Ch­¬ng 3

C¸C PHÐP BIÕN §æI

3.1. môc ®Ých vµ yªu cÇu

H­íng dÉn cho sinh viªn n¾m ch¾c lý thuyÕt c¸c phÐp biÕn ®æi, ®Ó tõ ®ã gi¶i
c¸c bµi tËp vÒ vÞ trÝ vµ l­îng theo ph­¬ng ph¸p c¸c phÐp biÕn ®æi.
BiÕt c¸ch ph©n tÝch vµ vËn dông s¸ng t¹o tõng líp bµi to¸n nªn sö dông phÐp
biÕn ®æi nµo lµ hîp lý vµ nhanh nhÊt.
3.2. h­íng dÉn lµm bµi tËp
Tr­íc khi lµm bµi tËp cÇn ®äc kü c¸c tµi liÖu do m«n häc yªu cÇu ®Ó n¾m
v÷ng lý thuyÕt.
§èi víi nh÷ng bµi tËp thùc hµnh ngay trªn líp, gi¸o viªn cho sinh viªn th¶o
luËn nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng häc tËp cña sinh viªn. KÕt qu¶ lµm bµi
tËp sÏ ®­îc ®¸nh gi¸ vµ cho ®iÓm ngay t¹i líp.
§èi víi nh÷ng bµi tËp thùc hµnh ë nhµ, gi¸o viªn c¨n cø vµo c¸c d¹ng bµi tËp
®Ó giao cho sinh viªn. C¸c bµi tËp nµy ®­îc vÏ trªn c¸c khæ giÊy theo quy ®Þnh
cña gi¸o viªn.
3.3. néi dung bµi tËp
L­u ý:
* Khi thay mÆt ph¼ng h×nh chiÕu cã thÓ gi¶i ®­îc c¸c bµi to¸n c¬ b¶n sau:
- §­a mét ®­êng th¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trong hÖ thèng cò trë thµnh ®­êng
th¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu míi;
- §­a ®­êng th¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu trong hÖ thèng cò trë
thµnh ®­êng th¼ng chiÕu trong hÖ thèng míi;
- §­a mét mÆt ph¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trong hÖ thèng cò trë thµnh mÆt ph¼ng
chiÕu trong hÖ thèng míi;
- BiÕn mét mÆt ph¼ng chiÕu trong hÖ thèng cò trë thµnh mÆt ph¼ng song song
víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu trong hÖ thèng míi.
* Khi thay liªn tiÕp hai mÆt ph¼ng h×nh chiÕu cã thÓ gi¶i ®­îc c¸c bµi to¸n
c¬ b¶n sau:
- §­a mét ®­êng th¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trong hÖ thèng mÆt ph¼ng h×nh chiÕu
ban ®Çu trë thµnh ®­êng th¼ng chiÕu trong hÖ thèng mÆt ph¼ng h×nh chiÕu míi;

9
 - §­a mét mÆt ph¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trong hÖ thèng mÆt ph¼ng h×nh chiÕu
ban ®Çu trë thµnh mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu trong hÖ thèng
mÆt ph¼ng h×nh chiÕu míi.
* Khi quay h×nh quanh mét trôc vu«ng gãc víi mét mÆt ph¼ng h×nh chiÕu
cã thÓ gi¶i ®­îc c¸c bµi to¸n c¬ b¶n sau:
- §­a ®­êng th¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trë thµnh ®­êng th¼ng song song víi mÆt
ph¼ng h×nh chiÕu.
- §­a ®­êng th¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu trë thµnh ®­êng
th¼ng chiÕu.
- §­a mÆt ph¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trë thµnh mÆt ph¼ng chiÕu.
- §­a mÆt ph¼ng chiÕu trë thµnh mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng h×nh
chiÕu.
* Khi quay h×nh liªn tiÕp quanh c¸c trôc vu«ng gãc víi c¸c mÆt ph¼ng
h×nh chiÕu cã thÓ gi¶i ®­îc c¸c bµi to¸n c¬ b¶n sau:
- §­a ®­êng th¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trë thµnh ®­êng th¼ng chiÕu.
- §­a mÆt ph¼ng cã vÞ trÝ bÊt kú trë thµnh mÆt ph¼ng song song víi mÆt
ph¼ng h×nh chiÕu.
3.3.1. PhÐp thay mÆt ph¼ng h×nh chiÕu
Bµi 3.1. Cho ®iÓm A vµ mÆt ph¼ng R (a x b). B»ng phÐp thay mÆt ph¼ng
h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh ch©n ®­êng vu«ng gãc h¹ tõ A ®Õn mÆt ph¼ng R vµ
kho¶ng c¸ch tõ A ®Õn R.

H×nh 3-1

10
 Bµi 3.2. Cho ®iÓm A vµ mÆt ph¼ng R (v1R, v2R). B»ng phÐp thay mÆt ph¼ng
h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh ch©n ®­êng vu«ng gãc h¹ tõ A ®Õn mÆt ph¼ng R vµ x¸c
®Þnh gãc cña R víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu b»ng P 2.

H×nh 3-2
Bµi 3.3. Cho mÆt ph¼ng R (v1R, v2R). Cho ®o¹n th¼ng AB song song víi R
vµ c¸ch R mét kho¶ng lµ 2 cm. BiÕt A1 vµ B2. B»ng phÐp thay mÆt ph¼ng h×nh
chiÕu h·y x¸c ®Þnh A2 vµ B1.

