‫אני רוצה לדבר הערב על שלוש דמויות שעסקתי בהן במחקריי על התרגומים הסלאוויים מעברית‪,‬‬

‫ושיש להן חשיבות בתולדותיה של ספרות היידיש‪ :‬יעקב רייפמאן‪ ,‬חיים יונה גורלאנד‪,‬‬
‫וֶהרמאן‪-‬צבי באראץ‪.‬‬

‫‪ .1‬יעקב רייפמאן‬
‫וויקיפדיה‪:‬‬
‫יעקב רייפמן )ביידיש‪ :‬רייפמאנן; א' בניסן תקע"ח‪ 7 ,‬באפריל ‪ - 1818‬י"ד בחשוון תרנ"ה‪13 ,‬‬
‫בנובמבר ‪ (1894‬היה חוקר אוטודידקט ומחבר פורה‪ ,‬היסטוריון של היהדות ומלומד עברי‪ .‬דמות‬
‫אניגמטית שנעה על קו התפר שבין חדש לישן‪ ,‬חבר החברה הגבוהה של תנועת ההשכלה‬
‫היהודית ושומר תורה ומצוות‪.‬‬

‫כיצד הגיע יהודי שומר מצוות זה להיקרא אפיקורס?‬

‫הסיבה היא עיסוקו בביקורת הטקסטים המקודשים שלנו‪ ,‬התנ״ך והתלמוד‪ ,‬ומציאת שגיאות בהם‪.‬‬
‫עצם עיסוקו בכך כבר מריח אפיקורסות‪ ,‬ואם נוסיף לכך את לשונו החריפה‪ ,‬לא ייפלא שהחסידים‬
‫הוציאו את שמו לשמצה‪ ,‬והדבר משתקף גם בספרות היידיש‪ .‬הוא חי בעוני בקהילות לובלין‪,‬‬
‫זאמושץ׳ ושברשין ומת בחוסר כל‪.‬‬
‫הוא התכתב עם כל גדולי הדור מקרב חכמי ה‪ Wissenschaft des Judentum -‬גרץ‪ ,‬שד״ל‪,‬‬
‫קירכהיים‪ ,‬שטיינשניידר ועוד רבים‪ ,‬ותמיד התלונן על מר גורלו‪ ,‬מצבו הכספי‪ ,‬שאין לו הספרים‬
‫והמילונים הדרושים‪ ,‬ושאין לו הכסף להוציא לאור את חיבוריו‪ .‬ואכן הרבה מהם לא פורסמו‪ ,‬אך‬
‫יש לו הרבה חיבורים שכן פורסמו‪ ,‬כ‪ 17-‬ספרים ועשרות מאמרים בכתבי עת העבריים של‬
‫התקופה‪.‬‬
‫היה לו בן בשם נתן ריפמן שהיה רב‪ ,‬ובין שאר הסיפורים שהפיצו החסידים גם הסיפור שבנו לא‬
‫ישב עליו שבעה‪ .‬כפי שאמרתי‪ ,‬בקרב החסידים שרדפו את המשכילים יצאו לו מוניטין ככופר‬
‫בעיקר )אף שהיה שומר מצוות‪ ,‬ראה מאמרו של הרב פרופסור מאיר הרשקוביץ ״תתן אמת‬
‫ליעקב״‪ ,‬בכתב העת האורתודוקסי הדרום‪ ,‬ניו יורק תשרי תשכ"ד‪ ,‬עמ' ‪ .(35-78‬מרבית כתביו של‬
‫רייפמן השתמרו בספריית חב״ד בניו יורק )‪ (chabadlibrary.org/catalog‬וחמשה מחיבוריו‬
‫מצויים באתר ספרי הקודש ‪) Hebrewbooks.org‬בחיפוש‪ :‬ריפמן יעקב(‪.‬‬

‫וכך מהדהד את הסיפורים של החסידים אודותיו יצחק בשוויס‪-‬זינגר בסיפור ״אנדרוגינוס״‪.‬‬

