Universlti Utara Malaysi

The copyright © of this thesis belongs to its rightful author and/or other copyright owner.
Copies can be accessed and downloaded for non-commercial or learning purposes without
any charge and permission. The thesis cannot be reproduced or quoted as a whole without the
permission from its rightful owner. No alteration or changes in format is allowed without
permission from its rightful owner.
Universlti Utara Malaysia

PENTADBIRAN HARTA PUSAKA ORANG ISLAM
DI NEGERI-NEGERI UTARA SEMENANJUNG
MALAYSIA: KAJIAN DARI ASPEK PENGUATKUASAAN
FARIDAH BINTI AHMAD
DOKTOR FALSAFAH
UNIVERSITI UTARA MALAYSIA
2020
DI NEGERI-NEGERI UTARA SEMENANJUNG
MALAYSIA: KAJIAN DARI ASPEK PENGUATKUASAAN
FARIDAH BINTI AHMAD (99136)
Tesis ini dikemukakan ke Ghazali Syafie Graduate School of

Government bagi memenuhi syarat untuk penganugerahan
Ijazah Doktor Falsafah
Universiti Utara Malaysia
KEBENARAN MENGGUNA
Tesis ini dikemukakan bagi memenuhi syarat sepenuhnya untuk pengijazahan Doktor
Falsafah, Universiti Utara Malaysia. Saya dengan ini bersetuju membenarkan pihak
Perpustakaan Universiti melantik mana-mana pihak untuk memeriksa. Saya juga
bersetuju bahawa penyelia saya atau jika ketiadaannya, Dekan Ghazali Syafie
Graduate School of Government (GSGSG) diberi kebenaran untuk membuat salinan
tesis ini dalam sebarang bentuk, sama ada keseluruhannya ataupun sebahagian
daripadanya, bagi maksud kesarjanaan. Sebarang bentuk penyalinan atau penerbitan
atau kegunaan tesis ini sama ada keseluruhannya ataupun sebahagiannya bagi tujuan
komersial, tidak dibenarkan kecuali setelah mendapat kebenaran bertulis daripada
pihak saya. Selain itu, adalah wajar sebarang pengiktirafan diberikan kepada saya
dan pihak Universiti Utara Malaysia atas apa juga kegunaan kesarjanaan terhadap
sebarang petikan daripada tesis saya.
Sebarang permohonan untuk menyalin atau mengguna mana-mana bahan dalam tesis
ini, sama ada sepenuhnya atau sebahagiannya, hendaklah dipanjangkan permohonan
kepada:
Dekan (Ghazali Syafie Graduate School of Government),
UUM College of Law, Government and International Studies (UUM COLGIS)

Universiti Utara Malaysia
06010 UUM Sintok
Kedah Darul Aman
i
PENGHARGAAN
Syukur alhamdulillah dipanjatkan ke hadrat Allah S.W.T kerana dengan rahmat dan
kehendakNya, saya dapat menyelesaikan kajian tesis ini. Selawat dan salam untuk
junjungan Nabi Muhammad S.A.W. Setinggi-tinggi penghargaan dan jutaan terima
kasih untuk kedua-dua penyelia yang dihormati iaitu Y.Bhg. Dr. Fauziah Binti
Mohd. Noor dan Prof. Madya. Dr. Alias Bin Azhar atas tunjuk ajar dan kritikan yang
konstraktif.
Saya turut mengucapkan jutaan terima kasih kepada majikan saya S.S Dato’ Mursyid
Diraja Dato’ Paduka Syeikh Muhamad Baderuddin Bin Haji Ahmad, S.S Dato’
Paduka Syeikh Fadzil Bin Haji Awang, Syeikh Marwazi Bin Dyiyauddin dan Dato’
Syeikh Abdullah Bin Awang Sa yang banyak memberi dorongan dan sokongan
kepada saya. Juga untuk Ketua Hakim Syarie Y.A.A Dato’ Syeikh Abd. Rahman Bin
Haji Abdullah, Tuan Syeikh Kamaruslan Bin Mustapha dan Puan Hasniah Binti
Hassan yang banyak membantu dan berkongsi maklumat berkaitan kajian saya dan
rakan-rakan di JMNK dan JKSNK. Saya juga merakamkan ucapan sekalung
penghargaan dan terima kasih kepada pihak UUM, khususnya Kolej Undang-undang,
Kerajaan dan Pengajian Antarabangsa (COLGIS), Dekan Ghazali Syafie Graduate
School of Government (GSGSG), Perpustakaan Sultanah Bahiyah UUM, UPPK,
ARB, MTS bagi negeri- negeri lokasi kajian dan mana-mana individu yang terlibat
secara langsung atau tidak langsung dalam membantu saya menyempurnakan kajian
ini.
Ucapan jutaan terima kasih buat ayahanda tersayang, Hj. Ahmad Bin Lebai Yusof
yang bertindak sebagai obor menyemarakkan lagi daya juang sehingga saya berada
di kedudukan ini. Juga buat almarhumah bonda saya Halimah Binti Saad yang
tidak
berkesempatan berkongsi kejayaan U saya.n Tidak
i v dilupakan
e r s luntukt i bonda
U ta Sabariah
r a
Binti Abdul Hamid yang turut me ny ok o n g pe r ju a ng an sa y a
M a la y s i a
in i. U n t uk s ua m i tersayang, Haji
Othman Ali dan anakanda tersayang ‘Izzatul Akmal yang amat memahami dan
mendokong perjuangan saya sehingga ke saat ini. Sekalung penghargaan untuk adik
beradik saya iaitu Dr.Abd. Ghani, Dr. Mahyudin dan Dr. Nisar Mohamad yang
sanggup berkongsi pengalaman dan kepakaran masing-masing. Juga untuk adik
beradik yang amat saya kasihi iaitu Hajjah Zauyah dan suami, Hasna/suami, Haji
Abdul Halim/ isteri, Mohd. Asri/ isteri, Faridah Akma, Nor Asmin, Dr. Nooraini,
Najwa/ suami, Safuan/ isteri, Mohamad/ isteri, Suhimi/ isteri, Mohd. Najib Fahmi/
isteri, Azzam Tamimi, Siti Fitriah, Mohd. Fauzan Afifi, Siti Hajar dan Siti Munirah
yang turut menyokong kajayaan saya ini.
Seterusnya, saya dengan rendah diri memanjatkan doa dan pengharapan kepada Allah
S.W.T semoga tesis ini dapat dimanfaatkan untuk kepentingan ummah dan beroleh
keberkatan di dunia dan di akhirat.
ii
ABSTRAK
Harta pusaka orang Islam adalah hak milik ahli waris yang wajib dibahagikan
mengikut hukum syarak. Tindakan melengah-lengahkan permohonan harta pusaka
boleh mengakibatkan pelbagai konflik berlaku. Kajian ini memfokuskan keperluan
mewujudkan elemen penguatkuasaan permohonan bagi tujuan pentadbiran harta
pusaka. Objektif kajian ini adalah untuk (1) mengkaji undang-undang dan badan
pentadbir harta pusaka; (2) menganalisis aspek penguatkuasaan undang-undang
pusaka; dan (3) menilai aspek penguatkuasaan undang-undang sedia ada terhadap
kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka di samping menggubal undang-
undang baharu berkaitan harta pusaka orang Islam. Metodologi kajian ini
menggabungkan teknik kualitatif dan kuantitatif dengan menggunakan kaedah
kepustakaan dan lapangan untuk mengumpul dan menganalisis data. Kaedah
kepustakaan merupakan aspek primer untuk memperoleh pelbagai maklumat
contohnya buku, akta dan enakmen, laporan rasmi daripada agensi kerajaan, kes
mahkamah dan seumpamanya yang berhubung kait dengan pentadbiran harta pusaka
orang Islam. Kaedah lapangan pula berbentuk kajian soalan selidik melibatkan dua
ratus (200) orang responden yang mewakili empat (4) buah negeri iaitu Perak, Pulau
Pinang, Kedah dan Perlis. Selain itu, temu bual secara berstruktur dilakukan
berdasarkan sampel bertujuan (purposive sampling). Data-data dianalisis
menggunakan perisian SPSS serta pendekatan induktif dan deduktif. Dapatan kajian
menunjukkan peruntukan undang-undang pusaka orang Islam adalah terhad sehingga
berlaku kelewatan permohonan harta pusaka dalam tempoh yang lama. Oleh itu,
kajian ini mencadangkan penambahbaikan terhadap undang-undang pusaka orang
Islam sedia ada dan menggubal undang-undang pusaka yang bersifat substantif
dengan memasukkan aspek penguatkuasaan agar permohonan pentadbiran harta
pusaka dapat
dilaksanakan dalam tempoUh nmiavsaeyransgltdiipUerutnaturkakanM. aWlaariys
satiaau pentadbir yang
gagal mematuhi peruntukan boleh dikenakan penalti. Cadangan ini bertepatan
dengan tuntutan arus perdana agar pentadbiran harta pusaka orang Islam lebih efektif
dan komprehensif.
Kata Kunci: Harta Pusaka, Penguatkuasaan, Pentadbiran, Orang Islam, Negeri-

Negeri Utara Semenanjung Malaysia.
iii
ABSTRACT
Estates of deceased Muslims belong to their legal heirs and must be distributed
according to Islamic law (syarak). The act of delaying the application of the estates
beyond the reasonable time may cause various conflicts. This study focuses on the
needs to establish elements of enforcement in the application for the administration
of inherited estates. This study aims to; (1) examine the laws and the administrative
bodies relating to Muslim estate administration; (2) analyse enforcement aspects of
estate law and; (3) evaluate the enforcement espects of the existing laws relating to
the delay in the estates’ administration application in addition to the establishment of
new law on Muslim estate. This study’s methodology combines both qualitative and
quantitative approaches by applying library research and fieldwork to obtain and
analyse data. Library research is the primary method to obtain various information
from different sources such as books, statutes and enactments, official reports from
government agencies and court cases that are related to the administration of Muslim
estate. The fieldwork method, on the other hand, employed questionnaires involving
two hundred (200) respondents representing four (4) states namely Perak, Penang,
Kedah and Perlis. Besides, structured interview had been executed based on the
purposive sampling. The data were analysed using SPSS software along with
inductive and deductive approaches. The research outcome indicates that the
provisions of Muslim estate law are limited leading to the delays in the application of
the estate beyond the reasonable time. As such, this research suggests that the
existing enactment on Muslim estate should be improved and a substantive Muslim
estate should be enacted by inserting enforcement feature so that the application of
estate management can be implemented within the prescribed time. Any heir or
administrator who fails to comply with such provision can be penalised. This effort is
in line with the mainstream
demand for the administration of Muslim estate to be more effective and
comprehensive. Universlti Utara Malaysia
Keywords: Estate, Enforcement, Administration, Muslim, Northern States of

Peninsular Malaysia.
iv
SENARAI KANDUNGAN
KEBENARAN MENGGUNA i
PENGHARGAAN ii
ABSTRAK iii
ABSTRACT iv
ISI KANDUNGAN v
SENARAI JADUAL xi
SENARAI RAJAH/CARTA/GRAF xii
SENARAI AKTA/STATUT xiv
SENARAI SINGKATAN xvii
SENARAI LAMPIRAN xix
BAB SATU: PENGENALAN
1.1 Pendahuluan 1
1.2 Permasalahan Kajian 5
1.2.1 Isu Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka 5
1.2.2 Isu Ketiadaan Aspek Penguatkuasaan 12
1.2.3 Isu PeruntukanUUnnidvaneg-rUsnldtaingUMteanrgaenaMi
PauslaakayIssliaam Terhad 17
1.3 Persoalan Kajian 25
1.4 Objektif Kajian 25
1.5 Hipotesis Kajian 26
1.6 Kepentingan Kajian 27
1.7 Limitasi Kajian 28
1.8 Definisi Operasi Kajian 30
1.9 Kajian Literatur 35
1.9.1 Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka Islam 36
1.9.2 Perundangan Pentadbiran Pusaka Orang Islam 41
1.9.3 Penguatkuasaan Undang-Undang 47
1.10 Metodologi Kajian 53
1.10.1 Reka Bentuk Kajian 53
1.10.1.1 Kajian Undang-Undang 57
v
1.10.1.2 Kajian Sosial 59
1.10.2 Metodologi Pengumpulan Data 60
1.10.2.1 Kajian Kepustakaan 60
1.10.2.2 Kajian Lapangan 61
1.10.3 Analisis Data 67
1.10.3.1 Pendekatan Induktif 67
1.10.3.2 Pendekatan Deduktif 68
1.11 Kerangka Teori 70
1.12 Ringkasan Bab 71
BAB DUA: SEJARAH PENGUATKUASANA PUSAKA ISLAM DARI

ASPEK HUKUM SYARAK
2.1 Pengenalan 76
2.2 Sejarah Perkembangan Penguatkuasaan Pusaka Islam 76
2.2.1 Zaman Jahiliah 76
2.2.2 Pasca Islam 83
2.3 Definisi Pusaka 92
2.4 Sumber Pengambilan Hukum 98
2.4.1 Al-Quran 98
2.4.2 Al-Hadis
Universlti Utara Malaysia 106
2.4.3 Ijmak Ulama 110
2.5 Elemen Penguatkuasaan Pada Zaman Pasca Islam 110
2.6 Rumusan 114
BAB TIGA: SEJARAH PERUNDANGAN PENTADBIRAN PUSAKA ISLAM

DI NEGERI-NEGERI UTARA SEMENANJUNG MALAYSIA
3.1 Pengenalan 115

3.2 Sejarah Perundangan Pentadbiran Pusaka Islam 117
3.2.1 Negeri Pulau Pinang 119
3.2.1.1 Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam
Pulau Pinang 1959 126
3.2.1.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam
(Negeri Pulau Pinang) 2004 128
vi
3.2.2 Negeri Kedah 130
3.2.2.1 Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Kedah 1962 131
3.2.2.2 Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam
(Kedah Darul Aman) 2008 133
3.2.3 Negeri Perlis 137
3.2.3.1 Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963 138
3.2.3.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006 140
3.2.4 Negeri Perak 142
3.2.4.1 Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak 1965 147
3.2.4.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak 2004 149
3.3 Aspek Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka 151
3.4 Rumusan 154
BAB EMPAT: PUNCA KUASA DAN BADAN PENTADBIR PUSAKA
4.1 Pengenalan 157
4.2 Punca kuasa dan badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan 158
4.2.1 Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] 159
4.2.1.1 Punca kuasa 159
4.2.1.2 Badan Pentadbir 161
4.2.1.3 Prosedur Pentadbiran 162
4.2.2 Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] dan Akta Mahkamah
Kehakiman 1964 [Akta 91] 172
4.2.3 Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 186
a) Aturan 71 187
b) Aturan 72 191
4.2.4 Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] 193
vii
4.3 Punca kuasa Perundangan Pusaka Islam di Peringkat Negeri 202
4.3.1 Bidang kuasa Mahkamah Rendah Syariah 203
4.3.1.1 Prosedur Permohonan 204
4.3.2 Bidang kuasa Mahkamah Tinggi Syariah 205
4.3.2.1 Kes Kehilangan Dokumen Rasmi 206
4.3.2.2 Perintah Bersaling 209
4.3.2.3 Harta Sepencarian dan Wasiat 210
4.3.2.4 Prosedur Siasatan dan Pengeluaran Perintah Faraid 211
4.3.2.5 Tempoh Permohonan 213
4.4 Rumusan 216
BAB LIMA: PENGUATKUASAAN PENTADBIRAN PUSAKA
5.1 Pengenalan 218

5.2 Kepentingan Penguatkuasaan Pusaka 218
5.3 Penguatkuasaan Kes Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka 225
5.4 Konsep Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka 234
5.4.1 Transformasi Perundangan 238
5.4.1.1 Membuat Pindaan dan Penambahbaikan Undang-undang yang
Berkuat
UkunasiavaetaursPletnigguUbtaalanraUndManagl-
aunydasnigaPusaka yang
Baharu 235
5.4.1.2 Pemuafakatan Antara Badan-Badan Pentadbir Pusaka 236
5.4.2 Konsep Pelaksanaan Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka 239
5.5 Rumusan 243
BAB ENAM: ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN
6.1 Pengenalan 245
6.2 Reka Bentuk Pengumpulan Data 248
6.2.1 Kajian Soalan Selidik 248

6.2.1.1 Dapatan Kajian Bahagian 1
(Demografi Responden) 248
viii
(Objektif 1- Mengenal pasti Undang-undang dan Badan
Pentadbir Pusaka Islam) 260
(Objektif 2 -Menganalisis Kepentingan Aspek
Penguatkuasaan 266
(Objektif 3 - Mengkaji Peranan Aspek Penguatkuasaan untuk
Mengatasi Kelewatan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka
Melalui Kaedah Perundangan) 289
6.2.2 Kajian Temu bual 305
6.2.2.1 Temu bual dengan Mufti/Timbalan Mufti 307
6.2.2.2 Temu bual dengan Ketua Hakim Syarie 316
6.2.2.3 Temu bual dengan Penasihat Syariah Jabatan Peguam
Negara (JPN) 327
6.2.2.4 Temu bual dengan Ahli Akademik Dapatan Kajian
330
6.3.1 Objektif Pertama
6.3 334
335
6.3.1.2 Badan-badan pentadbir 338
6.3.2 Objektif Kedua 340
6.3.2.1 Tempoh Masa 340
6.3.2.2 Faktor Kelewatan 342
6.3.2.3 Faktor Kelemahan 344
6.3.3 Objektif Ketiga 346
6.3.3.1 Ketiadaan Badan Pentadbir Tunggal 346
6.3.3.2 Pewujudan Perundangan yang Substantif 347
6.3.3.3 Kepentingan Pelaksanaan Penguatkuasaan 349
6.4 Kekangan Pelaksanaan Aspek Pelaksanaan 351
6.5 Rumusan 352
ix
BAB TUJUH: CADANGAN DAN RUMUSAN
7.1 Pengenalan 356

7.2 Cadangan 356
7. 2. 1 Cadangan Jangka Pendek 357
7.2.1.1 Memansuhkan seksyen 18 (1) Akta Harta Pusaka
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] 357
7.2.1.2 Pemuafakatan Badan-badan Pentadbir Pusaka 357
7.2.1.3 Pindaan dan Penambahbaikan Perundangan Pusaka yang
berkuat kuasa di Peringkat Persekutuan 358
7.2.1.4 Pewujudan Unit Penguatkuasaan Pusaka di BPP 362
7.2.1.5 Pewujudan Pusat Pendaftaran Setempat Wasiat, Aset dan
Liabiliti Malaysia 364
7.2.2 Cadangan Jangka Panjang 365
7.2.2.1 Penubuhan Sebuah Badan Pentadbir Pusaka di
Peringkat Persekutuan 365
7.2.2.2 Penggubalan Perundangan Pentadbiran Pusaka yang
Substantif di Peringkat Persekutuan 368
7.2.2.3 Penggubalan Perundangan Pusaka Islam di Peringkat
NegerUi 369
niverslti Utara Malaysia
7.3 Rumusan 370
RUJUKAN 377
LAMPIRAN 397
x
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1 Kesan Melewat-lewatkan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka 6

Jadual 1.2 Satistik Kematian Orang Islam Berumur Lapan Belas Tahun dan ke atas
di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia mulai Tahun 2014
sehingga Tahun 2017 8
Jadual 1.3 Statistik Permohonan Perakuan Pewarisan di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia mulai Tahun 2014 sehingga Tahun 2017 8
Jadual 1.4 Statistik “Wang Menunggu Dituntut” di ARB di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia mulai tahun 2010 sehingga 2016 11
Jadual 1.5 Senarai Peruntukan Pusaka di Negeri-Negeri Lokasi Kajian 17
Jadual 1.6 Senarai Peruntukan Pusaka di Negeri-Negeri di Seluruh Malaysia 18
Jadual 1.7 Undang-Undang Pentadbiran Pusaka di Semenanjung Malaysia 29
Jadual 1.8 Faktor Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka 38
Jadual 3.1 Perundangan Pentadbiran Islam Awal Kemerdekaan Mengenai
Pusaka Islam 155
Jadual 3.2 Perundangan Pentadbiran Islam Pasca Kemerdekaan Mengenai
Pusaka Islam 155
Jadual 6.1 Perubahan Skala Likert Lima Mata Kepada Skala Likert Tiga Mata 273
Jadual 6.2 Frekuensi, Peratusan dan Min Faktor Kelewatan Pentadbiran Harta
Pusaka 274
Jadual 6.3 Frekuensi, Peratusan dan Min Kesan Kelewatan dari Aspek Hukum
Syarak 277
Jadual 6.4 Kekerapan, Peratusan dan Min Implikasi Kelewatan Pentadbiran dari
Pusaka Aspek Sosial 280
Jadual 6.5 Frekuensi dan Kekerapan Implikasi Kelewatan Pentadbiran Pusaka
dari Aspek Ekonomi 283
Jadual 6.6 Senarai Nama Responden, Jawatan dan Bidang Tugas 307
Jadual 6.7 Senarai Peruntukan Pusaka di Negeri-Negeri Lokasi Kajian 339
xi
SENARAI RAJAH/ CARTA/GRAF
Rajah 1.1: Model Kaedah Mixed Methods yang diperkenalkan oleh

John W. Creswell (2016) 56
Rajah 1.2 Kerangka Teori 71
Carta 4.1: Prosedur Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka Kecil di UPP 171
Carta 4.2: Prosedur Permohonan Harta Pusaka Ringkas di ARB 202
Carta 4.3: Prosedur Permohonan Perintah Faraid di Mahkamah Syariah 213
Carta 5.1: Konsep Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka Orang Islam 240
Rajah 5.1: Kaedah Penyaluran Maklumat Kepada UPP 242
Carta Pai 6.1: Kekerapan dan peratusan mengikut jantina 250
Graf Bar 6.2: Kekerapan dan peratusan umur 252
Carta Pai 6.3: Peratusan status perkahwinan 253
Graf Bar 6.4: Peratusan tahap pendidikan 254
Graf Bar 6.5: Peratusan pekerjaan 255
Graf Bar 6.6: Peratusan pendapatan bulanan 257
Carta Pai 6.7: Peratusan tempat tinggal 258
Graf Bar 6.8: Peratusan Negeri 259
Graf Bar 6.9: Kekerapan dan peratusan hukum pengurusan pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka orang Islam 261
Graf Bar 6.10: Peratusan perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa 263
Graf Bar 6.11: Peratusan badan pentadbir harta pusaka 264
Carta Pai 6.12: Kekerapan dan peratusan responden dalam pentadbiran harta
pusaka 268
Graf Bar 6.13: Kekerapan dan peratusan pihak yang memberi dorongan pelaksanaan
pentadbiran harta pusaka 269
Graf Bar 6.14: Kekerapan tempoh masa 272
Graf Bar 6.15: Skor peratusan faktor kelewatan pentadbiran harta pusaka 275
Graf Bar 6.16: Skor peratusan implikasi kelewatan permohonan pentadbiran harta
pusaka dari aspek hukum Syarak 278
Graf Bar 6.17: Skor peratusan implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka dari
aspek sosial 281
Graf Bar 6.18: Skor peratusan implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka dari
aspek ekonomi 284
xii
Graf Bar 6.19: Kekerapan dan peratusan faktor kelemahan pentadbiran harta
pusaka 288
Graf Bar 6.20: Kekerapan dan peratusan pihak yang berautoriti menerima
pengaduan atau laporan 292
Graf Bar 6.21: Kekerapan dan peratusan badan pentadbir yang berkelayakan
mentadbir harta pusaka orang Islam 294
Carta Pai 6.22: Kekerapan dan peratusan aspek penguatkuasaan permohonan
Graf Bar 6.23: Kekerapan dan peratusan cadangan kaedah pelaksanaan
Graf Bar 6.24: Kekerapan peratusan bentuk hukuman 300
Graf Bar 6.25: Kekerapan dan peratusan penambahbaikan perundangan
pusaka Islam 303
Graf Bar 6.26 Kekerapan dan peratusan mekanisme tindakan menyegerakan
permohonan pentadbiran harta pusaka 305
xiii
SENARAI AKTA / STATUT
Administration of Native and Small Estate 1941

Akta Bahasa Kebangsaan 1967 [Akta 32].
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
Akta Kehakiman Mahkamah 1964 [Akta 2]
Akta Keselamatan Sosial Pekerja 1969[Akta 4].
Akta Keterangan 1950 [Akta 56].
Akta Komunikasi dan Multimedia, 1998 [Akta 588]
Akta Pampasan Pekerja 1952 [Akta 273].
Akta Pencen 1980 [Akta 277].
Akta Pentadbiran Undang-Undang Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1993.
Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97].
Akta Syarikat 1965 [Akta 125].
Akta Tafsiran 1948 dan 1967 [Akta 388].
Akta Umur Dewasa 1971 [Akta 21].
Akta Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1984.
Akta Undang-Undang Sivil 1956 [Akta 67] .
Enakmen Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010.
Enakmen Kebebasan Maklumat (Negeri Selangor) 2011.
Enakmen Keluarga Islam (Perak) 2004.
Enakmen Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
Enakmen Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001.
Enakmen Mahkamah Anak Negeri Sabah 1992.
Enakmen Mahkamah Syariah Negeri Sabah 2004.
Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008.
Enakmen Majlis Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu Kelantan 1994.
Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008.
Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak Sabah 1977.
Enakmen Undang-Undang Pentadbiran Keluarga Islam (Terengganu)
1985. Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Johor) 1990
Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Pahang) 1991.
Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak (Negeri Sembilan) 1991.
xiv
Enakmen Pentadbiran Hal Ehwal Islam (Terengganu) 2001.
Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Negeri Sabah) 1992.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Melaka) 2002.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Kelantan) 2002.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Johor) 2003.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Sembilan) 2003.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Selangor) 2003.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Sabah) 2004.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004.
Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perlis) 2006.
Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Melaka) 2002.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Johor) 2003.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Sembilan) 2003.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Selangor) 2003.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Perak) 2004.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Pahang) 2005.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Perlis) 2006.
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Kedah Darul Aman) 2008.
Enakmen Perbadanan Baitulmal Sabah 1998.
Enakmen Tatacara Mal Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2016
Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999.
Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan) 2004.
Enakmen Wasiat Orang Islam (Melaka) 2005.
Enakmen Wasiat Orang Islam (Kelantan) 2009.
Federation of Malaya Government gazette Perak section), 1948 1949, 1951, 1952,
1954, 1955 (Jabatan hal Ehwal Ugama Islam Perak, Ipoh, Perak).
Federation of Malaya, No. 61 of 1950, The Public Trustee Ordinance,1950
diwartakan melalui L.N 99/51.
General Regulations Perak 1879.
Kanun Tanah Negara 1965 [Akta 56].
Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.
xv
Kaedah-Kaedah Pesuruhjaya Sumpah 1993
Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880
Ordinan III of 1915.
Ordinan Majlis Islam Sarawak 2001.
Ordinan Persekutuan No. 61/950.
Ordinan Undang-Undang Keluarga Islam (Sarawak)
2001. Peraturan-peraturan Pencen 1980.
Peraturan-Peraturan Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955.
Perlembagaan Persekutuan.
Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959.
Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Islam Kedah 1962.
Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963.
Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak 1965.
Undang-Undang Pusaka Mesir No. 77, 1943.
Undang-Undang Wasiat No. 71, 1946.
Undang-Undang Keluarga Syria No.59, 1953.
xvi
SENARAI SINGKATAN
AAM Syarikat Automobil Malaysia
ARB Amanah Raya Berhad
BPP Bahagian Pembahagian Pusaka
FELDA Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan
GCR Gantian Cuti Rehat
GLP Insurans Pelan Hayat Berkumpulan
JAN Akauntan Negara
JKR Jabatan Kerja Raya
JKSM Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia
JAKIM Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM)
JAWHAR Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji
JKPTG Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian
JMNN Jabatan Mufti Negeri-negeri

JKSNN Jabatan Kehakiman Syariah Negeri-Negeri
JPA Jabatan Perkhidmatan Awam
JPN Jabatan Pendaftaran Negara
JPPH Jabatan Penilaian dan Perkhidmatan Hartanah
KWDP Kumpulan Wang Disatukan Persekutuan (KWDP)
KWSP Kumpulan Wang Simpanan Pekerja
LUTH Lembaga Urusan Tabung Haji
MKI Jawatankuasa Muzakarah Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Islam
Malaysia
MT Mahkamah Tinggi
MS Mahkamah Syariah
xvi
MPS Majils Penasihat Syariah
NBOS National Blue Ocean Strategy
NNS Negeri-Negeri Selat
NNMB Negeri-Negeri Melayu Bersekutu
NNMTB Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
r.a Radhiyallahu anhu
r.h.m Rahimahumullah
SAW Shollallahu Alaihi Wasallam
SWT Subhanahu Wa Ta’ala
SPM Sijil Pelajaran Malaysia
SSM Suruhanjaya Sekuriti Malaysia
SOP Standard Operating Procedure
TNB Tenaga Nasional Berhad
SC Suruhanjaya Sekuriti
Unit PembahagiUannPiuvsaekarslti Utara
UPP Malaysia
xvi
SENARAI LAMPIRAN
Lampiran A: Borang A - Permohonan di Unit Pembahagian Pusaka 165

Lampiran B: Borang Maklumat Hartanah JPPH 165
Lampiran C: Contoh Borang DDA 166
Lampiran D: Contoh Borang P 169
Lampiran E: Contoh Borang Permohonan di ARB 199
Lampiran F: Contoh Notis Permohonan Perintah Faraid di MS 206
Lampiran G: Contoh Carian Dokumen Rasmi 208
Lampiran H: Contoh Borang Kajian Soalan Selidik 248
Lampiran I: Contoh Soalan Temu bual 333
Lampiran J: Contoh Cadangan Enakmen Pusaka Islam 369
xix
BAB SATU
PENGENALAN
1.1 Pendahuluan
Harta pusaka adalah harta yang ditinggalkan oleh si mati. Waris berkewajiban
membahagikan harta tersebut kepada waris yang berhak mengikut sistem faraid.
Syariat Islam telah menentukan proses pindah milik harta pusaka kepada waris
berdasarkan nas-nas dalam al-Quran dan al-Hadis.1 Oleh itu, waris atau pihak-pihak
yang terlibat hendaklah melaksanakan ketetapan tersebut mengikut hukum Syarak
supaya hak waris dan hak si mati dilindungi sepenuhnya. Dalam hal ini, terdapat
dalam kalangan orang Islam yang suka bertangguh, melewat-lewatkan proses
pembahagian
harta si mati, bertelingkahUsnesiavmea rwsalrtisi, UmtenayreambuMnyai
lawayriss iayang berhak dan sebagainya. Implikasinya, harta pusaka tidak dapat
diuruskan dengan segera. Malahan,
kes pusaka menjadi lebih rumit dan tidak dapat diselesaikan dalam masa yang
singkat. Contohnya, berlaku kematian berlapis (munasakhah), mengambil atau
memakan harta anak yatim secara tidak sah, penyelewengan terhadap harta pusaka
dan lain-lain. 2
1
1Wan Noraini Mohd. Salim, Islamic Law of Succession A Practical Guide to the Laws of Faraid,
(Selangor: The Malaysian Current Law Journal Sdn.Bhd, 2012), 8; Mohd. Zamro Muda, et al.
Undang- undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di Malaysia, Jabatan
Syariah, Fakulti Pengajian Islam Bangi, Universiti Kebangsaan Malaysia, (Kuala Lumpur: Syarikat
Percetakan Putrajaya Sdn. Bhd, 2008), 72.
2Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, (Pulau Pinang: Penerbit
Universiti Sains Malaysia, 2011), 1- 5; Wan Abdul Halim Wan Harun, “Pengurusan Harta Pusaka di
2
Kajian ini adalah untuk menangani isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka orang
Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia melalui aspek penguatkuasaan
undang-undang. Maksud pentadbiran iaitu pemohon hendaklah mengemukakan
tuntutan untuk mentadbir harta pusaka dalam tempoh tidak melebihi enam (6)
selepas kematian dan mengagihkan harta pusaka itu kepada waris yang berhak
mengikut bahagian masing-masing. Menyorot sistem perundangan di Malaysia,
Perlembagaan Persekutuan merupakan undang-undang tertinggi dan menjadi rujukan
utama mengatasi segala undang-undang lain yang diperuntukkan di Malaysia.3
Perlembagaan Persekutuan telah mengklasifikasikan bidang kuasa pentadbiran harta
pusaka kepada dua kategori iaitu bidang kuasa Persekutuan dan bidang kuasa Negeri.
Bidang kuasa pusaka di peringkat Persekutuan adalah melibatkan undang-undang
prosedur mengenai pentadbiran pusaka orang Islam atau orang bukan Islam. Aspek
ini diperuntukkan dalam Senarai I (Senarai Persekutuan), Jadual Kesembilan
Perlembagaan Persekutuan iaitu:

Bidang kuasa
PerUseknuitvuaen:rs(el)tiTeUrtatkalurkakeMpaadalapyer
seni gagan (ii) perkara-perkara berikut-(i).Kontrak; perkongsian,

pewarisan harta berwasiat dan tidak berwasiat; probet dan surat
mentadbir harta;…(ii) Perkara-perkara yang tersebut dalam
perenggan (i) tidak termasuk Undang-undang diri orang Islam
berhubung dengan perkahwinan, perceraian, penjagaan anak,
nafkah, pengambilan anak angkat, taraf anak, Undang-undang
keluarga, pemberian atau pewarisan harta berwasiat dan tidak
berwasiat.4
Malaysia”, Kertas kerja yang dibentangkan dalam Seminar Pengurusan Harta anjuran Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Kedah, (Oktober 02, 2013).
3
3 Ahmad Ibrahim dan Ahilemah Joned, Sistem Undang-undang di Malaysia, Edisi Kedua, (Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015), 166.
4 Perkara 4 perenggan (e) (i) Senarai I (Senarai Persekutuan), Jadual Kesembilan Perlembagaan
Persekutuan.
4
Berdasarkan peruntukan di atas, Perlembagaan Persekutuan dengan jelas memberi
kuasa dari aspek pentadbiran pusaka orang Islam dan bukan Islam harta kepada
badan- badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan. Undang-undang yang
berkuat kuasa dalam pelaksanaan pentadbiran pusaka adalah merujuk kepada Akta
Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan Pentadbiran
1959 [Akta 97],
Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
(Aturan 71 dan Aturan 72) dan Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
Bagaimanapun, dalam pelaksanaan undang-undang tersebut tertakluk kepada
perenggan (ii) Senarai Pertama di atas, iaitu tidak termasuk “undang-undang diri dan
keluarga orang Islam”.
Sementara bidang kuasa negeri yang berhubung dengan undang-undang diri dan
keluarga orang Islam dipertanggungjawabkan kepada pihak berkuasa Negeri yang
diperuntukkan dalam Artikel 74 dan 77 Perlembagaan Persekutuan, Jadual
Kesembilan Senarai II iaitu:Universlti Utara Malaysia
Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan bahawa: Kecuali

mengenai Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan Labuan dan
Putrajaya, hukum Syarak dan Undang-undang diri dan keluarga
bagi orang yang menganut agama Islam, termasuk hukum Syarak
yang berhubungan dengan pewarisan, berwasiat dan tidak
berwasiat, pertunangan, perkahwinan, perceraian, mas kahwin,
nafkah, pengangkatan, kesahtarafan, penjagaan, alang, pecah milik
dan amanah bukan khairat. 5
Berdasarkan peruntukan di atas, pihak berkuasa Negeri hanya berbidang kuasa
melaksanakan hal-hal yang bersangkutan dengan “undang-undang diri dan keluarga
5
5
Perkara 27 (1), Senarai I (Senarai Negeri), Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan.
6
orang Islam” berlandaskan hukum Syarak. Oleh itu, dalam konteks pentadbiran harta
pusaka orang Islam yang dilaksanakan pada masa kini adalah berkaitan hukum faraid
sahaja. 6
Pengkaji mendapati tiada peruntukan secara spesifik berkenaan aspek
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka melebihi tempoh yang
tertentu selepas berlaku kematian. Hanya sedikit unsur penguatkuasaan ditemui
dalam seksyen 18 (1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
Peruntukan tersebut atas kapasiti pentadbiran iaitu Pegawai Penempatan atau
penghulu berkuasa melaporkan kepada Pentadbir Tanah berkenaan kes kelewatan
pentadbiran pusaka yang melebihi tempoh enam (6) dari tarikh kematian.
Bagaimanapun, tiada penalti diperuntukkan bagi kes tersebut. Kesannya, waris tidak
bertindak secara proaktif untuk melaksanakan pentadbiran harta pusaka sehingga
mengambil tempoh yang lama. Menurut Jasni Sulong, dalam hal ini pihak berkuasa
tidak dapat mengambil tindakan penguatkuasaan undang-undang ke atas waris atau
pihak yang berkenaan yang sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka.7

Justeru, untuk mengatasi kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang
Islam khususnya di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia, maka kajian ini
amat signifikan dilaksanakan supaya peruntukan kesalahan sengaja melewat-
lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka diperuntukkan dalam perundangan
pusaka yang dikanunkan bagi membolehkan aspek penguatkuasaan dilaksanakan.
6
Mohd. Zamro Muda, Mohd. Ridzuan Awang, Abdul Basir Mohamad dan Md. Yazid Ahmad,
Undang- undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di Malaysia, Jabatan
Syariah, Fakulti Pengajian Islam Bangi, Universiti Kebangsaan Malaysia, (Kuala Lumpur: Syarikat
7
Percetakan Putrajaya Sdn. Bhd, 2008), 2.
7Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 5-7.
8
1.2 Permasalahan Kajian
Peraturan atau undang-undang adalah suatu sistem pengurusan pembangunan insan
yang berperanan untuk memimpin dan mengawal tingkah laku manusia supaya hidup
dalam kesejahteraan dan mendapat rahmat Allah SWT. Tanpa undang-undang,
manusia bebas untuk menjalankan kehidupan dan tentunya menyebabkan kehidupan
menjadi tidak sempurna. Apabila melibatkan harta pusaka, manusia sanggup menipu
dan membunuh demi memiliki harta tersebut. 8

Perundangan yang wujud tidak
memberi apa-apa manfaat kepada ummah jika tidak dikuatkuasakan. Penguatkuasaan
undang-undang adalah kaedah yang penting untuk memastikan rakyat atau
masyarakat tunduk kepada undang-undang atau peraturan yang dikanunkan. 9
Impaknya, keharmonian, kestabilan dan kesejahteraan dapat dilestarikan dalam
kehidupan masyarakat. Oleh itu, dalam kajian ini, pengkaji memfokuskan
permasalahan dari aspek berikut:
1.2.1 Isu Kelewatan

U n i v e rs l t i U t a Malaysia
Pen ta d b ir an H a r ta P u sa
r a
k a
Fenomena masa kini, terdapat dalam kalangan ahli waris yang sengaja melewat-
lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka sehingga mengambil tempoh yang
lama. Sikap ahli waris yang sengaja melengah-lengahkan permohonan tersebut
menyebabkan pelbagai kesan yang tidak baik dari aspek hukum Syarak, sosial dan
ekonomi. Pengkaji merangkumkan implikasi sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran harta pusaka dengan merujuk pandangan penyelidik dan penulis
terdahulu
9
8 Hassan Ayyub, Fiqh al-Muamalat al-Maaliyyah Fi al-Islam, Cet.3, (al-Qaherah: Dar al-Salam,
2006/1427), 9-13.
9Abdullah Muhammad Abdullah, Wilayah al-Hisbah fi al-Islam, Cet.1, (al-Qaherah: Maktabah al-
Zahra’, 1996), 68-69.
1
seperti Wan Abdul Halim Wan Harun 10
, Abdul Hamid Mohamad 11
, Mushaddad
Abdullah, et.al 12
, Mohd.Fitri Abdul Rahman et.al 13
, Bibi Nur Adila Zulkifli &
Md.Yazid Ahmad14 dan Nasri Naiimi15 seperti dalam Jadual 1.1.
Jadual 1.1
Kesan Sengaja Melewat-lewatkan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka

Bil. Hukum Syarak Sosial Ekonomi
1. Memakan dan menguasai Berlaku perbalahan/ Aset terbiar/wang di
harta si mati secara tidak sa perselisihan faham institusi kewangan
sesama ahli waris. dibekukan.
2. Hak-hak si mati Proses permohonan Pembangunan
Tidak dapat ditunaikan lebih merumitkan hartanah milik si mati
seperti hutang dan wasiat. tidak dapat dimajukan.
3. Bilangan waris Waris yang berhak Pendapatan Kerajaan
bertambah disebabkan tidak dapat dikesan. Negeri menyusut
kematian berlapis disebabkan hasil
(munasakhah) atau cukai tanah tidak
dibayar oleh waris.
Sumber: Wan Abdul Halim Wan Harun, Abdul Hamid Mohamad, Mushaddad Abdullah,
et.al, Mohd.Fitri Abdul Rahman et.al, Bibi Nur Adila Zulkifli & Md.Yazid Ahmad dan Nasri
Naiimi.
U n iv e r s l t i U ta r a M
Pengkaji mendapati rangku m an im p l ik a s i s ep e rt i yan g
a l a y s ia
di n y ata k a n di atas adalah disebabkan kelewatan pengurusan pentadbiran
harta pusaka dalam tempoh yang lama.
10Wan Abdul Halim Wan Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, Cetakan kedua,
(Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2008), 336-344.
11Abdul Hamid Mohamad, “Pengurusan Harta Orang Islam: Konflik Bidangkuasa Mahkamah dan
Kesannya ke atas Ekonomi Ummah”. Seminar Faraid dan Perancangan Pewarisan: Isu Harta Beku dan
Penyelesaiannya di Malaysia bertempat di Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM) pada 29 - 30
Mac 2016.
12 Mushaddad Abdullah, Zaharuddin Zakaria & Zahari Mohamad Musa, “Implikasi Harta Pusaka
Dalam Konteks Hukum Dan Nasab”. Seminar Kebangsaan Transformasi Pengurusan Harta Pusaka di
Malaysia 2016 bertempat di Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia (USIM),
Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan pada 22 September 2016.
13Mohd. Fitri Abdul Rahman, Kamarudin Ngah, Jamaludin Mustaffa, Rozita Abdul Mutalib & Mohd.
Hilmi Hamzah, “Kelewatan Dalam Pembahagian Harta Pusaka”, Journal of Global Business and
Social Entrepreurship (GBSE), Vol.2: (2016) page 180-187/ gbse.com.my/ eiSSN 24621714/.
14Bibi Nur Adila Zulkifli & Md.Yazid Ahmad, “Kekangan dan Penyelesaian Kelewatan Pengurusan
Aset Pusaka Tak Alih Orang Islam di Malaysia”, Islamiyyat 38(1) 2016: 53-63.
1
15Nasri Naiimi, “Pengurusan Sepakat yang Membawa Berkat: Melestarikan Harta Faraid Menerusi
Akad-Akad Muamalat" dibentangkan dalam Seminar Hibah 2015 Peringkat Kebangsaan bertempat di
Kompleks Pusat Islam, Universiti Utara Malaysia, Sintok Kedah pada 19-20 Mei 2015.
1
Akhbar tempatan turut memaparkan pelbagai isu dan kes berkaitan harta pusaka.
Antaranya keengganan ahli waris mengikut ketetapan hukum Syarak dalam
pembahagian harta pusaka seperti “Anak Mohon Ibu Junjung al-Quran Nafi Wasiat
Ayah”16, “Pasal Harta Pusaka - Abang Robohkan Kediaman Adik”17 dan “Dua Anak
Syed Kechik Halang Abang”. 18

Selain itu, terdapat kes perebutan harta si mati
sehingga di tanah perkuburan. Kes ini melibatkan tiga orang anak menempatkan ibu
mereka yang uzur di Pusat Jagaan Orang Tua dan setelah mengetahui berita kematian
ibu mereka, maka ketiga-tiga anak tersebut pergi ke tanah perkuburan semata-mata
untuk menuntut harta pusaka si mati.19 Dalam hal ini, pihak Kerajaan telah memohon
cendiakawan Islam supaya menentukan suatu kaedah yang berkesan supaya tanah
pusaka terbiar dapat ditadbir dengan sistematik serta dapat memberi manfaat kepada
20
rakyat.
Untuk mengukur tempoh kelewatan permohonan mentadbir harta pusaka mengikut

tahun di negeri-negeri okasi
l kajian, pengkaji membandingkan statis tik
orang Melayu beragama Islam berumur dari lapan belas (18) tahun dan ke atas21
16
Utusan Malaysia. “Anak Mohon Ibu Junjung al-Quran Nafi Wasiat Bapa”. Selasa, Julai 29, 2003.
(Capaian pada 23 ogos 2016).
17
http://www2.bharian.com.my/bharian/articles/Abangrobohkankediamanadik/Article/index_html
(Capaian pada 18 Januari 2015).
18
http://www.as-salihin.biz/2010/01/harta-pusaka-syed-kechik-rm400-juta.html (Januari 17, 2010).
(Capaian pada 10 Januari 2015).
19
Harian Metro, www.faraidh.blogspot.com (Disember 21, 2009). “Berebut harta pusaka di tanah
perkuburan”. (Capaian pada 4 Januari 2015).
20
Berita Harian, 31 Julai 2018. “Ulama diminta cari kaedah tangani tanah pusaka terbiar”. (Capaian
pada 30 Nov 2018).
21
Umur lapan belas (18) tahun adalah umur minima bagi kelaziman seseorang memiliki harta. Haji
Noh Dahya, Pengarah Pejabat Tanah dan Galian Negeri Kedah, Pejabat Tanah dan Galian Negeri
Kedah, Wisma Negeri, 05474, Alor Setar Kedah. Temu bual oleh pengkaji pada 4 Februari 2016 jam
2.30 petang; Tuan Haji Shahdan Haji Abdullah, Timbalan Pengarah, Pejabat Tanah dan Galian Kedah,
Pejabat Tanah dan Galian Negeri Kedah, Wisma Negeri, 05474, Alor Setar Kedah. Temu bual oleh
pengkaji pada 4 Februari 2016 jam 2.30 petang.
1
seperti di Jadual 1.2 dengan statistik permohonan Perakuan pewarisan di Mahkamah
Syariah (MS) seperti Jadual 1.3 di bawah.
Jadual 1.2
Statistik Kematian Orang Islam Berumur Lapan Belas Tahun dan ke atas di Negeri-
Negeri Utara Semenanjung Malaysia mulai Tahun 2014 sehingga Tahun 2017
Tahun/Negeri Perak Pulau Kedah Perlis

Pinang
2014 8024 3286 9527 1380
2015 8153 3451 10,062 1460
2016 8415 3675 10,176 1578
2017 8561 3812 10,749 1657
Jumlah 33,153 14,224 40,514 6075
keseluruhan
Sumber: (https://newss.statistics.gov.my/newssportalx/ep/epListOrderSearch.seam-
Permintaan data dari Jabatan Perangkaan Malaysia Kod Pesanan -37379 dan
36805).
Jadual 1.3
Statistik Permohonan Perakuan Pewarisan di Negeri-Negeri Utara Semenanjung

Malaysia mulai Tahun 2014 sehingga Tahun 2017
Tahun/ Negeri PeraUk erPsullatui ra iaPerlis
niv Uta KMedaahlay
Pinang s
2014 1260 1105 1904 388
2015 858 987 2115 364
2016 1021 1114 2105 337
2017 898 816 1784 239
Jumlah 4037 3932 7908 1328
keseluruhan
Sumber:(http://syariah.perak.gov.my/index.php/perkhidmatan/statistik-kes/galeri;
http://www.jksnpp.gov.my/jksnpphq/index.php/component/search/?searchword=st
atistik&searchphrase=all&Itemid=347;http://kedah.jksm.gov.my/
statistik; norzurairah@esyariah.gov.my/statistik kes faraid).
Merujuk Jadual 1.2 dan Jadual 1.3 di atasa, pengkaji memfokuskan dari aspek jumlah
keseluruhan kematian orang Melayu beragama Islam berumur lapan belas (18) tahun
dan ke atas dan jumlah keseluruhan permohonan Perakuan pewarisan dari tahun
2014 sehingga 2017. Pengkaji tidak dapat mengemukakan data terkini kematian
1
orang
1
Melayu beragama Islam berumur lapan belas (18) tahun dan ke atas bagi tahun 2018
disebabkan data yang diperlukan itu masih dalam proses pengesahan di peringkat
22
Jabatan Perangkaan Malaysia, Putrajaya.
Negeri Perak mencatatkan jumlah keseluruhan kematian orang Melayu beragama
Islam berumur lapan belas (18) tahun dan ke atas bagi tempoh empat tahun mulai
2014 sehingga 2017 berjumlah 33,153 orang. Daripada jumlah tersebut, Perakuan
pewarisan yang dimohon oleh waris atau pentadbir adalah sebanyak 4037
permohonan atau 12.2 peratus sahaja. Manakala Negeri Pulau Pinang mencatat
jumlah keseluruhan kematian orang Islam berumur lapan belas (18) tahun dan ke atas
pada tahun 2014 sehingga 2017 adalah sebanyak 14,224 orang dan Perakuan
pewarisan yang dimohon adalah sebanyak 3932 atau 27.6 peratus sahaja.
Bagi Negeri Kedah pula mencatatkan jumlah keseluruhan kematian orang Islam
berumur lapan belas (18)tahun dan ke atas s ebanyak 40,514 orang mana kala
pewarisan yang dimohon berjumlah 7908 atau 19.5 peratus sahaja. Seterusnya,
Negeri Perlis yang merupakan sebuah negeri yang terletak di Utara Semenanjung
Malaysia mencatatkan jumlah keseluruhan kematian orang Islam berumur lapan
belas (18) tahun dan ke atas sebanyak 6075 orang dan jumlah keseluruhan
permohonan Perakuan pewarisan adalah sebanyak 1328 atau 21.9 peratus sahaja.
Mohd. Zamzuri Khoshim, Penolong Pegawai Perangkaan Gred E29, Bahagian Perangkaan
22
Penduduk dan Demografi, Jabatan Perangkaan Malaysia, Blok C6, Kompleks C, Pusat Pentadbiran
Kerajaan Persekutuan, 62514 Putrajaya. Merujuk perbualan pengkaji melalui telefon dengan beliau
pada 20 Ogos 2019 jam 11.00 pagi.
1
Berdasarkan perbandingan yang dibentangkan oleh pengkaji menunjukkan bahawa
jumlah kematian orang Melayu beragama Islam di negeri-negeri lokasi kajian dan
jumlah permohonan Perakuan pewarisan adalah tidak seimbang. Berlaku kelewatan
melangkaui dua (2) tahun dan ke atas. Oleh itu, pengkaji merumuskan bahawa ahli
waris yang sengaja melewat-lewatkan pentadbiran harta pusaka kepada waris yang
berhak menyebabkan berlaku kesan yang tidak baik kepada semua pihak seperti
mana yang dijelaskan dalam Jadual 1.1.
Dalam isu ini, pengkaji berpandangan Perakuan pewarisan bukanlah suatu prosedur
yang diwajibkan bagi setiap kematian yang berlaku di Malaysia bagi tujuan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam berdasarkan Perkeliling Ketua
23
Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan /2007. Namun kekuatan data ini
tidak boleh dinafikan untuk menunjukkan kelompangan sistem perundangan yang
berkuat kuasa pada masa kini tidak memperuntukkan perkara ini sebagai suatu
kewajiban khususnya bagiorang Islam yang majoritinya membahagikan harta
berdasarkan sistem faraid.
Selain itu, pengkaji merujuk statistik “wang menunggu dituntut” di ARB semakin
meningkat disebabkan berlaku kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka.
Pengkaji merujuk data yang diperoleh dari ARB yang menunjukkan secara purata
berlaku peningkatan “wang menunggu dituntut” di negeri-negeri lokasi kajian.
Statistik keseluruhan “wang menunggu dituntut” adalah seperti di Jadual 1.4.
23 Surat JKPTG/950/100-1/7/1 Jld. 4 (13) bertarikh 26 Mei 2017 mengenai Pekeliling Ketua
Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan /2007, Perintah, Sijil atau Perakuan Faraid Tidak
Boleh Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran Turun Milik Harta Pusaka Si Mati.
1
Jadual 1.4
Statistik “Wang Menunggu Dituntut” di ARB di Negeri-Negeri Utara Semenanjung
Malaysia mulai tahun 2010 sehingga 2016
Tahun Perak Pulau Pinang Kedah Perlis
2010 6,352,400.00 4,208,600.00 6,284,000.00 1,980,400.00
2011 3,740,700.00 816,700.00 1,240,400.00 290,200.00
2012 2,251,600.00 1,100,400.00 2,701,900.00 560,200.00
2013 2,161,700.00 1,762,700.00 2,450,900.00 640,400.00
2014 3,824,500.00 1,875,000.00 3,575,600.00 560,100.00
2015 7,652,000.00 1,690,500.00 138,011,000.00 1,820,500.00
2016 5,271,700.00 931,800.00 165,216,700.00 1,420,800.00
Jumlah 31,254,600.00 12,385,700.00 319,480,500.00 7,272,600.00
Jumlah RM 370, 393,400.00

Keseluruhan
Sumber: (Jumlah mengikut fail yang dimasukkan dalam akaun khas “Wang Menunggu
Dituntut” rujuk ARB/GCCD/MUFTI KEDAH/2017/01/BIL 25-BBA bertarikh 24
Januari 2017. Surat ditandatangani oleh Nik Salina Nik Idris, Ketua Bahagian
Komunikasi Korporat ARB, Tingkat Bawah Wisma ARB, No.2 Jalan Ampang,
50508, Kuala Lumpur.
Statistik di atas menunjukkan bahawa isu ketidakprihatinan waris menyegerakan
pentadbiran harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia menyebabkan jumlah wang yang dalam status “menunggu
untuk dituntut” oleh waris mencecah jumlah RM 370, 393.4 juta. Jumlah tersebut
adalah amat tinggi tetapi malangnya dibekukan oleh ARB sehingga proses
pengeluaran “wang tidak dituntut” bagi tujuan pembahagian kepada waris
dilaksanakan. Tentunya isu ini memberi kesan yang tidak baik kepada perkembangan
ekonomi umat Islam.
1
Oleh itu, pengkaji amat bersetuju dengan Mohd. Fitri Abdul Rahman yang mengakui
bahawa permohonan mentadbir harta pusaka hendaklah disegerakan supaya waris
mendapat manfaat daripada harta si mati dengan kadar segera. Contohnya, harta atau
aset peninggalan si mati yang diwarisi boleh dikembangkan melalui pelaburan atau
aktiviti komersial. Hal ini menyebabkan tenaga kerja diperlukan dan peluang
pekerjaan dapat dipertingkatkan. Secara tidak langsung, situasi sedemikian dapat
melonjak ekonomi sesebuah negeri atau negara ke tahap yang lebih tinggi.24 Namun,
sikap ahli waris yang sengaja menangguhkan urusan pentadbiran harta pusaka
menyebabkan ekonomi tidak dapat dimajukan dan pendapatan negara akan
menyusut.
1.2.2 Isu Ketiadaan Aspek Penguatkuasaan
Pentadbiran harta pusaka orang Islam pada masa kini sama ada di negeri-negeri
lokasi kajian atau negeri-negeri yang lain di Semenanjung Malaysia ditadbir oleh
badan-
badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan. Perlembagaan Persekutuan dengan
jelas memberi kuasa dari aUspnekivpeenrtasdlbtirianUptuasarkaa
kMepaadlaabyadsaina-badan pentadbir
iaitu Unit Pembahagian Pusaka (UPP) yang ditempatkan di Jabatan Ketua Pengarah
Tanah dan Galian (JKPTG) di Negeri-Negeri dan Bahagian Pembahagian Pusaka
(BPP) ditempatkan di Kementerian Air, Tanah dan Sumber Asli Malaysia yang
ditempatkan di Mahkamah Tinggi (MT) dan Amanah Raya Berhad (ARB)
berdasarkan peruntukan Senarai I (Senarai Persekutuan) Jadual Kesembilan
Perlembagaan Persekutuan. Badan-badan pentadbir tersebut melaksanakan bidang
kuasa masing-masing mengikut perundangan yang berkuat kuasa iaitu Akta Harta
1
Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
Mohd. Fitri Abdul Rahman, Bagaimana Mengurus Harta Pusaka, (PTS Profesional Amazon. Com,
24
2006), 87.
2
(Aturan 71 dan Aturan 72), Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97], Akta
Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91] dan Akta Perbadanan Amanah Raya Berhad
1995 [Akta 532].
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] berfungsi sebagai punca
kuasa kepada UPP di setiap negeri untuk mengurus dan mentadbir Harta Pusaka
Kecil orang Islam. Harta pusaka tersebut sama ada berbentuk harta tak alih seperti
tanah atau gabungan harta tak alih dan harta alih seperti wang tunai, saham dan wang
simpanan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP) yang nilaiannya tidak
25
melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja).
Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] dan Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
(Aturan 71 dan Aturan 72) memperuntukkan bidang kuasa MT bagi melaksanakan
prosedur pengeluaran surat probet dan surat kuasa mentadbir Harta Pusaka Besar
(Biasa) yang melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja)
harta pusaka tanpa wasiat dan harta berwasiat walaupun kurang daripada RM
26
2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja). Selain itu, Akta Mahkamah
Kehakiman 1964 [Akta 91] memperuntukkan bidang kuasa sivil MT termasuk
mengeluarkan surat probet dan surat kuasa mentadbir dan boleh membuat apa-apa
27
pindaan atau menarik balik surat kuasa tersebut. Manakala Akta Perbadanan
Amanah Raya Berhad 1995 [Akta 532] memberi kuasa kepada ARB mentadbir Harta
Pusaka Ringkas yang nilaiannya kurang daripada RM 600,000.00 (Ringgit Malaysia:
25
Subseksyen 3(2), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) (Pindaan) 2008 [Akta A1331]; Resali
Muda, “Harta Pusaka Islam di Malaysia: Antara Perundangan dan Pentadbiran”, Malaysia Journal of
Syariah and Law, ISSN: 1985-7554, volume 4, 2016.
26
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] Pindaan 2008 (Akta A1331).
2
Seksyen 24 (f), Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91.
27
2
Enam Ratus Ribu Sahaja) dalam bentuk harta alih seperti wang tunai, saham, wang
pampasan dan kenderaan.28
Merujuk perundangan-perundangan di atas, pengkaji mendapati keseluruhan
peruntukan dalam perundangan tersebut adalah berbentuk prosedur pentadbiran dan
tatacara permohonan bagi melaksanakan bidang kuasa masing-masing. Isu ini turut
dibincangkan oleh Jasni Sulong dan Resali Muda yang menyatakan bahawa Kerajaan
Persekutuan berbidang kuasa sepenuhnya dari aspek pentadbiran harta pusaka orang
Islam di Semenanjung Malaysia. 29 Bagaimanapun, pengkaji mendapati daripada
keseluruhan perundangan tersebut hanya terdapat satu seksyen sahaja yang
memperuntukkan sedikit elemen penguatkuasaan pembahagian harta pusaka iaitu
seksyen 18(1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian 1955 [Akta 98] iaitu:
(1) Jika seorang tuan punya mana-mana tanah telah meninggal dunia
dan tiada prosiding, pengetahuan seorang Pegawai Penempatan bagi
daerah itu, atau penghulu kawasan itu, di mana tanah tuan punya itu
terletak, dalam masa tempoh enam bulan dari tarikh kematian telah
diambil kira untuk memperolehi pemberian probet atau surat kuasa
mentadbir atau bagi pembahagian harta pusaka si mati di bawah
Akta ini, Pegawai Penempatan atau penghulu itu hendaklah
melaporkan perkara itu kepada Pentadbir Tanah dan Pentadbir
Tanah boleh sesudah itu mengarahkan Pegawai Penempatan atau
penghulu itu, atau mana-mana Pegawai Penempatan lain bagi daerah
itu atau mana- mana penghulu lain, untuk mendaftarkan suatu
petisyen bagi pembahagian harta pusaka itu melainkan dia
mempunyai sebab untuk mempercayai bahawa tanah itu bukan
sebahagian daripada suatu harta
Seksyen 17, Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].

28
Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 179-180; Resali Muda,
29
2
“Harta Pusaka Islam di Malaysia: Antara Perundangan dan Pentadbiran”, Malaysia Journal of Syariah
and Law, ISSN: 1985-7554, Volume 4, 2016.
2
pusaka kecil, yang mana dia hendaklah melaporkan perkara itu
kepada Perbadanan.30
Peruntukan tersebut memberi kuasa kepada Pegawai Penempatan yang ditempatkan
31
di UPP yang kini ditukar nama kepada Pentadbir Tanah Daerah atau penghulu
sesebuah mukim melaporkan kepada badan-badan pentadbir yang terlibat dengan
pentadbiran harta pusaka seperti Pejabat Tanah atau ARB selepas tempoh enam (6)
bulan dari tarikh kematian. Dalam penelitian didapati tiada suatu peruntukan yang
spesifik dalam peruntukan tersebut mengenai penalti yang dikenakan bagi kesalahan
sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
melebihi tempoh enam (6) dan ke atas.
Oleh itu, sukar bagi mana-mana badan pentadbir pusaka untuk menguatkuasakan
peruntukan bagi kes waris sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta

ng panjang.pusaka
Maka, dalam tempoh
kesannya akan ya jaskan
perkara- perkara yang bersangkutan dengan perintah agama;
mengambil harta si mati secara tidak sah, dari aspek sosial; berlaku perbalahan
dalam kalangan ahli waris dan dari aspek ekonomi; hartanah peninggalan si mati
32
terbiar.
Seksyen 18 (1), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
30
31
Radziyuddin Haji Said, Penolong Pengarah Kanan, Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian
(Persekutuan) Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Pengarah Tanah dan Galian
(Persekutuan) Negeri Kedah, Aras 3, Blok B, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Bandar
Muadzam Shah, Anak Bukit Alor Setar, Kedah. 13 Oktober 2016, jam 3 petang;
2
Rusnadewi Abdul Rashid dan Noor Inayah Yaakub, “Masalah Kegagalan dan Kelewatan
32
Pengagihan Harta Pusaka di Malaysia,” Jurnal Intelek Vol 5, No. 2, Fakulti Undang-Undang, (Perlis:
Universiti Teknologi Mara, 2015).
2
Dalam isu ini, pengkaji mendapati undang-undang memainkan peranan penting
untuk membolehkan tindakan penguatkuasaan dijalankan. Metodologi
penguatkuasaan yang sistematik berupaya mempengaruhi tindakan waris supaya
menyegerakan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam. Ini kerana,
matlamat utama undang-undang digubal adalah untuk melaksanakan keadilan dengan
memberi hak kepada seseorang, memelihara daripada sebarang bentuk pencerobohan
33
hak milik dan mencegah sebarang bentuk kezaliman.
Oleh itu, untuk menangai isu tersebut, pewujudan perundangan yang substantif
berkaitan pusaka Islam di peringkat Persekutuan dan dipertanggungjawabkan kepada
satu badan khusus untuk melaksanakannya adalah suatu solusi yang terbaik. Melalui
pewujudan perundangan tersebut, kesalahan-kesalahan berkaitan pentadbiran harta
pusaka orang Islam dapat diperuntukkan dan tindakan undang-undang boleh
dikenakan kepada pelaku kesalahan berkenaan. Hal ini dapat meminimumkan konflik
yang dihadapi dalam kalangan waris yang menyebabkan kesan-kesan yang tidak
dari aspek agama, sosial dan ekonomi ummah. Tiada isu penguatkuasaan dikupas
secara langsung dalam kajian ini oleh kerana tiada suatu perundangan yang yang
berkuat kuasa memperuntukkan perkara tersebut. Perbincangan menjurus kepada
keperluan memperuntukkan elemen penguatkuasaan dalam penggubalan
perundangan pusaka yang khusus di peringkat Persekutuan dan diberi kuasa kepada
suatu badan pentadbir yang berkelayakan untuk melaksanakannya. Metodologi
pelaksanaan aspek penguatkuasaan akan dibincangkan oleh pengkaji dalam
perbincangan seterusnya.
2
Muhammad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 4. Cet. 1, (Beirut: Dar al-
33
Maktaby 2009M / 1430H), 37.
2
1.2.3 Isu Peruntukan Undang-Undang Mengenai Pusaka Islam Terhad
Berdasarkan Artikel 74 dan 77 Perlembagaan Persekutuan, Jadual Kesembilan
Senarai II (Senarai Negeri) memperuntukkan bidang kuasa Negeri hanya berhubung
dengan undang-undang diri dan keluarga orang Islam sahaja. Hal-hal yang
bersangkutan dengan pusaka orang Islam dari aspek hukum Syarak diperuntukkan
dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri-Negeri atau Enakmen Mahkamah
Syariah Negeri- Negeri yang terhad kepada penentuan waris yang berhak dan kadar
pewarisan sahaja. Sehingga kini, pengkaji mendapati terdapat satu peruntukan sahaja
mengenai pusaka Islam iaitu memberi kuasa kepada Mahkamah Syariah (MS) untuk
mengesahkan waris dan bahagian yang berhak diterima oleh waris sama ada di
negeri-negeri lokasi kajian atau negeri-negeri di seluruh Malaysia. Penjelasan
lanjut peruntukan tersebut mengikut lokasi kajian adalah seperti dalam Jadual 1.5
dan Negeri-Negeri di Seluruh Malaysia seperti dalam Jadual 1.6.
Jadual 1.5
Senarai Peruntukan Pusaka di Negeri-Negeri Lokasi Kajian
Bil Enakmen Seksyen
1. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004 Seksyen 54
2. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Seksyen 65

Pinang) 2004
3. Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008 Seksyen 20
4. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perlis) 2006 Seksyen 65
2
Jadual 1.6
Senarai Peruntukan Pusaka di Negeri-Negeri di Seluruh Malaysia
Bil Enakmen Seksyen
1. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Selangor) Seksyen 65

2003
2. Akta Pentadbiran Undang-Undang Islam (Wilayah- Seksyen 50

Wilayah Persekutuan) 1993
2. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Johor) 2003 Seksyen 65
3. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Melaka) Seksyen 53

2002
4. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Sembilan) Seksyen 65

2003
5. Enakmen Pentadbiran Mahkamah Syariah (Kelantan) Seksyen 14

1982
6. Enakmen Mahkamah Syariah (Terengganu) 2001 Seksyen 15
7. Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Pahang) Seksyen 51

1991
Ordinan Mahkamah Syariah (Sarawak) 2001
8. Universlti Utara Malay sSieaksyen 14
9. Enakmen Mahkamah Syariah (Sabah) 2004 Seksyen 15
Berdasarkan Jadual 1.5 dan Jadual 1.6 di atas, pengkaji mendapati perundangan sedia
ada lebih tertumpu kepada penentuan waris dan bahagian yang berhak diterima oleh
waris tersebut. Sepatutnya, peruntukan mengenai pusaka Islam tidak terhad kepada
satu seksyen sahaja kerana antara kesan kelewatan permohonan pentadbiran harta
pusaka boleh menyebabkan berlakunya kes-kes pelanggaran terhadap hukum Syarak
seperti kes menyembunyikan waris dan pembahagian harta pusaka tidak menepati
34
Perakuan pewarisan yang dikeluarkan oleh MS. Walaupun seksyen 19, Akta Harta
Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] memperuntukkan jika berlaku
pertikaian
3
Wan Abdul Halim Wan Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, 337-343.
34
3
mengenai pembahagian harta pusaka orang Islam hendaklah dirujuk kepada undang-
undang Islam atau adat Melayu di negeri-negeri berkenaan. Namun realitinya,
rujukan kepada pihak berkuasa agama di peringkat Negeri seperti Jabatan Mufti
Negeri atau Jabatan Kehakiman Syariah Negeri adalah tidak efektif berbanding isu-
isu pusaka Islam tersebut dikanunkan supaya pelaksanaannya lebih sistematik.
Contohnya, hukum pembahagian harta pusaka bagi kes kematian serentak, kes
anggapan mati, perwarisan yang menyentuh anak li’an dan anak tak sah taraf.
Demikian juga bagi penentuan harta yang termasuk harta pusaka seperti wang
caruman Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP) peninggalan si mati, wang
pampasan, barang kemas serta insuran takaful dan yang tidak termasuk harta pusaka
seperti wang khairat kematian, pencen terbitan, dan dividen daripada insurans
konvensional. Isu ini adalah suatu keperluan untuk dimasukkan dalam perundangan
bagi memudahkan semua pihak dalam pelaksanaan pentadbiran harta pusaka Islam
secara tuntas.
Di Negeri Perak, Negeri PuUlanu iPvineanrgs,lNtiegUeritaKerdaah Mdaan
lNaeygesrii aPerlis, mana-mana pihak yang menghadapi permasalahan mengenai
pentadbiran dan pembahagian harta pusaka akan memohon nasihat dan pandangan
Mufti. Mufti atau Jawatankuasa Fatwa Negeri 35

berbidang kuasa untuk memberi
pandangan berkaitan hukum Syarak khususnya melibatkan harta pusaka. Contohnya,
kes di Negeri Kedah, Che Mohamad Nordin bin Ali Mohsin36 (dikenali sebagai
pemohon) telah mengemukakan permohonan ke Jabatan Mufti Negeri Kedah untuk
mendapatkan fatwa terhadap isu pembahagian harta pusaka. Walaupun, rujukan
kepada Mufti atau Jawatankuasa Fatwa dalam isu
Seksyen 34 dan Seksyen 36, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004; Seksyen 45 dan
35
3
Seksyen 47, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004, Seksyen 8 dan Seksyen
10, Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008; Seksyen 45 dan Seksyen 47, Enakmen
Pentadbiran Agama Islam (Perlis) 2006.
36
Che Mohamad Nordin Ali Mohsin, 2K, Jalan Kampung Perak, 05100 Alor Setar, Kedah bertarikh
Mac 27, 2011.
3
pembahagian pusaka hanyalah atas inisiatif individu terbabit, namun untuk kefahaman
waris-waris lain yang berhak ke atas harta si mati maka beliau bertindak sedemikian.
Beliau adalah pentadbir harta pusaka kepada al-Marhumah Hajjah Kadijah binti Mohd
Ali @ Ali. Surat mentadbir harta pusaka, rujuk petisyen No.73/1985 dari Mahkamah
Tinggi Alor Setar. Al-Marhumah adalah ibu beliau dan beliau telah memperoleh
Perakuan Faraid No.02001-040-0387-2003 bagi harta pusaka tersebut. Persoalan yang
dikemukakan oleh beliau tentang hasil pendapatan yang diperoleh daripada aset-aset si
mati termasuk dalam harta pusaka atau sebaliknya seperti:
a) Wang hasil dan pendapatan yang diperoleh daripada aset-aset si mati seperti
wang hasil sewa bendang, dusun dan premis perniagaan.
b) Wang hasil jualan harta alih dan tidak alih seperti tanah dan bangunan.
c) Wang hasil jualan barang kemas si mati seperti emas, batu permata, berlian dan
lain-lain lagi.
d) Hukum waris yang berpendapat hasil daripada jualan barang kemas si mati atau
pendapatan daripada UsenwiavanebrasnlgtuinaUn,tbaernadanMg adalnaysebsaigaainya

hendaklah
dibahagikan secara sama rata tanpa mengikut hukum faraid sekalipun salah
seorang daripada ahli waris lain tidak bersetuju.
Isu yang dikemukakan di atas adalah disebabkan waris perempuan iaitu kakak-kakak
kepada pemohon tidak bersetuju harta si mati dibahagikan mengikut hukum faraid.
Pemohon yang merupakan anak lelaki tunggal kepada si mati adalah pentadbir harta
pusaka dan beliau bersetuju harta pusaka tersebut dibahagikan mengikut hukum
faraid. Dalam hal ini, Jabatan Mufti Negeri Kedah telah memberi pandangan secara
bertulis bahawa harta pusaka adalah hak waris. Jika sebahagian waris bersetuju harta
si mati dibahagikan secara sama rata sedangkan sebahagian waris yang lain walaupun
3
seorang
3
tidak bersetuju dengan kaedah pembahagian tersebut maka harta si mati itu
hendaklah dibahagikan kepada ahli waris yang berhak mengikut sistem faraid. 37
Dalam isu ini, pemohon dan waris-waris yang lain menerima pandangan daripada
Mufti Negeri Kedah dengan penuh kerelaan.
Selain itu, terdapat isu yang dikemukakan kepada Jabatan Mufti Negeri Kedah
tentang pengesahan ahli waris. Hal ini disebabkan status perkahwinan tidak
didaftarkan di mana-mana Jabatan Agama Islam di Malaysia. Contohnya, kes
permohonan pengesahan waris melibatkan Mohd Zainol Mohd Ali (si mati- gemulah
meninggal dunia pada 24 Jun 2002) bertarikh 26 November 2002.38 Permasalahan
berlaku apabila perkahwinan kedua gemulah di Thailand tidak didaftarkan dengan
Kerajaan Malaysia. Persoalannya, adakah isteri kedua dan anak-anak hasil
39
perkahwinan tersebut berhak mewarisi harta pusaka gemulah?