H×nh 3-3
Bµi 3.4. Cho hai mÆt ph¼ng A (v1A, v2A) vµ B (v1B, v2B). B»ng phÐp thay
mÆt ph¼ng h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh gãc gi÷a hai mÆt ph¼ng ®ã vµ vÏ mÆt ph¼ng
ph©n gi¸c cña chóng.

H×nh 3-4
11
 Bµi 3.5. Cho ®­êng th¼ng a vµ ®­êng b»ng b. B»ng phÐp thay mÆt ph¼ng
h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh ®iÓm E vµ F thuéc a sao cho chóng c¸ch b b»ng 2 ®¬n vÞ
(mçi ®¬n vÞ lÊy dµi b»ng mét ®o¹n nµo ®ã ®Ó cã 2 ®iÓm E vµ F).

H×nh 3-5
Bµi 3.6. Cho mÆt ph¼ng A (a//b). B»ng phÐp thay mÆt ph¼ng h×nh chiÕu h·y
x¸c ®Þnh ®é lín thËt cña gãc nhÞ diÖn t¹o bëi mÆt ph¼ng A víi mÆt ph¼ng h×nh
chiÕu ®øng P 1.

H×nh 3-6
Bµi 3.7. Cho mÆt ph¼ng R (v1R, v2R), ®­êng th¼ng b vµ ®iÓm A. B»ng phÐp
thay mÆt ph¼ng h×nh chiÕu, t×m trªn ®­êng th¼ng b mét ®iÓm E sao cho AE song
song víi mÆt ph¼ng R.

12
 H×nh 3-7
Bµi 3.8. Cho hai mÆt ph¼ng A (v1A, v2A) vµ B (b, E). B»ng phÐp thay mÆt
ph¼ng h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh ®é lín thËt cña gãc gi÷a hai mÆt ph¼ng A vµ B.

H×nh 3-8
3.3.2. PhÐp quay h×nh quanh mét trôc
Bµi 3.9. Cho mÆt ph¼ng R (v1R, v2R) vµ ®o¹n th¼ng AB song song víi R,
AB vµ c¸ch R mét kho¶ng lµ 2 cm. BiÕt A1 vµ B2. B»ng phÐp quay quanh trôc
vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu h·y x¸c ®Þnh A2 vµ B1.

H×nh 3-9
13
 Bµi 3.10. Cho mÆt ph¼ng R (v1R, v2R) vµ ®o¹n th¼ng AB. BiÕt AB song
song vµ c¸ch R b»ng 2 ®¬n vÞ, ®ång thêi biÕt A2B2. H·y dïng phÐp quay quanh
trôc vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®Ó x¸c ®Þnh A1B1.

H×nh 3-10
Bµi 3.11. Cho mÆt ph¼ng B (a; E). H·y dïng phÐp quay quanh trôc vu«ng
gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®Ó x¸c ®Þnh gãc cña mÆt ph¼ng B víi mÆt ph¼ng
h×nh chiÕu b»ng P 2.

H×nh 3-11
Bµi 3.12. Cho mÆt ph¼ng R, biÕt vÕt b»ng v2R vµ gãc cña mÆt ph¼ng R víi
mÆt ph¼ng h×nh chiÕu b»ng P2 b»ng 45 ®é. H·y dïng phÐp quay quanh trôc
vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®Ó t×m vÕt ®øng v 1R cña mÆt ph¼ng.

H×nh 3-12
14
 Bµi 3.13. Cho mÆt ph¼ng tam gi¸c ABC lµ mÆt ph¼ng chiÕu ®øng. Dïng phÐp
quay quanh trôc vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh chiÕu ®Ó x¸c ®Þnh t©m ®­êng trßn
néi tiÕp cña tam gi¸c.

H×nh 3-13
Bµi 3.14. Cho hai ®­êng th¼ng a, b bÊt kú. H·y dïng phÐp quay quanh ®­êng
b»ng (hoÆc ®­êng mÆt) ®Ó x¸c ®Þnh gãc gi÷a hai ®­êng th¼ng ®ã.

H×nh 3-14
Bµi 3.15. Cho mÆt ph¼ng R (v1R, v2R) vµ ®­êng th¼ng d. H·y dïng phÐp
quay quanh ®­êng b»ng (hoÆc ®­êng mÆt) ®Ó x¸c ®Þnh gãc gi÷a ®­êng th¼ng d vµ
mÆt ph¼ng R.

15
 H×nh 3-15
Bµi 3.16. Cho điểm E và đường thẳng d. Dùng phép quay quanh đường bằng
(hoặc đường mặt), hãy tìm điểm F thuộc d sao cho EF vuông góc với d.

H×nh 3-16
Bµi 3.17. Cho ®iÓm A vµ ®­êng th¼ng d. Dïng phÐp quay quanh ®­êng
b»ng (hoÆc ®­êng mÆt) h·y vÏ tam gi¸c ®Òu ABC cã c¹nh BC n»m trªn
®­êng th¼ng d.

H×nh 3-17

16
 Bµi 3.18. Cho hai ®­êng th¼ng a,b c¾t nhau t¹i ®iÓm A. Cho ®iÓm B thuéc
®­êng th¼ng a. Dïng phÐp quay quanh ®­êng b»ng (hoÆc ®­êng mÆt) h·y t×m
®iÓm C thuéc ®­êng th¼ng b sao cho AB = AC.

H×nh 3-18

17