Niwelacja satelitarna

Definicja
RMSWiA z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie standardów technicznych wykonywania
geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania
i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego
i kartograficznego

Pomiar różnic wysokości punktów wykonywany metodą precyzyjnego

pozycjonowania przy pomocy globalnego systemu nawigacji satelitar-
nej.

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 1

Wysokości z GNSS a wysokości "klasyczne"

∆X , ∆Y , ∆Z ⇒ ∆ϕ, ∆λ, ∆h.

Klasyczna niwelacja - ∆H - wysokości odniesione do średniego poziomu morza
(geoidy).

Elipsoidalne różnice wysokości ∆h mogą być przeliczone na różnicę

∆H, jeśli znamy różnicę odstępów geoidy od elipsoidy ∆N (rys.):

∆h = ∆H + ∆N (1)

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 2

Wysokości z GNSS a wysokości "klasyczne"

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 3

Od czego zależy wartość N (∆N)?

... Od przebiegu geoidy!

Teoretyczna powierzchnia stałego potencjału pola siły ciężkości po-

krywająca się z powierzchnią mórz i oceanów Ziemi, przedłużona
umownie pod lądami.

Kierunek siły ciężkości jest prostopadły do powierzchni geoidy w każdym jej

punkcie.
Kształt geoidy jest zbliżony do elipsoidy obrotowej, a maksymalne
odchylenia od elipsoidy ziemskiej (GRS 0 80) są rzędu 100m (na terenach
Polski od 28 do 43 metrów).

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 4

Geoida

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 5

Geoida

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 6

Geoida

15˚ 18˚ 21˚ 24˚

45

44
54˚ 43

42

41

40

39

38

37

36
52˚
35

34

33

32

31

30

29

50˚ 28

27

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 7

Skąd ∆N...

We wzorze (1):
∆h = ∆H + ∆N???
Z MODELU!

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 8

Wyznaczanie geoidy
analiza orbit sztucznych satelitów Ziemi - tworzenie modeli geopotencjału:

∞ n
X X
N =R Pn,m sinϕ [An,m cosλ + Bn,m sinmλ]
n=2 m=0

pomiary grawimetryczne wykonywane na powierzchni Ziemi:

Z
R
N = N0 + Ag · S(ψ)dσ
4πG
σ

metoda satelitarna
niwelacja astronomiczna
Zi
Ni = Ni−1 − (ξcosA + ηsinA)ds

i−1

dane altimetryczne
kolokacja
lokalne modelowanie

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 9

Modele geoidy

Globalne, np. EGM2008 d/o 2190

Regionalne, np. EGG2008
Lokalne - Krajowe, np.PL-geoid-2011

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 10

Jak wygląda model geoidy?

key L M C S sigma C sigma S

gfc 0 0 .100000000000e+01 0.000000000000e+00 0.00000000e+00 0.00000000e+00

gfc 2 0 -.484165532804e-03 0.000000000000e+00 .12809455e-09 0.00000000e+00

gfc 3 0 .957139401177e-06 0.000000000000e+00 .30949989e-10 0.00000000e+00

25.083333333333 84.916666666667

-49.875000000000 69.875000000000

0.166666666667 0.250000000000

20080 20092 20113 20140 20173 20212 20255 20302 20354 20409

20467 20529 20595 20664 20735 20809 20883 20958 21032 21106

21181 21256 21333 21409 21487 21564 21640 21715 21789 21862

49.00 22.65 37.4070

49.00 22.66 37.3892

49.00 22.67 37.3722

49.00 22.68 37.3562

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 11

Geoida vs. Quasigeoida
Przebieg quasigeoidy Mołodieńskiego (quasigeoida przebiega nad geoidą) na obszarach mórz i oceanów
pokrywa się z przebiegiem geoidy, na obszarach lądowych (dla Polski) przebieg ten odbiega w granicach 1 -
3 centymetrów dla obszarów położonych do 750 m npm., dla obszarów położonych wyżej może wynosić od
5-10 centymetrów.

hP = HPnorm + ζP = HPort + NP
HPnorm = hP − ζP

∆hP = ∆HPnorm + ∆ζP = ∆HPort + ∆NP

∆HPnorm = ∆hP − ∆ζP

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 12

Lokalne modelowanie (quasi)geoidy

Dla małego obszaru:

n
X
Nx ,y = Cij x i y j (2)
i,j=0

stopień 0? 1? 2?

Niwelacja satelitarna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 13

Niwelacja Trygonometryczna
Niwelacja Trygonometryczna

Niwelacja trygonometryczna - polega na wyznaczeniu różnicy wy-

sokości pomiędzy dwoma punktami na fizycznej powierzchni Ziemi na
podstawie pomiarów kątowych i liniowych.