Justeru, Jabatan Mufti Negeri Kedah memberi pandangan bahawa isteri kedua
gemulah dan anak-anak hasil perkahwinan dengan si mati tidak berhak mewarisi
harta si mati. Hal ini disebabkan perkahwinan isteri kedua dengan si mati tidak
didaftarkan di mana-mana negeri dalam Malaysia selepas tempoh enam (6) bulan
daripada tarikh perkahwinan tersebut. Pandangan ini adalah merujuk peruntukan
seksyen 22 (2), Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008.40
37
Jabatan Mufti Negeri Kedah kepada Pemohon Ruj. (02) dlm. JMNK. (F) 602. Jld. 19 bertarikh 1
Jamadil Awal 1432 bersamaan 5 April 2011. (Mengenai Pengurusan Harta Si mati).
38
Azaine & Fakhrul Peguambela & Pengacara Jalan Pandan Indah 4/34 Pandan Indah 55100, Kuala
Lumpur. Rujukan AF/SY/348/02 bertarikh 26 November 2002.
39“
Gemulah” ertinya seseorang anggota yang mati dalam perkhidmatan. Lihat Pekeliling Perkhidmatan
Bilangan 4 Tahun 2003 Mengenai Panduan Urusan Persaraan dan Pencen, Jabatan Perkhidmatan
Awam Malaysia.
40
Seksyen 22 (2), Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008.
3
Di Negeri Perak, pengkaji merujuk Ustaz Zamri Hashim, Timbalan Mufti Negeri
Perak berkaitan permasalahan harta pusaka dari aspek hukum Syarak. Beliau
mengakui isu faraid amat sensitif dan perlu diselesaikan secara bijaksana kerana isu
harta amat menyentuh peribadi ahli waris. Terdapat kes yang dikemukakan kepada
beliau yang memohon pandangan Jabatan Mufti Perak berkenaan salah seorang anak
perempuan yang enggan menyerahkan bahagian pusaka ibunya setelah pembahagian
pusaka dilaksanakan. Dalam kes ini, Jabatan Mufti Perak tiada bidang kuasa untuk
mengeluarkan apa-apa arahan supaya anak perempuan tersebut menyerahkan
bahagian pusaka ibunya. Bagaimanapun, Jabatan Mufti Negeri Perak hanya
berbidang kuasa memberi nasihat dan pandangan sahaja bahawa mengambil atau
memakan hak waris lain secara batil adalah haram dan berdosa dan pada hari akhirat
dikenakan azab yang amat pedih.41 Pandangan ini berdasarkan firman Allah SWT:
ۡ َ
َ ۡ َ ُ
ُ َ ۡ ُ َ ۡ lْ َٰٓ ُ َ lْ ُ َ َ َّ َ ُّ َٰٓ َ
“42‫" ي َٰ—أ ي ها ٱ ل ِذين ءا م نو ا َل تأ ك ل و ا أ م َٰو ل كم ب ي ن كم بٱ ل ب َٰ—ط ِل‬
Yang bermaksud:
“Wahai orang yang beriman, janganlah kamu memakan harta
dalam kalangan kamu secara batil (zalim).”
Berdasarkan fakta yang dibincangkan, ketiadaan peruntukan elemen penguatkuasaan
kelewatan dan penyalahgunaan pusaka Islam menyebabkan harta pusaka orang Islam
tidak dapat ditadbir dengan sempurna. Jika berlaku pertelingkahan dan permasalahan
berkaitan isu tersebut, pihak berkenaan perlu merujuk kepada Jabatan Mufti Negeri-
Negeri atau Jabatan Kehakiman Syariah Negeri-Negeri.43
41
Ustaz Zamri Hashim, Timbalan Mufti Perak, Tingkat 5, Kompleks Islam, Jalan panglima Bukit
Gantang Wahab, 30000 Ipoh, Perak.Temu bual secara telefon oleh pengkaji, 23 Januari 2018.
42
Al-Quran, al-Nisaa’ 3:29.
43
Shuaib, Farid Sufian, “Pelaksanaan Undang-Undang Harta Pusaka Islam dalam Sistem Perundangan
Malaysia: Satu Perspektif Perlembagaan”. Seminar Undang-Undang Pentadbiran Harta Pusaka Islam
Malaysia 2014 (SUPPHI 2014) bertempat di Bangi, Selangor pada 15-16 Oktober 2014.
3
Pengkaji turut bersetuju dengan pandangan Ahmad Zahid Hamidi, mantan Menteri di
Jabatan Perdana Menteri yang menyatakan bahawa manusia amat memerlukan
kepada suatu sistem perundangan yang sistematik dan unggul bagi menjamin
keadilan dan keharmonian hidup. Ciri-ciri kesejahteraan hidup manusia termasuklah
dalam aspek pentadbiran harta pusaka orang Islam yang berkesan. Beliau
menegaskan bahawa umat Islam akan berhadapan dengan ‘opportunity cost’
sekiranya isu ini gagal ditangani dengan harmonis dan komprehensif.44
Justeru, aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka perlulah
diwujudkan supaya memberi impak terhadap kesejahteraan struktur sosial dan
ekonomi orang Islam serta menjadi parameter kepada kemajuan tamadun ummah.
Sarjana Barat Norman Anderson telah menyatakan bahawa undang-undang
merupakan aspek yang hanya boleh dilihat dalam masyarakat bertamadun. 45 Ini
bermaksud, masyarakat yang bertamadun adalah masyarakat yang menjunjung
undang-undang dalam kehidUupnainv.
Seemrsenlttaira UkethaidruapanMmaaslyaaryaksaitayang tidak diurus
dengan suatu undang-undang akan menyebabkan kemunduran. Hal Ini bertepatan
dengan pandangan Imam Al-Ghazali rahimahullah (r.h.m) yang bermaksud:
َ o ُّ َ ‫ا‬ َ
46
‫ل ِن ظام ال دين ِإل ِب ِن ظا ِم ال د ني ا‬
“Tidak akan lurus agama itu melainkan lurusnya peraturan atau
sistem dunia itu”.
Ahmad Zahid Hamidi, Menteri di Jabatan Perdana Menteri, Membangun Ekonomi Ummah
44
Menerusi Instrumen Faraid dan Hibah Portal Rasmi Muamalat dan Kewangan Islam, Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia. (JAKIM). Jurnal Muamalat Bil. 1 (Ogos, 1429/2008).
http://www.islam.gov.my/en/jurnal- muamalat. (Capaian pada 10 April 2015).
3
Norman Anderson, Law Reform in the Muslim World (London: The Athlone Press, 1976), 1.
45
Al-Ghazali, li al- Imam Abi Hamid Muhammad bin Muhammad, Ihya’ Ulum al-Ddin, Juz. 1, (Al-
46
Qaherah: Dar al-al-Aafaq al-cArabiyyah, 2004), 21.
3
Berdasarkan pandangan Norman Anderson dan Imam Hujjah al-Ghazali r.m.h dapat
difahami bahawa perundangan atau peraturan yang dikanunkan dapat menundukkan
tingkah laku ummah agar selari dengan kehendak syariat.
Kajian ini juga selaras dengan pandangan Jasni Sulong yang berpendirian bahawa
perundangan pusaka Islam pada masa kini tidak dikanunkan dan aspek
penguatkuasaan yang khusus tidak dapat dilaksanakan bagi menjamin hak waris
daripada teraniaya. Isu ini turut dibincangkan oleh Wan Abdul Halim Wan Harun
bahawa isu ketiadaan aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka
orang Islam menyebabkan waris atau bukan ahli waris sanggup melanggar hukum
Syarak seperti memakan harta anak yatim secara tidak sah, ketidakharmonian dalam
kehidupan sosial seperti pertelingkahan dan permusuhan sesama ahli waris serta
bermasam muka47. Sementara Haji Noh Dahya pula mengesahkan bahawa kelewatan
pentadbiran harta pusaka menyebabkan pembangunan ekonomi menurun.48

Justeru, pihak Kerajaan Persekutuan perlulah memperuntukkan elemen
penguatkuasan dalam perundangan sedia ada atau dalam perundangan yang khusus.
Sementara badan pelaksana pula terdiri daripada badan pentadbir yang terlibat secara
langsung dari aspek pentadbiran harta pusaka orang Islam seperti UPP atau badan-
badan yang tertentu. Selain itu, pengkaji turut membincangkan bentuk-bentuk
kesalahan mengenai pusaka Islam yang berhubung kait dengan hukum Syarak
supaya diperuntukkan dalam perundangan pusaka Islam atau digubal suatu
perundangan pusaka Islam yang khusus di peringkat Negeri. Hal ini supaya
pentadbiran pusaka Islam di Mahkamah Syariah
Wan Abdul Halim Wan Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, 337-343.
47
4
Haji Noh Dahya, Pengarah Pejabat Tanah dan Galian Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji pada 4
48
Februari 2016 jam 2.30 petang.
4
(MS) lebih sistematik dan berkesan. Dalam isu ini, antara kesalahan berkaitan hukum
Syarak seperti kes penafian hak waris dalam mewarisi bahagian pusakanya, waris
memonopoli harta pusaka, pentadbir menyalahgunakan harta peninggalan si mati
untuk kepentingan peribadi dan lain-lain kesalahan yang wajar diperuntukkan bagi
memastikan keadilan kepada semua pihak. Impaknya, implikasi kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh masa yang lama
dapat diminimumkan.
1.3 Persoalan Kajian
1.3.1 Apakah undang-undang dan badan pentadbir berkaitan dengan pentadbiran
pusaka orang Islam dengan memfokuskan bagi Negeri-Negeri Utara di
Semenanjung Malaysia?
1.3.2 Bagaimanakah aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka perlu
diperkemaskan untuk mengatasi masalah kelewatan pentadbiran harta pusaka
orang Islam? Universlti Utara Malaysia
1.3.3 Adakah aspek penguatkuasaan berperanan selaku pemboleh ubah pengantara
kepada hubungan antara kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka
dengan penggubalan undang-undang pusaka?
1.4. Objektif Kajian
Objektif utama kajian adalah untuk menerangkan tindakan yang signifikan untuk
mengatasi isu kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam di
negeri- negeri lokasi kajian. Secara khusus objektif kajian adalah untuk:
4
1.4.1 Mengkaji undang-undang dan badan pentadbir yang berkaitan dengan
pentadbiran pusaka orang Islam dengan memfokuskan Negeri-Negeri di
Utara Semenanjung Malaysia.
1.4.2 Menganalisis aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka perlu
diperkemaskan untuk mengatasi masalah kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam.
1.4.4 Mengkaji dan menilai peranan aspek penguatkuasaan berperanan selaku
pemboleh ubah pengantara kepada hubungan antara kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka dengan penggubalan undang-undang pusaka.
1.5 Hipotesis Kajian
Perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa pada masa kini tidak
memperuntukkan mengenai penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam.
Hanya terdapat satu seksyen sahaja iaitu seksyen 18 (1), Akta Harta Pusaka Kecil
1955 (Pembahagian) [Akta 98] yaUngnmi evmebrersi lktuiasaUkteapardaa
PMentaadlbairyTsainaah Daerah di UPP
dan penghulu di peringkat mukim melaporkan kes kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka berkaitan tanah kepada Pentadbir Tanah bagi tujuan
pembahagian. Tiada peruntukan penalti bagi kes kelewatan tersebut. Bagaimanapun,
dari aspek pelaksanaan, peruntukan berkenaan tidak berperanan sepenuhnya. Oleh
itu, pemansuhan peruntukan tersebut amat relevan dalam konteks semasa dan dibuat
penambahbaikan bagi membolehkan pihak berkuasa mengambil tindakan
penguatkuasaan ke atas waris, pentadbir atau pemegang amanah supaya permohonan
pentadbiran harta pusaka disegerakan.
4
1.6 Kepentingan Kajian
Kepentingan kajian ini adalah untuk menangani isu-isu kelewatan pentadbiran harta
pusaka melalui aspek penguatkuasaan undang-undang. Melalui kerangka teori,
pengkaji dapat meneroka dengan lebih mendalam hubungan kesalahan sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka antara hukum Syarak dan
undang-undang yang berkuat kuasa. Kesannya, berlaku krisis dan konflik dari aspek
agama, hubungan sosial dan perkembangan ekonomi. Maka, aspek penguatkuasaan
wajar diperuntukkan dalam suatu perundangan dan dipertanggungjawabkan kepada
suatu badan yang khusus untuk melaksanakannya. Selain itu, kesalahan-kesalahan
mengenai pusaka Islam berkaitan hukum Syarak turut diperuntukkan dalam undang-
undang tersebut sebagai solusi kepada isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka
seperti yang dibincangkan.
Kajian ini juga adalah bertepatan dengan tuntutan Maqasid Syar’iyyah49 iaitu untuk
memastikan sepanjang temUpnohivkeelrewsal ttain UpetnatardabiraMn
ahlaartayspuiasaka tiada unsur kezaliman dan penganiayaan berkaitan harta
peninggalan si mati. Contohnya, hak anak yatim sebagai waris dilindungi, harta
peninggalan si mati tidak disalahgunakan dan
pembahagian harta pusaka dibahagikan kepada waris yang berhak mengikut hukum
faraid. Dalam konteks hukum Syarak, kesalahan-kesalahan yang dibincangkan oleh
pengkaji ini adalah suatu perbuatan dosa dan maksiat yang memerlukan kepada
kaedah tegahan atau larangan yang dipertanggungjawabkan kepada pemerintah atau
50
“ulil amri” berasaskan konsep Siyasah Syariyyah. Siyasah Syariyyah iaitu
menjalankan
49
Maqasid Syar’iyyah bermaksud objektif Syarak iaitu sesuatu tindakan yang dilaksanakan oleh
kerajaan supaya rakyat mendapat kemaslahatan dan kesejahteraan hidup. Lihat Abdul Karim Zaidan,
4
Al-Wajiz fi Usul al-Fiqh, Cet.5, (Beirut; Muassasah al-Risalah, 1996/1417), 378.
50
Siasah iaitu melaksanakan sesuatu yang mendatangkan kebaikan kepada rakyat. Syariyyah iaitu hal-
hal yang berlandaskan kaedah Syarak. Oleh itu, gabungan Siasah Syariyyah membawa maksud
hukum-hukum atau peraturan-peratusan yang dilaksanakan oleh kerajaan untuk mengatur sistem
4
pentadbiran awam sebuah negara Islam berdasarkan sesuatu tindakan bagi menjamin
kebaikan dan mengelak berlaku keburukan ke atas rakyat atau masyarakat . Oleh itu,
pihak berwajib hendaklah berperanan mewujudkan suatu bentuk peraturan atau
perundangan bagi membolehkan aspek penguatkuasaan dilaksanakan bagi
menangani isu ini daripada berlarutan berdasarkan Qaidah Fiqhiyyah (kaedah-
kaedah Fiqh) iaitu:
َ ْ o َ ُ َ ‫" َت ص‬
5
‫و ب ال ص لح ِة‬ ‫ا ِلم ا م ع لى ال ار‬
ُ ‫ار‬
Bermaksud: "1 ‫ط من َم‬e ‫ِع اي ِة‬ ‫ف‬
“Tindakan pemerintah ke atas rakyat menjurus kepada kemaslahatan

ummah.”
Justeru, pengkaji berpandangan dalam konteks memelihara harta orang Islam,
pemerintah atau kerajaan hendaklah bertanggungjawab untuk memastikan harta
tersebut tidak diceroboh atau dimiliki secara tidak sah. Melalui pewujudan peraturan
atau undang-undang dapat melestarikan pembangunan harta secara konsisten dan
menepati kehendak syariat. Dari aspek percambahan ilmu, kajian ini dapat menjadi
asas kepada kajian-kajian selanjutnya berkaitan undang-undang pusaka dari aspek
keberkesanannya dalam memantapkan pengurusan harta pusaka orang Islam di
negeri- negeri lokasi kajian dan juga di seluruh Malaysia.
1.7 Limitasi Kajian
Pengkaji merujuk Ahmad Sunawari Long yang menyatakan bahawa skop kajian
terbahagi kepada tiga bahagian iaitu batasan masa, batasan bidang kajian dan batasan
lokasi kejadian. Bagaimanapun, pengkaji mengaplikasi dua item dalam konsep ini
pentadbiran negara supaya rakyat mendapat kebaikan. Lihat Abdul Rahman Taj, al-Siasah al-
Syar’iyyah fi al-Fiqh al-Islami, Juz.1, (Qaherah: Jami’ah al-Azhar al-Syariff, 1415), 6.
4
Al-Suyuti, Jalaluddin Abdul Rahman bin Abu Bakar, Kitab al-Ashbah Wa an-Nadhair, (Beirut: al-
51
Maktabah al-cAsriyyah, 2013/1424), 159.
4
iaitu bidang dan lokasi kajian sahaja.52 Tujuannya adalah untuk memastikan kajian
lebih terfokus dan tidak tersasar daripada topik kajian. Selain itu, Othman Talib
berpandangan bahawa konsep ini dapat memastikan kajian sentiasa dalam kawalan
koridor kajian dan memerlukan kepada pelaporan.53 Dalam hal ini, tumpuan bidang
kajian adalah berkaitan pelaksanaan aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran
harta pusaka orang Islam. Perundangan yang menjadi asas dalam rujukan kajian ini
iaitu seperti di Jadual 1.7.
Jadual 1.7
Undang-Undang Pentadbiran Pusaka di Semenanjung Malaysia
Bil. Akta/Enakmen Badan

Pentadbir
1. Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian ) 1955 [Akta 98] UPP
2. Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] MT
3. Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91]/ Kaedah MT

Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan 72)
4. Akta Perbadanan UAmnainvaeh a ARB
RrsaylatiBeUrhtaad 1r9a95M[Aaktlaa5y32s]i
5. Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri/Enakmen MS
Mahkamah Syariah Negeri
52
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metdologi Penyelidikan Pengajian Islam, Fakulti Pengajian
Islam, Edisi Keenam, (Bangi Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 2011), 41.
53
Othman Talib, Asas Penulisan: Tesis Penyelidikan dan Statistik, Cet. 1, (Serdang: Penerbit UPM,
2013), 51.
4
Selain itu, lokasi kajian adalah tertumpu di Negeri- Negeri Utara Semenanjung
Malaysia iaitu Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis.
Asas tumpuan lokasi yang dipilih disebabkan kajian ini turut membincangkan aspek
sejarah perundangan berkaitan aspek penguatkuasaan di negeri-negeri tersebut yang
mewakili Negeri-Negeri Melayu Bersekutu (NNMB) iaitu Negeri Perak. Negeri
Kedah dan Negeri Perlis mewakili Negeri-Negeri Melayu Tidak Bersekutu
(NNMTB) dan Negeri-Negeri Selat (NNS) pula diwakili oleh Negeri Pulau Pinang.
Justeru, lokasi kajian amat relevan dan signifikan untuk kajian ini.
1.8 Definisi Operasi Kajian
Bahagian ini menjelaskan konsep-konsep utama yang berhubung kait dengan tajuk
kajian bagi membantu penilai memahami tajuk serta skop kajian. Pentadbiran
daripada
ً o َ ُ ِّ َ ُ َ ‫ا‬
iaitu Arab bahasa daripada berasal yang tadbir dasar kata l“‫ــ را‬o— ‫ ”د بــ ر ي د بــ ر ت د ِ يب ـ‬bermaksud
menyusun, mengurus, memeUrinntiavh,emresngl etnidaUlit, maernagatMur

ُ
aselsauaytusyiaang dituntut untuk melakukannya atau atas kata terbitan; “ ‫ر‬
o
—o ‫ ”ا التـ— ـيــ ِ— دبـ‬bermaksud pengurusan. 54
Sementara dalam bahasa Inggeris pentadbiran iaitu administration yang sinonim
dengan perkataan; “management, and government” yang membawa pengertian
55
perbuatan atau hal mentadbir; pengurusan dan mengendalikan. Dalam konteks
pentadbiran harta pusaka bermaksud mengurus dan mentadbir harta pusaka orang
Islam mengikut hukum Syarak sehingga diserah dan dibahagikan kepada ahli waris
4
54
Ibn. Manzur, Lisan al-Arab, Jld. 3, (Al-Qaherah: Dar Hadis, 2003), 289; Kamus Besar, Arab-
Melayu, Cet. 3, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015), 702.
55
C. Theodory, Al-Mounged English- Arabic, Second Edition, ( Beirut: Librarie Orientale, 1997), 28;
Kamus Melayu – Inggeris Dewan, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2012),1491.
5
56
yang berhak. Pentadbiran harta pusaka juga merupakan proses mengumpul dan
menguruskan aset-aset dan hutang-piutang si mati dan mengagihkan harta pusaka
57
kepada waris yang berhak. Agensi yang terlibat dalam pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka tidak berwasiat orang Islam iaitu UPP, MT dan ARB.
Dalam konteks pembahagian harta pusaka orang Islam adalah berdasarkan sistem
faraid iaitu setiap ahli waris akan mendapat bahagian masing-masing iaitu satu
perdua (1/2), satu pertiga (1/3), satu perempat (1/4), satu perenam (1/6), satu
perlapan (1/8) dan dua pertiga (2/3).58
Harta pusaka dari aspek terminologi bermaksud segala harta benda yang telah
ditinggalkan oleh orang yang meninggal dunia (untuk diwarisi oleh keluarganya dan
lain-lain). Contohnya, barang-barang yang mempunyai nilai seperti rumah, tanah,
barang kemas dan seumpamanya sama ada dimiliki oleh seseorang, syarikat,
pertubuhan dan lain-lain. Harta pusaka juga dikenali sebagai harta warisan. 59
Mengikut Ibn. Manzur, harta pusaka dikenali dengan pelbagai kalimah seperti berikut:
a) al-Tarikah daripada perkataan “taraka” iaitu meninggalkan sesuatu dibelakang
seperti si mati meninggalkan harta peninggalannya.
b) Al-Irth atau al-Mawarith daripada kalimah asal “warasha” iaitu harta
peninggalan orang yang telah meninggal dunia atau dikenali sebagai “al-
mirath”.
56
Al-Syirbini, Shamsuddin Muhammad Bin Muhammad Al-Khatib Al-Syafie, Mughni al-Muhtaj Ila
Ma’rifati Ma’ani Alfaz al-Minhaj, Juz. 3, Cet.1, (Damsyiq: Dar al-Faiha’, 2009), 513-516.
57
https://www.amanahraya.my/ms/pentadbiran-pusaka (Capaian pada 10 September 2019).
58
Muhammad Al-Zuhaili, al-Mu’tamad fi al-Fiqh al-Syafie, Juz. 4, Cet 3, Bab al-Faraidh wa al-
Mawarith, (Damsyik : Dar al-Qalam, 1417/1996), 339.
Kamus Dewan Edisi Keempat, Cet. 6, 1254.
59
5
c) Al-Faraidh daripada perkataan “faradha” iaitu yang difardhukan atau
bahagian yang telah ditentukan bagi setiap ahli waris. Kalimah “faraidh”
adalah pecahan “faradha” iaitu ketentuan disebabkan hukum-hukum waris
yang telah ditentukan oleh Allah SWT.
Kajian ini memfokuskan kepada kaedah pembahagian harta pusaka seperti yang
ditetapkan dalam hukum faraid sementara sumber pengambilan hukum berdasarkan
nas Syarak daripada al-Quran dan al-Hadis.
Dari aspek undang-undang, pengertian harta pusaka merujuk kepada perundangan
yang berkuat kuasa pada masa kini iaitu:
a) Mengikut Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], harta pusaka
kecil sebagai harta peninggalan si mati yang mengandungi kesemuanya atau
sebahagiannya adalah harta tak alih terletak di mana-mana negeri dan jumlah
nilai keseluruhannya Utidnakivmeelrebsilhti
iRMUt2a,0r0a0,00M0.a00la(Ryinsgigait Malaysia: Dua
60
Juta Sahaja) pada tarikh permohonan dikemukakan.
b) Menurut Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012, nilai kasar berhubung dengan apa-
apa harta pusaka ertinya nilai harta pusaka itu tanpa potongan bagi hutang,
61
bebanan, belanja pengkebumian atau duti harta pusaka.
c) Mengikut Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532], harta pusaka
bermaksud apa-apa harta yang ditadbirkan, dipegang, diurus atau dikawal oleh
Perbadanan sama ada sebagai pemegang amanah atau pentadbir atau penjaga,
penerima dan pengurus, pelikuidasi atau wakil, atau atas apa-apa sifat lain.
5
60
Aturan 71, Kaedah 2, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.

61
5
Manakala “harta” pula termasuk segala harta, alih atau tak alih, dan segala
harta pusaka, kepentingan, isemen dan hak, sama ada secara ekuiti atau di sisi
undang- undang dalam, kepada atau daripada harta, hak dalam tindakan, wang
dan nama baik.62
d) Merujuk Akta Tafsiran 1967 [Akta 388], “harta alih” ertinya segala harta selain
daripada harta tak alih sebagaimana yang ditakrifkan di dalam Bab II Akta ini,
dan “harta tak alih” termasuk tanah, faedah yang terbit daripada tanah, dan
benda-benda yang dilekatkan kepada secara tetap kepada tanah.63
e) Berdasarkan Akta Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999, “harta pusaka” ertinya
semua harta peninggalan si mati. Manakala tafsiran “harta” membawa erti
“harta” termasuk harta alih dan tak alih, apa-apa manfaat dalam apa-apa harta
alih atau tak alih, apa-apa hak, kepentingan hak milik, tuntutan, hak dalam
tindakan, sama ada pada masa sekarang atau pada masa hadapan, atau yang
64
selainnya mempunyai nilai menurut Hukum Syarak.
f) Demikian juga tafsiran harta pusaka mengikut Enakmen Wasiat Orang Islam
(Negeri Sembilan) 2004 yang bererti semua harta peninggalan orang yang mati
dan “harta” pula membawa pengertian termasuk harta alih dan tak alih, apa-apa
kepentingan dalam apa-apa harta alih atau tak alih, hak, hakmilik, tuntutan, hak
dalam tindakan, sama ada pada masa sekarang atau pada masa hadapan, atau
65
yang selainnya mempunyai nilai menurut hukum Syarak.
62
63Seksyen 66, Akta Tafsiran, 1967 [Akta 388].
64
Seksyen 2, Akta Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999.
65
Sekyen 2, Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan) 2004.
5
Daripada keseluruhan tafsiran harta pusaka berdasarkan Akta Harta Pusaka Kecil
(Pembahagian) 1955 [Akta 98], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012, Akta Perbadanan
Amanah Raya 1995 [Akta 532], Akta Tafsiran 1967 [Akta 388], Akta Wasiat Orang
Islam (Selangor) 1999 dan Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan) 2004,
pengkaji mendapati hampir setara iaitu harta yang ditinggalkan oleh si mati dalam
bentuk harta alih dan harta tak alih. Bagiamanapun, Akta Harta Pusaka Kecil
(Pembahagian) 1955 [Akta 98] menafsikan harta pusaka kecil bagi jumlah nilai
keseluruhannya tidak melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta
Sahaja) merujuk kepada bidang kuasanya berdasarkan Akta tersebut. Manakala
Kaedah- Kaedah Mahkamah 2012 menafsirkan harta pusaka iaitu nilai kasar daripada
apa-apa harta yang ditinggalkan oleh si mati termasuk hutang, bebanan, belanja
pengkebumian atau duti harta pusaka. Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta
532] pula menafsirkan harta pusaka sebagai apa-apa jenis harta yang ditadbir,
dipegang, diurus
atau dikawal oleh Perbadanan sebagai pemegang amanah, pentadbir atau penjaga
kepada harta-harta tersebutU. Snemivenetarrsa lttafisirUantaharrata
pMusaaklaamyesnigaikut Akta Wasiat
Orang Islam (Selangor) 1999 dan Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan)
2004 mempunyai persamaan iaitu apa-apa kepentingan ke atas harta alih atau tak
alih, hak, hakmilik, tuntutan, hak dalam tindakan pada masa sekarang atau pada masa
akan dating yang mempunyai nilai menurut hukum Syarak.
Justeru, pengkaji membincangkan isu harta pusaka dari dua dimensi iaitu
berdasarkan hukum Syarak dan perundangan pusaka di peringkat Persekutuan dan
Negeri. Kedua- dua perundangan ini digabungkan untuk memastikan pentadbiran
5
dan pengurusan harta pusaka orang Islam khususnya di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia
5
ditadbir dengan adil dan sistematik. Impaknya, kehidupan masyarakat Islam lebih
terjamin dan sejahtera.
Penguatkuasaan pula daripada kata asal ”kuat kuasa” iaitu kuasa atau hak atas sesuatu
atau untuk melakukan (memerintah, mengurus, dan lain-lain) sesuatu; peraturan, dan
lain-lain); penguatkuasaan perihal (perbuatan, tindakan, dsb) menguatkuasa undang-
undang.66 Menurut Za’aba, penguatkuasaan bermaksud orang yang menguatkuasakan
67
sesuatu undang-undang atau peraturan. Melalui penguatkuasaan, sesuatu tindakan
perundangan dapat dilaksanakan bagi mengatasi sesuatu permasalahan yang
dilakukan oleh individu atau pihak tertentu. Dalam Islam, penguatkuasaan dikenali
sebagai ”hisbah” iaitu tindakan menyuruh perkara kebaikan dan mencegah
keburukan atau perkara mungkar dan tindakan itu memberi kemaslahatan sesama
68 69
manusia atau meminta melakukan perkara kebaikan kerana Allah SWT.

Kajian ini tertumpu di Negeri-Negeri Utara di Semenanjung Malaysia iaitu Negeri
Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis. Bagaimanapun,
pengkaji turut membincangkan secara umum pentadbiran dan pengurusan harta
pusaka orang Islam di peringkat Persekutuan.
1.9 Kajian Literatur
Mutakhir ini, isu kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka sering
dibincangkan sehingga menyebabkan implikasi yang tidak baik seperti mengambil
66 Kamus Dewan, Edisi Keempat, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015), 836.
67Kamus, Za’aba, (Kuala Lumpur: Pustaka Antara Books, 2001), 663.
68
Muhammad Ruwwas Qal’ahji, Mu’jam Lughah al-Fuqaha’, Cet. 2, (Beirut: Dar al-Nafais, 1988),
179.
69
Ibn. Manzur, Lisan al-Arab, Jld. 2, 436.
5
harta pusaka milik waris secara tidak sah, menyembunyi waris yang berhak,
pergaduhan dalam kalangan ahli waris dan tanah yang tidak dipindahkan hak milik.
Situasi ini amat serius dan wajar ditangani segera disebabkan ia memberi kesan
langsung kepada kestabilan sosial dan pembangunan ekonomi. Bagi mengukuhkan
lagi hasil kajian, pengkaji meninjau karya lampau untuk mengelak daripada berlaku
pertindihan. Kajian lampau adalah berdasarkan kepada isu-isu berikut:
1.9.1 Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka
Bibi Nur Adila Zulkifli dan Md Yazid Ahmad membincangkan isu kekangan yang
menyebabkan kelewatan dalam pengurusan aset pusaka tak alih milik orang Islam di
Malaysia. Kesannya, jumlah harta tak alih yang tidak dituntut semakin meningkat
setiap tahun dan memerlukan suatu kaedah untuk menanganinya secara berkesan.
Selain itu, kelewatan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka juga mengundang
kepada kematian berlapis (munasakhah), kehilangan dokumen penting seperti sijil
kematian, sijil perkahwinaUn ndainvdeorksumltein Uhatrtaa rsai mMatia.
lFaayktsoriayang mendorong
berlakunya kelewatan tersebut adalah disebabkan sikap suka berlengah dan
mengambil mudah serta perselisihan faham dalam kalangan ahli waris yang
70
menyebabkan pentadbiran harta pusaka tertangguh. Melalui kaedah penguatkuasaan
dan sikap waris yang bertanggungjawab maka isu kelewatan pentadbiran dapat
diselesaikan secara harmoni.
Kajian Rusnadewi Abdul Rashid dan Noor Inayah Yaakub pula menyentuh isu
kegagalan dan kelewatan pengagihan harta pusaka di Malaysia. Penulis tersebut
menjelaskan pengabaian urusan pentadbiran harta pusaka boleh dianggap sebagai
5
satu
Bibi Nur Adila Zulkifli dan Md. Yazid Ahmad, 2016.

70
5
gejala yang tidak baik kerana kesannya akan menimbulkan konflik seperti kes-kes
pemilikan beramai-ramai, tuntutan bertindih, harta si mati dibekukan atau terbiar,
kesulitan semasa proses perbicaraan dan risiko kehilangan dokumen hak milik si
mati. Sehubungan itu, perbincangan kajian tersebut lebih tertumpu kepada faktor-
faktor pengabaian dan kelewatan pengagihan harta pusaka dan implikasinya terhadap
kelestarian ummah. Disebabkan pengagihan harta pusaka melalui sistem faraid
mengundang kesulitan, maka, penulis berkenaan mengesyorkan perancangan
pengagihan harta dilakukan semasa masih hidup melalui pendekatan hibah dan
wasiat.71
Sementara itu, Noraini Noordin, et al. menerangkan faktor-faktor yang menyebabkan
waris melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka disebabkan mereka
beranggapan pengurusan tersebut tidak penting. Pelbagai pihak telah berusaha untuk
memantapkan pentadbiran harta pusaka orang Islam di Semenanjung Malaysia

namun masih terdapat
kelemahannyUa.nAitvasedrassalrtuintuUktmaermaenuMhiakleapeyntsini g
aan semasa, pihak
berwajib hendaklah memberi perhatian serius tentang pematuhan sistem pentadbiran
harta pusaka yang dilaksanakan pada masa kini. Sekiranya ketidakpatuhan terhadap
sistem ini berterusan maka kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka terus
berlarutan.72
71 Rusnadewi Abdul Rashid, Rohayati Hussin dan Noor Inayah Yaakub Kawalan,“Penguatkuasaan,
6
Pendakwaan serta Hukuman bagi Isu Pencerobohan Tanah Wakaf di Malaysia”, 9th ISDEV
International Islamic Development Management Conference (IDMAC 2015), ISBN 978-967-394-
2305. 72Noraini Noordin, et al., “Review on Issues and Challenges in Islamic Inheritance Distribution
in Malaysia”, OIDA International Journal of Sustainable Development, Vol. 03, No. 12, pp. 27-38,
(2012). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2047981 , April 29, 2012.
6
Pengkaji juga meneliti kajian Wan Abdul Halim Wan Harun 73 mengenai isu
kelewatan pentadbiran harta pusaka. Faktor-faktor kelewatan yang dikenal pasti
dirumuskan seperti dalam Jadual 1.8.
Jadual 1.8
Faktor Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka
Bil Faktor Kelewatan

1. Salah tanggapan
2. Terlalu bersopan
3. Tiada pengetahuan
4. Sikap tidak sopan / tidak prihatin
5. Menaruh harapan kepada anak sulung
6. Tidak mahu harta berpindah kepada orang lain
7. Pertelingkahan dalam kalangan waris
Oleh itu, penulisan beliau dapat menyokong pengkaji untuk merangka suatu kaedah
penyelesaian yang relevan dengan kehendak semasa melalui peruntukan aspek
penguatkuasaan supaya pentadbiran harta pusaka dapat dilaksanakan secara
berkesan.
Selain itu, aspek kesalahan-kesalahan tentang pentadbiran harta pusaka berdasarkan

hukum Syarak turut dikanunkan kerana kaedah indoktrinasi yang dilaksanakan masa
kini tidak mampu untuk mengatasi permasalahan ini.
Razak, A, & Hamzah, S dan Fazira Shafie, et.al. pula berpandangan Islam telah
membenarkan kekayaan dimanfaatkan dalam kalangan masyarakat bagi menjamin
kelangsungan sistem ekonomi yang adil dan stabil. Jika tidak dipindahkan hak milik
kepada waris maka harta pusaka itu terhenti transaksinya dan ini menyebabkan
ekonomi orang Islam tidak berkembang.74 Isu ini merujuk kenyataan Ketua Pegawai
Wan Halim Wan Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, 331-336.
73
Razak, A., & Hamzah, S, “The importance of Rules of Inheritance (Fara'id) in a Muslim's Society
74
Estate Planning” Journal of Islamic Banking & Finance; Vol. 31 Issue 1, p1, 1 (Jan-Mar 2014); Fazira
6
Shafie, et al, “Pengurusan Harta Tanah di Malaysia Menurut Perspektif Islam: Isu Dan Cabaran Bagi
6
Pemasaran Amanah Raya Bhd. (ARB) pada tahun 2011, terdapat RM42 bilion harta
yang dibekukan transaksinya kerana masalah waris yang tidak dapat dikesan.
Berdasarkan jumlah tersebut maka,kerajaan akan memperolehi nilai zakat dengan
jumlah anggaran sebanyak RM1.05 billion iaitu 12.5% daripada nilai keseluruhan
dan pastinya lebih ramai umat Islam boleh dibebaskan daripada belenggu
kemiskinan75. Jumlah ini meningkat pada tahun 2012 sebanyak RM52 bilion dengan
kenaikan 19.23% dan meningkat 15.38 % pada tahun 2013 iaitu dengan jumlah
RM60 bilion76. Kajian tersebut juga mendapati jumlah hartanah yang tidak dituntut
dan dibekukan aset terus meningkat dari setahun ke setahun. Penulis tidak
menyentuh isu pengurusan tanah secara langsung, sebaliknya menarik pembaca
menelusuri sejarah pembangunan tanah dan melebarkan pemahaman pembaca
terhadap kesan kekangan tanah-tanah yang tidak dapat dibangunkan seperti tanah-
tanah wakaf yang terbiar, harta pusaka milik umat Islam yang tidak dituntut.
Metodologi kajian yang digunakan ialah
pendekatan gabungan yang merangkuni kualitatif dan kuantitatif dan diperjelaskan
dengan terperinci oleh FazirUa Snhiavfieeert.sall.t77i JuUsttearur,
amodMelapelangyursuisaan hartanah orang
Islam sebagai suatu penyelesaian harta pusaka di Semenanjung Malaysia yang lebih
efektif telah diperkenalkan dalam kajian ini.
Seterusnya, Sukriah Ismail dalam penyelidikan beliau menyatakan isu yang dihadapi
dalam masyarakat pada masa kini disebabkan ahli waris yang terlibat bertelingkah
Pewarisan Harta dalam Konteks Pembangunan Modal Insan. (Prosiding Seminar Antarabangsa
Kelestarian Insan 2014 (INSAN 2014) Batu Pahat, Johor, 9 – 10 April 2014).
75
http://www.emuamalat.blogspot.my/2011/03/unresolved-inheritance-properties-worth.html.
Bernama, NST, (March 31, 2011).(Capaian pada 24 Mac 2015).berebut
Fazira Shafie1, et.al. 2014; Ahmad, M. Y., & Laluddin, H. “Pengurusan Harta Pusaka: Permasalahan
76
6
sikap masyarakat Islam di Malaysia dan penyelesaiannya menurut Perspektif Islam” Shariah Law
Reports, 4 (October – December, 2010), ShL R 30-34.Dewan Rakyat: Lebih RM70 juta Harta Pusaka
Belum dituntut Kata Timbalan Menteri, MStar Online. Retrieved from
http://www.bernama.com/bernama/v3/bm/news_ lite.php?id=486802
77Fazira Binti Shafie, et al. (2014).
6
dalam pembahagian harta pusaka dan tidak memberi kerjasama dalam proses
permohonan pentadbiran harta pusaka.78 Situasi ini menyebabkan jumlah aset-aset si
mati dibekukan dan mengambil tempoh masa yang lama untuk diselesaikan.
Manakala Akmal Hidayah Halim dan Azhani Arshad membincangkan faktor
perbalahan sesama ahli waris juga turut menyebabkan kelewatan pentadbiran harta
pusaka. Aspek yang menyebabkan perbalahan berlaku dan sering menjadi pertikaian
dalam kalangan waris iaitu mengenai penentuan had atau kadar waris berhak
menerima pusaka, persoalan sebelum harta pusaka itu dibahagikan kepada waris
yang berhak, penentuan bentuk harta yang termasuk harta pusaka. Kajian tersebut
mendapati permohonan pentadbiran harta pusaka dikemukakan oleh pihak yang
berkepentingan dan pihak terbabit telah memohon untuk dikeluarkan aset berkenaan
daripada senarai harta pusaka si mati bagi tujuan untuk mengenepikan hak waris
yang
lain. Sehubungan itu, fokus kajian mereka lebih tertumpu kepada kaedah mengenal
pasti had dan bentuk harta yUanngi dviteinrgsgalltkianUotleah rsai maMti
ayalnagytesrmiaasuk dalam harta
pusaka dan perlu dibahagikan mengikut pembahagian yang sepatutnya terutama
berkenaan isu akaun bersama, harta penama, pencen terbitan dan hadiah. Rumusan
kajian tersebut mendapati undang-undang yang khusus tentang pengurusan harta
pusaka perlu digubal dengan segera supaya isu kelewatan pentadbiran harta pusaka
dapat diatasi secara sistematik.79
6
78Sukriah Ismail, “Pentadbiran Harta Pusaka Orang Islam di Amanah Raya Berhad: Kajian Kes antara
Tahun 2000-2005” (Disertasi Sarjana, Universiti Kebangsaan Malaysia, 2006).
79 Akmal Hidayah Halim dan Azhani Arshad, “Penentuan Harta Pusaka di Malaysia: Kajian dari
Perspektif Undang-Undang Sivil dan Syariah” Kanun - Jurnal Undang-Undang Malaysia, 26 (2). pp.
153-172. ISSN 0128-2670,(2014).
6
Dalam hal ini, Fatin Afiqah dan Mohamad Tahir mengakui bahawa antara faktor
yang menyebabkan pentadbiran harta pusaka tidak dapat disegerakan ialah ketiadaan
kerjasama antara ahli waris. Selain itu, wujud faktor lain seperti ahli waris tidak
memahami hal-hal berkaitan kepentingan pentadbiran harta pusaka dan memerlukan
tempoh masa yang panjang untuk menyelesaikannya. Hal ini menyebabkan ahli
waris kurang selesa untuk menguruskan pentadbiran harta pusaka dengan segera.80
Dalam isu ini juga, Jasni Sulong menyatakan bahawa kebiasaannya permohonan
pusaka hanya dilakukan selepas tempoh enam (6) bulan dari tarikh kematian malahan
terdapat kes yang berlanjutan bertahun-tahun. Buktinya, tanah-tanah pusaka yang
melibatkan pembangunan dan pengambilan secara besar-besaran sebanyak 15 peratus
sehingga 35 peratus daripada pemilik yang telah lama meninggal dunia dan peratusan
ini lebih tinggi jika terbabit dengan tanah-tanah pertanian di luar bandar. Keperluan
statut yang khusus berkaitan pengurusan harta pusaka perlulah diwujudkan bagi
menyelesaikan permasalahaUn ninii.v81erslti Utara Malaysia
1.9.2 Perundangan Pentadbiran Harta Pusaka Orang Islam
Akmal Hidayah Halim membincangkan isu-isu pusaka dari aspek sejarah
perundangan dalam pentadbiran harta di Malaysia. Perundangan pusaka yang berkuat
kuasa pada masa kini berasal daripada Undang-Undang Common Law. Kemudian,
diikuti dengan Undang-Undang Inggeris dan Undang-Undang Adat yang diterima
pakai di Malaysia. Bagaimanapun, disebabkan struktur dan prosedur pentadbiran
harta yang
80FatinAfiqah dan Mohammad Tahir Sabit Mohammad, "The Causes of Unclaimed, Late Claimed or
Distributed Estates of Deceased Muslims in Malaysia" International Proceedings of Economics
Development & Research, (2011).
6
81JasniSulong, “Undang-Undang Pusaka Islam: Kajian Terhadap Pembaharuan Undang-Undang dan
Aplikasinya di Malaysia” (Tesis Ph.D, Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya, 2006).
6
diperkenalkan oleh penjajah masih wujud dalam kerangka undang-undang semasa,
maka reformasi sistem perundangan pusaka amat diperlukan.82
Manakala Azhani Arshad membincangkan tentang sistem pentadbiran harta pusaka
dan keperluan undang-undang pentadbiran harta dibuat penambahbaikan. Kajian ini
lebih memberi tumpuan terhadap isu pelbagai badan dan agensi yang mengurus aset
si mati. Menurut beliau, wujud ketidakseragaman dalam amalan pentadbiran
pembahagian harta pusaka di Malaysia dan mengundang kesulitan kepada pihak yang
terlibat. Beliau mencadangkan sistem perundangan pusaka dikemaskini bagi

83
memantapkan lagi pentadbiran dan pengurusan aset si mati. Pengkaji bersetuju
dengan dapatan kajian beliau dan penambahbaikan dari aspek penguatkuasaan
pentadbiran harta pusaka adalah suatu kaedah terbaik untuk memastikan sistem
pentadbiran pusaka orang Islam lebih sistematik dan berkesan.
Kajian Nur Aamal Arif pu la m

U n iveneyernstulthi asUpetkarunadanMg-
aunladayngsipausaka Islam dan aplikasinya di Republik Singapura. Beliau
membincangkan tentang kepentingan pentadbiran harta pusaka mengikut
perundangan Islam. Ketidakfahaman masyarakat tentang kepentingan pelaksanaan
undang-undang pusaka Islam khususnya di Singapura akan menyebabkan pelbagai
kesulitan berlaku. Dalam isu ini, pengkaji mendapati kajian Nur Aamal Arif ini lebih
memberi tumpuan kepada kaedah memahami situasi, penjelasan dan contoh
perkiraan yang berhubung kait dengan undang-undang pusaka Islam. Selain itu,
kajian ini bertujuan untuk menganalisis isu-
82Akmal Hidayah Halim, “Administration of Estate in Malaysia: An Analysis on the Law and
Procedure with Special Reference to the Administration of Real Estate” (Ph.D Thesis, International
7
Islamic University Malaysia, 2006).
83 Azhani Arshad, “Administration of Non-Contentious Estates in West Malaysia: Legal and
Administrative Reforms” (Ph.D Thesis, International Islamic University Malaysia, 2015).
7
isu pemilikan harta pusaka yang dihadapi oleh umat Islam di Singapura dari
perspektif undang-undang Sivil dan fatwa yang diputuskan oleh Majlis Ugama Islam
Singapore (MUIS) serta perkara-perkara yang berhubung dengan pelaksanaan
84
pentadbiran harta pusaka orang Islam. Pengkaji turut mengenal pasti dapatan kajian
beliau tidak menyentuh mengenai aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran
harta pusaka di negara tersebut.
Perbincangan mengenai isu-isu perundangan pusaka turut disentuh oleh Shuaib,
Farid Sufian, 85
Noraini Noordin et.al 86
, Md. Yazid Ahmad dan Ibnor Azli
Ibrahim. 87
Bagaimanapun, kajian-kajian tersebut lebih tertumpu kepada kuasa
legislatif di peringkat Persekutuan dan Negeri dalam menggubal undang-undang
pusaka. Hal ini disebabkan amalan dwi-sistem dalam pentadbiran kehakiman dan
mahkamah di Malaysia menyebabkan berlakunya pertindihan bidang kuasa di antara
MT dan MS.
Situasi ini berlaku disebabkan MS tidak diberi kuasa prerogatif dalam hal pentadbiran
dan pengagihan harta pusaka. Kesannya, pentadbiran harta pusa ka tidak
dilaksanakan dengan lebih sistematik. Kajian-kajian tersebut mencadangkan agar
pihak berkuasa negeri menyediakan keperluan perundangan dari aspek prosedur sivil
di MS. Suatu model dalam bentuk pengaturcaraan aliran rangkaian baru telah
diperkenalkan sebagai penyelesaian alternatif kepada isu-isu yang berkaitan dengan
pentadbiran harta pusaka orang Islam di Malaysia.88
Nur Aamal Arif, “Islamic Inheritance Law and Its Application in the Republic of Singapore: An
84
Analytical Study on Joint- Tenancy” (Master Thesis, International Islamic University Malaysia,
2013).
85
Shuaib, F. S, “Pelaksanaan Undang-Undang Harta Pusaka Islam dalam Sistem Perundangan
Malaysia: Satu Perspektif Perlembagaan”. Journal of Islamic Banking & Finance, (2014).
86
Noraini Nordin, et al, 2012.
87
Yazid Ahmad dan Ibnor Azli Ibrahim, Isu-isu Harta Orang Islam di Malaysia, “Artikel Kekangan
7
Statut ke atas Bidang Mahkamah Syariah dalam Pentadbiran Harta Orang Islam di Malaysia”,
Jabatan Syariah, Universiti Kebangsaan Malaysia, 2010.
88
Noraini Noordin, et al, 2012.
7
Razak, A, & Hamzah, S pula berpandangan pihak kerajaan hendaklah bertindak
proaktif menggubal undang-undang bertulis berkaitan harta pusaka Islam jika ingin
memastikan perancangan harta masyarakat Islam ditadbir urus dengan sistematik.
Permasalahan ini timbul disebabkan sistem perundangan pusaka yang diamalkan
sekarang lebih berbentuk pentadbiran dan prosedur dalam pembahagian harta pusaka.
Belum wujud peruntukan untuk memastikan ahli waris melaksanakan permohonan
89
pentadbiran dan pembahagian harta pusaka dengan segera. Menurut beliau, isu
peningkatan aset yang dibekukan di ARB disebabkan harta pusaka tidak dituntut
oleh waris atau penama. Situasi ini memberi kesan langsung terhadap ekonomi umat
Islam kerana tidak dapat dimajukan. Permasalahan ini adalah amat serius dan
memerlukan suatu mekanisme yang terbaik untuk menyelesaikan isu tersebut. Kajian
beliau dengan jelas menyatakan bahawa punca utama kemelut ini berlaku adalah
disebabkan kaedah pentadbiran yang tidak efektif, sistem perundangan tidak holistik
dan ahli waris yang
kurang memahami tuntutan pengurusan harta si mati. Isu penguatkuasaan permohonan

pentadbiran harta pusakaorang Islam tidak dibincangkan secara spe sifik
isu-isu perundangan pusaka menjadi perbahasan. Situasi ini amat mendukacitakan
orang Islam kerana harta yang dibekukan itu merugikan umat Islam dan tidak dapat
dijanakan untuk pembangunan ummah.90
Sementara itu, Sultany Najib menyentuh isu-isu perundangan pusaka namun
tumpuan kajian menjurus kepada perbandingan terhadap keberkesanan
pengurusan dan
7
89
Razak, A, & Hamzah, S, “The Importance of Rules of Inheritance (Fara'id) in a Muslim's Society
Estate Planning,” Journal of Islamic Banking & Finance, (31(1), 2014).
90
Ibid.
7
pentadbiran harta pusaka dari aspek perwarisan berdasarkan Undang-undang Islam
91
dan Undang-undang Sivil di Negara Lubnan.
Selain itu, Mohd. Ridzuan Awang membincangkan isu pentadbiran harta pusaka dan
punca utama disebabkan sistem perundangan dan pentadbiran harta pusaka yang
tidak mantap. Manifestasi kesyumulan undang-undang ini dapat dilihat dalam
beberapa aspek seperti sebab-sebab perwarisan, liabiliti dan hak terhadap harta
pusaka, penentuan ahli-ahli waris dan kadar yang sepatut mereka terima, saringan
ahli-ahli waris melalui doktrin al-hajb, pembahagian pusaka kepada janin, khuntha
dan mafqud, doktrin takharuj dan lain-lain. Syor beliau, undang-undang pusaka
Islam perlu digubal dalam bentuk undang-undang bertulis (statut) yang boleh
dijadikan panduan dan amalan di mahkamah-mahkamah Syariah, institusi atau
agensi pentadbiran harta Islam, pengamal undang-undang Syariah, syarikat
korporat, pemegang-pemegang
amanah dan orang Islam di Malaysia. Berdasarkan kajian tersebut, negara-negara

Islam di Timur Tengah seperti Mesir, Syria dan Jordan telah melul uskan
undang pusaka Islam secara bertulis seperti Qanun Mawarith Mesir 1943 (bagi
Undang-undang Pusaka Tak Berwasiat), Qanun Wasiyyah Mesir 1946 (bagi Undang-
undang Pusaka Berwasiat). Bagaimanapun, pengkaji mendapati peruntukan
mengenai elemen penguatkuasaan tidak terdapat dalam perundangan-perundangan
tersebut. Keseluruhan perundangan pusaka tersebut hanya menjurus kepada isu-isu
yang bersangkutan dengan hukum Syarak sahaja seperti kategori waris yang berhak,
91
Sultany Najib, “al-Ahkam al-Mawarith baina al-Syariah al-Islamiyyah wa al- Qanun al-Irth li ghairi
al-Muhammadiyyin al-Lubnany Dirasah Muqaranah” (Tesis Sarjana, Akademi Pengajian Islam,
7
Universiti Malaya, 2006).
7
larangan mewarisi harta pusaka, waris yang terhalang, bahagian-bahagian yang
berhak diterima oleh waris, penentuan hak bagi anak tak sah taraf (anak zina) dan
anak li’an.
Seterusnya, pihak berwajib hendaklah mengkaji dan mengenal pasti beberapa statut
dan undang-undang bertulis mengenai pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa di
negara ini supaya tidak bercanggah dengan undang-undang Islam seperti Akta Harta
Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] (peruntukan yang berkaitan dengan
Adat Perpatih), Kanun Tanah Negara 1965 dan Akta Tanah (Kawasan Penempatan
Berkelompok) 1960 [Akta 530].92
Dalam hal ini, pengkaji berpandangan cadangan Mohd. Ridzuan Awang supaya
keperluan penggubalan undang-undang pusaka Islam bertujuan untuk mengatasi isu-
isu berbangkit mengenai pusaka orang Islam berkaitan hukum Syarak. Sekurang-
kurangnya, dengan pewujudan perundangan tersebut isu kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka oUranngivIselarmsldtaipaUt
dtiamrinaimMumakalan.yMseilaalui penggubalan
perundangan tersebut, isu-isu kesalahan dapat diperuntukkan seperti kesalahan
menyembunyikan waris, kesalahan menyalahgunakan harta pusaka secara tidak sah,
kesalahan melarang waris menerima bahagian yang berhak diterima dan lain-lain
kesalahan berhubung dengan hukum Syarak.
Dalam merungkaikan kemelut ini, Mohd. Ridzuan Awang menyarankan agar bidang
kuasa MS dipertingkat dan diperluaskan di seluruh Malaysia dengan mengembalikan
kuasa pentadbiran pusaka orang Islam kepada MS seperti sebelum kemerdekaan.
7
Bagi
Mohd. Ridzuan Awang, “Faraid: Manifestasi Kesyumulan Pengurusan Harta Dalam Islam” (Kertas
92
kerja ini dibentangkan dalam Konvensyen Faraid dan Hibah Kebangsaan 2008, anjuran Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM), bertempat di Dewan Serbaguna Masjid Wilayah Persekutuan,
Kuala Lumpur, pada Ogos 7, 2008).
7
merealisasikan cadangan ini, suatu pindaan kepada Jadual Kesembilan,
Perlembagaan Persekutuan (yang mengandungi tiga senarai), hendaklah dilaksanakan
dengan lebih berhemah dan bijaksana. Terdapat keperluan untuk menyemak semula
Perlembagaan Persekutuan dan undang-undang Negeri untuk menyelesaikan konflik
ini. Bagaimanapun, proses pindaan undang-undang mengambil tempoh masa yang
93
lama. Oleh itu, pindaan Perlembagaan Persekutuan tidak menjadi suatu
penyelesaian yang praktikal dalam masa terdekat.
Mohamad A.H pula mencadangkan agar pihak berkuasa dapat mengharmonikan
proses pentadbiran pusaka di UPP, MT, ARB dan MS dalam menyelesaikan kes-kes
melibatkan perkara-perkara di bawah bidang kuasa badan-badan pentadbir tersebut.94
Dalam hal ini, Siti Mashitoh Mahamod dan Ahmad Hidayat Buang turut mengakui
bahawa pada masa kini tiada undang-undang pusaka bertulis di Malaysia yang boleh
dijadikan suatu garis panduan bagi mengukuhkan sistem pentadbiran harta pusaka
orang Islam.95
1.9.3 Penguatkuasaan Undang-Undang
Perbincangan lampau mengenai kepentingan penguatkuasaan pentadbiran harta
pusaka orang Islam tidak diberi tumpuan. Pengkaji mendapati Jasni Sulong
berpandangan pihak berautoriti hendaklah menggubal suatu perundangan berkaitan
Ibid.
93
Mohamad, A. H, “Harmonisation of Common Laws and Shari’ah in Malaysia: A Practical Approach,”

94
The Malaysian Bar, (2008). Retrieved from http://www.malaysianbar.org.my.

95
Siti Mashitoh Mahamood, “Bidang Kuasa Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia: Perspektif
Perundangan Syariah dan Sivil” (Prosiding Seminar Kebangsaan Pengurusan Harta dalam Islam,
anjuran Bersama Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, UKM dan Kolej Islam Pahang Sultan
Ahmad Shah pada 8 & 9 Ogos 2006).
Ahmad Hidayat Buang, “Perkembangan dan Isu-Isu Undang-Undang Pusaka dan Wasiat di Malaysia”
– Jurnal Mahkamah Syariah di Malaysia, (2006).
8
harta pusaka supaya proses permohonan pentadbiran harta pusaka dilaksanakan
dengan penuh keadilan. Beliau mengakui sistem pengurusan harta pusaka Islam di
Semenanjung Malaysia tidak teratur dan kabur. Sehingga kini tiada lagi statut khusus
berkaitan pusaka. Buktinya, dari aspek perundangan wasiat di Malaysia, hanya empat
96
buah negeri sahaja yang menggubal enakmen tersebut iaitu Negeri Selangor ,
97 98 99
Negeri Sembilan , Negeri Melaka dan Negeri Kelantan. Sementara negeri-negeri
lain masih belum berbuat demikian. Oleh itu, beliau menjelaskan bahawa undang-
undang pusaka yang spesifik amatlah diperlukan supaya dapat memberi impak
terhadap struktur sosial dan ekonomi serta menjadi kayu ukur kepada peningkatan
tamadun ummah.100 Hal ini memberi kesan langsung kepada kehidupan generasi
masa hadapan yang lebih terjamin melalui pengurusan harta pusaka yang sistematik
dan komprehensif. Beliau menegaskan bahawa elemen penguatkuasaan yang
diperuntukkan dalam statut yang dikanunkan adalah satu pendekatan, perubahan dan
pembaharuan ke arah pelaksanaan hukum pusaka Islam yang lebih mantap.

Bagaimanapun, konsep dan kaedah pelaksanaan penguatkuasaan pentadbiran harta
pusaka orang Islam tidak dibincangkan secara terperinci.
Untuk memastikan pengurusan harta pusaka di Semenanjung Malaysia diurus tadbir
mengikut undang-undang yang bersifat substantif maka Abdullah Muhammad 101,
96
Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999.
97
Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan) 2004
98
Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Melaka) 2005.
99
Enakmen Wasiat Orang Islam (Kelantan) 2009.
100
Jasni Sulong, “Undang-Undang Pusaka Islam: Kajian Terhadap Pembaharuan Undang-Undang dan
Aplikasinya di Malaysia” (Tesis Ph.D, Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya, 2006).
101
Abdullah Muhammad, “Ke Arah Penyelesaian Harta Pusaka Kecil yang lebih Bersepadu Cekap dan
Cemerlang” (Konvensyen Pewarisan Harta Islam (pp. 69-92). Kuala Lumpur: Amanah Raya Berhad,
2007).
8
Resali Muda 102
dan Zulkifli Hasan 103
menjelaskan dalam kajian mereka supaya
ditubuhkan suatu badan khusus yang dipertanggungjawabkan untuk melaksanakan
perundangan tersebut. Dalam isu ini, aspek penguatkuasaan yang diperuntukkan
dalam perundangan itu dapat membantu untuk mengatasi kes-kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka. Berdasarkan penyelidikan daripada penyelidik-penyelidik
tersebut, pihak Kerajaan Persekutuan adalah pihak yang berautoriti untuk
menubuhkan suatu badan pentadbir tunggal sebagai agen pelaksana bagi pengurusan
dan pentadbiran harta pusaka Islam.
Pengkaji juga merujuk kajian Kamariah Dzafrun Kamarul Bahrain 104 dan Nik Mohd
Zain Nik Yusof 105

yang juga berpandangan bahawa penubuhan satu badan tunggal
atau agensi berpusat bagi tujuan pengurusan dan pentadbiran aset di Malaysia Barat
adalah amat diperlukan. Namun begitu, cadangan mewujudkan suatu badan khusus
itu
belum lagi direalisasikan oleh mana-mana pihak sehingga kini. Situasi ini
menyebabkan penyelidik-peUnyneilivdiek rtesrsletbiutU, mtaelarlaui
kMajiaanlamyerseikaa telah mendesak
pihak berautoriti agar mewujudkan satu badan pentadbir rasmi yang ditubuhkan oleh
kerajaan yang bertanggungjawab dalam pentadbiran pusaka Islam. Melalui
penubuhan badan pentadbir tersebut, perundangan yang digubal dapat membendung
isu-isu kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia.
102Resali Muda, “Harta Pusaka Islam di Malaysia: Antara Perundangan dan Pentadbiran”, Malaysia
8
Journal of Syariah and Law, ISSN: 1985-7554, volume 4, 2016.
Zulkifli Hasan, “An Introduction to Islamic Law of Property in Malaysia” Retrieved (June 8, 2015).
103
104
Kamariah Dzafrun Kamarul Bahrain, “Mewujudkan Satu Institusi Pengurusan Penyelesaian
Pembahagian Harta Pusaka” (Tesis Sarjana, Universiti Teknologi Malaysia, 2009).
105
Nik Mohd Zain Nik Yusof. “Penyelesaian Isu Tanah Pusaka". Kertas Kerja sempena Konvensyen
Perwarisan Harta Islam Malaysia Siri Ke-2: Transformasi Perwarisan Harta Islam. Persatuan
Perwarisan Harta Islam Malaysia (PEWARISAN), May 2012.
8
Penulisan lampau turut menyentuh aspek penguatkuasaan tetapi dalam konteks isu
yang pelbagai. Rusnadewi et.al membincangkan isu penguatkuasaan, pendakwaan
serta hukuman bagi isu pencerobohan tanah wakaf di Malaysia. Terdapat
kelompangan dalam peruntukan perundangan yang berkuat kuasa terutamanya dari
aspek penguatkuasaan dan hukuman yang sepatutnya dikenakan kepada
pencerobohan tanah wakaf. Penyelidik-penyelidik berkenaan juga membincangkan
permasalahan ini disebabkan ketiadaan prosedur dan tatacara yang spesifik bagi
penyelarasan hukuman dan penalti yang dikenakan bagi kes pencerobohan tanah
106
wakaf tersebut.
Siti Zubaidah Ismail pula membincangkan antara penguatkuasaan dan dosa peribadi.
Menurut beliau, kesalahan melanggar hukum Syarak adalah suatu maksiat dan dosa.
Kaedah nasihat dan kaunseling kepada pesalah tersebut adalah tidak memadai.
Bentuk kesalahan itu hendaklah dikanunkan untuk membolehkan tindakan
penguatkuasaan
dilaksanakan. Jika sebaliknya, pendosa dan pelaku kesalahan Syarak hanya kekal
dalam dosa dan maksiat sahaja sedangkan dari aspek perundanga n tidak
dikenakan hukuman dan dibawa kemuka pengadilan. Contohnya, kesalahan tidak
107 108
solat Jumaat tiga kali berturut-turut , melakukan kesalahan sumbang mahram
dan bersekedudukan antara lelaki dan perempuan tanpa mahram atau berkhalwat.
Antara hukuman yang diperuntukkan bagi kesalahan-kesalahan tersebut iaitu tidak
melebihi RM 5000.00 (Ringgit Malaysia: Lima Ribu Ringgit Sahaja) atau dipenjara
selama tidak melebihi tempoh tiga (3) tahun atau disebat tidak melebihi enam (6)
109
sebatan atau gabungan mana-mana yang berkenaan.
8
106
Rusnadewi Abdul Rashid et.al, 2015.
107
Seksyen 20, Enakmen Kanun Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
108
Seksyen 22, Enakmen Kanun Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
109
Siti Zubaidah Ismail, Jabatan Syariah dan Undang-Undang, Universiti Malaya, “Penguatkuasaan
vs. Dosa Peribadi”. Kertas kerja dibentangkan dalam Konvensyen Pegawai dan Penguatkuasa Agama
dan
8
Demikian juga penyelidik Azizah Mat Rashid et.al mengenai kepentingan
penguatkuasaan undang-undang sebagai suatu kaedah untuk menangani krisis
akhlak. Krisis akhlak seperti berkelakuan tidak sopan di tempat awam boleh
menyebabkan kehidupan masyarakat tidak seimbang dari aspek pemikiran, fizikal,
spiritual dan emosi. Selain itu, turut disentuh oleh penyelidik tersebut mengenai
kesalahan melakukan zina yang boleh merencatkan keharmonian masyarakat.
Penyelidikan beliau adalah tertumpu kepada Undang-Undang Jenayah Syariah yang
memperuntukkan kesalahan-kesalahan berkaitan akhlak dan keberkesanan aspek
110
penguatkuasaan terhadap peruntukan tersebut.
Ram al-Jaffri Saad et.al juga membincangkan kepentingan penguatkuasaan dari
aspek kepatuhan zakat perniagaan. Dalam kajian itu, penekanan dari aspek
kewajiban menunaikan zakat sebagai medium kepada pembangunan ummah.
Namun, tahap
kepatuhan orang Islam dari aspek pembayaran zakat perniagaan kurang

memberangsangkan. Contohnya, di Wila ah
y Persekutuan, jumlah peniaga
berkelayakan untuk membayar zakat adalah sebanyak 5,000 orang. Bagaimanapun,
daripada jumlah tersebut hanya 500 orang atau dengan kadar 10 peratus sahaja yang
111
mematuhi kewajiban tersebut. Justeru, penyelidik mengesyorkan supaya untuk
meningkatkan jumlah pembayar zakat perniagaan hendaklah melalui kaedah undang-
undang. Penguatkuasaan berdasarkan peruntukan undang-undang yang berkuat kuasa
Pendakwa Syarie Seluruh Malaysia bertempat di Hotel Copthorne, Pulau Pinang pada 17-18 Oktober
2018; Seksyen 29, Enakmen Kanun Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
110
Azizah Mat Rashid, et.al, “Krisis Akhlak: Penguatkuasaan Undang-Undang Sebagai Benteng
Menanganinya,” E-Jurnal Penyelidikan dan Inovasi, Jilid II, ISU 1 (2015) 1-18, e-ISSN 2289-7909.
8
111
Ram Al-Jaffri Saad, et.al, “Peranan Sikap, Moral, Undang-Undang dan Penguatkuasaan Zakat
Terhadap Gelagat Kepatuhan Zakat Perniagaan”, International Comference on Corporate Law (ICCL)
2009, 1th -3th June, 2009, Surabaya, Indonesia.
8
adalah mekanisme terbaik untuk menangani kes pembayar zakat yang “culas”
menunaikan kewajiban tersebut.
Berdasarkan penyelidikan-penyelidikan terdahulu, pengkaji mendapati aspek
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam masih tidak
dibincangkan secara terperinci. Selain itu, isu-isu yang dibincangkan lebih tertumpu
kepada pewujudan perundangan pusaka secara umum dan isu-isu kelewatan bagi
tujuan pentadbiran harta pusaka orang Islam dan implikasinya dari aspek hukum
Syarak, sosial dan ekonomi. Sementara kajian dari aspek penguatkuasaan lebih
tertumpu kepada kesalahan pelanggaran hukum Syarak seperti kesalahan
berkelakukan tidak sopan di tempat awam, kesalahan tidak membayar zakat
perniagaan dan kaedah menangani krisis akhlak melalui penguatkuasaan undang-
undang yang berkuat kuasa.
Isu yang diketengahkan oleUh npeinvgekarjisjlutgia tUertmaasruak
kMesaalalhaayn speialanggaran tentang hukum Syarak seperti kesalahan sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka, penyalahgunaan harta
peninggalan si mati sebelum dibahagikan kepada waris, waris menyembunyikan
harta pusaka dan mengambil hak waris secara tidak sah. Bagaimanapun, kesalahan-
kesalahan berkaitan hukum Syarak itu tertakluk di bawah bidang kuasa Persekutuan
dan pihak berautoriti belum mengkanunkan lagi kesalahan-kesalahan tersebut.
Tentunya amat sukar untuk membincangkan aspek penguatkuasaan pentadbiran harta
pusaka orang Islam tanpa peruntukan undang- undang yang berbentuk substantif
berbanding penyelidik-penyelidik terdahulu yang menyentuh aspek penguatkuasaan
bagi pelanggaran hukum Syarak yang telah dikanunkan. Namun, pengkaji optimis
8
bahawa tumpuan kajian ini amat signifikan
8
untuk dibincangkan dengan tuntas melalui mekanisme perundangan yang khusus
sebagai salah suatu usaha untuk menangani implikasi kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang panjang tanpa menyentuh
isu-isu penguatkuasaan kerana belum dikanunkan.
1.10 Metodologi Kajian
Menurut Ahmad Sunawari Long, metodologi kajian adalah suatu proses untuk
mengumpul data atau menganalisis data.112 Kaedah-kaedah imperikal yang relevan
dipilih seperti fakta, maklumat, ulasan, pernyataan, maksud, konsep, ciri-ciri,
persepsi dan seumpamanya untuk menjalankan kajian dan penyiasatan. 113

Kaedah-
kaedah tersebut amat signifikan digunakan dalam kajian ini kerana tumpuan kajian
menjurus kepada aspek perundangan harta pusaka supaya pentadbiran pusaka Islam
lebih sistematik dan berstruktur. Kaedah penyelesaian yang lebih harmoni ini
dapat
menyumbang kepada kepentingan umat Islam sehingga di peringkat global. 114
Pengkaji mengklasifikasikaUnnmiveteodroslolgtii kUajtiaan raini
Mkeapaldaayrsekiaa bentuk kajian, pengumpulan data dan analisis data yang
diperoleh daripada sampel kajian berkaitan harta pusaka orang Islam di Negeri-
Negeri Utara Semenanjung Malaysia.
1.10.1 Reka bentuk Kajian
Reka bentuk kajian terbahagi kepada dua pendekatan utama iaitu kualitatif dan
kuantitatif. Dalam kajian ini, pengkaji menggunakan kaedah gabungan yang dikenali
dengan mixed methods iaitu menggabungkan kajian kualitatif dan kajian kuantitatif.
9
112
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metodologi Penyelidikan Islam, 42.
113
Idris Awang, Kaedah Penyelidikan Suatu Sorotan, (Selangor: Intel Multimedia and Publication,
2001), 6.
114
Fauzi Hussin, Jamal Ali dan Mohd Saifoul Zamzuri Noor, Kaedah Penyelidikan & Analisis Data
SPSS, (Sintok: Universiti Utara Malaysia, 2014), 102.
9
Menurut Fauzi Hussin etl., kualitatif bermaksud bentuk pendekatan kajian bagi
mendapatkan koleksi data naratif atau pengisahan meluas.115 Data yang diperoleh
sama ada melalui etnografi, kajian kes, fenomenologi dan grounded theory bagi
membolehkan pengkaji menerangkan, meramal dan memahami sesuatu fenomena
yang mempunyai kepentingan dengan kajian. 116

Sementara Kirk dan Miller
berpandangan pendekatan ini bersumberkan pengamatan kualitatif dan dibandingkan
dengan pengamatan kuantitatif seperti pengekodan data dan penerbitan satu sintesis
lisan atau bertulis.117
Manakala pendekatan kuantitatif pula bermaksud reka bentuk kajian melibatkan
koleksi data bernombor bagi menjelaskan, meramal dan mengawal fenomena yang
berkepentingan serta kelazimannya menganalisis data yang diperoleh melalui kajian
soalan selidik dalam bentuk berstatistik.118
Teknik penggabungan kaedUahnikvuaenrtitsaltitf i daUntkauraalitatMif
abelratuyjusainauntuk mencerap dapatan kajian yang diperoleh melalui kedua-dua
119
kaedah tersebut untuk dirumus dalam satu kajian. Kaedah-kaedah kajian tersebut
amat membantu pengkaji menyokong isu, analisis dan hasil kajian supaya lebih
berkesan.
Pengkaji menggunakan model Quan-Qual dengan mendahului kutipan data
menggunakan kaedah kuantitatif iaitu pengkaji menjalankan instrumen soalan selidik
115
Ibid, 57.
116
Othman Talib, Asas Penulisan Tesis Penyelidikan & Statistik, 140.
117
Kirk, Jarome & Marc L. Miller, Reliability and Validity in Qualitative Research, Vol.1, (Beverly
Hills: Sage Publication, 1986), 9.
9
Fauzi Hussin, et.al, Kaedah Penyelidikan & Analisis Data SPSS, 57.
118
Gay, LR, Geoffrey E.Mills dan Peter Airasian, Educational Research: Competencies for Analysis
119
and Applications (Columbus: Pearson: Pearson Merill Prentice, 2009), 462.
9
berdasarkan objektif kajian dan kemudian data yang diperoleh tersebut dianalisis
dalam bentuk statistik dan dibentangkan secara deskriptif. 120 Sementara penggunaan
kaedah kedua iaitu kaedah kualitatif dengan mengumpul dapatan kajian yang
diperoleh melalui instrumen temu bual dengan responden terpilih. Kemudian data-
data yang diperoleh itu disusun mengikut tema dan dianalisis berdasarkan analisis
statistik supaya dapat mengesan faktor kelewatan permohonan pentadbiran harta
121
pusaka orang Islam. Impaknya, suatu perundangan yang spesifik mengenai
pentadbiran pusaka digubal dan elemen penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka
diperuntukkan dalam perundangan tersebut. Untuk mencapai objektif kajian,
122
pengkaji menggunakan metod gabungan (mixed methods) berdasarkan Rajah 1.1
di bawah.
120
Anwarul Yaqin. Legal Research and Writing. (Kelana Jaya: Lexis Nexis, 2007), 7.
121
Mohd. Majid Koting. Kaedah Penyelidikan Pendidikan (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka, 1990), 215.
122
Alboin Selly. Research Design Pendekatan Metode Kualitatif, Kuantitatif Dan Campuran. Edisi
Keempat diterjemahkan daripada John W. Creswell. Research Design, Qualitatife, Quantitatif and
9
Mixed Methods Approaches, Fourt Edition, Sage Publication, Inc., Copyright © 2014. Isbn-13:1978-
1- 4522-2610-1. Cetakan 1, 2016.
9
Instrumen Kuantitatif (Soalan Selidik) Instrumen Kualitatif (Temubual)
Analisis Data Kauntitatif Analisis Data Kualitatif
Penggabungan Data
Hubungan Sebab dan Akibat
Rajah 1.1. Model kaedah Mixed Methods yang diperkenalkan oleh John W.
Creswell (2016)
Berdasarkan Rajah 1.1 di atas, penggabungan pendekatan kuantitatif dan kualitatif
dalam kajian ini adalah amat signifikan. Pendekatan kuantitatif adalah untuk
mengesan
data melalui instrumen soalan selidik di lapangan yang diperoleh daripada responden
di negeri-negeri lokasi kajian dan isu ketiadaan undang-undang bertulis berkaitan
harta pusaka memberi kesan langsung kepada fenomena kehidupan orang Islam.
Selain itu, kaedah temu bual dengan responden terpilih adalah berdasarkan
kepakaran masing- masing yang berhubung kait dengan tumpuan kajian.123
Penggabungan kaedah kuantitatif dan kaedah kualitatif berupaya untuk menjawab
persoalan kajian tentang apakah aspek perundangan dan badan pentadbir yang
bertanggungjawab tentang pentadbiran pusaka orang Islam dengan memfokuskan
Negeri-Negeri Utara di Semenanjung Malaysia. Selain itu, bagaimanakah aspek
9
Lexy J. Moleong, Metodologi Penelitian Kualitatif, (PT Remaja Rosdakarya, Cet.31, 2013), 9.
123
9
penguatkuasaan undang-undang pusaka dapat dilaksanakan untuk mengatasi kes-kes
kelewatan permohonan bagi pentadbiran harta pusaka orang Islam dan adakah aspek
penguatkuasaan berperanan selaku pemboleh ubah pengantara kepada hubungan
antara kelewatan permohonan bagi tujuan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka
dengan penggubalan undang-undang pusaka?
1.10.1.1 Kajian Undang-Undang
Kajian Undang-undang bermaksud kajian saintifik yang berhubung kait dengan
Undang-undang, peraturan-peraturan, kaedah-kaedah, prinsip, teori, doktrin,
keputusan kes, institusi perundangan, permasalahan perundangan, isu-isu atau
persoalan atau gabungan daripada sebahagian item tersebut atau kesemuanya. 124
Melalui kajian ini, tumpuan utama pengkaji adalah tertumpu kepada perundangan-
perundangan berikut:
a) Perlembagaan Persekutuan
b) Akta Harta Pusaka KeUcinl (iPvemebrashlatgiianU) 1t9a5r5a[AkMtaa98la] ysia
c) Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97]
d) Akta Kehakiman 2012 [Akta 2]
e) Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
f) Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]
g) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 1965
h) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004
i) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 1959
j) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004
k) Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Kedah 1962
124
Anwarul Yaqin, Legal Research and Writing, 3.
9
l) Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008
m) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Perlis) 1964
n) Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Perlis) 2006
o) Enakmen Mahkamah Syariah Pulau Pinang 1979
p) Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008
q) Enakmen Mahkamah Syariah Perlis 1996
Oleh itu, kajian ini akan menerangkan faktor-faktor yang menyebabkan kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka di Negeri-Negeri Utara Semenanjung
Malaysia. Antaranya, permasalahan dari aspek hukum Syarak yang sering berlaku
seperti mengambil manfaat harta pusaka secara tidak sah, hak-hak si mati tidak
ditunaikan, menyembunyikan waris yang berhak penafian hak pusaka dalam
kalangan ahli waris. Sementara aspek sosial seperti berlaku perbalahan atau
perselisihan faham antara waris
bilangan waris bertambah disebabkan kematian berlapis proses permohonan lebih

merumitkan dokumen
yangUdnipiverleukrasnlthiilaUngtadarnawaMrisalyaanygsbiearhak tidak
dapat
dikesan. Manakala dari aspek ekonomi pula iaitu melibatkan aset-aset terbiar atau
dibekukan, pampasan pengambilan tanah milik si mati oleh pihak Kerajaan tidak
dapat diserahkan kepada waris, cukai tanah tidak dibayar oleh waris disebabkan hak
pemilikan masih nama si mati, harta tidak dituntut di ARB semakin meningkat dan
harta di institusi kewangan tidak dapat dicairkan.
Menurut Anwarul Yaqin, terdapat dua jenis pendekatan yang boleh digabungkan
dalam kajian ini. Kajian pertama melibatkan undang-undang teori dan doktrin
9
sementara kajian kedua iaitu kajian sosio-undang-undang. Dalam kajian doktrin,
sumber primer yang diperlukan oleh pengkaji iaitu doktrin penghakiman mahkamah,
1
dan undang-undang. Dalam hal ini, objektif utama kajian undang-undang adalah
untuk mencari, menerang, mengkaji dan menganalisis fakta, prinsip, peruntukan,
konsep, teori, atau kerja undang-undang tertentu atau institusi undang-undang
berdasarkan sumber data yang dibentangkan. 125

Kajian ini menggunakan instrumen
penyelidikan dan hujah perundangan bagi menilai kaedah-kaedah perundangan di
samping membentangkan cadangan-cadangan untuk mempertingkatkan kredibiliti
undang- undang.
1.10.1.2 Kajian Sosial
Kajian sosio-undang-undang pula berkaitan pelaksanaan undang-undang di lapangan
dan kesannya ke atas sosio-budaya. Kajian ini juga dikenali sebagai kajian kes yang
menjadi pilihan pengkaji untuk menjawab soalan “bagaimana” dan ‘mengapa”
dibincangkan dalam kajian. Kaedah ini dilaksanakan supaya pengkaji dapat memberi
fokus kepada fenomena kontemporari yang unik dan khusus dalam situasi sebenar. 126
Kajian sosial atau kajianUkneisvmeerrsupl atkianUtkaajriaan
iMnteanlsaifydsaina eksklusif yang
menerangkan satu atau beberapa kes yang spesifik terhadap entiti kecil sosial melalui
kaedah temu bual tidak berstruktur.127
Dalam kajian ini, pengkaji memilih kaedah temu bual responden terpilih yang
mempunyai kepakaran dengan topik kajian sebagai asas untuk mengesan fenomena
dan realiti orang Islam dalam permohonan pentadbiran harta pusaka dan pelaksanaan
dasar-dasar kerajaan pada masa kini. Responden terpilih iaitu Mufti, Ketua Hakim
125
Ibid, 9-10.
1
126
Robert K. Yin, Case Study Research Design and Methods, 2nd Editon, (London: SAGE Publications
Ltd, 1994), 1.
127
Othman Talib, Asas Penulisan Tesis Penyelidikan dan Statistik, 141.
1
Syarie, ahli akademik, pentadbir-pentadbir yang bertanggungjawab terhadap
pentadbiran pusaka dan penghulu. Data yang diperoleh daripada responden-
responden tersebut akan membantu pengkaji mengenal pasti isu dan permasalahan
yang berlaku.
1.10.2 Metodologi Pengumpulan Data
Data adalah maklumat yang terkumpul untuk membantu menyelesaikan
permasalahan yang wujud. Kefahaman yang mendalam terhadap permasalahan
kajian adalah kunci utama untuk menentukan jenis dan jumlah data yang diperlukan.
Terdapat pelbagai kaedah untuk mengumpul data seperti temu bual, pemerhatian,
analisis peristiwa dari aspek pensejarahan atau analisis sumber dokumentasi.128
Dalam metodologi kajian kualitatif, pengkaji mengintegrasikan kaedah pengumpulan
data melalui kajian kepustakaan dan kajian lapangan bagi memastikan data yang
diperoleh lebih tepat dan menyakinkan.129
1.10.2.1 Kajian KepustakUaanniverslti Utara Malaysia
Kajian Kepustakaan merujuk kepada bahan-bahan bertulis atau bercetak seperti
kitab- kitab atau bahan-bahan berekod yang mengandungi laporan atau catatan
sesuatu fenomena atau peristiwa dan seumpamanya. Matlamat kajian dokumen
adalah untuk mendapatkan maklumat secara intensif berkaitan isu kajian, dapat
menyusun dan mengenal pasti tahap masalah mengikut kronologi dan
memperluaskan pengetahuan dan pengalaman ilmiah.130
Sulaiman Masri, Kaedah Penyelidikan dan Panduan Penulisan, Edisi 2, (Kuala Lumpur: Utusan
128
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metodologi Penyelidikan Pengajian Islam,

130
51.
Publications and Distributions Sdn. Bhd., 2005), 15.
Othman Talib, Asas Penulisan Tesis Penyelidikan dan Statistik, 147.
129
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metodologi Penyelidikan Pengajian Islam,

130
51.
Untuk memenuhi keperluan kajian, pengkaji merujuk dokumen-dokumen primer
seperti Al-Quran, Kitab-Kitab Hadis, kitab-kitab turath seperti Kitab Fiqh, Kitab
Usul Fiqh, Kitab Maqasid Syariah, Kitab-kitab Tafsir al-Quran dan al-Hadis serta
kamus.
Sementara dokumen sekunder pula, pengkaji merujuk Jurnal Kanun, Jurnal Hukum,
kertas kerja, seminar, tesis, statistik dari agensi terlibat, pekeliling-pekeliling, laporan
rasmi jabatan dan surat-surat rasmi kerajaan dan laman sesawang. Pengkaji
memperoleh dan mengumpul maklumat dari Perpustakaan Sultanah Bahiyah
Universiti Utara Malaysia, Perpustakaan Awam Negeri Kedah, Perpustakaan Tun Sri
Lanang Universiti Kebangsaan Malaysia, Perpustakaan Jabatan Kehakiman Negeri
Kedah dan Perpustakaan Jabatan Mufti Negeri Kedah.
1.10.2.2 Kajian Lapangan
Dalam kajian lapangan, pengkaji mendapatkan dua data imperikal melalui kajian
soalan selidik dan kajian temUunbiuvale. GrasblutnigaUn

tdauarianstrMumaelnadyatsa ilaapangan ini untuk membolehkan pengkaji
mengukur objektif kajian supaya dapatan kajian yang dihasilkan mencapai tahap
kebolehpercayaan.
Soal selidik iaitu suatu instrumen kajian yang mengandungi siri soalan bertujuan
untuk mendapatkan maklumat kajian daripada responden.131 Fungsi utama soalan
selidik iaitu sebagai penyampai maklumat demografi responden dan memberi
maklumat dalam bentuk pengukuran pembolehubah (variable) secara individu. 132
Pengkaji membina bentuk soalan yang boleh menguji pengetahuan responden
tentang undang-
1
131
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metodologi Penyelidikan Pengajian Islam, 59.

132
1
undang pusaka dan badan pentadbir pusaka orang di Malaysia dengan memfokuskan
Negeri-Negeri Utara di Semenanjung Malaysia. Reka bentuk soalan itu membantu
pengkaji menganalisis aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka supaya dapat
mengatasi masalah kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
serta kekangan yang dihadapi oleh responden untuk melaksanakan pentadbiran harta
pusaka dengan efektif dan sistematik. Bentuk soal selidik yang digunakan adalah
tertutup. Soalan selidik tertutup iaitu satu senarai item untuk disemak, alternatif
jawapan dipilih oleh responden atau disediakan tempat kosong untuk diisi oleh
responden dan berbentuk respon “ya” atau “tidak”. Soalan tersebut terbentuk dalam
dalam empat skala iaitu dikotomi (respondon diberi dua pilihan jawapan), Nominal-
polytomous (responden boleh menjawab lebih daripada dua pilihan yang tidak
teratur), Ordinal- polytomous (responden boleh menjawab melebihi dua pilihan
mengikut tertib) dan Selanjar atau Skala Likert (responden dibentang dengan satu
skala selanjar).133 Bentuk
soalan sedemikian bertujuan untuk membolehkan responden menjawab dengan tepat
dan jelas dan dapat memUennuihvi

kUajtiaanr. ymseniaentukan bilangan
eobrjseklttifi
aPeMngkaaljai
responden yang seimbang antara negeri-negeri lokasi kajian iaitu lima puluh (50)
orang responden bagi setiap negeri yang keseluruhannya berjumlah dua ratus (200)
orang. Pengkaji menggunakan pendekatan tersebut berdasarkan sampel bertujuan
(purposive sampling). Latar belakang populasi responden yang berbeza dari aspek
negeri, jantina, pendidikan, pendapatan bulanan dan sebagainya digabungkan untuk
memperoleh maklumat yang tuntas. Seterusnya pengkaji mensintesiskan maklumat
tersebut untuk menghasilkan dapatan kajian yang tepat dan sahih.
1
133
Ibid, 102
1
Selain itu, untuk menjadikan kajian ini lebih singnifikan, pengkaji menggunakan
kaedah temu bual. Kaedah ini bertujuan untuk memperoleh maklumat dan pandangan
secara langsung daripada responden yang pakar dan berpengalaman. 134

Pengkaji
menggunakan dua teknik temu bual iaitu temu bual bersemuka dan temu bual secara
telefon dengan responden-responden yang mempunyai kepakaran dari aspek
perundangan Syariah dan pentadbir-pentadbir dalam pelaksanaan pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka orang Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung
Malaysia seperti berikut:
1) Temu bual bersemuka
a) S.S Harussani Bin Haji Zakaria, Mufti Negeri Perak.
b) S.S Fadzil Haji Bin Haji Awang, Mufti Negeri Kedah.
c) Y.A.A Haji Asa’ari Bin Haji Mohd. Yazid, Ketua Hakim Syarie
Negeri Perak.
d) Y.A.A Mohamad Shakir Bin Abdul Hamid, Ketua Hakim Syarie
Negeri PulaUu nPiinvanegr. slti Utara Malaysia
e) Y.A.A Abd. Rahman Bin Haji Abdullah, Ketua Hakim Syarie Kedah.
f) Y.A.A. Hj Othman Bin Ibrahim, Ketua Hakim Syarie Perlis.
g) Sheikh Ghazali Bin Abdul Rahman, Penasihat Perundangan Syariah
Jabatan Peguam Negara Malaysia (JPN).
h) PM. Dr. Akmal Hidayah Binti Halim, Pensyarah Kanan, Kuliyyah
Ahmad Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia.
i) Jaidi Bin Ahmad. Hakim Mahkamah Tinggi, Jabatan Kehakiman
Syariah Perlis.
Othman Lebar, Penyelidikan Kualitatif Pengenalan Kepada Teori dan Metod, (Tanjung Malim:
134
Universiti Perguruan Sultan Idris, 2006), 122.
1
j) Mohd. Roze Bin Wahab. Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Negeri
Kedah.
k) Tuan Haji Noh Bin Dahya, Pengarah, Pejabat Tanah dan Galian
Kedah.
l) Tuan Haji Shahdan Bin Haji Abdullah, Timbalan Pengarah, Pejabat
Tanah dan Galian Kedah.
m) Nor Shafinaz Binti Nuladin, Pengurus Cawangan Pulau Pinang,
ARB, Pulau Pinang.
n) Rosmidar Binti Mustafa, Pengurus Cawangan ARB Kedah.
o) Radziyuddin Bin Haji Said, Penolong Pengarah Kanan, Jabatan
Ketua Pengarah Tanah dan Galian (Persekutuan) Negeri Kedah.
p) Baharuddin Bin Aziz, Ketua Penolong Pengarah, Unit Pembahagian
Pusaka Kecil, Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian
(Persekutuan) Pulau Pinang.
q) Nor Azah BUinntiiIvdreisr. Kslettuia PUetnadarfatar,
MMaahlkaamyashiaTinggi Sivil, Alor Setar Kedah.
r) Hasniah Binti Hassan, Pegawai Syariah, Pejabat Penasihat Undang-
undang Negeri Kedah.
s) Jasmin Bin Ismail, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah,
Jabatan Kehakiman Syariah Pulau Pinang.
t) Kamaruslan Bin Mustapha, Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman
Syariah Kedah.
u) Norlaili Binti Syed Ali, Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah,
Jabatan Kehakiman Syariah Perak.
1
v) Norlida Binti Zakaria, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi
Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Kedah.
w) Nadia Binti Yusof, Pegawai Sulh, Mahkamah Rendah Syariah
Kubang Pasu, 06000 Jitra Kedah.
x) Rizal Izwan Bin Abd. Razak. Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi
Ipoh, Perak.
y) Kamarul Nizam Bin Hasyim, Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi

Ipoh, Perak.
z) Abd. Ghani Bin Abu Bakar, Kg. Tok Ya, Batu 18, Jalan Kodiang,
06000 Jitra, Kedah Darul Aman.
aa) Samsudin Bin Haji Yacob, Penghulu Pejabat Daerah dan Tanah
Seberang Perai Tengah, Jalan Betik, Sungai Rambai, 14000 Bukit
Mertajam, Pulau Pinang.
2) Temu bual secara telefon

a) Ustaz Aminuddin Bin Mohamed Perak, Timbalan Mufti Pulau
Pinang.
b) Ustaz Zamri Bin Hashim, Timbalan Mufti Perak.

c) Ustaz Roslan Bin Desa. Timbalan Mufti Negeri Perlis.
d) Tuan Zawawi Bin Ahmad, Ketua Pendaftar, Jabatan
Kehakiman Syariah Pulau Pinang.
e) Haji Ahmad Fuad Bin Zainal Abidin. Yang Dipertua Kesatuan
Penghulu Penggawa Semenanjung Malaysia.
f) Surayah Binti Ramlee. Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Sabah.
1
Terdapat tiga kaedah temu bual yang diaplikasikan dalam kajian lapangan iaitu temu
bual tidak berstruktur (unstructed), temu bual berstruktur (structed), dan temu bual
separa berstruktur (semistructed). 135

Pengkaji memilih kaedah temu bual separa
berstruktur (semi structured interviews) seperti mana yang diperkenalkan oleh Lexy
J. Moleong iaitu temu bual bersemuka atau temu bual secara telefon. 136 Soalan-soalan
yang dikemukakan kepada responden adalah terbuka (open-ended questions).
Kemudian disusun dan ditentukan namun responden diberi ruang yang lebih untuk
mengembangkan jawapan mengikut maklumat dan pengetahuan responden berkaitan
fokus kajian. Sementara kerangka persampelan mengandungi senarai individu atau
unit analisis yang semuanya dijadikan populasi berkenaan iaitu senarai lengkap bagi
populasi yang mempunyai kepentingan dengan kajian. Saiz sampel kajian ditentukan
oleh pengkaji untuk mendapatkan maklumat, ketepatan tanggapan, tahap keyakinan
selisih persampelan dan selisih piawai populasi.137
Dalam kajian ini, jumlahUsnamivpeel rbselrtsaiizUsteaderrahanMa

aialitauymseialibatkan individu
berjawatan rasmi dalam sektor awam yang berkepentingan dan berpengalaman dalam
hal ehwal perundangan pusaka Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia
iaitu Mufti, Ketua Hakim Syarie dan Penasihat Syariah, JPN. Selain itu, pengkaji
menemu bual pegawai-pegawai yang mengurus pembahagian harta pusaka orang
Islam seperti pegawai-pegawai di MS, UPPK, ARB dan MS. Pengkaji turut menemu
bual tokoh akademik di Institusi Pengajian Tinggi Awam (IPTA) yang
berpengalaman dari aspek perundangan Sivil dan Syariah. Teknik ini digunakan
untuk pretest terhadap
Carol A. Bailey, A Guide Quaitative Field Research, 2 nd Editon, (London: SAGE Publications
135
1
Ltd., 2007), 95.
136
Lexy J. Moleong, Metodologi Penelitian Kualitatif, 191.
137
Sulaiman Masri, Kaedah Penyelidikan dan Panduan Penuliasan, 54.
1
soalan temu bual bagi mengenal pasti kelemahan dan kekurangan yang berlaku dan
bertujuan untuk penambahbaikan sebelum jumlah soalan dikembangkan.138 Pengkaji
memberi kebebasan kepada sampel untuk memberi pandangan dan pendapat
terhadap soalan yang dikemukakan dan pengkaji tidak mempengaruhi sampel dalam
memberi maklumat supaya maklumat yang diberikan itu adalah sahih dan tidak bias.
Maklumat- maklumat dicatat oleh pengkaji dalam buku catatan khas berkaitan kajian
supaya pengurusan penulisan laporan lebih tepat. Kaedah ini menjadikan data yang
diperoleh memenuhi standarisasi tersendiri dalam menentukan tingkat kepercayaan
di lapangan.
1.10.3 Analisis Data
Analisa data bertujuan untuk menyempurnakan objektif kajian dengan mengikut
prosedur yang digunakan dan keputusan daripada analisis diterjemahkan dengan
penuh penelitian. Untuk mendapatkan keputusan yang tepat, kaedah analisis data
kualitatif digunakan oleh pengkaji berinteraksi ke atas data, mengorganisasikan data,

mengkategorikannya
menjaUdinpiavndeuranslytaingUbtoalerhadikMeloalal,adyissinitaesiskann
ya untuk
mencari dan menemukan pola dan merumuskan bagi mendapatkan keputusan
kajian.139 Fauzi Husin berpandangan dalam hal tersebut, proses menganalisis data
melalui pendekatan induktif dan deduktif amat bertepatan. 140
1.10.3.1 Pendekatan Induktif
Pendekatan induktif digunakan untuk mendapatkan penemuan-penemuan berbentuk
khusus dan dikembangkan dalam bentuk umum. Menurut Lexy J. Moleong, kaedah
ini berperanan membantu pemahaman tentang makna data yang rumit dengan
1
138
Ahmad Sunawari Long, Pengenalan Metodologi Penyelidikan Pengajian Islam, 72.
139
140
1
pengembangan tema-tema yang disimpulkan dari kata kasar. 141
Oleh itu, proses
untuk merumuskan kesimpulan daripada satu atau lebih fakta dikenali sebagai
taakulan induktif seperti mana yang dinyatakan oleh Fauzi at.al mengikut pandangan
Burney bahawa:
“Taakulan induktif bermula dengan cerapan atau pemerhatian,

membuat generalisasi, mmbina hipotesis dan berakhir dengan
pembentukan teori. Kaedah induktif juga dikenali sebagai kaedah
bottom up”.142
Pengkaji menggunakan pendekatan ini supaya maklumat yang diperoleh tepat, sahih
dan benar. Ini disebabkan responden yang ditemu bual merupakan pihak yang
terlibat secara langsung dengan hal ehwal pentadbiran harta pusaka orang Islam
seperti Mufti, Ketua Hakim Syarie dan Penasihat Syariah, Jabatan Peguam Negara
Malaysia dan pentadbir-pentadbir pusaka di UPP, MT dan ARB dan ahli akademik.