‫יצחק בּאַשעוויס‪-‬זינגער‪ ,‬אנדרוגינוס‬

‫אין‪ :‬דער שפּיגל און אַנדערע דערציילונגען‪ ,‬ירושלים ‪ 1975‬זז׳ ‪.191 - 180‬‬
‫ז׳ ‪:181-182‬‬
‫דער אמתער צדיק דאַרף נישט קיין שׂכר‪ .‬ער איז מוחל כּביכול דעם לוויתן מיטן שור־הבר‪,‬‬
‫מיטן יין־המשומר‪ ,‬אפֿילו דעם תּחית־המתים‪ .‬ווער ס׳ווייסט דעם אמתן טעם פֿון זײַן אַ יִיד‪,‬‬
‫דאַרף נישט מ׳זאָל אים געבן אַ קניפּ אין בעקל‪ .‬ס׳איז געווען אין שעברעשין אַן ַאפּיקורס‪ ,‬יעקל‬
‫רַײפֿמאַן‪ ,‬אַ כּופר־בּעיקר‪ ,‬און ער האָט געטראָגן אַ ספּאָדעק און עוסק געווען בתּורה יומם ולילה‪.‬‬
‫געזאָגט האָט מען אַז ער האָט שבת מעבֿיר די סדרה געווען און ֿפאַררייכערט דערבײַ אַ ציגאַר‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫כ׳בין נישט געשטאַנען דערבײַ‪ .‬ס׳זענען געקומען צו אים די תּלמידים זײַנע‪ ,‬די אויפֿגעקלערטע און‬
‫געפֿרעגט‪ :‬היתּכן? ממה־נפשך? האָט ער געענטפֿערט‪ :‬וואָס איז דער שׂכר פֿון עסן קרעפּלעך? די‬
‫תּורה‪ ,‬האָט ער געזאָגט‪ ,‬איז קרעפּלעך און דער תּרגום איז יויך און רש״י איז פֿלוימען־צימעס‪.‬‬
‫נאַ דיר אַ גראָשן‪ ,‬האָט ער געזאָגט‪ֿ ,‬פאַר דעם עולם־הבא‪ .‬בײַ מיר יִידישקייט איז עולם־הזה‪.‬‬

‫י‪.‬ל‪ .‬פּרץ מיינע זכרונות‬

‫אין‪ :‬אלע ווערק‪ ,‬נ‪.‬י‪1920 .‬‬
‫ז׳ ‪:76‬‬
‫עס קומט קיין זאַמושץ צו י‪.‬מ‪ .‬אין הויז אריין ̶ יעקב רייפמאן‪ ,‬דער גרויסער ״אפּיקורס״ און‬
‫״חוקר קדמוניות״…‬
‫ז׳ ‪ ,83‬וועגן ר׳ משה וואַהל‪ ,‬דער מרא דאתרא פון זאמושץ‪:‬‬
‫און אַז יעקב רייפמאן קומט צו אונז‪ ,‬צו י‪.‬מ‪) .‬יוסף מיימון ‪ -‬חותנו של רייפמן( אין שטוב אריין‬
‫אלס לעהרער אדער העכערער מלמד‪ ,‬און עמיץ וואַרפט אונטער קעגן איהם א חרם‪ ,‬א חסידישע‬
‫קונץ‪ ...‬און ר׳ משה וואַהל לאָזט אויסרופען‪ ,‬אז ווער עס איז מחרים אָהן דער ידיעה פון מרא‬
‫דאתרא און זיין בית דין צדק‪ ,‬איז אליין בשמתּא‪ ...‬און דאָס זעלבע יאָהר שטאַרבט אַ חסידישער‬
‫יונגערמאַן‪ ̶ ,‬ווייסט מען אויף זיכער‪ ,‬איז ברור כשמש‪ ,‬אַז אַוועקגעקומען איז דער‬
‫חרם־אונטערוואַרפער! אַז דאָס איז זיין עונש געווען‪.‬‬

