See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/329360618

Środki transportu (Ćw. 2) - Loksodroma i ortodroma w transporcie

morskim i lotniczym

Presentation · December 2018

CITATIONS READS

0 4,823

1 author:

Mariusz Specht
Gdynia Maritime University
160 PUBLICATIONS 1,237 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Mini Unmanned Surface Vessel (mUSV) as a low-cost platform optimised for high-accuracy tasks. View project

GNSS in Sport Science View project

All content following this page was uploaded by Mariusz Specht on 21 November 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Uniwersytet Morski w Gdyni
Wydział Nawigacyjny
Katedra Transportu i Logistyki

LOKSODROMA I ORTODROMA W
TRANSPORCIE MORSKIM I LOTNICZYM

Transport
dr inż. Mariusz Specht II rok, III semestr
e-mail: m.specht@wn.umg.edu.pl Środki transportu
 Loksodroma

Loksodroma – linia krzywa na powierzchni kuli (np. Ziemi), przecinającą wszystkie

południki pod tym samym kątem.

Na mapie w rzucie Merkatora loksodroma odwzorowuje się w postaci linii prostej i jako
taka jest powszechnie stosowana w nawigacji morskiej i lotniczej do wykreślania drogi
(kursu). Statek płynący stałym kursem, np. korzystając z żyrokompasu w rzeczywistości
utrzymuje ten sam kąt względem kierunku północ-południe, a więc przecina wszystkie
południki pod tym samym kątem – płynie po loksodromie.

Loksodroma nie jest najkrótszą drogą łączącą dwa punkty na powierzchni kuli,
właściwość taką ma za to ortodroma.
 Żegluga po loksodromie (1)

W praktyce mamy do czynienia tylko z żeglugą po loksodromie, gdyż żegluga

odcinkami ortodromy odbywa się po loksodromie.

W żegludze po loksodromie mamy do rozwiązania dwa zasadnicze problemy:

I problem: mając dane współrzędne punktu wyjścia A(ϕA, λA), kąt drogi nad dnem (KDd)
i odległość do przebycia d, obliczamy współrzędne punktu przeznaczenia
B(ϕB, λB),
II problem: mając dane współrzędne punktu wyjścia A(ϕA, λA) i przeznaczenia B(ϕB, λB),
obliczamy kąt drogi nad dnem (KDd) i odległość pomiędzy tymi punktami d.
 Żegluga po loksodromie (2)

Najczęściej oba problemy rozwiązujemy posługując się mapą nawigacyjną. Czasami

jednak mogą zaistnieć takie przypadki, kiedy musimy zastosować metodę analityczną,
np. przy dużych odległościach i braku odpowiedniej mapy lub jeżeli jej skala jest zbyt
mała. Są dwa sposoby rozwiązania obu problemów:

• za pomocą średniej szerokości (ϕśr),

• za pomocą powiększonej szerokości (V).
Jeżeli obliczamy współrzędne punktu przeznaczenia B, a nasza droga z punktu wyjścia A
składa się z jednego odcinka loksodromicznego, to mamy do czynienia ze zliczeniem
matematycznym prostym. Natomiast, gdy płyniemy kilkoma loksodromami, to występuję
zliczenie matematyczne złożone.
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (1)

Trójkąt ABC na kuli ziemskiej utworzony w wyniku przecięcia się południka punktu wyjścia
A, równoleżnika punktu dojścia B i loksodromy przechodzącej przez punkty A i B
nazywamy trójkątem loksodromicznym.

Elementami trójkąta loksodromicznego są:

• różnica szerokości geograficznych (rϕ),

• zboczenie nawigacyjne (a),
• odległość loksodromiczna (d),
• kąt drogi nad dnem (KDd).
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (2)

Jeżeli trójkąt loksodromiczny ABC jest mały (droga nie przekracza 600 Mm), wówczas
możemy go uznać za trójkąt płaski, prostokątny, o tych samych elementach, które ma
trójkąt na kuli. Tak powstały trójkąt nazywamy trójkątem drogowym lub nawigacyjnym.

Trójkąt drogowy nie istnieje. Służy on nam tylko do obliczeń.

Trójkąt drogowy
Trójkąt loksodromiczny
(nawigacyjny)
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (3)

Z trójkąta drogowego wynikają następujące zależności:

r  d  cos  KDd 

a  d  sin  KDd 

a
tan  KDd  
r

Stosując metodę ϕśr należy pamiętać o następujących warunkach:

• szerokości geograficzne nie powinny przekraczać 60°,
• różnica szerokości geograficznych winna być mniejsza od 5° (rϕ < 5°) lub droga po
loksodromie mniejsza od 600 Mm (d < 600 Mm).
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (4)

Zboczenie nawigacyjne (a) – długość łuku równoleżnika na danej szerokości

geograficznej zawarta między określonymi dwoma południkami.