1.10.3.2 Pendekatan Deduktif
Analisis data secara deduktif digunakan untuk mendapatkan penemuan-penemuan
berbentuk umum dan dikembangkan dalam bentuk khusus. Kaedah ini bergerak
mengikut gaya yang dijangka secara logik atau teori pemerhatian yang menguji
sama ada jangkaan tersebut berlaku atau sebaliknya. Oleh itu, proses merumus
pengetahuan baharu sebagai asas membentuk sesuatu teori bermula dengan
pernyataan umum dan membuat hipotesis atau rumusan kesimpulan yang logik
daripada pernyataan umum tersebut atau yang telah diketahui. Tuntasnya,
pendekatan ini bergerak seiring dengan pernyataan teori dan berakhir dengan
perolehan bukti emperikal yang mampan seperti
141
1
142
Fauzi Hussin, et.al, Kaedah Penyelidikan dan Analisis Data SPSS, 13.
1
143
mana yang dinyatakan oleh Fauzi at.al dengan merujuk pandangan Bryman dan
Bell iaitu:
“Proses deduktif bermula daripada teori kepada cerapan dan

penemuan kajian.”144
Pengkaji menggunakan pendekatan ini untuk mengetahui keperluan pewujudan
perundangan yang membolehkan aspek penguatkuasaan undang-undang
dilaksanakan bagi mengatasi kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang
Islam. Dalam menganalisis isu-isu berkaitan kelewatan permohonan pembahagian
harta pusaka, pengkaji merujuk kitab-kitab fiqh, tafsir al-Quran dan al-Hadis, fatwa,
akta, enakmen, kes-kes di Mahkamah dan jurnal-jurnal undang-undang yang
membincangkan secara spesifik berkaitan kesan-kesan kelewatan pentadbiran harta
pusaka, peruntukan pusaka dalam perundangan sedia ada dan keperluan mewujudkan
perundangan pusaka Islam yang spesifik.
Sebelum menganalisis data-data yang diperoleh, ujian dan pengukuran wajar
dilakukan terlebih dahulu bagi memelihara kesahihan dan ketepatan sesuatu data
yang hendak diukur mengikut dokumen yang diperoleh dari agensi yang berkaitan.
Terdapat dua aspek utama yang diperlukan dalam alat pengukuran iaitu kesahan
(validty) dan kebolehpercayaan (realbility). Kesahan merujuk kepada sejauh mana
langkah imperikal yang secukupnya diperoleh bagi mencerminkan maksud sebenar
konsep yang dipertimbangkan.145 Dalam isu ini, Othman Talib berpandangan
kesahan juga
143
Ibid, 140.
1
144
Earl Babies, The Practice of Social Research, 9 th Edition, (USA: Thomson Learning Inc., 2001), 35.
145
Ibid, 143.
1
boleh ditakrifkan sebagai soalan selidik yang dibentuk untuk mengukur aspek yang
sepatutnya diukur.146
1.11 Kerangka Teori
Kerangka teori adalah suatu lakaran grafik yang memperihalkan secara langsung
hubungan logikal kajian dengan pemboleh ubah (variable) kajian. Ia bertindak
sebagai hala tuju untuk mencapai fokus kajian supaya memenuhi kehendak kerangka
konseptual yang merangkumi permasalahan, objektif, metodologi pengumpulan data
dan analisis data, dapatan kajian dan cadangan-cadangan. Untuk menjelaskan
tumpuan kajian saintifik ini, pengkaji menerangkan kerangka teori seperti Rajah 1.2
di bawah.
1
146
Othman Talib, Asas Penulisan Tesis Penyelidikan & Statistik, 177.
1
Pentadbiran dan Pembahagian Harta Pusaka Orang Islam di Negeri-Neg
Hukum Syarak Undang- Undang
Kelewatan Pentadbiran dan Pembahagian Harta Pusaka Menyebabkan Pelbagai
Penguatkuasaan Kesalahan Sengaja Melewat- Lewatkan Permohonan Pentadbiran dan Pembahagi
Penguatkuasaan Kesalahan-Kesalahan Pusaka

Udnairvi AespresklHtiukUumtaSyraarakMalaysia
Penggubalan Undang-Undang Pentadbiran Pusaka Islam
Rajah 1.2. Kerangka Teori
1.12 Ringkasan Bab
Kajian ini mengandungi tujuh (7) Bab. Bab Satu; merujuk kepada pengenalan
kajian yang mengandungi pendahuluan, permasalahan kajian, persoalan kajian,
objektif
1
kajian, hipotesis kajian, kepentingan kajian, limitasi kajian, definisi tajuk kajian dan
kerangka teori. Selain itu, pengkaji turut membincangkan kajian literatur berkaitan
konflik yang berlaku kesan daripada melengah-lengahkan permohonan pentadbiran
harta pusaka, isu perundangan pentadbiran pusaka Islam yang masih ada kelemahan
dan ketiadaan peruntukan bagi pelaksanaan penguatkuasaan undang-undang
berkaitan pusaka Islam. Pengkaji mengklasifikasikan metodologi kajian kepada tiga
(3) tunjang yang asas iaitu reka bentuk kajian, teknik pengumpulan data dan analisis
kajian. Reka bentuk kajian menggunakan instrumen kajian seperti kajian
perundangan, kajian kes, kajian soalan selidik melibatkan dua ratus (200) orang
responden di negeri-negeri lokasi kajian dan temu bual dengan responden-responden
yang mempunyai kepentingan dengan fokus kajian. Dari aspek pengumpulan data,
pengkaji menginterpretasikan kajian kepustakaan dengan kajian lapangan. Sementara
kaedah analisis data, pengkaji menggunakan pendekatan induktif dan deduktif.
Bab Dua; membincangkan UtenntainvgeserjasrlathisisUtetmapruasakMa
Iasllaamy. Ksaijaian dalam Bab ini amat menyentuh tentang sejarah pelaksanaan
sistem pusaka Islam pada zaman Jahiliah sehingga zaman kemunculan Islam.
Signifikan kajian ini adalah untuk mengenal pasti kewujudan aspek penguatkuasaan
pada zaman tersebut. Pengkaji menjelaskan definisi pusaka mengikut perspektif
Syarak dan undang-undang yang berkuat kuasa berkaitan pusaka Islam. Selain itu,
perbincangan turut menyentuh tentang kewajiban pentadbiran harta pusaka mengikut
hukum Syarak berdasarkan al-Quran, al-Hadis dan Ijmak Ulama. Pengkaji juga
menerangkan mengenai kepentingan aspek penguatkuasaan yang terdapat dalam nas-
nas tersebut.
1
Bab Tiga; membincangkan mengenai sejarah perundangan pentadbiran pusaka Islam
di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia pada dua fasa iaitu pra kemerdekaan
dan pasca kemerdekaan. Kajian ini amat penting kerana pentadbiran pusaka Islam
sebelum dan selepas kemerdekaan mempunyai sejarah yang tersendiri. Dalam hal ini,
pengkaji meneliti kandungan perundangan pentadbiran harta pusaka orang Islam
yang diperkenalkan oleh penjajah Inggeris ketika zaman penjajahan Inggeris di
Tanah Melayu. Secara keseluruhannya, peruntukan-peruntukan dalam perundangan
Inggeris iaitu Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880 tidak menepati kehendak
Syarak. Walaupun, di awal kemerdekaan, pihak kerajaan Negeri Pulau Pinang,
Negeri Kedah, Negeri Perlis dan Negeri Perak telah menggubal perundangan
pentadbiran Islam bagi negeri masing-masing namun peruntukan mengenai pusaka
Islam amat terhad kepada satu seksyen sahaja iaitu Perakuan pewarisan. Berlaku
transformasi perundangan Islam di negeri-negeri lokasi kajian namun peruntukan
mengenai pusaka Islam masih
tiada perubahan. Perbincangan isu ini amat relevan kerana pentadbiran pusaka Islam
mempunyai hubungan
denUgann ivhuekurmsltSiyaUraktanraamunMPaelraleymbsaigaaan
Persekutuan
memperuntukkan bidang kuasa Kerajaan Persekutuan dalam penggubalan
perundangan pentadbiran pusaka orang Islam bagi tindakan penguatkuasaan undang-
undang.
Bab Empat; membincangkan tentang punca kuasa yang diperuntukkan mengenai
pentdbiran harta pusaka orang Islam dan badan-badan pentadbir yang mempunyai
bidang kuasa masing-masing seperti UPP, MT dan ARB. Bidang-bidang kuasa
tersebut dijelaskan dengan terperinci antaranya tentang prosedur harta pusaka tanpa
1
wasiat atau tidak berwasiat, had nilaian harta si mati dan pelantikan wasi atau
pentadbir harta pusaka. Bidang kuasa MS pula amat terhad dari aspek hukum
Syarak sahaja.
1
Aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam walaupun
berkaitan dengan hukum Syarak tetapi termasuk dalam kategori kesalahan-kesalahan
sivil yang tertakluk kepada perundangan yang berkuat kuasa di peringkat
Persekutuan. Mana-mana peruntukan perundangan yang menyentuh bidang kuasa
Persekutuan maka peruntukan perundangan tersebut dengan sendirinya adalah
terbatal. Matlamat perbincangan ini adalah untuk mengenal pasti kedudukan
perundangan pentadbiran pusaka Islam di negeri-negeri lokasi kajian dan di
Semenanjung Malaysia yang memberi kuasa kepada badan-badan pentadbir
melaksanakan bidang masing-masing.
Bab Lima; membincangkan tentang aspek penguatkuasaan dan kepentingannya dari
aspek hukum Syarak dan undang-undang. Teknik perbincangan lebih tertumpu
kepada peringkat Persekutuan oleh kerana pelaksanaan penguatkuasaan pentadbiran
harta pusaka orang Islam adalah di bawah bidang kuasa Persekutuan. Untuk
merealisasikan
penguatkuasaan bagi menangani isu kelewatan pentadbiran pusaka Islam,
transformasi perundangan hendaklah dilUaknsainvakearn smltelialuUi
tpainrdaaanMdaanlapeynsamiabahbaikan dalam
perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa atau digubal perundangan
baharu yang bersifat substantif. Selain itu, pemuafakatan antara badan-badan
pentadbir pusaka iaitu UPP, MT dan ARB amat penting supaya suatu badan
pentadbir yang khusus diberi tanggungjawab sebagai agen penguatkuasan yang
efektif bagi menangani isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam.
Bab Enam: membincangkan tentang analisis kajian dan dapatan kajian. Pengkaji
1
menggunakan instrumen pengumpulan data melalui kajian soalan selidik berdasarkan
objektif kajian. Terdapat dua ratus (200) orang responden yang mewakili negeri-
negeri lokasi kajian supaya dapatan kajian lebih tepat dan mencapai sasaran.
Selain itu,
1
pengkaji menggunakan instrumen temu bual dengan responden-responden terpilih di
negeri-negeri lokasi kajian iaitu Mufti/Timbalan Mufti dan Ketua Hakim Syarie.
Sementara di peringkat Persekutuan, pengkaji menemu bual Penasihat Syariah,
Jabatan Peguam Negara Malaysia (JPNM) dan ahli akademik yang pakar dari aspek
perundangan dan pentadbiran pusaka. Selanjutnya, pengkaji membincangkan
keseluruhan dapatan kajian yang diperoleh daripada kajian kepustakaan, kajian
penyelidik-penyelidik terdahulu, kajian soalan selidik dan kajian temu bual berkaitan
kepentingan aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam
dilaksanakan.
Bab Tujuh; membincangkan tentang cadangan dan rumusan kajian secara
keseluruhan Bab. Pengkaji mengemukakan beberapa cadangan jangka pendek dan
cadangan jangka panjang yang memerlukan komitmen yang tinggi daripada Kerajaan
Persekutuan untuk melaksanakannya. Hal ini bertujuan untuk memastikan
pentadbiran pusaka Islam khususnya dUi nneigverei-nresgletrii loUktasai
rkaajiaMn amlaahuypsuniadi Semenanjung
Malaysia dilaksanakan secara efektif dan berkesan. Seterusnya, pengkaji
merumuskan hasil kajian keseluruhan merangkumi Bab Satu sehingga Bab Tujuh.
Pengkaji menyarankan agar kajian berkaitan penguatkuasaan pentadbiran pusaka
Islam dapat diteruskan oleh pengkaji atau penyelidik yang lain kerana elemen
penguatkuasaan adalah suatu kaedah yang terbaik untuk membina masyarakat yang
sejahtera.
1
BAB DUA
SEJARAH PENGUATKUASAAN PUSAKA ISLAM DARI
ASPEK HUKUM SYARAK
2.1 Pengenalan
Bab ini membincangkan tentang sejarah awal sistem pusaka bermula pada zaman
Jahiliah, pasca Islam dan definisi pusaka dari aspek syariat dan undang-undang.
Selain itu, pengkaji menjelaskan tentang sumber pengambilan hukum Syarak
mengenai pusaka Islam berdasarkan al-Quran, al-Hadis dan Ijmak Ulama. Pengkaji
juga mengenal pasti antara nas-nas tersebut yang mempunyai kaitan dari aspek
penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka Islam. Susunan subtajuk kajian adalah
untuk
memberi kefahaman secara menyeluruh merangkumi keseluruhan aspek yang

kajia bersangkutan dengan fokus
2.2 Sejarah Perkembangan Pusaka Islam
Dalam membincangkan aspek sejarah perkembangan penguatkuasaan pusaka Islam,
pengkaji mengkategorikan kajian ini kepada dua zaman iaitu:
2.2.1 Zaman Jahiliah
Zaman Jahiliah adalah zaman yang penuh dengan kebatilan, kezaliman dan
penindasan. Golongan yang lemah ditindas dan golongan berkuasa bebas melakukan
1
sebarang bentuk tindakan mengikut kehendak hawa nafsu. Tindakan sedemikian
147
dilakukan tanpa dibimbing dengan akal fikiran yang waras dan pedoman agama.
Oleh itu, dalam konteks sistem pusaka pada zaman ini, golongan yang layak
menerima harta pusaka adalah seperti berikut:
a) Keturunan dan kerabat
Dari aspek keturunan, Al-Maraghiy menjelaskan bahawa kebanyakan orang
Arab Jahiliah menetapkan hak perwarisan harta pusaka hanya untuk anak lelaki
dewasa sahaja. Bagi anak lelaki yang masih kecil dan anak perempuan dewasa
atau kanak-kanak tidak berhak mewarisi harta pusaka ibu dan bapa mereka.
Hal ini disebabkan kelemahan mereka dari aspek fizikal dan spiritual seperti
keupayaan menunggang kuda, kekuatan melawan musuh menggunakan senjata,
keberanian merampas harta yang diperoleh dalam peperangan dan
mempertahankan maruah keluarga serta kabilah.148

Timbul persoalan bagaimana Siti Khadijah binti Khuwailid seorang wanita
berbangsa Quraisy dan isteri kepada Rasulullah SAW boleh berjaya dalam
perniagaannya? Adakah modal perniagaannya itu diperoleh daripada
perwarisan harta pusaka bapanya yang merupakan seorang hartawan? Dalam
isu ini, Siti Khadijah binti Khuwailid mula berjaya dalam aktiviti perniagaan
dan perdagangan adalah atas bantuan bapanya iaitu Khuwailid bin Asad bin
149
Abdul 'Uzza dan beberapa orang kepercayaannya. Hal ini disebabkan
aktiviti
147
Muhammad Sa’id Ramadhan Al-Buthy, Fiqh al-Sirah al-Nabawiyyah, Cet.1, (Mirs: Dar al-Salam,
1997),37-38
148
Al-Maraghiy, Ahmad Mustafa, Tafsir al-Maraghiy, Juz. 4, Cet. 1, (Misr: Maktabah Mustafa al-
Baby al-Halaby wa Auladuhu, 1943/1365), 194.
1
Muhammad Husain Haekal, Sejarah Hidup Muhammad SAW, Cet. 3, (Singapore: Pustaka Nasional
149
Pte Ltd, 1998), 152.
1
perniagaan Siti Khadijah binti Khuwailid bermula ketika bapanya masih hidup
dan umur Siti Khadijah ketika itu di antara dua puluh (20) tahun sehingga tiga
puluh (30) tahun. Beliau terkenal sebagai seorang ahli perniagaan yang berjaya.
Bapa Siti Khadijah meninggal dunia pada tahun 585 Masihi dan Siti Khadijah
150
binti Khuwailid ketika itu berumur 34 tahun. Dalam penelitian jelas
menunjukkan bahawa Siti Khadijah binti Khuwailid berjaya sebagai seorang
ahli perniagaan bukannya melalui perwarisan harta bapanya tetapi melalui
bantuan dan sumbangan daripada bapanya ketika bapanya masih hidup.
Sementara itu, orang Arab Jahiliah amat komited dan konsisten dalam
pengamalan nenek moyang mereka dari aspek perwarisan harta peninggalan si
mati. Contohnya, anak lelaki dewasa diberi kedudukan yang amat istimewa
dalam hak perwarisan. Golongan ini memiliki kekuatan dan stamina yang
tinggi.
Mereka berkebolehan menunggang kuda dengan pantas, bertempur dan

membunuh musuh dengan penuh keberanian dan merampas harta di
peperangan. 151
Isu ini tercatat dalam sejarah pensyariatan pusaka dengan
merujuk hadis Rasulullah SAW:
‫ فزوى ابنا عمه‬، ‫“أن أوس بن الصامت النصاري خلف زوجته أم كحة وثالث بنات‬
‫ة أو قتادة وعرفجة ميراثه عنهن على سن‬l‫سويد و عرفط‬
‫ من‬.‫ إنما يرث‬:‫الجاهلية فإنهم ما كانوا يورثون النساء والطفال ويقولون‬
‫ فجاءت أم كحة الىفى مسجد الفضيخ فشكت اليه‬، ‫يحارب ويذب عن الحوزة‬
‫ ال تفرقا من مال‬:‫ فنزلت فبعث إليهما‬.‫ ارجعى حتى أنظر ما يحدث ا له‬:‫فقال‬
‫أوس شيئا فإن هللا جعل لبناته نصيبا مماترك‬
https://id.wikipedia.org/wiki/KhuwailidbinAsad (capaian pada 21 Ogos 2019).

150
Muhammad Muhammad Tamir, Lubabu al-Nuqul fi Asbab al-Nuzul Li al-Imam al-Sayuthi, (Darul
151
Taqwa, Kuliyyah Dar al-Ulum Qism al-Syariah, 911 H), 90; Muhammad Taqiyuddin al- ‘Uthmani,
1
Takmiltu Fath al-Mulhimi bi Syarah Soheh al-Imam Muslim, Jld. 2, (Damsyiq: Dar al-Qalam, 2006
/1427), 8.
1
‫فأعطى أم كحة الثمن‬ .
"    "‫ولم يبين حتى يبين فنزلت‬
152
".153‫والبنات الثلثين والباقي ابن العم‬

Bermaksud:
“Sesungguhnya ‘Aus ibn Samit al-Ansory telah meninggal
dunia dengan meninggalkan seorang balu yang bernama Ummu
Kahah dan tiga orang anak perempuan. Kemudian dua orang
anak lelaki bapa saudaranya iaitu Suwayd dan ‘Arfatah atau
Qutadah dan ‘Urfajah telah mengambil harta pusaka daripada
mereka mengikut tradisi Arab Jahiliah iaitu wanita dan kanak-
kanak tidak mempunyai hak dalam perwarisan. Isteri ‘Aus
kemudiannya menemui Rasulullah SAW yang ketika itu berada
di masjid Madinah yang kebiasaannya menjadi tempat
menginap Ahlu al-Suffah dan mengadu kepada Rasulullah
SAW dan Rasulullah SAW bersabda: Kembalilah kamu
sehingga aku menunggu perintah daripada Allah SWT: Maka
turunlah ayat ini: “Jangan kamu kurangkan walaupun sedikit
daripada harta ‘Aus kerana Allah SWT telah menetapkan
untuk anak-anak
perempuannya itu bahagian (hak) daripada peninggalannya
U
tetapi Allah SW T
n iv er s l t i U t a r a M a la y s
be l um m e n je las k an s e cara te rp eri nc
ia
i s ehingga diperjelaskan nanti. Selepas itu, turunlah ayat ini.
Maka diberikan kepada Ummu Kahah satu perlapan dan tiga
orang anak perempuannya dengan kadar dua pertiga dan
bakinya kepada anak saudara lelaki bapa saudaranya.”
Merujuk hadis di atas, amalan orang Arab Jahiliah membahagikan harta
peninggalan si mati hanya kepada anak-anak lelaki dewasa sahaja sementara
anak-anak perempuan dewasa dan anak-anak lelaki yang masih kecil tidak
mendapat hak perwarisan. Hal ini menunjukkan sikap ketidakadilan orang
Arab
1
Al-Quran, al-Nisaa’, 4:11.
152
153
Al-Baidhawi, Imam al-Qhadhi Nasiruddin Abi Said Abdullah Abi Umar bin Muhammad al-Syirazi,
Tafsir al-Baidhawi, Juz. 2, (Beirut; Dar al-Fikr, 1996/1416), 151.
1
Jahiliah dalam menentukan hak perwarisan berdasarkan jantina dalam konteks
keturunan. Menurut Sayid Qutb mereka lebih mengutamakan kepentingan diri
sendiri tanpa melihat kepada hak dan kepentingan anak-anak perempuan serta
anak-anak yang masih kecil walaupun mereka mempunyai hubungan nasab
dengan si mati. 154
Dalam isu ini, Al- Qurtubi menerangkan bahawa faktor kelemahan dari aspek
fizikal anak perempuan dan kanak-kanak lelaki yang masih kecil adalah punca
sebenar mereka tidak diberi hak dalam perwarisan. 155

Oleh itu, pengkaji
berpendapat tindakan orang Arab Jahiliah sedemikian adalah tidak wajar dan
suatu kezaliman. Ini kerana, golongan perempuan dan kanak-kanak lelaki yang
masih kecil juga berhak mewarisi harta pusaka ibu atau bapa mereka atas
faktor keturunan.
b) Anak Angkat Universlti Utara Malaysia
Pada zaman Jahiliah, amalan orang Arab menasabkan anak angkat kepada bapa
angkatnya. Al-Sheikh Muhammad Al-Tahir dan Wahbah al-Zuhaili
menjelaskan bahawa orang Arab Jahiliah menganggap anak angkat seperti anak
kandung. Sekiranya seseorang mengambil anak angkat daripada anak orang
lain, status anak angkat itu seperti anak kandung dengan menasabkan anak
angkat tersebut kepada nama bapa angkat bukannya kepada bapa kandung
kanak-kanak tersebut.
Sayyid Qutb, Fi Zilal al- Quran, Jld.1, Juz. 1-4, (Al-Qaherah: Dar al-Syuruq, 2004/1425), 590-591;
154
Muhammad al-Amin bin Abdullah Al- Uramiy al-‘Alawiyy al- Harariy al-Syafie, Tafsir Hadai’qu al-
Ruh wa al-Raihan fi Rabi ‘Ulum al-Quran, Jld. 5, (Beirut: Dar al-Najah, 2001/1421), 376; Soleh bin
Fauzan bin Abdullah Fauzan, al-Mulakhas al-Fiqhi, Juz.1 Cet. 1, (Riyadh: Ri’asah Idarah al-Buhuth
al-‘Alamiyyah wa al-Ifta’, 2002 / 1423 ), 234.
1
Al-Qurtubi, Abi Abdullah Muhammad bin Ahmad Ansori, Al-Jami’ li Ahkam al- Quran, Juz. 5,
155
(Al- Qaherah: Darul Hadis, 2007/1427), 48-49.
1
Tindakan tersebut bagi membolehkan mereka saling mewarisi harta pusaka di
antara satu dengan yang lain. 156
Dalam hal ini, pengkaji berpandangan hak perwarisan pada zaman Jahiliah
hanya khusus untuk anak angkat lelaki dewasa sahaja. Pandangan ini
bersandarkan kepada kenyataan Muhammad al-Zuhaili bahawa hak perwarisan
daripada aspek keturunan hanya dikhususkan untuk anak lelaki dewasa sahaja
manakala anak perempuan dan anak-anak lelaki yang masih kecil tidak berhak
157
mewarisi harta pusaka suami atau ibu bapa mereka buat selama-lamanya.
c) Perjanjian Persahabatan dan Setiakawan
Perjanjian persahabatan dan setiakawan bermaksud suatu ikatan janji setia
yang disepakati bersama antara dua orang lelaki yang tidak mempunyai
hubungan
nasab atau kerabat. Perjanjian tersebut dimeterai melalui kaedah bersumpah

seperti berikut:
"158‫ وأرثك وتطلب بي وأطلب بك‬# ‫"دمي دمك وهدمي هدمك وترثني‬
Maksudnya:
“Darahku adalah darahmu, kemusnahanku adalah
kemusnahanmu, jika kamu mewarisiku dan aku pula akan
mewarisimu, engkau menuntut bela kerana aku dan aku pula
akan menuntut bela keranamu.”
Muhammad Al-Tahir Bin A’syur, Tafsir al-Tahrir Wa al-Tanwir, Jld. 3, (Tunis: Dar al- Suhnun Li
156
al-Nasyr al-Tauzi’, 1997), 248; Wahbah al-Zuhaili, al-Tafsir al-Munir fi al-Aqidah wa al-Syariah wa
al-Manhaj, Jld. 2, Juz 3-4, (Damsyiq: Darul Fikr, 2003/1424), 607.
Muhammad al-Zuhaili, Al-Faraidh Wa al-Mawarith Wa al-Wasoya, 28.
157
1
Nasr Sulaiman & Su’ad Sathi, Fiqh al-Mawarith fi Dhaui al-Kitab wa al-Sunnah Dirasah
158
Muqaranah Baina al-Mazahib, Cet.1, (Beirut: Dar Ibn. Hazm, 2011/1431), 51.
1
Al-Maraghiy menyatakan bahawa setelah perjanjian persahabatan dan
setiakawan termeterai melalui ikrar bersumpah antara kedua-dua sahabat
tersebut didapati salah seorang daripada mereka meninggal dunia maka sahabat
yang masih hidup berhak mewarisi harta sahabatnya yang telah mati. 159
Sumpah yang dilafazkan atas dasar persahabatan dianggap sebagai suatu ikatan
yang amat kuat dan setanding dengan hubungan nasab. Bahkan, kehidupan
yang dilalui bersama sejak sekian lama dan saling menyumbang dan tolong
menolong adalah faktor yang melayakkan mereka mewarisi harta antara satu
dengan yang lain. 160
Oleh itu, pengkaji berpandangan pada zaman Jahiliah perwarisan harta
peninggalan si mati adalah berdasarkan individu yang kuat dan memiliki harta
melalui kekuatan tenaga, berkeupayaan menentang musuh dan menunggang
kuda di medan peperangan. Bagi individu yang lemah dan tidak

berkemampuan untuk memperoleh
dUannmivemeilriksilthai rtaUtkeakraayaaMn maalkaaymseiraeka

tidak berhak
dalam perwarisan walaupun mempunyai hubungan nasab dengan si mati. Hal
ini menunjukkan bahawa ketidakadilan sistem perwarisan pada zaman Jahiliah
boleh menjejaskan kehidupan sosial ahli waris yang tidak mendapat hak dalam
perwarisan seperti golongan perempuan dan kanak-kanak lelaki. Sebaliknya,
hubungan melalui persahabatan dan setiakawan pula diberikan hak perwarisan.
Oleh itu, pengkaji berpandangan sistem pusaka pada zaman Jahiliah adalah
tidak berteraskan neraca keadilan dan kesaksamaan.
Al-Maraghiy, Ahmad Mustafa, Tafsir al-Maraghiy, Juz.4, 194.

159
1
Abi Abbas Najmuddin Ahmad Bin Muhamad Ibn Al-Raf’ah, Kifayat al-Nabih Syarah al-Tanbih fi
160
Fiqh al-Faqih al-Imam al-Syafie, Juz. 12, Cet. 1, (Beirut: Dar al- Kotob al-‘Ilmiyah, 2009/1430), 466;
Muhammad Al-Tahir bin A’syur, Tafsir al-Tahrir Wa al- Tanwir, Jld. 3, 248.
1
Berdasarkan kajian di atas, dari aspek penguatkuasaan pentadbiran harta perwarisan
pada zaman Jahiliah tidak dilaksanakan kerana kaedah perwarisan pada zaman
tersebut adalah dimonopoli oleh anak-anak lelaki si mati dan saudara-saudara lelaki
si mati yang dewasa sahaja.
2.2.2 Pasca Islam
Hijrah Nabi SAW dari Mekah ke Madinah adalah fasa transformasi untuk
memartabatkan agama Islam. Permulaan zaman tersebut disebabkan orang Arab
Jahiliah hidup bertuhankan hawa nafsu. Sementara agama Islam yang diseru oleh
Nabi SAW adalah agama yang mementingkan hak dan keadilan dan menghapuskan
segala bentuk kezaliman dan penindasan. Muhammad al-Zuhaili menerangkan
bahawa metodologi dakwah yang disampaikan oleh Nabi SAW dalam
memperkenalkan Islam
adalah secara beransur-ansur dan berhikmah supaya orang Islam dapat menerima
Unive16r1 slti Utara Malaysia
kedatangan Islam dengan tenang. Dalam konteks perwarisan Islam, perubahan
hukum terbahagi kepada empat fasa bermula di awal kemunculan Islam iaitu di saat-
saat Islam mempunyai pengikut yang amat sedikit dan masih lemah sehingga Islam
menjadi agama yang amat kuat dan digeruni musuh. 162

Pengkaji mengkategorikan
pensyariatan perwarisan Islam kepada empat peringkat seperti berikut:
a) Peringkat Pertama
Peringkat pertama adalah merujuk kepada permulaan Islam di Madinah. Sistem
perwarisan masih mengekalkan sistem perwarisan yang diamalkan pada zaman
Jahiliah iaitu memberi hak kepada keturunan khusus untuk anak lelaki dewasa
161
Muhammad al-Zuhaili, Al-Faraidh wa al-Mawarith Wa al-Wasoya, 28.
1
162
1
termasuk anak angkat dan perjanjian persahabatan atau sumpah setia sahaja.
Dalam era ini, sistem pengambilan anak angkat masih diteruskan namun syariat
mengharamkan tindakan menasabkan anak angkat kepada bapa angkat. Hal ini
terbukti apabila Rasulullah SAW mengambil Zaid bin Haritsah sebagai anak
angkat Baginda dan dinamakan Zaid bin Muhammad. Namun, amalan tersebut
terhenti apabila Allah SWT melarang perbuatan tersebut berdasarkan firman
Allah SWT:
           

  

163
       
Bermaksud:  

“Bukanlah Nabi Muhammad itu (dengan sebab ada anak

angkatnya) menjadi bapa yang sebenar bagi seseorang dari
164
orang lelaki kamu , tetapi ia adalah Rasulullah dan
165
kesudahan segala nabi-nabi. Dan (ingatlah!) Allah adalah
amat mengetUahnuiiavkeanrtsialpt-
tiiapUsteasuraatu.”Malaysia
Larangan menasabkan anak angkat kepada bapa angkat menunjukkan bahawa
hak nasab dalam perwarisan amat penting. Dalam isu ini, anak angkat tidak
diberi hak dalam perwarisan seperti mana yang diamalkan pada zaman
Jahiliah. Faktor inilah yang dihapuskan oleh Nabi SAW pada zaman permulaan
Islam di Madinah. Dalam hal ini, umat Islam masih keberatan untuk
meninggalkan
1
163
Al-Quran, al-Ahzab, 36: 40.
164
Iaitu Nabi Muhammad SAW bukanlah bapa kepada Zaid. Bapa Zaid iaitu Harithah. Walaupun Zaid
anak angkat kepada Nabi SAW tetapi anak angkat bukanlah seperti anak kandung. Ayat suci ini
menolak tuduhan kaum kafir dan golongan munafik yang menyatakan: “Muhammad berkahwin
dengan bekas isteri anaknya sedang dia melarang kita berbuat demikian”; Lihat Tafsir Pimpinan al-
Rahman kepada Pengertian al-Quran, Cetakan 15, (Kuala Lumpur, Darul Fikr, 2010), 1112.
165
Setelah itu, Allah S.W.T menegaskan bahawa Nabi S.A.W ialah Rasulullah serta menjadi
kesudahan nabi-nabi seluruhnya (‫)النب ين خ اتم‬, iaitu Nabi yang terakhir, tidak ada Nabi dan Rasul
sesudahnya; Ibid.
1
amalan warisan nenek moyang mereka ketika zaman Arab Jahiliah. Penafian
hak anak angkat dalam perwarisan adalah ketetapan syariat Islam kerana hak
perwarisan sebenar adalah atas faktor keturunan dan bukannya atas faktor
“pengangkatan” berdasarkan firman Allah SWT:
166
        

Maksudnya:
“Dan bagi tiap-tiap (lelaki dan perempuan yang telah mati),

Kami telah tetapkan orang-orang yang berhak mewarisi
peninggalannya iaitu ibu bapa dan kerabat yang dekat.”
Ayat di atas menetapkan hak perwarisan atas faktor nasab atau keturunan yang
terbina melalui hubungan “darah daging” dan kasih sayang yang diiktiraf
dalam Islam. Ketetapan ini amat relevan dan wajar dipraktikkan kerana nasab
merupakan elemen utama dalam institusi kekeluargaan berbanding anak angkat
yang tiada hubungan “darah daging”. 167

Bagaimanapun, orang Islam tersebut
masih terikut-ikut dengan fahaman dan amalan zaman Jahiliah yang memberi
hak perwarisan bagi anak lelaki dewasa sahaja. Setelah kedatangan Islam,
golongan wanita dan anak-anak lelaki yang masih kecil berhak mewarisi harta
pusaka ibu, ayah atau suami mereka walaupun mereka adalah golongan yang
lemah dan tidak mampu untuk memperoleh dan memiliki harta kekayaan.
Ketika fasa permulaan perkembangan Islam di Madinah, faktor perjanjian
persahabatan dan setiakawan masih dibenarkan dalam perwarisan. Firman
Allah SWT:
Al-Quran, al-Nisaa, 4: 33.

166
1
167
Wahbah al-Zuhaili, Al-Tafsir al-Munir fi al-Aqidah wa al-Syariah wa al-Manhaj, Jld.2, Juz 3-4, 607.
1
         
   
168
  g    
Maksudnya: 
“…Dan mana-mana orang yang kamu telah membuat ikatan

setia dengan mereka (untuk bantu-membantu dalam masa
kecemasan dan kesusahan) maka berikanlah kepada mereka
bahagiannya. Sesungguhnya Allah sentiasa menyaksikan
tiap- tiap sesuatu.”
Merujuk ayat di atas, pengkaji berpendapat hubungan persahabatan dan
setiakawan yang telah dipupuk sejak zaman Jahiliah sukar untuk dipisahkan
dan syariat masih mengekalkan amalan tersebut. Kebenaran ini adalah untuk
memastikan masyarakat Arab yang baharu memeluk agama Islam tidak
memandang negatif terhadap konsep pensyariatan perwarisan Islam yang
diperkenalkan oleh Nabi SAW.

b) Peringkat Kedua
Pada peringkat kedua, syariat Islam masih memberi hak perwarisan atas faktor
setiakawan dan persahabatan yang dimeterai sejak zaman Jahiliah.
Bagaimanapun, faktor hubungan persahabatan dan setiakawan tersebut hanya
dikhususkan untuk orang Islam yang menyertai hijrah bersama dengan Nabi
SAW ke Madinah. Bagi penduduk Mekah yang beragama Islam tetapi masih
tinggal di Mekah, mereka tidak diberikan hak perwarisan walaupun mereka
telah menjalinkan hubungan persahabatan dan setiakawan sejak zaman Jahiliah
dan beriman dengan Allah SWT.
1
Al-Quran, al-Nisaa’, 4: 33.
168
1
Terdapat perbezaan antara hubungan persahabatan dan setiakawan pada
peringkat pertama dengan peringkat kedua pasca Islam. Dalam peristiwa hijrah,
golongan Muhajirin sanggup bersama Rasulullah SAW dalam kepayahan
membina kehidupan di tempat baharu sehingga terjalin hubungan yang erat.
Perjanjian setiakawan dimeterai sesama mereka untuk memastikan salah
seorang dalam kalangan mereka berhak mewarisi harta pusaka sahabat mereka
jika salah seorang daripada mereka meninggal dunia. Dalam hal ini, Abi Abbas
Najmuddin Ahmad berpandangan pra-syarat ini adalah faktor utama Allah
SWT menetapkan seseorang Muhajirin dibenarkan mewarisi harta Muhajirin
yang lain disebabkan hubungan persahabatan dan setiakawan yang terjalin atas
dasar kasih sayang dan keimanan kepada Allah SWT. 169 Firman Allah SWT:
            

 g    
 
               

      
 

  Unie U ta  a la   

 M ysi
v  rsl  r
t i a  a

170
 …    
Yang bermaksud:
“Sesungguhnya orang yang beriman dan berhijrah serta
berjihad dengan harta benda dan jiwa mereka pada jalan
Allah, dan orang-orang (Ansar) yang memberi tempat
1
kediaman dan pertolongan (kepada orang-orang Islam yang
berhijrah itu), mereka semuanya menjadi penyokong dan
pembela antara satu dengan yang lain. Dan orang yang
beriman yang belum berhijrah, maka kamu tidak
Abi Abbas Najmuddin Ahmad Bin Muhamad Ibn Al-Raf’ah, Kifayat al-Nabih Syarah al-Tanbih fi
169
Fiqh al-Faqih al-Imam al-Syafie, 466; Muhammad Al-Tahir bin A’syur, Tafsir al-Tahrir wa al-
Tanwir, Jld. 3, 248; Al-Maraghiy, Ahmad Mustafa, Tafsir al-Maraghiy, Juz.2, 195.
170
Al-Quran, al-Anfaal, 8: 72.
1
bertanggungjawab sedikitpun untuk membela mereka
sehingga mereka berhijrah.”
Ayat di atas menjelaskan bahawa hak perwarisan atas faktor persahabatan dan
setiakawan hanya ditetapkan ke atas orang Islam yang berhijrah bersama Nabi
SAW sahaja. Bagi mereka yang masih menetap di bumi Mekah maka mereka
tidak berhak dalam perwarisan tersebut. 171 Dalam peringkat ini, Islam hanya
membenarkan perwarisan disebabkan hubungan persahabatan dan
persaudaraan bagi mereka yang berhijrah bersama dengan Rasulullah SAW ke
Madinah. 172
b) Peringkat Ketiga
Pada peringkat ketiga dalam pensyariatan pusaka Islam, syariat Islam telah
membatalkan hak perwarisan atas faktor persahabatan dan setiakawan orang
Islam yang menyertai hijrah bersama Nabi SAW ke Madinah. 173

Pembatalan
tersebut berdasarkan fUirmnainvAellrash lStWi TU: tara Malaysia
           

    
   
174
     
Yang bermaksud:
“Dalam pada itu, orang-orang yang mempunyai pertalian
kerabat, setengahnya lebih berhak akan setengahnya yang
lain menurut (hukum) kitab Allah. Sesungguhnya Allah
Amat Mengetahui akan tiap-tiap sesuatu.”
1
171
Abi Abbas Najmuddin Ahmad bin Muhamad Ibn Al-Raf’ah, Kifayat al-Nabih Syarah al-Tanbih fi
Fiqh al-Faqih al-Imam al-Syafie, Juz.12, 466.
172
173
Ibid.
174
Al-Quran, al-Anfaal, 8: 75.
1
Ayat di atas secara khusus menerangkan hak perwarisan dalam Islam banyak
diiktiraf melalui hubungan kerabat dan nasab sementara hak pewarisan melalui
semangat persaudaraan atas dasar agama Islam melalui penghijrahan
dibatalkan.
175
Bagaimanapun, syariat Islam membenarkan mereka yang telah menjalinkan
hubungan persahabatan dan setiakawan atas faktor penghijrahan itu boleh
mewarisi harta pusaka si mati melalui konsep wasiat. Firman Allah SWT:
               

      
176
             
       
 
Yang bermaksud:
“Kamu diwajibkan, apabila seseorang daripada kamu hampir mati,
jika ia ada meninggalkan harta, (hendaklah ia) membuat wasiat untuk
ibu bapa dan kaum kerabat dengan cara yang baik (menurut peraturan
agama), sebagai suatu kewajipan atas orang-orang yang bertakwa.”

Nas di atas menunjukkan bahawa wasiat diharuskan dalam Islam untuk
membolehkan waris atau kerabat si mati yang terhalang daripada mewarisi harta
pusaka. Hal ini juga termasuk mereka yang telah menjalinkan hubungan
persahabatan dan setiakawan ketika misi penghijrahan ke Madinah. 177 Dalam isu ini,
pensyariatan wasiat adalah suatu kaedah yang terbaik supaya golongan yang tidak
berhak mewarisi harta si mati juga mendapat bahagian yang tertentu daripada harta
peninggalan si mati.
1
175
Abi Abbas Najmuddin Ahmad bin Muhamad Ibn Al-Raf’ah, Kifayat al-Nabih Syarah al-Tanbih fi
Fiqh al-Faqih al-Imam al-Syafie, Juz.12, 466.
176
Al-Quran, al-Baqarah 2: 80.
177
1
d) Peringkat Keempat:
Dalam peringkat terakhir, semua kaedah perwarisan yang dilaksanakan
sebelum ini dimansuhkan dan dibenarkan perwarisan hanya melalui hubungan
178
keturunan, perkahwinan dan perhambaan sahaja. Ulama bersepakat sebab-
sebab perwarisan itu merujuk dalil-dalil seperti berikut:
i. Keturunan
Firman Allah SWT:
  
       

 
g               

     
 
179
….   
Yang bermaksud:
“Allah perintahkan kamu mengenai (pembahagian pusaka untuk)

anak-anak kamu iaitu bahagian seorang anak lelaki menyamai
bahagian dua orang anak perempuan. Tetapi jika anak-anak
perempuan itu lebih daripada dua, maka bahagian mereka ialah dua
pertiga daripada harta yang ditinggalkan oleh si mati dan jika anak
perempuan itu seorang sahaja, maka bahagiannya ialah satu perdua
(separuh) harta itu…”
ii. Perkahwinan
Firman Allah SWT:

e lَ ‫ َ َ َ ُ ا‬o e lَ ‫ َ ُ ا‬o ُ o َ o o َ ُ ُ َ o َ َ َ ُ lَ
‫م نصف َماُ ت ر ك أ ز وا ج َ ك ْم إ ن ل م ي ك ن ل ه ن و ل د ۚ ف ِإ َن كا ن ل ه ن و ل د‬o ‫و ل ك‬
o َ o َ ُ lُ
‫ع ِد و ِص اي ٍة يو ِصين ب ها أ و د‬o ‫ِ ن ب‬lَ‫ف ل ك ُم ال ُّر بــ ع م اما ت َر ك ن ۚ م‬
ُ lُ ‫ُ ا‬ o
‫ين ۚ و ل ه ن ال ُِّر بــ ع‬
ٍ
1
178
Muhammad al-Zuhaili, Al-Muktamad fi al-Fiqh al-Syafie, Bab al-Ahwal al-Sahsiyyah, Juz. 4, Cet.
3, (Damsyiq: Dar al-Qalam, 2011/1432), 350.
179
Al-Quran, al-Nisaa, :4:11
1
ُ ُّ ‫ َ َ َ ُ َ ُ ا‬o ُ َ o o َ o o ُ ْ َ َ ‫ا‬
‫ن كا ن ل ك ف ل ه ن ال ث ُم ن م اما‬ ‫م‬o ‫م ما ت ر ك ت م ِإ ن ل م ن ل ك‬
e lَ
‫م و ل د ف ِإ‬o ‫د ۚ ي ُك‬e ‫ل‬lَ‫و‬
o َ َ َ ُ ْ
o
‫د ي‬ ‫ع ِد و ِص ن ب ها أ‬o ‫ن ب‬o ‫م ۚ م‬o ‫ت َر ك ت‬
ِ
ُ ‫اي ٍة‬
180
Yang bermaksud: ۗ ‫ن‬ ٍ ‫و تو صو‬
“Dan bagi kamu satu perdua dari harta yang ditinggalkan oleh
isteri-isteri kamu jika mereka tidak mempunyai anak. Tetapi jika
mereka mempunyai anak maka kamu beroleh satu perempat
daripada harta yang mereka tinggalkan, sesudah ditunaikan
wasiat yang mereka wasiatkan dan sesudah dibayarkan
hutangnya. Dan bagi mereka (isteri-isteri) pula satu perempat
daripada harta yang kamu tinggalkan, jika kamu tidak
mempunyai anak. Tetapi kalau kamu mempunyai anak maka
bahagian mereka (isteri-isteri kamu) ialah satu perlapan daripada
harta yang kamu tinggalkan, sesudah ditunaikan wasiat yang
kamu wasiatkan, dan sesudah dibayarkan hutang kamu.”
iii. Perhambaan
Hadis Nabi SAW daripada Sayyidatina ‘Aisyah r.h bahawa:

ّ َ َ
‫ نبيعكها على أ ن والءها‬:‫ فقال أهلها‬. ‫" أنا أرادت أن تشتري جارية تعتقها‬
:‫فذكرت ذلك لرسول ا له صلى ا له عليه وسلم فقال‬.‫لنا‬
".181‫من أعتق‬l ‫إنما الوالء ل‬l l‫ ذلك ف‬l‫"ال يمنعك‬
Maksudnya:
“Sesungguhnya aku hendak membeli hamba perempuan dengan

tujuan untuk memerdekakannya. Maka berkata ahli keluarganya:
Kami menjual dia kepada Engkau tetapi segala khidmatnya dan
hartanya adalah untuk kami. Maka Sayyidatina ‘Aisyah r.h
mengadu hal tersebut kepada Rasulullah SAW dan Baginda
bersabda: Kamu tidak terhalang daripada yang demikian itu
(yakni
1
Al-Quran, al-Nisaa’:4:12.
180
Al-Syafie, Muhammad al-Amin Bin Abdullah, Syarah Sahih Muslim, Juz 16, Cet. 1, (Beirut: Dar al-
181
Thuq al-Najah, 2009), 373.
1
berhak mendapat segala khidmat dan harta hamba itu),
Sesungguhnya segala ketaatan adalah milik siapa yang
memerdekakannya.”
Berdasarkan perbincangan mengenai pensyariatan pusaka Islam menunjukkan
bahawa Islam menetapkan hak pewarisan dalam Islam melibatkan hubungan
keturunan, perkahwinan dan perhambaan. Perkara ini diakui oleh Al-Syirbini bahawa
keturunan yang sah iaitu anak, ibu dan bapa si mati atau kerabat. Sementara
hubungan perkahwinan yang sah mengikut hukum Syarak iaitu pasangan suami isteri
berhak mewarisi pusaka antara satu denga yang lain jika salah seorang daripada
mereka meninggal dunia. Manakala perhambaan pula merujuk kepada hamba yang
meninggal dunia dan meninggalkan harta maka hartanya itu akan diwarisi oleh
182
tuannya. Konsep penurunan ayat-ayat perwarisan secara beransur-ansur adalah
seperti ayat-ayat pengharaman riba yang disyariatkan secara tertib, beransur-
ansur, sistematik dan
konsisten. Hal ini disebabkan sesuatu pensyariatan dalam berbentuk suruhan dan
larangankira
SWT mengambi daripada
tahap Allah l
kefahaman dan
kesediaan orang Islam untuk melaksanakannya.
2.3 Definisi Pusaka

183
Pusaka dikenali sebagai faraid atau perwarisan. Pusaka mempunyai pengertian
yang tersendiri mengikut kaedah penggunaannya seperti berikut:
1
182
Ma’rifati Ma’ani Alfaz al-Minhaj, Juz. 3, Cet.1, 517.
183
Ibn. Manzur, Lisan al-Arab, Jilid. 7, 70.
1
a) Terminologi
Menurut Ibn Manzur, dari aspek terminologi pusaka iaitu harta yang ditinggalkan
oleh si mati. Dalam bahasa Arab pusaka dikenali sebagai “‫”الفرائض‬ daripada
kalimah jamak iaitu “‫”فريضة‬ yang bermaksud apa jua yang ditentukan
184
daripadanya dengan kadar tertentu dan menafikan kadar yang selain daripadanya.
b) Etmologi
Menurut Abdul Rahman Abdul Mun'im, dari aspek etmologi pusaka bermaksud
segala harta benda yang ditinggalkan oleh orang yang meninggal dunia untuk
diwarisi oleh ahli keluarganya dan sebagainya. Sementara kalimah “ ‫”الفرض‬
mempunyai pengertian-
pengertian seperti yang berikut:
i. “‫ ”القطع‬bermaksud kepastian berdasarkan firman Allah SWT:

ٗ ۡ
٧185 ‫ن ِصي ٗبا م ف ُرو ضا‬
Yang bermakUsundi: verslti Utara
Malaysia
“Iaitu bahagian yang telah diwajibkan (dan ditentukan oleh
Allah).”
ii. “‫ ”التقدير‬iaitu bermaksud ketetapan atau kepastian yang merujuk kepada
pembahagian harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati dalam kadar tertentu
seperti yang telah disyariatkan. 186

Ketetapan tersebut dijelaskan oleh Allah
SWT dalam ayat:
184
Ibid, 70-71.
185
186
Muhammad al-Zuhaili, Al-Mu’tamad fi al-Fiqh al-Syafie, Bab al-Faraidh wa al- Mawarith, Juz. 4,
339; Al-Ramli, Shamsuddin Muhammad bin Abi al-Abbas Ahmad bin Hamzah Ibn Shahab al-Din,
1
Nihayah al- Muhtaj Ila Syarah al-Minhaj, (Mirs: Maktabah Mustaffa al-Baby al-Halaby wa
Auladuhu, 1984/1404), 3; Ahmad bin Ali bin Hajar al-Asqalani, Fathu al-Bari Syarah Soheh al-
Bukhary, Juz 12, Jld.13, Cet. 2, (Beirut: Dar al-Ilmiyyah, 2005/1426), 2.
1
ُ ۡ ٗ ُ ۡ ۡ َ
187
‫ف ما ف َر ض ت‬ ‫ري ف‬, ‫ف‬ ‫و ق د ف َر ض ت ۡم‬
‫ضة ِنص‬ ‫َ ُ ا‬
٧٣٧ .…‫ۡم‬ ‫له ن‬
Yang bermaksud:
“Maka mereka berhak mendapat separuh daripada

maskahwin yang kamu telah tetapkan itu.”
iii. “‫ ”اإلنزال‬bermaksud kewajiban merujuk firman Allah SWT:
٨٥188 ‫ۡ ُ ۡ َ َ َ م َعا د‬ َ َ ‫ا‬

‫ك ٱ ل ق ر ءا ن ل‬ ‫عل‬ ‫ِإ ن ٱ‬
Yang bermaksud: َ َ ُّ ٓ
‫را د ك ِإ ل َٰى‬ ‫ۡي‬‫ر‬
‫ف ض‬
ّ
‫ل ِذي‬
“Sesungguhnya Allah yang mewajibkan kepadamu
(mengamal dan menyampaikan) al-Quran (wahai
Muhammad) sudah tentu akan mengembalikan kamu ke
tempat kembali”.
iv. “‫ ”التبيين‬iaitu penjelasan atau keterangan dengan merujuk firman Allah SWT:
‫ُ َ ت ِح‬
َ ‫ق ۡد‬
َ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ض‬
‫م‬ۡ ‫ُك‬ ‫ر‬

َۡ َ ّ
‫ل ة أ ي َم‬ ‫ف‬
ٰ
ۚ ُ
189
٧ ‫َ— ِن ك ۡم‬
U n i verslti Utara Malaysia
Yang bermak su d :
“Sesungguhnya Allah telah menetapkan bagi kamu (wahai
Nabi dan untuk umatnya dengan melepaskan diri dari
sumpah kamu) dengan membayar denda (kafarah).”
v. “‫ ”اإلحالل‬daripada kalimah ‫ أحل‬iaitu sesuatu perkara yang dihalalkan oleh
1
Rasulullah SAW dengan berdasarkan ketentuan Allah SWT dalam
pembahagian harta si mati seperti firman Allah SWT:
187
Al-Quran, al-Baqarah, 2: 237.
188
Al-Quran, al-Qashas, 28: 85.
189
Al-Quran, al-Tahrim, 66: 2.
1
ُ َ ُ َّ َ ‫َ ا ِّ َ ر َ ما‬ َ َ
…‫ض ٱل ل ه ل ه‬ ‫ما كا ن ع لى ٱل ن ِب ي‬
‫من ٖج في ر‬
190
٥٣
Yang
bermaksud: ‫ف‬ ‫ح‬
“Tidaklah ada sebarang keberatan yang ditanggung oleh Nabi
dalam melaksanakan perkara yang telah ditetapkan oleh Allah
baginya.”
vi. “‫ ”العطاء‬iaitu pemberian tanpa pertukaran dengan merujuk kepada pepatah Arab
iaitu:
"191‫" ال أصبت منه فرضا وال قرضا أي عطاء‬
Yang bermaksud:
“Kamu tidak dapat mengambil daripadanya (harta pusaka) sama

ada secara percuma atau dengan pembayaran yakni melalui
pemberian.”
Kesimpulan daripada pengertian “ ‫”الفرض‬ adalah bermaksud bahagian
yang ditentukan dengan kadar yang pasti iaitu satu perdua

½ ( ), satu perempat ( ,
satu
perlapan (1/8), dua pertiga (2/3), satu pertiga (1/3) dan satu perenam 1/6. “ ‫الفرض‬
” juga bermaksud pemberian yang berbeza-beza mengikut kelayakan waris,
penjelasan bahagian setiap waris yang dihalalkan ke atas mereka untuk menerimanya
dengan tidak dikurangkan atau dilebihkan daripada harta si mati dan diturunkan
192
ketetapan tersebut seperti yang dibincangkan di atas. Kalimah “ ‫”الفرض‬
merangkumi
190
Al-Quran, al-Ahzab, 33: 38.
1
191
Lajnah min Asatizah Qismu al-Fiqh bi Kuliyyah al-Syariah wa al-Qanun bi al-Qaherah, Jami’ah al-
Azhar, Ahkam al-Mawarith wa al-Wasoya fi al-Fiqh al-Islami, t.t, 12.
192
Al-Syirbini, Shamsuddin Muhammad bin al-Khatib, Mughni al-Muhtaj Ila Ma’rifah Ma’ani Alfaz
wa al-Minhaj, Juz. 3, (Beirut: Dar al-Makrifah, 1997/1418), 5; Muhammad al-Zuhaili, al-Faraid wa
al-Mawarith wa al-Wasoya, 55; Mustaffa Khin, Mustaffa Bugho & Ali As-Sharbaji, Al-Fiqh al-
Manhaji ‘ala Mazhab al-Imam al-Syafie, Jld.2, Cet. 14, (Damsyiq; Dar al-Qalam, 2013/ 1434), 267;
Al-Asnawi, Jamaluddin Abdul Rahim bin al-Hassan, Kifayah al-Nabih Syarah al-Tanbih fi Fiqh al-
Imam al-Syafie, Juz 12, Cet. 1 (Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah, 2009), 465.
1
pengertian-pengertian tersebut dan saling lengkap melengkapi antara satu dengan
yang lain.
c) Hukum Syarak
Faraid bermaksud bahagian yang diterima oleh ahli waris yang berhak selepas
193
kematian. Ahli waris yang berhak mewarisi harta pusaka iaitu melalui
194
hubungan nasab, pernikahan dan perhambaan (wala’). Istilah-istilah bahasa
Arab yang digunakan dalam ilmu perwarisan iaitu:
i. ‘‫ ’الفرائض‬iaitu membincangkan tentang kaedah pembahagian harta pusaka
dan kadar-kadar yang ditentukan kepada setiap waris yang berhak sama ada
harta alih seperti emas, perak, mata wang dan perabot atau harta tidak alih
seperti tanah, rumah dan sebagainya. Menurut Mustaffa al-Khin, Mustaffa
al- Bugho & Ali al-Syirbaji, semua aset tersebut termasuk dalam kategori
harta pusaka dan wajib dibahagikan kepada ahli waris yang berhak.195
Kadar-kadar yang ditetapkan itUu
ntiidvakebroslelhtidiUtamtabarha atMauadliakuyrasnigakan
kerana telah
disyariatkan oleh Allah SWT iaitu pecahan asal daripada kalimah ‘ ‫’الفرض‬
yang bermaksud pasti, tetap, dan jelas. Firman Allah SWT:
َ َّ َ ّ
‫َ ع ت ذ ك ُرو ن‬ ٓ َ ۡ lَ َ ۡ َ
196
ِّ
١ ‫ل‬ ‫و ف َر ض ن َٰ— َها و أن َزل نا َ ه ا في َ ي َٰ ي‬
َ
‫— ءا ن‬
ُ ّ
‫ل ك ۡم‬
—َ
‫ت‬ ‫ت‬
‫ب‬
1
َ َٰ َ ۡ َ َ e lَ
‫سو ر ة أن زل ن — ها‬
Maksudnya:
“Ini ialah satu "surah" yang Kami turunkan dia, dan Kami
wajibkan hukum-hukumnya serta Kami turunkan padanya
193
Abdul Rahman Abdul Mun’im, Mu’jam al-Mustolahat wa al-Alfadz al-Fiqhiyyah, Juz. 3, 40.
194
Muhammad al-Zuhaili, Al-Faraid wa al- Mawarith wa al- Wasoya, Cet.1, (Beirut: Dar al-Kalam al-
Tayyib,2001), 76
195
Mustaffa al-Khin, Mustaffa al-Bugho & Ali al-Syirbaji, Al-Fiqh al-Manhaji ‘ala Mazhab al-Imam
al-Syafie, Jld.2, 271.
196
Al-Quran, al-Nur, 24: 1.
1
ayat-ayat keterangan yang nyata supaya kamu beringat
(mengamalkannya).”
ii. ‘‫ ’المواريث‬daripada kalimah ‘ ‫ ’ورث‬iaitu harta peninggalan seseorang
yang telah meninggal dunia atau dikenali sebagai ‘‫ ’الميراث‬iaitu harta
warisan. Mustaffa al-Khin et.al mentakrifkan ‘‫’المواريث‬ bermaksud
kekal atau perpindahan sesuatu barang daripada seseorang kepada
seseorang yang lain. ‘‫ ’اإلرث‬juga bermaksud harta yang diwarisi atau
warisan yang dikenali dalam

197
bahasa Arab iaitu asal atau baki. . Firman Allah SWT:
ّٗ َّ ٗ ۡ َ َ ُّ َ ُ ُ ۡ َ
198
‫و ت أ ك لو ن ٱل ت راث أ ك ٗل ل ما‬
Yang bermaksud:
“Dan kamu sentiasa makan harta pusaka secara rakus (dengan
tidak membezakan halal atau haram).”
.iii ‘‫’التركة‬ Universlti U tara Malaysia

‘ daripada
berasal ‫ ’ تر‬bermaksud sesuatu yang
oleh si mati daripada harta miliknya. Jumhur Fuqaha’ bersepakat
menyatakan bahawa ‘‫ ’التركة‬adalah semua benda atau barang
yang ditinggalkan oleh si mati, hak miliknya dan barang yang
mendatangkan manfaat. ‘‫ ’التركة‬juga termasuk wang tunai, harta tak alih,
harta alih, hak- hak yang dimeterai, barang yang bermanfaat seperti hak
mengambil manfaat daripada sewaan, hak-hak seseorang berkaitan
dengan harta, pampasan
1
197
198
Al-Quran, al-Fajr, 89: 19.
1
kematian dan apa jua yang boleh mendatangkan kebaikan dan manfaat
199
hasil daripada usaha si mati.
Menurut Wahbah al-Zuhaili, dari aspek kewajiban yang tertanggung atas diri si mati
seperti hak penjagaan (hadhanah). Manakala perwakilan (wakalah) anak di bawah
200
umur pula tidak termasuk dalam harta pusaka. Contohnya, jika berlaku kematian
seorang bapa yang meninggalkan seorang anak di bawah umur maka pemberian
nafkah dan hak-hak yang lain adalah di bawah kewajiban dan tanggungjawab wali
kepada kanak-kanak tersebut.
2.4 Sumber Pengambilan Hukum
Pensyariatan pusaka merujuk kepada al-Quran, al-Hadis, Ijmak dan Qiyas iaitu
sumber pengambilan hukum yang disepakati oleh Jumhur Fuqaha’. Pengkaji
menyenaraikan
dalil-dalil tersebut.
2.4.1 Al-Quran:
a) Dalil pertama: Firman Allah SWT;
              



g                 

     
  
1
           
  
 
                

     

199Sulaiman bin Muhammad bin Umar, Hasyiyah al-Bujairmi ‘Ala Syarah Minhaj al-Tullab, Juz. 3,
Cet. 1, (Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah, 2000/1420), 273.
200Wahbah al-Zuhail, Al-Fiqh al-Islami wa Adillatuh, 269.
1
            
    
                   


201
        
Maksudnya: 
“Allah mensyariatkan bagimu tentang (pembahagian pusaka
untuk) anak-anakmu iaitu: bahagian seorang anak lelaki sama
dengan bahagian dua orang anak perempuan; dan jika anak itu
semuanya perempuan lebih daripada dua, maka bagi mereka dua
pertiga daripada harta yang ditinggalkan; jika anak perempuan itu
seorang saja, maka dia memperoleh separuh harta. Dan untuk dua
orang ibu-bapa, bagi masing-masingnya satu perenam daripada
harta yang ditinggalkan, jika yang meninggal itu mempunyai
anak; jika orang yang meninggal itu tidak mempunyai anak dan
dia diwarisi oleh ibu-bapanya (sahaja), maka ibunya mendapat
satu pertiga; jika yang meninggal itu mempunyai beberapa
saudara, maka ibunya mendapat satu perenam. (Pembahagian-
pembahagian
tersebut) sesudah
d ip en u hi w a si a t ya ng d ia
U n i v e r s l t i U t a rabuaMt
at au
a la(dyans)isaesudah dibayar hutangnya. (Tentang) orang
tuamu dan anak-anakmu,
kamu tidak mengetahui siapa di antara mereka yang lebih dekat
(banyak) manfaatnya bagimu. Ini adalah ketetapan daripada Allah
SWT. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui lagi Maha
Bijaksana”.
Merujuk ayat tersebut, Allah SWT menjelaskan tentang hak perwarisan ke atas anak-
17
anak dengan penggunaan “ayat perintah” iaitu “ ” yang
bermaksud

201
17
“diwajibkan ke atas kamu”. Ini kerana anak adalah insan yang paling hampir dengan
202
ibu dan bapa. Pengkaji mendapati maksud dalil pertama iaitu Allah SWT
memerintahkan kepada orang yang beriman dan melakukan ketaatan kepada
suruhan- Nya supaya bertanggungjawab melaksanakan kewajiban membahagikan
harta pusaka kepada anak-anak mereka. Dalam isu ini, Syed Qutb mengakui ketika
awal penurunan dalil tersebut terdapat dalam kalangan bangsa Arab yang baharu
memeluk Islam tidak berpuas hati dan tidak boleh menerima ketetapan daripada
203
Allah SWT. Pernyataan ini merujuk kepada hadis di bawah:
          " :‫قال العوفى عن ابن عباس‬
  
‫ وذلك أنه لما نزلت الفرائض التي فرض ا له فيها ما فرض‬..    ."
،‫ تعطى المرأة الربــع والثمن‬:‫كرهها الناس أو بعضهم وقالوا‬، ‫ لولد الذكر والنثى والبوين‬،
la ‫م‬y ‫قو‬s ‫ال‬i‫ل‬a ‫ وليس من هؤالء أحد يقات‬.‫ ويعطى الغالم الصغير‬،‫وتعطى البنة النصف‬
،‫حديث‬U ‫ ال‬n ‫ذا‬i ‫ه‬v ‫ن‬e ‫ع‬r ‫وا‬s ‫ت‬l ‫ك‬t ‫س‬i‫ ا‬U !‫مة‬t ‫ي‬a ‫غن‬r ‫ل‬a ‫جوز ا‬M l‫ي‬a ‫وال‬
‫لعل رسول هللا‬
‫ تعطى الجارية نصف‬،‫ يا رسول ا له‬:‫صلى ا له عليه ولم ينساه أو نقول له فيغير! فقالوا‬
‫ وليس يغني‬،‫ ويعطى الصبي الميراث‬،‫ وال تقاتل القوم‬،‫ وليست تركب الفرس‬،‫ماترك أبوها‬
‫بر‬l‫ ويعطونه الك‬،‫شيئا وكانوا يفعلون ذلك فى الجاهلية وال يعطون الميراث إال لمن قاتل القوم‬
.204‫بر‬l‫فالك‬
Bermaksud:
Yang demikian itu, sesungguhnya ketika diturunkan ayat faraid yang

difardhukan oleh Allah SWT seperti apa yang difardhukan itu untuk
202
Muhammad al-Zuhaili, Al-Faraid Wa al-Mawarith Wa al-Wasoya, 12-14; Imam al-Syeikh
Muhammad Al-Tahir Ibn ‘Asyur, Tafsir al-Tahrir wa al-Tanwir, Juz.3, 256.
17
203
Sayyid Qutb, Fi Zilal al- Quran, Jld.1, Juz. 1-4, 590-591.
Ibn Kathir, Abi al-Fida’ Ismail bin Umar al-Quraisy, Tafsir al-Quran al-‘Azim, Juz. 2, Cet. 2, (al-
204
Riyadh: Dar al-Tayyibah Li al-Nashr wa al-Tauzi’, 1999/1420), 262.
17
anak lelaki dan anak perempuan dan ibu bapa, maka orang (Arab)
ketika itu, tidak menyukai ketetapan itu atau sebahagiannya berkata:
Diberikan anak perempuan dengan satu perempat dan satu perlapan,
juga dengan setengah bahagian dan diberi juga kepada anak yang
masih kecil. Bukankah mereka semua itu tiada seorang pun yang
mampu membunuh sesuatu kaum, dan tidak mampu memperoleh
harta rampasan? Terdiamlah mereka dengan hadis ini, semoga
Rasulullah SAW tidak melupainya atau kami meminta kepada Nabi
mengubahkannya! Maka kami berkata: Wahai Rasulullah SAW!
Engkau berikan kepada hamba perempuan setengah bahagian daripada
harta yang ditinggalkan bapanya sedangkan dia juga tidak
menunggang kuda, dan tidak membunuh sesuatu kaum, dan Engkau
berikan kepada anak kecil hak perwarisan sedangkan dia tidak
mengkayakan sesuatupun. Mereka itu telah melaksanakannya pada
zaman Jahiliah dan mereka tidak memberikan hak perwarisan
melainkan kepada siapa yang mampu membunuh sesuatu kaum
(musuh) bahkan diberikan hak perwarisan yang lebih besar dan
bahkan lebih besar.”
Hadis di atas menerangkanUkenaidvaaen rsisklatpiorUantgaArraab
Myanaglabayhsariuamemeluk agama Islam di awal penurunan ayat pusaka
(mawarith). Mereka keberatan untuk menerima suruhan dan perintah daripada Allah
SWT. Syariat Islam diturunkan adalah untuk memberikan keadilan kepada semua
pihak dan untuk kesejahteraan ummah.
b) Dalil Kedua: Firman Allah SWT;
            

  
g 
           
17
     
              

   g

                 

 g
 
17
         g    
    
 
           

  
  

              

     

            

    
 
          

   

205
    g   g
   g
Yang bermaksud:
“Dan bagi kamu seperdua daripada harta yang ditinggalkan oleh

isteri-isteri kamu jika mereka tidak mempunyai anak. Tetapi jika
mereka mempunyai anak maka kamu beroleh satu perempat
daripada harta yang mereka tinggalkan, sesudah ditunaikan wasiat
yang mereka wasiatkan dan sesudah dibayarkan hutangnya. Dan
bagi mereka (isteri-isteri) pula satu perempat daripada harta yang
kamu tinggalkan, jika kamu tidak mempunyai anak. Tetapi kalau
kamu mempunyai UannakivmeakrasblathiagUiatnamrearekMa (aistleariy-
issteiari kamu)
208
Al-Quran, al-Nisaa’, 4:
18
ialah satu perlapan daripada harta yang kamu tinggalkan, sesudah
ditunaikan wasiat yang kamu wasiatkan, dan sesudah dibayarkan
hutang kamu. Dan jika si mati yang diwarisi itu, lelaki atau
perempuan, yang tidak meninggalkan anak atau bapa, dan ada
meninggalkan seorang saudara lelaki (seibu) atau saudara
perempuan (seibu) maka bagi tiap-tiap seorang daripada keduanya
ialah satu perenam. Kalau pula mereka (saudara-saudara yang
seibu itu) lebih daripada seorang, maka mereka bersekutu pada
satu pertiga (dengan mendapat sama banyak lelaki dengan
perempuan), sesudah ditunaikan wasiat yang diwasiatkan (oleh si
mati), dan sesudah dibayarkan hutangnya; wasiat-wasiat tersebut
hendaknya tidak mendatangkan mudarat (kepada waris-waris). …”
208
18
Merujuk dalil kedua di atas, Allah SWT menetapkan hak perwarisan melalui
206
hubungan pernikahan iaitu hak mewarisi harta pusaka bagi pasangan suami isteri.
Isteri berhak mendapat satu perempat (1/4) daripada harta pusaka yang ditinggalkan
oleh suaminya jika suami tidak meninggalkan anak dan dia mendapat satu perlapan
(1/8) jika suaminya itu meninggalkan anak. Namun, jika suami meninggalkan isteri
melebihi seorang maka mereka berkongsi mengikut kadar satu perempat (1/4) atau
satu perlapan (1/8) mana yang berkenaan dan tidak melebihi daripada kadar tersebut.
Selain itu, ayat ini juga menentukan bahagian dan hak perwarisan melalui hubungan
207
adik beradik seibu.
c) Dalil Ketiga: Firman Allah SWT;

             
    

                  

g    g  

               
       
             
     
    

208
   
Yang bermaksud:
208
18
“Mereka (orang-orang Islam umatmu) meminta fatwa kepadamu
(Wahai Muhammad mengenai masalah Kalalah). Katakanlah:
"Allah memberikan fatwa kepada kamu dalam perkara Kalalah itu,
iaitu jika seseorang mati yang tidak mempunyai anak dan dia
206
Mengikut hukum Syarak, pernikahan yang sah iaitu pernikahan yang mencukupi syarat akad nikah
iaitu ijab dan qabul, pasangan pengantin lelaki dan perempuan, dua orang saksi lelaki dan wali. Lihat
Al-Qhadi Sofiyuddin Abi Abbas, Ahmad bin Umar bin Abdul Rahman, al-‘Ibab al-Muhit bi
Mu’adham Nusus al-Syafie wa al-Ashab, Juz. 4, Cet. 1, (Beirut: Dar al-Fikr, 2001/1422), 1298-1303.
207
Al-Qurtubi, Abi Abdillah Muhammad Bin Ahmad Bin Abi Bakr, Al-Jami’ Li Ahkam al-Quran, Juz.
6, Cet. 1, (Beirut: Dar al-Muassasah, 2013), 126 dan 130.
208
18
mempunyai seorang saudara perempuan, maka bagi saudara
perempuan itu seperdua dari harta yang ditinggalkan (oleh si mati),
dan dia pula (saudara lelaki itu) mewarisi (semua harta) saudara
perempuannya, jika saudara perempuannya tidak mempunyai anak.
Kalau (saudara perempuannya itu) dua orang, maka keduanya
mendapat dua pertiga daripada harta yang ditinggalkan (oleh si
mati) dan jika mereka (saudara-saudaranya itu) ramai, lelaki dan
perempuan, maka bahagian seorang lelaki menyamai bahagian dua
orang perempuan…”
Dalil di atas menyentuh hak perwarisan bagi kes kalalah. Menurut Ibn. Manzur
kalalah iaitu seseorang yang meninggal dunia tanpa meninggalkan anak tetapi
209
mempunyai seorang saudara perempuan atau saudara lelaki. Bagi seseorang yang
mati tidak meninggalkan anak tetapi mempunyai seorang saudara perempuan seibu
sebapa atau seorang saudara perempuan sebapa maka saudara perempuan seibu
sebapa atau saudara perempuan sebapa itu mendapat hak perwarisan sebanyak satu
perdua
(1/2) dan jika bilangan sauUdnariavpeerremslptuianUsteiaburasebMapaa laatayu

ssiaaudara perempuan
sebapa itu melebihi seorang maka mereka berkongsi bahagian dengan kadar dua
pertiga (2/3). Jika si mati mempunyai saudara perempuan seibu sebapa atau saudara
perempuan sebapa yang ramai bersama dengan seorang saudara lelaki seibu sebapa
atau lebih atau saudara lelaki sebapa maka saudara lelaki tersebut mewarisi harta si
mati dengan kadar dua bahagian dan saudara-saudara perempuan pula akan
mendapat satu bahagian (seperti bahagian yang berhak diterima oleh anak lelaki dan
anak perempuan). Bahagian dan hak ahli waris adalah suatu ketetapan berdasarkan
syariat Allah SWT. Firman Allah SWT:
18
Ibn. Manzur, Lisan al-Arab, Jld. 7, 715-716.
209
18
ۡ ُ lَ َ lۚ
‫ري من تح‬, ‫ت تج‬ َٰ ‫ر ُسو ل ۥه ُي د‬lَ‫طع ٱلل ه و‬ َ ‫ت ۡلك ح ُدو ُد ٱلل ِ ه‬
ُ ۡ ‫من‬
َ — ‫ِخ ل ه‬
‫ِت ها‬ , ‫يو‬
‫ج‬
‫ا‬
‫ن‬
ۡ ُ ۡ َ
‫ٱ ۡ َل ۡن َه َٰ— ُر خ َٰ— ل دين َ ه ۚا و ف و ز ٱ ل َعظي ُم‬
ۡ ِ ِ
Yang bermaksud: ‫ ك ٱل‬. 210 َ
‫ذ‬
‫َ ِل في‬
“Segala hukum yang tersebut adalah batas-batas (syariat) Allah

SWT. Dan sesiapa yang taat kepada Allah SWT dan Rasul-Nya,
maka dimasukkan ke dalam syurga yang mengalir daripada
bawahnya beberapa sungai, mereka kekal di dalamnya. Dan itulah
kejayaan yang amat besar.”
Berdasarkan ayat di atas, Allah SWT berjanji memberi ganjaran syurga yang penuh
dengan kenikmatan kepada hamba yang melakukan ketaatan kepada perintah-Nya.
Oleh itu, Rasulullah SAW mengingatkan umatnya supaya tidak mengingkari syariat
tersebut kerana balasan pada hari akhirat amat pedih. Hal ini merujuk hadis Nabi
SAW:
:‫صلى ا له عليه وسلم قال‬ ‫ رسول‬:‫"عن أنس بن مالك رضي ا له عنه ق ُال‬
o َ ‫ا‬ َ ُ َ َo َ َ o
‫ ق ط ع الل ه مــي — ْ را ث ه م ن الج ن ِة ي —ـ و‬،‫رثــ ِ— ِه‬, ‫ َراث وا‬o— ‫م ن مــي‬
o َ َ
‫" ف ار ِم ن‬.211‫م ا ل ِقــ َيا م ِة‬
Maksudnya:
“Daripada Anas bin Malik r.a bahawa Nabi S.A.W bersabda:
Barangsiapa yang melarikan harta pusaka daripada warisnya
(yang berhak) maka Allah SWT menghalang warisan miliknya di
dalam syurga pada hari kiamat.”
Dalam pensyariatan pusaka, terdapat tiga ayat di dalam al-Quran yang berhubung
dengan hukum faraid iaitu ayat 11, ayat 12 dan ayat 176 dari surah al-Nisaa’.
18
Daripada ayat-ayat tersebut, Rasulullah SAW mengingatkan waris supaya
membahagikan harta
210
211
Sunan Ibn Majah, Jam’u Jawami’ al-Ahadith wa al- Asanid, Kitab al-Wasoya (Germany: Thesaurus
Islamicus Foundation, 2000), 394; Soleh bin Abdul Aziz bin Muhammad bin Ibrahim, Mausu’ah al-
Hadith al-Syarif al-Kutub al-Sittah, Sunan Ibn. Majah, Kitab al-Wasoya, Cet. 4, (Riyadh: Dar al-
Salam, 2008/1429), 2639.
18
pusaka mengikut kadar-kadar yang ditetapkan oleh Allah SWT dan pengurangan
bahagian ahli waris yang berhak ke atas harta pusaka adalah suatu kesalahan. Oleh
itu, ketiga-tiga dalil tersebut jelas menerangkan bahawa pembahagian harta pusaka
mengikut syariat adalah suatu kewajiban ke atas setiap orang Islam.
Dalam hal ini, Sayyid Qutb berpendapat masyarakat yang mengkritik kelemahan
sistem pusaka Islam sebenarnya telah menunjukkan ketidakfahaman mereka sendiri
dalam membuat sesuatu pertimbangan. 212

Jika isu ini tidak dipimpin dan disantun
dengan ilmu dan iman maka isu ini akan memberi kesan negatif kepada sistem sosial
yang dibangunkan oleh Rasulullah SAW.
2.4.2 Al-Hadis
a) Hadis Pertama: Sabda Nabi SAW;
‫ي سعد الى‬o —َ ‫ جاءت امرأة سعد بن الربيع بابنت‬:‫عن جابر بن عبد هللا قال‬
e ‫و‬r ‫س‬s ‫ ر‬l ‫ا‬t ‫ ي‬:i ‫ت‬U ‫ال‬t ‫ق‬a ‫ ف‬r ‫م‬a ‫وسل‬M ‫ه‬a ‫لي‬l ‫ع‬a ‫ه‬y ‫لل‬s ‫ ا‬i ‫ى‬a ‫النبي صل‬
‫ا‬
‫ وإ ن ع امهما‬،‫هاتان ابنتا سعد قتل أبوهما معك يوم أحد شهيدا‬U!n ‫له‬i ‫ل‬v ‫ل ا‬
‫ا‬
‫أخذ جميع ماترك أبوهما وإ ن المرأة‬
‫ال تنكح إال على مالها فسكت رسول هللا صلى هللا صلى هللا عليه وسلم حتى أنزلت آية الميراث‬
‫ أعط ابنتي سعد الثلثي ماله و‬:‫فدعا رسول هللا صلى هللا عليه وسلم أخا سعد بن الربيع فقال‬
‫أعط امرأته الثمن وخذ أنت ـما‬
213
." ‫بقي‬
Yang bermaksud:
“Daripada Jabir bin Abdullah r.a berkata: Telah datang isteri Sa’ad
Bin al-Rabi’ bersama dua anak perempuan Sa’ad menemui
Rasulullah SAW lalu dia berkata: Ya Rasulullah! Ini dua anak
Sayyid Qutb, Ibrahim Hassan al-Syaribi, Tafsir fi Zilal al- Quran, Jld.3, 198.
212
Sunan Ibn Majah, Jam’u Jawami’ al-Ahadith wa al- Asanid, Sunan Ibn. Majah, Kitab al-Faraidh,
213
18
(Germany: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000), 396; Soleh bin Abdul Aziz bin Muhammad bin
Ibrahim, Mausu’ah al-Hadith al-Syarif al-Kutub al-Sittah, Sunan Ibn. Majah, Kitab al-Faraidh, 1439.
18
perempuan Sa’ad yang mana bapa kedua-dua mereka telah syahid
dalam peperangan Uhud bersama Engkau. Sesungguhnya seorang
bapa saudara kedua-dua mereka telah mengambil keseluruhannya
daripada harta yang ditinggalkan oleh bapa mereka dan isteri Sa’ad
tidak bernikah melainkan dengan memiliki harta itu. Maka terdiam
Rasulullah SAW sehingga diturunkan ayat mirath (mengenai
perwarisan). Setelah itu, Rasulullah SAW sampaikan (perintah ayat
tersebut) kepada saudara lelaki Sa’ad bin al-Rabi’ dengan bersabda:
Berikan dua orang anak perempuan Sa’ad dengan bahagian dua
pertiga dan isteri Sa’ad dengan kadar satu perlapan dan baki
daripadanya adalah untuk kamu.”
Merujuk hadis yang pertama, Rasulullah SAW memerintahkan kepada saudara lelaki
Sa’ad bin al-Rabi’ supaya membahagikan harta peninggalan kepada isteri Sa’ad bin
al-Rabi’ dengan kadar satu perlapan (1/8) dan anak-anak perempuan Sa’ad bin al-
Rabi’ dengan kadar dua pertiga (2/3) dan bakinya adalah untuk saudara lelaki kepada
Sa’ad bin al-Rabi’. Pandangan daripada Nabi SAW itu disebabkan aduan daripada
isteri kepada Sa’ad bin al-Rabi’ yang telah syahid di dalam peperang an Uhud
semua harta yang ditinggalkan oleh suaminya itu diwarisi sepenuhnya oleh seorang
saudara lelaki kepada suaminya. Manakala isteri dan dua orang anak perempuan
Sa’ad bin al-Rabi’ yang amat memerlukan harta peninggalannya bagi meneruskan
kehidupan tidak diberikan hak perwarisan tersebut. Oleh itu, perintah dari Nabi SAW
supaya diberikan hak kepada isteri dan dua orang anak perempuan Sa’ad bin al-Rabi’
adalah untuk mengembalikan hak yang sepatutnya diterima oleh mereka dalam
mewarisi harta pusaka Sa’ad bin al-Rabi’ mengikut syariat Islam.
19
b) Hadis Kedua: Sabda Nabi SAW;
:‫َ سلم قال‬

‫عن ابن ع ّباس رض ا له عنهما عن النبي ّ صلى ا له علي ِه و‬
َ o ُ َ o َ ‫ح — ُقوا ال َفرا ئ‬o— ‫أل‬
214
".‫ول َى ذ ك ٍر‬ ‫ب ِق ه‬ ‫ِأ ه‬ ِ ِ
ُ َ َ
‫َى ف و ر ج ٍل ل‬ َ
‫َ ف‬ ‫ض‬ ‫ها‬ ‫ِل‬
‫ما‬ ‫ب‬
Yang bermaksud:
“Daripada Ibnu ‘Abbas r.a berkata: Sabda Rasulullah SAW:

Berikan bahagian warisan yang ditentukan kepada pemiliknya.
Adapun lebihannya maka bagi pewaris lelaki yang paling dekat
nasabnya.”
Berdasarkan hadis di atas, kes kematian seseorang lelaki atau perempuan yang
meninggalkan seorang anak perempuan, Zaid bin Thabit menetapkan seorang anak
perempuan berhak mendapat satu perdua (1/2) dan jika bilangan anak perempuan itu
dua orang atau lebih maka mereka mewarisi harta pusaka ibu atau ayah mereka
dengan
kadar dua pertiga (2/3). SekUirnaniyva eberrssalmtia mUetreakraaahlMi waalrias

ydaslaima kalangan lelaki
maka setelah dibahagikan bahagian masing-masing dan bakinya hendaklah
diserahkan kepada lelaki yang mempunyai hubungan keturunan yang paling hampir
215
dengan si mati. Menurut Al-Syirbini, baki daripada pembahagian harta pusaka
kepada waris yang berhak hendaklah diserahkan kepada lelaki yang mempunyai
hubungan yang paling hampir dengan si mati. Contohnya, lelaki yang termasuk
dalam kalangan waris yang berhak menerima secara asobah iaitu anak lelaki
berbanding cucu lelaki. Selain itu jika tiada dalam golongan tersebut hendaklah
19
diserahkan kepada saudara lelaki
214
Imam Abi Abdullah Muhammad Bin Ismail al-Bukhari, Sahih al-Bukhari, Cet.2 (Beirut: Dar al-
Ma’rifah, 2007), 1644-1645; Imam Hafiz Muslim bin al-Hujjaj al-Naisaburi, Sahih Muslim, Kitab al-
Faraidh, No. Hadith 4117, (Beirut: Dar al-Makrifah, 2007/1428), 752.
215
Al-Hafiz Ahmad Bin Ali Bin Ibn. Hajar al-Asqalani, Fahul Bari Syarah Sahih al-Bikhari, Jld. 13,
(Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah, 2005), 9.
19
yang paling kuat hubungannya dengan si mati seperti saudara lelaki seibu sebapa
216
(kandung) berbanding saudara lelaki sebapa.
c) Hadis Ketiga: Sabda Nabi SAW;

o
‫ "أ ق ِس‬:‫ي ِه َّ ل قال‬o ‫ قال رسول ا له ص َّلى الل‬:‫عن إ بن عباس قال‬
‫ُموا‬ َ
َ‫ُه و عل م‬
o ‫س‬ َ َ َ
‫ فما تـ َر ك ت الفرائض فأل َول ُ َى‬،‫ي ن أهل الفرائض على كتاب ا له‬o ‫المال بـ‬
‫ر جل‬
ٍ
َ
21
‫ذ ك ٍر‬
Yang bermaksud: ".7
Daripada Ibn Abbas r.a berkata bahawa Rasulullah SAW bersabda:
“Bahagilah harta pusaka di antara ahli waris (yang mempunyai
bahagian yang ditetapkan) mengikut kitab Allah, apa yang berbaki
daripada pembahagian tersebut adalah lebih utama diberikan
kepada waris lelaki.”
Terdapat persamaan antara hadis kedua dengan hadis yang ketiga iaitu Nabi SAW
memerintahkan wali atau pentadbir harta pusaka supaya membahagikan harta pusaka
kepada waris yang berhak UmennigvikeutrbsalhtaigiaUn-tbaahraagiaMn
yaalnag ydisteitaapkan oleh Allah SWT. Sekiranya terdapat lebihan daripada
harta si mati maka lebihan harta itu
hendaklah diserahkan kepada waris lelaki yang paling hampir hubungannya dengan
si mati seperti anak lelaki, cucu lelaki daripada anak lelaki, bapa, atau saudara lelaki
seibu sebapa.
19
216
Ma’rifati Ma’ani Alfaz al-Minhaj, Juz. 3, Cet.1, 509.
217
Imam Hafiz Muslim bin al-Hujjaj al-Naisaburi, Sahih Muslim, Kitab al-Faraidh, No. Hadith 4119,
752.
19
2.4.3 Ijmak Ulama
Mustaffa al-Khin, Mustaffa al-Bugha dan Ali al-Syirbaji menjelaskan bahawa para
218
Fuqaha’ bersepakat (ijmak) melaksanakan pensyariatan perwarisan dan tidak
219
mempertikaikan perkara tersebut. Contohnya, bagi isu kedudukan saudara
perempuan sebapa dengan saudara perempuan seibu sebapa ketika ketiadaan ahli
waris yang lain. Dalam hal ini, menurut Nasr Salman dan Su’ad Shathi, ulama Islam
telah bersepakat (ijmak) untuk menerima kedudukan saudara perempuan sebapa
menyamai kedudukan seperti saudara perempuan seibu sebapa sewaktu ketiadaan
waris yang lain. Demikian juga kedudukan saudara lelaki sebapa setanding dengan
kedudukan saudara lelaki seibu sebapa ketika ketiadaan mana-mana waris lelaki
seibu sebapa. Juga kedudukan cucu lelaki mengambil posisi anak lelaki dan
kedudukan cucu perempuan mengambil posisi anak perempuan sewaktu ketiadaan
220
mereka. Ketetapan daripada kesepakatan ulama amat membantu umat Islam
dalam menyelesaikan konflik yang
berlaku dalam pembahagian harta pusaka orang Islam.