‫כיצד מתקשר רייפמן זה לעיסוקיי בתרגומים?‬

‫ובכן‪ ,‬בספרי משנת ‪ ,2016‬הוצאה של הלוגיקה בתרגום סלאווי‪ ,‬שכוללת את תרגום כוונות‬
‫הפילוסופים לאל‪-‬גזאלי ואת מילות ההגיון המיוחסות לרמב״ם‪ ,‬הבאתי את ספקותיו של רייפמן‬
‫)בחיבורו ׳פרוזדור׳ במוסף אוצר טוב‪ ,‬תרמ״ד‪-‬תרמ״ה‪ (17-50 ,‬לגבי ייחוס מילות ההגיון‬
‫לרמב״ם‪ .‬הוא הראשון שפקפק בייחוס זה על סמך שני דברים‪ .1 :‬שאף לא אחד ממפרשי הרמב״ם‬
‫מזכיר את החיבור‪ .‬ו‪ .2-‬שאין החיבור נזכר במפתח המונחים של מתרגם מורה הנבוכים שמואל‬
‫אבן תיבון‪.‬‬
‫שטיינשניידר דחה את פקפוקיו של רייפמן במכתב אליו )מוזכר באותו חיבור של רייפמן‪,‬‬
‫׳פרוזדור׳( בטענה שזהו חיבור נעורים של הרמב״ם שאינו מכיל שום דבר מקורי‪ ,‬ושזה מיוחס לו‬
‫במרבית כתבי היד העבריים וגם באלו שהשתמרו בערבית יהודית )באלו המלים‪ :‬לרייס אל מלה‬
‫אלאסראילייה מוסי אבן עביד אללה אלקרטבי(‪ .‬כמו כן הוא מראה שהייחוס קיים בנוסח העברי‬
‫של מלות ההגיון בתרגומו של משה אבן תיבון‪.‬‬
‫הרברט דייוידסון במאמר משנת ‪ 2001‬ובספרו על הרמב״ם משנת ‪ 2005‬הוסיף נימוקים חדשים‬
‫לספקות‪.‬‬
‫‪ .1‬משני כתבי היד בערבית בכתב ערבי שנותרו‪ ,‬שם המחבר לא מוזכר בכ״י אחד‪ ,‬ואילו‬
‫בשני הוא ניתן כ‪ :‬ﯾﻌﻘﻮب اﺑﻮ اﯾﺴﺤﺎق ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ اﻻﯾﺴﺮاﺋﯿﻠﻰ ‪ ,‬היינו‪ :‬׳יעקב אבי יצחק בן יוסף‬
‫הישראלי׳‪.‬‬
‫‪ .2‬בפרק י״ב של מילות ההגיון המדבר על סוגי קדימות‪ ,‬קדימה בזמן‪ ,‬קדימה בטבע‪,‬‬
‫س‬
‫קדימה במדרגה‪ ,‬קדימה במעלה וקדימה בסיבה‪ .‬לגבי קדימות בזמן‪ ,‬מובאת בערבית הדוגמה‪ :‬ﻣﻮ ِ‬

‫‪2‬‬
 ‫اﻗﺪم ﻣﻦ ﻋﯿﺴﻰ היינו ׳משה קדם לישו׳‪ .‬בשלושת התרגומים העבריים של מלות ההגיון לעברית‬
‫משנים את הדוגמה‪.‬‬
‫משה בן שמואל אבן תיבון‪ :‬נוח קודם מאברהם‬
‫אחיטוב מפלרמו‪ :‬ראובן קודם לשמעון‬
‫יוסף אבן ביבס מלורקה‪ :‬משה קודם לעזרא‬

