BİYOMEKANİK

SERT DOKU - Kemik Doku

Dr. Ergün BOZDAĞ

İ.T.Ü. Makina Fakültesi
Biyomekanik ve Mukavemet LAboratuarı
 Kemik Doku (Bones)

 İskelet sistemi, iç organları koruyan, rijit destekleri

sağlayan, vücudun hareketini sağlayan kasların
bağlandığı, hareketi gerçekleştiren sert doku
sistemidir.
 Kemik, iskelet sistemini oluşturan sert dokulu
elemanlardır. Vücudun en sert dokusudur.
 Vücudun en aktif parçalarıdır ve ömür boyu
aktiftirler.
 Kendi kendini yenileme ve değişik gerilmelere
adapte olma bakımından, mükemmel özelliklere
sahiptir.
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı

 Kemik vücudun değişik bölümlerini birbirine

bağlayan, katı ve sıvı fazlarında kompozit bir
yapıya sahiptir.
 Kemiğin kuru ağırlığının %65–70 ini kalsiyum
ve fosfat, %30-35 ini ise hücresel matris
şeklinde lif doku oluşturur.
 Kemiğin toplam ağırlığının %25 ini çoğunluğu
matris lifler arasında bulunan su oluşturur.
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı

Kemiğin yapısı 2 ana fazdan oluşur.

 organik bileşen (collagen)

 mineral taşıyıcı (hydroxyapatite)
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı

 Cortical kemik (sert kemik dokusu)

 Trabecular kemik (Süngerimsi kemik dokusu)
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemiğin Yapısı

Süngerimsi kemik Doku

(Trabecular Bone)
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK
Kemik Tipleri

Kemikler boyut ve geometrleri bakımından

genel olarak 3 gurupta incelenirler.
 Uzun kemikler:
Genellikle silindirik uzun ve uç kısımları genişlemiş
bir yapı gösterirler. Merkezinde bir kanal ve kalın
cidarı olan geometridedir. Femur ve Humerus gibi.
 Kısa kemikler:
Genelikle kısa ve topak şeklinde olan bir geometri
gösterirler. Karpal, Tarsal gibi
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK
Kemik Tipleri

 Yassı kemikler :
Genellikle yassı ve ince kemiklerdir. Örnek
olarak Sternum, Scapula, Ribs, Pelvic kemikler
ve Patella gösterilebilir.

 Düzgün olmayan kemikler :

Spinal (Bel kemiği) kemikler gibi düzgün olmayan
geometri gösteren kemiklerdir.
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK
Kemik Tipleri

A- Bilek kemikleri (Carpals)

kısa kemikler,
B- Omuz kemikleri (Scapula),
yassı kemikler,
C- Omur kemikleri (Vertebra)
düzgün olmayan kemikler,
D- Femur uzun kemik
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK
Kemik Tipleri
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemik Tipleri
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemik Tipleri
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemik Tipleri

İnsan vücudunda değişik boyut ve geometriye

sahip 206 kemik bulunmaktadır.
 Bu kemiklerin 80 tanesi gövdede
 Geri kalan 126 kemiğin;
- 60 tanesi upper limbs-Omuz ve kollar
- 60 tanesi lower limbs-Bacaklar
- 4 tanesi pectoral girdle
- 2 tanesi pelvis girdle-Leğen kemikleri
 Prof.Dr. Tuncer TOPRAK

Kemik Tipleri

Tipik uzun kemik

Femur
Prof.Dr. Tuncer TOPRAK
Cortical (Compact) Kemik Yapısı
Cortical (Compact) Kemik Yapısı
Kemik Tipleri

Vertebra
(Omurga)
Vertebrae
Vertebra Tipleri
Ayak Kemikleri
Ayak Kemikleri
Dorsal Görünüş
Venteral Görünüş
Medial Görünüş
Lateral Görünüş
Ayak Kemeri Ağırlık
Weight
Kemik Tipleri

Kalça ve bacak kemikler

(Pelvic ve lower limbs)
 Kemik Tipleri

A-Ayak kemikleri C-Üst kol kemiği E-Leğen kemiği

B-Bilek kemikleri D-Omur kemikleri
 Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri

 Kemiğin veya her hangi bir dokunun özellikleri kuru

veya yaş olması durumuna göre çok değişir.

