TurkAkdeniz J iki ayda bir cikir Antalya Halkevi Dergisi luammer BAHSI SAYI : 3 Haziran 1937 Yazs igleri Direktirii Kemal KAYA CILT : 1 Ege’den Akdeniz’e Iki ayda bir: Bu say ile birlikte okuyucularm: za Antalya ve miilhakatindaki eski ve yeni isimleri karsilastiran muka - yeseli iki harita sunuyoruz . Buralarin adlari muhtelif zamanlarda_ne kadar degisirse degigsin, Akdeniz kayilannm, tarihinde bir tek hiiviyet géze garpar.- “ Ege ,, bu hiiviyetin bes bin yildan beri amlan bir semboliidiir. Akde - nizin bir kism; biitiin Tiirk lehgele - rinde pek az sive farklarile “ sahib , hakim, malik, Bay ,, manalanna ge - len “ Ege, ismini hala tagimaktadir. Bundan baska son arkeoloji kesifleri; Ege havzasinin sarkindaki Anadolu - da yasamis ve Tiirkcede bu kelime - nin manaca Muradifi bulunan “ Eti,, ismini tasumg pek eski bir medeni- yet hakkinda bir cok hakikatlar mey- dana gikardi ve anlasildi ki Kafkas daglarindan tanr: daglarma , oradan gobi célleri boyunca sarka uzanan eski Tiirk denizi; orta Asyada tarihle yasit ilk medeniyetin dogusu, Akdeniz ve kiyilari ise bu Tiirk medeniyetinin besigidir . Cumudiye devrinin sona ermesi! orta Asyadaki Tiirk denizini; yolcularina su yerine kizil alev igiren sonsuz ve ki tirdi, Bu det nunlar. bakimindan diinya tercemei n bir cdl haline ge - zin kuruyugu; tabiat ka- MUAMMER LUTFI halinde bir cok gesitlerine rastlanan pek basit bir geologya hadisesidir . Fakat hakikatte cihan medeniyet ta- ribinin en muazzam ve evrensel val asina Amil oldu. Denizsiz kalan mil - yonlarca brakisekal ellerindeki me - deniyet megalelerini kendilerine yurt ve deniz bulmak gin diyar diyar gezdirmeye basladilar. Iste bu strada orta Asyadan akin eden bu Tiirkler- den bir kismt Anadoluya ve Akdeniz kayilarma yayilmislar ve yerlesmisler; hem de Liitiin buralarin sahibi ve ha- kimi olduklarim ilan eden “ Ege ve Eti ,, adlacile.. Tiirk akincilanam di- ger kollan da Ak denizin dogu, batt, simal ve cenup_ istikametlerinde yer tutdukca iki bucuk milyon kilo metre murabbaindan fazla -bir saha isgal eden bu denizin kiyilan; Orta Asya - daki Tiirk denizinden dogan medeni- yeti okadar benimsedi ki suya, rengi ve tuzu; onun nasil tabif hiiviyeti ise ayni sekilde Tiirk medeniyeti de ta - rihi hiiviyeti haline geldi . Antroploji tetkikleri; bu hakikati daha bariz bir vuzuhla gésteriyor . Ikinci sayimzin bu siitunlarinda Solim Tiirklerinin barindigi Beydag - lannda ve eteklerindeki mevzi isimlerile eski Tiirk adlari arasinda tamam ta- mamma bir mutabakat buldugumuzuIki AYDA BIR misallar géstererek yazmistik. Arke- oloji ve lisaniyat alimlerinin , Dil ve tarih kurumlanmizin bu mevzular iizerinde yorulmak bilmez bir cahs - ma ile devam eden inceleme ve aras- timalan; Antalya ve miilhekat: mev - kilerinin eski adlarimi tasryan harita - mizdaki kelimelerin de Tiirk ashndan , oldugunu isbat’ etmekte gecikemiye - cei, kanaatindayiz . Taribin daha sonraki devirlerinde de. bu havalideki ilk varhgin bu gine kadar devam eden kiiltiirii ve folk - loru ile beraber yasadigi gériiliiyor ve Ak denizin Antalya késesinden giizelligine doyamadan_seyrettigimiz dalgalan; Sarp ve volkanik daglar - da akisler uyandirdikca ebedilesmis besteler yiikseliyor: Tiirk destanlant ve menkibeleri . Halkevimiz; bu destanlardan hakiki bir sahneyi “ Barbaros gecesi ,, pro- Sramini mueaffakiyetle tatbik etmek suretile canlandirdi. Her yil Nisamn ilk haftasinda_yapilmasina karar veri- len bu téren'; hem Antalyadan on se- kiz oturak bir gemi ile acildiktan son- ra zaferden zafere kogarak Tiirk bay~ ram serefle dalgalandiran _biiyiik Tiirk Amiralna karst derin «. bir -sayguyi,hiem de’Ak denizin tarihi hiivi- "Yetindentbir sahifeyi anlatir . Antalyada Tophane, Parki 4—Peewee ereo eos eee cee eee ANTALYA TARIHINE ALT VESIKALAR Pereeeeewo cw we ce eee ree Vee TCC CC CS Elli yil énce : Hadrian Kapus1 im — Karl Graf Lonckoronski’den — Antalyada bulunan eski_ eserler asinda bilhassa dikkate deger ola sehrin: dogu tarafinda bulunan iig merli biiyik kapidir . Birine ( Ju- Sancta ) kulesi adi verilen iki le grasinda bulunan bu kapinin , kiden surlar igindeki gehrin ana \plarndan biri olmasi: muhtemel- . Bugiin bu kapi bir kag kadem csekliginde bir moloz tabakasi goniiliidiir; veancak én kism vilmekte olup arka tarafi ériilii- r . Bu Abide, oldukga iyi muha- va edilmis bulnmasim, uzun miid- t haricen de bir duvarla értiilii {masina borgludur ; bu duvar ya- \ yullar nce delinerek arasindan gecit agilmstr . Ancak 1884 nda, digari dogru firlayan, ortada- iki ufki kirisin ( Architrav’in ) runmasi igin tastan Orme bigim- ce siitunlar konulmustur . ( Bu- iki gi z tastan Srme di- ler - Miitercim). Kulelerin yanin- i parcalar ise daha dnce , iist : konulan her gesit inga malzemesi dimtile diigmekten korunmuslardir. ‘apiuin 4,15 m geaisliginde, 6.18 vyiksekliginde tig miisavi methali dr . (Bu yikseklik, kapimin-mo- altinda kalan eski zemininden » derecede - fazladir . KEMAL KAYA Kiiltir Direktorii kemerlerin resine kadar olan dlgiidir ). Bu methaller 3.325 m derinliginde iistiivane seklinde kemerlerle ir . Yapmin tam _ yiiksekligi 8.033 m dir . Kapmm her iki ci- heti, én ve arka kism aymi sekilde yapilmistir. Dart ara duvardan her birinin dniinde, birer siitun vardir . Bu situnlarla ara duvarlan arasinda- ki agikhk - emsalinde gériilmemis Kemer fetha- lar. ayn agikhkta oldugu halde én- lerindeki siitunlar arasindaki agikhk- lar bir birlerine sniisavi degildirjorta siitunlarm aras:_ digerlerinden 0,22 m daha fazladir. Cats bu sekiz sii- tun iizerindedir . Siitunlarm arasinda murabba kaideli mengur seklinde sii- tun ( pilaster ) yoktur; Bunlarin yerine tastan gikintlar, pervazlar vardir . Ortadakiiki araduvart dardir; bundan dolay: kemerlerin alt uglan biri birine dokunurlar . Inga malzemesi beyaz mermerdir . Yalmiz siitun bedelleri granittendirler . Bugiin bu siitunlardan yalmz bir tanesi, kapmmn arka cihetinde duvar- arasinda yar: sakli oldugu halde, di- kili durmaktadw . Bu siitunun — yiik- sek tabam topragin altinda kalmis- tr . Yiiksekligi : murabbai pargasi — 5 owHADRIAN KAPISIANTALYA TARIHINE ‘AIT VESIKALAR olmadan kaidesi ve bash ile _ bir- likte 4.94 m_ dir; alt katru 0.51 m dir . Ustiine yaslanan parganin yiik- sekligi 1.28 m dir . Bu parganin yiiksek bir ufki kirisi ve siisliioluklu pervazlar: havi sarmasik _ tezyinatl ve dis dis oyuklanmis kenar tezyi- nati olan alcak kapartmalari vardir . Omémanlar ve bilhassa_kenar suyundaki ( Fries'deki )tezyinat cok keskin olarak islenmis ve oygulan- mistir . Bu oygulu tezyinatin