‫רודרמן טען לא ייתכן שהרמב״ם יכניס למשפט אחד את משה וישו ויאמר עליהם שהם נבדלים רק‬
‫בזמן‪ ,‬ואף בלי להוסיף לשמו של ישו שם רשעים ירקב או תשחקנה עצמותיו‪ .‬מכל מקום השאלה‬
‫של הייחוס נותרת פתוחה‪ ,‬ועבור המתרגם לסלאווית במאה החמש עשרה מלות ההגיון היה ללא‬
‫צל של ספק חיבור של הרמב״ם‪.‬‬

‫‪ .2‬חיים יונה )ח״י( גורלאַנד‬

‫חיים יונה גוּרַלנד )גורלאנד; בראשי תיבות‪ :‬חיו"ג; ליל י"ד באדר ה'תר"ג‪15 ,‬‬
‫במרץ ‪ ,1843‬קֶלצק‪ ,‬רוסיה הלבנה – ‪ 14‬במרץ ‪ ,1890‬אודסה(‬
‫היה סופר וביבליוגרף עברי‪ ,‬מחנך ורב ממשלתי יהודי‪-‬רוסי‪.‬‬

‫בין חיבוריו‪:‬‬
‫ספר ברוסית ״על השפעות הפילוסופיה המוסלמית על הפילוסופיה של הרמב״ם )‪(1863‬‬
‫וספר בעברית לקורות הגזרות על ישראל‪ ,‬קרקוב וכו'‪ :‬דפוסים שונים‪ ,‬תרמ"ז–תרנ"ג ‪7) 1893‬‬
‫כרכים(‪) [4].‬מהדורה נוספת‪ :‬ירושלים‪ :‬הוצאת קדם‪ ,‬תשל"ב ‪(.1972‬‬
‫‪О вліяніи философіи мусульманской религіи, а именно мутакаллимовъ,‬‬
‫‪мутазалитовъ и ашаріевъ на философію религіи великого еврейского‬‬
‫‪раввина Моисея Маймонида / Разсужденіе Ионы Гурлянда, С.-Петербургъ:‬‬
‫‪Императорская Академія наукъ.‬‬

‫גם הוא מופיע באוטוגראפיה של שלום עליכם כדמות גורלית‪ ,‬בעת שמועצת המשפחה )הדודים(‬
‫מתכנסים כדי לדון בעתידו של הנער המוכשר שלום נחום׳ס ושל חברו אלי דאָדי׳ס‪:‬‬

