Θέμα 3ο

Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κἄν μεγάλην πόλιν οἰκῶσι κἄν

μικρὰν, φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται. Τούτων δ’ ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον καὶ

ἀνώμαλον καὶ κατ’ ἄνδρα ἴδιον τοῦ ἔχοντος, οἱ δὲ νόμοι καινὸν καὶ τεταγμένον

καὶ ταὐτὸ πᾶσιν. Ἡ μὲν οὖν φύσις, ἄν ᾖ πονηρὰ πολλάκις φαῦλα βούλεται•

διόπερ τοὺς τοιούτους ἐξαμαρτάνοντας εὑρήσετε. Οἱ δὲ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ

καλὸν καὶ τὸ συμφέρον βούλονται καὶ τοῦτο ζητοῦσι καί, ἐπειδὰν εὑρεθῇ, κοινὸν

τοῦτο πρόσταγμα ἀπεδείχθη, πᾶσιν ἴσον καὶ ὅμοιον, καὶ τοῦτο ἔστι νόμος, ᾧ

πάντας πείθεσθαι προσήκει διὰ πολλά, καὶ μάλισθ’ ὅτι πᾶς ἔστι νόμος εὕρημα μὲν

καὶ δῶρον θεῶν, δόγμα δ’ ἀνθρώπων φρονίμων, ἀπανόρθωμα δὲ τῶν ἐκουσίων

καὶ ἀκουσίων ἁμαρτημάτων, πόλεως δὲ συνθήκη κοινή, καθ’ ἥν πᾶσι προσήκει

ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει.

(Δημοσθένους κατά Αριστογείτονος Α 15-17)

Εισαγωγικό σημείωμα
Στο λόγο του Δημοσθένη Κατά Αριστογείτονος ο συκοφάντης Αριστογείτων, που
επανειλημμένα είχε καταδικαστεί για τη δράση του, προχωρεί σε δημόσιες
ενέργειες απαγορευμένες από δικαστικές αποφάσεις. Ο λόγος του Δημοσθένη
εναντίον του είναι στην πραγματικότητα καταγγελία των συκοφαντών,
πραγματικής πληγής για την Αθήνα της εποχής. Στο συγκεκριμένο χωρίο
τονίζεται η σημασία του νόμου.

Λεξιλόγιο
κἂν : καί ἄν ( κράση )
οἰκέω -ῶ : κατοικώ, διοικώ
ἄτακτος, ος, ον : ακανόνιστος / αυτός που δε λαμβάνει μέρος στη μάχη / άτακτος/
αυτός που δεν πειθαρχεί / απολίτιστος
ἴδιος ,ος, ον και α, ον : ιδιαίτερος, ιδιωτικός, χωριστός, ασυνήθιστος
ἴδιον : ιδιαίτερο χαρακτηριστικό
τεταγμένος : καθορισμένος
ταὐτὸ : το ίδιο
διόπερ : γι’ αυτό ακριβώς
τοὺς τοιούτους ἐξαμαρτάνοντας εὑρήσετε : εὑρίσκω + αιτιατική προσώπου +
κατηγορηματική μετοχή : διαπιστώνω ότι …
ἐξαμαρτάνω : κάνω λάθος, σφάλλω, αποτυγχάνω
βούλομαι : θέλω
προσήκει : ταιριάζει, αρμόζει
δόγμα : άποψη, απόφαση
ἁμάρτημα, τό : σφάλμα, λάθος

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1) Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το παρακάτω κείμενο.

2) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα:

ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ

συνθήκη
νόμοι
ἀνθρώπων
ἄνδρες

3) Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους των παρακάτω ρημάτων:

ζητοῦσι: 3ο πληθυντικό οριστικής Παρακειμένου στη φωνή που βρίσκεται
βούλεται: τον ίδιο τύπο της υποτακτικής
εὑρεθῇ: το ίδιο πρόσωπο στην προστακτική αορίστου β ́ ε.φ.
ἐστίν: 3ο ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα

4) ζῆν: β΄ενικό και πληθυντικό πρόσωπο όλων των εγκλίσεων του Ενεστώτα
και της Οριστικής Παρατατικού.
5) οἰκῶσι: Να κλίνετε την Οριστική, Προστακτική του Ενεστώτα καθώς και την
Οριστική του Παρατατικού.
6) διοικεῖται: Να κλίνετε την Οριστική, Προστακτική του Ενεστώτα καθώς και
την Οριστική του Παρατατικού.
7) ἐξαμαρτάνοντας: Να αντικατασταθεί χρονικά ο τύπος.
8) ἀπεδείχθη: Να αντικατασταθεί εγκλιτικά ο τύπος.