zemi- ni, gilge tesirini arthrma ihtiyacma gore, az veya cok derinlestirilmistir; daha dar olan oygular, mesela yap- raklar arasinda bulunanlar, burgu de- likleri ile meydana _getirilmislerdir . Heyeti umumiye zengin ve bol inti- bahidir . Yukarida arzolundugu iizere, ese- rin alt kism bir kag kadem yiiksek- likte bir moloz tabakasi ile drtiilmiis tir . Bundan tiirii ara duvarlarin yiiksekligi ve temelierin formunu 63- renmek iizere, simal cihetindeki ara duvarlarin yaninda - burada_heniiz mevcut olan eski tas kaldimma kadar - bir cukur kazildi fakat siitun kaide- lerinde de, benim zannettigim gibi, hakikuten ara duvarlardakinin ayni kenar sulart tezyinati ( (esims) olup madigm tayin etmek igin bu bu kazy: dahaileri gdtiirmemize. yuka- nda bahsettigimiz, heniiz dik duran siitunun siipheli olan mukavemet ka- biliyeti mani oldu . Bu giizel kapiy: kesfetmis olan Fr. Beaufort (*) bu siitunu sdyle tasvir eder : sme “ Duvarin bir kisminda , iki bur¢ arasinda_ evvelce bir menfez bulun dugunu miisahede ettik ; bu bashk- simdi riilii_ bir duvarla kapatilmigtir. Burasinin. bir vakitler muhtesem bir egecit oldugu gériiniiyor. Halen 14 siitun bakayasi vardir ; bunlarin iist kisimlar: korent eseridir. Bunlarin en biiyiiklerinden 4 tanesi duvarlarm dig cepheleri ile bir hizadadir . . . ,, Beaufort’un gérmiis oldugu iist kat o zamandanberi ve belki de Ch:Texier, nin 1833 deki ziyaretinden 6nce kaybolmustur . Heniiz dik duran alt katm kenar sulari tezyinati iizerinde algak bir kesme tag tabakas1 mevcuttur ; bu tabaka - simdi mevcut olmyan - ist katm kaidesini ( Stylobat’ini ) teskil etmekte idi . Ust sathin biiyiik bir kism: moloz ve duvar aksam ile értiiliidiir . Bu stilobat tizerinde, ce- nubi kule yakinnda murabba_ sek- linde iki sittun kaidesi vardir . Bu taslardan biri tam olayak .muhafaza edilmistir, digerixise ¢gok haraptir .. Her ikisinde de’ ist satihlarda oyul- mus mil yataklar ve akinti kanallani vardir : Bu iki kisim eski yerlerinde, biri birlerinden 2.36 m agikhkta bu lunmaktadirlar . Bunlardan_, birincisi kuleden 0.86 m uzaktadir . Kuleye yakin olan bu kaide, ( alttaki kemer. leri_ teskil eden ) birinci siitunun mihverinde olmadigina_gére, serbest duran siitunlann iist ye alt kisimla- rinda aym tertip ve nizamin hakim olmadii anlasilmaktadir « Binanin_heyeti mecmuasy, gériiniis- eaANTALYA TANIRINE AIL VESIKALAR te; buna nazaran cok daha basit olan; Atina’daki Hadrian’ kemeri ile ‘baz: benzerlikler. arzetmektedir . (Miellif, bu kemeri, Hadrian’mAntalya’ya hediye ettigi hakkinda, evvelce ke- merin iizerinde bronz harflerle yazi - hbir levha oldugunu kaydetmektedir.) KULELER: Kapiy: ihata eden kulelerden ce - hupta bulunan’, Hadrian zamanina ait yapilardandir . Mamafih kulenin bu kapi ile birlikte yapslmacigim; onunla: hi¢ bir irtibati olmamasi gés- terir . Bu kule 8.70 m genisve 9.50 m. derindir; va o zamanki kaldinm- dan iist tezyinata kadar takriban 14.60 m_yiiksekliktedir, Duvarlan 0.60 m yiikseklikte murabbai kesme _ taslar- dan miitesekkildir . Bu taslarin bir kism: dikine, bir kism yatik konmak suretile duvar 6riilmiistiir . Taslarm cepheye gelen sathlar piiriizlii ve kabank birakilmstr . Simaldeki ikinci kulenin yalmz alt kismi antiktir . (*) Kacamania or a brief description of the south coas' of Asia Mimor by Fr. Beaufort, London 1817, S: 120, Antalya tarihinde Haydaroglu vak’ast Sevgili memleketimiz olan Anado- lunun; 6teden beri tirli sakavetlere sahne oldugunu tarihlerde okuyoruz. Bu vakalarin bir kism: herkesin oku- dugu kitaplarda yazih isede ekseri - si, ,ihtiyar tarihin kiflii ve yipranmis sahifelerinde saklanmis, meydana ¢ik- maktan. adeta utamr bir vaziyet al - mistir. Ara sira merak sahiplerinin bazilan; ¢ok yillardanberi kapah du- ranbu pencerelerin birer ikiser ka - nadim agarak ortalig: andinlatir ve yorgun yorgun uyumakta olan bu ol- gular: ayaklandirarak ortalga gés - termektedir . ‘Simdiki bahtiyar neslin cocuklart eski istibdat devirlerinde Anadolu - nun gecirdigi dehset ve korkung devirlerini kavrayabilmek igin - asir - S. FIKRI ERTEN larca igin igin aglayan yiiz binlerce aile ocagim séndiirmiis olan, hesap- siz vatan evladinn kamyla islanan algulardan vildyetimize ait olanlardan birisini ve firsat buldukca digerleri- ni de yazacafim. Bu vaka Deli [bra- him devrinde vuku bulmus ve Ana- doluyu kavuran Haydaroglu haydut- luguna aittir . Haydaroglu , yillarca Anadoluda bin bir macera_pesinde dolasan, hayali bastan basa kan ve ates ile sivanms olan bir sahsiyettir. Asi Haydaroglu, vilayetimizde yetis- mis ( Kara Haydar Mehmed ) in of - ludur . Hammer’in verdifi malumata naza- ran Haydaroglu, Ali Baba zaviyesin- de ansizin tutularak biitiin adamlarile birlikte kiligtan gecirilmis olan ba - agiANTALYA TARIHINE AID VESIKALAR basinin intikamim almak sebebi_ ile ( Teke ) sancaginda ilk tugyan iga - retini vermistir . Asi Haydaroglunun tabilerinden olup (Hamit) sancagim ihtilale ver - dikten sonra oranin berati hikdme- tini istemek iizere Istanbula gelmis olan bir sahsi, su suretle géstedigi emniyeti cesuranenin cezasim bularak zincire uruldu . Anadolu ve Karaman Valileri, Haydaroglu iizerine yiiriimek igin emir aldilar . Bu vaka ( 1057 ) senelerinde Haydaroglu, maktul olan Sadria- zam Ahmet pasanin bir sancak igin kendisinden 30,000 kurus aldigim Iddia ederek taskmhga vesile ittihaz eylemisti. Haydaroglu ve onun yar - dimcis:_ hiikmiinde olan Katircioglu Iigin ve Aksehir arasindaki hnttay: harap eylediler ve biylece azisi yil- larca siirmiistiir . Anadolu Valisi Ahmet pasa , Karabisara yakin bir yerde yapilan carpismada eskiyay: maglup _ etmis ise deSandikh ovasinda cadir kur - mak gibi tedbirsiz harekette bulun- mustu. Haydaroglu, ansizin kararga- hi basarak Ahmet Pasay esir etmis- ti. Haydaroglu bir takim korkaklara giivenip te bagindan geemis bir adamin nine caktigin igin seni acemiligine hiirmeten biraktim, haydi git , bir daha kullanamadigin askeri , galip gelemiyecegin hasim Gniine gikma ,, diyerek Ahmet Pasay: soydu. Ba. - sinda yalmz_ bir kiilah birakarak atina binip gitmesini emreyledi . Fakat bu azathga, Katircioglu, raz olmadi ve Pasay: takipile yetigerek Oldiirdi, ve.askerini kendi sancagi altina ald: (1648- 1058) . Busan iizerine Haydaroglunu her kim éldii- riirse, kendisine bir s ncak verilece- Zine dair etrafa emirler yazildi . Sabik Bosna Valisi Omer Pasa zade Mehmet Pasaya Anadolu Vali- ligi verildi. Dérdiincii Murat Silah - dan Sinan Pasa zadenin kardesi olup Hauydaroglunu ortadan kaldirmaya memur edilmig bulunan Mehmet Pasaya , biitiin kuwvetile