Klaudia Szerszeń

nr albumu: 279797, gr.11 Czym różni się zbieg przepisów ustawy od zbiegu przestępstw?

Normatywną podstawą zbiegu przepisów jest art. 11 § 1 KK, zgodnie z którym ten
sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Zbieg przepisów ustawy zasadza się na
wstępnym ustaleniu, że w konkretnym przypadku zachodzi jedność czynu, która może być
poddana ocenie z punktu widzenia przynajmniej dwóch norm sankcjonowanych. A.
Spotowski stwierdza wprost: „chodzi tu bowiem o to, że jeden i ten sam czyn, czyli fragment
zachowania się człowieka, realizuje znamiona określone w kilku przepisach prawnych.”
Wyróżnia się zbieg właściwy przepisów, kiedy to tym samym czynem sprawca realizuje
znamiona określone w co najmniej dwóch przepisach, z których żaden wzięty pod uwagę
osobno nie oddaje całej zawartości kryminalnej czynu zabronionego, zbieg niewłaściwy, w
którym sprawca również realizuje znamiona określone w co najmniej dwóch przepisach,
jednak ze względu na ich relacje zbyteczne jest ich łączne uwzględnianie oraz zbieg pozorny,
w którym sprawca w rzeczywistości wyczerpuje znamiona określone tylko jednym przepisem,
jednak wydaje się, że nieuniknione jest zrealizowanie również znamion kolejnego, bardziej
ogólnego przepisu. Zbieg przepisu ustawy w odróżnieniu od zbiegu przestępstw jest
konstrukcją jednoczynową.

W związku z właściwym zbiegiem przepisów przyjęto koncepcję zbiegu

kumulatywnego. Konsekwencją jest art. 11 §2 KK, zgodnie z którym sąd skazuje za jedno
przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Sąd wymierza karę na
podstawie przepisu (spośród wszystkich zbiegających się), który przewiduje karę
najsurowszą. Z kolei przy zbiegu niewłaściwym przyjęcie jednego ze zbiegających się
przepisów oddaje całą zawartość kryminalną bezprawia, co pozwala na wyeliminowanie
pozostałych przepisów. Wielość możliwych ocen jest redukowana przy zastosowaniu zasady
subsydiarności oraz konsumpcji. Reguła subsydiarności polega na tym, że przepis pierwotny
wyłącza stosowanie przepisu pomocniczego (dopełniającego). Natomiast zgodnie z regułą
konsumpcji przepis konsumujący wyłącza zastosowanie przepisu konsumowanego. Pozorny
zbieg przepisu następuje z kolei gdy mamy do czynienia w konkretnym przypadku z pozorną
wielością ocen. Zazwyczaj pojawia się ona przy zmodyfikowanych typach przestępstw w
relacji do typów podstawowych.

W związku z art. 11 § 1 oczywiste jest, że wielości przestępstw musi towarzyszyć

wielość popełnionych przez sprawcę czynów. Dlatego też, o zbiegu przestępstw można
mówić gdy sprawca popełni kilka czynów, naruszając każdym z nich jakiś przepis ustawy
karnej. Jest to więc konstrukcja wieloczynowa. Różnica pomiędzy omawianym wcześniej
zbiegiem przepisów ustawy a interesującym nas tutaj zbiegiem przestępstw polega na tym, że
o ile bowiem w przypadku konkurencji norm sankcjonowanych zachodzić musi identyczność
czynu, o tyle w przypadku zbiegu przestępstw owa identyczność zachodzić nie może, co tym
samym prowadzi do przyjęcia wielości czynów za podstawę tego zbiegu. Wyróżnia się
właściwy zbieg przestępstw, który może występować jako realny zbieg przestępstw oraz ciąg
przestępstw, a także niewłaściwy zbieg przestępstw tzw. pozorny.

Z realnym zbiegiem przestępstw mamy do czynienia, gdy sprawca popełnia dwa lub
więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju. (art.85KK) Konsekwencją
popełnienia przestępstw pozostających w tym zbiegu jest wymierzenie kary łącznej.
Następuje to w dwóch etapach. W pierwszym sąd wymierza kary jednostkowe za każde
przestępstwo i na ich podstawie jeśli są tego samego rodzaju lub według określonych reguł
wymierza w drugim etapie karę łączną. Inną postacią realnego zbiegu jest ciąg przestępstw,
który reguluje art. 91 KK. Ustawodawca wymienia konkretne przesłanki, które muszą
nastąpić, aby szereg przestępstw sprawcy został potraktowany jako ciąg. Są to: popełnienie co
najmniej dwóch przestępstw, zanim zapadnie pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny co
do któregokolwiek z nich, krótkie odstępy czasu, wykorzystanie takiej samej sposobności
oraz możliwość orzeczenia jednej kary w przepisie, który jest podstawą wymiaru dla każdego
z tych przestępstw. Konsekwencją jest wymierzenie od razu jednej kary na podstawie
przepisu stanowiącego postawę jej wymiaru dla każdego przestępstwa, w wysokości do
górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Z kolei przy niewłaściwym
zbiegu przestępstw niektóre z tworzących go przestępstw zostają pominięte przy wymiarze
kary. Wyraźnie można tu dostrzec przestępstwo główne oraz przestępstwa, które pojawiają
się na marginesie tego czynu. Dlatego też wymierzenie stosownej kary za czyn główny oddaje
całą zawartość bezprawia. Przestępstwa pominięte stają się współukarane.

Podsumowując, podstawową różnicą między zbiegiem przepisów, a zbiegiem

przestępstw jest konstrukcja odpowiednio jedno i wieloszynowa. Ważną kwestią są również
konsekwencje prawne oraz sposób wymierzania kary przy tych zbiegach. Na przykład w
przypadku rzeczywistego zbiegu przepisów sprawca zostaje skazany na podstawie przepisu,
który zawiera najsurowszą karę, natomiast przy realnym zbiegu przestępstw wymierza się
kary jednostkowe tego samego rodzaju, a następnie karę łączną.
Źródła:

1. Łukasz Pohl – Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw – próba

uporządkowania pojęć, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny ROK LXVII - zeszyt
1 - 2005
2. M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz – Prawo karne materialne, Warszawa 2015