9) ἄν ᾖ πονηρὰ πολλάκις φαῦλα βούλεται: Να αναγνωρίσετε το είδος του

υποθετικού λόγου και να τον τρέψετε στην Απλή σκέψη του λέγοντος και
στο Μη πραγματικό.
ζῆν: β΄ενικό και πληθυντικό πρόσωπο όλων των εγκλίσεων του Ενεστώτα και της Οριστικής Παρατατικού.
ΕΝΕΣΤΩΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ
β΄ ενικό ζῇς ζῇς ζῷς/ζῴης ζῆ ἔζης
β΄ πληθ. ζῆτε ζῆτε ζῷτε ζῆτε ἐζῆτε

οἰκῶσι: Να κλίνετε την Οριστική, Προστακτική του Ενεστώτα καθώς και την Οριστική του Παρατατικού.
ΕΝΕΣΤΩΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ
οἰκῶ
οἰκεῖς
οἰκεῖ
οἰκοῦμεν
οἰκεῖτε
οἰκοῦσι(ν) -
οἴκει
οἰκείτω
-
οἰκεῖτε
οἰκούντων/-είτωσαν ᾤκουν
ᾤκεις
ᾤκει
ᾠκοῦμεν
ᾠκεῖτε
ᾤκουν

διοικεῖται: Να κλίνετε την Οριστική, Προστακτική του Ενεστώτα καθώς και την Οριστική του Παρατατικού.
ΕΝΕΣΤΩΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ
διοικοῦμαι
διοικεῖ (-ῆ)
διοικεῖται
διοικούμεθα διοικεῖσθε
διοικοῦνται -
διοικοῦ
διοικείσθω
-
διοικεῖσθε
διοικείσθων/-σθωσαν διῳκούμην
διῴκου
διῳκεῖτο
διῳκούμεθα
διῳκεῖσθε
διῳκοῦντο

ἐξαμαρτάνοντας: Να αντικατασταθεί χρονικά ο τύπος.

Εν. ἑξαμαρτάνοντας
Πρτ. –
Μελ. ἐξαμαρτησομένους
Αόρ. ἐξαμαρτόντας
Πρκ. ἐξημαρτηκότας
Υπερ. -
ἀπεδείχθη: Να αντικατασταθεί εγκλιτικά ο τύπος. 5 ΜΟΝΑΔΕΣ
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
ἀπεδείχθη ἀποδειχθῇ ἀποδειχθείη ἀποδειχθήτω
 4. ἄν ᾖ πονηρὰ πολλάκις φαῦλα βούλεται: Να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου και να τον
τρέψετε στην Απλή σκέψη του λέγοντος και στο Μη πραγματικό. 7 ΜΟΝΑΔΕΣ
Απάντηση
Απλή σκέψη του λέγοντος: εἰ εἴη πονηρὰ πολλάκις φαῦλα ἄν βούλοιτο.
Μη πραγματικό: εἰ ἦν πονηρὰ πολλάκις φαῦλα ἄν ἐβούλετο.
5. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τους υπογραμμισμένους τύπους του κειμένου. 3 ΜΟΝΑΔΕΣ
τῶν ἀνθρώπων: γενική υποκειμενική στο ουσιαστικό βίος.
πᾶσιν: δοτική αντικειμενική στην αντωνυμία ταὐτὸ που δηλώνει ταυτότητα.
ἐξαμαρτάνοντας: κατηγορηματική μετοχή εξαρτώμενη από το ρήμα εὑρήσετε• αναφέρεται στο αντικείμενο
του ρήματος (τοὺς τοιούτους).
ᾧ: αντικείμενο στο τελικό απαρέμφατο πείθεσθαι.