eskiya - nin iizerine yiiriimesi emredildi . Abaza Hasan, Mehmet pasa tarafin- dan miitesellimlik ile Hamit sancagt merkezi olan Ispartaya génderilmig idi- Bu sirada Haydaroglu Karahisa- n yagma etmis ve Isparta iizerine yiiriimiistii, Ahaliden Ug bin kusus. vergi_ istemisti. Ispartahlar , Haydaroglunu emniyette zannettire - rek aldatmak igin emrine miitabaat edeceklerini vadettiler. Eskiya Reisi Ispartaya yakin bir ovada gafilane paralara muntazir iken Abaza Hasan ansizin kendilerini bastird:. Kaygt arasinda. Haydaroglunu oylugundan ag. bir surette yaraladi. Haydaroglu s¢_ vas meydanindan kagmis isede_bila~ hara yaranin tesirile saklandigi bit evde-yakalandi ve esir edildi . z Aaydaroglu Istanbula yarah olarak, gonderildi. Basarikhgina miikafat ola- rak Abaza Hasana hilat giydirildj . ve arzusuna gére yeni il igin Tiirk- men agahgina yani Anadolu Tiirk + men asiretieriagaligina tayin olundu. Evliya Celebinin nakline gére Hay- SQ a=ANTALYA TARIHINE AIT VESIKALAR / } daroglu, iki at kosulmus bir taht - f revan iginde olarak Istanbula gatii - ulmistiir. Bagina bir sar: ipek men- dil sarms, heniiz geng ve kuvvetli olmakla beraber aldigi yaralarindan pek rahatsiz idi . Vaktile Evliya Gelebi,Erzurumdan doniigiinde Ankara yakininda (Balin hisar) kéyiinde Haydaroglu takim tarafindan tutulup bir zarara ugra- maksizin birakilmis idi . Hasan Aga Haydaroglunun yigitligini gdrmiis ve orun cesaretine hayran olmustu . Bunun igin kendisine bir tirlii ky - mak istemiyor, miimkiin olursa af- fettirerek osirada devam eden Girit cengine géndermek istiyordu. Bunun igin tedavisine calismig ise de cerrah- lar ii kesmislerdi . Bir gin Haydaroglu yamndakilere :_ “ Nice suranlardan , basdirelerden cammuizi urtarmi idik. Ama simdi bu Hasan -fanin sayesinde can kusu ucacak gibi gériiniiyor ,, demisti. Yaninda- kiler kendisine teselli yerinde“ yarin pi huzura cvkaracaklar . Camma “na beni Giritte Deli Hiiseyin Pa- 4 yanina gonder . Din uguruna a kihg vurarak sehit olayim der- sin,” demislerdi, Haydaroglu dogrul - “ du“ behey kardesler ! dliim olduk- tan sonra sizlamak ne boynuma borg. Evyela ben bir can igin minnet mi ede- rin, , diye cesurana mukabelede bu - Ianmustu . " Filhakika ertesi gin, Haydaroglu Sadnazamin kuzuruna _gétiiriildii - Sadriazam Sofu Mehmet: ‘aga Hay- daroglundan. nigin” eskryalk ° ettizini sordu, Haydaroglu Sadriazam mev- levi kiilahile goriince “Dede Efendi! kurd oglu: kurt idim; kisi aldiguna gére satar. Babasmdan anasindan gérdii- Siinii isler. Elhikmiilillah,, dedi. Sad nazam“ bunca hazine mallan nice oldu. Bu kadar senedirbaban hara - mi idi. Onun ve senin elde ettiginiz hazinelerini nerede saklamus,, oldugu- nu sordu . Haydaroglu su cevabi verdi:* Bu, mahserde olacak bir su- aldir, Bu kadar kan doktiigiim; bu - kadar sehirler yaktxyim ; bitin bu garet etmis olanlarim birer birer birer itiraf etmek iginmidir?.. Koca iivezit! gin aksamhdir. Din dosdum bugiin dliiriim . Hemen eorpe sen isini » dedi. Sadnazam;“ Basiis- ne, eevabim _verdi. Cellada Haydar oglunun idamint emreyledi, Haydar- oglu parmak kapida asild: . Naima diyor ki: Haydaroglu asildiéi zaman sakalsz, heniiz san. byiklan’_ gelmis birtaze yigiti idi. Evliya Celebi dahi: Haydaroglu parmak kapiya gitiirii - liirken iki yanna aslan gibi nigeran oldugunu naklile nihayet Haydaroz- lunun bir cok eyiliklerini gordiigiinii beyan etmektedir . Haydaroglunun babasi Kara Haydar, yirmi sene énce Evliya Celebiden bir saat gasbetmis; saat Kaya Sultamn yadigan imig ; Evliya Celebi saati bu defa oglunda gormesile : “ Bre Begim bu saat benim idi.., demi Haydaroglu :* gercektir. babam senin miilkiin bana vermis idi. Hasan Agadan sor, yolda gelir- ken bu saat Evliya Celebinindir der- idim. ,, cevabini verarek saat Evliya- —10=ANTALYA TARIHINE AID VESIKALAR ya iade eylemistir. Yine (1648 - 1058) de ciilaseden dérdiincii Mehmet zamaninda vuku bulen vakalardan birisini Hammer naklederken diyor ki: Anasil Tekeli olan (Deli Mahmut) naminda bir asi, Celebipazari kazasinda (Konih) kéyiinii zabtetmis ve biitiin o taraflar. dehsete vermis idi . Bos- na ve Hersenk Valisi Hasan pasa bunu kendi hududu arasina almak maharetinde bulunarak Deli Mahmu- du diisman topraginda cevelanlar yap mak ve esir getirmek hususunda is - tihdam ile istifade eylemisti . Binaenaleyh Haydaroglu da béyle idare edileydi tinetindeki secaat: ve cesaretten kiilli istifade edilebile- bilecegi muhakkakt: . Fakat o za - manki hiikdmetin kétii idaresi den bu gibi cesur adamlardan isti- fade sdyle dursun kiilli miktarda za- rar gérdigiinii tarihlerde okuyoruz . Altiyiiz yl 6nce Antalya Alanyadan Antalyaya gittim. An - talya “Hemzenin fethi, nunun siika- nu, tai miihmelenin fethi, eliflami mek- “sure ve en son harfi ya ile,,dir.Antak- ya vezninde ise de kaf yerine lam var- dir, Antalya sahasinin genisligi, nu - fusunun coklugu , tertip ve yapilis tarzinin letafeti itibarile birinci dere- cede ve en giizel sehirlerdendir . Sekenesinden her firka bir birinden ayn bulunuyor . Hinstiyan tacirleri “Mina ., denilen yerde oturur. Ma- hallelerinin etrafinda bir sur var . geceleyin ve Cuma aamazi kilmrken surun kapilart kapamir, Eskiden beri oturan Rumlar; miioferit olarak diger “Tbni Batute,, nin *Tubfetiinnuzzar fig mn jimli Ai kitabim “ Ibni cezzi,, yine arapca olarak huliss etmistir., Bu kitabim birinci cildinin 213 diac sahifesinden tercemedir : MUAMMER LUTFI Se bir mahalde ikamet eder . Bunlarin mahallesi de surla cevrilidir. Kezalik Yahudiler de sur iginde ayn: bir ma- haldedir. Melik , Devlet adamlani ve maiyyetleri sur ile ihata edilmis ve diger mahallerden ayrilms bir bel - deye yerlesmisler. Sair miisliimanlar asil sehirde otururlar. Bu sehirde bir cami ve medrese, bir cok hamamlar ve gizel tertip edilmis genis sokak- lar vardir. Etrafi yukanida saydigimz mahalleleri havi olmak gartile biiyiik bir sur ile muhattir. Bostanlart cok ve meyvesi tatlidir. Ezciimle orada ( Kamareddin ) denilen bir nevikaysiANTALYA TARIHINE AIT VESIKALAR pek nefistir ve cekirdeginde tath bir badem vardir, Bu meyve kurutulur, (Misir ) diyarma yollamr ve oralar - ca nevadirden sayihr. Sicak giinlerde pek soguk lezzetli suyu olan men - balan da vardir. Bu sehirde( Saha - beddin hamevi ) nammda_ bir zatin miiderris oldugu bir medreseye in - dim .. Bir cok ¢ocuklarin her giin ikindiden sonra cami ve medresede giizel sesle( surei feth,surei miilk, su- rei amme ) okumalan orada adet olmustur . Geng kardeslar ve ahiler : “ fh- ye nin miifredi, miitekellime muzaf olan ah kelimesinin telaffuzu iizerine