Na poniższym rysunku widać nierówność a1 < a2, co wskazywałoby, że gdy statek płynie z
punktu A do B (ΔABC), to wówczas przesunie się na wschód o wartość zboczenia
nawigacyjnego równą a1. Natomiast, gdy statek będzie płynąć z B do A (ΔBAD), to
przesunie się na zachód o wartość zboczenia nawigacyjnego a2. Stąd wniosek, że
wyrażenie a = d · sin(KDd) nie jest łukiem ani równoleżnika ϕA, ani ϕB, czyli nie jest
zależnością ujętą wzorem a = rλ · cos(ϕ).
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (5)

Aby zboczenie nawigacyjne w przypadku, gdy statek płynie z A do B było równe zboczeniu
nawigacyjnemu, gdy statek płynie z B do A, wprowadzamy średnią wartość zboczenia:

a1  a 2
a
2

która jest bardzo bliska wartości zboczenia nawigacyjnego obliczonego dla średniej
szerokości punktu wyjścia A i przeznaczenia B:

A  B
sr 
2

W rozwiązywanych przykładach przy zmianie a na rλ i odwrotnie zastosujemy zależności:

a  r  cos  sr 

r  a  sec  sr 
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (6)

Rozwiązanie I-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 54° 30’ N; λA = 018° 30' E; KDd = 27° = N 27° E; d = 49 Mm

Szukane: ϕB = ?; λB = ?

1. Obliczamy rϕ:

r  d  cos  KDd   49' cos  27   43,66'

 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (7)

2. Obliczamy ϕB:

B  A  r  5430' 43,66'  5513,66' N

3. Obliczamy ϕśr:

A  B 5513,66' 5430'
sr    5451,83' N
2 2

4. Obliczamy rλ:

a
 sin  KDd 
d

a  r  cos  sr 
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (8)

r  d  sin  KDd   sec  sr   49' sin  27   sec  5451,83'   38,65'

5. Obliczamy λB:

 B   A  r  1830' 38,65'  01908,65'E

6. Wynik:

B  5513,66' N

 B  01908,65'E
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (9)

Rozwiązanie II-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 57° 46’ N; λA = 010° 44' E; ϕB = 56° 00’ N; λB = 003° 00' E

Szukane: KDd = ?; d = ?

1. Obliczamy rϕ i rλ:

r  B  A  5600' 5746'  146'  106'

 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (10)

r   B   A  00300' 01044'  00744'  464'

2. Obliczamy ϕśr:

A  B 57 46’  5600'

sr    5653' N
2 2

3. Obliczamy KDd:

a
 tan  KDd 
r

a  r  cos  sr 

 r  cos  sr    464' cos  5653'  

KDd  arctan    arctan    S 6718,50' W  24718,50'
 r   106' 
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (11)

4. Obliczamy d:

r
 cos  KDd 
d

d  r  sec  KDd   106' sec  6718,50'   274,77 Mm

5. Wynik:

KDd  24718,50'

d  274,77 Mm
 Zliczenie matematyczne proste – metoda ϕśr (12)

Zadanie dotyczące I-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 42° 42,7’ N; λA = 020° 37,7' W; KDd = 226° = S 46° W; d = 378,8 Mm

Szukane: ϕB = ?; λB = ?

Zadanie dotyczące II-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 42° 42,7’ N; λA = 020° 37,7' W; ϕB = 38° 19,6’ N; λB = 026° 36,1' W

Szukane: KDd = ?; d = ?
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (1)

Trójkątowi loksodromicznemu na kuli odpowiada na mapie morskiej trójkąt Merkatora,

którego elementami są:

• różnica powiększonej szerokości geograficznej (rV),

• różnica długości geograficznych (rλ),
• kąt drogi nad dnem (KDd).
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (2)

Powiększona szerokość (V) – odległość na mapie w odwzorowaniu Merkatora od

równika do równoleżnika żądanej szerokości geograficznej, wyrażona w minutach
długości geograficznej.

V na kuli

 
V  7915,70447 ' log tan  45  
 2

V na elipsoidzie

    1  e  sin     2
V  7915,70447 ' log tan  45     
 2   1  e  sin    

gdzie:
e – pierwszy mimośród elipsoidy ziemskiej.
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (3)

Boki trójkąta Merkatora wyrażone są w minutach długościowych. Przeciwprostokątna AB

nie jest odległością, jak w trójkącie loksodromicznym, lecz odległością powiększoną w
tym samym stopniu, co i odstępy między równoleżnikami. Z trójkąta Merkatora wynika
następująca zależność:

r
tan  KDd  
rV

Na mapie w odwzorowaniu Merkatora trójkąt drogowy i trójkąt Merkatora są sobie

równe. Różnica między nimi polega jedynie na tym, że ich boki mierzymy innymi
jednostkami. W pierwszych przypadku jednostką miary jest 1’ ϕ (Mm), a w drugim 1’ λ,
czyli:

• rλ i rV mierzymy na skali długości,

• rϕ, a i d mierzymy na skali szerokości równej skali odległości.
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (4)

Zależności pomiędzy elementami trójkąta drogowego i trójkąta Merkatora:

Porównanie trójkąta
Trójkąt Merkatora
drogowego z Merkatora

Trójkąt drogowy Trójkąt Merkatora Zależności matematyczne

rϕ rV rV = rϕ · sec(ϕśr)
a rλ rλ = a · sec(ϕśr)
d AB’ AB’ = d · sec(ϕśr)
KDd KDd
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (5)

Stosując metodę V należy pamiętać o następujących warunkach:

• szerokości geograficzne mogą przekraczać 60°,
• różnica szerokości geograficznych może być większa od 5° (rϕ > 5°).
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (6)

Rozwiązanie I-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 56° 11’ N; λA = 002° 34' W; KDd = 110° 09,1’ = S 69° 50,9’ E; d = 380,3 Mm

Szukane: ϕB = ?; λB = ?

