1η Εργασία

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΛΛΙΑΣ

Επόπτης Καθηγητής: Πασσάς Ανάργυρος

ΑΘΗΝΑ 2022
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή...............................................................................................................σελ.3
Το σχέδιο Schuman: ο σκοπός και οι στόχοι του................................................σελ.3
Η αποχή της Μεγάλης Βρετανίας........................................................................σελ.5
Επίλογος-συμπεράσματα......................................................................................σελ.6
Βιβλιογραφία.........................................................................................................σελ.7
Εισαγωγή
Στην εργασία που ακολουθεί θα εξετάσουμε τον ρόλο που διαδραμάτισε το σχέδιο Schuman και
πως συνέβαλε στο όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τα δύσκολα εκείνα χρόνια και δεκαετίες
μετά την λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου και την οριστική ήττα των δυνάμεων του άξονα.
Τα χρόνια με την λήξη του Β'ΠΠ βρήκαν την Ευρωπαϊκή ήπειρο ουσιαστικά κατεστραμμένη με
εκατομμύρια νεκρών και με διαλυμένες σχεδόν όλες της κρατικές υποδομές. Οι άλλοτε πανίσχυρες
δυνάμεις της κεντρικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία και η Γερμανία με το ένδοξο αυτοκρατορικό
παρελθόν φάνταζαν ως κακέκτυπα ενός κραταιού παρελθόντος το οποίο είχε παρέλθει, αλλά αυτό
δεν ήταν το μοναδικό τους ζήτημα. Η Ευρώπη δεν ήταν μονάχα διαλυμένη και ανίσχυρη σε διεθνές
επίπεδο, αλλά είχε και να ανταγωνιστεί τις συμμαχικές ΗΠΑ από την δυτική πλευρά του
ατλαντικού και την ΕΣΣΔ από τα χερσαία ανατολικά σύνορα της, όπου επικρατούσε ο Σοβιετικός
κομμουνισμός. Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο και με την διαπίστωση του κινδύνου, ότι οι
διαλυμένες δημοκρατίες της Ευρώπης κινδυνεύουν να γίνουν οικονομικά και πολιτικά υποχείριο
των ΗΠΑ ή της ΕΣΣΔ κρίθηκε αναγκαίο να παρθούν γρήγορες και σταθερές αποφάσεις σε πολιτικό
επίπεδο μέσα από οικονομικές συμφωνίες1. Κάτω από αυτές τις συνθήκες προκύπτει η
γαλλογερμανική προσέγγιση, η οποία είναι η αφετηρία μια εκ των τριών καίριων προσπαθειών που
θα οδηγήσουν στο όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης2. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες προκύπτει
η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), ο οποίος ήταν ένας
υπερεθνικός οργανισμός, όπου τα κράτη μέλη του είχαν παραχωρήσει τα κυριαρχικά τους
δικαιώματα. Μια ιδέα εντελώς καινοτόμος και ριζοσπαστική για την Ευρώπη, την ίδια περίοδο κάτι
παρόμοιο προσπάθησε να εφαρμοστεί μέσω του Σκανδιναβικού Συμβουλίου και στην Βόρειο
Ευρώπη.

Το σχέδιο Schuman: ο σκοπός και οι στόχοι του

Μετά την λήξη του Β'ΠΠ η ολοκληρωτική επικράτηση των συμμάχων και των δύο ισχυρών πόλων
της ΕΣΣΔ – ΗΠΑ, φέρνει την ειρήνη στην Ευρώπη προκαλώντας όμως ένα νέο κύμα
ανταγωνισμών. Αυτός ο ανταγωνισμός προκαλείται εξ αιτίας την εντελώς διαφορετικής
κοσμοθεώρησης που εκπροσωπεί η κάθε μια από αυτές τις δυνάμεις και δημιουργεί ένα δίπολο.
Αυτό το δίπολο της ΕΣΣΔ-ΗΠΑ διεκδικεί να προσεγγίσει και να προσεταιριστεί τα ανίσχυρα
πλέον ευρωπαϊκά κράτη. Η ΗΠΑ μέσα από το Δόγμα Τρούμαν με προέκταση του το οικονομικό
σχέδιο Μάρσαλ, αλλά και την ίδρυση του ΝΑΤΟ, και η ΕΣΣΔ μέσα από το Δόγμα Ζντάνοφ 3 και
την Κομινφορμ επιβουλεύονται την κυριαρχία επί της Ευρωπαϊκής ηπείρου. 4 Η ΗΠΑ προτάσσουν