Konkurencja dla precyzyjnej niwelacji geometrycznej?

zbliżone dokładności (niwelacja precyzyjna - dla boków do 0.5km)
tereny górskie (duża liczba stanowisk)

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 14

Podział

Niwelacja trygonometryczna

jednostronna dwustronna ze środka

niesynchroniczna synchroniczna

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 15

Zasada niwelacji trygonometrycznej

Mierzone wielkości:
I odległość skośna sij
I odległość zenitalna: Zij odległość
zenitalna: Zij zij !
Szukane: ∆Hijel = Hjel − Hiel
Powierzchnia odniesienia: elipsoida

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 16

Obserwowane wielkości

Pomiar Zij jest niemożliwy z racji:

wpływu ziemskiego pola siły ciężkości - odległość zenitalna zij mierzona jest
od normalnej do powierzchni ekwipotencjalnej (stycznej do rzeczywistej linii
pionu w punkcie Pi - wektor g~i )
wpływu atmosfery ziemskiej - pionowa refrakcja atmosferyczna:
Zij = zij + δi + εi ,

gdzie:
Zij - odległość zenitalna odniesiona do normalnej do elipsoidy ni oraz do
niezniekształconej wpływem atmosfery celowej Pi − Pj ,
zij - obserwowana odległość zenitalna,
δi - kąt refrakcji pionowej w punkcie Pi dla celowej Pi − Pj ,
εi - odchylenie pionu w azymucie lini Pi − Pj −→ εi = ξi cosαij + ηi sinαij .

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 17

Niwelacja trygonometryczna o krótkich bazach

Wzór końcowy na dwustronną wzajemną niwelację trygonometryczną:

1 (sij sinzij )2 1
∆Hijel = sij (coszij − coszji ) − (ki − kj ) − sij sinzij (εi + εj )
2 4R 2
Stosując:
odpowiedni dobór punktów,
jednoczesny moment pomiaru – obserwacje synchroniczne,
identyczny przebieg obustronnych celowych – obserwacje wzajemne,
krótkie celowe,
możemy założyć, że ki = kj , wówczas:
1 1
∆Hijel = sij (coszij − coszji ) − sij sinzij (εi + εj )
2 2
Pierwszy człon - elementarna różnica wysokości wyznaczona na podstawie
pomiaru zij , zji i sij ; Drugi człon - opisuje wpływ ziemskiego pola siły ciężkości i
łączy wyniki niwelacji trygonometrycznej z przewyższeniem elipsoidalnym.

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 18

Gdy nie dysponujemy odchyleniem pionu

Jeżeli znamy odchylenia pionu w punktach początkowym i końcowym w wyniku

niwelacji trygonometrycznej otrzymamy elipsoidalną różnicę wysokości. Jednak
nawet nieznajomość odchyleń pionu nie eliminuje tej metody wyznaczania
przewyższeń. W pewnych szczególnych przypadkach wyniki niwelacji
trygonometrycznej bez uwzględnienia wpływu pola siły ciężkości równoważne są
przewyższeniom otrzymanym z niwelacji geometrycznej.

Różnica przewyższenia na stanowisku

niwelacji geometrycznej, a elipsoidalna
różnica przewyższenia:

dH el = dh − εdl

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 19

Dla całego odcinka Pi – Pj:
Pj RPj
∆Hijel =
P
∆h − εdl
Pi Pi

Aby zachodziła równość między sumą elementarnych przewyższeń uzyskanych z

niwelacji geometrycznej i przewyższeniem otrzymanych z niwelacji
trygonometrycznej musi zachodzić równość:
Pj
1 P
sij (coszij − coszji ) = ∆h
2 Pi
1 RPj
sij sinzij (εi + εj ) = εdl
2 Pi
Aby ten warunek był spełniony – zmiana odchyleń pionu musi mieć charakter
liniowy – celowe do 500m.

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 20

Dla celowych do 500m

„surowe wyniki” niwelacji geometrycznej i trygonometrycznej są równe;

przewyższenie wyznaczone jest w „systemie naturalnym” związanym z linią
pionu i powierzchnią ekwipotencjalną;
po wprowadzeniu poprawek systemowych otrzymamy przewyższenie
normalne, ortometryczne;
wzór roboczy na przewyższenie elementarne:
1
∆hij = sij (coszij − coszji )
2

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 21

Technologia pomiaru
pomiar odległości z dokładnością milimetrową (tereny górskie),
uśredniony pomiar z dwóch stanowisk,
konieczność uwzględnienia poprawki atmosferycznej,
pomiar temperatury i ciśnienia na obu stanowiskach – odczyty z
dokładnością 0.2◦ C , 0.5mmHg,
wilgotność powietrza na jednym ze stanowisk,
stała dodawania zastawu dalmierz-lustro,
kąty zenitalne mierzone synchronicznie – radio,
pomiar w trzech seriach, różnice między seriami < 10cc ,
cel: obiektyw lunety lub specjalne tarcze – obserwacje wzajemne,
krótsze przęsła w terenach o mało zróżnicowanej rzeźbie, dłuższe w terenach
górskich;
dowiązanie do reperów – pomiar do łat przy „prawie poziomej celowej”,
odległość instrumentu od łaty do 8m,
pomiar odległości do łaty z dokładnością 10cm.

Niwelacja Trygonometryczna Geodezja wyższa Semestr letni 2015/2016 22