 Bir kemiğin kırılmasına karşı gelen birim uzaması,

kemiğin taze ve yaş olması durumunda %1.2 iken,
kuru olması durumunda %0.4 kadardır.

 Bu bakımdan üzerinde test yapılacak kemiklerin

kurumuş olmamasına özen gösterilmelidir.
 Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri
 Kemiğin malzeme özellikleri, mekanik, optik ve
ultrasonik testlerle belirlenir.
 Mekanik testlerde, çekme, basma, burulma ve
kayma gerilmeleri uygulanarak, şekil değiştirmesi
kaydedilir.
 Kemiğin anizotropik yapısı ve nümune boyutlarının
küçük olması nedeniyle çok karmaşıktır.
 Bu karmaşıklık nedeniyle mekanik testlere ilave
olarak ultrasound testler de yapılır. Bu testlerde,
kemik içinde sesin hızı ile malzeme özelliği tespit
edilir.
Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri
Şekilde çekme testi
yapılan bir kemik
nümunesi ve
sonucunda bulunan
gerilme-şekil
değiştirme grafiği
görülmektedir.
Başlangıçta lineer bir
değişim gösterir ve bu
bölgede kemik
elastisite modülü
bulunur.
Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri
Şekilde kemik, cam ve
çelik için yapılan çekme
deneyi grafikleri
görülmektedir.
Grafikten, cam ve çeliğin
kemikten daha
mukavemetli olduğu
görülmektedir.
 Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri
 Kemiğin malzeme özelliklerini tanımlayan en önemli
3 parametre;
-Kopma gerilmesi
-Kopmaya karşılık gelen şekil değiştirme,
-Kopmaya karşılık gelen elastik enerji,
 Kopma gerilmesi, uygulanan kuvvetin şekline ve
kuvvetin uygulanma hızına göre değişir.
 Çocuk kemiğinin kopmaya karşılık gelen elastik
enerjisi, olgun insan kemiğine oranla %45 daha
fazladır.
 Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri
Genel olarak kemikler iki grupta incelenir.
-Cortical kemik dokusu,
-Cancellous (Trabecular) kemik dokusu.
 Cortical kemik, Cancellous kemik dokusuna oranla
daha katıdır.
 Çekme deneyi sonuçlarına göre, cortical kemiğin
kopma gerilmesi daha büyük ve kopmaya karşılık
gelen şekil değiştirmesi daha küçüktür.
 Kemiğin Yapısal ve
Malzeme Özellikleri

 Cancellous kemiğin birim uzaması kopma

noktasında %75 kadar olmasına karşılık,
cortical kemik birim uzamanın %2 yi aşması
durumunda kırılır.
Kemiğin Yüklenme Durumu

Deneysel çalışmalarda
kemiğe, şekilde
görüldüğü gibi değişik
yüklemeler uygulanır.
Örneğin ayakta duran
bir insanın, ağırlığından
dolayı, femur kemiğine
basınç gerilmesi etki
eder. Eğer femurun
ekseni ağırlık
merkezinden
geçmiyorsa, ayrıca
eğilme momenti de etki
eder.
 Kemiğin Yüklenme Durumu

 Bacağın bir masaya çarpması durumunda

femur kemiğinde kayma gerilmeleri oluşur.
 Kemiğe etki eden kuvvetler, dış etkiler
olabildiği gibi, kaslar ve bağlar tarafından
uygulanan iç kuvvetler de olabilir.
 Kemiğin Yüklenme Durumu
 Eksenel çekme veya basınç kuvveti kesitte üniform
ve s = F/A büyüklüğünde bir gerilme oluşturur.

