 Z 0

Hd ogrijevna moć smjese

Hs 
1  Z 0

 pretičak zraka

Zo stehiometrijski broj - količina kg zraka potrebna za

potpuno izgaranje 1 kg goriva

Z

Z0
UTJECAJNI ČIMBENICI SNAGE

d 2
P pS cs
4

d  2
n
P  t s sv H s 
4 30
 UTJECAJNI ČIMBENICI SNAGE
d, s  V povećanje volumena
Hd
pS pS  H sv  st  v  st
1 Z 0
sn
CS  n povećanje brzine vrtnje
30

Hs
v
s
t
 IZGARANJE
H - vodik

2 H 2  O2  2 H 2O
2[kmol]H 2  1[kmol]O2  2[kmol]H 2O
2  2 H 2  1 32O2  2 18H 2O[kg]
1kgH2  8kgO2  9kgH2O  120559[kJ / kg]
 IZGARANJE
C - ugljik

C  O2  CO2
12kgC  32kgO2  44kgCO2
32 44
1kgC  kgO2  kgCO2  34000[kJ / kg]
12 12
 IZGARANJE
S - sumpor

S  O2  SO2
32kgS  32kgO2  64kgSO2
1kgS  1kgO2  2kgSO2  9260[kJ / kg]
 IZGARANJE
STEHIOMETRIJSKI BROJ

H - vodik

1kgH2  8kgO2  9kgH2O

8
Z0   34.8kg 22.4  mn3 
 
0.23 8kgO2  8kg   2 O  5.6 m 3
n O2
32  kg 
Z 0  34.8h[kg]zraka
m0 
5.6
0.21
 
 26.6 mn3 zraka

 
m0  26.6h mn3 zraka
 IZGARANJE
STEHIOMETRIJSKI BROJ

C - ugljik

1kgC  2.66kgO2  3.66kgH2O

 11.6ckg
2.66
Z0  c
0.23
m0  c
22.4
32
2.66
1
0.21
 
 8.9c mn zraka
3
 IZGARANJE
STEHIOMETRIJSKI BROJ

S - sumpor

1kgS  1kgO2  2kgH2O

 4.35skg
1
Z0  s
0.23
m0  s
22.4 1
32 0.21
 
 3.33s mn3 zraka
 IZGARANJE
STEHIOMETRIJSKI BROJ

Ako je sastav goriva zadan u masenim omjerima :

ckgC  hkgH 2  skgS  okgO2  1kggoriva

Omin  (2.66c  8h  s  o)kgO2

Omin 2.66c  8h  s  o
Z0   kg / kg
0.23 0.23
 SPECIFIČNI POTROŠAK GORIVA

• Količina goriva, potrebna za proizvodnju jedinice snage se naziva specifični

potrošak goriva.
L
B
b  
L
 t 
P
P Q Q Qt
 kg  t
B  s  Qt  BH d
b  J 
P   P  Qt   BH d
 s 
B 1
b  [kg / J ]
 BH d  H d

b
1
[kg / J ]  b 
3600
g / kWh
H d H d
 SPECIFIČNI POTROŠAK GORIVA
 kg 
B  s 
b  J  • Uvrštavanjem za korisnost : indiciranu
P ,efektivnu ili termodinamičku
  iskoristivost, dobivamo odgovarajući
 s  izraz za indiciranu, efektivnu ili
teoretsku specifičnu potrošnju.
B 1
b  [kg / J ]
 BH d  H d

b
1
[kg / J ]  b 
3600
g / kWh
H d H d
632.3
b [kg / KSh]
 Hd
Kraj -> dijelovi motora