‫שלום עליכם‪ ,‬פונעם יאַריד‪ ,‬אלע ווערק פון שלום עליכם‪ ,‬ניו‪-‬יאָרק ‪ ,1937‬באַנד ‪16‬‬
‫ז׳ ‪:128‬‬
‫פון אַלע פּראָיעקטען האָט מען זיך ָאפּגעשטעלט אויף דעם זשיטאָמירער לעהרער‪-‬אינסטיטוט‪ ,‬וואו‬
‫מע האָט צוגעזאָגט אַריינצונעמען אויף ”קאַזיאָני שטשאָט” ביידע אויסגעצייכענטע תּלמידים –‬
‫שלום נחום רַאבּינאָוויטש׳עס און זיין חבר אלי דאָדי׳ס‪ .‬עס זענען שוין וועגען דעם אַוועקגעגאַנגען‬
‫פַּאפּיערען קיין זשיטאָמיר‪ ,‬צום דירעקטאָר פון אינסטיטוט‪ ,‬ח״י גורלאַנד‪ .‬ליתר בּטחון האָט שלום‬
‫צוגעלעגט צו די פַאפּיערען פון זיך אַ בּריעף אויף העבּרעאיש‪ ,‬אין זעהר אַ שענער מליצה‪-‬שפּראַך‬
‫– צו בּאַווייזען דעם דירעקטאָר אַז ער האָט צו טוהן ניט מיט קיין יונגעלע‪...‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ולאחר מכן האכזבה הגדולה‪:‬‬
‫ז׳ ‪:130‬‬
‫נאָר פּלוצים‪ ,‬סאַמע אין רעכטען מיטען לאַכען‪ ,‬עפענט זיך די טיר און עס קומט‪-‬אַריין דער‬
‫בּריעפטרעגער מיט אַ פּאַקעט – ”זאַקאַזנָ֝איע”‪ .‬אויפ׳ן קאָנווערט שטעהט אויף רוסיש מיט גרויסע‬
‫אותיות‪ :‬״קאַנצעליאַריאַ זשיטאָמירסקאַוואָ קאַזיאָנאַוואָ יעוורייסקאַוואָ אינסטיטוטַא”‪.‬‬
‫– אַהאַ! דאָס איז פון איהם‪ ,‬פון ח״י גורלאַנדען!‬
‫מע האָט געעפענט דעם פּאַקעט און מע האָט איבּערגעלייענט אַ בריעף פון דעם דירעקטאָר‬
‫ח״י גורלאַנד‪ .‬אין בּריעף איז געשטאַנען‪” :‬אַזוי ווי אין אינסטיטוט דאַרף מען לערנען פיער יאָהר‪,‬‬
‫און אַזוי ווי פון די פַּאפּיערען און פון די מעטריקעס איז צו זעהען‪ ,‬אַז דער בּאַזיצער פון זיי איז‬
‫געבּוירען געוואָרען אין דעם ‪-18‬טען פעווראַל‪ ,1859 ,‬קומט‪-‬אויס‪ ,‬אַז אין דעם יאָהר ‪ ,1880‬דאָס‬
‫הייסט‪ ,‬אין דריי יאָהר אַרום שוין‪ ,‬אין אָקטָאבּער‪ ,‬וועט ער זיך דאַרפען שטעלען צום פּריזיוו‪ .‬דאָס‬
‫הייסט‪ ,‬מיט אַ יאָהר פריער איידער ער וועט ענדיגען דעם גאַנצען קורס פון דעם‬
‫לעהרער‪-‬אינסטיטוט”‪.‬‬
‫ווי אַ בּאָמבּע‪ ,‬ווי אַ דונער אין מיטען העלען טאָג‪ ,‬איז געווען די דאָזיגע ידיעה‪ .‬צום אַלעם‬
‫ערשטען האָט מען זיך גענומען שפּאַרען און לערנען דעם פּשט פון דעם בּריעף‪ :‬מאי קא משמע לן‬
‫– וואָס לאָזט ער מיך דאָ הערען? און פאַר וואָס האָט ער ניט אויסגעפיהרט‪ ,‬טאַקי אָט דער ח״י‬
‫גורלאַנד‪ ,‬דעם היוצא‪-‬לנו‪-‬מזה? און טאָמער איז פאַרהאַן עפּיס אַיין עצה‪ ,‬אַ דריידעל‪ ,‬אויף‬
‫אַרויסצודרעהען זיך פונ’ם פּלאָנטער? ס׳איז ָאבּער אומזיסט געווען דאָס שפּאַרען זיך מיט׳ן‬
‫דעבּאַטירען‪ .‬אַלע הָאבּען אַרויסגעזעהען‪ ,‬ווי צוויי מאָל צוויי‪ ,‬אַז דאָס שפּיעל איז פאַר׳ן טייוועל –‬
‫די שאַנסען אויף אַריינצוטרעטען אין אינסטיטוט זענען פאַרלוירען‪ .‬די מעטריקעס קאָן מען שוין‬
‫ניט איבּערמאַכען‪ .‬און ח״י גורלאַנד איז ניט אַזאַ מענטש‪ ,‬וואָס מע מאַכט מיט איהם דריידלעך‪.‬‬
‫פאַרפאַלען!‬