2.5 Elemen Penguatkuasaan Pada Zaman Pasca Islam
Merujuk metodologi pensyariatan pusaka Islam berasaskan perintah daripada Allah
SWT yang menerangkan bahawa setiap orang Islam hendaklah membahagikan harta
pusaka kepada waris yang berhak mengikut kadar-kadar yang ditetapkan iaitu satu
perdua (1/2), satu perempat (1/4), satu perlapan (1/8), satu pertiga (1/3), satu
perenam
Ijmak iaitu bersepakat para mujtahid dalam kalangan Umat Nabi Muhammad SAW tentang sesuatu
218
perkara berkaitan hukum Syarak yang tidak terdapat dalam nas. Lihat Syeikh al-Islam Ali bin Al-Kafy
al-Subky, Al-Ihaju Fi Syarah al-Minhaj, Juz.5, Cet. 1, (al-Imarat al-Arabiyyah al-Muttahidah: Dar al-
Buhuth Lil Dirasat al-Islamiyyah wa Ihya’ al-Turath, 2004/1424), 2021-2022; Al-Mausu’ah al-
Fiqhiyyah, Juz. 2, Cet.5, (Kuwait: Wizarah al-Awqaf wa al-Syuun al-Islamiyyah al-Kuwaitiyyah,
19
2004/1424), 48.
219
220
Nasr Salman & Su’ad Shathi, Fiqh al-Marith fi Dhaui al-Kitab wa al-Sunnah Dirasah Muqaranah
Baina al-Mazahib, 21.
19
(1/6) dan dua pertiga (2/3). Jika terdapat baki atau lebihan daripada bahagian-
bahagian tersebut hendaklah diserahkan kepada waris lelaki yang paling hampir
hubungan nasabnya dengan si mati seperti anak lelaki atau cucu lelaki. Sandaran
hukum kewajiban membahagikan harta pusaka kepada waris merujuk dalil yang
pertama iaitu:
“ ” yang menggunakan kosa kata dalam bentuk perbuatan “suruh” atau dalam
bahasa Arab dikenali dengan “‫ ”المر فعل‬yang mengandungi maksud “wajib”
dilaksanakan. Pengkaji mendapati ayat tersebut adalah dalam bentuk perintah yang
memerlukan pelaksanaan aspek penguatkuasaan ke atas waris yang berhak supaya
membahagikan harta mengikut hukum Syarak. Berdasarkan dalil yang kedua iaitu
hak mewarisi harta pusaka bagi pasangan suami isteri maka isteri berhak mendapat
harta pusaka suaminya yang meninggal dunia dengan kadar satu perempat (1/4) jika
suaminya itu tidak meninggalkan anak. Isteri mendapat bahagian satu perlapan (1/8)
jika suaminya meninggalkanUannaikv.
eBargsalimtianUaptuan,rsaekirManayalasuyams iinaya meninggalkan

isteri melebihi daripada seorang maka mereka berkongsi mengikut kadar satu
perempat (1/4) atau satu perlapan (1/8) iaitu mana yang berkenaan dan tidak
melebihi daripada kadar tersebut.
Perintah pembahagian harta pusaka kepada waris yang berhak diperkukuhkan lagi
dengan arahan daripada Nabi SAW melalui sandaran hadis yang pertama yang
dibincangkan di atas tentang kewajiban membahagikan harta pusaka kepada waris
yang berhak dengan merujuk kisah isteri dan dua anak perempuan Sa’ad bin al-
Rabi’. Mereka mengadu kepada Nabi SAW tentang ketidakpuasan hati mereka
19
dengan tindakan saudara lelaki Sa’ad bin al-Rabi’ yang memonopoli
keseluruhan harta
peninggalan Sa’ad Bin al-Rabi’. Dalam isu ini, Nabi SAW memerintahkan saudara
19
lelaki kepada Sa’ad bin al-Rabi’ supaya menyerahkan harta peninggalan Sa’ad bin
al- Rabi’ kepada balunya dengan kadar satu perlapan (1/8) dan dua orang anak
perempuannya dengan kadar dua pertiga (2/3). Baki daripada bahagian balu dan dua
anak perempuan Sa’ad bin al-Rabi’ itu baharulah diwarisi oleh saudara lelaki Sa’ad
bin al-Rabi’ berdasarkan sabda Nabi SAW:
"‫عط ابنتي سعد الثلثي ماله و أعط امرأته الثمن وخذ أنت ـما بقي‬l‫"أ‬
Maksudnya:
“Berikan dua orang anak perempuan Sa’ad dengan bahagian dua
pertiga dan isteri Sa'ad dengan kadar satu perlapan dan baki
daripadanya adalah untuk kamu.”
Kisah tersebut menunjukkan perintah dan arahan daripada Nabi SAW itu adalah
berbentuk elemen penguatkuasaan yang menuntut saudara lelaki Sa’ad Bin al-Rabi’
mengembalikan hak perwarisan kepada isteri Sa’ad Bin al-Rabi’ dan dua orang anak
perempuannya.
Demikian juga hadis kedua yang dimulai dengan ayat “ َ ُ

‫ض‬ ‫ح ِ— قوا ال فرا ِئ‬o— ‫ ”أل‬hadis dan
o
ketiga yang dimulai dengan ayat ‫ِ ا ل ف را ئ‬ ‫ي‬o ‫ ”أ ق ِس ُموا المال‬telah yang
“‫ض‬ َ
‫ل‬ ‫ن‬
‫أه‬ ‫بـ‬
dibincangkan oleh pengkaji di atas. Penggunaan kalimah “‫ ” أعط‬pada hadis yang
ُ
pertama yang bermaksud “berikan” dan kalimah “‫—قوا ِ— ح‬o ‫” أل‬ pada hadis
kedua bermaksud “berikan hak waris” dan kalimah “ ‫ ” أقسموا‬yang bermaksud
“bahagikan”
19
pada hadis ketiga pula merupakan ayat perintah dalam bentuk “‫ ”المر فعل‬yang
oَ ْ
menuntut seseorang melaksanakannya secara “ ‫( ”ز ل إ م‬wajib ditunaikan). 221
Daripada intisari hadis-hadis tersebut menunjukkan bahawa aspek penguatkuasaan
telah wujud pada zaman Nabi SAW lagi. Oleh itu, setiap orang Islam berkewajiban
untuk melaksanakan pembahagian harta pusaka mengikut kadar-kadar yang
ditentukan oleh Syarak. Adalah menjadi suatu kesalahan jika tidak melaksanakannya
dan termasuk dalam kalangan mereka yang melakukan kezaliman. Firman Allah SWT:
َّ
‫َّ َ صل ْون‬ ُ ‫ن‬
‫ ك‬sَّ ً ْ َّ َّ ْ َّ
‫ن‬ ‫إ‬
ِ ‫ا‬ ‫م‬ َ ٰ
‫ َ ذين ك‬s sَّ
‫طون م نا‬
ِ ُ ‫ُ ن أ م و ل ٱل ي‬ ‫ِإ ن ٱ ل‬
ّ ‫ه ب ًرا‬ ‫ى‬ ِ ‫ف‬ ْ
‫َّ َّ ْ ل و‬ ّ
‫يأ ل و‬ َ
َّ َٰ َّ
ِ ‫ت مى ما يأ ظل‬
‫ي‬
ّ
‫س‬
‫و‬
١١22 ‫س يرا‬
2
Maksudnya:
“Sesungguhnya orang-orang yang memakan harta anak-anak yatim
secara zalim, sebenarnya mereka itu hanyalah menelan api ke
dalam perut mereka, dan mereka pula akan masuk ke dalam
neraka yang
apinya menyala-nyala.”
Berdasarkan ayat di atas jelas menerangkan bahawa Allah SWT melarang hamba-
hamba-Nya mengambil atau memakan harta anak yatim secara tidak sah. Larangan
tersebut adalah suatu perkara yang keji dan tidak sepatutnya sebagai seorang yang
20
beriman melakukannya. Malah, Allah SWT memberi balasan yang amat pedih
kepada individu yang melakukan kesalahan tersebut dengan azab neraka pada hari
akhirat.
Al-Syeikh Mustaffa al-Ghalayiyyni, Jami’ al-Durus al-‘Arabiyyah, Juz. 1, Cet. 39, (Beirut:
221
Maktabah Al-‘Asriyyah, 2001/1422), 33.

222 Al-Quran, Al-Nisaa’, 4:10.
20
2.6 Rumusan
Berdasarkan penelitian dalam Bab ini, pada zaman Jahiliah, sistem pusaka masih
tidak teratur dan mengikut aspirasi yang bertentangan dengan norma kemanusiaan.
Harta peninggalan si mati diwarisi oleh anak lelaki dewasa, anak angkat dan atas
faktor perjanjian dan setiakawan. Kaedah pembahagian pada zaman tersebut tidak
dinyatakan dengan jelas. Setelah kedatangan Islam, sistem pembahagian harta pusaka
telah menetapkan hak pewarisan atas faktor keturunan, perkahwinan dan
perhambaan. Syariat juga menentukan bahagian-bahagian yang berhak diterima oleh
ahli waris seperti anak perempuan jika seorang mendapat bahagian satu perdua (1/2),
isteri yang kematian suami tanpa meninggalkan anak mendapat bahagian satu
perempat (1/4) dan ibu yang kematian anak tanpa meninggalkan anak mendapat
bahagian satu pertiga (1/3). Dari aspek penguatkuasaan, telah wujud pada zaman
Nabi SAW. Contohnya, arahan dan perintah daripada Nabi SAW kepada saudara
lelaki Sa’ad bin al-Rabi’
supaya menyerahkan bahagian isteri Sa’ad bin al-Rabi’ dengan kadar satu perlapan
(1/8) dan dua anak perempUuannni yvaedrensglatni kUadtaar druaa
pMeratiglaa(y2/s3i)aberdasarkan ayat
mawarith. Konotasi daripada arahan Nabi SAW itu menunjukkan elemen
penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka telah dilaksanakan sejak zaman Nabi
SAW.
20
BAB TIGA
SEJARAH PERUNDANGAN PENTADBIRAN PUSAKA ISLAM
DI NEGERI-NEGERI UTARA SEMENANJUNG MALAYSIA
3.1 Pengenalan
Tanah Melayu telah menerima kedatangan kuasa-kuasa besar seperti Portugis,
Belanda Jepun dan Inggeris selama 446 tahun bermula sejak tahun 1511 sehingga
tahun 1957. Suatu tempoh masa yang panjang sehingga memberi kesan langsung
kepada sistem sosio-budaya dan perundangan masyarakat Islam di Tanah Melayu.223
Dalam penelitian, pengaruh Inggeris lebih mendominasi sistem perundangan dan
pentadbiran di Tanah Melayu berbanding penjajah-penjajah yang lain. Hal ini
disebabkan penjajah Inggeris merupakan penjajah yang terakhir sebelum Tanah
Melayu mencapai kemerdeUkanainv.

eErrasplteni jaUjahtaanraInggMeraisl, aNyesgeirai-Negeri Melayu
dalam Persekutuan Tanah Melayu dibentuk kepada tiga unit politik iaitu NNNMB
pada tahun 1896224, NNMTB pada tahun 1909225 dan NNS pada tahun 1826.226
223
Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 143.
224
Negeri-Negeri Melayu Bersekutu terdiri daripada Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang.
Lihat Malaysia Kita Panduan dan Rujukan untuk Peperiksaan Am Kerajaan, (Selangor: International
Law Book Services, 2009), 64-65; Ismail Said, Perkembangan Sejarah Negara, (Selangor, Penerbitan
Multimedia Sdn. Bhd, 2010), 40.
225
Negeri-Negeri Melayu Tidak Besekutu iaitu Johor, Terengganu, Kelantan, Kedah dan Perlis.Lihat
Ibid, 48.
226
Negeri-Negeri Selat iaitu Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. Lihat Ibid, 34; Mohamed Roselan
Abdul Malek, Kesan Sejarah dan Tempat-tempat Menarik Negeri Pulau Pinang, Selangor: Oscar Book
20
International, 1998), 11.
20
Pemisahan negeri-negeri di Tanah Melayu kepada tiga kategori berdasarkan
kepentingan dan matlamat Inggeris untuk menguasai ekonomi, keselamatan dan
politik.
Pada ketika itu, di negeri-negeri di Tanah Melayu seperti Negeri Perak, Negeri
Kedah dan Negeri Perlis, sistem perundangan yang digunapakai melibatkan undang-
undang diri dan keluarga orang Islam berdasarkan hukum Syarak yang bercampur
adat resam Melayu. Perundangan tersebut diiktiraf oleh penjajah Inggeris. Residen
Inggeris pula bertindak sebagai penasihat kepada Sultan atau Raja berkenaan hal
ehwal pentadbiran di setiap negeri tersebut. 227
Pada zaman penjajahan Inggeris dan pra kemerdekaan, perundangan yang berkuat
kuasa dan menjadi rujukan utama dalam sistem pentadbiran kehakiman di Tanah
Melayu adalah berdasarkan Akta Undang-Undang Sivil 1937, 1951 dan Ordinan
Undang-Undang Sivil 195U6.
nDievnegarnspletniguUattkauarsaaanMpaerluandyasngiaan tersebut maka
semua kes sivil tertakluk kepada prinsip Undang-Undang Inggeris. 228 Dalam hal ini,
perundangan Inggeris telah menyekat dan menghadkan pemakaian hukum Syarak
serta bidang kuasa MS hanya yang berhubung dengan undang-undang diri dan
keluarga orang Islam sahaja. Zaini Nasohah menjelaskan bahawa undang-undang
227
Akta Undang-Undang Sivil 1956 mengkehendaki mahkamah menguatkuasakan dan mentadbir
Undang-Undang Common Law Imggeris dan Kaedah Ekuiti yang ditadbir di England pada 17April
1956.Campur tangan Inggeris di Singapura berlaku pada tahun 1819, Melaka pada tahun 1820, Perak
pada tahun 1874, Selangor pada tahun 1875, Negeri Sembilan pada tahun 1889, Pahang pada tahun
1888, Kelantan pada tahun 1910, Johor pada tahun 1914, Terengganu pada tahun 1919, Kedah pada
tahun 1923 dan Perlis pada tahun 1930. Lihat Zaini Nasohah, Pentadbiran Undang-Undang Islam di
Malaysia, 42; Wan Arfah Hamzah & Ramy Bulan, An Introduction to The Malaysian Legal System,
20
(Selangor; Fajar Bakti Sdn. Bhd, 2003), 139.
228
http://www.jksnpp.gov.my/jksnpphq/index.php/18-penerbitan-mahkamah/78-perundangan-syariah-
di-malaysia-satu-analisis-sejarah. (Capaian pada 22 Mei 2015).
20
Inggeris lebih dominan berbanding perundangan Islam yang terpakai dalam
Persekutuan Tanah Melayu. 229
Dalam Bab ini, pengkaji membincangkan tentang peruntukan-peruntukan yang
terdapat dalam perundangan pentadbiran Islam mengenai pusaka orang Islam
terutamanya mengenai isu pentadbiran harta pusaka yang berkuat kuasa pada zaman
penjajahan, pra kemerdekaan dan pasca kemerdekaan. Tujuan kajian ini
dibincangkan adalah untuk mengenal pasti dari aspek persejarahan adakah terdapat
elemen-elemen penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam yang
dilaksanakan di negeri- negeri lokasi kajian.
3.2 Sejarah Perundangan Pentadbiran Pusaka Islam
Transformasi perundangan pentadbiran Islam di Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah,
Negeri Perlis dan Negeri Perak agak perlahan dan lebih tertumpu kepada perkara-
perkara dasar yang menyentUuhnpievnteadrbsirlatni diUri

tdaanrkaeluMargaal oaryansgiIaslam. Contohnya, peranan Majlis Agama Islam,
pentadbiran masjid, pernikahan dan perceraian dan bidang kuasa MS. Oleh itu, dari
aspek pensejarahan perundangan pentadbiran pusaka Islam di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia adalah seperti yang berikut:
3.2.1 Negeri Pulau Pinang
NNS ditubuhkan melalui Perjanjian Inggeris-Belanda pada tahun 1824 terdiri
230
daripada Negeri Pulai Pinang, Negeri Melaka dan Singapura. Pada masa ini,
perundangan
20
229
Zaini Nasohah, Pentadbiran Undang-undang Islam di Malaysia Sebelum dan Menjelang Merdeka,
42.
230
ttps://ms.wikipedia.org/wiki/Mahkamah_Malaysia ;kedudukan-undang-undang-islam-di-tanah-
melayu/. (Capaian pada 23 Ogos 2019).
20
pertama yang mengawal dan mentadbir perkahwinan orang Islam di Negeri-Negeri
Selat termasuk Negeri Pulau Pinang adalah Mahomedan Marriage Ordinance
231
No.V/1880 (Ordinan Perkahwinan Mahomedan No. V/1880). Terdapat empat
bahagian teras dalam perundangan tersebut iaitu:
a) Bahagian I – Pelantikan pendaftar dan prosedur pendaftaran perkahwinan
dan perceraian.
b) Bahagian II – Pelantikan dan bidang kuasa Kadi.
c) Bahagian III – Kesan perkahwinan terhadap harta.
d) Bahagian IV – Peruntukan-peruntukan am.
Berdasarkan peruntukan dalam Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880,
peruntukan mengenai pentadbiran harta pusaka orang Islam terdapat di Bahagian III,
seksyen 27 yang mengandungi sembilan belas klausa. Merujuk kepada peruntukan-
peruntukan tersebut menunjukkan bahawa Mahomedan Marriage Ordinance
No.V/1880 memberi pengikUtirnafiavn eyarnsglstaingUatttainrggai
teMrhaadlaapyusndiaang-undang harta dalam jajahan Inggeris khususnya di
Negeri Pulau Pinang yang melibatkan pasangan suami dan isteri melainkan
pasangan suami dan isteri itu bersepakat untuk menyelesaikannya mengikut
hukum Islam. Daripada sembilan belas (19) klausa itu, pengkaji mendapati hanya
enam (6) klausa sahaja yang berhubung kait dengan pentadbiran harta pusaka
yang kesemuanya berdasarkan sistem perundangan Inggeris. Seksyen 27 (IV) dan
(V) memperuntukkan:
20
Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880; Sumber diperoleh daripada Dato’ Nor 'Azura Bt.
231
Mohamed Zohdi, Bahagian Syariah dan Pengharmonian Undang-ndang, Jabatan Peguam Negara,
Putrajaya pada 8 Ogos 2019.
21
“On the death intestate of a Mahomedan husband, his widow, or
widows, subject to the rules in clause V of this section, shall be
entitled to the share in his estate, moveable and immoveable…..”
232
[menetapkan suami yang beragama Islam yang mati tidak

meninggalkan wasiat maka balunya sama ada seorang atau ramai
tertakluk kepada klausa (V) dalam seksyen ini, berhak mewarisi
secara sama rata harta peninggalan si mati sama ada harta alih atau
harta tak alih…]
“When any Mahomedan dies intestate, leaving more than one

widow, the share which by English law would fall, on the
distribution of the estate if only one widow were left, to such
233
widow divided equally among all the widows,…
[Apabila mana-mana suami yang beragama Islam mati tanpa wasiat

dengan meninggalkan balu lebih daripada seorang, mengikut
Undang-undang Inggeris, balu jika seorang, dia berhak ke atas
semua bahagiannyaUmnainvakearlasjliktai raUmtaai,
rmaereMkaablearkyonsgisai sesama mereka dengan kadar

sama rata].
Merujuk seksyen 27 (IV) di atas, memperuntukkan balu berhak mewarisi harta
peninggalan suaminya yang tidak berwasiat sama ada seorang atau ramai mengikut
kaedah pembahagian sama rata seperti yang diperuntukkan dalam seksyen 27 (V).
Hal ini adalah seperti yang ditetapkan dalam hukum faraid iaitu isteri berhak
mewarisi harta peninggalan suaminya dengan kadar ¼ jika suami tiada
meninggalkan anak dan kadar 1/8 jika suami meninggalkan anak dan dikongsi
bahagian tersebut secara sama rata jika balu si mati melebihi seorang.
21
232
Section 27, (IV), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
233
Section 27 (V), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
21
Sementara seksyen 27 (VI) menjelaskan tentang:
“On the death intestate of a Mahomedan wife, her husband shall be
entitled to a share in her estate, moveable and immoveable, as
234
follows….”
[Bagi kematian isteri yang beragama Islam tanpa berwasiat, maka

suaminya berhak mewarisi harta si mati sama ada harta alih atau
harta tak alih seperti keadaan yang berikut…]
Peruntukan di atas adalah berkenaan suami berhak mewarisi harta peninggalan si
mati tanpa berwasiat mengikut keadaan-keadaan tertentu. Pertama; sekiranya si mati
meninggalkan anak atau cucu sama ada daripada suami itu atau suami yang terdahulu
maka suaminya berhak mendapat ¼ bahagian daripada harta si mati dan bahagian ¾
baki daripada bahagian suami itu hendaklah diberikan kepada anak atau cucu si mati
dengan kadar sama rata. Kedua; jika si mati tidak meninggalkan anak atau cucu sama
ada daripada suami yang seUmnasiavaetaurssul atmi i
UyatnagrtaerdaMhualuladaynstiidaak meninggalkan
saudara mara terdekat mengikut seksyen 27 (VII) maka semua harta pusaka itu
diserahkan kepada suami si mati. Dalam peruntukan ini juga menetapkan jika si mati
mempunyai anak-anak tiri maka mereka tidak berhak mewarisi harta si mati. Ketiga;
sekiranya si mati meninggalkan saudara mara terdekat maka suami mendapat
bahagian 1/3 daripada harta si mati dan 2/3 lagi dibahagikan sama rata kepada
saudara mara terdekat si mati.
Pengkaji mendapati peruntukan ini adalah bertentangan dengan prinsip faraid yang
mengiktiraf hak pewarisan anak lelaki melebihi anak perempuan dengan kadar dua
21
234
Section 27 (VI), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
21
bahagian anak lelaki menyamai satu bahagian anak perempuan seperti mana yang
dibincangkan dalam Bab Dua. Bagaimanapun, menurut Braddell, Undang-undang
Inggeris ini terpakai untuk semua lapisan masyarakat bagi yang beragama Islam atau
tidak. Mahkamah Inggeris juga berbidang kuasa bagi pengeluaran probet dan surat
235
kuasa mentadbir.
Seterusnya, Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880 turut memperuntukkan isu
pusaka orang Islam dalam seksyen 27 (VII) iaitu:
“On the death intestate of a Mahomedan husband, all his children,

236
by all and any of his lawful wives, shall be held to be…. …
[Bagi kematian suami yang beragama Islam tanpa wasiat, semua

anak-anaknya yang sah taraf daripada isteri-isterinya, bahagian
anak-anak dalam harta pusaka bapa dan ibu mereka seperti
berikut…]

Berdasarkan peruntukan seksyen 27(VII) memperuntukkan tentang hak anak-anak
dalam mewarisi harta ibu atau bapa mereka yang mati. Jika si mati adalah bapa
kepada anak-anaknya yang sah taraf maka anak-anaknya itu berhak mewarisi harta
pusaka bapanya (tidak berwasiat) mengikut bahagian yang ditentukan dalam
peraturan pembahagian harta tidak berwasiat dalam jajahan Inggeris manakala anak
tiri si mati pula tidak layak mewarisi harta si mati. Sekiranya si mati adalah ibu
kepada anak- anaknya yang sah taraf sama ada daripada hasil perkahwinan dengan
suami yang terdahulu atau dengan suami yang semasa maka anak-anaknya itu berhak
mendapat harta pusaka ibu mereka sama ada harta alih atau harta tak alih mengikut
kadar yang
21
235
Rolland St. John Braddell, The Law of The Settlement: A Commentary, (Singapore: Kelly & Walsh
Ltd, 1931), 8-10.
236
Section 27 (VII), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
21
ditentukan dalam perundangan Inggeris. Jika si mati meninggalkan anak-anak tiri
maka anak-anak tiri itu tidak berhak mewarisi harta si mati.
Dalam klausa ini, pengkaji mendapati perundangan Inggeris menetapkan hak anak
sah taraf dalam mewarisi harta ibu atau bapa mereka yang mati sahaja dan bahagian
anak- anak lelaki atau anak-anak perempuan tidak dijelaskan secara terperinci.
Sementara anak tiri si mati tidak berhak ke atas harta ibu tiri atau bapa tiri mereka.
Dalam isu ini, terdapat persamaan antara undang-undang Inggeris dan undang-
undang Islam dari aspek pemberian hak perwarisan kepada anak kandung si mati
sahaja dan tidak memberi hak kepada anak tak sah taraf dan anak tiri dalam mewarisi
harta si mati. Namun, perundangan Islam lebih jelas memperincikan dari aspek
bahagian yang berhak diterima oleh anak-anak si mati berbanding Undang-undang
Inggeris.
Pengkaji mendapati bahagian yang diterima oleh suami ke atas harta isteri yang mati
U n iv e r s l t
adalah berbeza-beza men gik u t U n d an g -
i U t a ra M a la y s ia
un da n g Ing ger is ia it u ¼ jika si mati
meninggalkan anak atau cucu, 1/3 jika si mati meninggalkan saudara mara dan
mewarisi keseluruhan harta si mati jika tidak meninggalkan anak atau cucu atau
kerabat. Terdapat kelemahan dalam sistem pembahagian harta pusaka Inggeris.
Contohnya, bagi kes isteri mati tidak meninggalkan waris maka suami berhak
mewarisi keseluruhan harta pusaka isteri. Hal ini disebabkan konsep Undang-undang
Inggeris berbeza dengan prinsip Undang-undang Islam yang memberi hak kepada
baitulmal untuk mengambil baki lebihan daripada pembahagian harta pusaka
tersebut.
21
Seksyen 27 (VIII) Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880 pula
memperuntukkan tentang pengeluaran surat mentadbir pusaka iaitu:
21
“In granting letters of administration to the estates of Mahomedans
dying intestate, and leaving a widow or widows, the Court may, if
it shall think fit, grant letters of administration to any other next of
237
kin….
[Surat pentadbiran harta pusaka suami tanpa wasiat dan

meninggalkan balu sama ada seorang atau ramai, Mahkamah boleh,
jika difikirkannya patut mengeluarkan surat pentadbiran kepada
mana-mana waris…]
Merujuk peruntukan di atas, atas pertimbangan Mahkamah Inggeris, surat-surat
kuasa mentadbir ke atas harta si mati boleh dikeluarkan kepada balu si mati. Namun
jika si mati tidak meninggalkan balu maka surat-surat pentadbiran tersebut
dikeluarkan kepada mana-mana keluarga terdekat si mati yang layak atau berhak atau
mana-mana individu yang berkenaan.
Terakhir, seksyen 27 (IX) Uadnaliavh eberrskalittain
UdetnagarnahaMrtaapluasyaksai oarang Islam yang diperuntukkan dalam
Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880 iaitu:
“When any person, being the wife of a Mahomedan, dies intestate,

leaving property of her own, and leaving male children of the full
age of 21 years, such male children shall be entitled to a grant of
238
letters of administration to her estate and effects,..
[Apabila mana-mana isteri yang beragama Islam mati tanpa

berwasiat, meninggalkan harta miliknya sendiri, dan meninggalkan
anak lelaki berumur dua puluh satu (21) tahun dan ke bawah, anak-
237
Section 27(VIII), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
21
238
Section 27 (IX), Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880.
22
anak lelaki itu berhak mendapat pemberian surat pentadbiran
kepada hartanya dan kesan daripada harta-harta itu]
Seksyen 27 (IX) pula menjelaskan tentang surat pentadbiran ke atas harta pusaka
isteri. Bagi isteri yang beragama Islam mati meninggalkan harta miliknya tanpa
berwasiat dan meninggalkan anak-anak lelaki yang berumur dua puluh satu (21)
tahun dan ke bawah maka anak-anak itu berhak mendapat surat kuasa mentadbir
harta yang ditinggalkan oleh ibu mereka dan hasil-hasil yang lain daripada harta itu
dengan suaminya. Klausa ini turut menetapkan kedudukan hak pewarisan harta
mengikut tertib iaitu suami si mati diikuti anak-anak lelaki si mati, anak-anak
perempuan si mati, bapa, ibu, adik beradik lelaki, adik beradik perempuan, bapa
saudara, ibu saudara, anak saudara lelaki dan anak saudara perempuan kepada si
mati. Bagaimanapun, jika semuanya ada maka mereka yang paling hampir hubungan
dengan si mati berhak ke atas harta pusaka si mati. Contohnya, jika ada dua orang
waris lelaki dan perempuan
maka diutamakan waris lelaki terlebih dahulu daripada waris perempuan iaitu dikira
dalam konteks kerabat yang sama taraf. Perundangan ini juga menentukan anak-anak
kepada suami si mati melalui perkahwinan terdahulu tidak berhak dan tidak termasuk
dalam senarai ahli waris dan tidak layak mendapat surat mentadbir pusaka tersebut.
Daripada keseluruhan peruntukan dalam seksyen 27, Bahagian III Mahomedan
Marriage Ordinance No.V/1880, yang menyentuh enam (6) isu mengenai peruntukan
pusaka orang Islam, pengkaji mendapati tiada aspek penguatkuasaan permohonan
pentadbiran harta pusaka diperuntukkan dalam perundangan tersebut. Juga tiada
peruntukan mengenai kesalahan berkaitan kesalahan sengaja melewat-lewatkan
permohonan pentadbiran harta si mati melebihi tempoh tertentu atau denda yang
22
dikenakan jika waris menyalahgunakan harta si mati. Dalam isu ini, keenam-enam
22
peruntukan tersebut lebih menjurus kepada hak suami, hak isteri dan hak anak-anak
dalam mewariskan harta si mati dan pengeluaran surat mentadbir pusaka kepada
waris yang bersetuju untuk dilantik sebagai pentadbir.
Dalam hal ini, menurut Mohamed Roselan Abdul Malek, Gabenor Inggeris ketika
itu, Kapten Francis Light telah bertindak proaktif untuk memastikan pentadbiran
Inggeris berjalan lancar berdasarkan seksyen 27, Mahomedan Marriage Ordinance
No.V/1880 khususnya mengenai semua pembahagian harta pusaka orang Islam yang
dipertanggungjawabkan kepada ketua kampung untuk melaksanakannya sehingga
dimansuhkan seksyen 27 tersebut setelah dibuat pindaan melalui Mahomedan
239
Marriage Ordinance (Amendment) 1894
dan seterusnya pindaan dilaksanakan lagi melalui Mahomedan Marriage

240 241,
Ordinance 1902 , The Mahomedan Marriage Ordinance 1909 The
242
Mahomedan Marriage (Amendment) Ordinance 1917 The Mahomedan
,
243
Marriage 1920 dan Mahomedans (Amendment) Ordinance 1923. Melalui pindaan-
pindaan perundangan tersebut, peruntukan mengenai pusaka masih di
kekalkan dan dimasukkan dalam Mahomedan Ordinance of the Law of the
Straits Settelements 1926.244
239
Mahomedan Marriage Ordinance (Amendment) 1894, No. XIII of 1894.
240
Mahomedan Marriage Ordinance 1902, No. XXXIV oF 1902.
241
The Mahomedan Marriage Ordinance 1909, No. XVII of 1909.
242
The Mahomedan Marriage (Amendment) Ordinance, N0. 4 of 1917.
243
Mahomedans (Amendment) Ordinance No. 26 of 1923.
244
Mohamed Roselan Abdul Malek, Kesan Sejarah dan Tempat-Tempat Menarik Negeri Pulau
Pinang, (Selangor: Oscar Book International, 1998), 19.
22
Menurut Jasni Sulong, dalam perbicaraan kes pembahagian harta pusaka
orang Islam, Kadi hanya berbidang kuasa dari aspek memberi nasihat sahaja
bukan bertindak sebagai saksi dalam kes perbicaraan tersebut dan nasihat
245
tersebut tidak mengikat keputusan mahkamah. Dalam isu ini, pengkaji
berpandangan, Kadi tidak berperanan dari aspek pentadbiran harta pusaka
orang Islam walaupun kepakaran Kadi dalam hukum Syarak mengatasi
kepakaran ketua kampung yang lebih menjurus kepada pembentukan
keharmonian sosial masyarakat di peringkat kampung sahaja.
3.2.1.1 Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959
Menurut Zaini Nasohah, setelah berlaku pindaan dalam perundangan Mahomedan
Marriage Ordinance No.V/1880 maka peruntukan mengenai pentadbiran pusaka
Islam adalah merujuk kepada Revised Law of Straits Settlement tahun 1936. Ordinan
tersebut
digunapakai di Negeri Pulau Pinang sehingga diwujudkan Enakmen Pentadbiran

Universlti 24U6 tara Malaysia
Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959.
Penggubalan Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959
bermula pada awal kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu dengan kelulusan
Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang pada 15 April 1959. Setelah Enakmen
tersebut berkuat kuasa, Majlis Agama Islam Pulau Pinang dan Seberang Perai
ditubuhkan pada 28 Julai 1960 dan dipertanggungjawabkan untuk menasihati Yang
di-Pertuan Agong sebagai
245
Jasni Sulong, “The Influence of English Law For The Local: A Study on The Administration of
Islamic Law of Inheritance In Malaysia”, WEI International Academic Conference Proceedings,
22
January 14-16, 2013 Antalya, Turkey.
246
Zaini Nasohah, Pentadbiran Undang-Undang Islam di Malaysia Sebelum dan Menjelang Merdeka,
42; M.B Hooker, The Personal Laws of Malaysia: An Introduction, (New York: Oxford University
Press, 1976), 20.
22
Ketua Agama Islam bagi negeri tersebut. 247
Perundangan tersebut mengandungi
sepuluh bahagian dan 180 seksyen yang merangkumi hal-hal berkaitan Permulaan248,
Majlis 249
, Mahkamah Syariah 250
, Kewangan 251
, Masjid 252
, Perkahwinan dan
Perceraian 253
, Nafkah Tanggungan 254
, Muallaf 255
, Kesalahan-Kesalahan 256
dan
Perkara Am.257
Daripada enam (6) peruntukan mengenai pusaka orang Islam dalam Mahomedan
Marriage Ordinance No.V/1880 seperti mana yang dibincangkan sebelum ini hanya
satu seksyen sahaja iaitu seksyen 47 yang memperuntukkan tentang pusaka orang
Islam di dalam Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959
iaitu:
“Jika, dalam perjalanan apa-apa prosiding yang berhubung dengan

pentadbiran atau pembahagian harta pusaka seseorang si mati yang
menganut agama Islam, mana-mana mahkamah atau pihak
berkuasa, selain dari Mahkamah Kadi Besar atau Mahkamah Kadi,
hendaklah memastikan pihak-pihak berkelayakan untuk
mendapatkan hak
daripada bahagian-Ubanhai gviaenrhsarlttaipuUsatkaa ritau,
aMtauaalpaa-yapsaiabahagian yang pihak tersebut berhak ke
atasnya.” 258
Peruntukan di atas menjelaskan bidang kuasa MS hanya mengeluarkan surat akuan
pengesahan waris yang berhak dan bahagian yang layak diterima oleh waris tersebut.
Othman Ishak, Fatwa dalam Perundangan Islam, 15.

247
248
Bahagian I bermula daripada seksyen 1 sehingga seksyen 4.
249
Bahagian II bermula daripada seksyen 5 sehingga seksyen 42.
250
Bahagian III berrmula daripada seksyen 43 sehingga seksyen 93.
251
Bahagian IV bermula daripada seksyen 94 sehingga seksyen 110.
252
Bahagian V bermulai daripada seksyen 111 sehingga seksyen 118.
253
Bahagian VI bermula daripada seksyen 119 sehingga seksyen 137.
22
254
Bahagian VII bermula daripada seksyen 138 sehingga seksyen 144.
255
Bahagian XIII bermula daripada seksyen 145 sehingga seksyen 148.
256
Bahagian IX mulai daripada seksyen 149 sehingga seksyen 175.
257
Bahagian X bermula daripada seksyen 176 sehingga seksyen 180
258
Seksyen 47, Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959
22
Pengkaji berpandangan, klausa-klausa yang terdapat dalam Mahomedan Marriage
Ordinance No.V/1880 dan Mahomedan Ordinance of the Law of the Straits
Settelements 1926 mengenai pentadbiran harta orang Islam hendaklah dimasukkan
dalam Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau Pinang 1959 dengan
dibuat pindaan dan penambahbaikan supaya selaras dengan hukum Syarak.
Bagaimanapuan, setelah penggubalan Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri
Pulau Pinang) 2004 maka Enakmen terdahulu telah dimansuhkan dan peruntukan
mengenai pusaka Islam hanya terdapat dalam satu peruntukan sahaja.
3.2.1.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004
Transformasi perundangan Pentadbiran Islam Pulau Pinang terus dipacu ke arah
memperkasakan pengurusan hal ehwal Islam supaya menepati hukum Syarak. Dalam
isu ini, pihak berkuasa negeri telah menggubal Enakmen Pentadbiran Agama Islam
(Negeri Pulau Pinang) 2004. Perundangan ini mengandungi sebelas bahagian dan
124 seksyen. Peruntukan-peruntUuknanivyaengrstelrtdiapUat tdaalrama
EMnaakmlaenytserisaebut merangkumi
aspek Permulaan259, Majlis Agama Islam Pulau Pinang260, Mufti Pelantikan, Kuasa
dalam Hal Ehwal Agama, Jawatankuasa Fatwa dan Fatwa yang Berhubungan dengan
Kepentingan Nasional 261 , Mahkamah Syariah 262 , Pendakwaan dan Pewakilan 263
259
Bahagian I bermula daripada seksyen 1 sehingga Seksyen 3.
22
260
Bahagian II bermula daripada seksyen 4 sehingga Seksyen 43.
261
Bahagian III bermula daripada seksyen 44 sehingga seksyen 54.
262
263
Bahagian V bermula daripada seksyen 78 sehingga seksyen 80.
22
Kewangan264, Masjid265, Pungutan Khairat266, Memeluk Agama Islam267, Pendidikan
Agama Islam268 dan Am.269
Transisi perundangan ini telah melalui tiga fasa iaitu tahun 1993, tahun 2000 dan
tahun 2004. 270

Bagaimanapun, pengkaji mendapati seksyen 54 yang
memperuntukkan Perakuan pewarisan tidak dibuat sebarang pindaan atau
penambahbaikan sedangkan bahagian-bahagian yang lain di dalam Enakmen “ibu”
dibuat penambahbaikan dengan diwujudkan enakmen-enakmen baharu seperti
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Pulau Pinang) 1985, Enakmen
Kesalahan Jenayah Syariah (Negeri Pulau Pinang) 1996 dan Acara Jenayah Syariah
(Negeri Pulau Pinang) 1996.
Berdasarkan evolusi perundangan Islam yang dibincangkan, pengkaji berpandangan
perkembangan perundangan Islam di Negeri Pulau Pinang lebih tertumpu kepada
hal-
hal pentadbiran Islam seperti hal ehwal kekeluargaan Islam yang melibatkan
perkahwinan dan
perceraianUsenrtiavpeenrtasdlbtirianUMtSa.rMaanMakaalalahayl-shaial
berkaitan pusaka
Islam masih tiada perubahan.
Hal ini jelas menunjukkan bahawa terdapat satu seksyen sahaja mengenai Perakuan
pewarisan yang diperuntukkan dalam Pentadbiran Undang-Undang Islam Pulau
264
23
265
266
Bahagian VIII diperuntukkan satu seksyen sahaja iaitu seksyen 106.
267
Bahagian IX bermula daripada seksyen 107 sehingga seksyen 117.
268
Bahagian X mengandungi seksyen 118 sehingga seksyen 121.
269
Bahagian XI yang mulai daripada seksyen 122 sehingga seksyen 124.
270
www.esyariah.gov.my portal rasmi perundangan islam negeri seluruh malaysia/enakmen
pentadbiran agama islam. (Capaian pada 30 Jun 2016).
23
Pinang 1959 dan dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang)
2004 iaitu:
“Jika dalam perjalanan mana-mana prosiding yang berhubung

dengan pentadbiran atau pembahagian harta pusaka seseorang si
mati beragama Islam, mana-mana Mahkamah Sivil atau pihak
berkuasa, selain daripada Mahkamah Tinggi Syariah atau
Mahkamah Rendah Syariah adalah berkewajipan untuk
menentukan
–
a) Orang yang berhak kepada bahagian dalam harta pusaka itu;
atau
b) Bahagian-bahagian dalam harta pusaka itu, atau bahagian-
bahagian yang kepadanya orang-orang itu masing-masing
berhak.” 271
Merujuk perbincangan di atas, peruntukan mengenai pusaka Islam masih statik dan
sehingga kini belum diwujudkan lagi perundangan pusaka orang Islam secara
holistik dan sistematik di Negeri Pulau Pinang. Isu ini turut diperakukan oleh
Jasmin Ismail,
Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah Negeri Pulau Pinang. 272
Oleh itu, sebarang
pertikaian berkaitan pembahagian harta pusaka dirujuk kepada hukum adat Melayu
dan hukum Syarak.
3.2.2 Negeri Kedah
Negeri Kedah adalah termasuk dalam NNMTB. Melalui perjanjian Inggeris-Siam
pada tahun 1909, Negeri Kedah diletakkan di bawah pengaruh Inggeris dari aspek
hak- hak kedaulatan, naungan, hal ehwal pentadbiran dan kawalan. Menurut Zaini
Nasohah,
23
271
Seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004.
Jasmin Ismail, Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Pulau
272
Pinang, N0.3, Jalan Batu Gantung, 10450, Pulau Pinang. Temu bual dengan pengkaji, pejabat
Mahkamah Tinggi Syariah negeri Pulau Pinang, 21 Oktober 2016, jam 11.00 pagi.
23
pada tahun 1923, Negeri Kedah secara rasmi bersetuju menerima penasihat Inggeris
sebagai penasihat kepada Sultan dalam semua aspek pentadbiran Negeri kecuali
perkara-perkara yang berhubungan dengan hal ehwal agama Islam dan adat istiadat
273
Melayu.
Hasil daripada persetujuan tersebut, sebuah Majlis Negeri ditubuhkan sebagai badan
penasihat kepada Sultan. Bagaimanapun, impak daripada penubuhan Majlis Negeri
itu telah melangkau had bidang kuasa asalnya yang hanya sebagai penasihat kepada
Sultan kepada Badan Perundangan Negeri. Kesannya, pentadbiran NNMTB
termasuk Negeri Kedah adalah tertakluk kepada Ordinan Undang-Undang Sivil
(Peluasan) 1951. Kemudiannya, undang-undang tersebut digantikan dengan Ordinan
Undang- Undang Sivil 1956 dan seterusnya dibuat pindaan kepada Akta Undang-
274
Undang Sivil 1956.

Dalam penelitian, pengkaji mendapati penjajah Inggeris telah melangkau had
pentadbiran yang dimeterai bersama antara Sultan Kedah dengan penjajah Inggeris.
Hal ini menunjukkan bahawa dalam isu pentadbiran negeri, residen atau penasihat
Inggeris telah “campur tangan” dalam hal ehwal pentadbiran agama Islam di Negeri
Kedah dengan menguatkuasakan Undang-undang Inggeris di Negeri Kedah .
3.2.2.1 Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Kedah 1962
Pada tahun 1948, Majlis Agama Islam Negeri Kedah ditubuhkan untuk memberi
khidmat nasihat kepada Sultan dari aspek pentadbiran hal ehwal agama Islam dan
adat
23
273
29-30.
274
Ibid, 30.
23
istiadat Melayu. Hal ini disebabkan Inggeris telah menghadkan bidang kuasa Sultan
hanya dalam negeri masing-masing sahaja dan skop yang menyentuh hal ehwal
Islam.
275
Untuk mengukuhkan kedudukan Islam sebagai agama rasmi di Negeri Kedah
maka Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri Kedah telah meluluskan beberapa undang-
undang dan peraturan-peraturan mengenai pentadbiran agama Islam iaitu Undang-
Undang Zakat Kedah pada tahun 1955, Peraturan Baitulmal Kedah pada tahun 1962,
dan Aturan-Aturan Pegawai Masjid Kedah pada tahun 1967. 276
Operasi pengukuhan perundangan hal ehwal Islam di Negeri Kedah dimantapkan lagi
setelah Undang-undang Pentadbiran Ugama Islam Kedah pada tahun 1962
dikuatkuasakan. Perundangan ini mempunyai sembilan bahagian iaitu Permulaan277,
Majlis 278
, Mahkamah Syariah 279
, Kewangan 280
, Masjid 281
, Perkahwinan dan
Perceraian 282
, Nafkah Orang-orang Tanggungan 283
, Muallaf 284
, Kesalahan 285
dan
Perkara Am286 dan 174 seksyen.

Daripada keseluruhan peruntukan dalam Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam
Islam Kedah 1962 hanya terdapat satu seksyen sahaja iaitu seksyen 44 yang
275
Abdul Rahman Haji Ismail, Malaysia Sejarah Kenegaraan dan Politik, Cet. 5, (Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka, 2005), 257.
276
Othman Ishak, Fatwa dalam Perundangan Islam, 47.
277
278
279
280
281
282
283
23
284
Bahagian XIII bermula daripada seksyen 139 sehingga seksyen 141.
285
286
Bahagian X bermula daripada seksyen 170 sehingga seksyen 174.
23
memperuntukkan tentang pusaka Islam. Kandungan peruntukan tersebut adalah
seperti yang diperuntukkan di Negeri Pulau Pinang iaitu:
44 (1) Jika di dalam mana-mana perbicaraan yang bersabit dengan

pentadbiran atau pembahagian pusaka seorang yang telah mati
yang hartanya kena dibahagikan mengikut hukum Syarak bahawa
sesebuah Mahkamah Adat atau pihak yang berkuasa hendaklah
menjadi tanggungannya pada menentukan orang-orang yang berhak
mendapat bahagian di dalam pusaka itu atau bahagiannya yang
287
orang -orang itu berhak mendapatnya masing-masing.
Seksyen 44 (1) di atas memperuntukkan kuasa Mahkamah Adat atau Mahkamah
Kadi untuk menentukan waris yang berhak mewarisi harta si mati dan bahagian yang
berhak diterima oleh waris berlandaskan hukum Syarak sahaja. Oleh itu, pengkaji
mendapati terdapat kelemahan dalam perundangan tersebut yang menghadkan
bidang kuasa MS tanpa dibuat penambahbaikan berkaitan pusaka orang Islam yang
lebih menyeluruh.
Walaupun begitu, Enakmen ini telah dimansuhkan dan digubal enakmen yang baharu
iaitu Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008.
3.2.2.2 Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman)
2008
Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Kedah 1962 turut mengalami perubahan
melalui beberapa fasa pindaan dan penambahbaikan pada tahun 1963, tahun 1965,
tahun 1971 (sebanyak dua kali), tahun 1975, tahun 1976, tahun 1980, tahun 1984,
tahun 1987, tahun 1989 (sebanyak dua kali), tahun 1990, tahun 1993 dan tahun
2000.288 Bagaimanapun, keseluruhan peruntukan dalam perundangan tersebut telah
Seksyen 44, Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Islam Kedah 1962.

287
23
http://www2.esyariah.gov.my/esyariah/mal/portalv1/enakmen/undang.nsf/liststrg? OpenForm
288
(Capaian pada 1 Julai 2016).
23
dimansuhkan dan digubal perundangan baharu yang dinamakan “Enakmen
Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008”. Enakmen ini
mengandungi sembilan bahagian dan 89 seksyen iaitu Permulaan 289, Majlis Agama
Islam Negeri Kedah Darul Aman 290

, Pendakwaan dan Penguatkuasaan 291
,
Kewangan292, Masjid293, Pungutan Khairat294, Muallaf , Pendidikan Agama296 dan

295
Perkara Am.297
Daripada 174 seksyen dalam Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Islam
Kedah 1962, hanya 89 seksyen sahaja dikekalkan dalam Enakmen Pentadbiran
Undang- Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008. Lebihan peruntukan-peruntukan
yang terkandung dalam perundangan tersebut dimansuhkan dan dimasukkan dalam
enakmen-enakmen baharu seperti Enakmen Keluarga Islam (Kedah) 1979 dan
kemudiannya dimansuhkan setelah Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam
(Kedah
Darul Aman) 2008 dikuatkuasakan. Diikuti dengan Enakmen Aturcara Mal Islam
(Kedah) 1979 dan
kemudiUannnyiavdeimrsanlstuihkUantadirsaebaMbkaanlaEnyaskmiaen
Tatacara Mal
Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2014 dikuatkuasakan. Sementara Enakmen
Mahkamah Syariah (Kedah) 1979 yang memperuntukkan isu-isu MS namun
kemudiannya dimansuhkan setelah Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul
Aman) 2008 diwujudkan.
Bahagian I bermula daripada seksyen 1 sehingga sekysen 3.

289
290
Bahagian II mulai daripada seksyen 4 sehingga seksyen 43.
291
292
Bahagian IV bermula daripada seksyen 47 sehingga seksyen 58
24
293
Bahagian V bermula daripada seksyen 59 sehingga seksyen 68
294
Bahagian VI diperuntukkan satu seksyen sahaja iaitu seksyen 69.
295
296
Bahagian VIII bermula dari pada seksyen 81 sehingga seksyen 86.
297
24
Perundangan Islam di Negeri Kedah turut diperkukuhkan supaya hal-hal pentadbiran
agama Islam di negeri tersebut lebih sistematik. Contohnya, pewujudan Enakmen
Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam (Kedah) pada tahun 1988 dan masih
berkuat kuasa tanpa sebarang pindaan sehingga kini. Begitu juga Enakmen Kawalan
dan Sekatan Pengembangan Agama Bukan Islam (Kedah) digubal pada tahun 1988
dan masih dikekalkan sehingga sekarang tanpa apa-apa pindaan. Walaupun begitu,
terdapat perubahan dari aspek keterangan yang perlu dikemukakan dalam
perbicaraan di MS. Maka, diwujudkan Enakmen Keterangan Mahkamah Syariah
(Kedah) pada tahun 1989 dan akhirnya dimansuhkan apabila Enakmen Keterangan
Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) dikuatkuasakan pada tahun 2014. Evolusi
perundangan dan pentadbiran Islam yang terakhir di Negeri Kedah iaitu Enakmen
Lembaga Zakat (Kedah Darul Aman) 2015. Enakmen ini diluluskan oleh Dewan
Undangan Negeri Kedah dan berkuat kuasa pada 31 Disember 2015. Ekoran
daripada pewartaan dan
penguatkuasaan undang-undang yang baharu maka Enakmen Zakat Kedah pada
tahun 1374 (1955) telah dimansuhUkann.iv298erslti Utara Malaysia
Dalam perbincangan di atas, dalam transformasi perundangan Islam di Negeri
Kedah, pengkaji mendapati aspek perundangan pusaka tidak diberi tempat yang
sewajarnya. Berdasarkan Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Islam Kedah
1962, peruntukan mengenai pusaka atau pewarisan Islam hanya terdapat dalam
seksyen 44 sahaja. Kemudian, seksyen tersebut dimansuhkan dan peruntukan
Perakuan pewarisan
24
Hasniah Hassan, Pegawai Syariah, Pejabat Penasihat Undang-Undang Negeri Kedah, Aras 4,
298
Wisma Darul Aman, Alor Setar Kedah. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Penasihat Undang-Undang
Negeri Kedah, Wisma Darul Aman, 9 Feb 2017, jam 1145 pagi; Surat dari Ketua Bahagian
Pendakwaan, Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Kedah, Ruj: AGAMA (K) 52 Jld. 7 (42)
bertarikh 1 November 2016 bersamaan 1 Safar 1438.
24
dimasukkan dalam seksyen 20 Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman)
2008 dan berkuat kuasa sehingga kini. Peruntukan tersebut adalah seperti yang berikut:
Jika dalam perjalanan mana-mana prosiding yang berhubung

Mahkamah Rendah Syariah adalah berkewajiban untuk
menentukan–
atau
berhak. 299
Momentum evolusi perundangan Islam di Negeri Kedah diberi senergi yang cukup
konstruktif. Namun, peruntukan tentang pentadbiran harta pusaka orang Islam tidak
diperkukuh dan dikembangkan sepenuhnya. Hanya satu seksyen sahaja dikekalkan
sejak tahun 1962 sehinggaUkninii
viaeitursbletrki aiUtantaPrearakuManapleawyasrisiaan yang memberi
kuasa kepada MS untuk mengesahkan waris dan bahagian-bahagian yang berhak
diterima oleh waris sahaja.
Sehingga kini, Negeri Kedah belum mewujudkan sebuah perundangan khusus
berkenaan pusaka Islam. Pihak Kerajaan Negeri lebih memberi fokus tentang isu-isu
pentadbiran hal ehwal Islam yang lebih “dekat” dengan kehidupan sosial orang Islam
seperti isu-isu perkahwinan dan perceraian, pengurusan Masjid dan pentadbiran
sekolah-sekolah agama seperti mana yang dibincangkan sebelum ini. Justeru,
keperluan mewujudkan suatu perundangan bertulis yang khusus berkaitan pewarisan
24
Seksyen 20 (1), Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008.
299
24
atau harta pusaka orang Islam amat diperlukan dalam menghadapi cabaran yang kian
menggugat institusi perundangan Islam pada masa kini. 300
3.2.3 Negeri Perlis
Negeri Perlis adalah sebuah negeri yang terletak di utara Persekutuan Tanah Melayu
dan menjalankan pentadbiran Undang-undang Islam mulai tahun 1905 sehingga
tahun 1943.301 Entiti rasmi yang bertanggungjawab terhadap hal ehwal Islam
ditubuhkan pada tahun 1920 yang dikenali sebagai Majlis Agama Islam Perlis
bertempat di Arau, Perlis. Menurut Zaini Nasohah, antara perundangan utama yang
berkuat kuasa ketika itu iaitu Enakmen (Pendaftaran) Perkahwinan dan Perceraian
Muhammedan No. 9, 1913 (Muhammedan Marriage and Divorces (Registration)
Enactment No. 9, 1913), The Muhammedan Marriage and Divorces (Registration)
Enactment No. 9, 1919 dan Syariah Court Enactment No. 5, 1340/1922. 302
Khoo Kay Kim yang meruUpankiavn
esarlashltsieorUantgatroakohMsaarljaanya sseijaarah di Malaysia
menyatakan bahawa semenjak penjajah Inggeris memeteraikan perjanjian berasingan
dengan Negeri Perlis pada tahun 1930 maka secara rasminya Negeri Perlis berada di
bawah pelindungan Inggeris. Implikasi daripada perjanjian tersebut menuntut
Kerajaan Negeri Perlis menerima Penasihat Inggeris dalam hal-hal yang
bersangkutan dengan pentadbiran awam kecuali dalam hal ehwal agama Islam
dan adat istiadat
300
Kamaruslan Mustapha, Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Kedah, Aras 2,
Bangunan Mahkamah Syariah, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Bandar Muadzam Shah,
24
Anak Bukit, Alor Setar, Kedah.Temu bual dengan pengkaji, pejabat Ketua Pendaftar, Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Kedah, 23 Oktober 2016, jam 3.00 petang.
301
Othman Ishak, Fatwa dalam Perundangan Islam, (Kuala Lumpur: Fajar Bakti, 1981), 43.
302
Zaini Nasohah, Pentadbiran Undang-Undang Islam di Malaysia Sebelum dan Menjelang Merdeka,
54.
24
Melayu. 303
Bagaimanapun, penasihat Inggeris telah melanggar perjanjian tersebut.
Sebagai contoh, bidang kuasa kadi dalam menghukum bagi kesalahan-kesalahan
berkaitan perkahwinan dan pelanggaran hukum Syarak yang boleh menjejaskan
ketenteraman Negeri. Oleh itu dalam isu ini, penasihat Inggeris juga berpendapat
mereka juga berautoriti dalam isu tersebut. Campur tangan penasihat Inggeris dalam
pentadbiran Islam di Negeri Perlis khususnya telah mengurangkan kuasa Raja di
Negeri Perlis berkaitan hal ehwal Islam dan adat istiadat Melayu. Kesannya, penjajah
Inggeris telah memasukkan Negeri Perlis dalam Persekutuan Tanah Melayu pada 12
Januari 1948. Rentetan daripada itu, Majlis Mesyuarat Negeri Perlis meluluskan
beberapa undang-undang berkaitan perundangan Islam iaitu Undang-Undang Majlis
Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu Perlis pada tahun 1949, Peraturan Zakat dan
Fitrah Perlis 1950 dan Undang-Undang Ugama Islam Perlis (pindaan) 1951. 304
3.2.3.1 Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963
Setelah pasca kemerdekaanU, KneiravjaeanrsNletgieriUPtearlirsatelaMh
amleangyusatikauasakan Undang- Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis No. 3
305
pada tahun 1963 dan mengandungi dua belas bahagian iaitu Permulaan , Majlis
306
, Pelantikan 307 , Mahkamah Kadi 308 ,
Prosedur Am309, Kewangan310, Pentadbiran Masjid311, Perkahwinan dan Perceraian312,
Khoo Kay Kim, Sejarah Masyarakat Melayu Moden, Cet. 1, (Kuala Lumpur: Persatuan Muzium
303
Malaysia, 1984), 67.

Government of Perlis Gazette, 26hb. Mac 1964, Vol. VII, No. 7; Sect.9 Zakat Enactment, No. 4.
304
305Bahagian I mulai daripada seksyen 2 sehingga seksyen 3.

306Bahagian II bermula daripada seksyen 4 sehingga seksyen 8.
307Bahagian III bermula daripada seksyen 9 sehingga seksyen 10.
308Bahagian IV bermula daripada seksyen 11 sehingga seksyen 14.
309
24
310
Bahagian IV mulai daripada seksyen 63 sehingga seksyen 73.
311
Bahagian V mulai daripada seksyen 74 sehingga seksyen 80.
312
Bahagian VI mulai daripada seksyen 81 sehingga seksyen 102.
24
Nafkah Orang-orang Tanggungan313, Muallaf314, Kesalahan Jenayah Syariah315 dan
Perkara Am.316
Pengkaji mendapati daripada perbincangan di atas menjelaskan bahawa peruntukan
mengenai pusaka Islam dalam Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis
1963 adalah satu seksyen sahaja iaitu seksyen 11 yang berhubung dengan Perakuan
pewarisan. Peruntukan tersebut menyentuh bidang kuasa Mahkamah Kadi dalam
menentukan ahli waris yang berhak menerima harta pusaka dan bahagian yang
berhak diterima mengikut hukum Syarak. Kandungan seksyen berkenaan adalah
seperti berikut:
Section 11. Kathi's Courts.

(4) A Court when presided over by a Kathi shall be competent—
(b) in its civil jurisdiction, to hear and determine such
actions and proceedings, between persons professing
the Muslim Religion, as relates to—
(v)Unaipvpoeinrtsmletnit oUf etsatarteas oMf
daecleaasyedsipaersons,
who professed the Muslim Religion.” 317
Peruntukan pewarisan yang terdapat dalam enakmen tersebut adalah terlalu terhad
dan hanya menyentuh aspek penentuan ahli waris yang berhak dan bahagian yang
diterima oleh waris tersebut. Tiada peruntukan yang lebih komprehensif dalam
pentadbiran harta pusaka orang Islam. Setelah diwujudkan Enakmen Pentadbiran
Agama Islam

313
Bahagian XIII mengandungi satu seksyen sahaja iaitu seksyen 109.

314
25
315
316
Bahagian X mulai daripada seksyen 134 sehingga seksyen 136.
317
Section 11 (4) (b) (v), Administration of Muslim Law Enacment Perlis 1963.
25
Perlis pada tahun 2005 maka Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963
dimansuhkan.
3.2.3.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006
Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963 terus diberi nafas baharu
melalui beberapa fasa pindaan dan penambahbaikan iaitu pada tahun 1966, tahun
1971, tahun 1975, tahun 1988, tahun 1989, tahun 1995 dan tahun 2006. Peruntukan
dalam enakmen Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006 mengandungi
sebelas bahagian iaitu Permulaan318, Majlis319, Pelantikan Mufti, Kuasa Dalam Hal
Ehwal Jawatankuasa Fatwa Dan Fatwa Yang Berhubungan Dengan Kepentingan
Nasional320, Mahkamah Syariah 321 , Pendakwaan dan Pewakilan 322 , Kewangan 323
, Masjid 324
, Pungutan Khairat 325
, Memeluk Agama Islam 326
, Pendidikan Agama
Islam 327
dan Am 328
sementara jumlah keseluruhan peruntukan adalah sebanyak
124 seksyen.
Manakala perundangan Islam berkaitan hal-hal pentadbiran Agama Islam,
kekeluargaan Islam dan MSUtnuriuvt
edipresrkltasiakUantasertealahMseamluaaypseriuantukan mengenai
perkara tersebut dimasuhkan dalam Enakmen terdahulu seperti Perkahwinan dan
Perceraian, Nafkah Orang-orang Tanggungan dan Kesalahan Jenayah Syariah.
Bahagian I mulai daripada seksyen1 sehingga seksyen 3.

318
319
320
321
322
323
Bahagian VII mulai daripada seksyen 96 sehingga seksyen 105.
324
25
325
Bahagian VII hanya satu seksyen sahaja iaitu seksyen 106.
326
327
328
25
Enakmen-enakmen yang baharu diwujudkan di Negeri Perlis seperti Enakmen
Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam pada tahun 1988, Enakmen Undang-
Undang Keluarga Islam Perlis pada tahun 1991 dan kemudiannya dimansuhkan
setelah dikuatkuasakan Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam Perlis 2006.
Demikian pula Enakmen Pentadbiran Mahkamah Syariah yang digubal pada tahun
1991 juga dimansuhkan sebaik sahaja Enakmen Pentadbiran Mahkamah Syariah
Perlis dibuat penambahbaikan pada tahun 1991. Bagi mengukuhkan lagi pentadbiran
MS di Negeri Perlis maka digubal Enakmen Tatacara Mal Mahkamah Syariah Perlis
pada tahun 2006, Enakmen Prosedur Jenayah dalam Syarak Perlis pada tahun 1993
dan Enakmen Jenayah dalam Syarak Perlis pada tahun 1991.
Dalam kajian ini, pengkaji mendapati dari aspek peruntukan dalam transformasi
perundangan Islam di Negeri Perlis tidak seimbang antara hal ehwal kekeluargaan
Islam, pentadbiran masjid, sekolah-sekolah agama dan pentadbiran MS dengan
pusaka Islam. Pernyataan ini adalaUh
nmievruejurk ssletksi yeUnt6a5rsaahaMja ayalnagydsipiearuntukkan dalam
Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006 berkaitan harta pusaka iaitu:

berkuasa, selain dari Mahkamah Tinggi Syariah atau Mahkamah
Rendah Syariah adalah berkewajiban untk menentukan–
a) Orang yang berhak kepada bahagian dalam harta pusaka itu; atau
berhak.329
25
Seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006.
329
25
Dalam isu ini, MS tidak diberi kuasa untuk bertindak melebihi bidang kuasa yang
diperuntukkan dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006 iaitu terhad
kepada penentuan waris yang berhak dan bahagian yang berhak diterima oleh waris
sahaja. 330
Hal di atas menunjukkan kelemahan sistem perundangan pusaka Islam di Negeri
Perlis sejak zaman pra kemerdekaan sehingga pasca kemerdekaan. Ketiadaan
perundangan, peraturan atau garis panduan yang khusus berkaitan pentadbiran
pusaka Islam telah menyukarkan agensi pentadbiran pusaka Islam bertindak secara
proaktif. Situasi ini telah menyebabkan kesan langsung berlakunya pelbagai konflik
dalam kalangan masyarakat Islam berkenaan isu-isu pentadbiran dan pembahagian
harta pusaka, penguatkuasaan dan sistem perundangan pusaka Islam.
3.2.4 Negeri Perak
Dari aspek perundangan Islam pada zaman pra kemerdekaan, Undang-Undang
Sembilan Puluh Sembilan NUengeirvi Peerraskl(tNi inUetty aNrinae LMawas

loaf yPesriaak) 1878 dianggap oleh sarjana sejarah sebagai perundangan Islam
yang tertua di Negeri Perak. Liaw Yock Fang menyatakan bahawa undang-undang
tersebut dibawa masuk ke Negeri
Perak oleh Syed Hassan al-Faradz dari Hadramaut 331

pada zaman pemerintahan
Sultan Ahmad Tajuddin Shah yang memerintah negeri Perak dari tahun 1577
sehingga
Y.A.A Tuan Haji Othman Ibrahim, Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Perlis,
330
Tingkat 6, Dar al-Qada’ Tuanku Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan Pegawai 01000 Kangar
Perlis. Temu bual dengan pengkaji bertempat di pejabat Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Perlis, Tingkat 6, Dar al-Qada’ Tuanku Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan
25
Pegawai 01000 Kangar Perlis pada 13 April 2018 jam 9.30 pagi.
331
R.O Winsted, A History of Classical Malay Literature, Kuala Lumpur: Oxford University Press,
1969, 170; Liaw Yock Fang, Sejarah Kesusasteraan Melayu Klasik, (Singapura: Pustaka Nasional,
1978), 283.
25
tahun 1584. 332
Ketika itu, Negeri Perak ditakluk oleh Kerajaan Acheh. 333
Perundangan tersebut dikenali sebagai Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan
kerana memperuntukkan 99 fasal undang-undang merangkumi pelbagai aspek
berkaitan peraturan kehidupan sosial masyarakat Melayu Islam ketika itu. 334
Penggubalan perundangan tersebut adalah untuk memastikan pentadbiran dan
pengurusan hal ehwal orang Islam di Negeri Perak lebih sistematik. Ciri-ciri
keislaman yang terkandung dalam perundangan tersebut merangkumi hal-hal
pernikahan, undang-undang kesalahan Syarak dan muamalat. 335
Pengkaji mendapati daripada 99 fasal undang-undang tersebut hanya terdapat tiga (3)
fasal sahaja yang bersangkutan dengan pusaka Islam iaitu fasal 33, fasal 34 dan fasal
35. Fasal 33 memperihalkan secara spesifik mengenai undang-undang pembahagian
harta pusaka orang Islam pada zaman pra kemerdekaan melibatkan jenis barang atau
aset si mati iaitu:
Jika ada kampung dUann
riuvmeahrsdalntipinUgtgaanrmaanMgkaukl,apyersiuikabe
langa dan tikar bantal itu dibuat bahagi pulang kepada anak
perempuan. Dan jika ada barang-barang besi atau senjata atau
bendang atau galian pulang kepada anak laki-laki, dan jika ada
hutang piutang, satu bahagi kepada anak perempuan, dua bahagi
kepada anak laki- laki. Dan mana-mana harta barang-barang yang
lain-lain bahagikan dua semuanya, kerana anak itu tidak terlebih
dan berkurang, sama-
332
Abdul Halim Nasir, Sejarah Perak, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Percetakan Jaya,
1977), 117; Buyung Adil, Sejarah Perak, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian
Pelajaran Malaysia 1981), 10-11.
333
Abdul Halim Nasir, Sejarah Perak, 114.
334
Suria Fadhillah Md Pauzi et al. “Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan: Warisan Persuratan
Melayu Negeri Perak” dalam Jurnal KONAKA 2015. (Fakulti Undang-Undang, Universiti Teknologi
25
MARA Cawangan Pahang, Kampus Jengka, 26400 Bandar Tun Razak, Jengka, Pahang, Malaysia).
Majlis Agama Islam Perak, Perasmian Galeri Tamadun Kesenian Islam Perak Darul Ridzuan, (Ipoh:
335
Percetakan Nasional Malaysia Bhd, 1999), 4.
25
sama dijadikan belaka. Dan di dalam itu pun, jika ada anaknya
yang belum nikah dapatlah sepuluh satu adanya. 336
Pengertian harta pusaka berdasarkan peruntukan di atas termasuklah perkakas-
perkakas rumah dan dapur yang perlu diserahkan kepada anak perempuan si mati.
Sementara anak lelaki pula memperoleh harta si mati seperti barang besi, senjata
termasuk tanah bendang dan galian. Pengkaji berpandangan dalam hal ini adalah
merujuk kepada latar belakang anak perempuan yang lebih sinonim dengan aktiviti
masak memasak dan tentunya berhajat kepada peralatan dapur tersebut. Bagi anak
lelaki pula lebih memerlukan peralatan besi untuk memudahkan aktiviti pertukangan
dan peralatan pertanian untuk bercucuk tanam. Hal ini menunjukkan bahawa
peralatan pertukangan dan peralatan bercucuk tanam amat bersesuaian dengan ciri-
ciri anak lelaki sebagai ketua keluarga.
Dari aspek hutang si mati pula, perundangan tersebut menetapkan anak lelaki dan anak
perempuan bertanggungjawab melunaskan hutang si mati mengikut bahagian yang
diterima dalam sistem faraid iaitu anak lelaki dua bahagian dan anak perempuan satu
bahagian. Sekiranya terdapat harta lain yang ditinggalkan oleh si mati maka harta
tersebut hendaklah dibahagikan secara sama rata di antara anak lelaki dan anak
perempuan.
Seterusnya, fasal 34 memperuntukkan perundangan bagi si mati yang meninggalkan
harta tanpa waris. Kandungan fasal tersebut adalah seperti berikut:
336Fasal 33, Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan Negeri Perak (Ninety Nine Laws of
Perak) 1878.
1
Tatkala dikebumikan mayat itu berikan hartanya kepada orang
yang memerintah mukim daerah itu, sebanyak belanja tubuhnya,
yakni isi kahwin daripada harta itu disedekahkan kepada Kadi. Jika
ada lebih lagi dikendurikan sampai seratus hari lagi dirinya. Dan
jikalau lebih lagi harta itu barulah dapat kepada kaum keluarganya,
dan kepada raja atau kepada orang yang daerah mukim itu, diberi
mana-mana yang patutnya barang itu.337
Merujuk peruntukan di atas, sekiranya si mati tidak meninggalkan waris maka harta
miliknya diserahkan kepada pihak berkuasa di peringkat mukim tempat si mati
menetap berdasarkan nilai sepersalinan pakaian. Jika masih berbaki maka hendaklah
disedekahkan kepada Kadi mengikut nilaian maskahwin ketika itu. Sekiranya masih
berlebihan daripada harta peninggalan si mati maka harta itu bolehlah digunakan
untuk perbelanjaan majlis kenduri untuk si mati selama tempoh seratus (100) hari.
Kemudian barulah diserahkan kepada kerabat si mati, Raja atau penghulu yang
bertugas di mukim
tersebut. Dalam isu ini, pengkaji berpendapat peruntukan ini masih dipengaruhi
dengan undang-undang adat kerana mengikut hukum Syarak, si mati yang tidak
mempunyai waris maka hartanya hendaklah diserahkan kepada sebuah institusi
kebajikan yang melindungi kepentingan umat Islam seperti baitulmal.
Fasal 35 pula menyentuh tentang harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati yang
berstatus bujang. Perundangan yang tertua di Negeri Perak itu memperuntukkan:
Tiadalah boleh emak bapanya itu barang-barangnya yang boleh

pulang kepada saudaranya, akan tetapi saudaranya itu mahulah
dibelanjakan atasnya yang mati itu. Dan mana-mana pakaian
tubuhnya itu pulang kepada emak bapanya. Jika orang itu tiada
Fasal 34, Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan Negeri Perak (Ninety Nine Laws of
337
Perak) 1878.
1
emak
Fasal 34, Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan Negeri Perak (Ninety Nine Laws of
337
Perak) 1878.
1
bapanya dan saudaranya pun tiada, pulang kepada Raja atau Kadi
barangnya itu adanya.338
Dalam penelitian menunjukkan bahawa peruntukan di atas menetapkan ibu dan bapa
tidak boleh mewarisi harta si mati yang masih bujang. Sebaliknya, harta si mati
hendaklah diserahkan kepada saudara atau adik beradik si mati dan mereka
hendaklah membelanjakan harta tersebut untuk kepentingan si mati. Bagi barang
pakaian si mati pula hendaklah diserahkan kepada ibu bapanya dan jika si mati tidak
meninggalkan ibu bapa atau saudara (adik beradik) maka harta peninggalannya itu
hendaklah diserahkan kepada Raja atau Kadi tempat si mati tinggal.
Pengkaji berpandangan peruntukan fasal 33, fasal 34 dan fasal 35, Undang-Undang
Sembilan Puluh Sembilan Negeri Perak (Ninety Nine Laws of Perak) masih tidak
menepati tuntutan Syarak sebaliknya masih terikat dengan unsur-unsur adat dan
amalan masyarakat Melayu pada zaman tersebut. Contohnya, kaedah pembahagian
harta si mati tersebut tidak memenuhi kehendak hukum faraid kerana waris iaitu isteri
si mati, anak-anak baik lelaki atau perempuan berhak mewarisi daripada semua harta
peninggalan si mati mengikut bahagian-bahagian yang ditetapkan dalam sistem
faraid. Bukannya terhad kepada waris-waris tertentu dan harta-harta tertentu sahaja.
Sekiranya tiada mana-mana waris yang masih hidup maka barulah harta si mati itu
diserahkan kepada baitulmal atau untuk kebajikan orang Islam.
Dari aspek pentadbiran, institusi agama merupakan badan rasmi untuk mengurus hal
ehwal orang Islam. Oleh itu, untuk mencapai gagasan tersebut, Jabatan Agama Islam
Negeri Perak ditubuhkan pada 2 Ogos 1949 dan Majlis Hal Ehwal Agama Islam
Perak
14
338
Fasal 35, Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan Negeri Perak (Ninety Nine Laws of Perak) 1878.
14
pada 23 Oktober 1949. Menurut Othman Ishak, tujuan penubuhan agensi-agensi
agama tersebut adalah untuk menasihati dan membantu Sultan dalam hal pentadbiran
sekolah agama, guru agama, harta wakaf, baitulmal, zakat fitrah, Masjid, madrasah,
Mahkamah Kadi dan hal ehwal Mufti. 339
Terdapat beberapa peraturan dan undang-undang yang dikuatkuasakan di Negeri
Perak berkaitan pentadbiran agama Islam iaitu The Bait al-Mal, Zakat and Fitrah
Enactment Perak 1951, The Control of Wakaf Enactment Perak 1951, The Zakat and
Fitrah Rules Perak 1952, The Representation Kathi’s Appeal Committee Enactment
Perak 1952, The Muslim Marriage and Divorce Registration Enactment Perak 1954,
The Court (Perak Amendment) Enactment 1955. Namun semua perundangan tersebut
dimansuhkan dan dimasukkan dalam Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam
Perak 1965.
3.2.4.1 Undang-Undang PUenntaidvbeirrasn lAtgi amUataIsrlaam

PMeraalka1y96s5ia
Setelah pasca kemerdekaan, evolusi perundangan Islam diperkasakan dengan
pewujudan Peraturan-peraturan Mengajar Agama 1966, Peraturan-Peraturan
Jawatankuasa Agama Islam Wilayah Perak 1966, Peraturan Nikah, Cerai dan Rujuk
Perak 1966, Peraturan-Peraturan Majlis Ugama Islam (Bayaran Mahkamah), Perak
1966, Peraturan-Peraturan Jawatankuasa Masjid Perak 1967 dan Peraturan-Peraturan
Zakat dan Fitrah Perak 1969.340
Othman Ishak, Fatwa Dalam Perundangan Islam, (Kuala Lumpur: Fajar Bakti, 1981), 41-45.
339
Federation of Malaya Government gazette Perak section), 1948 1949, 1951, 1952, 1954, 1955
340
14
(Jabatan hal Ehwal Ugama Islam Perak, Ipoh, Perak).
14
Bagi Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak pula telah diluluskan pada 1
Mei 1965. Perundangan tersebut digubal bertujuan untuk menggantikan semua
perundangan Islam yang telah dikuatkuasakan sebelumnya. Undang-undang tersebut
mengandungi sepuluh bahagian iaitu berkaitan Permulaan 341

, Penubuhan Majlis 342
,
Mahkamah Syariah 343

, Kewangan, Amanah Khairat dan Baitulmal 344
, Masjid ,
345
Nikah, Cerai dan Rujuk 346

, Nafkah Tanggungan , Muallaf
347
, Kesalahan Jenayah
348
Syariah 349 dan Perkara Am. 350
Daripada perbincangan di atas, pengkaji mendapati peruntukan mengenai pusaka
Islam dalam Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak 1965 adalah satu
seksyen sahaja iaitu seksyen 45 yang menerangkan had bidang kuasa Mahkamah dan
kuasa Kadi Besar dan Kadi untuk mengesahkan ahli waris yang berhak ke atas harta
si mati dan bahagian yang berhak diterima oleh ahli waris. Teks peruntukan tersebut
adalah seperti berikut:
(3) Mahkamah KadUi nBeisvarehresndlatki-IaUht: ara Malaysia

(b) di-dalam kuasa mal-nya, membicharakan, dan memutuskan
segala perbicharaan, jika kedua pehak yang di-bicharakan
itu berugama Islam, yang berkenaan dengan—
341
342
343
Bahagian III mulai daripada seksyen 43 sehingga seksyen 91.
344
345
346
347
348
Bahagian VIII mulai daripada seksyen 143 sehingga seksyen 146.
349
Bahagian IX bermula daripada seksyen 147 sehingga seksyen 186
346Bahagian X bermula daripada seksyen 187 sehingga seksyen 192.
15
(iv) menentukan orang yang boleh mendapat harta pusaka
si-mati dan bahagian-nya mengikut Hukum Shara'. 351
Berdasarkan peruntukan di atas, pengkaji mendapati peruntukan mengenai
perwarisan yang terdapat dalam Enakmen tersebut amat terhad dan hanya menyentuh
aspek penentuan ahli waris yang berhak dan bahagian yang diterima oleh waris sama
seperti Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis. Setelah diwujudkan
enakmen baharu iaitu Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak pada tahun 2004
maka Enakmen terdahulu dimansuhkan.
3.2.4.2 Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak 2004
Transformasi perundangan Islam di Negeri Perak telah dilaksanakan bersesuaian
dengan kehendak arus perdana. Setelah dikuatkuasakan Enakmen Pentadbiran
Agama Islam Perak pada tahun 2004 Undang-Undang Pentadbiran Islam Perak 1965
dimansuhkan. Enakmen ini mengandungi sebelas bahagian iaitu Permulaan352, Majlis
Agama Islam dan Adat Melayu Perak 353, Pelantikan Mufti 354, Mahkamah Syariah 355,
Pendakwaan dan Perwakilan 356
, Kewangan 357
, Masjid 358
, Pungutan Khairat 359
,
Muallaf 360, Pendidikan Agama Islam 361 dan Perkara Am 362 dan 113 seksyen.
351
Seksyen 45(3) (iv) Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak 1965. Digubal dalam bahasa
Melayu Lama.
352
353
354
355
Bahagian IV mulai daripada seksyen 44 sehingga seksyen 66.
356
357
Bahagian VI bermula daripada seksyen 70 sehingga sekseyn 84.
358
359
Bahagian VIII mengandungi satu seksyen sahaja iaitu seksyen 95.
360
Bahagian IX bermula daripada seksyen 96 sehingga seksyen 106
361
Bahagian X bermula daripada seksyen 107 sehingga seksyen 110.
362
Bahagian XI bermula daripada seksyen 111sehingga Seksyen 113.
15
Selain itu, terdapat enakmen-enakmen baharu diwujudkan bagi memantapkan
pentadbiran hal ehwal agama Islam di Negeri Perak dan peruntukan berkenaan
dimansuhkan dalam “Enakmen Ibu”. Antaranya, Enakmen Keluarga Islam (Perak)
diwujudkan pada tahun 1984. Bagaimanapun, enakmen itu digubal semula dengan
mengambil kira kehendak semasa pada tahun 2004 dan enakmen terdahulu
dimansuhkan. Enakmen Jenayah Syariah (Perak) diwujudkan pada tahun 1992 dan
juga masih berkuat kuasa sehingga sekarang.
Demikian juga dari aspek keterangan yang dikemukakan oleh plantif dan defendan di
MS juga memerlukan kepada peruntukan yang lebih efektif supaya perbicaraan yang
dijalankan di MS mencapai piawaian yang ditetapkan. Oleh itu, Enakmen
Keterangan (Mahkamah Syariah) Perak diwujudkan pada tahun 1994 dan
kemudiannya dimansuhkan setelah dikuatkuasakan Enakmen Keterangan
Mahkamah Syariah
(Perak) yang baharu pada tahun 2004. Seterusnya, Kanun Acara Jenayah (Syariah)
Perak pula diwujudkan padaUtanhuivn 1e9r94s dltani sUetetlaahriatu
dMimaanlsauyhksainaapabila Enakmen
Tatacara Jenayah (Perak) dikuatkuasakan pada tahun 2004. Kemudian diikuti dengan
pewujudan Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah pada tahun 1996 tetapi
dimansuhkan setelah dikuatkuasakan Enakmen Tatacara Mal Mahkamah Syariah
(Perak) pada tahun 2004.
Merujuk perbincangan di atas, pengkaji berpandangan perubahan yang berlaku
dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004 masih tidak menyentuh
tentang pentadbiran pusaka Islam. Hanya satu seksyen sahaja diperuntukkan iaitu
15
seksyen 54 berkaitan Perakuan pewarisan berbanding perundangan-perundangan
Islam yang lain. Kandungan peruntukan tersebut adalah seperti berikut:
15
Mahkamah Rendah Syariah adalah berkewajipan untk
menentukan–
atau
berhak.363
Dalam penelitian, pengkaji mendapati perkembangan perundangan Islam di Negeri
Perak tidak meliputi perkara-perkara yang bersangkutan dengan pusaka Islam seperti
penetapan kadar yang berhak diterima oleh waris, hak pewarisan anak tak sah taraf,
anak zina dan anak li’an. Situasi ini juga dihadapi di Negeri Pulau Pinang, Negeri
Kedah dan Negeri Perlis.