ahidir. Ahiler ; Anadoluda — oturan Tiirkmen kavimlerinin her vilayetinde, ehrinde ve kéyiinde vardir. Yaban- ilara mertlik ve eyilik etmek, ye - nek gikarmak, onlann her ihtiyacint karslamaya calismak, zalimleri ten kil ve imha etmek, zalimlere yardim sden egirray: Sldiirmek hususunda thilerin diinyada misli yoktur . Ahi Je birkimsedir ki sanat erbabi ve diger en¢lerden evlenmemis olanlar ve be- arlar toplanarak birini kendilerine eis secerler . Iste bu reise ahi ve vu cemiyete “Gencler,, denilir . \hi bir tekye yaptinr, icerisini hah e sair lazimolan esya ile dosettirir ¢ kandiller astinr. Arkadaslan giin- iiz; maigetlerini temin igin calisma- v gikarlar, ikindiden sonra kazang- ‘amtreise getirirler. Bununla meyve , yecek ve tekyede sarfedilecsk sey- r satin alirlar. O giin'sehre bir mi- safir gelirse tekyelerine misafir eder- ler ve bu alan seylerle ona ziyafet cekerler. Misafir , avdetine kadar bunlarin misefiri olur . Kimse gel - mezse hep beraber toplamp yemek yerler, sarki sdyleyip dansederler . Sabahleyin sanatlarinin basina gider- ler, [kindiden sonra yine kazanglanim reislerine getirirler. Birazevvel séy- ledigimiz gibi bunlara (Gencler) ve reislerine (Ahi) nam verilir. Diinya- da bunlardan daha eyi insan gérme - dim . Siraz ve Isfahan ahalisi bu husus- ta bunlara benzerse de Ahiler; gelip gidenlere daha ziyade sevgi ve ikram ve safkat gésterirler . Antalyaya gelisimizin ikinci giinii bu Ahilerden biri (Seyh Sahabeddin Hamevi) ye gelip Tiirkce konustu . Ben o zaman Tiirkce anlamazdim . iizerinde eski elbise ve basinda kece kiilah vardi. Seyh bana (bu ada - min ne dedigini biliyor musun ? )di- ye sordu. cevaben bilmedigimiséy - ledim. (Seni ve arkadaslanm ziyafete cagriyor) demesile hayret ettim . (Pekey) dedim. Avdetinden sonra eyhe (Buadam fakirdir, bize ziya- fet vermege kudreti yoktur kendisi - ni rahatsiz etmek istemeyiz) dedim. Seyhi giilerek (bu Ahilerin. Reisle- rinden ve kundura dikicilerinden bi - ridir, Cémertlik ve kerem; onun hu- yu ve cibilliyetidir. Sanatkarlardan tak - riben iki yiiz arkadasi bunu Reislige segmislerdir. Oda bir tekye yaptr - mistir , giindiiz kazandiklarim gece 2 i7 =ANTALYA TARIHINE AID VESIKALAR sarfederler )- cevabim verdi. Aksam namazim kildi‘tan sonra tekrar ya - mmuza geldi birlikte tekyeye gittik . Nefis Anadolu halilarile désenmis ve Irak camindan bir cok avizelerle siis- lerimis idi. Misafir odasinda bes adet (Bisus ) vardh. ( Bisus ) bakirdan ya - pilmis iig ayakh bir ciragdir ki basin- da bulunan bakirdan bir nevi kandi- lin ortasinda fitil igin bir delik var- dir, Bu kandiller erimis ig yagu ile doldurulur ve yanna yag ile dolu balar kablar konulur . Orada_fitili diizeltmek igin makas da bardir. Ahi- lerden biri bu kandillere bakar ve kendisine ( Cirage:) denilir. Orada genclerden miirekkep bir kalabalik saf tegkil ederler Arkalarinda (Kaba) dan elbise ve ayaklarmda mest buluaur. Her birinin belindeki Lenere hi Sia uzanlugundas birer bigak asilidir, Baslarmda softan tak- ye olup her takyenin tepesinde bir BELEROFOWLA Belerofon ( Bellérophon ) bu giin ( Corinthe ) derilen Ephyre’in Kirah Bu, avda, ka- 6ldiirmek Glatcus’un oglu idi . zara kardesi Bellirus’ii felaketine ugramig, bunun - igin de ilk adi olan Hipponoiis’ii degistirmis zira uzunlugunda ve iki parmak genisliginde bir taylasan vardir Bunlar toplanihca het biri takyelerini gika- np Snlerine koyarlar . Baglarinda (zerdhani) den veya saireden . ya = pilmis ve mianzarasi giizel bir kilah kahr. Igtimagahlarimm ortasinda mi + safirlere mahsus bir peyke vardir « Biz meclislerine girince gok yemek , meyve ve tath getirdiler. Sonra sar- kiya ve dansa basladilar . Bunlarin hali fevkalade hayret uyandinp bil - hassa semahatleri ve uluvvii cenap- lar: kakkindaki hayret daha goktur . Gecenin sonunda kendilerini tekyede birakip déndik . Antalya (Hiar bey ibni Yunus bey ) dir. Antalyaya geldigi- mizde hasta idi. [kametgahinda ziya- ret ettik. Yatakta muztarip yatiyor- du, Iltifatkar kelimelerle génliimiizii ve hatinmizi aldi. Veda edip nynil- diktan sonra bize fhsan gdnderdi . SiMERA ISMAIL _HIKMET Kiiltir Bakanligs Ispekterlerinden Garaldag’ daki yanar itolo- jik vak’ayr dil ve edebiyat jistad: Pra i met dilimize gevirmig ve dergimize hediye etmig- tir . Tegekkiirle negrediyoruz . Parcadi gegen ( Lycie.) Kiralhg, simdiki Fiuike, Kas ilselerimi- zin bulundugu yerlerdir sultant [ Dergi ] ve Bellerus’iin katili manasina gelen Bellerophon adini almist: . Bo hadi- seden sonra memleketini terk ederek, isini iyi surette karsilayan Argos Kirali Proetus’iin yamina git- misti . Fakat bu prensin kansiANTALYA VARIHINE AIT VESIKALAR Sténobee, geng misafirine karsi sid- detli bir ihtirasa kapilms ve bunu ihsas etmisti . Bellérophon’un uliivvii cenabi kad: dinlemege mani olmus, kadin da kendisinden intikam almak igin onu kocasinin yaninda_itham etmisti . Argos Kuali, bir cinayetle misa- firlk kanunlarm kirletmek istemedi- Zinden karis: Sténobee’nin babasi ve Lycie Kirali olan Jobate'in nezdine Bellérophon’u yollamig, kendine is- nat olunan tecaviizii de bir mektup- la bildirerek cezalandirilmasin: dile- misti . Damadinin intikamini almak isteyen Jobate da, kendini misafir kamila kirletmek istemediginden Bel- lerophon’u Lycie’yi kasip kavuran Simera ( Chimére ) adh bir canavar- la miicadeleye — gdndermisti . Bu miithis bir canavardi . Bagi arslan basi, gévdesi teke gdvdesi, kuyrugu ejderha kuyrugu idi . Agik agzndan durmaksizin alev ve duman ¢ikardh. Mabut Minerva _ Bellérophon’a yardim etti, ona Pégase denilen ka- nath bir at verdi . Bellerophon bu ata binerek Simeray: dldiirdii . Bu nun jizerine Jobate kendisini yeni tehlikeli islere attr Soly - mes lerle Amazones,larla harbe gén- derdi . Oradan da muzaffer olarak déndii . Kiralin kendisini ldiirmek igin hazirladigi askerleri de bozdu, dagitt: . Bu zaferler, Jobata Bellero - hon’un masum olduga ‘ve mabutlar tarafindan himaye edildigi kanaatini verdi . Ona hiikametinin yansila kazt- mi vererek veliaht yapt. Oyle rivayet olunurki, Belltrophon, Pegase’a binerek gdge cikmak iste- mis, fakat Jupiter bir sinek génde- derek ati sokturmus, o da siivarisini iistiinden atmis, ondan sonra Belle- rophon arz iizerinde yalmz yus olarak émriiniin sonuna yasamistir . Oliimii_ ( Troie ) muharebesinden bir batin Snce, yahut milattan 1200 yil evveline dogru vukua gelmistir . ve me- kadar Sed“ANTALYA COGPAFYAS — SOD POPP OT OSS i Peseseec sees eTwocecc cece coos eC ee Te Turk Akdenizin Antalya Kaylan past ( FINIKE ) BURNUNDAN ( ANTALYA ) LIMANINA Finike