‫חשיבותו של גורלנד‪ ,‬אם כן הוא בכך שמנע בסירובו לקבלו לסמינר הרבנים בזי׳טומיר‪ ,‬את‬
‫הפיכתו של שלום רבינוביץ לרב ממשלתי או למורה מוסמך‪ ,‬ובכך העניק לנו‪ ,‬שלא ביודעין‪ ,‬את‬
‫הסופר שלום עליכם‪.‬‬
‫מה הקשר של גורלנד למחקריי בסלאווית?‬
‫ובכן גורלנד פרסם בשנים ‪ 1865-1867‬את הכרכים של גנזי ישראל בס״ט פיטורבורג‪ ,‬ובהם‬
‫תיאורים של כתבי יד מאוסף פירקוביץ׳‪ ,‬שביניהם כתב יד של ספר הגלגל לסקרובוסקו שהועתק‬
‫בקייב בשנת ‪ 1454‬ע״י זכריה בן אהרון הכהן‪ ,‬ושממנו ככל הנראה הוא עשה את התרגום הסלאווי‬
‫של החיבור‪ .‬בסך הכל מצאתי חמשה כתבי יד של חיבורים שהועתקו ע״י זכריה‪ ,‬והוא לטענתי‬
‫המתרגם של הטקסטים לסלאווית שאני מדבר עליהם בספר שלי בפרק השלישי‪ .‬הצעה זו התקבלה‬
‫בקרב החוקרים‪ .‬אותו זכריה זהה לסכריה במסמך שמופיע במקורות רוסיים כאבי הכפירה של‬
‫המתייהדים שהתגלתה בנובגורוד בסביבות ‪ 1478‬ופרחה במוסקבה בשנים שלאחר מכן‪ ,‬עד אשר‬
‫רוב חבריה נשפטו‪ ,‬חלקם נאסרו והוגלו וחלקם הוצאו להורג‪ ,‬בין השנים ‪. .1503 - 1495‬‬

‫‪ .3‬הערמאן )צבי‪-‬הירש( מאַרקאָוויטש בּאַראַץ‬

‫‪ 1835‬דובנו ‪ 1922 -‬פריז‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫רב ממשלתי‪ ,‬צנזור של ספרים עבריים )החל משנת ‪ (1872‬ועו״ד בקייב‪ .‬סיים את הסמינר‬
‫בז׳יטומיר בשנת ‪ ,1859‬שנת הולדתו של שלום עליכם‪ ,‬ובשנת ‪ 1869‬סיים את הפקולטה‬
‫למשפטים באוניברסיטת קייב‪.‬‬
‫באראץ היה בעל מעמד של ‪ ученный евреи‬׳מלומד יהודי׳‪ ,‬היינו יועץ בענייני יהודים אצל‬
‫המושל הכללי של מחוז קייב‪ ,‬פודוליה ווולין‪ ,‬ו‪ присяжный поверенный-‬היינו‪ ,‬עורך דין‬
‫המוסמך להופיע ולטעון בפני בית הדין המחוזי‪ ,‬במקרה זה בקייב‪.‬‬
‫הוא היה גם אחד מראשוני תנועת חובבי ציון באימפריה הרוסית‪.‬‬
‫החל בשנות הששים הוא החל לפרסם מאמרים בעתונות הרוסית על המקורות וההשפעות היהודיים‬
‫בספרות הרוסית העתיקה‪ ,‬מאמרים שהתקבלו בתערובת של ביקורת וזלזול‪ ,‬למרות שהיו בהם לא‬
‫מעט תובנות וגילויים חדשים‪ .‬לאחר המהפכה היגר לפריז שבה מת בשנת ‪ ,1922‬ושני כרכים של‬
‫עבודותיו התפרסמו לאחר מותו‪ ,‬ביוזמת בנין‪ ,‬בשנים ‪.1924-1927‬‬
‫בין שאר תגליותיו היתה זו שאני מזכיר בפרק הראשון בספרי‪ ,‬היינו שמקור הסיפור על אלכסנדר‬
‫הגדול וביקורו בירושלים המצוי בכרוניקות הרוסיות תחת שנת ‪ ,1110‬לקוח מספר יוסיפון‪ .‬תגלית‬
‫זו ניסה לנכס לעצמו ניקיטה משצ׳רסקי‪ ,‬שעליו אני מדבר הרבה בספרי‪.‬‬