3.3 Aspek Penguatkuasan Pentadbiran Pusaka
Kajian persejarahan perundangan pentadbiran Islam di Negeri Pulau Pinang, Negeri
Kedah, Negeri Perlis dan Negeri Perak bertujuan untuk mengenal pasti peruntukan
aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka Islam orang dalam
perundangan yang berkuat kuasa di negeri-negeri tersebut. Dalam penelitian,
pengkaji mendapati tiada peruntukan mengenai kesalahan sengaja melewat-lewatkan
permohonan pentadbiran pusaka dalam tempoh yang tertentu yang membolehkan
aspek penguatkuasaan dilaksanakan ketika zaman penjajahan, zaman pra
kemerdekaan atau pasca kemerdekaan. Peranan dan bidang kuasa Kadi dalam hal-
ehwal Islam amat
15
Seksyen 54, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004.
363
15
terbatas dan tertumpu kepada aspek perkahwinan, perceraian dan menangani isu-isu
364
yang berhubung dengan perkara-perkara tersebut. Sementara ketua kampung pula
365
berperanan mengendalikan kes-kes pusaka di peringkat kampung sahaja.
Bagaimanapun, pengkaji mendapati di Negeri Melaka terdapat dua peruntukan
hukuman untuk wasi atau pentadbir yang melakukan kesalahan-kesalahan yang
mempunyai kaitan dengan harta pusaka orang Islam. Peruntukan tersebut terkandung
dalam Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka) 1991 seperti
berikut:
a) Seksyen 194 memperuntukkan tentang hukuman terhadap harta pusaka iaitu:
(1) Suatu hukuman terhadap seorang wasi atau pentadbir hendaklah

memperuntukkan bahawa jumlah hukuman (termasuk apa-apa kos)
diselesaikan dari harta si mati yang berada atau yang akan diterima
oleh wasi atau pentadbir untuk ditadbirkan olehnya.
(2) Hukuman itu hendaklah juga memperuntukkan—

(a) jumlah apa-apa kos; dan
(b) jumlah apa-apa aset si mati yang dituntut dan dibuktikan
366
sebagai telah disalahgunakan oleh wasi atau pentadbir.
Dalam peruntukan tersebut, seorang wasi atau pentadbir boleh dikenakan hukuman
jika sabit melakukan kesalahan menyalahgunakan jumlah kos dan aset si mati
semasa dalam pentadbirannya. Sebarang tuntutan yang dikemukakan oleh pihak
waris, wasi atau pentadbir hendaklah membayarnya dengan jumlah yang tertentu
berdasarkan jumlah atau kos penyalahgunaan tersebut.
364
366Seksyen 194, Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)

1991.
31.
365
Mohamed Roselan Abdul Malek, Kesan Sejarah dan Tempat-Tempat Menarik Negeri Pulau
Pinang, 19.
367Seksyen 194, Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)

1991.
b) Seksyen 95 memperuntukkan hukuman terhadap harta pusaka yang diterima
kemudian iaitu:
Apabila suatu hukuman itu perlu dilaksanakan dari harta si mati yang
mungkin diterima oleh wasi atau pentadbir pada masa hadapan yang
perlu ditadbirkan olehnya, perintah pelaksanaan tidak boleh
dikeluarkan tanpa izin Mahkamah dan notis permohonan perintah itu
hendaklah disampaikan kepada wasi atau pentadbir. Jika
penyalahgunaan dikatakan berlaku semenjak tarikh hukuman itu,
perlaksanaan boleh diperintahkan terhadap wasi atau pentadbir
367
penyalahgunaan dan kos itu.
Peruntukan seksyen 195 di atas adalah berkenaan tanggungjawab wasi atau pentadbir
ke atas harta si mati sebelum mendapat surat kuasa mentadbir dari MT. Sekiranya
dalam tempoh itu, wasi atau pentadbir yang dinamakan sebagai pentadbir melakukan
kesalahan menyalahgunakan harta si mati dan sabit kesalahan wasi atau pentadbir itu
boleh dikenakan
dengan membayar kembali hukuman
kos gunaan
harta si mati yang dituntut oleh waris si mati.
Pengkaji mendapati kedua-dua peruntukan di atas adalah suatu tindakan pencegahan
dan aspek penguatkuasaan boleh dilaksanakan mengikut kuasa undang-undang
supaya apa-apa kesalahan penyalahgunaan yang dilakukan oleh wasi atau pentadbir
ke atas harta si mati dapat dibawa ke muka pengadilan. Bagaimanapun, dalam
penelitian didapati peruntukan-peruntukan mengenai kesalahan tersebut telah
dimansuhkan dalam Enakmen Tatacara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)
2002 yang berkuat
Seksyen 195, Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)

367
1991.
Seksyen 195, Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)
367
1991.
368
kuasa pada 14 Jun 2003. Pemansuhan peruntukan-peruntukan tersebut disebabkan
aspek penguatkuasaan tidak dapat dijalankan kerana berlaku pertindihan bidang
kuasa antara Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri walaupun kedua-dua
peruntukan tersebut mempunyai hubungan dengan pelanggaran hukum Syarak.
Oleh itu, isu kelompangan dalam sistem perundangan pusaka jelas menunjukkan
bahawa pihak berkuasa tidak memberi perhatian serius mengenai isu-isu kelewatan
pentadbiran harta pusaka lebih-lebih lagi berkaitan dengan harta pusaka orang Islam.
3.4 Rumusan
Menyorot sejarah perundangan pentadbiran Islam di Negeri Pulau Pinang, Negeri
Kedah, Negeri Perlis dan Negeri Perak, pengkaji mendapati di setiap negeri lokasi
kajian, perundangan pentadbiran Islam mengalamai beberapa fasa perubahan iaitu
ketika zaman penjajahan Inggeris, pra kemerdekaan dan pasca kemerdekaan. Daripada
kedua-dua fasa
nsformasi perundangan tersebut tra
pentadbiran lebih
tertumpu kepada hal-hal yang bersangkutan dengan undang-
undang diri dan keluarga orang Islam iaitu perkahwinan dan perceraian,
pentadbiran masjid, muallaf, wakaf dan baitulmal dan bidang kuasa MS.
Sementara aspek pentadbiran pusaka Islam masih tiada perubahan iaitu hanya satu
seksyen sahaja sama ada ketika pra kemerdekaan mahupun pasca kemerdekaan.
Rumusan peruntukan mengenai peruntukan pusaka Islam sewaktu pra kemerdekaan
adalah seperti yang terdapat dalam Jadual 3.1 dan pasca kemerdekaan di dalam
Jadual 3.2 di bawah.
15
368
Warta bertarikh 28 November 2002 dan dikuatkuasakan pada 14 Jun 2003 /M.P.U. 18/03].
15
Jadual 3.1
Perundangan Pentadbiran Islam Awal Kemerdekaan Mengenai Pusaka Islam
Bil. Perundangan Pentadbiran Islam Negeri-Negeri di Peruntukan
Utara Malaysia
1. Enakmen Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam seksyen 47
Pulau Pinang 1959
2. Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Islam seksyen 44
Kedah 1962
3. Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perlis 1963 seksyen 11
4. Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam Perak 1965 seksyen 45
Jadual 3.2
Perundangan Pentadbiran Islam Pasca Kemerdekaan Mengenai Pusaka Islam
Bil. Perundangan Pentadbiran Islam Pasca Peruntukan
Kemerdekaan
1. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau seksyen 54
Pinang) 2004
2. Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) seksyen 20
2008
3. Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006 seksyen 65
4. Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak 2004 seksyen 54

Universlti Utara Malay sia
Berdasarkan Jadual 3.1 dan jadual 3.2 di atas, Perakuan pewarisan telah
diperuntukkan dalam Undang-Undang Pentadbiran Islam yang pertama di Negeri
Pulau Pinang, Negeri Kedah, Negeri Perlis dan Negeri Perak. Bagaimanapun,
peruntukan tersebut tetap sama sekalipun berlaku pemansuhan Enakmen Pentadbiran
Undang-undang Islam ketika awal kemerdekaan dan diwujudkan Enakmen
Pentadbiran Agama Islam yang baharu ketika pasca kemerdekan. Peruntukan tersebut
memberi kuasa kepada MS untuk menentukan waris yang berhak dan bahagian yang
berhak diterima oleh waris berkenaan sahaja. Hanya terdapat sedikit sahaja
perbezaan bagi Negeri Kedah iaitu peruntukan Perakuan pewarisan diperuntukkan
dalam Undang-Undang Pentadbiran Ugama Islam Kedah 1962 dalam seksyen 44.
15
Setelah dimansuhkan perundangan
15
tersebut maka peruntukan berkenaan dipindahkan ke dalam seksyen 20, Enakmen
Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008. Dalam isu ini, pengkaji
berpandangan walaupun perundangan pentadbiran Islam diwujudkan di setiap negeri
lokasi kajian tetapi bidang kuasa MS hanya terhad kepada undang-undang diri dan
keluarga orang Islam dari aspek hukum Syarak sahaja. Apa-apa jua kesalahan
berkaitan hukum Syarak yang mempunyai kaitan dengan kesalahan sivil maka
kesalahan-kesalahan tersebut di bawah bidang kuasa Persekutuan seperti kesalahan
sengaja menangguhkan permohonan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang
lama, kes sembunyi waris, penyalahgunaan harta peninggalan si mati untuk
kepentingan tertentu, menduduki, menggunakan atau mengambil manfaat atas harta
si mati sebelum penyerahan harta pusaka itu kepada waris yang berhak dan
menghalang waris daripada menerima bahagian yang berhak diterimanya daripada
harta si mati. Walaupun Enakmen Acara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka)
1991 telah memperuntukkan dua kesalahan
berkenaan hukuman kepada wasi atau pentadbir yang menyalahgunakan harta
peninggalan si mati namunUtenlaihvdeimrasnlstuihkUantpaerruantuMkaan
ltaerysesbuiat dalam Enakmen
Tatacara Mal Mahkamah Syariah (Negeri Melaka) 2002 disebabkan bertentangan
dengan Perlembagaan Persekutuan yang memberi kuasa kepada badan-badan
pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan untuk melaksanakannya.
15
EMPAT
PUNCA KUASA DAN BADAN PENTADBIR PUSAKA
4.1 Pengenalan
Perlembagaan Persekutuan adalah undang-undang tertinggi di Malaysia. Dari aspek
pentadbiran pusaka bagi orang Islam, Perlembagaan Persekutuan mengklasifikasikan
bidang kuasa tersebut kepada dua peringkat iaitu Persekutuan dan Negeri.369 Bab ini
membincangkan tentang punca kuasa dari aspek pentadbiran dan pembahagian harta
pusaka orang Islam yang berkuat kuasa pada masa kini dan untuk mengenal pasti
kewujudan elemen penguatkuasaan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka orang
Islam dalam tempoh yang tertentu yang diperuntukkan dalam perundangan-
perundangan tersebut.
Pengkaji juga membincangkan tentang badan-badan pentadbir pusaka bagi orang
Islam iaitu UPP, MT dan ARB dari aspek prosedur pentadbiran berdasarkan had dan
bidang kuasa yang diperuntukkan dalam undang-undang pentadbiran pusaka yang
berkuat kuasa di Persekutuan. Selain itu, pengkaji turut menjelaskan tentang MS
yang merupakan badan perundangan di peringkat Negeri yang hanya berbidang
kuasa dari aspek hukum Syarak sahaja.
369Zaini Nasohah, Pentadbiran Undang-undang Islam di Malaysia Sebelum dan Menjelang

Merdeka, 79. Lihat Perkara 4 (1) dan Perkara 75, Perlembagaan Persekutuan.
15
4.2. Punca kuasa dan Badan Pentadbir Pusaka di Peringkat Persekutuan
Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan bidang kuasa pentadbiran pusaka orang
Islam kepada badan-badan pentadbir harta pusaka di peringkat Persekutuan iaitu
UPP, MT dan ARB. Peruntukan tersebut adalah merujuk Senarai I, Jadual
Kesembilan
Perlembagaan Persekutuan iaitu:
(e) Tertakluk kepada perenggan (ii), perkara yang berikut:

(i) …….pewarisan, berwasiat dan tidak berwasiat; probet
dan surat kuasa mentadbir;…….;
(ii) perkara yang disebut dalam perenggan (i) tidak
termasuk Undang-undang diri Islam yang
berhubungan dengan perkahwinan, perceraian,
penjagaan, nafkah, pengangkatan, kesahtarafan,
Undang-undang keluarga, alang atau pewarisan,
berwasiat dan tidak berwasiat. 370
Berdasarkan peruntukan di atas menjelaskan bahawa bidang kuasa Persekutuan dari
aspek pentadbiran harta pusaka orang Islam lebih luas termasuk hal-hal berkaitan
dengan pewarisan, penentuaUn nkeisvwearsisatltdian
UtidtaakrbaerwMasaialt,apyensgiealuaran probet dan surat kuasa mentadbir
pusaka.
Sementara di peringkat Negeri, Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan bidang
kuasa kepada MS dalam Senarai II, Jadual Kesembilan iaitu:
Kecuali mengenai Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan Labuan

dan Putrajaya, hukum Syarak dan Undang-undang diri dan
keluarga bagi orang yang menganut agama Islam, termasuk hukum
Syarak yang berhubungan dengan pewarisan, berwasiat dan tidak
berwasiat, pertunangan, perkahwinan, perceraian, mas kahwin,
16
nafkah, pengangkatan, kesahtarafan, penjagaan, alang, pecah milik
dan amanah bukan khairat; ….pewujudan dan penghukuman
kesalahan
370
Perkara 4 (e) (i), Senarai I, Jadual Kesembilan (Senarai Persekutuan) Perlembagaan Persekutuan.
16
yang dilakukan oleh orang yang menganut agama Islam terhadap
perintah agama itu kecuali berkenaan dengan perkara yang
termasuk dalam Senarai Persekutuan….371
Merujuk peruntukan di atas, Perlembagaan Persekutuan menghadkan bidang kuasa
Negeri hanya berkaitan dengan undang-undang diri dan keluarga orang Islam dari
aspek hukum Syarak sahaja. Dalam hal ini, pengkaji mendapati bidang kuasa MS
mengenai pusaka orang Islam hanya berkaitan hukum Syarak. MS tidak berbidang
kuasa mewujudkan apa-apa jua peruntukan atau hukuman ke atas orang Islam yang
melakukan kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta
pusaka atau menyalahgunakan harta si mati kecuali terhad kepada kesalahan dan
hukuman berkaitan perintah agama Islam sahaja. Ini kerana, hukuman dan kesalahan
sivil tentang pusaka adalah di bawah bidang kuasa Persekutuan.
Oleh itu, untuk mengenal paUstni pivunecarksulatsia dUantabardaan-
Mbadaalnapyenstaiadbir pusaka orang Islam di peringkat Persekutuan maka

pengkaji membincangkannya berdasarkan peruntukan-peruntukan yang terdapat
dalam perundangan pentadbiran pusaka tersebut.
4.2.1 Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]
4.2.1.1 Punca Kuasa
Pentadbiran dan pembahagian harta pusaka orang Islam khususnya di negeri-negeri
lokasi kajian dan amnya di Semenanjung Malaysia adalah tertakluk kepada Akta
Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]. Akta ini mula berkuat kuasa di
Negeri
1
Perkara 27 (1), Jadual Sembilan Senarai I (Senarai Negeri), Perlembagaan Persekutuan.
371
1
Perak dan Negeri Perlis pada 1 Julai 1957. Sementara di Negeri Kedah dan Negeri
Pulau Pinang pula pada 30 Disember 1965. Harta pusaka kecil iaitu harta pusaka
seseorang yang mati yang terdiri daripada semua atau sebahagian daripada harta tak
alih yang terletak dalam sesuatu Negeri dan tidak melebihi RM 2,000,000.00
372
(Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja).
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] mengandungi lima (5)
bahagian dan 34 seksyen. Bahagian II dalam Akta tersebut adalah berkaitan dengan
tumpuan kajian iaitu peruntukan mengenai bidang kuasa UPP dari aspek pentadbiran
harta pusaka kecil tidak berwasiat yang ditinggalkan oleh si mati yang beragama
Islam atau bukan beragama Islam dengan berkesan. 373

UPP berbidang kuasa
berkaitan hal- hal yang bersangkutan dengan harta pusaka kecil berdasarkan
peruntukan-peruntukan berikut:
a) Seksyen 3 (2), Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] iaitu:
Bagi maksud-mUaknsuidvAekrtaslintii,
sUuattuarhaartaMpuasalkaaykseciail ertinya suatu harta
pusaka si mati yang mengandungi keseluruhan atau
sebahagiannya harta tak alih yang terletak dalam mana-mana
374
Negeri dan tidak melebihi dua juta ringgit dalam nilai total.
b) Seksyen 8 (1), Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]

iaitu: Jika mana-mana orang telah mati tanpa wasiat
meninggalkan suatu harta pusaka kecil, mana-mana orang
menuntut mempunyai kepentingan dalam harta pusaka sebagai
seorang benefisiari, atau seorang pemiutang, atau seorang
pembeli, atau dalam hal keadaan yang disebut dalam
subseksyen 18(1) penghulu atau seorang
372
Seksyen 3(2), Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]; Sek. 32, Akta A1331, Akta
16
Pembahagian Pusaka Kecil (pindaan) 2008.
373
Mohd. Zamro Muda, Mohd. Ridzuan Awang, Abdul Basir Mohamad dan Md. Yazid Ahmad,
Undang-undang Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di Malaysia, 4.
374
16
Pegawai Penempatan daerah atau kawasan di mana-mana tanah
yang si mati adalah tuan punya terletak, atau Perbadanan, boleh
mendaftarkan dengan Pentadbir Tanah di mana-mana daerah di
mana-mana sahaja harta tak alih yang termasuk dalam harta
pusaka itu terletak suatu petisyen, dan borang yang ditetapkan,
375
bagi pembahagian harta pusaka itu.
c) Seksyen 12 (7), Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]:
Pentadbir Tanah hendaklah menentukan, dalam cara yang paling

sesuai, Undang-undang yang terpakai kepada penurunan harta
pusaka si mati, dan hendaklah memutuskan siapa mengikut
Undang-undang itu adalah benefisiari-benefisiari dan kadar syer
376
dan kepentingan masing-masing. .
4.2.1.2 Badan Pentadbir
UPP adalah badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan yang ditempatkan di
JKPTG di Negeri-Negeri. Badan ini berbidang kuasa ke atas Harta Pusaka Kecil
orang
Islam berdasarkan Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]. Merujuk
seksyen 3(2), UPP berbidang kuasa atas semua prosedur pentadbiran harta pusaka
orang Islam iaitu harta tak alih sahaja seperti tanah atau kediaman dan harta tak alih
bersama harta alih seperti wang tunai, saham, KWSP, Amanah Saham Nasional dan
seumpamanya, atau jumlah nilaian aset-aset tersebut tidak melebihi RM
2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja) pada tarikh permohonan tuntutan
harta pusaka berkenaan yang berkuat kuasa pada 1 September 2009. 377
375
376
16
Seksyen 3(2), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) (pindaan) 2008 dan Pekeliling Ketua
377
Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan 31/2009.
16
Seksyen 8 memperuntukkan bidang kuasa UPP untuk memproses permohonan
waris, pemiutang, pembeli, penghulu, pentadbir Tanah atau ARB untuk melantik
pihak- pihak tersebut mana yang berkenaan sama ada sebagai pentadbir harta si mati
atau memohon perintah pembahagian pusaka yang ditinggalkan oleh si mati untuk
harta alih dan harta tak alih. Manakala seksyen 12 (7) memperuntukkan bidang
kuasa Pentadbir Tanah untuk menentukan proses penurunan harta tak alih dalam
geran kepada waris dan bahagian yang berhak diterima oleh waris berkenaan selaras
378
dengan undang-undang yang berkuat kuasa. Hal ini adalah merujuk kepada
bidang kuasa UPP bagi penentuan waris yang berhak mewarisi harta pusaka si mati
serta kaedah pembahagiannya berdasarkan kepada perbicaraan yang dijalankan.
4.2.1.3 Prosedur Pentadbiran
Pemohon hendaklah mengemukakan notis permohonan mengikut jenis permohonan.
Terdapat dua (2) jenis permohonan di UPP berdasarkan peruntukan Akta Harta
Pusaka
[Akta 98] Kecil (Pembahagian) 1955
a) Permohonan Seksyen 8
Peruntukan seksyen 8, Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]
adalah berkaitan permohonan awal untuk pembahagian harta pusaka kecil si
mati. Berdasarkan peruntukan tersebut, pemohon hendaklah mengemukakan
petisyen di UPP dan Pejabat Tanah di lokasi harta tak alih si mati berada.
Menurut Radziyuddin Haji Said, jika si mati meninggalkan harta tak alih dalam
kuantiti yang banyak sama ada di dalam satu daerah atau daerah yang berbeza,
atau negeri yang sama atau negeri yang berlainan maka permohonan yang
sepatutnya adalah di tempat, daerah atau negeri yang terdapat harta tak alih si
16
378
16
mati dalam jumlah yang paling banyak atau nilaian yang tertinggi. 379 Pihak-
pihak yang berhak menuntut pembahagian harta pusaka kecil si mati terdiri
daripada:
i. Waris-waris si mati seperti suami atau isteri, anak-anak sama ada lelaki
atau perempuan, ibu atau bapa dan Baitulmal (bagi si mati yang tidak
meninggalkan waris);
ii. Pemberi hutang dan pengkaveat;
iii. Pembeli di bawah satu perjanjian surat jual beli yang sah;
iv. Pihak yang berkepentingan ke atas tanah si mati seperti pemegang
gadaian dan pemegang pajakan;
v. Penghulu atau Pegawai Penempatan yang diarahkan oleh Pentadbir Tanah;
vi. Pentadbir Tanah Daerah atau ARB.380
Pihak-pihak yang
disenaraUikannivdieartsaslthienUdatkalarhameMngaemlauykaskiaan
petisyen untuk pembahagian harta pusaka kecil si mati dengan disertakan bersama
dokumen- dokumen berikut:
i. Bukti kematian dalam bentuk sijil kematian atau permit pengkebumian,
perintah anggapan mati yang dikeluarkan oleh MT seperti Tragedi Pesawat
MH370 yang mengorbankan 239 penumpang dan anak kapal. 381

Perintah
tersebut hanya boleh dikeluarkan oleh MT setelah genap tujuh (7) tahun dan
379
Radziyuddin Haji Said. Temu bual oleh pengkaji, 13 Oktober 2016, jam 10.30 pagi; Seksyen 4(2)
380
Seksyen 8(1), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
381
Mohamed Hadi Abd. Hamid, “Anggapan Kematian al-Mafqud Menurut Undang-Undang Sivil dan
Syariah: Satu Penilaian Semasa”, (International Conference on Aqidah, Dakwah and Syariah 2015
16
(IRSYAD2015), Kuala Lumpur, 12-13 Oktober 2015); Fatwa Penumpang Pesawat dalam Tragedi
MH370 oleh Jawatankuasa Fatwa Negeri Johor bertarikh 27 April 2014. Rujukan JMJ 351/05/
(LL)/75.
16
ke atas dari tarikh diisytiharkan hilang. Perkara ini diperuntukkan dalam Akta
Keterangan 1950 [Akta 56] iaitu:
Apabila soalnya ialah sama ada seseorang itu masih hidup

atau telah mati, dan dibuktikan bahawa tiada apa-apa khabar
telah didengar mengenainya selama tujuh tahun oleh orang
yang sepatutnya mendengar khabar mengenainya jika dia
masih hidup, beban membuktikan yang dia masih hidup
beralih kepada orang yang menegaskannya. 382
Tempoh masa tujuh (7) tahun adalah suatu tempoh yang lama untuk
membolehkan harta si mati diserahkan dan dipindahkan hak milik kepada
ahli waris. Sepanjang tempoh tersebut, harta si mati di bawah pentadbiran
ARB.
ii. Surat sumpah yang dikemukakan oleh dua orang saksi yang tidak
mempunyai sebarang kepentingan dan saksi-saksi tersebut adalah pihak
yang
menyaksikan jenazah si mati ketika dikebumikan.

iii. Dokumen pemilikan harta tak alih seperti salinan hak milik yang diakui sah
oleh Pejabat Tanah atau Perintah Carian Rasmi. Pengesahan itu adalah
berkenaan dengan pegangan hak harta tak alih adalah milik si mati atau
surat perjanjian jual beli bagi sesebuah kediaman yang belum mempunyai
hak milik berasingan, salinan resit cukai pintu kediaman atau bangunan Hak
Milik Strata yang belum dikeluarkan dan resit cukai tanah (jika berkenaan).
iv. Bagi permohonan harta alih, pemohon hendaklah mengemukakan semua
salinan dokumen aset seperti salinan sijil saham, salinan buku akaun
16
Seksyen 108, Akta Keterangan 1950 [Akta 56].
382
16
simpanan bank, salinan penyata KWSP, salinan hak milik kenderaan dan
lain- lain.
v. Salinan kad pengenalan dan sijil kelahiran ahli waris (jika berkenaan) dan
sijil nikah bagi pasangan si mati. 383
Setelah itu, pemohon hendaklah melengkapkan maklumat permohonan dengan
mengisi Borang A seperti di Lampiran A. 384

Borang tersebut hendaklah
dikemukakan kepada UPP. Kemudian, pihak UPP akan memanjangkan
permohonan ke Pejabat Tanah Daerah (jika berkenaan) untuk carian salinan
dokumen harta tak alih si mati. Setelah dokumen tersebut dikenal pasti maka
Pejabat Tanah Daerah akan memanjangkan dokumen berkenaan kepada UPP
berserta Borang A. Seterusnya, UPP akan memohon Jabatan Penilaian dan
Perkhidmatan Harta (JPPH), Kementerian Kewangan Malaysia untuk membuat
penilaian ke atas harta si mati berdasarkan nilaian pasaran semasa. Contoh
borang maklumat hartanah untuk dikemukakan kepada JPPH adalah seperti di

Lampiran B. Permohonan yang lengkap akan dikemukakan kepada Ketua
Pendaftar Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur, Bahagian Kuasa Mati untuk
memastikan permohonan tersebut adalah permohonan yang pertama atau
permohonan yang berulang kali.385 Setelah UPP menerima keputusan daripada
Ketua Pendaftar Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur, Bahagian Kuasa Mati maka
penghulu dengan arahan Pentadbir Tanah akan menjalan siasatan ke atas harta
si mati berkenaan.
383
Mohd Zamro Muda, et.al, Undang-undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia, 54.
384
Notis Pemberitahuan (Pembahagian Harta Pusaka Kecil)- berkuat kuasa pada 1 Januari 2016
penggunaan Borang A, Borang P dan Surat Persetujuan (Borang DDA) sedia ada dimansuhkan
susulan Peraturan-Peraturan Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) pindaan 2015 dan digantikan dengan
borang yang baharu yang boleh diperoleh dari Jabatan Peguam Negara dalam Bahasa Melayu.
385
Subseksyen 8 (3), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
17
Peringkat yang seterusnya, peranan Pentadbir Tanah adalah untuk menentukan
tarikh, masa dan tempat perbicaraan kes tuntutan harta pusaka berkenaan. Notis
perbicaraan dikeluarkan kepada semua waris yang berhak dalam tempoh 14
hari. 386
Sekiranya terdapat dalam kalangan ahli waris yang tidak dapat
menghadirkan diri maka waris berkenaan hendaklah mengemukakan Surat
Akuan Persetujuan dengan mengisi Borang DDA (Peraturan 4A) seperti
Lampiran C.387 Hal ini merujuk Peraturan-Peraturan Harta Pusaka Kecil
(Pembahagian) 1955 [Akta 98]
iaitu:
Dalam kes ini, di mana benefisiari adalah cukup umur dan

sempurna akal tidak dapat hadir pada pendengaran dan
keadaan menunjukkan bahawa dia mungkin akan
menyerahkan semula bahagiannya atau kepentingannya
dalam mana-mana harta tak alih serta harta alih atau bersetuju
dengan kaedah pembahagian itu, dia boleh sebaliknya
menyerahkan
suatu Surat Kebenaran kepada Pentadbir tanah yang berkenaan
dalam Borang DDA. 388
Borang tersebut hendaklah ditandatangani di hadapan Pentadbir Tanah,
Majistret, Pesuruhjaya Sumpah atau mengemukakan Notis Awal dengan
dinyatakan secara jelas kaedah pembahagian yang dipersetujui oleh waris
tersebut. Sekiranya mana-mana waris yang gagal menghadirkan diri dalam sesi
perbicaraan tersebut maka keputusan yang dipersetujui dalam perbicaraan
diakui sah kecuali Pentadbir Tanah berpandangan kegagalan menghadirkan
diri atas
17
386
387
Surat Akuan Persetujuan boleh didapati di semua Unit Pembahagian Pusaka Kecil, Pejabat Tanah
atau dimuat turun melalui laman web rasmi jabatan www.kptg.gov.my.
388
Peraturan 4A, Peraturan-Peraturan Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955.
17
sebab yang tidak disengajakan. Semua keterangan yang diberikan oleh
pemohon, waris-waris dan semua saksi direkod secara bertulis. 389
Bagi sesuatu permohonan yang melibatkan salah seorang waris tidak dapat
menghadirkan diri tanpa sebarang notis maka permohonan tersebut dibatalkan
kecuali pemohon terdiri daripada pemiutang atau pembeli maka notis
perbicaraan dikeluarkan oleh Pentadbir Tanah sebanyak tiga kali kepada ahli
waris berkenaan.
Bagi waris di bawah umur lapan belas (18) tahun, gila, orang kelainan upaya
(oku) atau seumpamanya 390

maka Pentadbir Tanah hendaklah melantik
seseorang yang difikirkan layak untuk menjadi nazir amanah atau penjaga
kepada waris tersebut. Ketika proses perbicaraan dijalankan, pemohon
hendaklah mengemukakan semua dokumen asal seperti dokumen kematian,
hak
milik tanah, kad pengenalan atau surat beranak ahli waris, surat nikah, bukti-
bukti pemilikan hartaUanlihivdeanrslalitn-ilaiUn tdaorkuameMn
ayalnagydsipiearlukan dan patut
dikemukakan bersama sewaktu proses perbicaraan. Semua keterangan yang
diberikan semasa perbicaraan hendaklah diikuti dengan akuan bersumpah atau
ikrar. 391
Bagi waris atau pihak yang tidak berpuas hati terhadap perintah pembahagian
yang dikeluarkan oleh UPP maka waris atau pihak berkenaan bolehlah
mengemukakan rayuan melalui Pendaftar Tanah ke MT dalam tempoh empat
17
389
390
Seksyen 10 (1), Akta dan Peraturan B Peraturan-Peraturan PKP 1955.
391
Radziyuddin Haji Said. Temu bual oleh pengkaji, 13 Oktober 2016, jam 10.30 pagi; Baharuddin Aziz.
Temu bual oleh pengkaji, 21 Oktober 2016, jam 3.30 petang.
17
belas (14) hari dari tarikh perintah dikeluarkan.392 Jika tiada bantahan, pihak
UPP menyerahkan perintah pembahagian harta pusaka kepada ahli waris yang
berkenaan.
Seterusnya, ahli waris hendaklah mengemukakan surat hak milik tanah atau
geran ke Pejabat Tanah bagi tujuan pendaftaran perintah pembahagian aset tak
alih si mati kepada ahli waris. Bagi harta alih, ahli waris perlu mengemukakan
perintah pembahagian kepada ARB. Kebiasaannya, tempoh menyelesaikan kes
permohonan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka kecil mengikut
seksyen 8 mengambil masa lima setengah (5 ½) bulan jika tiada sebarang
pertikaian. Tempoh masa yang ditetapkan itu telah dijadikan Sasaran Kualiti
Kerja (SKT) mengikut piagam pelanggan UPP di seluruh Semenanjung
Malaysia. 393
b) Permohonan Seksyen 17
Bagi seksyen 17, AktaUHnairvta
ePurssaklta iKeUcitla(PreambMahaagliaany) s19i5a5 [Akta 98] pula
adalah berkaitan dengan permohonan kedua atau permohonan selanjutnya
setelah pemohon menerima perintah pembahagian harta pusaka kecil mengikut
seksyen 8, Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] dan
dikenali sebagai kes rayuan. Permohonan ini merujuk Kaedah-Kaedah
Mahkamah 2012
yang memperuntukkan:
Jika di bawah mana-mana Undang-undang bertulis suatu rayuan

dibuat daripada apa-apa keputusan mana-mana orang atau
kumpulan orang kepada Mahkamah Tinggi rayuan itu hendaklah
17
392
Seksyen 29, Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] dan Peraturan 10, Peraturan
Harta Pusaka Kecil 1955.
393
17
dibuat ke Mahkamah Tinggi Negeri yang keputusan itu diberi
melalui saman pemula yang menyatakan alasan rayuan dan
disokong dengan suatu afidavit. 394
Berdasarkan peruntukan di atas, pemohon dibenarkan mengemukakan
permohonan rayuan dengan melengkapkan Borang P seperti di Lampiran D.
Antara faktor-faktor permohonan kedua dan permohonan selanjutnya adalah
disebabkan perkara berikut:
i. Pemohon tidak melampirkan bersama dokumen sokongan yang lain
mengenai harta pusaka si mati atau tercicir;
ii. Pemohon tidak mengemukakan nama waris yang berhak bersama-sama
dalam senarai ahli waris lain yang berhak;
iii. Pelantikan pentadbir atau pemegang amanah yang baharu disebabkan
pentadbir atau pemegang amanah yang pertama meninggal dunia atau
seumpamanya; Universlti Utara Malaysia
iv. Pembatalan surat kuasa mentadbir supaya pembahagian harta si mati
dilaksanakan secara langsung kepada waris;
v. Sesuatu kaveat pendaftar ditarik balik; atau
vi. Ahli waris tidak berpuas hati dengan perintah pembahagian harta pusaka
yang dikeluarkan oleh UPP. 395
Dalam isu ini, mana-mana pemohon perlulah mengemukakan Borang P kepada
UPP iaitu tempat permohonan awal dikemukakan mengikut seksyen 8. Selain
Aturan 55A, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.

394
Seksyen 17, Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
395
17
itu, pemohon perlu melampirkan satu salinan perintah awal atau notis
perbicaraan. Pemohon juga dikehendaki mengemukakan satu salinan dokumen
yang didaftarkan atas nama pentadbir atau nama pemegang amanah, satu
salinan harta tertinggal atau satu salinan kad pengenalan waris yang tercicir
atau mana- mana yang berkenaan. Setelah itu, UPP memanjangkan
permohonan berkenaan ke MT untuk mendapatkan perintah permohonan
rayuan mengikut seksyen 17. Seterusnya, Pentadbir Tanah merujuk fail
permohonan terdahulu dan mengadakan perbicaraan seperti mana yang
ditetapkan. Jika terdapat sebarang pertikaian, tindakan selanjutnya diambil oleh
Pentadbir Tanah.
Untuk permohonan rayuan menyemak semula perintah atau permohonan
selanjutnya mengambil tempoh masa yang panjang disebabkan kematian
berlapis (munasakhah), harta si mati berada di daerah atau negeri atau negara
yang berbeza dengan tempat permohonan dan sebagainya. 396

Bagi seksyen 8 dan seksyen 17, ahli waris perlulah mengemukakan dokumen
hak milik tanah atau geran ke Pejabat Tanah untuk tujuan pendaftaran perintah
pembahagian kepada ahli waris sementara bagi harta alih. Setelah itu, ahli
waris perlulah mengemukakan perintah pembahagian tersebut kepada badan
berkenaan seperti ARB atau mana-mana institusi kewangan yang berkaitan
dengan harta alih si mati. Prosedur permohonan adalah seperti dalam Carta 4.1
di bawah.
396
17
17
Permohonan Awal (Borang A)
Fail dipanjangkan ke MT (Borang B)

Jika permohonan pernah dipohon -terbatal
Pindah ke MT Jika berkaitan bidang kuasa

Kebenaran MT (Borang C)
Melantik wasi bagi anak bawah umur atau oku (Borang H) Berpuas hati
Siasatan oleh Pentadbir Tanah
Notis Perbicaraan (Borang D) Perintah Faraid
Perbicaraan di UPP
Pertikaian hak yang melibatkan pihak yang berkepentingan

Pertikaian (Borang P)

Perintah Pembahagian (Borang E)
Sebarang pertikaian- ke MT Rayuan (Borang P)
Pejabat Tanah (Daftar Hakmilik)
Carta 4.1 Prosedur Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka Kecil di UPP

Sumber: Radziyuddin Haji Said, Penolong Pengarah Kanan, Jabatan Ketua Pengarah Tanah
dan Galian (Persekutuan) Negeri Kedah; Baharuddin Aziz. Ketua Penolong
Pengarah, Unit Pembahagian Pusaka Kecil, Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan
Galian (Persekutuan) Pulau Pinang.
18
4.2.2 Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] dan Akta Mahkamah
Kehakiman 1964 [Akta 91]
4.2.2.1 Punca kuasa
Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] mula berkuat kuasa di Persekutuan
pada 1 Februari 1960.397 Akta ini memperuntukkan punca kuasa bagi pengeluaran
probet dan surat kuasa mentadbir harta pusaka orang Islam yang termasuk kategori
Harta Pusaka Besar (Biasa) 398 berwasiat dan tidak berwasiat dalam seksyen 3 (1),
Akta
Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] iaitu:
Probet boleh diberikan kepada wasi yang dilantik oleh pewasiat.

399
Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91] pula memperuntukkan bidang kuasa
kepada MT untuk pengeluaran probet dan surat kuasa mentadbir harta pusaka si mati
dalam seksyen 24 (f):
Tanpa prasangka pada keumuman seksyen 23, bidang kuasa sivil

Mahkamah TinggiUhnenivdaeklrahsltteirmUastuak:ra(f)
Mbidaanlag ykusaisaa untuk mengeluarkan surat probet ke atas

wasiat dan surat mentadbir harta si mati yang meninggalkan harta
pusaka dalam bidang kuasa mahkamah berkenaan dan (bidang
kuasa) untuk mengubah atau menarik balik surat kuasa berkenaan.
400
397
Mohd. Zamro Muda, Mohd. et.al, Undang-undang Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia, 63; Mohd. Ridzuan Awang, Undang-undang dan Pentadbiran Harta Pusaka
Orang Islam di Malaysia, (Selangor: al-Rahmaniah, 1988), 8.
398
Harta Pusaka Besar iaitu harta pusaka yang jumlah nilaiannya melebihi RM 2 juta sama ada
keseluruhan daripada harta-harta itu merupakan harta tak alih atau gabungan daripada harta tak alih
dan harta alih. Termasuk juga dalam harta pusaka besar iaitu harta yang mempunyai nilaian kurang
18
daripada RM 2 juta tetapi si mati meninggalkan wasiat. Lihat Mohd. Zamro Muda, Mohd. et.al,
Undang-undang Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di Malaysia, 5.
399
Seksyen 3 (1), Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97].
400
Seksyen 24 (f), Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91].
18
Selain itu, Akta tersebut juga memberi kuasa kepada Penolong Pendaftar, Timbalan
Pendaftar, Penolong Kanan Pendaftar dan Penolong Pendaftar MT untuk menyekat
apa-apa pemberian probet atau surat pentadbiran yang diberikan oleh mana-mana
mahkamah selain MT seperti mana yang diperuntukkan dalam seksyen 77A iaitu:
(1) Penolong Pendaftar, Timbalan Pendaftar, Penolong Kanan

Pendaftar dan Penolong Pendaftar Mahkamah Tinggi, selain
Penolong Pendaftar yang ditubuhkan sedemikian di bawah
subseksyen (2), hendaklah mempunyai bidang kuasa untuk
menyekat apa-apa pemberian probet atau surat pentadbiran yang
diberikan oleh mana-mana mahkamah atau pihak berkuasa dalam
Komanwel di luar Malaysia oleh apa-apa nama yang ditetapkan,
yang mempunyai bidang kuasa dalam hal probet dan untuk
mendengar dan menentukan permohonan, dan memberi, probet
atau surat pentadbiran—
a) Dalam semua kes yang tidak dipertikai; dan
b) Dalam semua kes yang dipertikaikan di mana ia
menunjukkan bahawa nilai kasar harta pusaka si mati
40 1
tidak melebihi dua puluh lima Uribnuirvineggrits. l t i
Utara Malaysia
Berdasarkan peruntukan seksyen 3 (1), Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97],
seksyen 24 (f) dan seksyen 77A, Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91]
menjelaskan bahawa punca kuasa MT bagi pengeluaran probet dan surat kuasa
mentadbir harta pusaka orang Islam dan bukan Islam yang termasuk kategori Harta
Pusaka Besar (Biasa) berwasiat dan tidak berwasiat termasuk apa-apa pertikaian
berkaitan isu-isu tersebut.
18
401
Seksyen 77A, Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91].
18
Seperti perbincangan sebelum ini yang menerangkan bahawa MT adalah badan
pentadbir pusaka yang bertanggungjawab mengeluarkan surat probet dan surat kuasa
mentadbir bagi harta pusaka tanpa wasiat (intestate estate) dan berwasiat (testate
estate) orang Islam dan bukan Islam. Bagi harta pusaka tanpa wasiat yang
melibatkan bidang kuasa MT iaitu Harta Pusaka Besar (Biasa) terdiri daripada harta
alih dan harta tak alih tertakluk kepada jumlah nilaiannya yang melebihi RM
2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja).402 Sementara bidang kuasa MT
dari aspek pentadbiran harta pusaka berwasiat bagi orang Islam dari aspek
praktikalnya executor (wasi) hanyalah sebagai pentadbir kepada wasiat si mati dan
bukannya sebagai penerima wasiat. Hal ini merujuk Muzakarah MKI Bagi Hal
Ehwal Ugama Islam Malaysia) Kali Ke-49 yang bersidang pada 19 September 2000
yang memutuskan bahawa:
“Penama KWSP adalah wasi atau pentadbir harta. Penama

hendaklah membahagikan wang KWSP (peninggalan simati)
403
mengikut hukum Universlti Utara Malaysia
Sehubungan itu, bagi harta pusaka berwasiat, pihak yang dinamakan sebagai wasi
atau pentadbir yang dilantik atas persetujuannya diiktiraf sebagai pentadbir ke atas
harta peninggalan si mati dan tertakluk kepada Akta Probet dan Pentadbiran 1959
bagi mendapatkan surat kuasa mentadbir atau apa-apa pengisytiharan status harta
yang ditinggalkan oleh si mati. Oleh itu, wasi bertanggungjawab mentadbir harta
pusaka
18
402
403
Keputusan Muzakarah MKI Bagi Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia) Kali Ke-49 yang bersidang
pada 19 September 2000 Mengenai Wang Simpanan KWSP, SOCSO dan Seumpamanya Bagi Ahli
Beragama Islam yang Meninggal Dunia.
18
berwasiat sehinggalah waris-waris si mati menerima bahagian masing-masing
404
mengikut sistem faraid.
Isu ini turut dibincangkan oleh Mohd. Zamro Muda et.al dan Nasri Naiimi bahawa
bidang kuasa MT melibatkan pengeluaran surat probet dan surat kuasa mentadbir.
Untuk mendapatkan surat pentadbiran tersebut, pemohon hendaklah mengemukakan
saman pemula kepada MT.405 Sementara Ahmad Mohamed Ibrahim dan Ahilemah
Joned pula menyatakan bahawa bidang kuasa khas bagi MT berhubung dengan harta
pusaka berwasiat dan tidak berwasiat iaitu mengeluarkan surat kuasa probet 406, surat
kuasa mentadbir harta pusaka 407

atau mengubah dan membatalkan geran-geran
berkenaan. 408
Selain itu, MT turut mempunyai bidang kuasa dalam kes-kes rayuan mengenai
pembahagian harta pusaka. Hal ini menunjukkan MT mempunyai bidang kuasa yang
amat luas dalam prosidingpentadbiran undang-undang pusaka termasuk harta
orang Islam. Contohnya, dalam isu ini, Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97]
telah memperuntukkan kuasa kepada Penolong Pendaftar, Timbalan Pendaftar,
Penolong Kanan Pendaftar dan Penolong Pendaftar MT untuk menyekat apa-apa
pemberian probet atau surat kuasa mentadbir yang diberikan selain MT atau pihak
409
berkuasa dalam Komanwel di luar Malaysia. Menurut Nor Azah Idris, tiada
404
Mohd. Zamro Muda, Mohd. et.al, Undang-undang Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia, 203-295.
405
Mohd. Zamro Muda et.al, Undang-undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia, 6; Nasri Naiimi, Pengurusan Pusaka Islam, Wasiat dan Hibah di Malaysia: Isu
dan Aplikasi., (Sintok: UUM Press, Universiti Utara Malaysia, 2016), 59.
406
Seksyen 5(1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
407
Seksyen 5(1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
408
Ahmad Mohamed Ibrahim dan Ahilemah Joned, Sistem Undang-undang di Malaysia, 250.
18
409
Seksyen 77A, Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97].
18
perbezaan di antara bidang kuasa MT bagi Negeri Pulau Pinang, Negeri Perak,
Negeri Kedah dan Negeri Perlis oleh kerana di bawah pentadbiran Kerajaan
410
Persekutuan dan tertakluk di bawah Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97].
Seterusnya, perincian peruntukan Akta tersebut turut menerangkan tentang surat
kuasa probet dan surat kuasa mentadbir terbahagi kepada tiga kategori iaitu surat
kuasa wasiat (probet) jika si mati meninggalkan wasiat merangkumi semua harta
miliknya (untuk bukan beragama Islam), surat kuasa mentadbir bagi harta pusaka
tanpa wasiat (intestate estate) dan surat kuasa tadbir dengan wasiat berkembar
sekiranya si mati meninggalkan wasiat untuk sebahagian daripada harta
peninggalannya dan sebahagian yang lain tanpa wasiat (partly testate and partly
intestate).411
Bagaimanapun, pengkaji mendapati keseluruhan peruntukan lebih berbentuk
pentadbiran harta pusaka berwasiat dan harta pusaka tanpa wasiat. Sementara aspek
penguatkuasaan yang memberi kuasa kepada mana-mana pihak untuk melaporkan
kelewatan permohonan surat kuasa mentadbir harta pusaka berwasiat atau tidak
berwasiat dalam tempoh tertentu kepada MT tidak diperuntukkan dalam akta
tersebut. Tiada juga peruntukan mengenai kesalahan-kesalahan sivil tentang pusaka
orang Islam dalam Akta tersebut seperti kesalahan pentadbir dalam melaksanakan
tanggungjawab ke atas harta si mati dan kesalahan-kesalahan lain yang berhubungan
dengannya.
18
410
Nor Azah Idris. Ketua Pendaftar, Mahkamah Tinggi Sivil .Temu bual oleh pengkaji, pejabat Ketua
Pendaftar, Mahkamah Tinggi Sivil, Kompleks Mahkamah Persekutuan, Jalan Suka Menanti, Alor
Setar Kedah, 20 Oktober 2016, jam 12 tengah hari.
411
Seksyen 39, Seksyen 40 dan Seksyen 41, Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97].
19
Pentadbiran harta pusaka mengikut Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97]
terbahagi kepada dua iaitu harta pusaka berwasiat (testate estate) dan harta pusaka
412
tak berwasiat (intestate estate). Jika si mati meninggalkan harta bersama surat
wasiat yang sah iaitu surat yang menerangkan kaedah pembahagian harta pusaka
kepada ahli waris maka harta pusaka itu dikenali sebagai harta pusaka berwasiat.
Bagi orang Islam, kadar yang dibenarkan untuk berwasiat tidak melebihi 1/3
daripada harta pusaka kepada pihak-pihak lain yang telah ditentukan selain daripada
ahli waris. Seseorang individu yang meninggalkan harta tanpa wasiat dipanggil harta
413
pusaka tak berwasiat.
Bagi prosedur permohonan surat kuasa mentadbir harta pusaka tanpa wasiat,
pemohon hendaklah mengemukakan prosiding melalui saman pemula di MT.
Perkara ini diperuntukan dalam KaedahU-Knaievdaeh
rMsalhtkiamUatha20r1a2 iMaitua:laysia
Kecuali sebagaimana yang diperuntukkan dalam kaedah-kaedah

ini dan tertakluk kepada Aturan 94, kaedah 2, prosiding hendaklah
dimulakan sama ada melalui saman pemula atau writ prosiding
yang suatu permohonan akan dibuat kepada Mahkamah atau oleh
seorang Hakim itu di bawah mana-mana Undang-undang bertulis
hendaklah dimulakan melalui saman pemula. 414
412
Mohd. Zamro Muda et.al, Undang-undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia, 288.
19
413
Rafie Omar, Ketua Pegawai Eksekutif Amanah Raya Legacy Services, “Kefahaman Wasiat &
Kepentingannya Mengikut Islam bertarikh 29 Mei 2010.
414
Aturan 5 (1) dan (3), Kaedah-kaedah Mahkamah 2012.
19
Saman pemula adalah proses permulaan sesuatu permohonan melibatkan surat
kuasa mentadbir. Bagi kes melibatkan harta pusaka orang Islam, Akta Probet
dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] memperuntukkan bidang kuasa MT
mengeluarkan surat kuasa mentadbir harta pusaka yang nilaiannya melebihi
RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja) termasuk harta tak alih
dan harta alih yang dikenali sebagai harta pusaka besar (biasa). 415
Prosedur
permohonan surat kuasa mentadbir hendaklah dikemukakan di MT berdasarkan
Kaedah-kaedah Mahkamah 2012 iaitu:
Tiap-tiap saman pemula hendaklah dalam Borang 5 atau 6 yang

mana-mana sesuai. Tiap-tiap saman pemula hendaklah menyatakan
dalam huraiannya mana-mana peruntukan Kaedah-kaedah ini dan
mana-mana peruntukan apa-apa Undang-undang bertulis di bawah
yang manakah Mahkamah sedang usulkan. Pihak yang mengambil
suatu saman pemula, selain suatu saman pemula secara ex-parte,
hendaklah diperihalkan sebagai seorang plantif, dan pihak lain
hendaklah diperihalkan sebagai defendan. Pihak yang membuat
suatu saman pemulUa snecivaraeerxs-platrite
UhetnadarkalahMdiapelraihyalskainasebagai pemohon. 416
Borang 5 merujuk kepada saman pemula selain ex-parte iaitu melibatkan pihak
pemohon sebagai plantif dengan pihak penentang sebagai defendan. Borang 6 adalah
untuk permohonan surat kuasa mentadbir secara ex-parte iaitu melibatkan pihak
415
Ahmad Mohamed Ibrahim & Ahlimah Joned, Sistem Undang-undang di Malaysia, 250; Jasni
Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 179; Seksyen 5(1), Akta Harta
Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]- Tertakluk kepada seksyen ini, apa-apa dalam Akta ini
boleh menyentuh bidang kuasa eksklusif Mahkamah Tinggi untuk memberikan probet bagi apa-apa
wasiat atau pemberian berwasiat atau surat kuasa mentadbir dalam mana-mana kes di mana si mati
telah meninggalkan wasiat yang sah atau wasiat lain yang sah pelupusan berkenaan dengan harta
pusaka kecil atau sebahagian daripadanya dan geran apabila dibuat hendaklah mempunyai kuat kuasa
dalam semua aspek seolah-olah harta itu tidak menjadi harta pusaka kecil; Nasri Naiimi, Pengurusan
Pusaka Islam, Wasiat dan Hibah di Malaysia: Isu dan Aplikasi, 35.
416
Fasal 2, Aturan 7 Saman pemula: Peruntukan Am, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 [PU(A)
205/2012].
19
pemohon sahaja. Untuk memulakan saman pemula, permohonan hendaklah
dikemukakan kepada MT melalui kaedah-kaedah seperti yang berikut:
i. Mengemukakan permohonan secara persendirian; atau
ii. Mengemukakan permohonan melalui perkhidmatan peguam bela dan
peguam cara; atau
iii. Mengemukakan permohonan melalui bantuan Pegawai Pentadbir Pusaka
Malaysia atau Pemegang Amanah Raya (ARB). 417
Bagi orang Islam, surat kuasa probet bagi mentadbir harta pusaka berwasiat dan surat
mentadbir Harta Pusaka Besar (Biasa) tanpa wasiat hendaklah dikemukakan
permohonan di MT. Kebiasaannya, permohonan dikemukakan oleh peguam yang
dilantik oleh pemohon. Selain itu, permohonan juga dikemukakan oleh pemohon
supaya harta pusaka ditadbir oleh Pentadbir Pusaka atau Pemegang Amanah Raya.
Menurut Nor Azah Idris, permohonan secara persendirian agak rumit disebabkan
prosedur perundangan sukUar ndiivfahearmsi
l otliehUotraanrgaawMama.laMyensuiraut beliau, purata
permohonan secara persendirian di Negeri Pulau Pinang dan Negeri Kedah adalah 40
peratus permohonan berbanding 60 peratus lagi permohonan melibatkan peguam dan
Pegawai Pentadbir Pusaka Malaysia atau Pemegang Amanah Raya sebagai pemohon.
418
19
417
Nasri Naiimi, Pengurusan Pusaka Islam, Wasiat dan Hibah di Malaysia: Isu dan Aplikasi, 27.
418
Nor Azah Idris. Temu bual oleh pengkaji, 20 Oktober 2016, jam 12 tengah hari.
19
Bagi setiap afidavit hendaklah mengandungi dokumen-dokumen 419
yang
menerangkan maksud permohonan. Perkara ini merujuk Kaedah-Kaedah Mahkamah
2012 iaitu:
(1) Tertakluk kepada Aturan 14, kaedah 2 (2) dan kaedah 4 (2),
kepada perenggan (2) kaedah ini dan kepada apa-apa perintah yang
dibuat di bawah Aturan 38, kaedah 3, suatu afidavit hanya
mengandungi apa-apa fakta yang boleh dibuktikan oleh deponen
daripada pengetahuannya sendiri.
(2) Suatu afidavit yang diangkat sumpah bagi maksud digunakan
dalam prosiding interlokutori boleh mengandungi pernyataan
maklumat atau kepercayaan berserta dengan sumber dan
alasannya.
420
Berdasarkan peruntukan di atas, kandungan afidavit termasuklah sijil kematian yang
asal dan nama pentadbir harta pusaka. Bagi waris bawah umur lapan belas (18) tahun
perlulah dilantik dua (2) orang sebagai pentadbir kerana dikhuatiri pentadbir harta
pusaka pertama meninggal dunia sebelum permohonan selesai. Sekiranya berlaku

situasi sedemikian, pentadbir kedua hendaklah mengambil alih tanggungjawab sebagai
pentadbir harta pusaka si mati. Selain itu, senarai aset dan liabiliti si mati yang
membuktikan perkara-perkara tersebut adalah milik si mati. Aturan 41, kaedah 5 (1)
mentafsirkan liabiliti iaitu:
Tiap-tiap jenis liabiliti, hutang, tanggungan, kewajipan dan obligasi

(sama ada masa kini atau pada masa hadapan, sebenar atau
kontingen, dan sama ada kena bayar atau dipatuhi atau
dilaksanakan di Malaysia atau di tempat lain). 421
419
Seksyen 2, Akta Keterangan 1950, Afidavit“Ertinya apa-apa hal yang dinyatakan, diperihalkan,
atau bagaimana jua pun digambarkan, atas apa-apa benda, barang atau artikel, termasuklah apa-
apa hal yang terkandung dalam cakera, pita, filem, runut bunyi atau apa jua pun peranti lain”.
420
Aturan 41, kaedah 5 (1) dan (2), Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.
19
421
19
Selain liabiliti, pemohon dikehendaki menyenaraikan nama ahli waris yang berhak
berserta pengenalan diri ahli waris tersebut. Menurut Mohd. Zamro Muda et.al,
kegagalan pemohon melengkapkan dokumen waris menyebabkan pelbagai kesulitan
berlaku seperti waris yang tidak berhak turut disenaraikan dalam permohonan
tersebut sedangkan waris yang berhak tidak disenaraikan sepenuhnya. 422
Setelah itu, semua dokumen yang lengkap hendaklah dikemukakan oleh pemohon
bersama surat akuan bersumpah daripada Pesuruhjaya Sumpah. Akuan bersumpah
adalah untuk membuktikan dokumen yang dikemukakan adalah benar dan sahih.
Perkara ini merujuk Kaedah-Kaedah Pesuruhjaya Sumpah 1993 iaitu:
Tiada sumpah boleh disifatkan telah dikendalikan dengan

sempurna melainkan jika meterai Pesuruhjaya yang dicapkan pada,
dan Pesuruhjaya telah menandatangani, dokumen, surat ikatan atau
surat cara yang berkenaan dengannya sumpah itu dikendalikan. 423

Seterusnya, MT akan memanjangkan permohonan tersebut bersama dokumen yang
disertakan kepada Ketua Pendaftar Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur, Bahagian
Kuasa Mati bagi memastikan kesahihan permohonan dan mengelak sebarang
pertindihan. Hasil temu bual pengkaji dengan Kamarul Nizam Hasyim mendapati
pelaksanaan kaedah ini amat signifikan supaya dapat mengenal pasti status
permohonan pusaka si mati dan memberi peluang kepada pihak-pihak tertentu untuk
mengkaevetkan424 harta
422
Mohd Zamro Muda, Undang-undang dan Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang Islam di
Malaysia, 62-64.
423
Peraturan 20, Kaedah-Kaedah Pesuruhjaya Sumpah 1993, Lembaga Penyelidikan Undang-Undang,
(Selangor: International Law Book Services, 2011).
Seksyen 33, Akta Probet dan Pentadbiran 1959. Keveat bermaksud: ““Mana-mana orang yang
424
mempunyai, atau mendakwa mempunyai apa-apa kepentingan boleh, pada bila-bila masa selepas
kematian si mati dan sebelum pewakilan telah diberikan kepada harta pusakanya, masukkan kaveat
19
umum dalam borang yang ditetapkan, supaya tidak ada pewakilan boleh diberikan tanpa notis kepada
pengkeveat,; dan selepas kemasukan apa-apa keveat itu tiada pewakilan boleh dibuat sehingga
19
pusaka si mati atas kepentingan tertentu seperti tuntutan hutang atau tuntutan harta
sepencarian. 425
Menurut Nor Azah Idris, kebiasaannya pihak yang memohon harta
pusaka si mati dikaevet ialah Pejabat Tanah dan institusi kewangan. Dari aspek
purata permohonan, beliau menyatakan bahawa permohonan pertama sebanyak 80
peratus dan 20 peratus adalah permohonan kedua dan permohonan yang seterusnya.
Tempoh masa yang diperlukan untuk mendapatkan pengesahan permohonan saman
pemula iaitu selama satu (1) bulan sementara bagi permohonan kedua dan seterusnya
tertakluk kepada isu permohonan tersebut. 426
Setelah diperoleh status permohonan dari Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur,
Bahagian Kuasa Mati, MT akan mendengar kes tersebut dengan merujuk kepada
afidavit yang dikemukakan. Surat kuasa mentadbir akan dikeluarkan kepada
pemohon atau dikenali dengan “geran perintah” dengan menggunakan Kod 31
berkaitan harta pusaka tidak
berwasiat. Kemudian, pempetisyen hendaklah mendaftarkan dirinya sebagai
pentadbir harta pusaka si mati di agensUi-angievnsei
yrasnlgtbierUkatitaanrdaengManaalsaetyssi miaati seperti Pejabat
Tanah atau mana-mana institusi kewangan. Tindakan sedemikian adalah untuk
memastikan pihak pentadbir tanah mendaftarkan surat hak milik tanah si mati (geran)
atas nama pentadbir seperti yang diluluskan oleh MT. Menurut Rizal Izwan Abd.
pengkeveat yang telah diberikan peluang untuk bertanding hak mana-mana pempetisyen kepada
pewakilan”.
425
Kamarul Nizam Hasyim., Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi Ipoh, Jalan Panglima Bukit Gantang
Wahab, 31650 Ipoh, Perak. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Ketua Pendaftar Mahkamah Tinggi
Ipoh, Jalan Panglima Bukit Gantang Wahab, 31650 Ipoh, Perak, 22 Jun 2017, jam 9.30 pagi. Pengkaji
tidak dapat menemu bual Pendaftar Mahkamah Tinggi Negeri Perak disebabkan Pendaftar
20
mempunyai komitmen lain pada tarikh tersebut. Bagaimanapun, maklumat yang dikehendaki
diserahkan kepada pengkaji melalui kakitangan Mahkamah tersebut. Borang C berwarna putih
dikeluarkan bagi permohonan pertama dan Borang C berwarna kuning bagi permohonan yang kedua
atau selanjutnya. Lihat Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 181.
426
Nor Azah Idris. Temu bual oleh pengkaji, 20 Oktober 2016, jam 12 tengahari.
20
Razak, terdapat juga agensi kewangan seperti bank yang merujuk MT bagi
memastikan kesahihan pentadbir surat pusaka si mati tersebut.427
Dalam hal ini, pentadbir berkuasa untuk mengumpulkan semua aset si mati seperti
harta alih, harta tak alih, mengurus hutang piutang si mati, membayar cukai harta si
mati termasuk zakat berdasarkan perundangan yang berkuat kuasa. Pelaksanaan
pembahagian harta si mati kepada ahli waris adalah mengikut sistem faraid atau
muafakat. Untuk pembahagian secara muafakat, semua waris dikehendaki
menandatangani akuan persetujuan. Jika terdapat dalam kalangan ahli waris yang
tidak bersetuju dengan kaedah pembahagian tersebut maka waris yang tidak
bersetuju perlulah mengemukakan permohonan penolakan. MT akan membicarakan
semula permohonan tersebut berdasarkan afidavit dan keterangan yang dikemukakan
itu. Setelah MT berpuas hati dengan afidavit yang dikemukakan maka surat kuasa
mentadbir yang baharu atau geran perintah akan dikeluarkan semula. 428
Bagi pembahagian secara faraid melibatkan harta alih, pihak pentadbir atau waris
perlu mengemukakan Perintah Faraid yang dikeluarkan oleh MS. Bagaimanapun,
untuk proses pendaftaran hakmilik harta tak alih si mati, Pendaftar Hakmilik atau
Pentadbir Tanah tidak boleh mendaftarkan turun milik aset tersebut kepada waris
berdasarkan Perakuan pewarisan dari MS atau pihak-pihak lain. Dalam hal ini,
Pendaftar Hakmilik atau Pentadbir Tanah akan memproses pindah hakmilik kepada
waris berdasarkan perintah pembahagian atau surat kuasa mentadbir daripada UPP
atau MT. Pekeliling
Rizal Izwan Abd. Razak, Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi Ipoh, Jalan Panglima Bukit Gantang
427
Wahab, 31650 Ipoh, Perak. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Ketua Pendaftar Mahkamah Tinggi
20
Ipoh, Jalan Panglima Bukit Gantang Wahab, 31650 Ipoh, Perak, 22 Jun 2017, jam 9.30 pagi.
428
Nasri Naiimi, Pengurusan Pusaka Islam, Wasiat dan Hibah di Malaysia: Isu dan Aplikasi, 28.
20
Ketua Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan telah menerangkan arahan tersebut
iaitu:
Bagi urusan pendaftaran turun milik harta pusaka si mati dalam

konteks pentadbiran tanah, hanya Akta 97 dan Akta 98 sahaja yang
terpakai….Namun demikian, terdapat keadaan di mana pihak
peguam atau waris mengemukakan Perintah, Sijil atau Perakuan
Faraid kepada Pendaftar Hakmilik dan Pentadbir Tanah bagi tujuan
pendaftaran turun milik harta pusaka si mati. Amalan ini walau
bagaimanapun tidak selaras dengan Undang-undang. 429
Hal ini disebabkan pendaftaran harta tak alih seperti tanah adalah tertakluk kepada
seksyen 346, Kanun Tanah Negara [Akta 56] iaitu:
(1) Wakil atau wakil-wakil diri mana-mana orang yang mati

bolehlah memohon kepada Pendaftar di bawah seksyen ini
untuk didaftarkan sebagai demikian berkenaan mana-mana
tanah, atau bahagian atau kepentingan dalam tanah yang
menjadi bahagian dari harta pusaka orang itu…;
(2) Apa-Apa permohonan sedemikian hendaklah disertakan
dengan-
a) geran probet atau surat pentadbiran. 430
Berdasarkan peruntukan di atas, pemohon hendaklah mengemukakan surat kuasa
mentadbir kepada Pendaftar Hakmilik atau Pentadbir Tanah untuk pendaftaran
hakmilik tanah si mati. Ketiadaan dokumen tersebut menyebabkan aset si mati tidak
boleh dipindahkan hak milik walaupun disertakan bersama Perintah Faraid dari MS.
Hal ini disebabkan perundangan tanah adalah tertakluk di bawah Kanun Tanah
Negara 1965 [Akta 56].
429
Pekeliling Ketua Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan /2007, Perintah, Sijil atau
Perakuan Faraid Tidak Boleh Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran Turun Milik Harta Pusaka Si Mati,
merujuk surat JKPTG/950/100-1/7/1 Jld. 4 (13) bertarikh 26 Mei 2017.
430
Seksyen 346 (1) dan (2) (a), Kanun Tanah Negara 1965 [Akta 56].
20
Dalam isu ini, Ahmad Lakim menyatakan bahawa merujuk amalan di Semenanjung
Malaysia, agensi-agensi utama yang terlibat dalam pembahagian harta pusaka seperti
UPP, MT dan ARB tidak mewajibkan Perintah Faraid yang dikeluarkan oleh MS.
Bagaimanapun, jika berlaku sesuatu permasalahan yang merumitkan berkaitan isu-
isu Syariah barulah agensi berkenaan akan merujuk pandangan MS. 431
Menurut Nor Azah Idris, Rizal Izwan Abd. Razak dan Kamarul Nizam Hasyim surat
kuasa mentadbir yang dikeluarkan oleh MT adalah melibatkan harta tak alih atau
harta alih yang berjumlah RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta sahaja) dan
ke atas. Bagaimanapun, MT tetap menerima saman pemula untuk mendapatkan surat
kuasa mentadbir walaupun nilaian harta si mati kurang daripada jumlah tersebut. 432
Dalam isu ini, pengkaji berpandangan MT hendaklah mematuhi peruntukan dalam
Kaedah- Kaedah Mahkamah 2012 yang menentukan had bidang kuasa MT dalam
pengeluaran
surat kuasa mentadbir harUta npiuvsaekarstildtaik Ubetrawrasaiat

Mheanldaakylashiaharta yang tidak
termasuk harta pusaka kecil seperti mana yang diperuntukkan dalam Aturan 71,
kaedah 50, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.
Sementara itu, pengkaji turut mendapati sesuatu harta pusaka besar (biasa) hendaklah
ditadbir terlebih dahulu sebelum diserahkan dan dibahagi kepada waris mengikut
bahagian masing-masing. Kaedah pentadbiran ini bertujuan untuk memastikan
Ahmad Lakim, “Pengurusan dan Bidang Kuasa Kes Harta Pusaka Mahkamah Syariah di Malaysia:
431
Cabaran dan Transformasi”, Seminar Kebangsaan Transformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia
2016 pada 22 September 2016 bertempat di Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia
(USIM), Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan; Pekeliling Ketua Pengarah Tanah Dan
Galian Persekutuan Bilangan 7/2017 mengenai Perintah, Sijil atau Perintah Faraid Tidak Boleh
20
Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran Turun Milik Harta Pusaka Si Mati.
Nor Azah Idris. Temu bual oleh pengkaji, 20 Oktober 2016, jam 12 tengahari; Rizal Izwan Abd.
432
Razak dan Kamarul Nizam Hasyim. Temu bual oleh pengkaji, 22 Jun 2017, jam 9.30 pagi.
20
keseluruhan harta yang ditinggalkan oleh si mati termasuk hutang piutang dan apa-
apa tanggungan si mati diselesaikan mengikut peruntukan perundangan yang berkuat
kuasa.
4.2.3 Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
4.2.3.1 Punca kuasa
Akta Kehakiman Mahkamah 1964 [Akta 2] digubal adalah untuk membolehkan
penubuhan Mahkamah Tinggi, Mahkamah Rayuan dan Mahkamah Persekutuan.
Pembahagian mahkamah-mahkamah tersebut disebabkan masing-masing tertakluk
kepada bidang kuasa-bidang kuasa yang tersendiri. Selain itu, dari aspek prosiding,
mahkamah-mahkamah berkenaan mempunyai kaedah prosiding yang tersendiri dan
dikendalikan melalui peraturan-peraturan yang berasingan. Untuk memastikan
prosiding kes sivil di Mahkamah Majistret, Mahkamah Sesyen dan MT dilaksanakan
secara sistematik maka Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 mula dikuatkuasakan pada

1 Ogos 2012. Kaedah ini
adUalnahivsueatruslpteriatUurtanaruantukMmaelnagygasbiuangkan
peraturan-
433
peraturan berhubung dengan prosiding kes sivil khususnya di MT.
MT juga berbidang kuasa melaksanakan pentadbiran pusaka orang Islam berdasarkan
Akta Kehakiman 1964 [Akta 2] iaitu:
Tanpa menjelaskan seksyen 23, bidang kuasa sivil Mahkamah

Tinggi hendaklah termasuk:
(f) bidang kuasa untuk memberikan probet bagi wasiat dan
testamen dan surat kuasa mentadbir bagi harta pusaka orang
yang mati meninggalkan harta dalam bidang kuasa wilayah
20
433
http://www.kehakiman.gov.my/pemisahan mahkamah. (Capaian pada 14 Julai 2019).
20
Mahkamah itu dan untuk menukar atau membatalkan
434
pemberian itu.
Peruntukan di atas menunjukkan punca kuasa MT dari aspek pentadbiran harta
pusaka orang Islam iaitu mengeluarkan probet dan surat kuasa mentadbir termasuk
menukar atau membatalkan pemberian surat kuasa tersebut. Had dan bidang kuasa
ini diberikan kepada MT dan mana-mana mahkamah lain tidak berbidang kuasa
untuk mengatasi had tersebut.
Sementara Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 pula memperuntukkan bidang kuasa
MT tentang pengeluaran surat kuasa mentadbir harta pusaka tanpa wasiat dalam
Aturan 71 bagi prosiding probet bukan bertikaian dan Aturan 72 bagi prosiding
435
probet bertikaian. Perbincangan mengenai peruntukan-peruntukan tersebut adalah
seperti
berikut:
a) Aturan
71
Aturan 71, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 memperuntukkan mengenai lima
puluh (50) kaedah berkaitan bidang kuasa MT dalam prosiding probet bukan
bertikaian. Daripada keseluruhan peruntukan tersebut, pengkaji mendapati
sebanyak dua puluh tujuh (27) kaedah yang memperuntukkan bidang kuasa
MT dalam pemberian surat kuasa mentadbir harta pusaka orang Islam tanpa
wasiat dan perkara-perkara yang berhubungan dengannya iaitu kaedah 3
berkaitan dengan permohonan peribadi, kaedah 4 berkaitan dengan kewajiban
Pendaftar apabila menerima permohonan minta pemberian, kaedah 5
berkaitan dengan
20
Seksyen 24, Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91].
434
Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012, Aturan 71 dan Aturan 72.