burnunun dogu _ tarafinda , agzi_,,lodosa.., agik a crondart-Koyn (Gakliman) vardir. Bu koyun simale dogru uzunlugu 1290 merte ve ge- nisligi 930 metredir . Kéyiin sark methalinde , yiiksekligi on metre kadar olan ve ( Giivercin adalan ) denilen kiigitk bir ada vardir. Gok- limanin bir- buguk kilometre dakar simalinde “eski Finike kalesi,, bulun- maktadir . Kale civarindan , sulan tath ( Baskoz )cay: geger . Gékliman’dan sonra Finike _kasa- bas: ve Finike kérfezi gelir. Finike limam biitiin cenup _riizgarlarma agiktir ve siddetli firtmalarda gemi- lerin barinmasina miisait degildir . Finike kasabas: yakinindaki eski kaleden , sarkta Kaledonya burnuna kadar olan genislik 12 mildir. ( 22 Km. den fazla ) . Kérfezin layilan ovalik ve kumsaldir.. Iskeleye yakin (Tathcay ) ve ( Acigay) dan baska ( Alakir cay:), (Géksu deresi), (Kafir say) gibi akar sularda bu kérfeze dékiilirler . Finike k6rfezinin sarkinda_ ve Kaledonya burnuna yakin bir yerde jig kilometreye yakin geniglikte (Ka- ros) limam vard'r . Bu limanin agzi lodosa agiktir. Poyraz, yildiz, kararel ve kesisleme riizgarlarim tutmaz . Piri Reis buraya(Karaéz) limam der. Finike burnunun 14 mil sarkinda bulnnan (Kaledonya) burne, 35 dere- ce 12 dakika imal arzmda ve 30 derece 27 dakika 30 saniye dogu tuliindedir . Piri Reisin ( Kitabiilbahriye ) adh eserinde buranin adh ( Seldon-burnu) olarak yazihdir. Bu burun iizerinde uzanan dafglara (Tozlu daglar) denir. Kaledonya burnunun cenubunda yer- lilerce (Begs adalar) denilen Kaledon- ya adalart vardir . Bunlardan _ ikisi oldukca_biiyiiktiir ve 150 ser metre kadar yiiksektirler . Diger iigit ise kiigiik ve kirag kayzlardan ibarettirler. Kaledonya burnundan sonra sabil birdenbire simale dogru déner ve buradan itibaren Antalya kayilan baslar. Burnu déniince karsimiza (Ka- raboza) veya Garamboza adasi cikar. Bu adanin 8 mil kadar gesislemesinde denizin derinligi (1162) kulagtir. (*) Karaboza adasi istikametinden sonra simale ilerleyen sahil (Keren tepesi) ile sarka bir burun gikanr .! Keren tepelerinin simalinde karaya girmis olan kisma (Adarasan_burunu) denir. Bu, Kaledonyanin (7) mil si- maline diiser . Giindogusu riizgarla- nna agik bir koydur . Bu limamn simalindeki Adarasan burnu aqiginda kiigiik ve giplak bir adackk vardir. Adarasan kasabasi bu limandan 5.5 kilometre kadar igerde kahr. Adara- san burnu Musa daginin_ sarka ve denize dogru uzanmasindan meydana gelmis yumruca bir burundur . Ada- rasan _burnundan _ sonra, T seklinde (*7 Bir kulag 1.83 metredir . 5 eeANTALYA COGRAFYASi bir yanm adanin bir cihetindeki (Ceneviz limam) gelir . Bu limann bir bucuk mil kadar Karayel istikametinde Cirali kérfezi bulunur, Bu kérfezin cenubunda (O- limbos) denilen (Deliktas_kéyii)vardir. Olimbos _sehrinin harabeleri_ bu civardadir. Simal kisminda yerlilerin ( yanartas ) dedikleri (Simera ) var- dir. (**) Bu kérfeze ete cay1) ve limana (Ulupinar) dé Bu kér- -fezin simalinde At aaa ( eskiden Sidros) adinda gok kayahk bir gér- fexcik daha vardir . At limanindan sonra sahil simale dogru déner ve bu limanin iki mil uzagindaki (Beycik) limanmna vanilir. Piri Reis buraya (Altmbasmak)der . Bu liman kargisinda karaya bir bucuk mil. kadak yakin ig kiigik ve miin- hat ada vardir ki bunlara “Ug adalar,, {Triyanezya) derler . Girah gérfezinden baslayarak simale dogru 4 mil kadar uzanan_ sahilde ‘daha birkag liman vardir ve herbirine ufak dereler dékiiliir. Bu sular ara- sinda ( Tekirova ) kéyiinden gecen (Bagirsak dere) zikredilebilir. Bu sa- hil siyah ve kolayca ufalanir kaya- lardan miitesekkildir. Bundan dolay: denizler tarafindan kolayca asindiril- maktadir ve bu yiizden de gayri miintazam bir takim bataklar tesek- -kiil etmistir ve buradaki kumsallar bu_biiyiik ve yuvarlak taslarla do- ludur . + Ug adalardan 4 milden birazfazla -gimalde ‘Tekirovanin iskelesi_vardir. ,Burada eski (Faselis) sehriein hara- beleri ve tiyatrssu bnlunmaktadir. Bu harabe kiigiik bir yarim ada iizerin - dedir. Bu yarim adamn her iki cihe- tinde sun’i_ birer liman bakiyesine (*) Bunlara dair tarih kasmimizda izabatd varie. tesadiif edilmektedir . Tekirovadan takriben 3 mil uzakta ve arazi iginde iki meshur kaya vardik ki yiikseklik- leri (900)zer metreden fazladir. Tekirovadan itibaren diiz ve ca- kilhk bir sahil gelir.Bu sahil iizerinde ve Tekitovadan uzakta(Agva burnu) bulunur. Piri Reis buraya (Akburun) diyor. Bu burun beyaz kayalardan ve sarp yerlardan_ miitesekkildir . Burunun ortasinda derin bir magara vardir, Birgok kayiklar buraya girip demirlerler. Bu sahilin biraz gerisin- de “Kemer,, ( Eski kéy) adinda bir kéy vardir . Agva burnundan (Regsad) adasina kadar 12 mil mesafede sahil hemen gemen diimdiiz bir gizgi_halindedir. Agva burnunun gerisinde delikli tas gériinir . Bu dagin zivresi civarinda biiyiik bir delik vardir . Bu civar gemicilerince, delikli dagin gerisinder mavi gk gériiliirse havanin eyiligine ve goriilmezse havanin bozacagina hiikmolunur . (Resad adasi), ana sahilden dar bir kanalla ayrlm 120metre yiikseklikte 500 metre kadar uzunlugunda kiigiik bir adacir. Antalya sehri bu adanin 7,5 mil simali sarkisindedir . Bu ada ile Antalya arasindaki sahil de diim- diiz, derince ve cakilhktir. Bu sahile dékiilen sular sunlardir : Sarisu, Candir suyu, Doyran gayi, Karaman suyu, Arap suyu . Antalya 36 derece 25 dakika, 15 saniye do- gu tuliindedir . * ** Gelecek yazda: (Antalya) fene- rinden , ( Gazipasa )ya kadar . NOT : Harita i/mum Miidiirliigii Deniz subest Miidiiri Ahmet Rasim’ in ( Marmaris _feneriden ayasa kadar) -adls eserinden hiilésa edilmistir . Ke. Ka. OTR =.itaushik Umum Mudurluganun /0 negriyet sayil: kitabindan hulasa edilmigtir Table st Iicelerimizin nufuslar: ve kéy sayilari | ilgeler Kamunlar Erkek | Kadin |-Y ek an Kéy sayist % Sehir | 1 531 | 1 947 3 478 = merkez kam| 3 550 | 5 454 9 004 28 Cevizli , | 2 333 13 169 5 502 13 Akseki Giizelsu ,, | 2 167 | 3 198 5 365 19 Ibrah =, | 1.965 | 2 582 4 548 5 | U. yekan [11 546 |16 351 | 27 897 6 | __ Sehir 2 417 | 2 695 5 112 Ets Merkez kam) 4 796 15 929 | 10 725 33 Alanya | Demirtas , | 2 259 | 2 659 4918 20 | Gazipasa,, | 5 226 | 6077 ] 11 303 33 | Kizilagag ,, | 2 065 | 2 459 4 524 29 (*) Képrilii,, | 1 478 | 1 795 3 273 11 (*) U. Yekan |18 241 [21 614 | 39 855 117 | Sehir 2 247 =| 2 305 4 552 = Merkez kam| 5 782 | 5 800 | 11 582 39 Elmah Bayat , | 2 108 | 2 239 4 347 10 [_u. *Yekan” (10 137. 