‫לספרות היידיש נכנס ברץ בזכותו של שלום עליכם המזכיר אותו באוטוביוגראפיה שלו פונעם‬
‫יאריד‪ ,‬כעורך דין המפוזר שאליו מגיע שלום רבינוביץ׳ הצעיר בביקורו הראשון בקייב‪ ,‬ובידו‬
‫מכתב מרב ממשלתי מעיירתו‪ ,‬וזאת כדי לבקש ממנו עזרה בקבלת משרה כלשהי‪ .‬מפגש זה‬
‫מסתיים בפחי נפש‪.‬‬

‫שלום עליכם‪ ,‬פונעם יאריד‪ ,‬אלע ווערק פון שלום עליכם‪ ,‬ניו‪-‬יאָרק ‪ ,1937‬באַנד ‪16‬‬

‫ז׳ ‪:242‬‬
‫א קוועטש אַ קנעפּעל‪ ,‬און עס בּאַווייזט זיך דער אַלטער ָאפּגעבּליאַקעוועטער און‬
‫גוט‪-‬געמאַרענירטער בּר‪-‬מינן פון דער קאַנצעליאַריע‪ ,‬און דער רַאבּינער הייסט איהם אָנשרייבּען אַ‬
‫בּריעף צו זיינעם אַ פריינט – דעם נאָמען האָט ער ניט איינגעהערט – און צום בּחור האָט דער‬
‫רַאבּינער אַ זאָג געגעבּען‪ ,‬אַז דאָס שרייבּט ער אַ בּריעף צו זיינעם אַ פריינט הערמאַן מאַרקאָוויטש‬
‫בּאַראַץ‪ ,‬וועלכער איז אַ פּריסיאַזשנע פּאָוויערענע און אַ ”אוטשאָנע יעווריי” בּיי׳ם‬
‫גענעראַל‪-‬גובּערנאַטאָר‪...‬‬

‫און דער ”אוטשאָנע יעווריי” אַליין שטעלט זיך איהם אַנדערש ניט פאָר‪ ,‬ווי אַ פּראָפעסאָר‪,‬‬
‫בּאַהאַנגען מיט מעדאַלען‪ ,‬ווי אַ גענעראַל‪ .‬מיט אַ ציטערניש קלינגט ער אָן בּיי דער טיר און ער‬
‫ווערט אַריינגעלאָזען אין אַ קַאבּינעט מיט ספרים און בּיכער‪ .‬עס קלָאפּט איהם אַ צאָהן אויף אַ‬
‫צאָהן‪ .‬אין אַ פּאָר מינוט אַרום פליהט‪-‬אַריין אַ איד מיט שיטערע בּאַקענבּאַרדען און מיט זעהר אַ‬
‫נידעריגע ראיה‪ ,‬און איז עפּיס מאָדנע צעטראָגען‪ .‬ניט שוין זשע איז אָט דער איד אַ ”אוטשאָנע‬
‫יעווריי” בּיי׳ם גענעראַל‪-‬גובּערנאַטאָר? ער זאָל ניט געהן אויסגעגאָלט אַ שטיק בּאָרד אַקוראַט אין‬
‫מיטען‪ ,‬וואָלט געגאַנגען שווערען‪ ,‬אַז ער איז אַ מלמד‪ ,‬אַ גמרא‪-‬מלמד‪ .‬אַ טבע האָט אָט‬
‫דער ”אוטשאָנע יעווריי”‪ ,‬אַז ער רעדט‪ ,‬שפּייט ער‪ ,‬און איז אַ מאָדנע צעטראָגענע בריאה‪ .‬פון איהם‬
‫דערצעהלט מען אין קיעוו‪ ,‬ווי ער איז שוין נאָכדעם געוואוירע געוואָרען‪ ,‬אַלערליי מעשיות און‬