1 Glencross, A. (2015). Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Αθήνα: Ι. Σιδέρης,σελ, 1,5

2 Χατζηβασιλείου, Ε. (2001). Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου. Αθήνα : Πατάκης, σελ.37
3 Young, J. (2002). Η Ευρώπη του ψυχρού πολέμου, 1945-1991, Πολιτική Ιστορία. Αθήνα: Πατάκης. Σελ.158
4 Mazower, M. (2001). Σκοτεινή Ήπειρος: Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός αιώνας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Σελ.79
τον κίνδυνο του Κομμουνισμού εξ ανατολών και προτείνουν μια πολιτική “ανάσχεσης” με
αφετηρία την ανοικοδόμηση της οικονομίας και στόχο τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης. Ενώ απο
την πλευρά της ΕΣΣΔ υπάρχει κυρίως μια προσπάθεια με ιδεολογικό και πολιτικό πρόσημο και με
πυλώνα την εξαγωγή της μαρξιστικής και επαναστατικής ιδεολογίας έναντι του καπιταλιστικού και
φιλελεύθερου συστήματός της Δύσης και των ΗΠΑ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι Ευρωπαϊκες
δημοκρατίες λόγω εγγύτητας αξιών και παράδοσης, βρίσκονται όπως γίνεται αντιληπτό πολύ πιο
κοντά στο άρμα των ΗΠΑ, παρά τις αντιδράσεις διαφόρων μειοψηφιών στο εσωτερικό τους. Οι
μεταπολεμικές κυβερνήσεις όμως προσπαθούν να συμμετάσχουν σε αυτή την συμμαχία ως ισότιμα
μέλη των ισχυρών ΗΠΑ και όχι ως απλοί υπηρέτες τους, που θα έχουν ένα απλό διεκπαιραιότικό
ρόλο στα σχέδια και τις πολιτικές τους. Ενώ ανά πάσα ώρα και στιγμή οι ΗΠΑ θα μπορούν να
ασκήσουν σοβαρές πιέσεις δια μέσου της οικονομικής στήριξης που παρέχουν. Σε αυτό το σημείο
παρουσιάζεται το πρόβλημα της ηττημένης Γερμανίας, η οποία έχει διχοτομηθεί και αποτελεί
αγκάθι για τα σχέδια των ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή ενωποίηση, εξ αιτίας των παθών που ξυπνάει η
ιδέα του επανεξοπλισμού της, στα υπόλοιπα ευρωπαϊκα κράτη τα οποία μέσα από μια εθνικιστική
αντίληψη και ερμηνεία της ιστορίας διαφωνούν5.
Οι ΗΠΑ μέσα από το σχέδιο Μαρσαλ-ERP πιέζουν προς την ενωποίηση, οι ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις, κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση αλλά με διαφορετική αφετηρία, έχουν
κουραστεί να ζουν από την ελεημοσύνη των Αμερικάνων και των φόβο των Ρώσων 6, ενώ στο
εσωτερικό τους προκύπτουν πολλά διαφορετικά ζητήματα που πιέζουν τις κυβερνήσεις, όπως η
ανοικοδόμηση της οικονομίας και της παραγωγής, οι αναδυόμενες ριζοσπαστικές κινήσεις και ο
φόβος του κομμουνισμού. Παράλληλα, τίθεται το βασικό ερώτημα, εάν οι ΗΠΑ δεν ηγηθούν της
ενοποίησης ποιος θα το κάνει, κάτω από αυτές τις συνθήκες.
Σε αυτό το κομβικό ερώτημα, έρχεται να απαντήσει η Γαλλία η οποία εκπονεί ένα σχέδιο
βασισμένο στις αρχές του λειτουργισμού του Monnet. Το σχέδιο της Γαλλίας φιλοδοξεί να επιλύσει
ταυτόχρονο δύο βασικά θέματα “υψηλής πολιτικής”. Πρώτον και κυριότερων να δημιουργήσει
έναν υπερεθνικό οργανισμό ο οποίος θα λειτουργεί με τέτοιο τρόπο όπου θα περιορίζει την
γερμανική ηγεμονία επί της ευρωπαϊκής ηπείρου και δευτέρων θα προσελκύσει και τα υπόλοιπα
κράτη της Δυτικής Ευρώπης με σκοπό την τελική ενοποίηση τους, υπερβαίνοντας τους εθνικούς
περιορισμούς. Αυτό όμως το τελευταίο ζήτημα έκρυβε εντός του έναν φόβο και μια φιλοδοξία. Η
φιλοδοξία ήταν αυτή της ενίσχυσης του κύρους και η αύξηση της πολιτικής ισχύος- επιρροής της
Γαλλίας στη διεθνή κοινότητα, ενώ παράλληλα θα δημιουργούνταν ο συνεχής κίνδυνος μιας
ειδικής σχέσης ανάμεσα σε ΗΠΑ και την Ομοσπονδία της Δυτικής Γερμανίας (ΟΔΓ)7.
Σε αυτό το πλαίσιο την 9η Μαϊου 1950 έρχεται η διακήρυξη του σχεδίου Schuman το οποίο θέτει