10 344 | 20 481 AD | Sehir 683 561 1 244 = | Merkezkam| 3 259 | 3 624 6 883 13 Finike Kumluca ,, | 3 232 | 3 326 6 558 13 Kuzea , 2 042 | 2 211 4 253 7 ae U. Yekin {9 216 | 9 722 | 18 938 33 [Sehr | 534.1 «333 867 = Merkez kam. 4 627 | 5 040 9 667 30 Kas Demre | 1 843 | 2 196 4 039 13 Kalkan ,, | 3 743 | 4 204 7947 17 U. Yekan {10 747 |11 773 | 22 520 60 | Sehir 1 896 | 2 124 4 020 — | Merkez Ka. | 5 384 | 6071 | 11 455 24 Korkudeli | Bozova | 3 564 | 4 036 7 600 12 Kizilcadag , | 1.966 | 2 074 4 040 1 U. Yekiin 412 810 |14 305 | 27115 | 47 | Sehir 452 474 = | Merkezkam{ 4 367 | 4 980 46 Menavgat || Beskonak , | 2 020 | 2 305 i Tasagil_, | 3.011 | 2 706 17 _U. Yekin | 9 850 10 555 74 Sehir 323 342 665 = Merkezkam.| 5 276 | 5 462 | 10 738 38 Serik Gebiz ,, | 3.010 | 3 288 6 268 18 U. Yekin | 8 609 | 9 092 | 17 701 56 {*) Alanya’an bu iy Kamonu ile Aksek?’den b®" kayler ( Giindogrmug) ligoni ads ile bi stirilmislerdir .ANTALYA COGRAFYASI 1 numarali tabloye aif umumi icmal : 1) Ilimizin sehir ve kasabalarinda ( 22 003 ) erkek ve ( 21854 ) kadin olmak iizere ( 43 857 ) nufus vardir . 2 ) Kamon ve kéylerdeki nufus mikdani ise: ( 93 207 )si erkek ve (105 543) ii kadin olmak iizere ( 198 752 ) kisidir . 3 ) ilimiz iginde buluaan kéy sayisi ( 569°) dur 4) Ilin biitiin nufusu ( 151 210 ) uerkek ve ( 127 399 ) ukadw olmak iizere (242 609 ) dur , 5 ) Su halde ilimiz nufusuuun yiizde ( 82 ) si kdylerde yasamaktadir. 6 ) Bir kéye vasatt olarak diisen nufus ( 349 ) kisidir . TABLO : 2 _ Iilgelerin mesahai sathiyeleri ve nufus kesafetleri : ‘Nufus kasefeti 1 km2 i na dagen ( kisi ) 11 ¢ © 1 e rlmeiahai sathiye (Km 2) i i ~"Rksel ioe oe Alanya 3 380 12 Elmali 1 565 13 Finike 1 850 10 , Kas 2 490 9 Korkudeli 1 605 ; 17 | Manavgat 2 410 | 10 | Serik 1 550 \ 11 | I Merkez _ 3.989 oe 16 | gu halde : 1) Antaly g Ilinin'mesahai sathiyesi ( 19 479 ) kilometre murabbaidr. 2 ) Hlimizde bir kilometre murabbaina vasati olarak (12) kisi diigmektedir . 3) Topragi en gok olan Ilce, Merkez Ilcesidir_; ondan sanra Kas Ilce - si gelmektediv'S f 4 ) Nofus kasafeti en cok olan [lge, Korkudelidir . TABLO : 3_flimiz nufusunun yaslair_ve cinsiyst itibariyle_ayri Yoa3_ Erkek | Kadin Bir yasinda 4 260 3 858 10 yasindan 36 132 34 185 | 20 yasindan 20 179 18 134 | 30 yagindan 21 380 23°17 | 40 yasindan 16 577 18 201 | 50 yasindan 6 946 11 703 | 60 yagindan kisik 4 543 8 542 | 70 yasindan iii 3 180 6 078 80 yasindan kiigiik 1 373 2 312 90 yasindan kiiciik 419 816 100 yasindan kiigiik 119 222 100 yasindan biiyiik 15 Yaslari_mechul 87 U. Yekin TTS 210 ai areTABLO : 4 Ilimiz nufusununun medeni hal itibariyle aynhst : Medeni_hal | Erkek %_|_Kadm 1% Yekar | % Bekar 58 632 | 59,6 | 58 643 46,0 ; 127 275) 52,5 Evli 45 026} 39,1 49 474 |" 38,8 ; 94 500} 38,9 Dul 1 199 0.9 18 207 14,3 ; 19 406} 8,0 Bosanmis 176 0,2 819 0,7 } 995] 0,4 Mechul 177 0,2 256_' 0,2! 433} 0,2 Ts 115 210 | 100,0 127 399 100,0 242 609}100,0 _{ bu itibarla : 1 ) Ilimizde bekarlar evlilerden ve bekar erkekler, bekar kizlardan daha fazladir ,. 2) Boganma vakalari pek az olmaktadir . %) Kadinlar arasinda dullarm sayisi erkeklerden ( 15.) misli fazladir . TABLO : 5 llimiz nufusunun mesleklere gére aynlsi : Mestlek Erkek % § kadin Toprak mahsulat | 50 934 | 44,2 752-213 Sanayive kiigik sanatlar] 5 662] 4,9 | 1713 0 209 Umumt idare ve hizmetler, 4 Ticaret, nakliye ve muvasala | 3 430] 3. serpest mvslekler 4 958 4 0 3 Ev iktisadiyats ve gahst hizmeler} 160 1 Mesleksiz, meslegi mechul | 59 Q66 | 4 43,5. 72 550 0 veya gayri muayyen 127 399 3. U. Yekan 115 210 100,¢ 242 609] 100,0 TABLO : 6_ llimiz nufusunun tahsil itibariyle aynhsgi : } : i Erkek | % | Kadin | % | Yekan: % Okuma yazma coe fs a _ a bilenler 23 491] 20,4 | 8 083 6,4 | 31 574 13,0 Yalnz okuma { bilenler 215 | 0,2 158 0,1 373) 0,3 Okuma- yazma { ___bilmiyenler | 91 504 | 79,4 | 119 158 | 93,5 | 210 $62) 86,8 U. Yekin [115 210 {100.0 | 127 399 foo | 242 pie aco —- 192 —SDSS SSS SSO3333O3OOS OOS ANTALYA FOLKLOR DERLEMELERI $0300 00303330333): e X Toplayan: OGRETMENLER 4 ) MASAL BASLANGICLARI 1) Bir varms, bir yokmus ? Var varamn, siir siirenin, destursuz bega gicenin, habersiz bal yiyenin ! Bir at aldim durdur diye; bir tekme vur- du “ geri dur, diye! Pasa camisinin minaresini belime soktum boru diye. Kaplumbagay: havaya ugurdum anidir diye . . . Bir varmis, bir. yokmus .. 2) Masal masal mat atar, iki til- ki ot satar . Bindim deve boynuna, gittim Halep yoluna . Halep yolu giilpazar, iginde tilki gezer . Tilki beni korkuttu, -kulagim — burkuttu . ik gqikahm cardaga, ok atahm 6r- deze . Ordek basim kaldirmis, vel- velesini saldirmg . Velvelesi dizinde gonlii vezir kinda . Vezir kia bal kaynatir. iginde kas oynatir . Bir varmis, bir yokmus . . . 3 ) Bir an geldi {ciz dedi, arm gidin siz dedi; bire aglar, bire bas- lar, tavalar aglar, tencereler _ sizlar. KGrolsun miinafiklar, cazilar; yol iis- tii pirgak, kimisi yalan kimisi gergek. Bir varmis, bir yokmus . 4) Evvel zaman icginde, kalbur saman iginde, deve tellal iken, keci berber iken, ben besigini tingir mingir sallar iken besik besik devrildi; annem kaphi sopayi, ben kostum o kogstu, yolda dniime bir ath gkt: ( Mijde ninem dedeni dogurmns annemin dolastim dart késeyi; ben tuzlamak igin tuz alacagim ) dedi . Elimi soktum; ig metelik gikt : Bi- ri mang, biri nikel, birinin de ash yok . Eve déndiim, horozumu eger- ledim, tuz alp ahp getirdim . Bak- tim horozumun arkasi :egerden yara olmus . Ona buna sordum, yaraya ne siireyim diye ? Ceviz siir de ge- cer dediler . Eve geldim, cevizi ez- dim, siirdiim . Ertesigiin birde bak- timki horozun sirtnda kocaman bir ceviz agaci qkmamsg mi ? Bu aga ci cocuklar sokaktan taslaya taslaya iki giin sonra yere kan gibi karmiza bir karpuz diismesin mi?. Hemen ¢a- kimi aldim, tarlayagiktim, en iyi ve olgun karpuzlardan birini sectim . Keserken ¢akim icine kagt; aradim, bulamadim . Bende igine girdim . Bir de ne géreyim : Karpuzun icin- de cok giizel bir cars; gezmege basladim . Karst sokaktan bir tellal bagirarak geliyordu : ( Haci Mehmet Aganin bir katar devesi kayboldu , bulana on lira bahsis var ) diye . . Ben de o sirada bir yogurtcudan bir kese yogurt alyordum . Yogur- dun tadina bakmak igin elimi torba- mn igine soktum ; elime agirca bir sey takild: . Giig hal elimitorba dan gikardim; bir d: “-eyim: ? Haci Mehmet Aganin bir katar de- - Torboy: tel- lalm yanma gétiirdiim; develeri ver- vesi elimde sallantyor = 20 =ANTALYA FOLKLOR DERLEMELERI dim, bahsisimi aldim eve déndiim . Bir varmis, bir yokmus . . . 5) Masal masal maniki, kuyrugu var on iki, on ikinin yarisi, tilki ba- bamn kanis: . . ~ B) MASAL ORTASI 1) Az gittim, uz gittin, dere te- pe diiz gittim, alt: aylar giiz gittim; arkama déndiim baktim, bir cuval- diz boyu yol gitmisim .. . 