 Eğilme momenti, kesitte lineer değişen, kesitin bir

tarafında çekme, diğer tarafında basınç gerilmeleri
veren bir etki yapar. Gerilmenin büyüklüğü
s = (M/I)y kadardır. Eğilme gerilmesi, kırılma için
yeterli ise, kırılma dış yüzeyde başlar.

 Eksenel kevvet ve eğilme momenti aynı anda

uygulanırsa, tarafsız eksen geometrik merkezden
geçmez.
Kemiğin
Yüklenme Durumu
Femurda Gerilme Durumu
(Ayakta Duruş Hali)
Femurda Gerilme Durumu
(Ayakta Duruş ve Kas Kuvveti Etkimesi Hali)
 Kemik Kırılması

 Kemikler ya darbe şeklinde büyük bir kuvvetin

etkisinde veya küçük ancak sürekli tekrarlanan
(dinamik) kuvvetlerin etkisinde kırılır.

 Zamanla değişen kuvvetin etkisinde kırılmaya

malzeme yorulması (Fatigue) adı verilir. Yorulma
halinde uygulanan gerilmenin büyüklüğü ile
kırılmaya karşılık gelen tekrar sayısı arasında belirli
bir etkileşim vardır.
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Kemik Kırılması
Malzeme Yorulması (Fatigue)

Yorulma kırılmasında
harmonik olarak değişen
gerilmenin büyüklüğü ve
gerilme değişiminin tekrar
sayısı önem kazanır.
Kemik yapısı kendi kendini
onaran (self-repairing)
özelliği olduğuna göre,
malzeme yorulmasının
oluşması, kemik yapısının
kendisini onarmasından
daha hızlı ise kırılma
(fracture) oluşur.
Femurda Sayısal Gerilme Analizi
Cortical Kemik Yapısı
Cortical Kemik Yapısı
 Kemik Yapısı

• Cortical Kemik Yapısı:

• Halka şeklinde osteon
• Damar boşluğu
(Haversian canal
system)
• Kan damarları kemik
uçlarındaki bağlardan
(ligaments) kemik dokuya
geçerler.
Osteon Yapısı
Hydroxyapatite
Osteon Yapısı
 Kemik Yapısı

• 1/3 Mineral
• 1/3 Sıvı
• 1/3 Organik Malzeme

Species Specific Gravity Water %Vol Mineral % Organic %

Fish 1.80 39.6 29.5 36.9
Human 1.94 15.5 39.9 41.8
Cow 2.05 26.2 42.6 36.2
Rat 2.24 20.2 49.9 38.3
 Kemik Yapısı

• Kemik Collogen fiber ve hydroxyapatite malzemelerden oluşan

kompozit bir yapıdadır.
• Kuru ağırlığın 2/3 ü (%50 hacim) hydroxyapatite kristalleri
• Hydroxyapatite için E = 165 GPa (Çelik 200)
• Collogen malzeme için E = 1.24 GPa
• Kompozit yapı olarak kemik için E = 18 GPa
• Yumuşak collogen yapı kemiğin kırılgan olmasını önler.
• Kemiğin yoğunluğu, içinde bulunan mineral miktarıyla
değişir.
 Kemiğin Çekme Testi

 Kemiğin çekme deneyi genellikle standard

nümunelerde yapılır.
 Test sonuçları yükleme şekli (strain-rate) ile
değişir.

 Alternatif testler:
- Eksenel basınç testi
- Burulma
- Ultrasonik test
 Kemiğin Çekme Testi

l : Ölçme uzunluğu
Kemiğin Çekme Testi
Kemiğin Mekanik Özellikleri

20 - 40 yaş arası femur kemiğinde;

 Kuru kemikte gerilme-şekil değiştirme lineer ve %0.4

lük birim uzamada kopma
 Yaş kemikte %1.2 lik birim uzamada kopma ve
gerilme-şekildeğiştirme % 0.4 civarında non-lineer
 Özellikler, yaşa, yükleme moduna, strain-rate ve test
çevre şartlarına göre değişir.
 Elastik Özellikler:
- Çekme halinde E = 17.6 GPa
- Basınç halinde E = 4.9 GPa
- Kayma Modülü G = 3.2 GPa
Kemiğin Mekanik Özellikleri