5 Young, J. (2002). Η Ευρώπη του ψυχρού πολέμου, 1945-1991, Πολιτική Ιστορία. Αθήνα: Πατάκης. Σελ.237
6 Χριστοδουλίδης (2001). Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Ιστορία- Θεσμοί- Δίκαιο. Τόμος Α. Αθήνα: Σιδέρης.
7 Judt T. (2013). Η Ευρώπη μετά το τέλος του πολέμου: 1945-2005. Αθήνα: Αλεξάνδρεια .167
κάποιες παραδοχές και κάποιους στόχους με σκοπό την ενοποίηση της Ευρώπης. Οι παραδοχές του
σχεδίου είναι ότι: Η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γερμανία και Γαλλίας είναι αναγκαίο να
τερματιστεί, πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα και η γαλλογερμανική παραγωγή άνθρακα και
χάλυβα να υπαχθεί σε μια κοινή Ανώτατη Αρχή, η συγχώνευση των οικονομικών συμφερόντων σε
μια ενιαία οικονομική κοινότητα θα συνέβαλε στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου, Η ανώτατος
Αρχή θα αποτελούνταν από ανεξάρτητες προσωπικότητες ισότιμες μεταξύ τους και οι αποφάσεις
της θα ήταν εκτελεστέες και δεσμευτικές για τα κράτη- μέλη. Η Ευρώπη δεν επρόκειτο να
προκύψει ξαφνικά αλλά μέσα από τα παραπάνω. Αυτές οι παραδοχές του σχεδίου Schuman θα
οδηγούσαν στην δημιουργία ενός υπερεθνικού οργανισμού ο οποίος θα διέπονταν από τέσσερις
βασικές αρχές, την Ισότητα μεταξύ των Κρατών, την Υπεροχή των θεσμικών οργάνων, την
ανεξαρτησία των κοινοτικών οργάνων και την συνεργασία μεταξύ των κοινοτικών οργάνων. Ενώ
βασικός της στόχος είναι αυτός του ορίζεται στο άρθρο 2 της συνθήκης “να συμβάλει, χάρη στη
δημιουργία κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα, στην οικονομική ανάπτυξη, στην αύξηση της
απασχόλησης και στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου.8”
'Ετσι στις 20 Ιουνίου 1950 στο Παρίσι με πρωτοβουλία της Γαλλίας και υπό την προεδρία του
Monnet συγκαλείται μια Διακυβερνητική διάσκεψη, στην οποία θα συμμετάσχουν η Γαλλία, η
ΟΔΓ, οι τρεις χώρες που απαρτίζουν την BENELUX( Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) και η
Ιταλία, ενώ η Μεγάλη Βρετανία θα απέχει. Μετά από έναν χρόνο διαπραγματεύσεων στις 18
Απριλίου 1951 υπογράφεται η Συνθήκη ιδρύσεως της ΕΚΑΧ με διάρκεια τα 50έτη και έδρα της
Ανώτατης Αρχής το Λουξεμβούργο9.