2) Dere tepe agarak, lale siimbiil déndiim, arkama baktim, bir bugday boyu yol gitmisim . . . C)MASAL SONLAR 1) Eller ermis muradina, ben giktim gilaverdine . . . Gilavert yr- lalmis; agzima iizimler tkilms . 2) Damdan bes elma siistii: Biri benim, biri masal sdyleyenin, biti Biri Hasan biri Meh .. Kabuklanda din- aga yorulann : met ofluunn . leyenlerin . bicerek, kahve tiitiin igerek yol aldim 3.) Masala kémiir, bize 6miir. . . MANILER — 17s8 Giiliistanda gill gerek , Her giile biilbiil gerek ! Sencileyin giizele Bencileyin yar gerek ) eSiog Giiliigerek kogalim , Daglar dolagalim ; Sen yagmur ol, ben riizgar, Bir gece kavugalim . BEYITLER i Giile gittik giilierle, giile giile giillere . Giil dibinde giil dururken giiller giildii giillere tepaaate —2— Hig bahtim yok su dindyada her isim bozgun diiser * Bailbiil igin tuzak kursam icine kuzgun diiser | e504] eas2222222299392 SSOSOS Soeooe YERLIETUDLER $3303 0333333333333 Antalya’da Sitma miicadelesi Antalyann asan._ kadimesine bir kere nazan ibretle bakanlar, eskilerin lmiyecek gibi cahsarak _viicude getirdikleri bu eski ve sanath Asarin 6niinde yann dlecek gibi sazdan , kamistan 6riilmiis meskenlerde barinan son asrin uyusuk mahliklanm g6 ce iptidai eskali_ igtimaiyeye dogru bir ricat hissederler . Antalyadan itibaren Alanya kazasina tabi Gazi Pasa nahiyesinin nihayetine kadar olan sahil mmntakas: miinhat olup toros silsilesinden gelen bir cok nehir ve irmaklar ile iska olunmaktadir . Antalyadan Manavgat gayina_ kadar olan saha, kadim ( Pamfilya) kitasina ait olup birgok gél ve batakhklarla doludur . Buralarn: sularin daimi su- rette getirdikleri teressiiLatla doldurul- makta oldugu siiphsizdir . Murtuna taraflarinda bulunan Strabonun bah- settigi ( kapriya ) géliinden bu giin eser kalmemistir . Pamfilya katasina yakin fakat yiiksek olan (Bozova ) ve sair yerler- de bir cok héyiikler bulunup miinhat yerler de bulunmamas: , _ herhalde o siralarda buralar. merzegi bir yer olup kabili iskén olmadigina bir delil teskil eder . Manavgattan sonra Alanyaya dogru olan mintakaya (trahya kilikya )denir ki “taghk kilik- ya ,, manasinadir . Buralarda toros serpintisi denize daha fazla _yaklas- makta isede yine bir ¢ok miinhat memistir . RIZA ERKSAN Sitma Miicadele Reisi vadiler birakmaktadir . Buralarda dahi sahilin miinhat yerlerinde eski bir harabeye tesadiif edilememekte- dir. Oyle anlasihyor ki , degil eski zamanlarda, sahilin merzegi olmasin- dan dolay: Romahlar devrinde bile denize bitisik ovalarda iskan edile- Eski Antalya ve Belkis gibi mihim mamure _ tesekkiil etmis ise de bunlarda sthhi takyide ne kadar itina edildigi bu giin bile hayretle ve takdirle gérdiigiimiiz su yollarmdan anlasihyor . Bu hususta edilen feda- karhk hayrete sezadir . Fakat bilin- miyen bir zaman ve tarihte vuku bu- lan bir zelzele neticesinde isbu ke- merler yikilmig ve sehre su gelmedigi igin bu azametli mamureler ahalisi hicret etmege mecbur olmus ve se- hir harabe halinde birakilms oldugu tahmin edilmektedir . Alanya sahillerinde lotape ,Sydra, Kileyra, Hama’xia, Ptolemais, Selinus sehirleri hep ayni suretle harab ol- muslardir . ( Selinus )te Roma imperatoru (Treyan) vefat ettizi gibi 1885 tarih- lerinde tetkikati tarihiyede bulunmak iizere eski Antalyaya gelen san atika miitehassis: (Daniel ), burada sitmaya tutularak _ tetkikatim. ikmalv. etmeden Lagmakla kurtulabilmis ol- dugunu eserinde yazmaktadir . Bizanshlar devrinde bu sahil hava- lisinde bir cok ebniye yapilmis ve —2—YERLI ikamet etmek iizere caligilms ise de muvaffak olunamamis — oldugu halen meveud bina enkazlarindan anlasil- maktadir . Bu giin bile Antalyadan Gazipasa nahiyesinin nihayetine kadar sahil kisminda yasayan halki géren “ sarl teksiye) nin tabiri vechile “yasayan éliiler,, diye derhal hiikmiinii verir . Erkek , disi , biiyiik , kiigik hepsi fakriiddeme miiptela, sitmali, dalakl: ve hastaliklidir . Bu sahil boyunca kirmiz: yiizlii bir ferde tesadiif etmek miimkiin degildir. Hepsi siska, hare- kat: batt , cz ve gayri faaldir . Yazin firsat bulup ta bir iki ay i¢in yaylaya kagabilen yayladaki sefaletle beraber sahilde kalanlardan farklidir. iste vaktile sahilden yaylaya gd¢ etmek bundan tevelliid ettigi siiphe- sizdir, Fakat bugiin bu hakikat: gé- ren Ciimhuriyet hiikin.etimiz; sitma teskilati sayesinde halki sitmadan , hastaliktan vikaye ve himaye ettigin- den sahilden yaylaya gitmege ihtiyag kalmamistir . Sitmanin_ biiyik zararlar verdixi muhakkaktir. Sitma mevsiminde 300 nufuslu bir kéy halkindan % 10'nu sitmaya tutulsa 30 kisi eder.Bunlarin on giin ndbetli ve atesli olarak isin- den kaldigi farzolunsa “300,, yevmiye kaybedilmis olur . Bunu umum Vila yete tesmil ederek hesab edersek. zararin pek biiyiik oldugunu anlaniz ve bu sitmalilarin tekerriirlerile , te- davisine dikkat etmeyen kimselerin dalakh olarak esash bir surette isin den ve gicindzn kaldiklari ayrica hesap edilmelidir. Bunun igin sitma mevsiminde miicadele hekimlerinin tavsiyelerini dikkatle dinleyerek ver- dikleri ilaclar: muntazaman ve harfiyen Ey, TU), DL kuilanmak lazimdir . Ayni zamanda kendini cibinlik iginde — muhafaza ederek sivri sineklere sokturmamaga cahsmaktir . Sitmal mahallerde hane intihabinin biiyiik ehemmiyeti vardir. Ayni ma - halde yekdigerinden birkag yiiz_ metre mesafe ile havasi ve sivri sineksiz hanelerle havasi fena ve sivri sinegi bol haneler bulunabilir . Sehrin merkezinde _ mahallerde miirtefi ve havadar nikatta bulunan haneler, algak mahallattan , su mec- ralari kenarlarinda , yahut sehir ci- varindaki mesirelerde, bahce ortasinda bulunan hanelere tercihan _intihap olunmalidir. Bahgeler, gilgeli orman- lar sivri sinekler icin pek giizel bir memendir . Sivri sinekler alelekser agac gdlgelerinde akin olurlar . Meyve usarelerile ezhardaki nektar ile Zeciniyorlar. Disileri yumurtala- rin biyiitebilmek igin gidasinin bol- ca olmasim arzu ettiginden insana da hiictim eder . Avufelleri_ mesak ine- sokmamaga gayret etmek _iizere pencere, kapi gibi merfezlerden bas- ka ocagin iizerini, mesakinden gikan soba borula im bile madeni tel ile értmelidir . Mamafih bunun _tatbiki oldukga_miiskiildiir . Eskidenberi sivri_sikneklerin veha- zandan_ kurtulmak igin kullanilagel- mekte olan cibinlikler sitmaya karst da vasitai tahaffuzdur .Cibinliklerden miintazar olan hidematin sahai husul bulmas: icin’ layskileyapilmalari ve giizelce muhafaza etmeleri elzem- dir . Uclar1. yere kadar inmeli ve yataga girildigi zaman uglan