Mukavemet Özellikleri:

Kopma Gerilmesi (Çekme) 124 MPa

Kopma Gerilmesi (Basınç) 170 Mpa
Kopmada birim uzama % 1.85
Kopma Gerilmesi (Eğilme) 160 Mpa
Kopma Gerilmesi (Burulma) 54 MPa
 Eklemler (Joints)

 Vücut hareketi için kasların aktif olduğu

durumda, iskeletteki kemiklerin büyük bir
kısmı manivela gibi görev görürler.
 Eklem olarak adlandırılan bu birleşim
noktalarında, kemik uçları değişik tip mafsal
özelliğindedir.
 Hareket serbestliklerine göre bu eklemler
değişik tip ve sınıflara ayrılırlar.
 Eklemler (Joints)

• Eklemlerin hareketi,
Serbestlik Derecesi
(Degree of Freedom) ile
tanımlanır.
• Maksimum serbestlik
derecesi 6 dır.
- 3 eksen etrafında
dönme hareketi,
- 3 doğrultuda
öteleme hareketi.
Eklemler (Joints)
 Eklemler (Joints)
3 eksen etrafında dönme hareketi

Omuz eklemi (Shoulder joint) Kalça eklemi (hip joint)

Eklemler (Joints)
2 eksen etrafında dönme hareketi

Parmak eklemi (Base thumb joint)

 Eklemler (Joints)
1 eksen etrafında dönme hareketi

Tibia Fibula

Dirsek Eklemi (elbow joint) Diz Eklemi (knee joint)

 Eklemler (Joints)

 Synarthrodial Eklem : Birbirine hemen hemen rijit gibi

bağlanmış eklemler. Kemiklerin birbirine göre izafi hareketi
yoktur. Kafatası kemikleri gibi.

 Amphiarthrodial Eklem : Kıkırdak doku ve bağların

(Ligaments) kısıtlaması ile hareket serbestliği az olan
eklemler. Omurga eklemleri gibi.

 Diarthrodial Eklem : Hareket serbestliği daha fazla olan

mafsallar.
 Eklemler (Joints)
Diarthrodial Eklem :
- Omuz Eklemi (Küresel mafsal) : Üç eksen etrafında
dönme serbestliği (triaxial) vardır. Ancak hassas ve
korunması zor eklem tipidir.

- Bilek, Diz ve Dirsek Eklemleri : Bu eklemler, iki eksen

etrafında dönme serbestliğine (biaxial) sahiptir. Daha
sağlam yapılı eklemlerdir.

- Mafsalların serbestliği ve mobilitesi, kemik uçlarının

geometrisine, aradaki kıkırdak dokuya, bağların
uzunluğuna ve kasların yapısına bağlıdır.
 Eklemler (Joints)

1.Kemik
2.Kapsül
3.Synovial membran (Bağ görevi
yapan kapsül)
4.Synovial fluid (Yağlanmayı ve
sönümü sağlar)
5.Kıkırdak Doku (articular cartilage)
Hareket yüzeyinde yükleri ve
darbeleri absorbe eder.
6.Eklem Boşluğu
Eklemler (Joints)
Eklemler (Joints)
Eklemler (Joints)
Eklemler (Joints) – Diz Eklemi
Eklemler (Joints) – Diz Eklemi
Omurga Eklemleri – Vertebra Joints
Sürtünme Katsayıları

Sürtünme Tipi Sürtünme Katsayısı

İnsan Dizi 0.001 – 0.02
İnsan Kalçası 0.01 – 0.04
Altın - Altın 2.8
Çelik – Çelik 0.6 – 0.8
Cam – Cam 0.9
Buz – Buz ( 0 C) 0.01 – 0.1