Η αποχή της Μεγάλης Βρετανίας

Η Μεγάλη Βρετανία διαπνεόμενη από ένα πνεύμα αυτοκρατορικού ιδεαλισμού και τοποθετώντας
τον εαυτό της στις Μεγάλες Δυνάμεις , αλλά και λόγω πρακτικών ζητημάτων αποφεύγει να
συμμετάσχει στο σχέδιο schuman και απέχει από την ΕΚΑΧ,υιοθετώντας μια πολιτική
απομονοτισμού η οποία μπορεί να γίνει αντιληπτή μέσα από την φράση του Τσόρτσιλ “Είμαστε με
την Ευρώπη, αλλά δεν είμαστε εντός της”10.
To τέλος το Β'ΠΠ βρίσκει την Μεγάλη Βρετανία σε κατάσταση πολύ καλύτερη από την υπόλοπιη
Ευρώπη. Η Μεγάλη Βρετανία δεν έχει καταστραφεί οι υποδομές της λειτουργούν κανονικά και οι
ζημιές που έχουν προκληθεί από τους βομβαρδισμούς είναι ελάχιστες και δεν μπορούν να
συγκριθούν με την ολική καταστροφή αρκετών Ευρωπαϊκών κρατών. Ακόμα η κύρια οικονομική
και εμπορική δραστηριότητα της Μεγάλης Βρετανίας ήταν εντός της λεγόμενης ζώνης της
στερλίνας την οποία την αποτελούσαν τα κράτη κοινοπολιτείας και η οποιαδήποτε συμμέτοχη της

8 Young, J. (2002). Η Ευρώπη του ψυχρού πολέμου, 1945-1991, Πολιτική Ιστορία. Αθήνα: Πατάκης. Σελ.139
9 Ο.π. Σελ.138
10 Χριστοδουλίδης(2001). Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Ιστορία- Θεσμοί- Δίκαιο. Τόμος Α.Αθήνα: Σιδέρης.σελ.
σε κάποια ένωση θα της στερούσε αυτό το πλεονέκτημα της μοναδικής εμπορικής δραστηριότητας
εντός της. Επίσης η Μεγάλη Βρετανία διατηρούσε επάρκεια στην προμήθεια αγαθών είτε από τα
εδάφη της, είτε από τα εδάφη της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Ενώ η βιομηχανία της παρέμενε
πρωτοπόρος χωρίς να έχει υποστεί ζημιές. Ένας ακόμα λόγος μη συμμετοχής της στην ΕΚΑΧ ήταν
ότι διέθετε αφθονία σε άνθρακα11.
Οι Βρετανοί ίσανται από την πλευρά των νικητών, δεν είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές σε έμψυχο και
άψυχο υλικό και η καταστροφή σε γενικές γραμμές δεν τους είχε αγγίξει, έτσι δεν αισθανόντουσαν
ότι είχαν αποτύχει, το αντίθετο μάλιστα διαπνεόντουσαν από ένα αίσθημα νίκης και επικράτησης
των δικών τους αξιών, όποτε το αίσθημα και η ανάγκη για ένα νέο ξεκίνημα το οποίο ήταν μια
επιτακτική ανάγκη για την υπόλοιπη Ευρώπη, στην Βρετανία απλά δεν υπήρχε. Ακόμα οι Βρετανοί
είχαν την πεποίθηση ότι ο κίνδυνος εξ ανατολών της ΕΣΣΔ και του κομουνισμού περιοριζόταν και
εξαλειφόταν με την δημιουργία του ΝΑΤΟ και οποιαδήποτε περαιτέρω ένωση η σύμπραξη δεν θα
είχε να προσφέρει επιπλέον. Επιπλέον ένα από τα κυριότερα προβλήματα όπως το “γερμανικό
ζήτημα” έδειχνε να μην απασχολεί καθόλου την βρετανική εξωτερική πολιτική παρά μόνο την
Γαλλία.
Μέσα στους παραπάνω λόγους για τους οποίους η Μεγάλη Βρετανία δεν ήθελε να προσχώρησει σε
οποιαδήποτε ένωση, πρέπει να υπολογιστεί και η παραδοσιακή απέχθεια που έτρεφε η βρετανική
πολιτική σκηνή, για οποιαδήποτε παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε υπερεθνικούς
οργανισμούς.