435
21
permohonan bagi pemberian, kaedah 6 berkaitan dengan pemberian dalam
nama tambahan, kaedah 16 berkaitan dengan keterangan undang-undang asing,
kaedah 19 berkaitan dengan susunan keutamaan bagi pemberian dalam hal
kematian tak berwasiat, kaedah 20 berkaitan dengan hak pemegang serah hak
kepada suatu pemberian, kaedah 21 berkaitan dengan wakil diri tambahan,
kaedah 22 berkaitan dengan pemberian jika dua orang atau lebih berhak pada
takat yang sama.
Selain itu, Aturan 71 juga memperuntukkan mengenai kecualian kepada
kaedah- kaedah tentang keutamaan dalam kaedah 23, pemberian kepada orang-
orang yang mempunyai jangkaan pewarisan dalam kaedah 24, pemberian jika
si mati mati dengan berdomisil di luar Malaysia dalam kaedah 25, pemberian
kepada wakil dalam kaedah 26, pemberian bagi pihak budak dakam kaedah 27,
dengan
pemberian dalam hal ketidakupayaan mental atau fizikal dalam kaedah 29,
pemberian kepada peUrbnadiavnaenrasmlatniahUdtaan
rpaertuMbuahlaan ypesribaadanan yang lain
dalam kaedah 30, penolakan probet dan surat kuasa mentadbir dalam kaedah 3,
notis kepada Peguam Negara mengenai permohonan yang diniatkan bagi
pemberian dalam kaedah 32, sumpah kuasa mentadbir dalam kaedah 33, bon
kuasa mentadbir dalam kaedah 34, bentuk pemberian dalam kaedah 3, pindaan
dan pembatalan pemberian dalam kaedah 36, perkara berkenaan dengan kaveat
dalam kaedah 37, isu bantahan dalam kaedah 38, sitasi untuk menerima atau
menolak atau mengambil pemberian dalam kaedah 42, memorandum
pemeteraian semula dan notis pemeteraian semula dalam kaedah 49 dan
21
mengenai harta pusaka kecil dalam kaedah 50.
21
Berdasarkan peruntukan-peruntukan di atas, pengkaji membincangkan secara
terperinci beberapa kaedah untuk menunjukkan MT berbidang kuasa dalam
pelaksanaan prosedur pemberian surat kuasa mentadbir harta pusaka orang
Islam. Antaranya kaedah 5, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
memperuntukkan
tentang:
(1) Tiap-tiap permohonan untuk mendapatkan pemberian

hendaklah dibuat melalui saman pemula dalam Borang 6 dan
hendaklah disokong oleh suatu afidavit yang menyatakan
maklumat dalam Borang 159 dan apa-apa maklumat dan/atau
436
dokumen lain sebagaimana yang Pendaftar boleh kehendaki.
Merujuk kaedah di atas menerangkan tentang prosedur permohonan bagi
pemberian surat kuasa mentadbir melalui saman pemula dengan menggunakan
Borang 6 dan disokong oleh suatu afidavit yang mengandungi semua maklumat
harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati dalam borang yang ditetapkan.
Dalam isu ini, waris hUenndiavkleahrmsletmiasUtiktaan

rnaamaMpaenltaadybsiriyaang dicadangkan
adalah seorang yang bertanggungjawab dan amanah untuk mengendalikan
harta peninggalan si mati dengan sebaik-baiknya. Sebarang kes penyelewengan
ke atas harta pusaka itu akan menjejaskan bahagian waris yang berhak dan apa-
apa kepentinan lain yang berhubung dengan harta si mati. Ini kerana tiada
peruntukan Undang-undang yang boleh membawa pentadbir ke muka
pengadilan atas penyalahgunaan harta si mati semasa dalam pentadbirannya.
Manakala kaedah 19, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 memperuntukkan
tentang:
21
Aturan 71, kaedah 5, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.
436
21
Jika si mati mati tidak berwasiat keseluruhannya, orang yang
berhak kepada suatu pemberian kuasa mentadbir hendaklah
437
ditentukan mengikut peruntukan seksyen 30, Akta.
Berdasarkan kaedah di atas, MT berbidang kuasa untuk menentukan orang
yang berhak menerima surat kuasa mentadbir berdasarkan peruntukan seksyen
30 Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] iaitu orang yang mempunyai
kepentingan ke atas harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati. Sementara
waris-waris si mati boleh mengemukakan empat orang pentadbir atas
persetujuan semua waris yang lain dengan merujuk peruntukan seksyen 41,
Akta tersebut.
Selain itu, kaedah 24, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 memperuntukkan
bidang kuasa MT dari aspek berikut:
Apabila kepentingan benefisial dalam keseluruhan harta

pusaka si maUti
nteirvleteakrshalktisecUatraamrautlaMk paaldaa
ysesoiraang yang menolak haknya kepada suatu pemberian
dan bersetuju supaya kuasa mentadbir diberikan kepada
orang yang berhak kepada harta pusakanya sekiranya dia
sendiri mati tidak berwasiat,
kuasa mentadbir boleh diberikan kepada orang sedemikian
atau kepada seorang atau lebih (tidak melebihi empat orang)
daripada orang sedemikian. 438
Kaedah 24 menjelaskan peruntukan tentang seseorang sebelum mati boleh
menamakan waris yang berhak ke atas keseluruhan hartanya tanpa wasiat
supaya diberikan surat kuasa mentadbir selepas dia mati atau diberikan
kepada mana-
21
437
438
21
mana orang yang dinamakannya yang tidak melebihi empat orang. Dalam isu
ini, waris kepada si mati boleh memohon kepada MT untuk menamakan
dirinya atau sesiapa sahaja yang tidak melebihi empat orang untuk penerimaan
surat kuasa mentadbir bagi harta pusaka tidak berwasiat itu.
Perbincangan mengenai Aturan 71, pengkaji berpandangan kaedah-kaedah yang
diperuntukkan adalah berkaitan bidang kuasa MT dari aspek prosedur pemberian
surat kuasa mentadbir harta pusaka orang Islam yang tidak meninggalkan wasiat.
Tiada elemen-elemen penguatkuasaan berkaitan pentadbiran dan pembahagian harta
pusaka bagi tempoh yang tertentu atau penalti diperuntukkan dalam kaedah-kaedah
berkenaan. Hal ini disebabkan MT hanya berbidang kuasa mengeluarkan surat probet
bagi harta berwasiat dan surat kuasa mentadbir berkaitan harta pusaka yang tidak
berwasiat sahaja dan apa-apa kes rayuan berkenaan peruntukan tersebut.
b) Aturan Universlti Utara Malaysia

72
Aturan 72, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 pula memperuntukkan dua puluh
kaedah berkaitan bidang kuasa MT dalam prosiding probet bertikaian.
Bagaimanapun, dalam penelitian didapati tiga peruntukan sahaja yang
menyentuh bidang kuasa MT berkaitan pemberian surat kuasa mentadbir harta
pusaka tanpa wasiat jika berlaku pertikaian dan perkara-perkara yang berkaitan
dengannya iaitu:
i. Kaedah 2 adalah tentang kehendak berkaitan dengan pengeluaran writ;
ii. Kaedah 7 berkaitan dengan sitasi untuk membawa masuk geran; dan
21
iii. Kaedah 20 berkaitan dengan pentadbiran sementara menunggu
439
perbicaraan.
Berdasarkan keseluruhan peruntukan Aturan 72 di atas, kaedah 2, kaedah 7 dan
kaedah 20 adalah menyentuh bidang kuasa MT dalam prosiding probet yang
bersangkutan dengan pertikaian waris atau pemohon ke atas kandungan surat
kuasa mentadbir yang dikeluarkan oleh MT. Dalam isu ini, MT boleh
memerintahkan defendan hadir ke mahkamah bagi membicarakan permohonan
pembatalan surat kuasa mentadbir ke atas harta pusaka milik si mati yang telah
diserah bagi penyimpanan di Pejabat Pendaftaran dan MT boleh
membatalkannya dengan syarat yang diperuntukkan dalam kaedah 7 iaitu suatu
sitasi terhadap orang yang telah diberikan kepadanya surat kuasa mentadbir
harta pusaka si mati dan namanya dimasukkan dalam simpanan Pejabat
Pendaftaran.
Oleh itu, atas permohonan daripada plantif, MT boleh mengeluarkan nama orang
itu daripada surat kuasa mentadbir. Seterusn a,
y pengkaji ka edah 20
memperuntukkan bidang kuasa MT dari aspek pentadbiran sementara
menunggu perbicaraan dengan beberapa syarat yang dikenakan kepada
pentadbir untuk menetapkan kos yang tertentu.
Merujuk kepada perbincangan mengenai peruntukan bidang kuasa MT dalam Akta
Kehakiman Mahkamah 1964 [Akta 91] dan Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012,
pengkaji mendapati keseluruhan daripada peruntukan tersebut adalah menyentuh
aspek prosedur-prosedur pentadbiran bagi pengeluaran pemberian probet ke atas
harta pusaka berwasiat dan surat kuasa mentadbir harta pusaka si mati yang tidak
21
berwasiat.
439
Aturan 71, kaedah 2, kaedah 7 dan kaedah 20, Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012.
21
Dalam isu ini, pentadbir harta pusaka si mati merupakan seseorang yang diberi kuasa
oleh undang-undang yang berkuat kuasa untuk mentadbir harta pusaka si mati bagi
tujuan pembahagian kepada waris-waris yang berhak mengikut bahagian masing-
masing. Bagaimanapun, pengkaji mendapati tiada peruntukan mengenai kesalahan-
kesalahan ke atas pentadbir yang tidak menunaikan tanggungjawab terhadap harta si
mati tersebut yang membolehkan aspek penguatkuasaan dilaksanakan.
4.2.4. Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]
4.2.4.1 Punca Kuasa
Akta Perbadanan Amanah Raya diwujudkan pada tahun 1995 adalah bertujuan untuk
menggubal Undang-undang berhubung dengan Pemegang Amanah Raya dan
Pegawai Pentadbir Pusaka. Selain itu, akta ini diperuntukkan bagi peletakan harta,
hak liabiliti
suatu syarikat, mengawal selia fungsi dan kuasa oleh syarikat dan hal-hal yang
berkaitan dengannya.440 AkUtaniniivmeermsplutniyaiUlitmaar(a5)
bMahaagl iaanydsainamengandungi 43
seksyen. Pengkaji mendapati Bahagian III adalah berkaitan dengan tumpuan kajian.
Antara peruntukan dalam Bahagian ini iaitu tentang fungsi, kuasa dan kewajiban
Perbadanan iaitu ARB untuk melantik seorang pemegang amanah, wasi, pentadbir,
penjaga, sahabat wakil, ejen, wakil, penerima, penerima dan pengurus atau
pelikuidasi atau apa-apa pelantikan lain yang bersifat fidusiari. Untuk mengenal pasti
punca kuasa bagi ARB menjalankan pentadbiran bagi perkara-perkara berikut adalah
seperti berikut:
i. Seksyen 13 (1), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] iaitu:
22
Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] yang berkuat kuasa di Semenanjung Malaysia
440
pada 1 Ogos 1995, P.U. (B) (351/1995; Suhaili Alma’amun, “Islamic Estate Planning: Malaysia
Experience’, Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, 3-2 (March 2010), 165-185.
22
Perbadanan boleh, atas permohonannya sendiri atau atas
permohonan mana-mana orang lain, diberi probet bagi wasiat atau
surat kuasa mentadbir oleh Mahkamah. 441
i. Seksyen 17 (1), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] iaitu:
Apabila mana-mana orang meninggal dunia, sama ada berwasiat

atau tidak berwasiat, dengan meninggalkan harta alih di
Malaysia dan Perbadanan berpuas hati selepas apa-apa
penyiasatan yang difikirkannya mencukupi –
(a) bahawa nilai keseluruhan harta itu tidak ditolak hutang,
tetapi tidak termasuk nilai apa-apa harta apa-apa yang
dimiliki si mati atau yang si mati berhak kepadanya
sebagai pemegang amanah secara benefisial, tidak
melebihi enam ratus ribu ringgit; dan
(b) bahawa tiada orang berhak memohon kepada Mahkamah

bagi pemberian probet bagi wasiat atau tiada petisyen bagi
surat kuasa mentadbir yang belum selesai,
Perbadanan henUdnakilvahe,
rastalstipeUrmtoahroananMoaralnag yysainag membuat
tuntutan ke atas harta itu dan jika difikirkannya patut dibuat
sedemikian, secara bertulis mengisytiharkan bahawa ia mengaku
janji untuk mentadbirkan harta itu, dan sesudah itu Perbadanan
diberikan kuasa untuk mentadbirkan harta itu seolah-olah surat
kuasa mentadbir bagi harta pusaka orang yang mati itu telah
diberikan kepada Perbadanan,……. 442.
ii. Seksyen 17 (2), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] iaitu:
Apabila Perbadanan berpuas hati bahawa nilaian apa-apa harta

yang tersebut dalam subseksyen (1), tidak melebihi enam ratus ribu
ringgit, ia bolehlah mengarahkan supaya harta itu atau mana-mana
bahagiannya diserahkan kepada mana-mana orang apabila berpuas
441
Seksyen 13 (1), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
22
Seksyen 17 (1) (a), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
442
22
hati tentang hakmilik pihak yang menuntut dan nilai harta itu
melalui sumpah atau ikrar pihak yang menuntut atau melalui apa-
443
apa keterangan lain yang dikehendaki oleh Perbadanan…….
Pewujudan Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] adalah untuk memberi
kuasa kepada ARB mentadbir harta pusaka orang Islam. Merujuk Seksyen 13 (1),
Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] dengan jelas memberi kuasa kepada
ARB dalam kes-kes tertentu untuk mengemukakan permohonan surat probet atau
surat kuasa mentadbir harta pusaka si mati atau permohonan dari mana-mana orang
lain supaya pemberian surat yang berkenaan dikeluarkan kepada ARB jika
melibatkan sesuatu kepentingan. Contohnya, ahli Kumpulan Wang Simpanan
Pekerja (KWSP) boleh melantik ARB sebagai penama kepada simpanan KWSP ahli
tersebut atau sebagai pemegang amanah kepada penama kecil yang dilantik oleh ahli
berkenaan bagi
simpanannya di KWSP. Pelantikan ARB sebagai penama atau pemegang amanah bagi
Universlti Utara Malay44s4 ia
mana-mana ahli KWSP mula berkuat kuasa pada Januari 2018.
Selain itu, Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] memperuntukkan bidang
kuasa ARB mengendalikan harta si mati yang meninggalkan harta alih sahaja dan
nilaiannya tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit Malaysia: Enam Ratus Ribu
445
Sahaja) dan mengeluarkan Surat Kuasa Akuan. Surat Kuasa Akuan ini sebagai
perakuan kepada ARB yang bertindak sebagai pentadbir pusaka tanpa memerlukan
surat pentadbir pusaka dari MT. Surat ini berkuasa untuk mengarahkan mana-man
Seksyen 17 (1) (a), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
443
444
https://www.amanahraya.my/soalan-lazim-penamaan-amanah-raya-bagi-simpanan-kwsp/.(Capaian
22
pada 20 Julai 2019).
445
Seksyen 17(1), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
22
institusi kewangan seperti Lembaga Urusan Tabung Haji (LUTH), institusi
kewangan dan syarikat saham menyerahkan semua harta si mati kepada ARB untuk
diserahkan kepada semua waris sama ada berdasarkan sistem faraid atau muafakat.
446
Dalam hal ini, ARB tidak berbidang kuasa menjadi pentadbir ke atas harta si mati
walaupun nilaiannya berjumlah tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit Malaysia:
Enam Ratus Ribu Sahaja) jika harta peninggalan si mati itu terdiri daripada harta alih
dan harta tak alih.
Sementara Seksyen 17(2) pula memperuntukkan kuasa mentadbir harta pusaka
secara terus kepada ARB yang mengandungi harta alih dengan jumlah nilaiannya
tidak melebihi RM 50,000.00 (Ringgit Malaysia: Lima Puluh Ribu Sahaja) dan
mengeluarkan Surat Kuasa Arahan kepada penama supaya harta itu dibahagi kepada
waris secara langsung setelah berpuas hati dengan hak milik pihak yang menuntut. 447
Pelantikan penama kebiasaannya dilakukan berdasarkan kaedah penolakan iaitu
persetujuan daripada ahli Uwanriisvseuprasyalthi arUtattaerrsaebuMt

dailleataykksainadi bawah nama
seorang ahli waris sahaja. Dalam hal ini, Surat Kuasa Arahan bolah dikeluarkan
kepada institusi kewangan yang berdaftar dengan Bank Negara supaya wang
simpanan si mati dibayar kepada penama yang disahkan. Setelah wang simpanan si
mati dikeluarkan, penama hendaklah membahagikan wang berkenaan kepada semua
waris mengikut hukum pusaka Islam atau muafakat.
Oleh itu, Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] adalah suatu perundangan
yang dikanunkan untuk memberi kuasa kepada ARB bagi mentadbir harta pusaka
Abdul Rahman, M.F, Bagaimana Mengurus Harta Pusaka, (Kuala Lumpur: Profesional Publishing
446
Sdn. Bhd, 2007), 21.
22
447
22
(ringkas) atau menjadi pemegang amanah kepada harta si mati sebelum diserah dan
dibahagikan kepada waris. Hal ini merujuk Seksyen 10, Akta Perbadanan Amanah
Raya 1995 [Akta 532] yang menjelaskan objektif penubuhan ARB adalah untuk:
(a)menjadi suatu organisasi yang menunjukkan rasa tanggungjawab

sosial dengan memberikan perhatian kepada kepentingan komuniti
Malaysia dan dengan berusaha untuk mengambil kira atau
menggalakkan perkara ini apabila ia boleh berbuat demikian; dan
(b) menjadi cekap dan mencapai keuntungan sebagai mana syarikat

amanah persendirian. 448
Peruntukan di atas menjelaskan bahawa ARB berhak menjadi pentadbir ke atas harta
alih si mati demi menjaga kepentingan waris dan pihak-pihak yang terlibat. Selain
itu, Akta ini bertujuan untuk memberi kuasa kepada ARB menjalankan aktiviti
komersial sebagai sebuah syarikat amanah di bawah milik bukan kerajaan. Melalui
Akta ini juga,
Kementerian Kewangan berhak membelanjakan harta alih si mati dan dividen yang
diperoleh daripada hasil pelaburan itu dibayar kepada Kumpulan Wang Disatukan.
Perkara ini diperuntukkan dalam Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]
iaitu:
Apa-apa perbelanjaan yang dilakukan oleh Kementerian

Kewangan berikutan dengan peruntukan seksyen ini hendaklah
dikira sebagai pelaburan dan dibenarkan di bawah subperenggan
8(3) (a) (iv) Akta Tatacara Kewangan 1957 [Akta 61].
Apa-apa dividen atau jumlah wang lain yang diterima oleh Menteri
Kewangan di bawah seksyen ini hendaklah dibayar kepada
Kumpulan Wang Disatukan. 449
22
448
Seksyen 6 (2) dan (3), Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
449
22
Dalam hal ini, setelah ARB mendapat surat kuasa mentadbir daripada MT, ARB
boleh menjadi pentadbir ke atas harta pusaka kecil dan harta pusaka besar (biasa)
sebelum dibahagikan kepada waris. Perkara ini merujuk Akta Perbadanan Amanah
Raya 1995
[Akta 532] iaitu:
Perbadanan boleh, sebaik sahaja ia mengetahui atas apa-apa

keterangan yang difikirkannya mencukupi bahawa mana-mana
orang telah meninggal dunia tidak berwasiat dengan meninggalkan
harta di Malaysia, dengan serta merta mengambil milik harta itu
dan memperuntukkan bagi jagaan selamatnya sehingga surat kuasa
mentadbir diberikan oleh Mahkamah. 450
Dalam isu ini, jika seseorang mati meninggalkan harta-harta alih seperti kereta,
saham, wang tunai dan wang simpanan di mana-mana agensi kewangan yang jumlah
nilaian keseluruhan harta alih tersebut tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit
Malaysia: Enam Ratus Ribu Sahaja) maka ahli waris boleh mengemukakan
permohonan terus
kepada ARB melalui PegaUwani iPvenetardsblirtiPuUsatkaa

ruantukMmaellaakysasniaakan pindah milik
atau pembahagian harta-harta si mati mengikut kadar yang ditetapkan mengikut
sistem faraid. Bagi mendapatkan perintah pembahagian harta pusaka (ringkas) dari
ARB, waris atau pemohon hendaklah mengemukakan permohonan mengikut
prosedur yang telah ditetapkan oleh ARB.
ARB adalah suatu badan rasmi yang bertanggungjawab untuk merealisasikan semua
peruntukan yang berkenaan dalam Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532].
23
Dalam isu ini, ARB adalah suatu badan yang berbidang kuasa untuk mentadbir harta

450
23
pusaka kecil (ringkas) tidak berwasiat sebelum dibahagikan kepada waris yang
berhak. Oleh itu, pihak waris atau pemohon hendaklah mengemukakan suatu
permohonan kepada ARB supaya harta pusaka yang ditadbir oleh ARB itu
diserahkan kepada ahli waris mengikut bahagian masing-masing seperti berikut:
a) Notis Permohonan
Pemohon atau pentadbir hendaklah mengemukakan permohonan kepada ARB
dengan melengkapkan borang seperti di Lampiran E. 451

Selain itu, pemohon
hendaklah melampirkan bersama semua dokumen am yang diperlukan seperti
berikut:
i. Salinan asal sijil kematian, perintah kematian, permit pengkebumian, perintah
anggapan mati yang dikeluarkan oleh MT;
ii. Salinan kad pengenalan atau sijil kelahiran yang menjelaskan pengenalan diri
setiap ahli waris. Bagi kes kematian berlapis (munasakhah), pemohon
hendaklah mengemukakan salinan sijil kematian atau salinan rasmi perintah
kematian,
permit pengkebumian atau salinan perintah anggapan kematian waris tersebut;

iii. Salinan dokumen pengenalan diri pemberi hutang, penerima hutang daripada si
mati, pemegang akaun bersama, pemegang akaun amanah dan seumpamanya
(jika berkenaan);
iv. Sijil pernikahan atau sijil perceraian waris;
v. Dokumen wasiat asal atau pengesahan wasiat berserta salinannya; dan
vi. Surat kuasa wakil. 452
23
451
No. Borang -JPP00 1/B1 (54/2013) dan JPP001/B2 (53/2013).
Rosmidar Mustafa, Pengurus Cawangan Amanah Raya Berhad Kedah, Tingkat 1, Shahab Perdana,
452
Alor Setar Kedah. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Amanah Raya Berhad Kedah, 9 Oktober 2016,
jam
3.00 petang.
23
Untuk melengkapkan dokumen permohonan, pemohon hendaklah melampirkan
bersama muka hadapan akaun bank yang mengandungi maklumat waris dan pihak-
pihak berkenaan atau buku-buku akaun simpanan bank asal berserta salinannya,
salinan penyata akaun bank, sijil simpanan tetap asal dan salinannya atau apa-apa
dokumen yang berkaitan seperti buku pelaburan saham amanah yang asal dan salinan
serta penyata unit amanah sekiranya melibatkan pelaburan dan sebagainya. Perkara
ini turut diakui oleh Nor Shafinaz J Nuruldin bahawa pemohon perlu mengemukakan
dokumen-dokumen tersebut yang dilampirkan bersama borang permohonan. 453
Menurut beliau, pemohon juga perlu mengemukakan polisi insurans (jika berkenaan)
bersama surat rujukan yang mengandungi maklumat insurans berkenaan. Bagi harta
alih si mati seperti kenderaan pula maka pemohon perlulah mengemukakan kad
pendaftaran kenderaan asal dan sijil penilaian kenderaan serta salinannya dari
Jabatan
Kerja Raya (JKR), PUSPAKOM, Syarikat AAM dan lain-lain. Sekiranya melibatkan
emolumen daripada majikan si mati maka pemohon hendaklah mengemukakan
pengesahan dari majikan si mati serta hutang-hutang yang berkaitan jika berkaitan.
Pemohon hendaklah mengemukakan dokumen yang membuktikan si mati
merupakan seorang pemiutang seperti dokumen perjanjian pinjaman bank, penyata
kad kredit, perintah mahkamah dan seumpamanya. Dalam aspek ibadah, si mati yang
belum pernah mengerjakan ibadah haji, pemohon hendaklah mengemukakan
bersama permohonan badal haji termasuk juga bayaran zakat dan fidyah atau lain-
lain yang berkenaan. 454
Nor Shafinaz J Nuraldin, Ketua Cawangan Amanah Raya Berhad Pulau Pinang, Tingkat bawah dan
453
1, No.27 dan 28, Persiaran Karpal Singh 2, 11600 Jelutong, Pulau Pinang. Temu bual oleh pengkaji,
23
pejabat Amanah Raya Berhad Pulau Pinang, 21 Oktober 2016, jam 9.00 petang.
454
Ibid.
23
Sementara itu, terdapat juga dokumen sokongan yang perlu dikemukakan oleh
pemohon seperti salinan kad pengenalan pemohon serta surat kebenaran bertindak
jika permohonan diwakili oleh peguam. Pihak ARB berhak untuk meminta pihak
pemohon atau wakil mengemukakan apa-apa dokumen sokongan tambahan jika
diperlukan bagi melengkapkan maklumat permohonan tersebut. Pada peringkat
terakhir, pemohon hendaklah melampirkan permohonan bersama Perintah Faraid dari
MS yang memperakui ahli waris yang berhak ke atas harta si mati dengan bahagian-
bahagian yang layak diperoleh oleh mereka. 455

Oleh itu, untuk memahami prosedur
permohonan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka di ARB, pengkaji merujuk
kepada Carta 4.2.iaitu:
Rosmidar Mustafa. Temu bual oleh pengkaji, 9 Oktober 2016, jam 3.00 petang.
455
23
Permohonan oleh waris/pentadbir
Siasatan ke atas aset si mati dan tanggungannya
Failkan Borang A di Pejabat

Tanah (UPP) (jika berkenaan)
Sesi Perbicaraan
Pengeluaran Surat Akuan

Carta 4.2 Prosedur Permohonan Harta Pusaka Ringkas di ARB
Sumber: Azura Ramli, Eksekutif Pelanggan, Tingkat Bawah Wisma ARB, No.2 Jalan
Ampang, 50508, Kuala Lumpur.
4.3 Punca kuasa Perundangan Pusaka Islam di Peringkat Negeri
Di peringkat Negeri, perundangan pentadbiran undang-undang Islam telah
memperuntukkan punca kuasa pentadbiran pusaka Islam dari aspek hukum Syarak
hanya satu peruntukan sahaja iaitu pengeluaran Perakuan pewarisan yang
mengandungi waris yang berhak menerima pusaka dan bahagian yang berhak
diterima oleh waris tersebut. Isu ini telah dibincangkan dalam Bab Tiga. Bagi Negeri
Pulau Pinang, Perakuan pewarisan diperuntukkan dalam Enakmen Pentadbiran
Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004 seksyen 54. Negeri Kedah pula
diperuntukkan dalam
23
seksyen 20, Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008 manakala
Negeri Perlis diperuntukkan dalam seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam
Perlis 2006 dan Negeri Perak diperuntukkan dalam seksyen 65 Enakmen Pentadbiran
Agama Islam Perak 2004.
MS adalah suatu badan rasmi di peringkat Negeri yang bertanggungjawab untuk
mengeluarkan Perakuan pewarisan. Pengkaji membincangkan dari aspek pentadbiran
pengeluaran Perakuan pewarisan mengikut bidang kuasa yang diperuntukkan kepada
Mahkamah Rendah Syariah dan Mahkamah Tinggi Syariah.
4.3.1 Bidang kuasa Mahkamah Rendah Syariah
Bidang kuasa Mahkamah Rendah Syariah di Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang,
Negeri Kedah dan negeri Perlis adalah mengeluarkan Perintah Faraid sahaja bagi
keseluruhan harta pusaka yang nilaiannya tidak melebihi daripada RM100,000.00

(Ringgit Malaysia: Seratus Ribu Ringgit Sahaja). Peruntukan tersebut terkandung
dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri atau Enakmen Mahkamah Syariah
Negeri lokasi kajian iaitu:
Dalam bidang kuasa mal-nya, mendengar dan memutuskan semua

tindakan dan prosiding yang Mahkamah Tinggi Syariah diberi
kuasa untuk mendengar dan memutuskannya, jika amaun atau nilai
hal perkara yang dipertikaikan itu tidak melebihi satu ratus ribu
ringgit……456
Seksyen 51(2)(b), Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004; Seksyen 62(2)(b), Enakmen
456
Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004; Seksyen 18(2)(b), Enakmen Mahkamah
Syariah (Kedah Darul Aman) 2008 dan Seksyen 62(2)(b), Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis
2006 (Pindaan 2008); Norlaili Syed Ali, Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman
Syariah Perak, Aras 5, Kompleks Mahkamah Syariah Perak, Jalan Pari Off Jalan Tun Abdul Razak,
30100, Ipoh Perak. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan
Kehakiman Syariah Perak, 22 Jun 2017, jam 11.00 pagi.
23
Mana-mana waris atau peguam yang bertindak sebagai wakil kepada ahli waris
hendaklah mengenal pasti jumlah keseluruhan harta pusaka si mati setelah ditolak
hal- hal yang bersangkutan dengan si mati seperti hutang-piutang, wasiat, harta
sepencarian dan sebagainya. Pelaksanaan arahan tersebut berdasarkan keputusan
Mesyuarat Jawatankuasa Induk Arahan Amalan Mahkamah Syariah yang
mengesahkan pengiraan amaun faraid itu hendaklah mengikut keseluruhan nilaian
harta si mati.457 Setelah itu, barulah dikemukakan permohonan Perintah Faraid di
Mahkamah Rendah Syariah atau Mahkamah Tinggi Syariah jika bersangkutan
dengan bidang kuasa- bidang kuasa Mahkamah tersebut.458
4.3.1.1 Prosedur permohonan
Prosedur permohonan Perintah Faraid di Mahkamah Rendah Syariah berkuat kuasa
pada tahun 2007, pihak pemohon, waris atau wakilnya dikehendaki mengemukakan
permohonan Perintah Faraid dengan disokong bersama dokumen-dokumen berikut:

i. Notis/ Permohonan.
ii. Afidavit sokongan.
iii. Wakalah Peguam Syarie (jika berkaitan).
iv. Pengenalpastian ekshibit (setiap ekshibit).
v. Satu salinan kad pengenalan pemohon.
vi. Satu salinan kad pengenalan/ salinan sijil kelahiran waris-waris (mana yang
berkenaan).
vii. Salinan sijil nikah/ rujuk/ cerai mati (jika berkenaan).
Arahan Amalan No. 5 Tahun 2012. Rujukan JKSM.BPKR/100-5/5/2 Jld. 4 (6) bertarikh 26 Safar
457
1434H bersamaan 9 Januari 2013M. “Bidang kuasa Pendengaran kes Faraid”.

458
Ibid.
23
viii. Salinan dokumen berkaitan harta (jika berkenaan).
ix. Satu salinan sijil kematian/ perintah anggapan kematian si mati/permit
pengkebumian (mana yang berkenaan). 459
Semua dokumen tersebut hendaklah disertakan bersama ketika mengemukakan notis
permohonan. Kegagalan mengemukakan salah satu daripada dokumen tersebut
memberi kesan kepada kelewatan pengeluaran Perintah Faraid.
4.3.2 Bidang kuasa Mahkamah Tinggi Syariah
Mahkamah Tinggi Syariah di Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan
Negeri Perlis berbidang kuasa mengeluarkan Perintah Faraid bagi nilaian harta
pusaka si mati yang melebihi jumlah RM 100,000.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ratus
Ribu Sahaja). Bagaimanapun, Mahkamah Tinggi Syariah Negeri Pulau Pinang dan
Negeri
Perlis turut mengeluarkan Perintah Faraid kepada pemohon jika melibatkan harta tak
alih seperti tanah dan rumUahnwivalaeurpsunltniilaUiatnahraarta
Mpuasalkaayksuriaang daripada RM
100,000.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ratus Ribu Sahaja). 460
Selain itu, Mahkamah Tinggi Syariah juga berbidang kuasa membicarakan kes
permohonan semakan semula atau kes rayuan bagi mana-mana permohonan yang
sebelum itu dibicarakan di Mahkamah Rendah Syariah termasuk kes kematian
berlapis (munasakhah) dan harta sepencarian. Peruntukan ini terkandung dalam
Enakmen
Arahan Amalan No.7 Tahun 2011 Rujukan JKSM.BPKR/100-5/5/2 Jld.3 (8) bertarikh 18
459
24
Muharram 1433/ 14 Disember 2011. “Prosedur Permohonan Perintah Faraid”.
460
Jasmin Ismail, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Pulau
Pinang. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Mahkamah Tinggi Syariah Pulau Pinang, 21 Oktober 2016,
jam 11.00 pagi; Jaidi Ahmad, Hakim Mahkamah Tinggi, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Perlis,
Aras 4, Darul Qada’ Tuanku Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan Pegawai, 01000 Kangar,
Perlis. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Hakim Mahkamah Tinggi, Jabatan Kehakiman Syariah
Negeri Perlis, 11 November 2016, jam 3.00 petang.
24
Pentadbiran Agama Islam Negeri atau Enakmen Mahkamah Syariah Negeri seperti
berikut:
Mahkamah Tinggi Syariah hendaklah-

Dalam bidang kuasa mal-nya, mendengar dan memutuskan
semua tindakan dan prosiding dalam mana semua pihak
adalah orang Islam dan yang berhubung dengan-
iv) pembahagian atau tuntutan harta sepencarian; dan
viii) pembahagian dan pewarisan harta pusaka
berwasiat atau tidak berwasiat. 461
Bagi pemohon, waris atau wakil yang ingin mendapatkan Perintah Faraid, mereka
hendaklah mengemukakan notis permohonan di Mahkamah Tinggi Syariah bersama
dokumen lengkap seperti yang diperlukan ketika permohonan di Mahkamah Rendah
Syariah. Contoh notis permohonan adalah seperti di Lampiran F.
4.3.2.1 Kes Kehilangan Dokumen Rasmi

Terdapat kes kehilangan dokumen rasmi seperti sijil kelahiran ahli waris, sijil nikah
atau sijil kematian. Menurut Jasmin Ismail, kes tersebut berlaku disebabkan tempoh
masa mengemukakan permohonan Perintah Faraid terlalu lama dari tarikh kematian
seperti lima (5) tahun dan ke atas. Beliau mengakui kebanyakan kes kehilangan
462
dokumen rasmi adalah melibatkan kes kematian berlapis (munasakhah).
461
Seksyen 50(3)(b), Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004, Seksyen 61(3)(b), Enakmen
Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004, Seksyen 13(3)(b), Enakmen Mahkamah Syariah
(Kedah Darul Aman) 2008 dan Seksyen 61(3)(b), Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis 2006
(Pindaan 2008).
462
Jasmin Ismail, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Pulau
Pinang. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Mahkamah Tinggi Syariah Pulau Pinang, 21 Oktober 2016,
jam 11.00 pagi.
24
Sekiranya berlaku kes kehilangan dokumen rasmi, pemohon atau waris perlulah
mendapatkan salinan baharu di agensi berkaitan seperti sijil kelahiran di Jabatan
Pendaftaran Negara (JPN) dan sijil perkahwinan di Jabatan Agama Islam Negeri-
negeri. Disebabkan kegagalan pemohon mengemukakan dokumen-dokumen tersebut,
pengeluaran Perintah Faraid mengambil masa yang agak lama. Dalam hal ini, Negeri
Pulau Pinang merupakan satu-satunya negeri lokasi kajian yang mewujudkan
Enakmen Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010 (FOI). Enakmen ini diwartakan
pada 2 Februari 2012 dan berkuat kuasa pada 1 Januari 2015. Setiap pemohon boleh
mendapatkan dokumen rasmi yang baharu mengikut peruntukan seksyen 5, Enakmen
Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010.
iaitu:
(1) Mana-mana orang boleh diberikan akses kepada maklumat

yang dibuat oleh tiap-tiap jabatan;
(2) Jika maklumat yang hendak diakses oleh mana-mana orang
terkandung dalam suatu dokumen yang penzahirannya tertakluk
kepada mana-UmnaniaveUrndsalntgi-
uUndtaangraberMtualisl,aayksseisa kepada maklumat itu

463
adalah tertakluk kepada Undang-undang bertulis itu.
Berdasarkan peruntukan di atas, dokumen rasmi diperlukan untuk melengkapkan
permohonan Perakuan pewarisan di MS. Oleh itu, permohonan menjadi lebih cepat
dan pantas sekiranya pemohon mendapatkan perkhidmatan daripada jabatan-jabatan
kerajaan untuk carian rasmi dokumen yang diperlukan dan pemohon juga tertakluk
kepada undang-undang yang berhubungan dengan maklumat tersebut.
24
Seskyen 5, Enakmen Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010.
463
24
Seksyen 6, Enakmen Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010 (FOI)
memperuntukkan tentang prosedur permohonan mendapatkan maklumat rasmi iaitu:
“(1) Permohonan untuk mengakses maklumat hendaklah—
(a) dibuat kepada Pegawai Maklumat sesuatu jabatan

dalam borang yang ditetapkan yang mengandungi-
(i) nama dan alamat pemohon;
(ii) butiran maklumat itu;
(iii) alasan dan maksud permohonan; dan
(b) disertakan dengan fi yang ditetapkan.464
Merujuk seksyen 6 di atas, untuk mengemukakan permohonan carian dokumen
rasmi, pemohon hendaklah melengkapkan borang permohonan dan melampirkan
maklumat peribadi pemohon dan pembayaran ke atas kos perkhidmatan tersebut.
Perundangan ini bagi membolehkan pemohon membuat carian dokumen rasmi
dengan pantas sekiranya berlaku kes kehilangan atau kerosakan seperti Sijil
Kematian, Sijil
Kelahiran, Kad Pengenalan dan sebagainya. Contoh carian rasmi adalah seperti di
Lampiran G.
Dalam hal ini, pengkaji berpandangan pemohon atau waris tidak boleh memberi
alasan kelewatan mengemukakan notis permohonan Perintah Faraid disebabkan
kehilangan dokumen-dokumen tersebut. Ini kerana, kemudahan carian dokumen-
dokumen berkenaan boleh diakses di jabatan atau agensi berkenaan dalam tempoh
yang cepat.
465
24
Seskyen 6, Enakmen Kebebasan Maklumat Pulau Pinang 2010.
464
Jasmin Ismail. Temu bual oleh pengkaji, 21 Oktober 2016, jam 11.00 pagi.
465
24
Pengkaji mendapati tindakan proaktif pihak Mahkamah Syariah Negeri Pulau Pinang
dalam menyelesaikan isu ini adalah sesuatu yang amat baik dan secara tidak
langsung dapat meminimumkan tempoh masa memproses permohonan Perintah
Faraid. Sewajarnya pemakaian Enakmen Kebebasan Maklumat dilaksanakan di
negeri-negeri yang lain kerana impak yang amat baik dari aspek pengurusan dan
pentadbiran.
4.3.2.2 Perintah Bersaling
Tindakan Bersaling adalah suatu perintah yang dikeluarkan oleh MS dalam mana-
mana negeri di Malaysia di bawah peruntukan undang-undang yang berkuat kuasa
dalam negeri berkenaan dan Hakim Syarie boleh mengendorskan perintah tersebut
untuk dilaksanakan mengikut mana-mana yang berkenaan seolah-olah perintah itu
dikeluarkan oleh MS negeri berkaitan. 466
Sekiranya permohonan Perintah Faraid melibatkan waris dan harta tak alih berada
dalam negeri pemohon atauUnnegi evrietermspltati wUartisatrinaggaMl
maalkaaypserimaohonan Perintah Faraid boleh dijalankan seperti biasa.
Bagaimanapun, jika melibatkan harta tak alih berada di luar negeri pemohon atau
tempat waris tinggal dan pemohon atau waris bermastautin di negeri yang lain dalam
Malaysia maka pemohon atau waris itu boleh
mengemukakan permohonan di negeri di mana dia menetap melalui amalan Perintah
Bersaling bagi membolehkan perintah tersebut diguna pakai oleh agensi pusaka di
negeri berkenaan seperti UPP dan ARB. 467
Seksyen 64, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004; Seksyen 75, Enakmen Pentadbiran
466
24
Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004; Seksyen 75, Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis
2006; Seksyen 27, Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008.
467
Arahan Amalan No.2 Tahun 2003, Rujukan JKSM/100-24/5 (29) bertarikh 3 Syaaban 1424
bersamaan 29 September 2003. “Penentuan Tempat Permohonan Sijil Faraid.”
24
Dalam penelitian, pengkaji mendapati peruntukan Perintah Bersaling ini amat
signifikan dalam konteks semasa memandangkan pemohon atau waris boleh
mengemukakan permohonan Perintah Faraid di mana-mana negeri tempat
bermastautin atau bermukim.
4.3.2.3 Harta Sepencarian dan Wasiat
Bagi notis permohonan Perintah Faraid melibatkan harta sepencarian atau wasiat,
pemohon boleh mengemukakan permohonan Perintah Faraid bersama tuntutan harta
sepencarian atau wasiat di Mahkamah Tinggi Syariah. 468

Hal ini disebabkan harta
sepencarian dan wasiat adalah di bawah bidang kuasa Mahkamah Tinggi Syariah.
Menurut Norlida Zakaria, berlaku penangguhan kes permohonan pembahagian harta
tak alih di Pejabat Tanah melibatkan harta sepencarian disebabkan pemohon perlu
mendapatkan perintah harta sepencarian di Mahkamah Tinggi Syariah terlebih
dahulu.
469
Oleh itu, pengkaji amat mengambil berat isu ini dan pihak-pihak berkenaan
hendaklah bertindak proaktif menghebahkan perkara ini untuk pengetahuan orang
awam dan keperluan-keperluan tersebut dilampirkan di setiap borang permohonan
dan sebagainya. Perkara ini adalah untuk memastikan Perintah Harta Sepencarian
dan Perintah Faraid dikeluarkan serentak dan tempoh pembahagian harta tak alih di
Pejabat Tanah.
468
Seksyen 50(3) (b), Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004; Seksyen 61(3)(b), Enakmen
Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004; Seksyen 61(3)(b), Enakmen Pentadbiran Agama
Islam Perlis 2006 (Pindaan 2008); Seksyen 13 (3) (b), Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul
Aman) 2008.
24
Norlida Zakaria, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah
469
Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji, 3 Mei 2017, jam 2.35 petang.
25
4.3.2.4 Prosedur Siasatan dan Pengeluaran Perintah Faraid
Bagi setiap notis permohonan dan afidavit yang dikemukakan, Mahkamah akan
meneliti permohonan tersebut lengkap dan tiada dokumen yang tercicir. Bayaran fi
dikenakan mengikut jumlah yang ditetapkan. 470 Di Negeri Kedah dan Negeri Pulau
Pinang, tarikh siasatan ditetapkan selepas tempoh dua puluh satu (21) hari bekerja
daripada tarikh pendaftaran kes. 471

Menurut Nor Adzlina Abdul Manan, kaedah
siasatan adalah sama seperti prosiding kes mal yang lain. Kaedah tersebut dijalankan
dalam dewan perbicaraan yang dikendalikan oleh Hakim Syarie dan dibantu oleh
seorang Pembantu Mahkamah. Siasatan dilakukan dengan teliti bagi memastikan
semua ahli waris tidak tercicir. Selain itu, tiada unsur-unsur kezaliman seperti kes
sembunyi waris, sembunyi sebahagian daripada aset si mati atau seumpamanya.472
Bagi kes kematian selapis, pemohon dan seorang saksi dalam kalangan waris
dikehendaki hadir ketika siasatan dijalankan. Jika kes melibatkan kematian berlapis
(munasakhah) maka seoranUgnwiavries

rbsaglitisetUiatpakreamatMianalbaerylaspiisahendaklah hadir sebagai
seorang saksi. Prosedur ini ditetapkan adalah untuk memastikan proses siasatan
berlangsung dalam suasana harmoni dan adil. Bagi waris yang tidak dapat
menghadirkan diri pada sesi perbicaraan, waris hendaklah mengisi borang yang
menyatakan persetujuan seperti yang diputuskan oleh MS. Sebarang bentuk
pertikaian yang bercanggah dengan afidavit atau keterangan yang diragui, pihak-
pihak berkenaan
470
Nurul Hidayah Mohd. Tain, “Peranan dan Prosedur Unit Pembahagian Pusaka dan Mahkamah
Rendah Syariah dalam Hal Berkaita perbicaraan harta Pusaka Orang Islam: Satu Kajian Daerah Sabah
Bernam, Selangor”. (Latihan Ilmiah Sarjanamuda Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia,
Bangi Selangor, 2009), 81.
471
Nadia Yusof, Pegawai Sulh, Mahkamah Rendah Syariah Kubang Pasu, 06000 Jitra Kedah. Temu
25
bual oleh pengkaji, 3 Mei 2017, jam 2.35 petang.
472
Nor Adzlina Abdul Manan, “Kedudukan Perintah Faraid di Mahkamah Tinggi Pulau Pinang:
Permasalahan dan Penyelesaiannya”. (Latihan Ilmiah Sarjana Muda Pengajian Islam, Universiti
Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2011). 32.
25
hendaklah mengemukakan hujah-hujah yang membuktikan kesahihan dakwaan
mereka itu. 473
Setelah itu, Hakim Syarie memerintahkan draf Perintah Faraid dikeluarkan bagi
tujuan semakan. Setelah Hakim tersebut berpuas hati maka Perintah Faraid
dikeluarkan. Contoh Perintah Faraid mengandungi nama waris-waris yang berhak
dan bahagian- bahagian yang berhak diterima oleh ahli waris mengikut hukum faraid
di Lamipran I. Carta 4.3 menunjukkan proses permohonan Perintah Faraid yang
dilaksanakan di MS di negeri-negeri lokasi kajian.
473
Saiful Najib Hassan, “Kedudukan Sijil Perintah Faraid di Mahkamah Syariah Johor Bahru:
Permasalahan dan Penyelesaian”. Latihan Ilmiah Sarjanamuda Pengajian Islam, Universiti
Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2011), 28.
25
Notis Permohonan bersama afidavit
Semakan dan pendaftaran oleh Penolong Pendaftar
Nilai keseluruhan harta termasuk harta tak alih mele

Nilai keseluruhan harta kurang daripada RM 100,000.00
Mahkamah Rendah Syariah Mahkamah Tinggi Syariah
Notis Perbicaraan /Siasatan
Pengesahan waris-waris

Perintah Faraid dikeluarkan
Carta 4.3 Prosedur Permohonan Perintah Faraid di Mahkamah Syariah
Sumber: Norlaili Syed Ali, Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, JKS Negeri Perak; Jasmin
Ismail, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, JKS Negeri Pulau Pinang;
Norlida Zakaria, Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, JKS Negeri
Kedah; Jaidi Ahmad. Hakim Mahkamah Tinggi, JKS Negeri Perlis.
4.3.2.5 Tempoh Permohonan
Menurut Norlaili Syed Ali, tempoh masa yang diperlukan oleh Mahkamah Tinggi
Syariah Negeri Perak untuk pengeluaran Perintah Faraid adalah selama tujuh (7) hari
bekerja bagi kes biasa dengan syarat dokumen yang dilampirkan lengkap. Sementara
tempoh pengeluaran Perintah faraid bagi dokumen yang tidak lengkap dan
25
melibatkan
25
kematian berlapis adalah tertakluk kepada status kes tersebut. 474
Di Negeri Pulau
Pinang, menurut Jasmin Ismail, tempoh masa yang diambil untuk mengeluarkan
Perintah Faraid adalah satu (1) hari sahaja sekiranya melibatkan kes waris selapis
dan tiada sebarang pertikaian. Sekiranya permohonan Perintah Faraid tersebut
melibatkan waris berlapis (munasakhah) dan timbul perbalahan dalam kalangan ahli
475
waris maka tempoh masa yang diambil bergantung kepada status kes tersebut.
Bagi Negeri Kedah pula, Kamaruslan Mustapha menjelaskan bahawa tempoh masa
yang diperlukan oleh Mahkamah Tinggi Syariah untuk menjalankan siasatan adalah
selama enam belas (16) hari bekerja mulai dari tarikh pendaftaran permohonan.
Manakala tempoh pengeluaran Perintah Faraid adalah selama tujuh (7) hari dari
tarikh perintah dikeluarkan (kiraan bermula dari tarikh siasatan kes selesai) dengan
syarat tiada permasalahan yang berbangkit. 476

Mahkamah Tinggi Syariah di Negeri Perlis yang terletak di utara Semenanjung
Malaysia juga mengambil tempoh masa yang tertentu untuk mengeluarkan Perintah
Faraid. Hal ini dijelaskan oleh Jaidi Ahmad bahawa status kes memberi kesan
langsung kepada tempoh pengeluaran Perintah Faraid. Contohnya, bagi permohonan
melibatkan ahli waris selapis sahaja dan tiada apa-apa pertikaian yang berlaku maka
masa yang diperlukan untuk mengeluarkan Perintah Faraid adalah satu (1) hari
bekerja. Bagi permohonan kes berlapis (munasakhah) pula, Perintah Faraid
474
Norlaili Syed Ali. Temu bual oleh pengkaji, 22 Jun 2017, jam 11.00 pagi.
475
Jasmin Ismail. Temu bual oleh pengkaji, 21 Oktober 2016, jam 11.00 pagi.
476
Kamaruslan Mustapha. Temu bual oleh pengkaji, 23 Oktober 2016, jam 2.00 petang; Norlida
Zakaria. Temu bual oleh pengkaji, 9 Mei 2017, jam 12.43 petang.
25
dikeluarkan dalam tempoh lima (5) hari bekerja atau mengikut tahap kesulitan
sesuatu permohonan tersebut. 477
Berdasarkan tempoh masa yang ditetapkan oleh MS di negeri-negeri lokasi kajian
bagi pengeluaran Perintah Faraid, maka tempoh masa yang diambil oleh Mahkamah
Tinggi Syariah di Negeri Pulau Pinang, Negeri Perlis dan Negeri Perak adalah lebih
cepat dan pantas iaitu purata antara satu (1) hari sehingga tujuh (7) hari bekerja
sahaja berbanding Mahkamah Tinggi Syariah Negeri Kedah yang mengambil tempoh
masa yang agak lama iaitu dua puluh tiga (23) hari bekerja daripada tempoh siasatan
kes sehingga pengeluaran Perintah Faraid. Pengkaji berpandangan, isu ini perlu
dikaji semula dan dibuat penambahbaikan dari aspek keberkesanan pelaksanaan
supaya lebih konsisten dan proaktif.
Berdasarkan perbincangan mengenai punca kuasa pentadbiran harta pusaka orang
Islam dari aspek hukum SyaUrankidvi eperrisnlgtkiat UNetgaerria,
peMngakaljai myesnidaapati MS sebagai badan rasmi yang berbidang kuasa
mengeluarkan perintah mengenai penentuan waris dan bahagian yang berhak
diterima oleh waris yang berhak itu. Bagaimanapun, dari
aspek pengeluaran Perintah Faraid, Mahkamah Rendah Syariah berbidang kuasa bagi
harta pusaka yang nilaiannya tidak melebihi daripada RM 100,000.00 (Ringgit
Malaysia: Seratus Ribu Ringgit Sahaja). Sementara pengeluaran Perintah Faraid bagi
nilaian harta pusaka si mati yang melebihi jumlah RM 100,000.00 (Ringgit Malaysia:
Satu Ratus Ribu Sahaja) dan ke atas maka Mahkamah Tinggi Syariah yang
berbidang kuasa seperti mana yang diperuntukkan dalam Enakmen Pentadbiran
Agama Islam
25
Jaid Jaidi Ahmad. Temu bual oleh pengkaji, 11 November 2016, jam 3.00 petang; Pekeliling Ketua
477
Hakim Syarie Perlis Bil.4 Tahun 2005.
25
Negeri-Negeri bagi Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang dan Negeri Perlis dan bagi
Negeri Kedah diperuntukkan dalam Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul
Aman) 2008.
Daripada keseluruhan kajian mengenai punca kuasa yang diperuntukkan dalam
perundangan pentadbiran pusaka Islam di peringkat Persekutuan kepada badan-
badan pentadbir pusaka iaitu UPP, MT dan ARB, pengkaji mendapati tiada
peruntukan mengenai kesalahan sengaja melengah-lengahkan permohonan
pentadbiran harta pusaka bagi tempoh yang tertentu dalam perundangan–
perundangan tersebut. Keseluruhan perundangan yang berkuat kuasa adalah
berhubung dengan prosedur- prosedur pentadbiran harta pusaka orang Islam seperti
permohonan pembahagian Harta Pusaka Kecil, Harta Pusaka Besar dan Harta Pusaka
Ringkas.
4.4 Rumusan
Perlembagaan Persekutuan
UtenlahivmeemrspelrtuintuUktkaanrabidaMngakluaaysaspieantadbiran
pusaka Islam di bawah bidang kuasa Kerajaan Persekutuan dan dipertanggungjawab
kepada UPP, MT dan ARB. Badan-badan pentadbir tersebut mempunyai bidang
kuasa masing-masing. Had dan bidang kuasa itu tertakluk kepada jenis harta iaitu
harta alih atau harta tak alih dan jumlah nilaian harta si mati. Sementara MS hanya
berbidang kuasa dari aspek pengeluaran Perintah Faraid sahaja. Pengkaji mendapati
elemen penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam hanya terdapat pada
zaman pra kemerdekaan. Peranan ini dipertanggungjawabkan kepada Pentadbir
Tanah Daerah atau penghulu mukim untuk melaporkan mana-mana kes pentadbiran
harta pusaka kepada Pentadbir Tanah selepas tempoh enam (6) bulan dari tarikh
25
kematian seperti mana yang diperuntukkan dalam seksyen 18(1), Akta Harta Pusaka
kecil
26
(Pembahagian) 1955 [Akta 98]. Pasca kemerdekaan, realiti yang berlaku adalah
berbeza kerana pentadbiran pusaka kecil telah dipertanggungjawabkan kepada UPP.
Dalam isu ini, aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka juga adalah di bawah
bidang kuasa Kerajaan Persekutuan. Oleh itu, pihak Kerajaan Persekutuan perlu
mewujudkan peruntukan tersebut di bawah suatu undang-undang dan ditadbir oleh
mana-mana badan yang berkenaan. Hal ini disebabkan kesalahan sengaja
melewatkan- lewatkan pentadbiran harta pusaka sehingga berlaku penyelewengan
dan penyalahgunaan ke atas harta si mati adalah suatu kesalahan dan perbuatan itu
adalah suatu dosa dan memberi kesan yang tidak baik dari aspek agama, sosial dan
ekonomi. Melihat kepada evolusi perundangan Islam sehingga kini, maka pengkaji
merumuskan bahawa pihak yang berautoriti dalam hal ehwal Islam baik di peringkat
Persekutuan atau pun di peringkat Negeri perlu bertindak proaktif untuk memastikan
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka dilaksanakan dengan segera.
26
BAB LIMA
PENGUATKUASAAN PENTADBIRAN PUSAKA
5.1 Pengenalan
Perundangan pentadbiran harta pusaka orang Islam adalah berdasarkan kepada Akta
Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan Pentadbiran
1959 [Akta 97], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan Aturan 72) dan
Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]. Daripada keseluruhan peruntukan
dalam perundangan-perundangan tersebut pengkaji mendapati tiada peruntukan yang
khusus mengenai kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran
harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang tertentu dalam. Oleh itu, dalam Bab ini
pengkaji akan membincangkan tentang kepentingan pelaksanaan penguatkuasaan
pentadbiran harta
pusaka orang Islam khususnya di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia dan

amnya di Semenanjung Malaysia yang merangkumi peranan perunda ngan,
pentadbir dan skop kesalahan berkenaan pentadbiran pusaka orang Islam.
5.2 Kepentingan Penguatkuasaan Pusaka
Penguatkuasaan iaitu suatu tindakan untuk memastikan setiap individu atau rakyat
dalam sesebuah negeri atau negara mematuhi undang-undang atau peraturan
tertentu.478 Dalam konteks pusaka Islam, agama dan pemerintah adalah dua elemen
teras untuk merealisasikan hasrat tersebut.479 Aspek penguatkuasaan termasuk dalam
konsep Siyasah Syariyyah iaitu peranan pihak kerajaan menyusun, mengurus,
26
478Oxford Advanced Learner’s Dictionary, 6 th Edit, (Oxford: University, Press, 2000), 383.
Abdullah Muhammad Abdullah, Wilayah al-Hisbah fi al-Islam, Cet.1, 20.
479
26
mentadbir dan memerintah bagi menjamin keadilan dan kesaksamaan. 480
Secara
prinsip, setiap orang Islam berkewajiban mematuhi undang-undang bagi menjamin
keharmonian, kestabilan dan ketenteraman. Menurut Abdullah Muhammad
Abdullah, kepentingan pelaksanaan penguatkuasaan adalah untuk menjamin hak
Allah SWT, hak manusia dalam bentuk hak awam atau hak persendirian dan
481
gabungan antara hak Allah SWT dan hak manusia. Contoh hak Allah SWT iaitu
memelihara solat dan puasa sementara hak manusia iaitu memelihara nyawa dan
482
harta serta gabungan hak Allah SWT dan hak manusia iaitu kewajiban zakat.
Untuk memastikan kewajiban- kewajiban tersebut dipatuhi, tidak memadai hanya
diserahkan kepada setiap individu melaksanakannya malah memerlukan kepada
aspek pengawasan, kawalan, penguatkuasaan dan hukuman supaya kepatuhan
terhadap kewajiban tersebut menepati tuntutan Syarak.
Dalam konteks pusaka, konotasi kepentingan pewujudan penguatkuasaan undang-

undang dalam kehidupan bernegara adalah untuk memastikan hak seseorang untuk
memiliki harta pusaka terpelihara. Tuntutan Islam terhadap perkara tersebut amat
jelas berdasarkan firman Allah SWT:

ۚ َ ۡ ۡ ۡ ٞ ُ ُ َ ۡ
‫ي ۡد ُعو َن إ خ و َي أ ُم ُرو َن بٱ ل َم ۡ ن َه عن ٱ ل ُمن ك ر‬ ‫و ل ت كن ك‬
َ ۡ ۡ َ
‫ۡع ُروف و َن‬ ‫لى ٱ ل ۡير‬ ‫م من ة‬
ۡ
‫وي‬ ‫أ‬
‫ا‬
‫م‬
ِ
ۡ ۡ َٰٓ lَ o lُ
‫ن‬
َ ‫و أ و ل َٰ— ِئك ٱ ل ُم ف‬
483‫حو‬
‫ِل ه ُم‬
Maksudnya:
“Dan hendaklah ada di antara kamu satu puak yang menyeru

(berdakwah) kepada kebajikan (mengembangkan Islam) dan
menyuruh berbuat segala perkara yang baik, serta melarang
26
480
Muhammad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 4. Cet. 1, 29.
481
Abdullah Muhammad Abdullah, Wilayah al-Hisbah fi al-Islam, Cet.1, 30-31.
482
Muhammad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 4. Cet. 1, 140-142.
483
Al-Quran, Ali Imran, 3:104.
26
daripada segala yang salah (buruk dan keji) dan mereka yang
bersifat demikian ialah orang-orang yang berjaya.”
Berdasarkan nas di atas, Al-Qurtubi berpandangan kalimah “‫ ”منكم‬iaitu “‫ ”للتبعيض‬yang
bermaksud perintah untuk melakukan kebaikan dan mencegah perkara yang keji
adalah dikhususkan untuk “ulil amr” iaitu pemerintah bukan untuk semua orang
484
dalam konteks kenegaraan. Hal yang serupa turut dinyatakan oleh Muhammad
Sayyid Tantawi bahawa pemerintah atau kerajaan berkuasa untuk memastikan
rakyatnya melakukan perkara kebaikan dan mencegah daripada melakukan
485
kezaliman. Untuk melaksanakan perintah Allah SWT itu, pihak kerajaan
hendaklah memberi kuasa dan tanggungjawab kepada anggota penguatkuasa untuk
merealisasikan kehendak ayat tersebut iaitu melalui penguatkuasaan undang-undang.
Dalam konteks kepatuhan terhadap perintah Allah SWT dalam pentadbiran harta
pusaka kepada waris
yang berhak dan tegahan menyalahgunakan harta pusaka untuk kepentingan tertentu
seperti mana yang dibincanUgknainvdealramslBtiabUDtuaa
rmaakaMsaualtau ybasdiaan pentadbir yang diberi kuasa oleh kerajaan
hendaklah menguatkuasakan suatu undang-undang pusaka supaya pihak tertentu
tidak melakukan sebarang pelanggaran hak berkaitan hukum Syarak.
Demikian juga dalam suatu masa, berlaku aktiviti yang tidak baik dan berbentuk
kemungkaran maka Nabi SAW menyuruh mencegahnya berdasarkan sabda Baginda:
Al-Qurtubi, Abi Abdillah Muhammad Bin Ahmad Bin Abi Bakr, Al-Jami’ Li Ahkam al-Quran, Juz.
484
26
5, Cet. 1, 252-253.
485
Muhammad Sayyid Tantawi, Al-Tafsir al-Wasith Lil Quran al-Kareem, Jld. 2, (al-Qaherah: Dar al-
Sa’adah, 1973), 202-203.
26
‫ سمعت رسول ا له صلى ا له عليه وسلم‬:‫عن أبي سعي ٍد الخدري رضي ا له عنه قال‬
‫ فإن لم‬،‫ فليغيره يب ده‬،‫ ((من رأى منكم منك ًرا‬:‫يقول‬
486
)) ‫ وذلك أضعف اإليمان‬،‫ فإن لم يستطع فبقلبه‬،‫يستطع فبلسانه‬
Maksudnya:
“Barang siapa di antara kamu yang melihat kemungkaran,

hendaklah dia mengubahnya dengan tangannya. Apabila dia tidak
mampu, maka dengan lisannya, dan apabila dia tidak mampu lagi,
maka dengan hatinya. Sesungguhnya itu adalah selemah-lemah
iman.”
Merujuk hadis yang dibincangkan di atas, dalam konteks penguatkuasaan undang-
undang dalam sesebuah negara, Nabi SAW menyuruh dalam kalangan umat Islam
yang berkuasa iaitu pemimpin mencegah kemungkaran dan kezaliman dengan
tangannya yang bermaksud “‫ ” السلطان وقوة القدرة‬iaitu dengan kekuasaan sebagai sebuah
487
kerajaan yang memerintah.

Tuntutan nas-nas yang dikemukakan oleh pengkaji adalah selari dengan kemungkaran
yang memerlukan pencegahan terhadap kesalahan-kesalahan sivil dari aspek
pentadbiran harta pusaka orang Islam contohnya kesalahan sengaja melengah-
lengahkan permohonan pentadbiran dalam tempoh masa yang panjang. Dalam
tempoh tersebut, harta pusaka terdedah kepada pelanggaran hukum Syarak seperti
memakan harta pusaka milik anak yatim, menduduki tanah pusaka tanpa kebenaran
waris yang lain dan harta pusaka dilupuskan demi kepentingan tertentu. Oleh itu,
pihak Kerajaan hendaklah mewujudkan suatu peraturan atau undang-undang
pusaka supaya aspek
Imam Muslim bin al-Hujjaj al-Qusyairi Al-Naisaburi, Sahih Muslim, Jld. 1, Cet.2, (Beirut; Dar al-
486
26
Kutub al-Ilmiyyah, 2008), 251-252; Sahih Muslim, Kitab al-Ayman, Jld. 1, (Al-Qaherah: Dar al-
Hadith, 2001), 297.
487
Muhammad al-Amin bin Abdullah, Syarah Sahih Muslim al-Syafie, Juz. 2, Cet. 1, (Jeddah: Dar al-
Minhaj, 2009), 402-403.
26
penguatkuasaan dapat diimplimentasikan. Hal ini kerana menyentuh survival
kehidupan masyarakat Islam dalam konteks kepentingan memelihara harta ( ‫حفظ‬
488
‫)المال‬.
Matlamat perundangan adalah untuk memastikan orang awam berkelakuan baik dan
tidak melakukan kezaliman. Dalam isu ini, bagi kesalahan berkaitan hukum Syarak,
Siti Zubaidah Ismail membincangkan kepentingan aspek penguatkuasaan dan
hubungannya dengan dosa peribadi. Menurut beliau, kesalahan melanggar hukum
Syarak adalah suatu maksiat dan dosa. Kaedah nasihat dan kaunseling kepada
pesalah tersebut adalah tidak memadai. Bentuk kesalahan itu hendaklah dikanunkan
untuk membolehkan tindakan penguatkuasaan dilaksanakan. Jika sebaliknya,
pendosa dan pelaku kesalahan Syarak hanya kekal dalam dosa dan maksiat sahaja
sedangkan dari aspek perundangan tidak boleh dikenakan hukuman dan dibawa
kemuka pengadilan. Contohnya, kesalahan tidak solat Jumaat tiga kali berturut-turut
489 490
, melakukan kesalahan sumbang mahram dan bersekedudukan antara lelaki dan
perempuan tanpa mahram atau berkhalwat. Antara hukuman yang diperuntukkan
bagi kesalahan- kesalahan tersebut iaitu tidak melebihi RM 5000.00 (Ringgit
Malaysia: Lima Ribu Ringgit Sahaja) atau dipenjara selama tidak melebihi tempoh
tiga (3) tahun atau disebat tidak melebihi enam (6) sebatan atau gabungan mana-
mana yang berkenaan.

491
488
Muhammad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 2. Cet. 1, 680-681.
489
Seksyen 20, Enakmen Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
490
491
27
dan Pendakwa Syarie Seluruh Malaysia bertempat di Hotel Copthorne, Pulau Pinang pada 17-18
Oktober 2018; Seksyen 29, Enakmen Kanun Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
27
Selain itu, Azizah Mat Rashid et.al turut mengakui kepentingan aspek
penguatkuasaan undang-undang dilaksanakan untuk menangani krisis akhlak dalam
kalangan masyarakat. Krisis akhlak seperti berkelakuan tidak sopan di tempat awam
boleh menyebabkan kehidupan masyarakat tidak seimbang dari aspek pemikiran,
fizikal, spiritual dan emosi. Oleh itu, peruntukan kesalahan-kesalahan seperti
kesalahan melakukan perbuatan sumbang mahram dikenakan hukuman didenda tidak
melebihi lima ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi tiga tahun
atau disebat tidak melebihi enam sebatan atau dihukum dengan mana-mana
492
kombinasi hukuman itu.
Demikian juga kesalahan meminum minuman yang memabukkan di mana-mana
kedai atau tempat awam boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi tiga ribu
ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi dua tahun atau kedua-
duanya.
493
Dalam hal ini, Azizah Mat Rashid et.al berpandangan aspek penguatkuasaan adalah
mekanisme yang terbaik untuk menangani krisis akhlak dalam kalangan masyarakat.
494
Impaknya, masyarakat dapat hisup dengan selamat dan sejahtera.
Sementara Ram al-Jaffri Saad et.al turut berpandangan dalam konteks kepatuhan
pembayar zakat perniagaan, elemen penguatkuasaan perlulak dilaksankan. Dalam
kajian tersebut menjelaskan bahawa penekanan dari aspek kewajiban menunaikan
492
27
493
Azizah Mat Rashid, et.al, “Krisis Akhlak: Penguatkuasaan Undang-undang Sebagai Benteng
494
Menanganinya,” E-Jurnal Penyelidikan dan Inovasi, Jilid II, ISU 1 (2015) 1-18, e-ISSN 2289-7909.
27
zakat sebagai medium kepada pembangunan ummah. Namun, tahap kepatuhan orang
Islam dari aspek pembayaran zakat perniagaan kurang memberangsangkan.
Contohnya, di Wilayah Persekutuan, jumlah peniaga yang berkelayakan untuk
membayar zakat adalah sebanyak 5,000 orang. Bagaimanapun, daripada jumlah
tersebut hanya 500 orang atau dengan kadar 10 peratus sahaja yang mematuhi
495
kewajiban tersebut. Justeru, penyelidik mengesyorkan supaya untuk meningkatkan
jumlah pembayar zakat perniagaan hendaklah melalui kaedah undang-undang.
Penguatkuasaan berdasarkan peruntukan undang-undang yang berkuat kausa adalah
mekanisme terbaik untuk menangani kes pembayar zakat yang “culas” menunaikan
kewajiban tersebut.
Oleh itu, kesalahan dan hukuman yang ditetapkan adalah untuk memastikan pelaku
maksiat dikenakan hukuman yang seyimpal. Oleh itu, disebabkan isu pentadbiran
harta pusaka orang Islam adalah berdasarkan perundangan yang berkuat kuasa di
peringkat
Persekutuan maka Kerajaan Persekutuan hendaklah bertindak proaktif untuk
merealisasikan perkara ini supaya permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
selepas kematian dapat disegerakan.
496
Selain itu, isu ini juga hendaklah ditangani segera berdasarkan kaedah “ ”‫الذرائع سد‬
(saddu al-zarai’) dalam sumber pengambilan hukum Syarak iaitu suatu tindakan
untuk menutup, menyekat, memotong jalan-jalan atau punca-punca serta
perbuatan yang
495
Ram Al-Jaffri Saad, et.al, “Peranan Sikap, Moral, Undang-undang dan Penguatkuasaan Zakat
27
496
Muhammad Hisyam al-Burhani, Saddu’ al-Zarai’ fi al-Syariah al-Islamiyyah, Cet. 1, (Damsyiq:
Dar al-Fikr, 1985), 54; Muhammad Rawwas Qal’ahji, ak-Mausu’ah al-Fiqhiyyah, al-Muyassarah,
Cet.1, Jld 1, (Al-Kuwait: Dar al-Nafaes, 2000), 899.
27
497
boleh membawa kepada kejahatan dan kerosakan. Berdasarkan kaedah tersebut,
sesuatu tindakan yang membawa kepada kesalahan berkaitan dengan perbuatan
manusia dari aspek hukum Syarak hendaklah disekat, dihalang, dicegah atau
dikenakan hukuman mengikut kuasa perundangan. Kesannya, kehidupan dan
kestabilan masyarakat dapat diharmonikan.
Oleh itu, berdasarkan perbincangan di atas, penguatkuasaan undang-undang adalah
mekanisme terbaik untuk memastikan pentadbiran dan pengurusan harta pusaka
orang Islam dapat disegerakan.
5.3 Penguatkuasaan Kes Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka
Isu kelewatan waris mengemukakan permohonan pentadbiran harta pusaka kepada
badan-badan pentadbir pusaka seperti UPP, MT dan ARB telah dibincangkan oleh
pengkaji dalam Bab Satu dan Bab Empat. Tempoh yang diambil oleh waris adalah
bihi tempoh terlalu
dua (2)panjang iaitu
tahun dan kemele
atas tarikh
kematian bagi Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri
Kedah dan Negeri Perlis berdasarkan statistik yang diperoleh daripada Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri-Negeri di Utara Semenanjung Malaysia dan Jabatan
498
Perangkaan Malaysia.
Berdasarkan perbincangan tersebut, pengkaji mengenal pasti antara faktor kelewatan
pentadbiran harta pusaka orang Islam disebabkan tiada suatu perundangan yang
Muhamad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 5, Cet. 1, 523.

497
498
Sumber Data: http://syariah.perak.gov.my/index.php/perkhidmatan/statistik
kes/galeri;http://www.jksnpp.gov.my/jksnpphq/index.php/component/search/?searchword=statistik&s
earchphrase=all&Itemid=347;http://kedah.jksm.gov.my/statistik;
27
norzurairah@esyariah.gov.my/statistik kes faraid); (Capaian pada 20 Ogos 2019).
Sumber:https://newss.statistics.gov.my/newssportalx/ep/epListOrderSearch.seam- Permintaan data
dari Jabatan Perangkaan Malaysia Kod Pesanan -37379 dan 36805.
27
memperuntukkan kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran
harta pusaka dalam tempoh yang tertentu. Menurut Mohd. Fitri et.al dan Bibi Nur
Adila Zulkifli & Md.Yazid Ahmad, isu kelewatan pentadbiran harta pusaka orang
Islam hendaklah diatasi segera kerana memberi kesan yang tidak baik kepada agama,
499
sosial dan ekonomi ummah.
Dalam penelitian didapati daripada keseluruhan perundangan yang melibatkan
pentadbiran harta pusaka yang berkuat kuasa tiada peruntukan yang khusus
mengenai kesalahan sengaja melengah-lengahkan permohonan pentadbiran harta
pusaka dalam tempoh yang tertentu. Terdapat satu peruntukan sahaja yang
mempunyai sedikit elemen penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam
iaitu seksyen 18 (1), Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
Berdasarkan peruntukan tersebut, Pentadbir Tanah Daerah dan penghulu berbidang
kuasa untuk melaporkan
kes melibatkan harta pusaka dalam bentuk tanah sekiranya tiada apa-apa tindakan dari
aspek pentadbiran selepasenam (6) bulan dari tarikh kematian. Bagaim anapun,
konteks semasa, peruntukan tersebut tidak dikuatkuasakan oleh kerana berlaku
pemisahan bidang kuasa antara Pentadbir Tanah Daerah yang mewakili Kerajaan
Persekutuan dan penghulu yang bertanggungjawab kepada Kerajaan Negeri. 500
Menurut Abd. Ghani Bakar, mantan penghulu yang pernah berkhidmat mulai tahun
1956 sehingga tahun 1986 menyatakan bahawa peruntukan tersebut hanya menjurus
kepada pemberitahuan atau pelaporan kepada Pentadbir Tanah atau ARB mengenai
harta pusaka kecil yang memerlukan kepada pengeluaran probet atau surat kuasa
27
499
Mohd. Fitri Abdul Rahman et.al, 2016; Bibi Nur Adila Zulkifli & Md.Yazid Ahmad, 2016.
500
Pekeliling Ketua Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan 1/1992 bertarikh 28 April 1992.
27
mentadbir sahaja. Tiada penalti diperuntukkan bagi kesalahan melewat-lewatkan
pentadbiran harta pusaka melebihi tempoh enam (6) bulan seperti denda dan
sebagainya. Ketika berkhidmat pada tahun 1956 iaitu sebelum kemerdekaan
Persekutuan Tanah Melayu, beliau pernah bertindak sebagai pelapor mengenai hal-
hal pusaka orang Islam di peringkat mukim kepada Pentadbir Tanah bagi urusan
pentadbiran tanah si mati dan pengesahan waris yang berhak ke atas harta tersebut.
501
Hal ini turut diakui oleh Samsudin Haji Yacob, Penghulu Perai Tengah, Pulau
Pinang yang menyatakan bahawa tanggungjawab penghulu amat besar dalam
mengurus pentadbiran harta pusaka orang Islam. Namun, penghulu tidak berperanan
lagi dalam pelaporan kes kematian yang melebihi tempoh enam (6) bulan setelah
UPP mengambil alih pentadbiran harta pusaka orang Islam.502 Pemisahan bidang
kuasa bagi Pentadbir Tanah Daerah yang ditempatkan di bawah pentadbiran
Kerajaan Persekutuan dan
penghulu di bawah pentadbiran Kerajaan Negeri menyebabkan peruntukan seksyen 18

(1) tidak dapat dikuatkuasakan secara konsisten. Selain itu, dalam konteks
jenis harta pusaka bukan sahaja berkaitan dengan tanah malah terdapat aset-aset lain
seperti saham, wang amanah, insurans, royalti yang memerlukan pengurusan yang
lebih efektif supaya hak waris dalam pewarisan harta peninggalan si mati ditadbir
dengan sempurna.
Demikian juga pandangan Radziyuddin Haji Said yang menyatakan bahawa
peruntukan tersebut tidak dikuatkuasakan lagi pada masa sekarang kerana faktor
Abd. Ghani Abu Bakar, Kg. Tok Ya, Batu 18, Jalan Kodiang, 06000 Jitra, Kedah Darul Aman.
501
Temu bual oleh pengkaji di kediaman beliau pada 26 September 2017, jam 3.00 petang.
28
Samsudin Haji Yacob, Penghulu Pejabat Daerah dan Tanah Seberang Perai Tengah, Jalan Betik,
502
Sungai Rambai, 14000 Bukit Mertajam, Pulau Pinang. Temu bual oleh pengkaji, pejabat Pejabat
Daerah dan Tanah Seberang Perai Tengah, Jalan Betik, Sungai Rambai, 14000 Bukit Mertajam, Pulau
Pinang, 9 Oktober 2017, jam 10.45 pagi.
28
pemisahan bidang kuasa Pentadbir Tanah Daerah dan penghulu selepas
kemerdekaan. Pentadbir Tanah Daerah bertanggungjawab kepada Kerajaan
Persekutuan dan penghulu menjalankan tugas di peringkat mukim dan tertakluk
kepada Kerajaan Negeri. Pemisahan bidang kuasa tersebut menyebabkan tindakan
penguatkuasaan berdasarkan peruntukan tersebut tidak dapat dilaksanakan secara
berkesan. Selain itu, peruntukan seksyen 18 (1) sudah tidak relevan dalam konteks
semasa kerana tiada Standard Operating Procedure (SOP) yang menerangkan
prosedur pelaksanaannya secara sistematik dan berkronologi.503
Malahan, menurut Haji Ahmad Fuad Zainal Abidin yang merupakan Yang Dipertua
Kesatuan Penghulu Penggawa Semenanjung Malaysia, bidang tugas penghulu
selepas berkuat kuasa Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] lebih
tertumpu kepada pelaksanaan hak ehwal pembangunan masyarakat dan fizikal di
peringkat
mukim. Semua urusan berkaitan dengan Harta Pusaka Kecil diselaraskan oleh UPP.
Manakala Pentadbir TanahUDnaievraeh
rksinlitilebUihtaberrabidMangalkauaysasidaari aspek proses
pelaksanaan penurunan pindah milik tanah si mati kepada waris yang berhak.504
Pengkaji juga mendapati peruntukan seksyen 18 (1) amat terhad dan hanya memberi
kuasa kepada Pentadbir Tanah Daerah dan penghulu untuk melaporkan kes kematian
melebihi tempoh enam (6) kepada Pentadbir Tanah. Tiada peruntukan penalti bagi
kesalahan-kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta
pusaka
28
Radziyuddin Haji Said. Temu bual oleh pengkaji, 13 Oktober 2016, jam 10.30 pagi; Seksyen 4(2)
503

504
Haji Ahmad Fuad Zainal Abidin, Yang Dipertua Kesatuan Penghulu Penggawa Semenanjung
Malaysia, Pejabat Daerah dan Tanah Kuala Muda, 08000 Sungai Petani, Kedah Darul Aman. Temu
bual oleh pengkaji melalui telefon pada 25 Julai 2019, jam 10.00 pagi. Bidang tugas penghulu
merujuk B40 3.2 (34), JD MyPortfolio Penghulu Negeri Kedah Darul Aman.
28
dalam tempoh tersebut atau kes-kes penyelewengan atau penyalahgunaan melibatkan
harta pusaka orang Islam.
Selain itu, kesan daripada kelewatan pentadbiran harta pusaka menyebabkan jumlah
“wang menunggu dituntut” di ARB dari tahun 2010 sehingga 2016 bagi Negeri
Pulau Pinang adalah sebanyak RM 12,385,700.00 (Ringgit Malaysia: Dua Belas Juta
Tiga Ratus Lapan Puluh Lima Ribu dan Tujuh Ratus Sahaja), Negeri Perak sebanyak
RM 31,254,600.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Puluh Satu Juta Dua Ratus Lima Puluh
Empat Ribu dan Enam Ratus Sahaja), Negeri Kedah sebanyak RM 319,480,500.00
(Ringgit Malaysia: Tiga Ratus Sembilan Belas Juta Empat Ratus Lapan Puluh Ribu
dan Lima Ratus Sahaja) dan Negeri Perlis adalah sebanyak RM 7,272,600.00
(Ringgit Malaysia: Tujuh Juta Dua Ratus Tujuh Puluh Dua Ribu dan Enam Ratus
Sahaja). Jumlah keseluruhan bagi negeri-negeri lokasi kajian dalam tempoh tersebut
adalah berjumlah
RM 370, 393,400.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ratus Tujuh Puluh Juta Tiga Ratus
Universlti
Utara 50M5 alaysia
Sembilan Puluh Tiga Ribu dan Empat Ratus Sahaja). Berdasarkan statistik jumlah
“wang menunggu dituntut” di ARB, pengkaji mendapati adalah suatu kerugian yang
amat besar kerana tidak dapat dijanakan untuk pembangunan ummah.
Tambahan pula, implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka akan menyebabkan
pelbagai isu yang boleh mengundang ketidakstabilan dan keharmonian masyarakat.
Menurut Jasni Sulong dan Wan Halim Wan Harun, isu-isu yang berlaku dalam
tempoh kelewatan pentadbiran harta pusaka menyebabkan pelbagai konflik dalam
masyarakat seperti sebahagian waris menikmati dan menguasai harta si mati
dengan cara yang
28
Jumlah mengikut fail yang dimasukkan dalam akaun khas “Wang Menunggu Dituntut”.
505
ARB/GCCD/MUFTI KEDAH/2017/01/BIL 25-BBA bertarikh 24 Januari 2017.
28
tidak sah, hutang si mati tertangguh, bilangan waris semakin bertambah dan harta si
506
mati terbiar.
Dalam penelitian, pengkaji juga mendapati kelemahan dalam perundangan
pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa juga tidak memperuntukkan kesalahan
pentadbir yang melengah-lengahkan penyerahan bahagian harta pusaka kepada waris
yang berhak sehingga aspek penguatkuasaan tidak dapat dilaksanakan.
Dalam isu ini, pengkaji merujuk suatu kes yang dikemukakan kepada Jabatan Mufti
Negeri Kedah mengenai isu pentadbir harta si mati yang menyalahgunakan bahagian
harta pusaka waris yang lain. En. Ishak bin Said (selepas ini dinamakan sebagai
507
pemohon) memohon penjelasan hukum tentang tuntutan ganti rugi daripada hasil
usaha tanah bendang ibunya secara tidak sah. Persoalan yang dikemukakan oleh
beliau
adalah berkenaan Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman yang meninggal dunia pada
16 Mei 1964 telah meninggalkan harta berbentuk sekeping tanah bendang lot 673/
SPK 1557 dan SPK 2335 GM 176 dengan keluasan 4.0215 hektar bertempat di
Mukim Padang Hang, Kota Setar, Kedah. Harun bin Hj. Awang @ Hj. Mat Saman
@ Osman, No. K/P 321203-02-5097 adalah pentadbir ke atas tanah si mati (rujuk
Saman Pemula No. 371 bertarikh 28 Oktober 1972 dalam Mahkamah Tinggi
Malaya, Alor Setar
Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 5; Wan Abdul Halim Wan
506
Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, 36-40; Nur Ezan Rahmat dan Rafizah Abu Hasan,
“Pentadbiran Harta Pusaka: Kesedaran dan Tanggungjawab, Hak dan Etika Pentadbir dan Waris”,
Prosiding Persidangan Undang-Undang 2007 anjuran Jabatan Undang-Undang Fakulti Pengurusan
28
Awam dan Undang-Undang Universiti Utara Malaysia pada 18-20 April 2007, 672-673.
507
En. Ishak Said, KM 9.8, Jalan Gunong Keriang, No. 31,Kampung Alor Gunchar, 06570 Alor Setar
Kedah mengemukakan surat permohonan kepada Jabatan Mufti Negeri Kedah pada 13 Mac 2017 dan
17 April 2017 berkaitan isu hutang.
28
Kedah). Dua lot tanah tersebut dibahagi kepada waris yang berhak seramai empat
orang dengan bahagian seperti berikut:
i. Harun bin Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman (5/20 bahagian).
ii. Hambiah binti Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman (5/20 bahgaian).
iii. Che Wan binti Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman (5/20 bahagian).
iv. Safie bin Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman (5/20 bahagian).
Isu yang berlaku disebabkan Harun bin Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman
(pentadbir) telah memindah hak milik tanah pusaka dengan kadar bahagian 5/20 atau
tiga relong setengah (3 ½ relong) kepada Hambiah binti Hj. Awang @ Hj. Mat
Saman @ Osman (ibu pemohon) pada 14 September 1994 bukannya pada tahun
1972 dengan merujuk Saman Pemula No. 371 bertarikh 28 Oktober 1972 dalam
Mahkamah Tinggi Malaya, Alor Setar, Kedah). Pemohon tidak berpuas hati
disebabkan pentadbir telah mengambil hasil daripada tanah bendang milik ibu
pemohon yang disewa kepada
pihak lain mulai dari 16 Mei 1964 sehingga 14 September 1994 iaitu selama tiga
U ni v e r s lt i
puluh tahun tanpa pengetahuan ib u p e m o ho n y a n g
U ta r a M a la y s i a
m e r up a kan w ar i s s i m a ti yang berhak ke
atas tanah tersebut. Pemohon memaklumkan bahawa nilai sewaan tanah bendang
pada tahun 1964 semusim adalah sebanyak RM 300.00 (Ringgit Malaysia: Tiga ratus
Ringgit sahaja). 508

Oleh itu, keluasan tanah bendang milik ibu pemohon sebanyak
tiga relung setengah yang disewakan dalam tempoh satu tahun atau dua musim
berjumlah RM 1050.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu Lima Puluh sahaja). Jika
pentadbir tidak menjelaskan kepada ibu pemohon hasil sewaan tanah bendang selama
tempoh tiga puluh (30) tahun bermula dari 16 Mei 1964 sehingga 14 September
1994. Jumlah
28
Borang 14 A Pindah milik tanah, bahagian atau pinjaman bertarikh 14 September 1994 (N0. 020122 GM
508
0000176).
28
keseluruhan hasil sewaan bendang tersebut sebanyak RM 31,500.00 (Ringgit
Malaysia: Tiga Puluh Satu Ribu Lima Ratus sahaja).
Dalam hal ini, pemohon mendakwa pentadbir adalah seorang yang tidak beramanah
kerana melengah-lengahkan urusan pendaftaran hak milik tanah pusaka kepada ibu
pemohon dalam tempoh yang lama iaitu selama tiga puluh tahun. Selain itu,
pentadbir juga tidak membayar hasil sewaan tanah bendang milik ibu pemohon
selama tempoh tersebut. Perbuatan pentadbir itu adalah suatu kesalahan di sisi
hukum Syarak kerana mengambil hak ibu pemohon secara tidak sah. Bagaimanapun,
pentadbir telah meninggal dunia pada 22 Oktober 1999. Rentetan daripada situasi
tersebut maka pemohon ingin mendapatkan nasihat daripada Jabatan Mufti Negeri
Kedah dari aspek hukum Syarak adakah beliau bagi pihak ibunya, Hambiah binti Hj.
Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman (masih hidup) layak menuntut ganti rugi hasil
sewaan tanah bendang
selama hampir tiga puluh tahun (30) daripada ahli waris pentadbir seramai tiga orang
iaitu Razali bin Harun, RopUiahnbiivntei HrasrlutnidaUn tOamraar biMn
Haalrauny. s50i9a
Berdasarkan persoalan yang dikemukakan, Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah
memutuskan bahawa mengikut hukum Syarak, Hambiah binti Hj. Awang @ Hj. Mat
Saman @ Osman berhak menuntut tunggakan hasil yang tidak dilangsaikan oleh
pentadbir (Harun bin Hj. Awang @ Hj. Mat Saman @ Osman) kepada waris-
warisnya kerana tunggakan hasil tersebut termasuk dalam kategori hutang. 510
Pandangan Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah merujuk firman Allah SWT yang
bermaksud:
29
En.Ishak Said, KM 9.8, Jalan Gunong Keriang, No. 31, Kampung Alor Gunchar, 06570 Alor Setar
509
Kedah bertarikh 13 Mac 2017 dan 17 April 2017.