yatagn altma sokulacak kadar da uzunca olmalidir . temiz —23—YERLI Ikinci bir sik vardir ki meskeni madeni tellerle muhafaza etmektir . Bircok yerlerde yapilan tecriibeler bu vasitai tevakkinin miiessir oldugunu isbat etmistir.Tecaribin netayicio kadar katidir ki baz1_ memleketlerde hususi kanunla merzegi memleketlerde hii- kimet miistahdimin ve amelesinin mesakini tel kafesler vasitasile muha- faza etmelerini:_ mecburi addedilmistir. Madeni tellerle layikile muhafaza olunan bir oda, sinek ve sivri sinek- ten gece ve giindiiz muhafaza edilmis olur. Aksamlari pencereleri_kapama- ga liizum kalmaksizm_ lamba yakih- yor ve cibinlik konmaksizin pengere- Jer agik oldugu halde uyumak miim- kiin olur ki bu hal memaliki harrede pek biiyiik bir hosnudiyi miistslzimdir. Eskidenberi memleketimizde cal:s- mig olan 4lim “ Line ,,“ii¢ sinek iki giinde bir dkiizii yiye bilir, diye bir s6z sdylemistir. Yine diger bir alim “Misiroli,, “bir miintin sivri sinck sitma epidemisi yapmaga kafidir, demistir. Sivri sinekler bas hastaliklars da naklederlerse de biz burada sitmadan bahsedeceziz « Sivri sinekler: hususi safahati teka- miilleri_dolay: mutavassitlari,cnsalinin bekasim, daha dogrusu yumurta ve siirfelerinin hayatim temin edebilegek geraiti haiz ratip malalleri taharri ederler. Riiz- gar cereyanlarndan mahfuz maballer, rutubetli fundaliklar, caywlar melarya nakillerinin temini hayat ve bekayi nesline hizmet ederler . Ecnihalart, hasereleri_ mahalli__ tevelliidlerinden 1-2kilo metreden fazla tayeran etti- recek _kiymet ve kuvvetten mahrum- dur. Daha ziyade mesafelere ancak hava cereyanlarindan istifade ederek yalniz malarya mihmandar EB, Ts. 0D: L_E-.R, idelars, Su birikintisi. olmayan mabhaller ile nebatsiz sahralar, yiiksek yerler sivri sineklerin tehassiil ve istihaleleri igin lazmgelen seraiti ihzar edemez- ler. Ziya ve giines sivri sineklerin hoslanmayacagi yerlerdir . Sivri si- neklerin sovuktan ziyade sicai tercih ettikleri igindir ki mesakin ve ya aburlar , kuliibe veya mahzenler velhasil sicak ve fakat nim muzlim mahaller idamei_ hayatlan igin en muvafik sahalan teskil ederler . Sivri sinekler hakkinda bu kadar malfimat verdikten sonra bunlann naklettikleri sitmadan bahsedelim . Sitma : arz iizerinde en ziyada miintesir hastahklardan biridir . Bil- hassa sicak memleketlerde beledi bir halde bulunur. Antalya vilayetinde de sitmanin biiyik zararlar yaptigi siip- hesizdir. Bunu gézéniine alan saghk ve sosyal yardim Bakanhgimizm emrile Vilayet sihhat Miidiirliigi vasitasile 1928 tarihinde tali_ miicadeleyi teskil ederek umumi bir gekilde sitmahlara yardima baslandi.Bilahara bu teskila- tin kifayetsizligi anlasilmasi iizerine 1929. senesi:ikinci . Tegrin ayimda Merkez. vilayet ile Manavgat , Serik ve Finke kaza merkezlerile katinda bilfiil _miicadele teessiis etmistir . yp 1931 Agustosunda Kas kazasi ve kéyleri ile 1933 Temmu- zunda Elmali ve Korkudeli kaza ve kéyleri de miicadeleye alinarak_ min- takanin tevsiine baslandi . Bu sene biitce miisaadesi nisbetinde Alanya - nin da kurumumuz dahiline alnacagi tebsir olunur , miilha- teskilauy senesiYERLI ETUTLER Abdiilvehabi Ummi nin Elmah medhiyesi Antalyanin girin bir ilcgesi olan Elmah, biiyiik mutasavif ve gairlerin yetistidigi veya bu feyiz aldigi bir yerdir . yetisenlerden XIV — cii asrin biiyiik mutasav— viflarmdan olan (Abdal Musa) (1) ve ondan manevi feyzalan ( kaygu- suz Abdal ) (2) halvetiye tarikatinn ( Yigit basi) subesi biiyiiklerinden olan ( Sinan Ummi ) (3) ve bu zat tan feyzalan “Niyazi Misrii (4) ile Niyazinin iigiincii halifesi_ Abdiilveh- NACI KUM hab: Ummi ), besinci halifesi ( Yu - suf Sinan Ummi ).. Elmalya seref verecek degerli sabsiyetle:dendir . Gerek bunlarin divan ve menkibe- lerinde, gerekse bunlarin vesilesile Elmalya ugrayan sair ziyaretgilerin eserleri arasinda bu giizel memleke- te dair yazilmis duygulara _ tesadiif etmekteyiz . Bu yazimda “Vehhab: Ummi,, nin yazia bir divamnda rasgeldigim met- hiyeyi 6rnek olarak veriyorum : MEDHIYE Asikane dinlerisen sézimiz olur beyan Asika hig gizli yoktur. ciimlesi giinden iyan Siiregér devramm baki degildir bu cihan Yaz olicak Elmalu gaya ki cenncttir heman Sirti kikmet bagimin imenuyam gelsiin uyan Ag gézin kaldir hicabt sen bu gefletten uyan Ehli isret agikiz giiftarmmiz olmaz yalan Yaz ohcak Elalu giya ki cernettir heman. (1) Abdal Musa; Tiirk gairleti lettin Niishet (2) Kaygusuz Abdal igin de Sadettin Niishetin Bektagi gairleri adh eserine bakin (3) Sinan Ommi: “Mehmet Sinan, Halvetiye tarikatinin Yigit bas: gubesi kibarmdan Arif tir zat olup Elmalilidir. “Kutbiilmeani, adh: Viirkge mensur bir eseri ile miirett ep ve matbu divani vardir. divaminda * Dost illerinin men * Dertliilere derman Matlai ile baslyan nefis bir pargavardir. 1075 tarihinde Elinalida vefat etmigtir Osmanl miiellifleri Mesayih kism. Bursali M. Tahir (4) Niyazi Misri: Sinan Ommiden istikmali feyzederck Bursny: mesken ittihaz ettise de 1105 de Limni adasinda vefat etmistir. Aslen ( Aspozi — Malatya ) Iidir. Matbu divam vardir . Osmanh miiellifleri megayih kism Bursali M. Tahir . =95,—YERLI ETUTLER Agilubdir bag-: husniin giilleri gelsiin deren Vasfim zikreylesem gelmez dile gelsiin géren Tevhidin manasina ariftiiriir bunu diyen Yaz ohcak Elmalu gaya ki cennettir heman. Dinlesin esrarim kim canim hayran eden Cahil olmaz alim olur seyrimi seyran eden Sirridiir esranmin asiklar1 handan eden Yaz ohcak Elmalu gaya ki cennettir heman Vechinin esrarinn manasim gelsiin yazan Ask iginde gel dedim asiklara ettiim ezan Can iginde gizlidiir geliip bize bunu diyen Yaz ohcak Elmalu giya ki cennettir haman Bos degildiir salunur igi dolu meh-ru huban Hak taala zatinin ilhamdir olmaz yalan Akh yok divanedir sehri koyup daga giden Yaz olicak Elmalu giéya ki cennettir heman Diinyenin mamurunu hep bilkiilli yalan bilen Ruhumun esrarm zahir degil pinhan bilen Onsekiz bin dlemi levhinde hep iyan bilen Yaz olicak Elmalu giiya ki cennettir heman Ey birader dii cihanda agika yoktur mekan Dogrulup gelse ecel hig kimseye vermez eman Bunda fehmit nefsini sen de yarm olma yalan Yaz olicak Elmalu gaya ki cennettir heman Yer yiiziindebir dahi seyreyledim akram yok Ham-dii lillah gok giikiir tevhidimin noksam yok Bi nisandir gayri yerde Vahibin nisam yok Yaz ohcak Elmalu giiya ki cennettir heinan . a a A Yazi ve idare igleri igin Sabibi + Antalya Halkevi Genel Direktérliige muracaat olunur Umumi nosriyat: idare eden : M, BAHSI Negredilmeyen yazilar geri verilmez Antalya Bastmevinde basilmigtir . YILLIK ABONES! 90 KURUSTUR