Επίλογος- Συμπεράσματα
Εν κατακλείδι το σχέδιο Schuman υπήρξε μια πρόταση η οποία θα οδηγούσε την Ευρώπη και
κυρίως τα δυτικά της κράτη, σε μια διαδικασία ενοποίησης με την δημιουργία ενός υπερεθνικού
οργανισμού στον οποίο τα κράτη- μέλη θα είχαν παραχωρήσει εν μέρη κάποια από τα κυριαρχικά
του δικαιώματα προς γενικό όφελος όλων των συμμετεχόντων. Το σχέδιο Schuman ήταν μια
πρωτοβουλία της Γαλλίας και αυτό μπορεί να εξηγηθεί, από το γεγονός ότι μια ένωση σε αυτό το
επίπεδο αφενός θα εξυπηρετούσε του σχεδιασμούς και τους στόχους της, αφετέρου θα της έλυνε τα
χέρια απεμπλέκοντας την από μια σειρά ζητημάτων που άπτονταν της εξωτερικής πολιτικής, όπως
το “¨γερμανικό ζήτημα” αλλά η τάση της Γερμανίας να βλέπει τον εαυτό της ως την ηγέτιδα
δύναμη της Ευρώπης, μέσα από την ένωση η Γερμανία θα παραχωρούσε την δυνατότητα και τους
πόρους που είχε για να διεξάγει πολεμικές επιχειρήσεις προς ολόκληρα τα συμμαχικά κράτη,
γεγονός το οποίο θα εξάλειπτε τον κίνδυνο για μελλοντικές συγκρούσεις εντός της Ευρώπης.12
Το σχέδιο Schuman έγινε αποδεκτό από τα ευρωπαϊκά κράτη για δυο βασικούς λόγους σε διεθνές
επίπεδο, πρώτων η αναγνώριση του σοβιετικού κινδύνου και δεύτερων η πίεση από της ΗΠΑ. Ενώ
11 Young, J. (2002). Η Ευρώπη του ψυχρού πολέμου, 1945-1991, Πολιτική Ιστορία. Αθήνα: Πατάκης.σελ.169
12 Gilpin, R. (2009). Παγκόσμια πολιτική οικονομία – η διεθνής οικονομική τάξη.Αθήνα: Ποιότητα, σελ.251
παράλληλα το κάθε κράτος στο εσωτερικό του είχε μια σειρά από εσωτερικά ζητήματα και βλέψεις,
όπως η οικονομία, η επάρκεια αγαθών, η προοπτικές μιας νέας αρχής μέσα από ένα ισχυρό σύνολο
και η ασφάλεια την οποία θα παρείχε η ένωση στο διεθνές πολιτικό στερέωμα, που τα οδήγησαν να
λάβουν μέρος σε μια ενοποιημένη Ευρώπη, όπως αυτή που πρότεινε το σχέδιο Schuman.
Σε γενικές γραμμές το σχέδιο Schuman ήρθε να καλύψει ζωτικές ανάγκες των χωρών που
συμμετείχαν σε αυτή, που παρουσιάστηκαν μετά τον Β'ΠΠ είτε σε οικονομικό και κοινωνικό
επίπεδο, είτε σε ζητήματα εξωτερική πολιτικής. ¨Ήταν μια συμφωνία η οποία παρουσιάστηκε την
κατάλληλη στιγμή, μέσα στο σωστό πλαίσιο, έδωσε κίνητρα και επίλυσε μια σειρά από πολύπλοκα
ζητήματα τα οποία κάτω από άλλες συνθήκες θα ταλάνιζαν την Ευρώπη για πολλές δεκαετίες. Ενώ
λειτούργησε ως προπομπός για την δημιουργία μιας ενοποιημένης και διευρυμένης Ευρώπης. Της
σύγχρονης Ευρώπης την οποία ξέρουμε μέχρι και σήμερα.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

1. Young, J. (2002). Η Ευρώπη του ψυχρού πολέμου, 1945-1991, Πολιτική Ιστορία. Αθήνα:
Πατάκης.
2. Χριστοδουλίδης (2001). Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Ιστορία- Θεσμοί- Δίκαιο.
Τόμος Α. Αθήνα: Σιδέρης.
3. Judt T. (2013). Η Ευρώπη μετά το τέλος του πολέμου: 1945-2005. Αθήνα: Αλεξάνδρεια
4. Glencross, A. (2015). Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Αθήνα: Ι. Σιδέρης
5. Mazower, M. (2001). Σκοτεινή Ήπειρος: Ο Ευρωπαϊκός Εικοστός αιώνας. Αθήνα:
Αλεξάνδρεια
6. Gilpin, R. (2009). Παγκόσμια πολιτική οικονομία – η διεθνής οικονομική τάξη.Αθήνα:
Ποιότητα