Keputusan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah Bil. 5/2017 bertarikh 3 Julai 2017
510
bersamaan 9 Syawal 1438. (Surat jawapan- Ruj. Bil: (14) dlm.JMNK (F) 602 Jld.24).
29
“Pembahagian itu ialah sesudah diselesaikan wasiat yang telah
diwasiatkan oleh si mati, dan sesudah dibayar hutangnya”. 511
Nas di atas menunjukkan bahawa perkara-perkara yang bersangkutan dengan
tanggungan si mati seperti wasiat dan hutang piutang si mati hendaklah diselesaikan
terlebih dahulu sebelum pembahagian harta pusaka kepada waris yang berhak.
Pandangan ini berdasarkan Sabda Nabi SAW:

o
‫ة ب َد حت ي قضى‬e ‫س ال ُم مع َّل َق‬ َ
‫ ن‬: "‫عن النب ِّي ﷺ قال‬ ‫عن أبي هريرة‬
ُ o َ
‫اى‬ o o o "512‫ع ن ه‬
‫ي ِن ِ ه‬ ‫ؤ ِمن‬ ‫ف‬
Bermaksud;
Daripada Abi Hurairah r.a bahawa Nabi SAW bersabda: Jiwa orang
mukmin itu terbelenggu dengan hutang yang ditanggungnya
sehingga hutang itu dilunaskannya.
Berdasarkan dalil- dalil di atas, hutang adalah suatu perkara yang dipandang serius
dalam syariat Islam. Individu yang terbabit dalam kes hutang dan meninggal dunia
tanpa berkesempatan melanUgsnaiikvanehrustaltngi
nyUatsaedraangkManadliaa ybesrikaemampuan untuk
membayarnya maka perbuatan tersebut adalah suatu dosa sehingga waris si mati
melunaskan.
Selain itu, Jabatan Mufti Negeri Kedah berpandangan tindakan pentadbir melengah-
lengahkan pendaftaran hak milik tanah bendang kepada ibu pemohon adalah suatu
kesalahan kerana tidak menunaikan amanah sebagai pentadbir kepada harta si mati.
29
Al-Quran, al-Nisaa’, 3:11.
511
Sunan al-Tirmizy, Jam’u Jawami’ al-Ahadis wa al-Asanid wa Makjizi al-Sihah wa al-Sunan wa al-
512
Masanid. Juz. 1, Kitab al-Janaiz, (Germany:Thesaurus Islamicus Foundtion, (2000/1421), 288-289.
29
Berdasarkan kes yang dibincangkan di atas, pengkaji berpandangan peruntukan
mengenai kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh pentadbir yang bertentangan
dengan kuasa yang diberikan oleh MT berkaitan pentadbiran harta si mati hendaklah
diperuntukkan dalam Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] atau Kaedah-
Kaedah Mahkamah 2012 (mana yang berkenaan) supaya harta si mati diserahkan
kepada waris yang berhak dan tidak berlaku apa-apa penyelewengan ke atas harta si
mati semasa di bawah kuasa pentadbir.
5.4 Konsep Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka
Struktur pentadbiran harta pusaka di negeri-negeri lokasi kajian adalah sama seperti
negeri-negeri yang lain di Semenanjung Malaysia iaitu berdasarkan perundangan
yang dikanunkan di peringkat Persekutuan. Untuk menangani kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka orang Islam adalah terlalu kompleks disebabkan terdapat
perundangan
yang berkuat kuasa dan badan-badan pentadbir yang pelbagai dalam pentadbiran harta
Universlti Utara Mal5a13ysia
pusaka orang Islam pada masa kini iaitu UPP, MT dan ARB. Tentunya sukar untuk
merealisasikan objektif kajian ini. Bagaimanapun, usaha untuk meminimumkan kes-
kes kelewatan yang tiada kesudahan berkaitan pentadbiran harta pusaka maka suatu
tindakan yang efektif hendaklah dilaksanakan melalui tindakan penguatkuasaan.
5.4.1 Transformasi Perundangan
Transformasi perundangan adalah suatu tindakan proaktif untuk perubahan dan
penambahbaikan supaya pentadbiran pusaka Islam lebih sistematik dan dinamik.
Oleh itu, transformasi undang-undang pentadbiran pusaka pada masa kini hendaklah
dipacu
29
Buletin Kajian Transformasi Pentadbiran Harta Pusaka di Semenanjung Malaysia, Unit Pemodenan
513
Tadbiran dan Perancangan Pengurusan Malaysia (MAMPU), 2016.
29
dengan segera untuk menghadapi cabaran alaf baru abad ke 21. Menurut Fazira
Shafie, peningkatan jumlah harta pusaka yang tidak dituntut amat tinggi di Malaysia.
Faktor utama yang menyebabkan isu ini semakin berlarutan disebabkan sistem
514
perundangan yang lemah. Untuk membolehkan tindakan aspek penguatkuasaan
pusaka dilaksanakan maka Kerajaan Persekutuan hendaklah membuat perubahan
terhadap sistem perundangan pentadbiran pusaka iaitu:
5.4.1.1 Membuat Pindaan dan Penambahbaikan Undang-Undang yang
berkuat kuasa atau Penggubalan Undang-Undang Pusaka yang baharu
Undang-undang pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa iaitu Akta Harta Pusaka
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97],
Kaedah- Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan Aturan 72) dan Akta Perbadanan
Amanah Raya 1995 [Akta 532]. Daripada keseluruhan perundangan tersebut,
pengkaji mendapati hasil daripada kajian MAMPU menunjukkan bahawa
pengurusan dan
pentadbiran harta pusaka pUadna imvaesarksinlti ilebUihtaterrtaumpMu
akelpaaydasbiaidang kuasa Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955

[Akta 98] yang ditadbir oleh Bahagian
515
Pengurusan Pusaka (BPP) di peringkat Persekutuan dan UPP di peringkat Negeri.
Oleh itu, pindaan dalam perundangan sedia ada hendaklah dilaksanakan bagi
membolehkan penambahbaikan peruntukan dalam perundangan Akta Harta Pusaka
516
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]. Elemen kesalahan sengaja melewat-lewatkan
pentadbiran harta pusaka melebihi tempoh enam (6) daripada tarikh kematian dan
Fazira Shafie, et al, 2014.

514
29
Buletin Kajian Transformasi Pentadbiran Harta Pusaka di Semenanjung Malaysia, Unit Pemodenan
515

Suhaimi Ab. Rahman, Adilah Abd. Razak, Setiyawan Gunardi dan Mohamad Aizat Jamaludin,
516
“Kajian Undang-undang Pengurusan dan Pentadbiran Harta Pusaka Islam (Faraid) di Malaysia”,
Universiti Putra Malaysia (t.t).
29
penalti yang tertentu hendaklah diperuntukkan dalam penambahbaikan tersebut bagi
membolehkan tindakan penguatkuasaan dilaksanakan.
Selain itu, untuk jangka masa panjang, Jasni Sulong berpandangan sistem
pentadbiran harta pusaka orang Islam di Malaysia pada masa kini amat memerlukan
statut yang khusus dan dikanunkan supaya pengurusan dan pentadbiran pusaka badan
517
pentadbir pusaka lebih jelas dan cekap. Isu ini turun disarankan oleh Akmal
Hidayah Halim yang berpendapat ketidakseragaman perundangan pusaka Islam telah
merencatkan pentadbiran pusaka dan menyebabkan konflik perundangan yang tiada
518
penyelesaiannya. Oleh itu, Kerajaan Persekutuan hendaklah mewujudkan undang-
undang pentadbiran pusaka yang bersifat substantif yang dinamakan “Akta Pusaka
Islam Malaysia” bagi menangani isu perundangan pusaka Islam supaya lebih
komprehensif dan efektif. Kesan daripada penambahbaikan peruntukan tersebut
maka
seksyen 18(1) Akta Harta Pusaka kecil (Pembahagian) 1955 [98] hendaklah
dimansuhkan.
5.4.1.2 Pemuafakatan Antara Badan-badan Pentadbir Pusaka
Manifestasi terhadap penggubalan undang-undang khusus pusaka Islam memerlukan
kepada penubuhan badan pentadbir khusus yang berperanan untuk melaksanakan
kehendak undang-undang tersebut. Berdasarkan pandangan Mohd. Fitri Abd.
Rahman, perubahan besar mengenai bidang kuasa UPP, MT dan ARB akan berlaku
implikasi daripada transformasi perundangan. Semua pihak khususnya badan-badan
pentadbir
29
517
Akmal Hidayah Halim Pensyarah Kanan, Jabatan Amalan Perundangan, Kuliyyah Undang-Undang
518
Ahmad Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM), 53100 Gombak, Selangor. Temu
bual oleh pengkaji bertempat di Big Mouth Republic Restaurant, C-123, Lorong 10, Taman Sejati
Indah, 08000, Sungai Petani, Kedah, 21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
29
tersebut hendaklah bersedia untuk menerima perubahan tersebut demi
mempertingkatkan mutu perkhidmatan yang bersistematik dan berkesan. Sebuah
Badan Berkanun tunggal yang dinamakan “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka
Malaysia” perlu diwujudkan dan ditempatkan di Bahagian Hal Ehwal Undang-
undang (BHEUU), Jabatan Perdana Menteri bagi melaksanakan perundangan pusaka
519
Islam yang dikanunkan.
Pengkaji mendapati pandangan tersebut adalah suatu yang sukar untuk direalisasikan
dalam konteks semasa oleh kerana untuk meminimumkan bidang kuasa badan-badan
pentadbir pusaka memerlukan kepada pindaan dan pemansuhan peruntukan dalam
perundangan pusaka yang berkuat kuasa. Selain itu, jabatan baharu yang ditubuhkan
untuk mentadbir harta pusaka orang Islam tidak signifikan ditempatkan di BHEUU,
JPM kerana BPP adalah suatu badan pentadbir yang telah lama mengendalikan
pentadbiran harta pusaka kecil dan mempunyai pengalaman dan kepakaran yang tinggi
berbanding
M. Ini kerana, BHEUU
BHEUU di di JP
JPM tiada laman
berkaitan dengan pentadbiran pusaka dan terbeban dengan
kekangan pentadbiran sedia ada. Bagaimanapun, untuk menyelesaikan isu-isu
kelewatan pentadbiran dan pengurusan harta pusaka orang Islam dalam konteks
semasa maka pemuafakatan antara badan- badan pentadbir pusaka adalah suatu
tindakan yang relevan dan munasabah.
Dalam isu ini, pengkaji bersetuju dengan pandangan Suhaime Mahbar supaya badan-
badan pentadbir pusaka iaitu BPP, MT dan ARB dapat membentuk suatu jalinan
kerjasama yang strategik bagi memastikan pentadbiran pusaka orang Islam pada
masa
30
Mohd. Fitri Abdul Rahman, et.al, 2016.
519
30
520
kini lebih cekap dan berkesan. Melalui jalinan strategik itu, BPP, MT dan ARB
kekal sebagai pentadbir pusaka yang berasingan tetapi melaksanakan peranan dan
tanggungjawab yang lebih spesifik dan berfokus. Hasil pemuafakan ini memberi
impak besar kepada pentadbiran pusaka Islam yang masih terikat dengan bidang
kuasa masing-masing iaitu:
a) BPP diberi bidang kuasa penuh untuk mengendalikan pentadbiran pusaka
orang Islam di Semenanjung Malaysia tanpa terikat kepada syarat jenis harta
dan jumlah nilaian harta, berwasiat dan tidak berwasiat.
b) ARB berperanan sebagai Pentadbir, Pemegang Amanah dan Agen Pewasiat.
Dari aspek harta pusaka, ARB diberi kuasa untuk menguruskan pengagihan
harta pusaka kepada waris atau baitulmal.
c) MT bertanggungjawab dalam menyelesaikan kes-kes pusaka yang berhubung
dengan aspek undang-undang bersesuaian MT sebagai sebuah badan
kehakiman.
521
Berdasarkan hasil muafakat antara BPP, MT dan ARB, bidang kuasa pentadbiran
badan-badan pentadbir pusaka lebih jelas dan tidak berlaku sebarang pertindihan.
Dalam konteks badan-badan pentadbir pusaka dikekalkan atas bidang kuasa masing-
masing maka aspek penguatkuasaan pusaka amat bersesuaian dilaksanakan oleh
BPP. BPP mempunyai bidang kuasa pentadbiran pusaka yang lebih luas berbanding
bidang kuasa MT dan ARB iaitu dari aspek mengendalikan permohonan pentadbiran
pusaka,
Suhaime Mahbar, “Transformasi Pengurusan Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia: Cabaran dan
520
30
Penyelesaiannya”. Seminar Kebangsaan Transformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia 2016
pada 22 September 2016 bertempat di Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia
(USIM), Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan.
521
Ibid.
30
membuat keputusan ke atas kes-kes yang dibicarakan, mengeluarkan perintah
pembahagian dan pengagihan harta pusaka kepada waris dan melaksanakan proses
permohonan rayuan ke MT.
5.4.2 Konsep Pelaksanaan Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka
Hasil permuafakatan antara badan-badan pentadbir pusaka dan pindaan peruntukan
undang-undang pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa maka BPP berbidang kuasa
penuh berkenaan hal-hal pentadbiran dan pengurusan harta pusaka orang Islam.
Suatu Unit Penguatkuasaan Pusaka (UPP) hendaklah ditubuhkan dan ditempatkan di
BPP dan bertanggungjawab mengawal selia UPP di peringkat Negeri. Unit ini
mempunyai bidang kuasa yang jelas tentang tindakan aspek penguatkuasaan,
kawalan dan pemantauan bagi menangani kes-kes kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam. Konsep pelaksanaan penguatkuasaan harta
pusaka orang Islam yang
relevan untuk dilaksanakan pada peringkat awal pindaan perundangan pusaka yang
berkuat kuasa adalah sepertUi dni Civareta r5s.1l.ti Utara Malaysia
30
Aduan Diterima
(Unit Penguatkuasaan Pusaka)
Bahagian Pembahagian Pusaka (BPP)
Padanan maklumat
Maklumat kematian dari JPN Siasatan
MT
Pengesahan permohonan
Tiada
ARB
Kes kelewatan melebihi tempoh 6 bulan dari tarikh kematian

MS
ARB/PEGUAM/WARIS Notis/ Saman
Carta 5.1. Konsep Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka Orang Islam

Berdasarkan Carta 5.1, UPP yang ditempatkan di BPP berbidang kuasa menjalankan
penguatkuasaan bagi kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam.
Kronologi tindakan penguatkuasaan tersebut adalah seperti berikut:
a) Peringkat pertama, UPP menerima aduan daripada pihak tertentu dan membuat
siasatan ke atas kes-kes kelewatan melebihi tempoh enam (6) bulan dan ke atas
dari tarikh kematian dengan merujuk data kematian di JPN.
b) Peringkat kedua, semakan status permohonan pentadbiran harta pusaka di MT,
ARB dan MS. Jika tiada apa-apa tindakan permohonan daripada pihak waris
atau mana-mana pihak yang berkepentingan maka UPP berbidang kuasa
mengambil tindakan mengeluarkan notis atau saman kepada waris atau
pihak yang
30
berkenaan untuk tindakan badan kehakiman. Pengesanan waris adalah melalui
30
semakan menggunakan Agency Link-Up System (ALIS), JPN bagi
mendapatkan maklumat terkini tentang waris si mati yang tidak dapat dikesan.
522
c) UPP bertanggungjawab mendokumentasikan tarikh kematian orang Islam
berdasarkan maklumat kematian yang diterima dari JPN. Bagi kematian yang
melebihi tempoh enam (6) dari tarikh kematian, UPP bertanggungjawab
mengeluarkan notis permakluman kelewatan untuk tindakan permohonan
pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang munasabah.
d) UPP bertanggungjawab menyediakan perkhidmatan untuk menerima aduan
berkaitan kelewatan dan penyalahgunaan harta peninggalan si mati secara on
line melalui laman sesawang rasmi yang dibangunkan oleh Sektor Pengurusan
Maklumat (ICT), UPP.
e) UPP juga bertanggungjawab menyediakan SOP untuk menjamin keteraturan
pelaksanaan penguatkuasaan tersebut.

Berdasarkan Carta 5.1, tindakan penguatkuasaan mengikut ketertiban dan
berkronologi adalah untuk memastikan aspek penguatkuasaan termasuk kawalan dan
pemantauan dilaksanakan secara sistematik dan berkesan. Pengkaji optimis elemen
penguatkuasaan adalah suatu solusi yang terbaik pada masa kini untuk
meminimumkan kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam. UPP perlu
membuat semakan dan penambahbaikan dari semasa ke semasa untuk memantapkan
lagi sistem penyampaian perkhidmatan yang cekap dan berkesan.
Jpn-alis agency link-up system; https://planneotrav.tk › 748565-jpn-alis-agency-link-up (Capaian

522
pada 23 Ogos 2019).
30
Untuk memudahkan saluran penyampaian maklumat waris, aset dan liabiliti si mati
kepada UPP dengan cepat dan tepat bagi tujuan penguatkuasaan maka diwujudkan
suatu Pusat Pendaftaran Setempat Wasiat, Aset dan Liabiliti Malaysia. Rajah 5.1
menerangkan kaedah penyaluran maklumat dan data tersebut.
Maklumat asas yang diperlukan:

Nama si mati
Maklumat Si mati No. Kad Pengenalan
(Jabatan Pendaftaran UPP Tarikh Kematian
Negara (JPN)
1. Kumpulan Wang 9. Permodalan Nasional Berhad

Simpanan Pekerja (KWSP) (PNB)
2. Lembaga Tabung Angkatan 10.Majlis Amanah Rakyat
Tentera (MARA)
3. Lembaga Urusan Tabung 11. Jabatan Akauntan Negara
Haji (LUTH) 12. Jabatan Insolvensi
4. Amanah Raya Berhad (ARB) Pusat Daftar
13.Perbadanan Tabung
5. Pejabat Tanah Setempat, Aset
Pendidikan Tinggi Nasional
6. Bank Negara Malaysia dan Liabiliti
(PTPTN)
7. Pendaftar Wang Tidak Malaysia
14. Bahagian Pinjaman
Dituntut (KWTD) Perumahan
8. Jabatan Pengangkutan Jalan Universlti Utara Malay15s. iLaembaga Hasil Dalam
(JPJ) Negeri (LHDN)
waris/pemiutang, penghulupentadbirdaftar rekod/ kaevet
Rajah 5.1. Kaedah Penyaluran Maklumat kepada UPP
Berdasarkan Rajah 5.1 di atas, setelah UPP menerima maklumat kematian daripada
JPN, maka UPP akan memadankan maklumat si mati daripada Pusat Daftar
Setempat, Aset dan Liabiliti Malaysia. Kemudian, maklumat-maklumat tersebut akan
disalurkan kepada agensi-agensi yang mempunyai kaitan dengan aset dan liabiliti si
mati. Maklumat-maklumat tersebut berstatus sulit. Pihak yang mempunyai
30
kepentingan
30
sahaja seperti BPP, ARB, peguam dan waris dibenarkan untuk menyemak dan
memperoleh maklumat berkenaan dengan menggunakan sistem log pengguna.
5.5 Rumusan
Berdasarkan kajian kepentingan pelaksanaan aspek penguatkuasaan kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka mengikut hukum Syarak dan undang-undang jelas
menunjukkan bahawa kaedah tersebut adalah yang efektif bagi menangani kes-kes
kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam. Sebagai seorang Islam, pelanggaran
hukum Syarak berkaitan harta pusaka adalah suatu perbuatan dosa. Pencegahan
kesalahan tersebut tidak memadai hanya atas kesedaran bagi setiap individu Muslim
malah memerlukan tindakan dari aspek penguatkuasaan. Dalam Bab ini pengkaji
menerangkan secara terperinci tentang kepentingan penguatkuasaan dan metodologi
pelaksanaan yang berkesan bagi kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam
dalam tempoh yang lama.

Untuk mencapai gagasan tersebut, transformasi perundangan hendaklah dipacu
secepat mungkin antaranya melalui pindaan atau penambahbaikan sistem
perundangan yang berkuat kuasa. Selain itu, penggubalan suatu perundangan yang
bersifat substantif mengenai pusaka Islam juga adalah suatu yang bertepatan dengan
kehendak semasa. Badan-badan pentadbir pusaka seperti UPP, MT dan ARB
perlulah bertoleransi dalam mengharmonikan bidang kuasa masing-masing supaya
BPP di peringkat Persekutuan dan UPP di peringkat Negeri diberi tanggungjawab
sebagai agen penguatkuasaan yang efektif untuk menangani isu-isu kelewatan
pentadbiran harta pusaka dan kesalahan-kesalahan yang lain. Melalui mekanisme
tersebut, konflik
31
yang berlaku akibat daripada kes kelewatan pentadbiran akan dapat di atasi secara
31
kolektif. Contohnya, kesalahan tidak mengurus harta pusaka mengikut kehendak
surat kuasa mentadbir, kesalahan mengambil harta pusaka milik waris yang masih
kecil, menyembunyikan harta yang ditinggalkan oleh si mati, memonopoli harta
pusaka untuk kepentingan tertentu dan seumpamanya. Justeru, kaedah
penguatkuasaan, kawalan dan pemantauan yang bersistematik dalam menyelesaikan
isu kelewatan pentadbiran harta pusaka hendaklah berdasarkan sistem perundangan
yang mantap yang menjadi prasyarat ke arah pembinaan negara yang bertamadun.
31
BAB ENAM
ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN
6.1 Pengenalan
Dalam Bab ini, pengkaji menganalisis data kajian lapangan berdasarkan keputusan
ujian dan tindak balas yang diberikan oleh responden terhadap soalan selidik dan
temu bual yang dijalankan. Kaedah-kaedah penghasilan data yang dipilih adalah
untuk memastikan kesahan dan kebolehpercayaan kajian. Keabsahan data adalah
merujuk kepada pengukuran ketepatan kajian yang dijelaskan dalam bentuk
523
gambaran yang sebenar tentang subjek yang hendak dikaji. Menurut Fauzi Hussin
et al, kebolehpercayaan merujuk kepada setakat mana dapatan kajian boleh diulang
semula
524
untuk memberikan hasil dapatan yang serupa. Untuk menganalisis dan
menginterprestasikan data soalan selidik, pengkaji menyenaraikan satu siri soalan
dan melibatkan responden beragama Islam di negeri-negeri lokasi kajian iaitu Negeri
Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis. Bentuk soalan selidik
yang dikemukakan kepada responden-responden berbentuk soalan tertutup dengan
pilihan mengikut urutan.525. Data-data yang diperoleh dianalisis menggunakan sistem
Statistical Packages For Social Science (SPSS) Version 2.2 dalam bentuk deskriptif
deduktif.526 Kemudian, hasil analisis data-data tersebut, pengkaji melaporkan dapatan
523 Lexy J. Moleong, Metodologi Penelitian Kualitatif, 324.

524Fauziah Hussin et.al, Kaedah Penyelidikan & Analisis Data SPS.S, 179.
31
525http://www.academia.edu/4982307/Kaedah_Pengumpulan_Data (Capaian pada 12 Mei 2017).
526Budiman Chandra, Pengantar Statistik Kesihatan, (Jakarta: Percetakan Nasional, 1995), 2.
31
kajian yang menjelaskan kepentingan objektif kajian. Pengkaji mengkategorikan
soalan selidik kepada empat bahagian iaitu:
a) Bahagian 1 berkaitan demografi responden.
b) Bahagian 2 untuk menguji pengetahuan responden tentang undang-undang dan
badan pentadbir pusaka orang Islam di Semenanjung Malaysia dengan
memfokuskan Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia.
c) Bahagian 3 untuk menganalisis aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka
yang perlu diperkemaskan supaya dapat mengatasi masalah kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam.
d) Bahagian 4 untuk mengkaji peranan aspek penguatkuasaan berperanan selaku
pemboleh ubah pengantara kepada hubungan antara kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka dengan penggubalan undang-undang pusaka.
Kaedah analisis keseluruhan data menggunakan analisis deskriptif yang
memperihalkan kekerapanU,
npeivrateusrasn ltdianUtmainrasertMaaldaipyersseimabahkan dengan
menggunakan instrumen Carta Pai, Graf Bar dan Jadual untuk menjelaskan dapatan
kajian secara tuntas.
Selain itu, pengkaji menggunakan metodologi temu bual untuk mengukur dan
menilai pandangan responden berkenaan kondisi pentadbiran harta pusaka yang
dilaksanakan di negeri-negeri lokasi kajian khususnya dan di Semenanjung Malaysia
amnya. Pemilihan kaedah tersebut adalah untuk memperoleh data yang lengkap dan
tepat melalui komunikasi yang mendalam antara pengkaji dengan responden kajian.
Pendekatan ini adalah bertepatan dengan kajian Cannell dan Kahn yang menyatakan
bahawa metodologi temu bual lebih relevan bagi mendapatkan data dan maklumat
31
527
yang menyeluruh berbanding mekanisme kajian soalan selidik. Oleh itu, pengkaji
mengaplikasikan pendekatan Kahn dan Cannell dalam kajian ini supaya dapatan
528
kajian lebih tepat dan mencapai kehendak persoalan kajian dan objektif kajian.
Pengkaji menggarapkan kombinasi temu bual soalan separa berstruktur dalam teknik
kajian dan analisis kandungan. Contohnya, untuk mengesahkan data kajian yang
diperoleh melalui metodologi temu bual, pengkaji melibatkan responden terpilih
sahaja iaitu Mufti/ Timbalan Mufti, Ketua Hakim Syarie, Penasihat Syariah dari JPN
dan Ahli Akademik.
Selain itu, Bab ini juga melaporkan tentang dapatan kajian berkaitan pentadbiran
harta pusaka orang Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia dan
tumpuan dari aspek penguatkuasaan. Perbincangan tersebut telah mengupas tiga (3)
isu-isu penting iaitu kelewatan pentadbiran harta pusaka, ketiadaan aspek
penguatkuasaan dan
peruntukan undang-undang mengenai pusaka Islam terhad. Perbincangan ini

menjawab persoalan dan objektif kajian dalam Bab Satu dengan menggabungkan
dapatan kajian kepustakaan, kajian literatur dan kajian lapangan.
Setiap dapatan kajian disusun oleh pengkaji mengikut tiga objektif kajian.
Perbincangan dalam objektif kajian mengandungi tema tertentu dan dikupas di
bawah tajuk isu-isu tersebut. Tema-tema tersebut dihuraikan dengan tertib dan
lengkap supaya kajian ini dapat menghasilkan perbincangan yang menarik dan
ilmiah mengenai kepentingan aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta
pusaka orang Islam selepas kematian, isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka
dari aspek
31
527
Carnell, C. F., dan Kahn, R. L., “Interviewing”, dalam Handbook of Social Psychology, Ed ke-2, Jil.
2, Ed. Lindzey, R. dan Azronson, E. (Reading, MA: Addison-Wesley, 1968), 554.
528
Kahn, R. dan Cannell, C.The Dynamics of Interviewing, (New York: John Wiley, 1957), 149.
31
hukum Syarak, sosial dan ekonomi umat Islam. Selain itu, perbincangan menyentuh
isu punca kuasa dari aspek perundangan yang memperuntukkan bidang kuasa kepada
badan-badan pentadbir melaksanakan peranan dan bidang kuasa masing-masing dan
ketiadaan perundangan yang khusus mengenai pusaka Islam di peringkat
Persekutuan yang membolehkan aspek penguatkuasaan dilaksanakan.
6.2 Reka Bentuk Pengumpulan Data
Selain kajian kes, reka bentuk pengumpulan data yang digunakan oleh pengkaji ialah
instrumen kajian soalan selidik dan metodologi temu bual. Pendekatan tersebut
diaplikasi secara sistematik supaya penjanaan data lebih absah dan signifikan.
6.2.1 Kajian Soalan Selidik
Pengkaji menetapkan jumlah responden seramai lima puluh (50) orang bagi setiap
negeri-negeri lokasi kajian iaitu Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah
dan Negeri Perlis. Jumlah keselUurnuhivanererssplotnidenUtadaarlaah
sMeraamlaai ydusaiaratus (200) orang yang terdiri daripada pelbagai latar
belakang dan tahap pengetahuan. Pemilihan kaedah tersebut adalah signifikan untuk
mencerap dapatan kajian supaya hasil kajian
tepat, relevan dan tidak tersasar memandangkan setiap individu secara dasarnya
memiliki harta walaupun dalam jumlah yang kecil. Contoh borang kajian soalan
selidik adalah seperti di Lampiran H.
Latar belakang responden dijelaskan secara spesifik berdasarkan demografi tertentu
iaitu jantina, umur status perkahwinan, tahap pendidikan, pekerjaan, pendapatan
bulanan, tempat tinggal dan negeri. Tujuan dapatan daripada demografi responden
31
adalah untuk memperoleh data yang tepat dan sahih kerana item-item yang
diperlukan dalam Bahagian A amat membantu pengkaji mencerap objektif-objektif
kajian yang lain.
A. Jantina
Jantina adalah salah satu item yang diperlukan dalam kajian. Dalam konteks
semasa, pemilikan harta tidak tertumpu hanya kepada golongan lelaki sahaja
malahan golongan wanita turut memiliki keupayaan memiliki harta sendiri
seperti barang kemas, kediaman, hartanah dan sebagainya. Hal ini disebabkan
penglibatan wanita dalam sektor pekerjaan melebihi kaum lelaki iaitu sebanyak
54.3 peratus. Johari Abdul Ghani, Mantan Menteri Kewangan II menjelaskan
bahawa golongan wanita bekerjaya dalam pelbagai sektor mencecah tujuh ratus
ribu (700,000) orang. Secara tidak langsung ia turut menyumbang kepada 0.3
529
peratus peningkatan Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK).

Oleh itu, data ini menunjukkan bahawa kaum wanita juga mempunyai peluang
untuk memiliki harta dan aset-aset yang lain berdasarkan upah dan gaji yang
diterima oleh mereka. Berdasarkan borang soalan selidik yang diedarkan
kepada responden di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia, hasil kajian
menunjukkan 102 orang responden lelaki atau 51 peratus dan 98 orang
responden adalah dalam kalangan perempuan atau 49 peratus. Pengkaji
mendapati jumlah antara jantina adalah seimbang dan tidak menunjukkan
jurang perbezaan yang ketara iaitu 1 peratus sahaja atau mewakili skor 2 orang
responden. Carta Pai 6.1 memperihalkan dapatan kajian secara keseluruhan.
Berita Harian Online, 5 September 2017: 2:48, bhnews@bh.com.my. Mengenai Keluaran Dalam
529
Negara Kasar (KDNK).
31
Carta Pai 6.1. Kekerapan dan peratusan mengikut jantina
B. Umur
Pengkaji menetapkan had umur responden dalam 5 skala iaitu skala pertama
berumur daripada lapan belas (18) tahun sehingga tiga puluh (30) tahun. Had
umur tersebut adalah merujuk kepada Akta Umur Dewasa 1971 [Akta 21] yang
memperuntukkan sepeUrtni bievriekurt:slti Utara Malaysia
“Tertakluk kepada seksyen 4, umur belum dewasa bagi

semua lelaki dan perempuan ialah dan adalah terhad kepada
lapan belas tahun dan tiap-tiap lelaki dan perempuan yang
530
mencapai umur itu ialah berumur dewasa di Malaysia.”
Berdasarkan penetapan had umur lapan belas (18) tahun seperti yang
diperuntukkan dalam Akta tersebut, seseorang itu telah diiktiraf sebagai “orang
dewasa” yang boleh memikirkan sesuatu secara rasional dan segala
pandangannya boleh diterima pakai sebagai suatu maklumat atau fakta yang
sahih. Bagi skala kedua; responden berumur antara tiga puluh satu (31) tahun
Seksyen 2, Akta Had Umur Dewasa 1971 [Akta 21].

530
32
sehingga empat puluh (40) tahun, skala ketiga; responden berumur antara
empat puluh satu (41) tahun sehingga lima puluh (50) tahun, skala keempat;
berumur responden lima puluh satu (51) tahun sehingga enam puluh (60) tahun
dan skala kelima; responden berumur enam puluh satu (61) tahun dan ke atas.
Umur enam puluh satu (61) tahun dan ke atas adalah usia maksimum yang
relevan untuk dijadikan skala kelima oleh kerana hampir dengan jangkaan
hayat penduduk Malaysia pada tahun 2017 bagi lelaki adalah 72.1 tahun dan
531
jangkaan hayat perempuan adalah
. 77.4 tahun
Dapatan kajian di atas menunjukkan bahawa umur responden yang tertinggi
adalah antara lima puluh satu (51) tahun sehingga enam puluh (60) tahun iaitu
sebanyak 32.5 peratus atau skor 65 orang responden. Sementara skala kedua
tertinggi adalah responden yang berumur empat puluh satu (41) sehingga lima
puluh (50) tahun iaitu 31.5 peratus atau 63 orang responden, umur tiga puluh
satu (31) tahun sehingUganeimvpeat rpsulluthi (4U0)ttaahruan
iaMitua1l8a.5ypseiraatus atau 37 orang
responden. Baki 12.5 peratus atau 25 orang responden berumur enam puluh satu
(61) tahun dan ke atas. Jumlah umur paling minima ialah 5 peratus atau 10
orang responden sahaja yang berumur 18 hingga 30 tahun. Dalam hal ini,
pengkaji optimis bilangan responden yang berumur antara lima puluh satu (51)
tahun sehingga enam puluh (60) tahun dan berumur empat puluh satu (41)
sehingga lima puluh (50) tahun mewakili skala tertinggi mengalami kekerapan
kematian sama ada ibu ataupun bapa dan datuk ataupun nenek. Graf bar
tunggal vertikal
6.2 memperihalkan dapatan kajian secara keseluruhan bagi umur responden.
32
www//:dosm.gov.my portal rasmi jabatan perangkaan Malaysia data jangkaan hayat penduduk
531
Malaysia pada tahun 2017. (Capaian pada 26 September 2018).
32
Graf Bar 6.2. Kekerapan dan peratusan umur
C. Status Perkahwinan
Status perkahwinan membantu pengkaji untuk mengenal pasti status kekerapan
kematian yang dialami oleh responden. Responden yang berkahwin bukan
sahaja menghadapi kematian adik beradik, ibu atau bapa sahaja malah turut
mengalami kematian seperti pasangan suami atau isteri dan anak-anak.

Responden bujang hanya mengalami kematian melibatkan ibu atau bapa dan
adik beradik sahaja. Dapatan kajian menunjukkan majoriti responden yang
berkahwin ialah 88 peratus atau 176 orang responden berbanding 12 peratus
atau 24 orang responden yang berstatus bujang. Oleh itu, pengalaman
kekerapan kematian yang dialami oleh responden yang berkahwin tentunya
lebih tinggi berbanding responden berstatus bujang. Carta Pai 6.3 menerangkan
dapatan kajian secara keseluruhan bagi status perkahwinan responden.
32
Carta Pai 6.3. Peratusan status perkahwinan
D. Tahap Pendidikan
Pengukuran tahap pendidikan responden bertujuan untuk menilai data yang
diperoleh adalah munasabah, realistik dan rasional. Dapatan kajian
menunjukkan 34 peratus yang mewakili kekerapan 68 orang responden berada

pada tahap tertinggi iaitu Sijil Pelajaran Malaysia (SPM). Tahap kedua tertinggi
terdiri daripada responden yang berkelulusan Ijazah Pertama, Sarjana dan
Doktor Falsafah iaitu 33 peratus atau dengan kekerapan 66 orang responden.
Tahap ketiga pula terdiri daripada responden yang berkelulusan Diploma iaitu
18 peratus atau mewakili skor 36 orang responden. Baki sebanyak 6 peratus
atau skor seramai 12 orang responden mempunyai tahap pendidikan lain-lain
iaitu 5 peratus atau mewakili 9 orang responden yang memiliki tahap
pendidikan Darjah Enam, SRP/PMR/PT3 dan tiada apa-apa kelulusan.
Berdasarkan 6 skala pilihan tahap pendidikan yang disenaraikan, dapatan
kajian menunjukkan skala pertama, kedua dan ketiga tertinggi adalah
responden yang
32
memiliki latar belakang pendidikan seperti SPM, Diploma, Ijazah Pertama dan
ke atas dengan jumlah sebanyak 170 orang responden berbanding 200 orang
responden keseluruhannya. Graf bar tunggal vertikal 6.4 menerangkan dapatan
kajian secara menyeluruh bagi tahap pendidikan responden.
Graf Bar 6.4. Peratusan tahap pendidikan

E. Pekerjaan
Dapatan kajian jenis pekerjaan responden adalah untuk mengetahui tahap
kedudukan ekonomi responden atau waris dalam pemilikan harta walaupun
dalam jumlah yang minima. Faktor ini mendorong responden memberi
pandangan secara terperinci dalam pengurusan pembahagian harta pusaka.
Dapatan kajian menunjukkan jenis pekerjaan responden sebagai penjawat
awam adalah tertinggi iaitu 37 peratus atau mewakili skor 74 orang responden.
Responden yang bekerja di syarikat swasta adalah mewakili tahap kedua
tertinggi iaitu 20 peratus atau kekerapan 39 orang responden. Tahap ketiga
tertinggi pula mewaliki golongan petani iaitu 13 peratus atau mewakili skor 25
orang responden. Tahap kedua terendah iaitu 11 peratus atau kekerapan 22
32
orang
32
responden terdiri daripada peniaga dan pesara manakala 10 peratus atau skor
19 orang responden mewakili lain-lain pekerjaan adalah tahap paling rendah.
Graf bar tunggal vertikal 6.5 memperihalkan dapatan kajian tersebut.
Graf Bar 6.5. Peratusan pekerjaan
F. Pendapatan Bulanan
Pendapatan bulanan UandailvaherinsslttruimUentapraalingMtaeplaat
yusnitauk menunjukkan keupayaan responden memiliki harta alih atau harta
tak alih walaupun dalam jumlah minimum. Responden melengkapkan data
yang diperlukan berdasarkan kefahaman dan pengalaman dalam pentadbiran
harta pusaka. Maklumat tersebut adalah benar dan boleh dipercayai. Pengkaji
menyenaraikan 4 skala pendapatan pilihan responden iaitu tahap pertama; RM
1,000.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu Sahaja) dan ke bawah, tahap kedua; RM
1,001.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) sehingga RM
3,000.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ribu Sahaja), tahap ketiga; RM 3001.00
(Ringgit Malaysia: Tiga Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) sehingga RM 6,000.00
(Ringgit Malaysia: Enam Ribu Sahaja)
32
dan tahap keempat; RM 6,001.00 (Ringgit Malaysia : Enam Ribu dan Satu
Ringgit Sahaja) sehingga ke atas.
Dapatan kajian menunjukkan jumlah pendapatan bulanan responden RM
1001.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) sehingga RM
3,000.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ribu Sahaja) adalah skor tertinggi yang
mewakili 40.5 peratus iaitu 81 orang responden. Baki 36.5 peratus atau
kekerapan 73 orang responden berpendapatan bulanan sekitar RM3,001.00
(Ringgit Malaysia: Tiga Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) sehingga RM 6,000.00
(Ringgit Malaysia: Enam Ribu Sahaja). Bagi responden berpendapatan bulanan
bawah nilaian RM 1,000.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu Sahaja) ialah 13
peratus atau 26 orang responden dan tahap terakhir iaitu 10 peratus atau skor
20 orang responden yang berpendapatan RM 6,001.00 (Ringgit Malaysia:
Enam
Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) dan ke atas.

Berdasarkan petunjuk tersebut, majoriti pendapatan bulanan responden berada
pada skala antara RM 1,001.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu dan Satu Ringgit
Sahaja) sehingga RM 3,000.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ribu Sahaja) dan RM
3,001.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ribu dan Satu Ringgit Sahaja) sehingga RM
6,000.00 (Ringgit Malaysia: Enam Ribu Sahaja) mewakili 174 orang
responden atau 87 peratus daripada jumlah keseluruhan responden. Dapatan
kajian ini menunjukkan responden berkemampuan memiliki aset sebagai
pelaburan masa hadapan. Maklumat tentang tahap pendapatan bulanan
responden ditunjukkan pada Graf bar tunggal vertikal Graf Bar 6.6 di bawah.
32
Graf Bar 6.6. Peratusan pendapatan bulanan
G. Tempat Tinggal
Tiga lokasi kediaman iaitu kampung, bandar kecil dan bandar besar
mempengaruhi gaya hidup dan pemikiran responden. Perbezaan lokasi
tersebut membantu pengkaji menganalisis data berasaskan latar belakang

kehidupan dan kecenderungan responden. Dapatan kajian menje laskan 93
responden atau 47 peratus tinggal di bandar kecil, 79 orang responden atau 40
peratus tinggal di kampung dan 28 orang responden atau 14 peratus tinggal di
bandar besar. Dapatan kajian keseluruhan ditunjukkan dalam Carta Pai 6.7.
32
Carta Pai 6.7. Peratusan tempat tinggal
H. Negeri
Negeri-negeri terpilih adalah merupakan lokasi kajian. Pecahan jumlah
responden adalah setara iaitu 50 orang bagi Negeri Perak, Negeri Pulau Pinang,
Negeri Kedah dan NUegneriivPeerrliss l dteingUantaskroar 2M5

apelraatyussibaagi setiap negeri
tersebut. Hal ini supaya hasil kajian seimbang dan tidak bias antara satu negeri
dengan negeri yang lain. Graf bar tunggal vertikal 6.8 memperihalkan dapatan
kajian secara menyeluruh bagi negeri-negeri tersebut.
33
Graf Bar 6.8. Peratusan Negeri
Berdasarkan keseluruhan dapatan kajian Bahagian A di atas, pengkaji merumuskan
bahawa demografi responden lelaki ialah 51 peratus lebih tinggi daripada responden
perempuan, 49 peratus. Bagi umur responden menunjukkan responden berusia 51
sehingga 60 tahun adalah teUrtinngivgi eberrsbalntdi inUg t4askraala
yManagllaaiyn.sSitaatus perkahwinan menunjukkan 88 peratus responden telah
berkahwin. Tahap pendidikan menunjukkan
responden memiliki kelulusan SPM iaitu 34 peratus berbanding 5 skala yang lain.
Bagi jenis pekerjaan menerangkan bahawa 37 peratus responden adalah penjawat
awam berbanding 5 skala yang lain. Pendapatan bulanan menunjukkan majoriti
responden berpendapatan RM 1001.00 (Ringgit Malaysia: Satu Ribu dan Satu
Ringgit Sahaja) sehingga RM 3000.00 (Ringgit Malaysia: Tiga Ribu Sahaja) sebulan
terdiri daripada 46 peratus responden yang tinggal di bandar kecil dalam 4 skala
pilihan. Dapatan kajian menunjukkan 25 peratus atau 50 orang responden di setiap
negeri lokasi kajian adalah seimbang dengan skor yang sama. Justeru, keseluruhan
dapatan kajian dalam Bahagian A telah memenuhi tahap piawaian kajian dan
33
menjadi pemangkin yang konstruktif untuk mencapai objektif kajian secara spesifik
dan komprehensif.
33
Soalan selidik di Bahagian 2 bertujuan untuk menguji tahap pengetahuan responden
terhadap objektif pertama kajian iaitu untuk mengkaji undang-undang dan badan
pentadbir pusaka orang Islam di Malaysia dengan memfokuskan Negeri-Negeri di
Utara Semenanjung Malaysia. Terdapat tiga soalan selidik tentang hukum
pembahagian harta pusaka, perundangan harta pusaka yang berkuat kuasa dan badan
pentadbir yang terlibat dalam pentadbiran harta pusaka orang Islam. Dalam bahagian
ini, responden diberi kebebasan memilih lebih daripada satu pilihan jawapan
mengikut pecahan soalan di bawah.
A. Hukum Pengurusan Pembahagian Harta Pusaka
Pengkaji menyenaraikan tiga pilihan hukum pengurusan pembahagian harta
pusaka orang Islam iaitu harus, sunat atau wajib. Dapatan kajian menunjukkan
skor 93 peratus atau kekerapan 186 orang responden memahami hukum
mengurus pembahagiUannihvareta rpsulstaikaUatdaalraha
wMajiab,la6ypseiraatus atau dengan
kekerapan 13 orang responden berpendapat harus dan seorang responden
sahaja iaitu 1 peratus menyatakan sunat.
Berdasarkan hasil kajian, pengkaji mendapati majoriti responden mengetahui
hukum pengurusan pembahagian pusaka adalah suatu tuntutan Syarak yang
wajib dilaksanakan dengan adil dan amanah. Namun, realiti yang berlaku
menunjukkan sikap waris dan pihak-pihak berkepentingan sengaja melengah-
lengahkan permohonan pentadbiran harta pusaka sehingga mengambil tempoh
masa yang terlalu lama seperti mana yang telah dibincangkan dalam Bab Satu
33
dan bab Lima. Graf bar tunggal vertikal 6.9 menunjukkan dapatan kajian
tentang hukum pengurusan pembahagian harta pusaka dalam Islam.
Graf Bar 6.9. Kekerapan dan peratusan hukum pengurusan pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka orang Islam
B. Perundangan PusakaUYnainvgeBrersklutait kUutaasardai

SMemaelnaaynjsuinag Malaysia
Pihak Kerajaan Malaysia telah menguatkuasakan undang-undang pentadbiran
pusaka orang Islam di Semenanjung Malaysia supaya dapat memastikan
pentadbiran harta pusaka dilaksanakan mengikut prosedur yang ditetapkan.
Pengkaji menyenaraikan empat (4) peruntukan undang-undang pentadbiran
pusaka yang utama untuk menduga kefahaman responden iaitu:
i. Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97]
ii. Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]
iii. Akta Perbadanan Amanah Raya Berhad 1995 [Akta 532]
iv. Enakmen Pentadbiran Agama Islam Negeri-Negeri / Enakmen
Mahkamah Syariah Negeri
33
Dapatan kajian menunjukkan skor tertinggi iaitu 62 peratus atau 123 orang
responden memahami bahawa Enakmen Pentadbiran Undang-undang Islam
Negeri-Negeri atau Enakmen Mahkamah Syariah Negeri-Negeri sebagai statut
yang memberi kuasa kepada MS dari aspek pentadbiran harta pusaka orang
Islam berbanding skor 38 peratus atau 77 orang responden tidak bersetuju
dengan kenyataan tersebut. Bagi Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955
[Akta 98] menunjukkan responden mengakui UPP adalah badan yang
mentadbir harta pusaka kecil orang Islam berdasarkan peruntukan akta tersebut
dengan skor sebanyak 45 peratus atau kekerapan 91 orang manakala skor 55
peratus atau 109 orang responden menyatakan sebaliknya. Akta Perbadanan
Amanah Raya 1995 [Akta 532] pula memperoleh skor 35 peratus atau dengan
kekerapan 69 orang responden bersetuju ARB sebagai badan yang
bertanggungjawab dalam aspek pentadbiran harta pusaka orang Islam
berdasarkan Akta Perbadanan Amanah
Raya 1995 [Akta 532] sementara skor 65 peratus atau dengan kekerapan 131
orang responden pula UtidnakivbeersrestuljutideUngtaan
rpearkaMraatelraseybust.iBaagi perundangan
pusaka yang terakhir iaitu Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97]
menunjukkan skor paling rendah iaitu 12 peratus atau dengan kekerapan 23
orang responden sahaja yang bersetuju bahawa akta tersebut memberi kuasa
kepada MT dalam pelaksanaan pentadbiran harta pusaka orang Islam manakala
skor 88 peratus atau kekerapan 177 orang responden berpandangan sebaliknya.
Graf bar berganda 6.10 memperihalkan dapatan kajian secara keseluruhan
tentang perundangan yang berkuat kuasa di Semenanjung Malaysia.
33
Graf Bar 6.10. Peratusan perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat
kuasa
C. Badan Pentadbir Harta Pusaka Orang Islam

Di Semenanjung
rbsadltani - terlibat dalam
MUalnayisviae,
bUadtaan rapenMtadabliray
ysaniga
pentadbiran harta pusaka ialah UPP, MT dan ARB. Sementara MS hanya
berbidang kuasa dari aspek hukum Syarak sahaja. Bagaimanapun, pengkaji
menyenaraikan keempat-empat badan tersebut dan setiap responden bebas
membuat pilihan. Dapatan kajian dijelaskan dengan terperinci dalam Graf Bar
berganda 6.11 di bawah.
33
Graf Bar 6.11. Peratusan mengenai badan pentadbir harta pusaka
Dapatan kajian di atas memperihalkan MS adalah badan yang terlibat dalam
pentadbiran harta pusaka orang Islam dengan skor 56 peratus atau kekerapan
112 orang responden berbanding skor 44 peratus atau kekerapan 88 orang

U n i v e r s lt i U t a r a M a
responden tidak berpa nd a n ga n M S t erl ib at d a lam ha l
l a y s ia
t er se bu t. Bagi UPP, skor 53 peratus atau kekerapan 106 orang
responden menyokong badan tersebut adalah sebagai pentadbir harta pusaka
orang Islam manakala skor 47 peratus atau kekerapan 94 orang responden
menolak pandangan tersebut. ARB pula, skor 50 peratus atau kekerapan 100
orang responden menyokong manakala jumlah skor dan kekerapan responden
yang sama pula tidak bersetuju fungsi ARB sebagai badan pentadbir harta
pusaka orang Islam. Seterusnya, majoriti responden dengan skor tertinggi 95
peratus atau 185 orang responden tidak menyokong MT sebagai badan yang
terlibat dalam pentadbiran harta pusaka orang Islam manakala 5 peratus sahaja
atau dengan kekerapan 11 orang responden pula mengakui penglibatan MT
33
dalam pentadbiran harta pusaka orang Islam.
33
Dalam penelitian, walaupun MS tidak berbidang kuasa dari aspek pentadbiran
harta pusaka orang Islam. Namun, kefahaman responden mengenai isu-isu
pusaka berkaitan kesalahan dari aspek hukum Syarak masih memerlukan
pengadilan di MS. Bagaimanapun, responden mengetahui bahawa hal-hal
berkenaan dengan pentadbiran pusaka adalah di bawah bidang kuasa badan-
badan pentadbir seperti UPP, MT dan ARB. UPP berbidang kuasa dalam
pembahagian Harta Pusaka Kecil melibatkan harta alih dan harta tak alih atau
salah satu daripadanya yang tidak melebihi RM 2,000000.00 (Ringgit
532
Malaysia: Dua Juta Sahaja). ARB pula berbidang kuasa dalam
pembahagian Harta Pusaka Ringkas melibatkan harta alih sahaja di bawah
nilaian tidak melebihi jumlah RM 600, 000.00 (Ringgit Malaysia: Enam Ratus
533
Ribu Sahaja). Selain itu, MT berbidang kuasa mengeluarkan surat kuasa
mentadbir harta pusaka kepada pemohon atau mana-mana pihak sebelum
pembahagian pusaka
diagihkan kepada waris. Badan ini berbidang kuasa dalam pembahagian Harta
Pusaka Besar melibatkan harta alih dan harta tak alih atau salah satu daripadanya
dengan nilaian melebihi jumlah RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta
534
Sahaja) dan ke atas seperti mana yang dibincangkan dalam Bab Empat.
Hasil dapatan keseluruhan daripada soalan selidik Bahagian B menunjukkan bahawa
tahap kefahaman responden amat tinggi tentang kepentingan pengurusan harta
pusaka berdasarkan hukum Syarak. Bagaimanapun, dari aspek pentadbiran dan
perundangan harta pusaka orang Islam menunjukkan bahawa responden masih
keliru. Dapatan
33
532
Seksyen 3(2), Akta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98]; Sek. 32, Akta A1331, Akta
Pembahagian Pusaka Kecil (pindaan) 2008.
533
Seksyen 17, Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]
534
34
kajian menunjukkan responden kurang mengetahui bidang kuasa badan-badan
pentadbir pusaka orang Islam seperti UPP, MT dan ARB. Sementara MS hanya
berbidang kuasa dalam skop yang terhad sahaja iaitu berkenaan hukum Syarak sahaja
dengan jumlah 58.9 peratus berbanding responden yang mengetahui bidang kuasa
badan-badan tersebut dengan jumlah 41.1 peratus.
Demikian juga dari aspek perundangan yang memberi kuasa kepada badan-badan
pentadbir tersebut dalam pentadbiran harta pusaka seperti Akta Probet dan
Pentadbiran 1959 [Akta 97], Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta
98], Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] dan Enakmen Pentadbiran
Agama Islam Negeri-Negeri/ Enakmen Mahkamah Syariah Negeri menunjukkan
bahawa responden masih kabur mengenai sistem perundangan tersebut dengan
capaian sebanyak 61.8 peratus manakala responden yang mengetahui perundangan-
perundangan tersebut dan
bidang kuasa badan-badan pentadbir pusaka adalah sebanyak 38.2 peratus. Oleh itu,
pengkaji menyarankan makUlunmiavt epernsglutrui saUn
tdaanrapenMtaadbliarayn shiaarta pusaka orang
Islam di Semenanjung Malaysia amnya dan negeri-negeri lokasi kajian khususnya
hendaklah dihebahkan dalam media massa dan melalui penganjuran aktiviti-aktiviti
seperti ceramah, seminar dan sebagainya. Hal ini supaya masyarakat Islam lebih
peka terhadap kepentingan menyegerakan permohonan pentadbiran harta pusaka.
Bahagian 3 menerangkan dapatan kajian tentang objektif ketiga tentang analisis
aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka yang perlu diperkemaskan supaya
34
dapat mengatasi masalah kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang
Islam. Subjek soalan selidik menyentuh pengalaman responden dalam
pentadbiran harta
34
pusaka, pihak yang mendorong pembahagian pusaka dilaksanakan, tempoh masa dan
faktor yang mempengaruhi tempoh tersebut, permasalahan yang sering berlaku,
implikasi kelewatan permohonan dan faktor penyumbang kepada kelemahan
pengurusan pentadbiran pusaka. Dapatan kajian yang diperoleh itu menunjukkan
aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka adakah relevan dan signifikan
dilaksanakan atau sebaliknya. Soalan kajian adalah seperti berikut:
A. Pengalaman Mengurus Pembahagian Pusaka
Soalan selidik ini bertujuan untuk mengetahui berapakah jumlah responden
yang berpengalaman dalam pentadbiran harta pusaka, kesulitan dan
permasalahan yang dihadapi sehingga pembahagian pusaka selesai
sepenuhnya. Dapatan kajian menunjukkan majoriti responden dengan skor 66
peratus atau kekerapan 132 orang responden terlibat secara langsung dalam
pentadbiran harta pusaka manakala skor 34 peratus atau kekerapan 68 orang
responden menyatakan tidak
pernah terlibat.
Oleh itu, dapatan kajian adalah seimbang dan menyakinkan kerana jumlah
responden yang berpengalaman dalam pentadbiran harta pusaka adalah lebih
tinggi berbanding responden yang belum pernah terbabit dalam perkara
tersebut. Bagi responden yang tidak berpengalaman, pandangan mereka boleh
dipercayai berdasarkan latar belakang pengetahuan dan pemahaman dalam
perkara tersebut. Carta Pai 6.12 memperihalkan dapatan kajian secara
keseluruhan tentang penglibatan responden seperti di bawah:
34
Carta Pai 6.12. Kekerapan dan peratusan responden dalam
pengurusan pentadbiran harta pusaka
B. Pihak Yang Memberi Dorongan Pelaksanaan Pentadbiran Pusaka
Dorongan daripada ahli keluarga, jiran atau pihak-pihak lain seperti imam
kariah, guru agama dan penghulu adalah indikator atau variable terbaik yang
dapat membantu waris menyegerakan permohonan pentadbiran pusaka. Selain
itu, dapat memastikan hak ahli waris dan si mati dilindungi mengikut hukum
Syarak. Oleh itu, pengkaji menyenaraikan pembabitan beberapa individu
seperti saudara mara, adik-beradik, ibu bapa dan lain-lain individu berautoriti
seperti imam kariah dan penghulu atau mana-mana badan seperti UPP, ARB
dan Pejabat Tanah. Dapatan kajian keseluruhan ditunjukkan dalam Graf bar
berganda 6.seperti berikut:
34
Graf Bar 6.13. Kekerapan dan peratusan pihak yang memberi
dorongan pelaksanaan pentadbiran harta pusaka
Dapatan kajian menunjukkan skor 25 peratus atau kekerapan 49 orang
responden bersetuju golongan saudara mara berperanan untuk mendorong
waris mengemukakan permohonan pentadbiran harta pusaka dengan
segera
berbanding skor 75 peratus atau kekerapan 151 orang responden tidak bersetuju.
Kelompok adik-beradik pula memperoleh skor 23 peratus sahaja atau
kekerapan 45 orang responden berbanding skor 77 peratus atau kekerapan 155
orang responden menolak peranan adik-beradik sebagai pendorong pentadbiran
harta pusaka disegerakan. Bagi kalangan ibu bapa pula, mereka memperoleh
skor 17 peratus atau kekerapan 34 orang responden berbanding skor 83 peratus
atau kekerapan 166 orang responden menolak dorongan dan peranan ibu bapa
ke arah menyegerakan permohonan pentadbiran pusaka. Seterusnya, pihak-
pihak yang lain termasuklah UPP, ARB, Pejabat Tanah, imam kariah dan
penghulu mendapat skor paling rendah iaitu skor 2 peratus atau kekerapan 4
orang responden sahaja berbanding skor 98 peratus atau kekerapan 196 orang
34
responden menyatakan tidak bersetuju pihak-pihak tersebut sebagai pelapor
34
kepada badan-badan pentadbir harta pusaka supaya pembahagian pusaka
dibahagikan kepada ahli waris dengan segera.
Berdasarkan keseluruhan dapatan kajian di atas, individu-individu yang hampir
dengan kehidupan responden seperti saudara mara, adik-beradik, ibu bapa dan
pihak-pihak lain sebenarnya gagal bertindak sebagai orang tengah dalam
membantu waris menyegerakan permohonan pentadbiran harta pusaka.
Pengkaji berkeyakinan faktor pendorong utama adalah bergantung kepada
tahap kefahaman dan kesedaran responden atau individu tertentu tentang
kepentingan menyegerakan pentadbiran harta pusaka kepada ahli waris yang
berhak. Selain itu, faktor yang mendorong supaya pentadbiran harta pusaka
disegerakan iaitu keimanan dan ketakwaan waris kepada Allah SWT kerana
harta pusaka adalah hak waris dan bukan lagi milik si mati atau individu-
individu tertentu. Tindakan
sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran pusaka adalah suatu
bentuk kesalahan dan pihak bUernkuiavsaebresrkletwi
ajUibtanamraencMegaahlnayya. sia
C. Tempoh Masa
Tempoh masa menjadi alat pengukur variable integriti dan akauntabiliti ahli
waris dalam pengurusan pentadbiran pusaka. Pengkaji menyenaraikan enam
skala tempoh masa iaitu skala pertama; daripada tarikh kematian hingga 6
bulan, skala kedua; daripada 6 bulan hingga 2 tahun, skala ketiga; daripada 2
hingga 4 tahun, skala keempat; daripada 4 hingga 5 tahun, skala kelima;
daripada 5 hingga 6 tahun dan skala keenam; daripada 7 tahun hingga ke atas.
34
Dapatan kajian menunjukkan purata tempoh masa dengan skor tertinggi pada
skala ketiga iaitu dalam tempoh 2 hingga 4 tahun diambil oleh responden untuk
mengemukakan permohonan pentadbiran harta pusaka dengan skor 20 peratus
atau kekerapan 39 orang responden. Tempoh masa 6 bulan hingga 2 tahun pula
adalah purata kedua tertinggi dengan skor 19 peratus atau kekerapan 38 orang
responden. Bagi tempoh masa daripada 4 hingga 5 tahun dengan skor 16
peratus atau kekerapan 33 orang responden dan skala pertama iaitu daripada
tarikh kematian hingga 6 bulan adalah sedikit dengan skor 11 peratus atau
kekerapan 6 orang responden. Begitu juga, skor terendah adalah skala kelima
dan skala keenam iaitu 4 peratus atau kekerapan 7 orang responden dan skor 2
peratus atau kekerapan 4 orang responden.
Pengkaji merumuskan daripada 132 responden, majoriti responden mengambil
masa dalam lingkungan 6 bulan hingga 5 tahun untuk menyelesaikan urusan
pentadbiran harta pusUaknaivdeengrasnltskiorU8t3aprearatuMs

aatlaau yksekiearapan 110 orang responden. Situasi ini memberi kesan
yang tidak baik kepada tuntutan agama, sistem sosial dan ekonomi umat Islam.
Graf bar tunggal vertikal 6.14 memperihalkan dapatan kajian secara
keseluruhan seperti di bawah.
34
Graf Bar 6.14. Kekerapan tempoh masa
D. Faktor Kelewatan
Diameter yang diukur adalah tahap kefahaman responden terhadap faktor yang
menyebabkan kelewatan pentadbiran harta pusaka. Skor jawapan disediakan
dalam bentuk Skala Likert dengan pilihan skor daripada skala lima (5) mata
535
seperti berikut : Universlti Utara Malaysia
1 2 3 4 5
Sangat Tidak Tidak Setuju Sangat
Tidak Setuju Pasti Setuju
Setuju
Berdasarkan isu dan permasalahan yang sering berlaku dalam kalangan
masyarakat Islam berkaitan harta pusaka maka pengkaji menyenaraikan enam
(6) isu lazim iaitu:
i. Ahli waris saling mengharap antara satu dengan lain.
ii. Waris tiada pengetahuan tentang pentadbiran dan pembahagian harta pusaka.
iii. Ahli waris tidak memberi kerjasama.
Fauziah Hussin et.al, Kaedah Penyelidikan & Analisis Data SPS.S, 164.
535
34
iv. Dokumen yang diperlukan tidak lengkap.
v. Sebahagian daripada harta pusaka dijadikan sumber pendapatan waris atau
pihak yang berkepentingan.
vi. Perundangan yang berkuat kuasa tidak komprehensif.
Dapatan kajian menunjukkan terdapat pelbagai faktor yang menyebabkan
pentadbiran pusaka tertangguh sekian lama. Pecahan hasil data
dipersembahkan dalam bentuk frekuensi (f), nilai peratus (%) dan nilai min
(X). Analisis dan pemprosesan dapatan kajian dijalankan melalui pengkelasan
setiap item daripada pemeringkatan lima (5) mata kepada tiga (3) mata iaitu
“sangat tidak setuju” dan “tidak setuju”diklasifikasikan sebagai “tidak
setuju”. Sementara“sangat setuju” dan “setuju” diklasifikasikan sebagai
“setuju” dan respon “tidak pasti” dan “tidak menjawab” diklasifikasikan
sebagai “tidak
pasti”. Jadual 6.1 menjelaskan klasifikasi tersebut.
Jadual 6.1 Universlti Utara Malaysia
Perubahan Skala Likert Lima Mata Kepada Skala Likert Tiga Mata
Skala Sangat Tidak Tidak Tidak Setuju Sangat

Likert Tidak Setuju Pasti Menjawab Setuju
5 mata Setuju
Skala Tidak Setuju Tidak Pasti Setuju

3 mata (TS) (TP) (S)
Sumber: Best dan Khan, 1998.
Berdasarkan skala di atas, pengkaji menunjukkan hasil kajian tentang faktor-
faktor yang menyebabkan waris sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam seperti Jadual 6.3 dan Graf Bar Berganda
6.15.
35
Jadual 6.2
Frekuensi, Peratusan dan Min Faktor Kelewatan Pentadbiran Harta Pusaka
Permasalahan Tidak Setuju Tidak Pasti Setuju (S) Min
Pentadbiran (TS) (TP)
Pusaka f % f % f % M
Waris saling 4 2 33 16.5 163 81.5 3.61
mengharap
antara satu
dengan yang lain
Waris tiada 7 4 30 14.5 163 81.5 3.59

pengetahuan
tentang
pentadbiran
pusaka
Waris tidak 11 6 26 12.5 163 81.5 3.57

memberi
kerjasama
Dokumen yang 9 4 38 18.5 153 77.5 2.72

diperlukan tidak
lengkap
Sebahagian 6 3 50 25 144 72 2.69

daripada harta
pusaka
Univ erslti Utar a Mala ysia
dijadikan
sumber
pendapatan
Perundangan 29 15 55 26.5 116 58.5 2.43

tidak
komprehensif
35
Graf Bar 6.15. Skor peratusan faktor kelewatan pentadbiran harta pusaka
Merujuk Jadual 6.2 dan Graf Bar berganda 6.15 di atas, dapatan kajian
menunjukkan waris saling mengharap antara satu sama lain, waris kurang
menguasai ilmu pengetahuan tentang pentadbiran pusaka mengikut hukum
Syarak dan waris Utiandaivkeesresplatk Mmaenlyaelyessaiikaannya sehingga

iataUn taunrtuak
pembahagian harta pusaka tertangguh dengan skor peratusan tertinggi sebanyak
81.5 peratus. Dapatan kajian tersebut memperihalkan situasi sebenar kelewatan
penyerahan atau agihan harta pusaka kepada waris sehingga mengambil
tempoh masa yang lama. Hal yang sama turut dibincangkan oleh Mohd. Fitri
et.al dan tindakan proaktif daripada pihak kerajaan amat diperlukan untuk
536
menangani isu tersebut daripada terus berlarutan.
Selain itu, responden juga mengakui antara faktor kelewatan yang lain adalah
disebabkan dokumen tidak lengkap dan mengambil masa yang lama untuk
carian
35
Mohd Fitri Abdul Rahman et.al, 2016.
536
35
di agensi berkenaan dengan skor 77.5 peratus. Tidak dinafikan juga harta
pusaka turut dijadikan sumber pendapatan secara tidak langsung oleh
sebahagian ahli waris dengan skor 72. Manakala perundangan yang berkuat
kuasa gagal untuk memastikan waris menyegerakan urusan pentadbiran pusaka
dengan skor 58.5 peratus. Oleh itu, suatu tindakan segera hendaklah
dilaksanakan untuk menangani isu ini daripada terus berlarutan.
E. Implikasi Kelewatan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka
Implikasi daripada kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka
mengundang pelbagai konflik dalam masyarakat. Antara implikasi tersebut
seperti sebahagian waris menikmati dan menguasai harta si mati dengan cara
yang tidak sah, hutang si mati tertangguh, bilangan waris semakin bertambah
537
dan harta si mati terbiar seperti mana yang telah dibincangkan dalam Bab
Satu. Justeru, bagi mengukur kesan akibat kelewatan pentadbiran harta pusaka
secara objektif dan tuntas, pengkaji mengklasifikasikan soalan soalan
kepada tiga aspek teras iaitu hukum Syarak, sosial dan ekonomi.
1) Aspek Hukum Syarak
Pengkaji menyenaraikan lima skala kesan kelewatan pengurusan
pentadbiran pusaka orang Islam daripada aspek hukum Syarak iaitu :
i. Mengambil manfaat harta pusaka secara tidak sah.
ii. Hak-hak si mati tidak ditunaikan.
iii. Sembunyi waris yang berhak.
iv. Penafian hak pusaka dalam kalangan ahli waris.
Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-Undang Pentadbiran Pusaka Islam, 5; Wan Abdul Halim
537
Wan Harun, Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka, 36-40; Nur Ezan Rahmat dan Rafizah Abu
Hasan, 2007.
35
v. Pembahagian harta pusaka tidak mengikut hukum faraid.
Dapatan kajian terhadap implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka
daripada aspek hukum Syarak diperihalkan seperti Jadual 6.3 dan Graf bar
berganda Graf Bar 6.16 di bawah.
Jadual 6.3
Frekuensi, Peratusan dan Min Kesan Kelewatan dari Aspek Hukum Syarak
Aspek Hukum Tidak Tidak Pasti Bersetuju Min

Syarat bersetuju Purata
f % f % f %
Hak-hak si mati 9 4 29 15 162 81 2.76
tidak ditunaikan
Mengambil 10 5 28 14 162 81 2.76

manfaat harta
pusaka secara
tidak sah
Sembunyi waris 7 4 36 18 157 78 2.75
Berlaku 4 2 41 21 155 77 2.75

pembahagian
pusaka tidak Uni versl ti Uta ra Ma laysi a
mengikut sistem
faraid
Hak waris 10 5 35 18 155 77 2.72

dinafikan
35
Graf Bar 6.16. Skor peratusan implikasi kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka daripada aspek hukum Syarak
Merujuk analisis data di atas, dapatan kajian menunjukkan kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka menyebabkan kesan dari aspek
hukum
Syarak. Waris atauUpinhaivk beerrpselnttiingUantsaerriang kMalai
mlaenyysaliaahgunakan harta si mati sedangkan waris-waris yang lain
teraniaya dan tiada pembelaan.
Responden bersetuju akibat kelewatan pentadbiran harta pusaka
menyebabkan hak-hak si mati tidak ditunaikan seperti melunaskan hutang si
mati dan melaksanakan badal haji. Terdapat juga waris mengambil harta
secara tidak sah dengan skor tertinggi 81 peratus. Ulama telah
membincangkan isu kewajiban waris menunaikan tanggungjawab ke atas si
mati seperti pengurusan jenazah dan melunaskan semua liabiliti yang
ditinggalkan oleh si mati, hutang-piutang, zakat, wasiat, badal haji, bayaran
kafarah dan sebagainya. Ahli waris yang tidak melaksanakan
35
tanggungjawab tersebut telah memberi kesan langsung kepada si mati. Kes
sembunyi waris juga berlaku dalam kalangan ahli waris yang tidak
bersetuju waris tertentu
35
mewarisi harta pusaka ibu atau bapanya yang meninggal dunia seperti
menyembunyi kewujudan anak si mati hasil daripada perkahwinan terdahulu
dengan skor 78 peratus (78%). Selain itu, berlaku kes pembahagian harta
pusaka tidak mengikut sistem faraid dan hak waris dinafikan seperti hak
anak derhaka dan harta-harta tertentu sahaja difaraidkan sedangkan harta
lain yang juga milik si mati tidak difaraidkan. Antaranya, barang kemas
kerana beranggapan aset tersebut adalah hak waris perempuan sahaja
dengan skor
77 peratus (77%). Dalam isu ini, pengkaji berpandangan pihak waris
berkewajiban menyegerakan urusan pentadbiran harta pusaka supaya
keadilan dapat direalisasikan. Tindakan mengambil atau memakan harta
anak yatim atau waris-waris di bawah umur adalah suatu dosa dan
mengundang
kemurkaan Allah SWT berdasarkan firman-Nya:

ۡ َّ ۡ ْ ُ ۡ َّ sَ َّ s َّ s ۡ
˚‫و َّلا ت ۡق َّر ُبوا ٱ ليَّ ِت ي ِم ِإ ل ا ِب ٱ لتِ ى ى حس ح ي ۡبلُ أ ۥ وأ وفوا ِب ٱ ل ع هد‬
ُ‫ّده‬ ‫ن‬ َّ
‫ى غ‬ ‫هِ ما ل أ‬
‫ش‬ s
‫ت‬
ۡ َّ
538
٣٣ ‫ن ٱ ل َّع ۡهد كان مسو لا‬s ‫ِإ‬
Maksudnya: Universlti Utara Malaysia
Dan janganlah kamu menghampiri harta anak yatim
melainkan dengan cara yang baik (untuk mengawal dan
mengembangkannya), sehingga dia baligh (dewasa, serta
layak mengurus hartanya dengan sendiri) dan
sempurnakanlah perjanjian (dengan Allah dan dengan
manusia), sesungguhnya perjanjian itu akan ditanya.
2) Aspek Sosial
35
Pengkaji menyenaraikan lima fakta lazim kesan daripada kelewatan
pentadbiran harta pusaka dalam kalangan masyarakat Islam daripada
aspek sosial iaitu:
Al-Quran, Al-Isra’, 17: 34.