KDd

rV

C B
rλ

1. Obliczamy rϕ:

r  d  cos  KDd   380,3' cos  6950,9'   131,02'  211,02'

 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (7)

2. Obliczamy ϕB:

B  A  r  5611' 211,02'  5359,98' N

3. Obliczamy rV:

    56 11’ 
VA  7915,70447' log tan  45  A   7915,70447'log tan  45    4093,62'
 2   2 

    53 59,98’ 
VB  7915,70447 ' log tan  45  B   7915,70447 'log tan  45    3864,61'
 2   2 

rV  VB  VA  3864,61' 4093,62'  229,01'  229,01'

 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (8)

4. Obliczamy rλ:

r  rV  tan  KDd   229,01' tan  6950,9'   624,06'  1024,06 '

5. Obliczamy λB:

 B  r   A  01024,06' 00234'  00750,06'E

6. Wynik:

B  5359,98' N

 B  00750,06'E
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (9)

Rozwiązanie II-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 56° 11’ N; λA = 002° 34' W; ϕB = 54° 00’ N; λB = 007° 50' E

Szukane: KDd = ?; d = ?

KDd

rV

C B
rλ
1. Obliczamy rV:

    56 11’ 
VA  7915,70447 ' log tan  45  A   7915,70447 'log tan  45    4093,62'
 2   2 
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (10)

    54 00’ 
VB  7915,70447 ' log tan  45  B   7915,70447 'log tan  45    3864,64'
 2   2 

rV  VB  VA  3864,64' 4093,62'  228,99'  228,99'

2. Obliczamy rλ:

r   A   B  00234' 00750'  01024'  624'

3. Obliczamy KDd:

 r   624' 
KDd  arctan    arctan    S 6950,92' E  11009,08'
 
rV  228,99' 
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (11)

4. Obliczamy rϕ:

r  B  A  5400' 5611'  211'  131'

5. Obliczamy d:

d  r  sec  KDd   131' sec  6950,92'   380, 26 Mm

6. Wynik:

KDd  11009,08'

d  380, 26 Mm
 Zliczenie matematyczne proste – metoda V (12)

Zadanie dotyczące I-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 12° 15,7’ S; λA = 077° 22,8' W; KDd = 244° 55,1’ = S 64° 55,1’ W; d = 7282,3 Mm

Szukane: ϕB = ?; λB = ?

Zadanie dotyczące II-go problemu loksodromy

Dane: ϕA = 12° 15,7’ S; λA = 077° 22,8' W; ϕB = 63° 42,7’ S; λB = 130° 57,9' E

Szukane: KDd = ?; d = ?
 Zliczenie matematyczne złożone (1)

Zliczenie matematyczne złożone – metoda obliczania współrzędnych pozycji końcowej

przy częstych zmianach kursu, znając ich wartości, przebytą drogę oraz elementy prądu i
wiatru.
 Zliczenie matematyczne złożone (2)

Do wyznaczenia współrzędnych pozycji końcowej (ϕK, λK) wykorzystamy następujące

wzory:

 v 
K  P  t     cos  KDd 
 60 

 v     K 
 K   P  t     sin  KDd   sec  P 
 60   2 

gdzie:
P – znacznik pozycji początkowej [-],
K – znacznik pozycji końcowej [-],
ϕP – szerokość pozycji początkowej [°],
λP – długość pozycji początkowej [°],
t – czas przejścia między kolejnymi pozycjami (punktami zwrotu) [h],
v – szybkość statku między kolejnymi pozycjami [w.],
KDd – kąt drogi nad dnem między kolejnymi pozycjami [°],
ϕK – szerokość pozycji końcowej [°],
λK – długość pozycji końcowej [°].
 Zliczenie matematyczne złożone (3)

Zadanie dotyczące zliczenia matematycznego złożonego

Na podstawie danych zawartych w poniższej tabeli (ϕP, λP, t, v, KDd) należy obliczyć
współrzędne pozycji końcowej (ϕK, λk).
 Bibliografia

1. Navipedia, 2008, Nawigacja morska: Żegluga po loksodromie,

http://www.navipedia.pl/navi04.html [14.11.2019 r.].

2. Wolski A., 2012, Loksodroma i ortodroma w nawigacji morskiej, Wydawnictwo

Inżynieria, Szczecin.

3. Wróbel F., 2015, Nawigacja morska: zadania z objaśnieniami, Wydawnictwo

Trademar, Gdynia.

View publication stats