Ανιχνευτικά ερωτήματα για την κατανόηση του κειμένου

 Από τι καθορίζεται η ζωή ενός ανθρώπου, σύμφωνα με το κείμενο;
 Στο κείμενο επιχειρείται σύγκριση. Ποια είναι τα δύο μέρη που συγκρίνονται;

 Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη της παραγράφου.

 Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος ;

Συντακτικές Επισημάνσεις
κἂν μεγάλην πόλιν οἰκῶσι κἂν μικράν : δευτερεύουσα υποθετική πρόταση ( το «καί» εδώ είναι
συμπλεκτικό, όχι επιδοτικό. Έτσι η πρόταση είναι υποθετική, όχι παραχωρητική /
εναντιωματική )
φύσει καὶ νόμοις : δοτικές ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του μέσου
Τούτων : γενική διαιρετική
ἄτακτον καὶ ἴδιον : κατηγορούμενα στο «ἡ μὲν φύσις»
τοῦ ἔχοντος : επιθετική μετοχή σε θέση γενικής κτητικής
κοινὸν καὶ τεταγμένον καὶ ταὐτό : κατηγορούμενα
φαῦλα : σύστοιχο αντικείμενο στο «βούλεται»
ἐξαμαρτάνοντας : κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος «εὑρήσετε»
πρόσταγμ΄ : κατηγορούμενο στο υποκείμενο του «ἀπεδείχθη», στο «τοῦτο»
κοινόν , ἴσον καὶ ὅμοιον : επιθετικοί προσδιορισμοί στο «πρόσταγμ΄»
πᾶσιν : δοτική αντικειμενική στα «ἴσον καὶ ὅμοιον»
πείθεσθαι : τελικό απαρέμφατο σε θέση υποκειμένου στο απρόσωπο ρήμα «προσήκει»
ᾧ : αντικείμενο στο «πείθεσθαι»
ὅτι πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μὲν … πόλεως δὲ συνθήκη κοινή : δευτερεύουσα αιτιολογική
πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου στο «πείθεσθαι προσήκει»
εὕρημα μὲν καὶ δῶρον͵ δόγμα δ΄ ͵ ἐπανόρθωμα ͵ δὲ συνθήκη : κατηγορούμενα στο «νόμος»
τοῖς ἐν τῇ πόλει : δοτική προσωπική στο «προσήκει»
ἁμαρτημάτων : γενική αντικειμενική στο «ἐπανόρθωμα»
πόλεως : γενική υποκειμενική στο «συνθήκη»
Μετάφραση

Όλη η ζωή των ανθρώπων, άνδρες Αθηναίοι, είτε κατοικούν σε μεγάλη πόλη είτε σε μικρή,
καθορίζεται από τη φύση (του καθενός) και τους νόμους. Από αυτά ( τα δύο) η φύση (του
καθενός) είναι κάτι το ακαθόριστο και σε κάθε άνδρα ιδιαίτερο, ξεχωριστό χαρακτηριστικό του.
Αντιθέτως, οι νόμοι είναι στοιχείο κοινό και καθορισμένο και το ίδιο για όλους. Η φύση κάποιου
λοιπόν, αν είναι ποταπή, πολλές φορές έχει ευτελείς επιθυμίες. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο θα
διαπιστώσετε ότι οι τέτοιου είδους άνθρωποι πέφτουν σε λάθη. Οι νόμοι, από την άλλη, θέλουν
το δίκαιο, το καλό και το συμφέρον και αυτό επιζητούν και όταν βρεθεί αυτό, ανάγεται σε
γενικό κανόνα, ίσο και το ίδιο για όλους. Και αυτό είναι ο νόμος. Σ΄ αυτόν όλοι πρέπει να
υπακούουν για πολλούς λόγους και κυρίως επειδή κάθε νόμος είναι δημιούργημα και δώρο των
θεών, απόφαση ανθρώπων συνετών, επανορθώνει τα ηθελημένα και ακούσια σφάλματα και
αποτελεί κοινή συμφωνία της πόλης, σύμφωνα με την οποία πρέπει να ζουν όλοι όσοι ζουν στην
πόλη.