‫‪5‬‬
 ‫אַנעקדאָטען‪ .‬למשל‪ :‬צו זיך אַהיים האָט ער קיינמאָל ניט געטראָפען‪ ,‬בּיז ער האָט ניט‬
‫איבּערגעלייענט אויף דער טיר די אויפשריפט ”הערמאַן מאַרקאָוויטש בּאַראַץ”‪ .‬איינמאָל האָט זיך‬
‫בּאַראַץ שטאַרק אַיינגעקוקט אין זיין נאָמען און האָט דערזעהען פון אונטען אָנגעוויזען די‬
‫שפּרעכשטונדען פון דריי ביז פינף‪ .‬אַ קוק געגעבּען אויפ׳ן זייגער‪ ,‬אַ ס’איז ערשט צוויי‪ ,‬האָט זיך‬
‫בּאַראַץ בּאַטראַכט‪ ,‬אַז מסתּמא איז בּאַראַץ ניטאָ אין דער היים‪ .‬און וויבּאַלד בּאַראַץ איז ניטאָ אין‬
‫דער היים‪ ,‬היינט וואָס האָט דאָ בּאַראַץ צו טהון? איז זיך בּאַראַץ דערווייל געגאַנגען אין גאָרטען‬
‫שפּאַציערען‪ ...‬מיט איינעם וואָרט‪ ,‬אויף בּאַראַצען זאָגט מען אין קיעוו‪ ,‬אַז בּאַראַץ זוכט בּאַראַצען‬
‫און קאָן איהם ניט געפינען‪ ...‬אין דעם דאָזיגען פריהמאָרגען איז בּאַראַץ געווען גאָר בּאַזונדער‬
‫צעטראָגען און ניט גוט געשטימט‪ .‬ער האָט זיך געאַיילט ערגיץ געהן‪ ,‬געוואָרפען זיך און געשפּיגען‬
‫און געשפּריצט‪.‬‬
‫דערנאָך‪ ,‬אַז ער האָט איבּערגעלייענט דעם בּריעף פונ’ם רַאבּינער‪ ,‬וואָס רעקאָמענדירט פאַר איהם‬
‫דעם בּחור‪ ,‬האָט זיך דער ”אוטשאָנע יעווריי” אַ חַאפּ געגעבּען בּיי’ם קָאפּ‪ ,‬גענומען אַרומשפּאַנען‬
‫איבּער׳ן חדר הין און צוריק‪ ,‬רעדען און שפּייען און בּעטען זיך רחמים‪ ,‬מע זאָל איהם לאָזען‬
‫צו־רוה‪ ,‬וואָרום ער ווייסט גאָרניט און קאָן גאָרניט און וועט גאָרניט טהון! אַ גאָט׳ס רחמנות געווען‬
‫צו קוקען אויפ׳ן ”אוטשאָנע יעווריי”!‬
‫דער בּחור האָט זיך גענומען פאַרענטפערען‪ ,‬אַז ער מיינט ניט קיין בּייז‪ .‬אַז זיין גאַנצער מיין איז‬
‫געווען‪ ,‬טאָמער‪ ...‬אַ פּראָטעקציע‪ ...‬נאָר בּאַראַץ לאָזט איהם ניט רעדען‪ .‬ער זאָגט‪ ,‬אַז ער ווייסט עס‬
‫אַליין גאַנץ גוט‪ .‬און אַז איהם בּרענט נאָר אויפ׳ן רַאבּינער‪ ,‬וואָס אַלע טאָג‪ ,‬אַלע טאַג שיקט ער צו‬
‫איהם יונגע מענטשען‪ .‬ווער איז ער? וואָס איז ער? ער איז דאָך ניט בּראָדסקי!‪...‬‬

‫‪6‬‬