538
35
i. Perbalahan atau perselisihan faham antara ahli waris.
ii. Bilangan waris semakin bertambah.
iii. Proses permohonan merumitkan.
iv. Waris memonopoli harta pusaka.
v. Waris tidak dapat dikesan.
Dapatan kajian mengenai implikasi kelewatan pentadbiran pusaka
daripada aspek sosial diperihalkan seperti Jadual 6.4 dan Graf bar
Jadual 6. 4
Kekerapan, Peratusan dan Min Implikasi Kelewatan Pentadbiran
Pusaka dari Aspek Sosial
Aspek Sosial Tidak Setuju Tidak Pasti Setuju Min

Purata
f % F % f %
Perbalahan 2 1 25 12.5 173 86.5 2.85
atau
perselisihan
faham antara Univ erslt i Uta ra Ma laysi a
ahli waris
Bilangan 2 1 34 17 164 82 2.81

waris
bertambah
disebabkan
kematian
berlapis
Proses 2 1 36 18 162 81 2.80

permohonan
lebih
merumitkan
Waris 1 0.5 40 20 159 79.5 2.79

memonopoli
sebahagian
harta pusaka
Waris tidak 7 3.5 43 21.5 150 75 2.71

dapat dikesan
36
Graf Bar 6.17. Skor peratusan implikasi kelewatan pentadbiran harta
pusaka daripada aspek sosial
Merujuk analisis data di atas, dapatan kajian menjelaskan bahawa
berlaku perbalahan atau perselisihan faham dalam kalangan ahli waris
sehingga menyebabkan pUerngaidvueharns,
l“tbierUmtasaamramMukaa”laaytausipautus silaturahim
memperoleh skor tertinggi iaitu 86.5 peratus. Mohd Fitri Abdul Rahman
et.al menyatakan bahawa perbalahan sesama ahli waris boleh
menjejaskan hubungan sosial yang sedia terjalin dan menyebabkan
539
tempoh pengurusan pembahagian harta pusaka menjadi lebih panjang.
Seterusnya, data kedua tertinggi dengan skor 82 peratus menerangkan
bahawa bilangan ahli waris semakin meningkat disebabkan berlaku kes
munasakhah. Diikuti dapatan kajian ketiga dengan skor 81 peratus
menunjukkan proses pentadbiran lebih merumitkan disebabkan dokumen
36
Mohd Fitri Abdul Rahman et.al, 2016.
539
36
si mati atau ahli waris tidak lengkap atau keciciran. Terdapat juga dalam
kalangan ahli waris yang memonopoli harta si mati terutamanya anak
lelaki sulung atau bapa saudara si mati dengan skor 79.5 peratus. Begitu
juga waris tidak dapat dikesan akibat bilangan bertambah ramai dan ahli
waris tidak mahu bertanggungjawab atas apa-apa liabiliti daripada aset si
mati dengan skor 75 peratus. Dapatan kajian di atas menjelaskan bahawa
melewat-lewatkan pentadbiran harta pusaka memberi kesan negatif
dalam bentuk jangka pendek dan jangka panjang ke atas hubungan sosial
antara sesama waris atau pihak-pihak yang lain.
3) Aspek Ekonomi
Kelewatan pentadbiran dan pengagihan harta si mati kepada waris yang
berhak turut memberi kesan negatif kepada aspek ekonomi. Pada tahun
2017, isu tanah pusaka terbiar semakin meningkat dengan jumlah
keluasan sebanyak 119,2U73nhievktearr. sDlatlaimUistuairnai,
MMenatelrai yPesrtiaanian dan Industri
Asas Tani, Datuk Salehuddin Ayub meminta para cendekiawan Islam
mencari pendekatan yang terbaik untuk menangani isu tersebut kerana
tanah-tanah yang terbiar tanpa pemilik akan menjejaskan pembangunan
540
ekonomi negara. Pengkaji menyenaraikan lima fakta kesan terhadap
ekonomi disebabkan waris melewat-lewatkan pentadbiran harta pusaka
iaitu:
i. Aset terbiar dan dibekukan.
ii. Bayaran pampasan tidak dapat diagihkan kepada waris.
36
Nina Farzuin Md. Sharom, “119,273 Hektar Tanah Terbiar bakal Dibangunkan”, Sinar Harian, 31
540
Julai 2018.
36
iii. Jumlah wang tidak dituntut semakin meningkat.
iv. Kos pengurusan pentadbiran harta pusaka semakin tinggi.
v. Perolehan kerajaan menurun.
Dapatan kajian implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka daripada
aspek ekonomi diperihalkan seperti Jadual 6.5 dan Graf bar 6.18 di
bawah.
Jadual 6.5
Frekuensi dan Kekerapan Implikasi Kelewatan Pentadbiran Pusaka
daripada Aspek Ekonomi
Aspek Tidak Setuju Tidak Pasti Setuju Min
Ekonomi Purata
f % f % f %
Aset terbiar 3 1.5 32 16.0 165 82.5 2.81
atau dibekukan
Jumlah wang 0 0 40 20.0 160 80.0 2.80

tidak dituntut
semakin
meningkat
Univers lti ara Mala ysia
Ut
Pampasan tidak 3 1.5 40 20.0 157 78.5 2.77
dapat
diagihkan
kepada waris
Kos 2 1 45 22.5 153 76.5 2.75

pengurusan
pembahagian
harta pusaka
semakin tinggi
Perolehan 16 8 42 21.0 142 71.0 2.63

kerajaan
melalui
percukaian
menurun
36
Graf Bar 6.18. Skor peratusan implikasi kelewatan pentadbiran harta
pusaka daripada aspek ekonomi
Merujuk analisis data di atas, dapatan kajian daripada aspek ekonomi

menunjukkan responden bersetuju aset yang ditinggalkan oleh si mati
seperti tanah terbiar adalah disebabkan kelewatan pentadbiran harta
pusaka dengan skor tertinggi 82.5 peratus. Hal ini disebabkan harta tak
alih si mati gagal dimajukan kerana pemilik dalam surat hak milik masih
atas nama si mati dan sukar untuk dikomersialkan. Skor kedua tertinggi
iaitu jumlah wang tidak dituntut di institusi kewangan semakin
meningkat dengan skor 80 peratus. Jawatankuasa Muzakarah MKI
Malaysia menyatakan jumlah wang tidak dituntut yang disalurkan kepada
KWTD telah meningkat kepada RM 8,000,000.00 (Ringgit Malaysia:
Lapan Juta Sahaja) setahun. Menurut Dr. Awang Adek Hussin, Timbalan
Menteri Kewangan Malaysia ketika itu, jumlah terimaan wang tidak
36
dituntut setiap
36
tahun amat tinggi berbanding peratusan bayaran balik kepada waris yang
terlalu rendah. Pada tahun 2010, jumlah wang tidak dituntut melebihi
RM
4 bilion di Unit Perbendaharan, BNM dan jumlah tersebut semakin
541
meningkat setiap tahun.
Selain itu, responden mengakui bayaran pampasan kepada waris tidak
dapat diagihkan mengikut sistem faraid disebabkan pemilikan tanah
masih terikat dengan nama si mati dengan skor 78.5 peratus. Responden
bersetuju dengan skor 76.5 peratus bahawa kelewatan pentadbiran harta
peninggalan si mati dalam tempoh yang lama sehingga beberapa tahun
menyebabkan kos pengurusan semakin meningkat. Begitu juga, jumlah
perolehan Kerajaan melalui hasil cukai menurun seperti cukai tanah,
cukai pintu dan sebagainya kerana pemilik tanah atau rumah masih
berdaftar atas
nama si mati dengan skor 71 peratus. Tambahan pula, waris-waris enggan

melunaskan bayaran cukai tana hdan aset lain yang tertun ggak
menjejaskan sumber ekonomi negara.
Pengkaji berpandangan pentadbiran harta pusaka orang Islam hendaklah
disegerakan untuk memastikan waris-waris mendapat hak yang sepatutnya.
Tindakan peroaktif hendaklah disegerakan bagi memastikan konflik yang
berlaku dalam kalangan masyarakat dapat ditangani secara berkesan.
Kelewatan menyelesaikan isu ini akan menambahkan lagi beban kepada waris
dan badan
36
Kertas Kerja Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam
541
Malaysia, JAKIM (S).FTW.600-10/1/1 Bil. 4/00/2012; Kenyataan Y.B Dr. Awang Adek Hussin,
Timbalan Menteri Kewangan Malaysia bertarikh 20 Februari 2011.
36
Kerajaan yang terlibat dalam pentadbiran harta si mati seperti mana yang
berlaku pada masa kini sama ada dari aspek hukum Syarak, sosial dan ekonomi
ummah.
F. Faktor Kelemahan Pentadbiran Harta Pusaka
Terdapat pelbagai badan pentadbir yang bertanggungjawab dalam pengurusan
pentadbiran dan pembahagian harta pusaka orang Islam pada masa kini iaitu
UPP, MT, ARB dan MS. Badan-badan tersebut mempunyai peranan dan
bidang kuasa masing-masing. Bagaimanapun, masyarakat masih keliru fungsi
badan- badan pentadbir berkenaan yang terlibat dalam pelaksanaan pentadbiran
harta pusaka orang Islam dari aspek hukum Syarak. Dapatan kajian dalam
Bahagian B telah menunjukkan tahap kefahaman responden bahawa MS adalah
badan pentadbir harta pusaka orang Islam dengan skor tertinggi 56 peratus dan
diikuti skor kedua tertinggi sebagai badan pentadbir harta pusaka orang Islam
iaitu UPP.
Oleh itu, dalam soalan selidik ini pengkaji menyenaraikan 4 skala kelemahan
yang seringkali berlakUu ndainvbeerrhsubltuni g Ukatiat dreangaMn
oabljeakytifskiaajian iaitu:
i. Terdapat pelbagai undang-undang dan badan pentadbir harta pusaka
orang Islam di Negeri-Negeri di Utara Semenanjung Malaysia.
ii. Aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran pusaka tidak
diperuntukkan dalam perundangan pusaka yang berkuat kuasa supaya
isu- isu kelewatan dapat diatasi mengikut prosedur perundangan.
iii. Penggubalan perundangan yang khusus mengenai pentadbiran pusaka
Islam di Semenanjung Malaysia dan dipertanggungjawabkan kepada
37
suatu badan yang tertentu adalah mekanisme terbaik dalam
menyelesaikan isu ini.
37
Dapatan kajian menjelaskan faktor utama kelemahan pentadbiran dan
pengurusan pembahagian harta pusaka orang Islam di negeri-negeri lokasi
kajian disebabkan oleh aspek penguatkuasaan gagal dilaksanakan. Dapatan
kajian menunjukkan bahawa kes-kes kelewatan yang berlaku seperti kesalahan
sengaja melengah-lengahkan permohonan pentadbiran pusaka tidak dapat
dibawa ke muka pengadilan dengan skor 58 peratus atau kekerapan 115 orang
responden. Faktor kedua, tiada perundangan spesifik berkaitan pusaka Islam
dengan skor 39 peratus atau kekerapan 78 orang responden. Faktor ketiga,
tiada maklumat yang jelas daripada pihak Kerajaan mengenai kepentingan
pengurusan pusaka Islam menyebabkan waris tidak prihatin terhadap perkara
tersebut dengan skor 28 peratus atau kekerapan 56 orang responden. Faktor
keempat pula, wujud pelbagai badan pentadbir yang menguruskan pentadbiran
harta pusaka orang Islam iaitu UPP, MT dan ARB. Dapatan kajian
mendapati pelbagai bentuk
implikasi yang tidak baik kepada pentadbiran pusaka Islam dengan skor
terendah iaitu 24 peratus sahajaUantaiuvkeekresralptain U48toarranag
rMespaolnadeyns. Hiaal ini disebabkan
tanggapan masyarakat yang sering kali menghadapi karenah biokrasi dan
sistem penyampaian perkhidmatan kepada pelanggan kurang efisyen. Faktor-
faktor tersebut antara penyebab waris-waris kurang berminat untuk mengurus
pentadbiran harta pusaka. Dapatan kajian tentang kekerapan dan peratusan
faktor kelemahan pengurusan pentadbiran pusaka diperihalkan dalam Graf Bar
37
Graf Bar 6.19. Kekerapan dan peratusan faktor kelemahan pentadbiran
harta pusaka
Merujuk analisis data di atas, dapatan kajian menjelaskan bahawa kegagalan
aspek penguatkuasaan dilaksanakan menyebabkan kes sengaja melewat-

lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka berlaku dalam kalangan
masyarakat. Permasalahan ini hendaklah ditangani secara perundangan yang
holistik dan sistematik iaitu dengan memperuntukkan kesalahan sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang
lama. Selain itu, penambahabaikan peruntukan kesalahan-kesalahan yang lain
juga boleh dilaksanakan supaya dapat mengekang sebarang bentuk
penyelewengan dan penyalahgunaan harta pusaka. Hal ini selaras dengan
kehendak Syarak yang memerintahkan umat Islam supaya menyegerakan
serahan milik harta pusaka kepada waris yang berhak seperti mana yang
dibincangkan dalam Bab Dua. Dalam isu ini, pihak yang berautoriti hendaklah
bertindak secara proaktif untuk melaksanakannya melalui kaedah perundangan
37
supaya dapat memastikan ahli waris dan pentadbir lebih bertanggungjawab ke
atas harta peninggalan si mati.
Bahagian 4 menerangkan dapatan kajian objektif keempat iaitu mengkaji dan menilai
peranan aspek penguatkuasaan berperanan selaku pemboleh ubah pengantara kepada
hubungan antara kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka dengan
penggubalan undang-undang pusaka. Sampel soalan selidik dikemukakan seperti
berikut:
i. Apakah mekanisme terbaik dan wajar dilaksanakan untuk memastikan
waris tidak melewat-lewatkan pengurusan pentadbiran pusaka?
ii. Apakah badan yang sepatutnya mengurus pentadbiran pusaka orang
Islam di Semenanjung Malaysia secara eksklusif?
iii. Apakah langkah-langkah penguatkuasaan permohonan pentadbiran
pusaka yang Upanlinivg beerrkselstani uUnttuak
rdialakMsanaaklaany? sia
iv. Adakah perlu dibuat pindaan atau penambahbaikan ke atas
perundangan sedia ada agar lebih signifikan dalam memastikan harta
pusaka diuruskan dengan sistematik?
Berdasarkan sampel persoalan tersebut, pengkaji menunjukkan dapatan kajian
mengikut pecahan soalan selidik seperti berikut:
A. Badan Yang Berautoriti Menerima Pengaduan Isu Pusaka
Pengkaji mengemukakan empat pilihan kaedah untuk mengatasi kes sengaja
37
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran pusaka orang Islam sama ada
37
melaporkannya ke pejabat agama, penghulu atau imam kariah dan lain-lain
(jika berkenaan). Dapatan kajian menunjukkan kecenderungan responden
melaporkan kes kelewatan pentadbiran pusaka kepada pejabat agama adalah
tinggi dan mereka berpandangan tindakan tersebut adalah paling tepat kerana
pejabat agama adalah institusi agama yang bertanggungjawab dalam hal ehwal
agama Islam di peringkat daerah/negeri dengan skor 55 peratus atau 109 orang
responden. Penghulu juga adalah pihak yang wajar diberi tanggungjawab
sebagai penerima aduan daripada masyarakat berkaitan isu pentadbiran pusaka
yang tertangguh dan mengambil tempoh masa yang lama dengan skor 69
peratus atau 34 orang responden.
Selain itu, responden menyokong imam kariah sebagai individu yang
berkelayakan untuk menerima pengaduan daripada anak kariah berkaitan harta
pusaka yang tidak diuruskan oleh waris termasuklah tiada pentadbiran harta
pusaka dilaksanakan dUalnamivteemrpsohltmi asUa tyaanrgalamMa
adelnagaynssikaor 15 peratus atau
kekerapan 30 orang responden. Bagi responden yang masih keliru dengan
pengurusan pentadbiran harta pusaka dalam konteks semasa memilih badan
pentadbir pusaka seperti MS, ARB atau Polis Diraja Malaysia (PDRM) dengan
skor 14 peratus atau kekerapan 27 orang responden berbanding skor tertinggi
86 peratus atau kekerapan 173 orang responden membantah cadangan tersebut
dengan alasan hanya badan tunggal sahaja yang bertanggungjawab
melaksanakannya supaya lebih konsisten.
Dapatan kajian merumuskan bahawa masyarakat Islam di lapangan amat
37
menyokong pejabat agama sebagai badan yang berautoriti untuk mengambil
37
apa-apa tindakan selanjutnya berdasarkan perundangan. Hal ini disebabkan
kefahaman mereka MS adalah badan kehakiman Syariah yang berautoriti
membicarakan isu-isu kesalahan pentadbiran harta pusaka orang Islam
berkaitan hukum Syarak. Setelah menerima laporan atau pengaduan daripada
orang awam, pejabat agama hendaklah merujuk kepada MS untuk tindakan
perundangan ke atas waris-waris atau mana-mana pihak yang berkepentingan
dalam pengurusan pentadbiran harta pusaka yang sengaja melewat-lewatkan
permohonan pentadbiran harta pusaka tertangguh sekian lama. Pilihan kedua
tertinggi iaitu penghulu dan pilihan ketiga ialah imam kariah manakala lain-
lain adalah jumlah yang terendah. Bagaimanapun, untuk merealisasikan
keputusan ini amat sukar kerana terdapat perbezaan dari aspek perundangan
yang berkuat kuasa pada masa kini antara Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan
Negeri Graf bar berganda
6.20 memperihalkan dapatan kajian keseluruhan seperti berikut:
37
Graf Bar 6.20. Kekerapan dan peratusan pihak yang berautoriti menerima
pengaduan atau laporan
B. Badan Pentadbir yang Berkelayakan dalam Pentadbiran Harta
Pusaka
Terdapat pelbagai badan pentadbir harta pusaka orang Islam di Semenanjung
Malaysia iaitu UPP, MT dan ARB. Sementara MS hanya dirujuk sekiranya
berlaku apa-apa pertikaian berkenaan hukum Syarak. Bagaimanapun, pengkaji
mengemukakan soalan selidik berkenaan isu ini adalah untuk menguji tahap
pengetahuan responden mengenai badan pentadbir manakah yang paling
berkelayakan untuk menguruskan pentadbiran harta pusaka orang Islam secara
eksklusif.
Dapatan kajian bagi Graf Bar berganda 6.21 menunjukkan jumlah responden
yang bersetuju MS sebagai badan rasmi dalam pengurusan pentadbiran harta
pusaka orang Islam dengan skor tertinggi 52 peratus atau 104 orang responden.
37
Hal ini disebabkan isu-isu berkaitan hukum Syarak hendaklah dirujuk kepada
MS. Kemudian, dapatan menunjukkan 47 peratus atau kekerapan 94 orang
responden pula bersetuju UPP sebagai badan pentadbir tunggal yang
berkelayakan mentadbir dan mengurus pembahagian harta pusaka orang Islam.
Bagaimanapun, skor 53 peratus atau kekerapan 106 orang responden pula tidak
bersetuju penyerahan bidang kuasa tersebut kepada UPP dengan alasan badan
tersebut kekurangan tenaga pakar berkaitan isu-isu faraid berbanding MS.
Skor paling rendah iaitu 3 peratus sahaja atau kekerapan 6 orang responden
bersetuju MT diberi kuasa untuk menguruskan pentadbiran harta pusaka orang
Islam secara tunggal berbanding skor 97 peratus atau kekerapan 194 orang
responden tidak bersetuju kerana MT bukanlah suatu badan pentadbir yang
berperanan dari aspek pentadbiran dan pengurusan sebaliknya ia adalah suatu
badan kehakiman yang bertanggungjawab dari aspek pelaksanaan kehendak

perundangan sahaja.
UPennigvkaejirbselrtpiandUatnagarnareMspoanldaenystidiaak
bersetuju MT
sebagai entiti pengurusan pentadbiran pusaka orang Islam di Semenanjung
Malaysia kerana pentadbiran harta pusaka orang Islam lebih bersesuaian
dipertanggungjawabkan kepada MS manakala MT pula mengurus dan
mentadbir hal-hal yang bersangkutan dengan pentadbiran pusaka orang bukan
Islam. Selain itu, skor 96 peratus dengan kekerapan 193 orang responden tidak
bersetuju peranan badan pentadbir lain dalam menangani isu ini tanpa
menamakan badan pentadbir berkenaan.
Merujuk analisis di atas, dapatan kajian menunjukkan MS dan UPP merupakan
38
badan pentadbir paling berkelayakan diberi kuasa untuk menguruskan
38
pentadbiran dan pembahagian harta pusaka orang Islam di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia mahupun di seluruh Semenanjung Malaysia secara
eksklusif berdasarkan pandangan daripada responden yang memilih MS
dengan skor 52 peratus dan UPP dengan skor 47 peratus. Dapatan kajian di
atas bertepatan dengan cadangan Unit Pemodenan Tadbiran dan Perancangan
Pengurusan Malaysia (MAMPU) agar Kerajaan Persekutuan mewujudkan
pengurusan pentadbiran pusaka secara berpusat. Hal ini memberi petunjuk
bahawa perlunya institusi pentadbiran pusaka orang Islam diwujudkan di
Semenanjung Malaysia yang dikenali sebagai “Jabatan Pengurusan Harta
Pusaka Malaysia” dan ditempatkan di Bahagian hal Ehwal Undang-undang
542
(BHEUU), Jabatan Perdana Menteri (JPM). Graf Bar berganda 6.21
menjelaskan dapatan kajian keseluruhan badan pentadbir yang lebih
berkelayakan dalam pentadbiran harta pusaka orang Islam seperti berikut:
Graf Bar 6.21. Kekerapan dan peratusan badan pentadbir yang berkelayakan
mentadbir harta pusaka orang Islam
Buletin Kajian Tranformasi Pentadbiran Harta Pusaka di Semenanjung Malaysia, Unit Pemodenan
542
38
C. Mekanisme Penguatkuasaan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka
Setiap individu memiliki kognitif, emosi dan pengalaman pada tahap yang
berbeza. Berdasarkan perbezaan elemen-elemen tersebut, amat sukar bagi
Kerajaan untuk memastikan setiap individu dalam kalangan masyarakat
mematuhi sesuatu undang-undang lebih-lebih lagi berkaitan dengan
543
perundangan Syarak. Sekiranya perundangan pusaka orang Islam digubal di
peringkat Persekutuan atau peruntukan kesalahan-kesalahan berkaitan kes sivil
seperti kesalahan sengaja melewat-lewatkan pentadbiran harta pusaka melebihi
tempoh enam (6) bulan dan ke atas, kesalahan mana-mana waris, pentadbir
atau penama yang sengaja tidak menyerahkan harta si mati kepada ahli waris
yang berhak dan kesalahan menyembunyikan waris. Dalam isu ini, MT atau
mana- mana mahkamah di peringkat Persekutuan boleh mengenakan
hukuman yang setimpal ke atas pihak-pihak yang melakukan kesalahan-
kesalahan tersebut.

Oleh itu, pengkaji mengemukakan beberapa persoalan bertujuan untuk menguji
tahap pengetahuan responden tentang kepentingan aspek penguatkuasaan
permohonan pentadbiran pusaka. Penguatkuasaan undang-undang merupakan
mekanisme yang sangat berkesan untuk mengikat orang Islam agar segera
mengemukakan permohonan pentadbiran pusaka dalam tempoh enam (6) bulan
selepas kematian. Sekiranya waris-waris atau pihak-pihak berkepentingan
gagal berbuat demikian, maka tindakan undang-undang boleh dikenakan dan
jika sabit kesalahan, boleh dikenakan penalti. Hukuman tersebut sebagai suatu
iktibar agar perbuatan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran
harta pusaka si
38
Seksyen 44, Akta Perindustrian Sekuriti 1983 [Akta 280].
543
38
mati atau melakukan kesalahan-kesalahan yang wajib dicegah kerana
mengundang implikasi yang tidak baik terutamanya kepada waris si mati.
Justeru, pihak Kerajaan Persekutuan sewajarnya bertindak proaktif untuk
menyelesaikan isu ini. Impak yang besar daripada tindakan tersebut dapat
menyelesaikan kerumitan pentadbiran harta pusaka antaranya; penurunan hak
milik sukar dilaksanakan akibat kematian berlapis, harta si mati dibekukan atau
terbiar, tunggakan cukai meningkat, wang simpanan si mati di institusi
kewangan atau koperasi, saham-saham, bon dan sebagainya dipindahkan
kepada KWTD jika melebihi lima (5) tahun.
Dapatan kajian menunjukkan majoriti responden iaitu skor 97 peratus atau
kekerapan 194 orang responden menyokong penuh aspek penguatkuasaan
diperuntukkan dalam undang-undang tertentu. Pengkaji berpandangan
responden amat berhUarnapivagearr splihtaik UKteararjaaan
Mbeartlinadyaksisaegera menggubal
undang-undang pusaka yang bersifat substantif di peringkat Persekutuan
supaya aspek penguatkuasaan dapat diimplimentasikan. Impaknya, kes-kes
kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam dapat diminimumkan.
Seterusnya implikasi negatif daripada kelewatan pentadbiran harta pusaka juga
dapat di atasi secara harmoni seperti mana yang dibincangkan dalam Bab Satu
dan Bab Empat. Carta Pai 6.22 di bawah memperihalkan dapatan kajian secara
keseluruhan tentang aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta
pusaka orang Islam.
38
6 (3%)
YaTidak 194 (97%)
Carta Pai 6.22. Kekerapan dan peratusan keperluan aspek penguatkuasaan

permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
D. Pendekatan Yang Efektif

Soalan kajian ini bertujuan untuk mengukur tahap pengetahuan responden
tentang pendekatan yang efektif untuk menangani kes sengaja melengah-

lengahkan permohonan pentadbiran pusaka orang Islam dalam konteks
Pengkaji menyenaraikan tiga bentuk tindakan yang kompeten untuk pilihan
responden iaitu:
i. Mewujudkan jaringan strategik antara badan pentadbir yang terlibat
dengan pentadbiran harta pusaka melalui gagasan NBOS.
ii. Mengembalikan peranan penghulu seperti fasa pra kemerdekaan sebagai
pegawai pelapor kes-kes kelewatan permohonan pentadbiran pusaka
dalam mukim kepada badan berkenaan.
iii. Memperuntukkan kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran pusaka melebihi tempoh enam (6) dalam perundangan yang
khusus.
38
Dapatan kajian menunjukkan skor 59 peratus atau kekerapan 118 orang
responden bersetuju kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang tertentu
diperuntukkan dalam perundangan sedia ada atau dalam perundangan yang
khusus. Selain itu, skor 52 peratus atau kekerapan 103 orang responden
bersetuju dengan cadangan mengembalikan peranan penghulu sebagai pelapor
di peringkat mukim manakala skor 35 peratus atau kekerapan 71 orang
responden mencadangkan agar diwujudkan NBOS antara badan-badan
pentadbir pusaka di Semenanjung Malaysia. Graf Bar berganda 6.23
memperihalkan dapatan kajian tentang cadangan mempertingkatkan
pengurusan pentadbiran harta pusaka
dengan lebih berkesan seperti berikut:
Graf Bar 6.23 Kekerapan dan peratusan cadangan kaedah

pelaksanaan pentadbiran harta pusaka
38
E. Hukuman Kepada Waris Yang Sengaja Melewat-Lewatkan Pentadbiran
Harta Pusaka
Hukuman adalah suatu bentuk pencegahan supaya individu dalam kalangan
544
masyarakat tidak melakukan kesalahan atau jenayah. Hukuman bermaksud
peraturan yang dibuat oleh sesuatu kekuasaan (negara dan lain-lain) yang mesti
545
dipatuhi (undang-undang). Pelaksanaan hukuman bertujuan untuk mencegah
sesuatu perlakuan yang bertentangan dengan undang-undang, menghukum
pelaku kesalahan yang setimpal dengan kesalahan tersebut dan mengembalikan
hak yang dirampas atau kepentingan seseorang yang ditindas seperti yang
diperuntukkan dalam Senarai I (Senarai Persekutuan), Jadual Kesembilan
Perlembagaan Persekutuan. Tindakan sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran pusaka dalah termasuk dalam suatu kesalahan. Hal ini kerana
secara tidak langsung memberi kesan yang tidak baik seperti menafikan hak
waris-
waris untuk menikmaUtinhiavrtae presnlitniggaUlatnasriamaMti
adallaamysteimapoh yang lama,

waris-waris atau pihak berkepentingan mengambil manfaat daripada harta si
mati secara zalim, menafikan waris yang berhak, hutang si mati tidak
dilunaskan dan lain-lain. Oleh itu, ahli waris hendaklah menyegerakan
permohonan pentadbiran harta pusaka supaya tindakan perundangan tidak
dikenakan ke atas mereka.
Hasil kajian menunjukkan majoriti responden bersetuju hukuman denda
dikenakan kepada ahli waris, pentadbir atau pemegang amanah yang
melengah-
38
544
Abdul Karim Zaidan, Nizam al-Qadha’ al-Syariah al-Islamiyyah, Cet.3, (Beirut: Muasasah al-
Risalah, 2002), 13.
545
Kamus Dewan, Edisi Ketiga, (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1998), 468.
38
lengahkan urusan pentadbiran pusaka dengan skor 79 peratus atau kekerapan
158 orang responden, skor 16 peratus atau kekerapan 32 orang responden pula
bersetuju dikenakan hukuman penjara dan skor 5 peratus atau kekerapan 10
orang responden bersetuju dikenakan hukuman-hukuman yang lain seperti
ganti rugi dan bayaran pampasan. Graf bar tunggal vertikal 6.24
memperihalkan dapatan kajian secara keseluruhan tentang kekerapan peratusan
bentuk hukuman seperti berikut :
Graf Bar 6.24 Kekerapan peratusan bentuk hukuman
Dapatan kajian di atas menunjukkan bahawa sesuatu kesalahan berkaitan harta
pusaka orang Islam hendaklah dikenakan hukuman yang setimpal. Dalam hal
ini, pengkaji berpandangan pihak Kerajaan Persekutuan hendaklah memelihara
harta masyarakat daripada dicuri, dirampas atau diambil secara zalim kerana
perbuatan tersebut adalah suatu yang haram. Contohnya, pengambilan harta si
mati secara tidak sah, menduduki rumah peninggalan si mati dan
mengusahakan tanah bendang milik waris lain yang berhak dan sebagainya.
39
Menurut
39
Muhammad al-Zuhaili, harta termasuk kategori dharuriyyat yang wajib
dipeliharakan (hifz al-mal) selepas kewajiban memelihara agama, diri,
546
keturunan dan akal. Oleh itu, Kerajaan Persekutuan berbidang kuasa untuk
menggubal perundangan yang khusus berkaitan pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia atau memperuntukkan kesalahan-kesalahan berkaitan penyelewengan
dan penyalahgunaan harta peninggalan si mati dalam perundangan yang
berkuat kuasa mengikut kesesuaian. Ini adalah untuk memastikan rakyat
memperoleh maslahah dari aspek agama dan hal-hal keduniaan serta
membendung gejala negatif, kezaliman dan penindasan. Justeru, pihak
berkuasa hendaklah bertindak segera mengenakan hukuman kepada mana-
mana pesalah berkaitan harta pusaka berdasarkan perundangan tersebut.
F. Kewajaran Penambahbaikan Perundangan Yang Berkuat kuasa

Mengenai Harta Pusaka

Terdapat satu peruntukan pusaka Islam dari aspek hukum Syarak dalam
547
Enakmen Undang-undang Pentadbiran Islam Negeri Perak , Negeri Pulau
548 549
Pinang dan Negeri Perlis serta Enakmen Mahkamah Syariah Negeri
550
Kedah seperti mana yang dibincangkan dalam Bab Tiga. Dapatan kajian
menunjukkan skor tertinggi 78 peratus atau kekerapan 157 orang responden
sangat bersetuju penambahbaikan perundangan dapat disegerakan, manakala
20
546
Muhamad al-Zuhaili, Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah, Juz. 5, Cet. 1, (Beirut: Dar al-
Maktaby, 2009 / 1430), 674-679.
547
Seksyen 54, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004.
39
548
Seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004.
549
Seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perlis) 2006.
550
Seksyen 20, Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008.
39
skor peratus atau kekerapan 40 orang responden tidak pasti sama ada
perundangan pusaka pada masa kini perlu dibuat penambahbaikan ataupun
tidak. Dapatan kajian ini menjelaskan tahap kefahaman sebahagian besar
responden tentang perundangan pusaka Islam amat lemah. Tahap pengetahuan
responden mengenai Undang-undang Persekutuan yang mentadbir harta pusaka
di Semenanjung Malaysia telah diuji dalam soalan selidik di Bahagian B dalam
Bab ini dan dapatan menunjukkan responden masih kabur terhadap bidang
kuasa perundangan-perundangan tersebut. Majoriti responden memahami
Enakmen Pentadbiran Undang-undang Negeri-Negeri/ Enakmen Mahkamah
Syariah Negeri sebagai perundangan yang mentadbir harta pusaka orang Islam
dengan skor 62 peratus. Sedangkan perundangan tersebut hanya terhad kepada
penentuan waris dan bahagian yang berhak diterima oleh waris tersebut. Akta
Harta Pusaka Kecil (Pembahagian ) 1955 [Akta 98] pula mendapat skor
sebanyak
45 peratus dan Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532] serta Akta
Probet dan PentadbiraUn
n19i5v9e[Arkstalt9i7]UmteandraapatMskaorlateryensdiaah iaitu 35
peratus
dan 12 peratus sahaja. Graf Bar tunggal vertikal 6.25 di bawah menunjukkan
dapatan kajian tentang kekerapan dan peratusan keperluan penambahbaikan
perundangan pusaka Islam.
39
Graf Bar 6.25. Kekerapan dan peratusan penambahbaikan perundangan pusaka
Islam
G. Kaedah Pelaksanaan Penguatkuasaan
Merujuk konflik dalam kalangan masyarakat berkaitan pentadbiran pusaka
Islam, pengkaji mencadangkan instrumen yang signifikan untuk menangani isu
tersebut iaitu:
i. Mewujudkan suatu garis panduan pentadbiran harta pusaka orang Islam
di Semenanjung Malaysia supaya lebih kompeten.
ii. Membuat pindaan dan penambahbaikan peruntukan dalam perundangan
yang masih berkuat kuasa berkaitan pusaka Islam supaya lebih efektif
dan komprehensif.
iii.Menggubal undang-undang khusus berkaitan pusaka Islam di
Semenanjung Malaysia dan ditadbir oleh suatu badan pentadbir yang
berkelayakan.
Cadangan ini adalah bertepatan dengan gagasan Perlembagaan Persekutuan
berdasarkan Jadual Kesembilan, Senarai I (Senarai Persekutuan) yang
39
memperuntukkan bidang kuasa Persekutuan lebih luas dari aspek pelaksanaan
dan tanggungjawab pentadbiran pusaka berdasarkan perundangan yang berkuat
551
kuasa. Oleh itu, kepentingan mewujudkan Kaedah-kaedah Pembahagian,
Pelantikan Pentadbir Harta dan Perakuan Perwarisan Harta Pusaka Orang Islam
hendaklah diberi perhatian serius dan proaktif.
Dalam isu ini, dapatan kajian menerangkan bahawa skor 57 peratus atau 114
orang responden bersetuju pihak berautoriti mewujudkan garis panduan
pentadbiran harta pusaka di Semenanjung Malaysia supaya lebih kompeten dan
sistematik. Sebanyak 50 peratus atau 100 orang responden pula menyokong
penggubalan undang-undang khusus berkaitan pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia dilaksanakan segera.
Tahap terendah dengan skor 34 peratus atau 69 orang responden

menyokong pusaka sedia ada disemak perundangan harta
dengan dibuat
penambahbaikan ke atas peruntukan-peruntukan yang tertentu. Graf bar
berganda 6.26 di bawah menunjukkan hasil kajian tentang kekerapan dan
peratusan mekanisme tindakan menyegerakan pentadbiran harta pusaka orang
Islam di Semenanjung Malaysia.
39
Senarai I (Senarai Persekutuan), Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan.
551
39
Graf Bar 6.26. Kekerapan dan peratusan mekanisme tindakan menyegerakan
permohonan pentadbiran harta pusaka
Dapatan kajian di atas menunjukkan bahawa responden lebih bersetuju agar
diwujudkan suatu garis panduan atau penggubalan undang-undang yang khusus
mengenai pusaka Islam di negeri-negeri lokasi kajian untuk memastikan pentadbiran
harta pusaka orang Islam leUbinhisvisetermsatlitki. BUagtaaimraanaMpuna,
lbaaygispiealaksanaan jangka pendek, responden bersetuju pihak Kerajaan
Persekutuan menyemak semula
peruntukan perundangan pentadbiran pusaka sedia ada supaya menepati kehendak
semasa. Melalui pindaan dan penambahbaikan tersebut maka hak-hak waris dapat
dipelihara dan hak-hak si mati dapat dilunaskan seperti hutang piutang dan lain-lain.
6.2.2 KajianTemu bual
Temu bual adalah suatu instrumen atau teknik pengumpulan data di lapangan secara
langsung daripada sampel kajian. Bagi menepati objektif kajian, pengkaji telah
menemu bual responden terpilih yang pakar, berpengalaman dan terlibat secara
39
langsung dalam perundangan pusaka Islam khususnya di negeri-negeri lokasi kajian.
39
Pengkaji mengkategorikan sesi temu bual kepada empat peringkat iaitu peringkat
pertama; temu bual dengan Sahibul Samahah Mufti/Timbalan Mufti, peringkat
kedua; temu bual dengan Yang Amat Arif Ketua Hakim Syarie, peringkat ketiga;
temu bual dengan Penasihat Perundangan Syariah, Jabatan Peguam Negara (JPN),
Sheikh Ghazali Abdul Rahman yang mewakili pakar perundangan Islam di peringkat
Persekutuan dan peringkat keempat; temu bual dengan ahli akademik. Melalui latar
belakang responden yang pelbagai, dapatan kajian temu bual lebih bersifat tepat,
absah dan konstruktif.
Reka bentuk soalan adalah tidak berstruktur untuk memberi kebebasan kepada
responden menjawab soalan tanpa terikat dengan subjek tertentu. Responden-
responden yang ditemu bual secara langsung iaitu Sahibul Samahah Harussani Haji
Zakaria, Sahibul Samahah Fadzil Awang, Y.A.A Mohamad Shakir Abdul Hamid,
Y.A.A Abd. Rahman Abdullah, Y.A.A. Tuan Hj Othman Ibrahim, Sheikh Ghazali
Abdul Rahman dan Prof. UMnadivyaeDr rs. ltAikmUatl aHridaayaMh
aHlaaliyms. iSaemua responden
membenarkan setiap pandangan yang diberikan itu direkod dan dirakam dengan
menggunakan aplikasi telefon pintar Apple 7 secara video call. Bagaimanapun, atas
faktor kekangan masa maka dua orang responden bersetuju untuk ditemu bual
melalui telefon iaitu Sahibul Fadhilah Ustaz Aminuddin Mohamed, Timbalan Mufti
Negeri Pulau Pinang dan Sahibul Fadhilah Ustaz Roslan Desa, Timbalan Mufti
Negeri Perlis. Sementara Y.A.A Haji Asa’ari Haji Mohd. Yazid pula iaitu Ketua
Hakim Syarie Negeri Perak bersetuju menjawab soalan temu bual secara bertulis
yang dihantar melalui emel kepada pengkaji. Jadual 6.6 di bawah menunjukkan latar
belakang sesi temu bual yang dijalankan.
40
Jadual 6.6
Senarai Nama Responden, Jawatan dan Bidang Tugas
Tarikh Label Nama Responden Jawatan
21 Mac Responden S.S Harussani Bin Haji Mufti negeri Perak.

2018 1 Zakaria
8 Februari Responden Ustaz Aminuddin Bin Timbalan Mufti Pulau

2018 2 Mohamed Pinang.
25 Jun Responden S.S Syeikh Fadzil Bin Mufti Negeri Negeri

2018 3 Awang Kedah.
5 Februari Responden Ustaz Roslan Bin Desa Timbalan Mufti Negeri

2018 4 Perlis.
4 Julai Responden Y.A.A Haji Asa’ari Bin Ketua Hakim Syarie Negeri
2018 5 Haji Mohd. Yazid Perak.
11 April Responden Y.A.A Mohamad Shakir Ketua Hakim Syarie Negeri

2018 6 Bin Abdul Hamid Pulau Pinang.
1 Januari Responden Y.A.A Dato’ Syeikh Abd. Ketua Hakim Syarie Negeri
2018 7 Rahman Bin Haji Abdullah Kedah.
13 April Responden Y.A.A. Tuan Hj Othman Ketua Hakim Syarie Negeri

2018 8 Bin Ibrahim Perlis.
14 Responden
November 9
UShneiikvh MPeanalsaihayt sia
2017 eGrhaszlatlii BiUn Perundangan
Syariah, Jabatan Peguam
Aabrdual
tRahman Negara Malaysia.
21 Ogos Responden Prof. Madya Dr. Akmal Pensyarah Kanan, Jabatan
2019 10 Hidayah Binti Halim Amalan Perundangan,
Kuliyyah Undang-undang
Ahmad Ibrahim, UIAM.
6.2.1.1 Temu bual dengan Mufti / Timbalan Mufti:
A. Harta pusaka adalah harta yang wajib dibahagikan kepada waris selepas
kematian mengikut hukum faraid. Berdasarkan ketetapan tersebut, adakah isu-
isu berkaitan harta pusaka dirujuk kepada S.S Mufti/Timbalan Mufti?
40
552 , 553 , 554
Merujuk persoalan di atas, Responden 1 Responden 2 Responden 3 dan
555
Responden 4 mengakui terdapat persoalan mengenai harta pusaka dirujuk kepada
Jabatan Mufti Negeri masing-masing terutamanya yang bersangkutan dengan hukum
Syarak. Menurut mereka, pandangan daripada Mufti atau Jawatankuasa Fatwa adalah
suatu pandangan atau keputusan rasmi yang boleh dijadikan hujah atau rujukan
556
hukum berdasarkan peruntukan undang-undang.
B. Secara lazimnya, apakah isu pusaka yang dikemukakan kepada pihak S.S Mufti
/ Timbalan Mufti?
Menurut Responden 1, di Negeri Perak antara isu-isu yang dirujuk oleh pemohon
adalah berkaitan dengan pengesahan waris yang berhak, waris tidak berlaku adil
dalam pembahagian harta pusaka mengikut sistem faraid, kaedah pengurusan pusaka
milik waris yang nyanyuk atau tidak sempurna akal, waris melewat-lewatkan
urusan
permohonan pentadbiran dan pembahagian pusaka sehingga berlaku waris berlapis

dan sukar untuk mengesan kedudukan waris-waris tersebut.
S.S Harusani Haji Zakaria, Mufti Negeri Perak, Jabatan Mufti negeri Perak, Tingkat 5, Kompleks
552
Darul Ridzuan, Jalan Panglima Bukit Gantang Wahab, 30000, Ipoh, Perak. Temu bual oleh pengkaji
di pejabat Mufti pada 21 Mac 2018 jam 10.30.
553
Aminuddin Mohamed, Timbalan Mufti Pulau Pinang, Jabatan Mufti Pulau Pinang, Tingkat 48,
KOMTAR, 10000 Georgetown, Pulau Pinang.Temu bual oleh pengkaji melalui telefon pada 8
Februari 2018 jam 9.00 pagi.
554
S.S Syeikh Fadzil Haji Awang, Mufti Negeri Kedah, Jabatan Mufti Negeri Kedah, Aras 3,
Bangunan Mahkamah Syariah dan Jabatan Mufti, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan,
Bandar Muadzam Shah Anak Bukit, 05400 Alor Setar Kedah. Temu bual oleh pengkaji di pejabat
Mufti pada 25 Jun 2018 jam.4.15 petang.
555
Roslan Desa, Timbalan Mufti Perlis, Jabatan Mufti Negeri Perlis, Tingkat 1, Blok A, Bangunan
Dato’Mahmud Mat, 01000, Kangar Perlis. Temu bual oleh pengkaji melalui telefon pada 5 Februari
2018 jam 2.30 petang.
40
556
Seksyen 53, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004; Seksyen 25,
Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008; Seksyen 42, Enakmen Pentadbiran Agama
Islam (Perak) 2004 dan Seksyen 53, Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Perlis) 2006.
40
Bagi Negeri Pulau Pinang, Responden 2 mengakui bahawa isu-isu pusaka yang
ditimbulkan dalam kalangan masyarakat Islam adalah menyentuh permasalahan
pusaka daripada aspek hukum Syarak seperti pengesahan nasab bagi tujuan
penentuan waris yang berhak menerima harta pusaka, anak perempuan enggan
menyerahkan bahagian pusaka ibu kepada ibunya sendiri tanpa alasan Syarie dan
waris tidak bersetuju harta pusaka dibahagikan secara sama rata.
Selain itu, Responden 3 berpandangan di Negeri Kedah, terdapat aduan tentang
pasangan yang berkahwin tidak dikurniakan zuriat telah mengambil dua orang anak
angkat. Setelah kematian pasangan tersebut, abang kepada si mati (bapa angkat) telah
menguruskan pusaka si mati dengan menyerahkan semua aset si mati kepada anak
angkat tersebut. Hal ini berlaku disebabkan abang si mati tidak mengetahui bahawa
hukum faraid tidak mengiktiraf anak angkat sebagai waris yang berhak ke atas harta
si
mati itu. Selain itu, terdapat kes anak lelaki si mati memonopoli dalam pembahagian
harta pusaka dan enggan mUennyeirvahekranslbtahi agUiatnahraarta
Mpuasalkaa ytesrsieabut kepada anak-
anak perempuan si mati. Terdapat juga dalam isu penama KWSP yang beranggapan
penama adalah pemilik harta si mati secara mutlak dan enggan menyerahkan wang
caruman KWSP si mati kepada waris yang berhak, waris-waris tidak dapat
membezakan antara harta pusaka dan harta yang tidak termasuk harta pusaka serta
waris enggan melunaskan hutang si mati. Kesemua isu tersebut menggambarkan
masyarakat Islam di Negeri Kedah masih kurang memahami kepentingan pengurusan
harta pusaka mengikut sistem faraid.
40
Menurut Responden 4 pula, antara isu-isu pusaka di Negeri Perlis iaitu permasalahan
kelewatan menguruskan pentadbiran pusaka menyebabkan berlaku peningkatan
40
jumlah ahli waris yang berhak yang dikenali kes munasakhah atau waris berlapis
yang sukar dikenal pasti. Selain itu, surat cara pembelian harta si mati ketika hidup
tidak lengkap atau tidak wujud menyebabkan waris sukar mengenal pasti status harta
yang ditinggalkan oleh si mati seperti kes jual beli tanah, kenderaan dan lain-lain.
Oleh itu, Jabatan Mufti Negeri Perlis mencadangkan kepada ahli waris supaya
mengemukakan permohonan Perintah Faraid kepada Jabatan Kehakiman Syariah
Negeri Perlis untuk perbicaraan dan sekiranya Jabatan Kehakiman Syariah Negeri
Perlis berpuas hati maka Perintah Faraid dikeluarkan.
C. Berdasarkan pengalaman S.S Mufti / Timbalan Mufti, apakah permasalahan

yang sering berlaku kepada waris atau mana-mana pihak dalam pentadbiran
dan pembahagian harta pusaka?
Di Negeri Perak, Responden 1 menjelaskan bahawa tiada kerjasama dalam kalangan
ahli waris untuk menyegerakan urusan pentadbiran harta pusaka. Alasan yang
diberikan antaranya komitmen dengan kerjaya, mengharapkan anak sulung
menguruskan harta pusaka dan jumlah harta peninggalan si mati yang terkumpul
terlalu sedikit. Di Negeri Pulau Pinang, Responden 2 menerangkan bahawa terdapat
dalam kalangan ahli waris yang enggan menguruskan pentadbiran pusaka kerana
perlu merujuk kepada pelbagai badan pentadbir harta pusaka seperti UPP, MT dan
ARB. Situasi ini amat menyulitkan. Di Negeri Kedah, Responden 3 menyatakan
wujud isu sembunyi waris melibatkan anak daripada isteri pertama sehingga waris
terbabit memohon pihak Mufti menangguhkan Perintah Faraid yang dikeluarkan oleh
Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Kedah. Selain itu, waris tidak mempunyai
kesedaran bahawa harta pusaka hendaklah diserahkan kepada waris yang berhak
selepas berlaku kematian. Kegagalan waris seperti abang yang sulung menyerahkan
40
kepada waris lain
40
yang berhak menyebabkan pelbagai masalah berlaku seperti tidak bertegur sapa dan
saling berburuk sangka antara satu sama lain. Di Negeri Perlis pula, Responden 4
menyatakan bahawa walaupun masyarakat Islam sedia maklum bahawa pentadbiran
harta pusaka adalah suatu kewajiban, namun masih terdapat dalam kalangan
masyarakat Islam di negeri tersebut tidak mengambil berat tentang isu ini sehingga
mengakibatkan kes kematian berlapis meningkat dan harta yang ditinggalkan oleh si
mati terbiar begitu sahaja. Dalam isu ini, terdapat satu kes kematian pada tahun 1924
yang dikendalikan oleh responden melibatkan dua puluh (20) kes kematian berlapis
(munasakhah).
D. S.S Mufti / Timbalan Mufti, adakah prosedur permohonan pentadbiran harta

pusaka yang dilaksanakan masa kini perlu dibuat penambahbaikan?
Dalam isu ini, pengkaji mendapati pandangan daripada Responden 1 dan Responden
2 adalah sama iaitu dari aspek jumlah nilaian yang berbeza bagi harta tak alih dan
harta
alih di bawah pentadbiran UPK, MT dan ARB. Situasi ini menyebabkan masyarakat
Islam keliru mengenai badan pentadbir yang sepatutnya dirujuk oleh mereka.
Terdapat dalam kalangan waris yang beranggapan MS tidak berbidang kuasa dalam
pentadbiran harta pusaka orang Islam. Sementara Responden 3 dan Responden 4
mengakui bahawa rungutan daripada orang awam yang tidak memahami konsep
pentadbiran harta pusaka berbentuk harta pusaka kecil, harta pusaka ringkas dan
harta pusaka biasa (besar). Sepatutnya perkara ini telah disebarluaskan kepada
seluruh masyarakat supaya mereka lebih memahami konsep dan peranan setiap aspek
tersebut dan badan pentadbir yang berbidang kuasa dalam perkara tersebut.
40
Dalam isu ini, semua responden yang ditemu bual oleh pengkaji menyatakan
sokongan supaya prosedur permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam yang
dilaksanakan pada masa kini perlu dibuat pindaan dan penambahbaikan. Contohnya,
Perintah Faraid hendaklah dikemukakan bersama permohonan pentadbiran harta
pusaka kepada badan-badan pentadbir pusaka seperti UPP, MT, ARB atau Pejabat
Tanah. Selain itu, bayaran yang dikenakan oleh ARB hendaklah berpatutan supaya
tidak membebankan ahli waris dan pihak-pihak yang berkenaan.
E. S.S Mufti / Timbalan Mufti, adakah perlu diwujudkan suatu perundangan yang
khusus berkaitan pusaka bagi memantapkan lagi pentadbiran harta pusaka
orang Islam di peringkat Persekutuan?
Dalam konteks keperluan mewujudkan perundangan pusaka orang Islam yang bersifat
substantif pada masa kini, Responden 1, Responden 2, Responden 3 dan Responden 4
amat bersetuju dan menyokong penuh supaya pihak Kerajaan Persekutuan
mewujudkan suatu perundanUgnanivpuesarksa lkthiusuUstuantruak orManag

lIaslaymsai taau diperuntukkan kesalahan-kesalahan sengaja melewat-lewatkan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dan kesalahan-kesalahan lain
berkaitan hukum Syarak dalam perundangan
yang berkuat kuasa dan menentukan badan pentadbir yang bertanggungjawab dalam
menangani isu ini. Dalam pewujudan perundangan tersebut, aspek penguatkuasaan
dapat dilaksanakan terhadap waris, pentadbir atau penama supaya melaksanakan
tanggungjawab ke atas harta peninggalan si mati mengikut hukum faraid. Selain itu,
mereka juga dapat melunaskan hutang yang ditinggalkan oleh si mati, melindungi
hak anak yatim dan tidak melakukan sebarang bentuk menyeleweng dan salahguna
terhadap harta peninggalan si mati. Secara tidak langsung, kes-kes kelewatan
permohonan pentadbiran pusaka dapat diminimumkan. Hal ini disebabkan ketiadaan

40
perundangan yang khusus berkaitan harta pusaka Islam pada masa kini menyebabkan
pelbagai konflik tersebut berlaku dan tindakan perundangan tidak dapat diambil ke
atas mereka.
Bagi Responden 3 pula, beliau mengakui kewujudan isu ini dan berpendapat medium
yang ada perlulah dimanfaatkan secara optima untuk memberi kefahaman kepada
masyarakat melalui hebahan di media-massa, khutbah Jumaat, kuliah dan ceramah
yang menyentuh isu dan kepentingan perkara tersebut. Diharapkan dengan usaha
sedemikian dapat membantu masyarakat Islam mengetahui kepentingan tersebut.
Selain itu, beliau turut memaklumkan bahawa dalam isu wakaf, pihak MAIK telah
bertindak proaktif menggubal Enakmen Wakaf untuk mempertingkatkan pengurusan
wakaf di Negeri Kedah. Ini kerana, Enakmen Pentadbiran Undang-undang Islam
(Kedah Darul Aman) 2008 hanya memperuntukkan 5 seksyen sahaja mengenai
wakaf
sedangkan Rang Enakmen Wakaf (Kedah Darul Aman) 2018 memperuntukkan
sebanyak 62 seksyen meranUgknuimvi eisurswlatkiaf Udatrai
arsapekMpealalkasaynsaainawakaf mengikut
hukum Syarak, pewujudan kumpulan wang wakaf, kesalahan-kesalahan dan penalti,
penguatkuasaan dan penyiasatan serta peruntukan am.
Bagi kes si mati yang mati hanya meninggalkan seorang sahaja anak perempuan
maka anak perempuan tersebut telah mengambil keseluruhan daripada harta si mati
tanpa menyerahkan baki lebihan daripada bahagian anak perempuan tersebut kepada
baitulmal. Dalam hal ini, tiada peruntukan dari aspek undang-undang yang
membolehkan baitulmal mengambil tindakan ke atas waris tunggal tersebut kerana
41
ketiadaan undang-undang berkaitan harta pusaka orang Islam yang dikanunkan.
Justeru, bertepatan dengan tuntutan arus perdana, sewajarnya pihak yang berautoriti
41
bertindak segera mewujudkan suatu perundangan atau suatu peraturan mengenai
harta pusaka orang Islam supaya pelbagai konflik yang berlaku dapat diatasi
mengikut lunas perundangan.
Sementara Responden 4 mengakui implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka
semakin meningkat. Contohnya, harta yang terbiar yang kini telah mencecah hampir
557
119,273 hektar , waris tidak dapat menerima bahagian masing-masing disebabkan
waris yang lain enggan menyerah harta si mati kepada waris tersebut, wang
simpanan di institusi kewangan dimasukkan ke akaun wang tidak dituntut dan
sebagainya. Oleh itu, beliau menggesa undang-undang pusaka Islam di peringkat
Persekutuan dikanunkan secepat mungkin walaupun terdapat pelbagai kekangan. Ini
kerana terdapat pemisahan bidang kuasa pentadbiran harta pusaka orang Islam di
peringkat Persekutuan dan di peringkat Negeri.

F. S.S Mufti / Timbalan Mufti, dari aspek penguatkuasaan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh tertentu daripada tarikh
kematian adalah untuk memastikan pelbagai konflik yang berlaku seperti
perselisihan faham dalam kalangan ahli waris, memakan harta pusaka secara
tidak sah dan jumlah aset yang disimpan di institusi kewangan dibekukan
dapat diminimumkan. Apakah pandangan S.S Mufti/ Timbalan Mufti dalam isu
ini?
Hasil daripada temu bual pengkaji dengan Responden 1 menunjukkan bahawa beliau
amat optimis supaya tindakan progresif perlulah disegerakan untuk memastikan
pelaksanaan sistem pembahagian harta pusaka orang Islam dilaksanakan mengikut
hukum faraid. Antara tindakan yang sepatutnya dilaksanakan ialah dengan
Nina Farzuin Binti Md. Sharom, “119,273 Hektar Tanah Terbiar bakal Dibangunkan”, Sinar Harian,
557
41
31 Julai 2018.
41
menguatkuasakan tindakan undang-undang ke atas waris yang sengaja melewat-
lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka melebihi tempoh enam (6) bulan dari
tarikh kematian. Tempoh tersebut adalah munasabah untuk memberi peluang kepada
ahli waris bersepakat untuk menguruskan pentadbiran harta pusaka. Antara bentuk
hukuman yang boleh dikenakan ke atas waris yang sengaja melakukan kesalahan
tersebut iaitu denda, bayaran ganti rugi atau penjara. Bentuk denda iaitu dengan
dikenakan sejumlah bayaran tertentu kepada waris yang sengaja melewat-lewatkan
permohonan untuk pengurusan pentadbiran harta pusaka. Sementara ganti rugi iaitu
hukuman ke atas waris atau penama atau pentadbir yang menyalahgunakan ha-hak
waris ke atas harta si mati dalam tempoh harta pusaka ditadbir oleh mereka. Oleh itu,
mereka hendaklah mengembalikan jumlah kerugian yang dialami oleh waris yang
berhak atau kos-kos yang tertanggung atas waris berkenaan sehingga waris tersebut
menerima bahagian pusakanya.
Manakala Responden 2 Upnuliavemresnyl attiakUantabraahawMa
apl eanydeskiaatan pelaksanaan penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta
pusaka hendaklah melibatkan Jabatan Pendaftaran Negara (JPN) dalam SOP iaitu
suatu dokumen rasmi berkaitan prosedur yang dijalankan secara kronologis seperti
pemakluman kepada waris si mati yang mendaftar kematian si mati supaya bertindak
segera dalam pentadbiran harta si mati. Prosedur ini adalah untuk memastikan
pelaksanaan pentadbiran harta pusaka dilaksanakan secara efektif dan memberi
keadilan kepada semua pihak.
Sementara Responden 3 amat bersetuju sekiranya cadangan menetapkan had minima
permohonan bagi tujuan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka seperti tempoh
41
enam (6) bulan daripada tarikh kematian. Perkara ini amat bertepatan dengan
tuntutan semasa dan tentunya memberi keadilan kepada semua pihak.
Responden 4 juga turut menyokong usaha ini dilaksanakan segera supaya dapat
menangani konflik yang berlaku seperti mana yang diterangkan oleh pengkaji dalam
kajian ini. Menurut beliau, tempoh masa yang munasabah untuk memberi peluang
kepada waris menyelesaikan urusan pentadbiran harta pusaka adalah di antara empat
(4) bulan sehingga enam (6) bulan. Hakikatnya, penguatkuasaan adalah suatu
instrumen yang terbaik untuk memastikan masyarakat Islam di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia khususnya supaya mematuhi ketetapan syariat dalam
pelaksanaan pembahagian harta pusaka orang Islam.
6.2.2.2 Temu bual dengan Ketua Hakim Syarie:
A. Dato’/ Tuan Y.A.A, mohon pandangan tentang perkembangan permohonan

Perintah Faraid di neUgenriiDvaetor’/sTlutain YU.At.aA?ra
Malaysia
Bagi Negeri Perak, Responden 5 558

berpendapat sehingga kini tiada data yang tepat
tentang tahap kesedaran masyarakat Islam mengenai kepentingan permohonan
Perintah Faraid sebelum pembahagian harta pusaka dilaksanakan. Kebiasaannya, jika
melibatkan tuntutan atau pertikaian terhadap harta pusaka atau waris yang diarahkan
oleh badan-badan pentadbir seperti UPP atau ARB untuk mengemukakan Perintah
Faraid maka baharulah waris-waris akan mengemukakan permohonan Perintah
Faraid di MS.
Y.A.A Haji Asa’ari Mohd. Yazid, Ketua Hakim Syarie Negeri Perak, Jabatan Kehakiman Syariah
558
Negeri Perak, Kompleks Mahkamah Syariah, Jalan Pari, Ipoh Perak. Jawapan bertulis melalui emel
41
bertarikh 4 Julai 2018.
41
559
Di Negeri Pulau Pinang pula, Responden 6 menyatakan bahawa kebiasaan pihak
yang memohon Perintah Faraid sama ada waris atau pihak-pihak yang tertentu
seperti ARB disebabkan waris mempunyai kepentingan tertentu ke atas harta
peninggalan si mati seperti untuk mendapatkan wang pampasan yang dibayar oleh
pihak Kerajaan atas pengambilan tanah pusaka untuk tujuan pembangunan.
560
Sementara di Negeri Kedah, Responden 7 berpandangan jumlah permohonan
Perintah Faraid semakin bertambah dan konsisten walaupun dalam jumlah yang tidak
tinggi. Contohnya pada tahun 2017, jumlah kematian orang Melayu beragama Islam
berumur 18 tahun dan ke atas di Negeri Kedah adalah sebanyak 10,749 orang
berbanding jumlah permohonan Perintah Faraid adalah sebanyak 1,876 permohonan
atau 17.5 peratus. Antara sebab permohonan Perintah Faraid dimohon oleh kerana
harta tak alih milik si mati terlibat dengan pengambilan tanah untuk projek
pembangunan seperti mana yang berlaku di Negeri Pulau Pinang.
561
Responden 8 pula mengakui bahawa di Negeri Perlis yang juga merupakan sebuah
negeri yang paling kecil di Utara Semenanjung Malaysia, jumlah permohonan Perintah
559
Y.A.A Mohamad Shakir Abdul Hamid- Ketua Hakim Syarie Negeri Pulau Pinang, Jabatan
Kehakiman Syariah Pulau Pinang, No. 3 Jalan Batu Gantung, 10450 Pulau Pinang. Temu bual oleh
pengkaji bertempat di pejabat Y.A.A Ketua Hakim Syarie Jabatan Kehakiman Syariah Pulau Pinang,
No. 3 Jalan Batu Gantung, 10450 Pulau Pinang pada 11 April 2018 jam 2.30 petang.
560
Y.A.A Syeikh Abd. Rahman Abdullah, Ketua Hakim Syarie Negeri Kedah, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Kedah, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan Anak Bukit, 06550 Alor Setar
Kedah. Temu bual oleh pengkaji bertempat di pejabat Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Kedah, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan Anak Bukit, 06550 Alor Setar
Kedah pada 1 Januari 2018 jam 3.30 petang.
561
Y.A.A Tuan Haji Othman Bin Ibrahim, Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri
Perlis, Tingkat 6, Dar al-Qada’ Tuanku Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan Pegawai 01000
Kangar Perlis. Temu bual oleh pengkaji bertempat di pejabat Ketua Hakim Syarie, Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Perlis, Tingkat 6, Dar al-Qada’ Tuanku Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli
Emas, Jalan Pegawai 01000 Kangar Perlis pada 13 April 2018 jam 9.30 pagi.
41
Faraid adalah tidak memuaskan. Masyarakat Islam di negeri ini masih menganggap
Perintah Faraid hanya diperlukan sekiranya melibatkan harta peninggalan si mati
dalam jumlah nilaian yang tinggi sahaja.
Oleh itu, secara umumnya, pengkaji berpendapat tahap kesedaran masyarakat Islam
terhadap kepentingan pembahagian harta pusaka di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia amat mendukacitakan. Dalam isu ini, menunjukkan bahawa
waris yang memohon Perintah Faraid adalah mereka yang memiliki tahap kesedaran
yang tinggi tentang kepentingan pembahagian harta pusaka diurus dengan segera.
B. Y.A.A Dato’ / Tuan, kebiasaannya apakah isu yang sering dihadapi dalam
mengendalikan kes melibatkan harta pusaka?
Menurut Responden 5, di Negeri Perak, isu yang sering kali dihadapi oleh Hakim
dalam mengendalikan tuntutan Perintah Faraid dapat dikategorikan kepada tiga aspek
utama iaitu dokumentasi, pertikaian keluarga dan maklumat tidak tepat. Bagi aspek
dokumentasi, hal ini berlaku sekiranya melibatkan kes-kes kematian dalam tempoh
yang lama dan waris-waris berlapis (munasakhah). Selain itu, dokumen ahli waris
tidak lengkap seperti sijil kelahiran, salinan kad pengenalan dan status waris sama
ada masih hidup atau telah meninggal dunia disebabkan susur galur waris yang
panjang. Lebih-lebih lagi melibatkan waris-waris dalam kalangan cicit dan ke bawah
yang masih hidup dan memerlukan maklumat peribadi mereka disegerakan.
Dari aspek pertikaian sesama keluarga iaitu terdapat dalam kalangan ahli keluarga si
mati yang mempertikaikan isu pusaka, perbalahan sesama ahli waris yang
menyebabkan permohonan Perintah Faraid yang dikemukakan tidak lengkap dan
41
situasi ini melambatkan proses permohonan dan perbicaraan. Sementara aspek
maklumat tidak tepat iaitu terdapat dalam kalangan ahli waris yang mengemukakan
maklumat yang tidak tepat, menyembunyikan fakta waris daripada pengetahuan MS.
Hal ini hanya disedari apabila waris-waris lain yang mengetahui bahawa maklumat
berkenaan diri mereka tidak dimasukkan dalam Perintah Faraid sebagai waris yang
berhak menerima harta pusaka si mati. Apabila keadaan ini berlaku maka proses
semakan kes terpaksa dilakukan semula untuk pembetulan kandungan dalam
Perintah Faraid dan situasi ini melambatkan pengeluaran Perintah Faraid.
Bagi Responden 6, isu kes kematian berlapis di Negeri Pulau Pinang semakin
meningkat dan waris tiada inisiatif untuk menyegerakan pengurusan pembahagian
harta pusaka. Menurut beliau, berlaku kes pertelingkahan sesama ahli waris berebut
harta pusaka seperti tanah pusaka dan aset alih (motorsikal) si mati. Selain itu, waris
tidak memberi kerjasama dalam pengurusan pembahagian harta pusaka sehingga
menyebabkan pembahagianUhanrtiavpeusraskaltteirtaUntgagurhasekMiaan
llaamya.sia
Manakala Responden 7 menyatakan isu dan permasalahan yang sering dihadapi oleh
MS di Negeri Kedah adalah berkaitan isu ahli waris tidak memberi kerjasama untuk
menyelesaikan urusan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka seperti mana yang
berlaku di Negeri Pulau Pinang. Malah, waris yang berhak tidak dapat dikesan dan
usaha untuk mengenal pasti kedudukan waris berkenaan mengambil masa yang
panjang. Bagaimanapun, dalam isu ini, sekiranya waris tersebut gagal dikesan maka
Perintah Faraid tetap dikeluarkan oleh MS dan waris yang tidak dapat dikenal pasti
serta kadar yang berhak diterima oleh waris tersebut tetap dimasukkan dalam
41
Perintah Faraid berkenaan. Bahagian waris yang tidak dapat dikesan itu akan
disimpan di ARB
42
atau badan-badan pentadbir yang berkenaan untuk tuntutan di kemudian hari. Jika
selepas pembahagian harta pusaka waris berkenaan muncul atau dapat dikesan maka
dia boleh menuntut bahagiannya kepada badan pentadbir berkenaan.
Menurut beliau, dalam isu ini perlu ada pemantauan secara sistematik kerana
keadaan yang berlaku menunjukkan tahap kesedaran dan kefahaman masyarakat
amat lemah dari aspek menyegerakan pentadbiran harta pusaka. Masalah yang
dihadapi oleh ahli waris iaitu tiada komitmen dan kerjasama untuk berbincang, ahli
waris tidak bermuafakat untuk mengeluarkan modal kepada “kepala kuasa” untuk
menguruskan pentadbiran harta pusaka dan tiada peruntukan masa untuk perkara
tersebut.
Sementara di Negeri Perlis pula, Responden 8 menyatakan kes yang sering berlaku
juga berkaitan isu yang sama dengan negeri-negeri yang lain iaitu waris tidak
memberi kerjasama sepenuhnya untuk mempercepatkan urusan pentadbiran harta
pusaka, kes
waris berlapis, kes sembunyi waris, isu pengesahan nasab, kes bukan waris kandung
si mati tidak boleh menerUimnaivkeetertasplatni
wUartisaryaangMbaerlhaakyskeiaatas pusaka dan
sebagainya.
Berdasarkan pandangan dan pengalaman yang dihadapi oleh responden-responden
berkenaan maka pengkaji berpandangan ahli waris hanya bertindak proaktif
mengemukakan permohonan pentadbiran harta pusaka jika melibatkan kepentingan
peribadi seperti mendapatkan jumlah pampasan daripada harta si mati, memiliki
kenderaan si mati (kereta atau motorsikal) dan lain-lain.
42
C. Merujuk kepada pengalaman Y.A.A Dato’/ Tuan, secara purata kes
permohonan Perintah Faraid melibatkan kematian semasa atau tempoh yang
panjang?
42
Berdasarkan persoalan di atas, Responden 5, Responden 7 dan Responden 8
mengakui bahawa secara purata waris mengambil tempoh masa antara dua (2) tahun
sehingga tiga (3) tahun untuk mendapatkan Perintah Faraid di MS.
Di Negeri Perak, Responden 5 mendapati secara umumnya kebanyakan permohonan
Perintah Faraid melibatkan kematian dalam tempoh 1 hingga 5 tahun daripada tarikh
kematian. Namun, terdapat juga permohonan melibatkan waris berlapis disebabkan
tempoh yang diambil untuk menyelesaikan pentadbiran harta pusaka tertangguh
sekian lama. Hal ini berlaku disebabkan waris sengaja melewat-lewatkan pengurusan
pentadbiran pusaka kecuali hartanah yang ditinggalkan oleh si mati terlibat dengan
pengambilan oleh pihak Kerajaan atau syarikat tertentu untuk tujuan pembangunan.
Responden 6 pula memaklumkan bahawa beliau pernah mengendalikan kes
permohonan Perintah Faraid yang mengambil masa yang paling lama iaitu kematian
pada tahun 1924 dan membUabnitikvanedrusalptuiluUh t(2a0r) aoranMg

awlaariys bseiralapis. Sepatutnya, dalam isu ini waris hendaklah lebih
bertanggungjawab melaksanakan hak si mati dan hak waris-waris kerana kelewatan
menguruskan harta si mati akan menyebabkan pelbagai konflik dan menyulitkan
semua pihak.
D. Apakah pandangan Y.A.A Dato’/ Tuan terhadap status Perintah Faraid yang
tidak dijadikan satu kemestian oleh badan-badan pentadbir bagi permohonan
pentadbiran harta pusaka seperti UPP, Pentadbir Tanah dan MT?
Responden 5, Responden 6, Responden 7 dan Responden 8 mengakui badan-badan
pentadbir pusaka orang Islam tidak mewajibkan waris untuk memohon Perintah
Faraid di MS. Hal ini merujuk Pekeliling Ketua Pengarah Tanah Dan Galian
42
Persekutuan
42
Bilangan 7/2017 yang mengandungi arahan bahawa Perintah, Sijil Atau Perakuan
Faraid Tidak Boleh Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran Turun Milik Harta Pusaka
Si Mati. Oleh itu, jika berlaku pertikaian dalam kalangan ahli waris terhadap
pentadbiran harta pusaka baharulah badan pentadbir berkenaan merujuk MS.
Dalam hal ini, semua responden yang ditemu bual oleh pengkaji melahirkan rasa
dukacita dengan keadaan ini. Hal ini disebabkan, MS adalah sebuah badan
kehakiman Syariah yang mempunyai pegawai Syariah Gred LS yang mahir dan
pakar dalam isu hukum Syarak termasuklah hukum faraid kerana pegawai-pegawai
berkenaan berkelulusan Ijazah Sarjana Muda Pengajian Islam Syariah (Kepujian) dan
Diploma Kehakiman Syariah dari mana-mana Institusi Pengajian Tinggi Awam
(IPTA) yang diiktiraf oleh Kerajaan Malaysia. Sementara pegawai-pegawai yang
ditempatkan di badan pentadbir pusaka seperti UPP, majoritinya mempunyai
kelulusan Ijazah Sarjana
Muda Pengajian Islam Syariah sahaja.

Untuk memartabatkan Badan Kehakiman Syariah di Negeri-Negeri maka semua
responden mengesyorkan supaya badan-badan pentadbir pusaka yang mengendalikan
pentadbiran harta pusaka orang Islam supaya mengeluarkan suatu arahan
mewajibkan setiap waris dan pemohon mengemukakan Perintah Faraid yang
dikeluarkan oleh MS sebelum permohonan pentadbiran harta pusaka kepada badan-
badan pentadbir terbabit. Bagaimanapun, menurut mereka, pihak UPP dan ARB akan
mengarahkan waris atau pemohon mengemukakan Perintah Faraid bagi kes-kes yang
rumit dan memerlukan pengesahan dari aspek hukum Syarak sahaja seperti
pengesahan waris- waris yang hilang, kedudukan waris yang tidak sah taraf atau
pertikaian sesama waris mengenai harta pusaka.

42
Dalam isu ini, pengkaji berpandangan pihak Kerajaan Persekutuan wajar bertindak
proaktif untuk memasukkan Perintah Faraid dalam SOP pentadbiran pusaka yang
dikendalikan oleh badan-badan pentadbir pusaka di Semenanjung Malaysia. Hal ini
disebabkan tidak semua kes pentadbiran harta pusaka dirujuk kepada MS.
E. Y.A.A Dato’ / Tuan, melihat kepada situasi yang berlaku, adakah perlu
diwujudkan suatu perundangan yang khusus untuk mentadbir harta pusaka
orang Islam di Semenanjung Malaysia amnya atau di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung Malaysia khususnya?
Merujuk persoalan yang dikemukakan kepada semua responden, pengkaji mendapati
semua responden amat bersetuju supaya kesalahan sengaja melewat-lewatkan
permohonan pentadbiran harta pusaka diperuntukkan dalam suatu perundangan yang
khusus. Selain itu, pihak Kerajaan Persekutuan hendaklah menentukan suatu badan
pentadbir yang berbidang kuasa untuk mengambil tindakan dari aspek perundangan
ke atas mana-mana kesalahan Ubenrkivaiteanrspelntyi elUewteanrgaan kMe
aatlaas yhasritaapusaka sebelum
dibahagikan kepada waris yang berhak.
Menurut Responden 5, keperluan perundangan pusaka yang khusus untuk orang
Islam atau dibuat pindaan atau penambahbaikan dalam perundangan yang berkuat
kuasa amat diperlukan kerana terdapat agensi kerajaan yang terlibat dengan
pengurusan harta si mati hanya menerima seorang ahli waris sahaja dalam geran atau
surat hak milik kenderaan yang ditinggalkan oleh si mati. Contohnya, Jabatan
Pengangkutan Jalan (JPJ) yang hanya menerima satu nama waris sahaja untuk
dimasukkan dalam surat hakmilik kenderaan milik si mati sedangkan waris lain juga
42
berhak ke atas harta tersebut. Berlaku kes salah satu kenderaan yang dinamakan oleh
salah seorang
42
daripada ahli waris kemudian setelah dipindahkan hak milik kepada nama waris
tersebut lalu dia menjual kenderaan tersebut dan hasil jualannya tidak dibahagikan
kepada waris yang lain. Untuk memberi keadilan kepada semua ahli waris maka
dalam isu ini suatu statut bertulis yang khusus berkaitan pusaka orang Islam
hendaklah diwujudkan atau dibuat pindaan atau penambahbaikan dalam perundangan
yang sedia ada.
Sementara Responden 6 pula berpandangan, sjika suatu perundangan pentadbiran
pusaka orang Islam diwujudkan maka pelbagai isu dapat diselesaikan mengikut
lunas- lunas perundangan. Contohnya, kes baki atau lebihan daripada pembahagian
harta pusaka dapat diserahkan kepada baitulmal melalui kaedah perundangan
tersebut (taqnin). Selain itu, untuk membolehkan waris zawil arham (waris sebelah
ibu) yang terdinding daripada mewarisi harta pusaka dapat membeli aset si mati
mengikut
nilaian yang berpatutan dan munasabah berbanding dengan pasaran semasa.

Demikian juga Responden 7 yang berpandangan kepentingan suatu perundangan
khusus untuk mentadbir harta pusaka Islam adalah untuk memastikan pengurusan
harta pusaka dilaksanakan bertepatan dengan kehendak syariat dan hak ahli waris
serta hak-hak si mati seperti hutang piutang dan badal haji diselesaikan sepenuhnya.
Ketiadaan perundangan tersebut menyebabkan pelbagai konflik berlaku sehingga
mengakibatkan urusan pentadbiran harta pusaka tidak dapat diselesaikan secara
harmoni.
Manakala Responden 8 pula berpendapat isu perundangan bagi mentadbir harta
pusaka Islam telah dicadangkan oleh pihak JAKIM pada awal tahun 2000.
42
Bagaimanapun, usaha tersebut terhenti atas sebab-sebab tertentu. Sepatutnya,
undang- undang pusaka Islam diwujudkan sejak sekian lama memandangkan isu-isu
kelewatan pentadbiran pusaka adalah disebabkan ketiadaan suatu perundangan
berkaitan pusaka yang bersifat substantif. Sehingga kini, tiada tindakan perundangan
boleh dikenakan ke atas waris yang melakukan kesalahan sengaja melengah-
lengahkan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka, kesalahan menafikan hak
waris lain ke atas harta peninggalan si mati dan kesalahan bagi waris yang enggan
menyerahkan harta si mati yang ditadbir olehnya kepada waris yang berhak. Hal ini
berlaku di Negeri Perlis di mana terdapat suatu kes pusaka melibatkan salah seorang
waris yang dilantik sebagai pentadbir telah mengambil hasil sewaan tanah pusaka
berpuluh tahun tanpa pengetahuan waris-waris yang lain. Justeru, dalam isu ini
perundangan yang khusus untuk mentadbir harta pusaka orang Islam secara adil dan
sistematik wajar digubal dengan segera supaya dapat menzahirkan keindahan dan
kesyumulan agama Islam
yang merangkumi seluruh aspek kehidupan manusia lebih-lebih lagi melibatkan harta
pusaka. Universlti Utara Malaysia
F. Soalan yang terakhir, Y.A.A Dato’/ Tuan dalam isu ini adakah perlu aspek
kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka
orang Islam dalam tempoh tertentu daripada tarikh kematian diperuntukkan
dalam perundangan supaya elemen penguatkuasaan dapat dilaksanakan?
Merujuk kepada persoalan di atas, Responden 5 berpandangan aspek penguatkuasaan
bermungkinan boleh dilaksanakan namun bukanlah suatu keperluan yang mendesak
dalam konteks semasa kerana berlaku pertindihan bidang kuasa antara badan-badan
pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan dan badan perundangan Syarak di
peringkat Negeri iaitu MS. Pihak Kerajaan Persekutuan sewajarnya bertindak
42
proaktif dalam memahamkan masyarakat tentang kepentingan pengurusan
pentadbiran harta pusaka
43
dengan segera. Dalam hal ini, pihak Kerajaan hendaklah memperkenalkan alternatif-
alternatif tertentu untuk menyelesaikan pengurusan harta selepas kematian supaya
dapat meminimumkan jumlah kes kelewatan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh
masa yang lama seperi hibah amanah, sistem penama, wasiat dan wakaf.
Bagi Responden 6 pula, aspek penguatkuasaan adalah suatu tindakan yang terbaik
untuk membendung sebahagian ahli waris yang sengaja melengah-lengahkan
permohonan pentadbiran harta pusaka sehingga menyebabkan pelbagai isu berlaku
seperti kes munasakhah, kes sembunyi waris, kes waris ingkar perintah pembahagian
harta pusaka dan sebagainya. Antara cadangan beliau yang signifikan untuk
dimasukkan dalam perundangan tersebut iaitu peruntukan kesalahan sengaja
melewat- lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang
tertentu. Jika sabit kesalahan tersebut boleh dikenakan hukuman denda dalam
jumlah yang tertentu.
Dalam isu ini, pihak Kerajaan Persekutuan perlulah mencari pendekatan yang terbaik
dalam menangani isu Universlti Utara Malaysia

ini.
Dalam perkara ini, Responden 7 berpendapat melalui elemen penguatkuasaan yang
diperuntukkan dalam undang-undang pusaka orang Islam akan memudahkan pihak
Kerajaan mengenakan hukuman yang setimpal ke atas waris atau pihak-pihak yang
berkaitan yang melakukan kesalahan berkaitan pusaka. Demikian juga bagi
Responden 8 yang juga amat bersetuju dalam isu ini supaya dapat mengawal waris
bertindak dalam kerangka perundangan ketika penagihan harta pusaka kepada waris
yang berhak mengikut hukum Faraid dan tidak melengah-lengahkan dalam tempoh
yang terlalu panjang.
43
Hasil kajian yang diperoleh daripada keempat-empat responden yang ditemubual,
pengkaji mendapati hanya pandangan dari Negeri Perak agak berbeza sedikit
berbanding responden-responden dari Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan
Negeri Perlis. Dalam isu ini, Responden dari Negeri Perak lebih bersetuju
menggunakan pendekatan secara harmoni iaitu menyedarkan masyarakat Islam
terhadap kepentingan pengurusan dan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang
segera melalui program, seminar atau media massa. Bagi Responden dari Negeri
Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis, mereka amat bersetuju supaya aspek
penguatkuasaan diaplikasikan sepenuhnya supaya implikasi kelewatan pengurusan
pentadbiran harta pusaka dapat diminimumkan seperti jumlah tanah pusaka yang
terbiar yang semakin meningkat sehingga 119,273 hektar di seluruh Malaysia pada
tahun 2018 seperti mana yang dibincangkan oleh pengkaji dalam Bab Satu dan Bab
ini.
6.2.2.3 Temu bual dengan Penasihat Syariah, Jabatan Peguam Negara

Pengkaji turut menemubual seorang responden yang merupakan tokoh perundangan
562
Islam yang terkenal dalam di Malaysia iaitu Syeikh Ghazali Bin Abdul Rahman.
Beliau adalah salah seorang yang terlibat secara langsung dalam penubuhan Jabatan
Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) pada tahun 1998 dan merupakan Ketua
Pengarah Jabatan, JKSM yang pertama di Malaysia mulai tahun 1998 sehingga tahun
563
2010. Beliau juga termasuk dalam kalangan pakar perundangan Islam di Malaysia
Syeikh Ghazali Abdul Rahman, Penasihat Perundangan Syariah Jabatan Peguam Negara, Aras 3,
562
AGC, Presint 4, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persektuan, Putrajaya.Temu bual oleh pengkaji
seusai Mesyuarat Komuniti Syariah Tahun 2017 di Dewan Tan Sri Abdul Kadir Yusof, Jabatan
Peguam Negara, Aras 3, AGC, Presint 4, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persektuan, Putrajaya pada
43
14 November 2017 jam 11.00 pagi.
563
http://www.jksm.gov.my/index.php/profil-jabatan/pengenalan/latarbelakang-jksm.
43
dan jawatan terkini yang disandang oleh beliau adalah sebagai Penasihat
Perundangan Syariah, JPN. Persoalan yang dikemukakan kepada beliau adalah
seperti berikut:
A. Yang Berbahagia Tan Sri, apakah pandangan Tan Sri mengenai

perkembangan pengurusan pentadbiran harta pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia pada masa sekarang?
Berdasarkan persoalan yang dikemukakan kepada Responden, beliau memaklumkan
bahawa prestasi pengurusan dan pentadbiran pusaka orang Islam di Semenanjung
Malaysia pada tahap yang sederhana dan memerlukan pemantapan daripada aspek
pelaksanaan prosedur pentadbiran dan perundangan. Menurut beliau, berlaku
pertindihan bidang kuasa antara badan pentadbir harta pusaka. Contohnya, dari aspek
nilaian harta si mati yang menentukan badan pentadbir manakah yang
bertanggungjawab dalam pentadbiran harta pusaka. Sepatutnya pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka orang Islam hendaklah dilaksanakan di MS iaitu suatu

badan kehakiman Syariah
yaUngnbiverbeidrasnlgtkiuaUsatmaernagadMiliahlaal eyhwsaial diri dan

keluarga
orang Islam di peringkat Negeri. Bagaimanapun, Perlembagaan Persekutuan telah
memperuntukkan bidang kuasa pentadbiran pusaka kepada badan-badan pentadbir
pusaka di peringkat Persekutuan lebih luas berbanding bidang kuasa MS di peringkat
Negeri yang amat terhad kepada hukum Syarak sahaja.
B. Tan Sri, apakah kekangan yang dihadapi oleh badan-badan pentadbir pusaka
dalam mengendalikan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
khususnya di Semenanjung Malaysia?
43
Responden mengakui bahawa antara faktor kelemahan pengurusan dan pentadbiran
harta pusaka orang Islam di Semenanjung Malaysia adalah disebabkan kelemahan
43
daripada aspek perundangan yang berkuat kuasa masa kini yang tidak
memperuntukkan bidang kuasa yang luas kepada MS. Dalam hal ini, pengkaji
mengajukan persoalan kepada beliau tentang kewajaran perundangan pusaka orang
Islam digubal di peringkat Persekutuan supaya pentadbiran harta pusaka orang Islam
lebih efektif, komprehensif dan memenuhi ketetapan syariat. Merujuk isu yang
dibincangkan ini, beliau memaklumkan bahawa cadangan mewujudkan Undang-
undang Pusaka Islam di Semenanjung Malaysia telah bermula sejak tahun 2004 lagi.
Menurut beliau, JKSM adalah sebuah entiti rasmi yang bertanggungjawab
menyediakan Rang Undang-undang Pusaka Islam pada tahun 2004. Bagaimanapun,
terdapat kekangan bidang kuasa yang menyebabkan usaha tersebut terhenti begitu
sahaja. Disebabkan ketiadaan perundangan khusus mengenai perkara tersebut maka
aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam amat sukar untuk
dilaksanakan.
Oleh itu, untuk menjamin kUenlesitvareianrshlatrtia
oUratnagrIaslamMayalnagymsaisaih hidup terjamin maka beliau
mencadangkan instrumen “hibah amanah” adalah mekanisme terbaik untuk
mengatasi isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka kerana pelaksanaan “ hibah
amanah” lebih cepat diserah milik kepada penerima hibah. Dalam hal ini, LUTH
telah bertindak proaktif memperkenalkan pelan perancangan yang konstruktif iaitu
hibah amanah kepada pendeposit-pendeposit sebelum meninggal dunia. Pelaksanaan
kaedah ini amat relevan untuk diaplikasikan dalam konteks semasa yang melibatkan
pelbagai bentuk harta alih dan harta tak alih milik orang Islam.
Hasil dapatan kajian temu bual dengan Syeikh Ghazali Abdul Rahman, pengkaji
43
merumuskan bahawa responden amat bersetuju supaya suatu perundangan yang
43
khusus mengenai pusaka Islam digubal di peringkat Persekutuan dan dilantik sebah
badan pentadbir khusus untuk melaksanakan kehendak perundangan tersebut. Hal ini
supaya harta pusaka orang Islam ditadbir mengikut hukum Syarak sepenuhnya.
6.2.2.4 Temu bual dengan Ahli Akademik
Untuk memastikan kesahan dan kebolehpercayaan hasil kajian, pengkaji turut
menemu bual responden yang mempunyai kepakaran dari aspek perundangan dan
pentadbiran harta pusaka di Malaysia iaitu Akmal Hidayah Halim. Beliau merupakan
seorang Pensyarah Kanan, di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM).
Pengkaji mengemukakan persoalan kepada beliau mengenai aspek-aspek
perundangan yang memerlukan suatu transformasi yang lebih dinamik agar sistem
pelaksanaan pentadbiran harta pusaka orang Islam memenuhi spesifikasi
perundangan dan hukum Syarak. Persoalan yang dikemukakan kepada beliau adalah
seperti berikut:
A) Yang Berbahagia PMU.nDivr,
esarlsamltihoUrmtaat.raSenMaraiolayaynsg iaberlaku pada ini

berkaitan isu kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
menyebabkan pelbagai konflik berlaku dari aspek agama, sosial dan ekonomi.
Adalah perundangan yang berkuat kuasa pada masa kini dapat mengatas isu
tersebut?
564
Responden memaklumkan isu perundangan dan pentadbiran pusaka orang Islam
di Semenanjung Malaysia adalah begitu kompleks. Hal ini disebabkan terdapat
perundangan yang pelbagai dan badan-badan pentadbir yang berbeza dan masing-
masing mempunyai bidang kuasa yang tersendiri. Contohnya, Akta Harta Pusaka
Akmal Hidayah Halim, Pensyarah Kanan, Jabatan Amalan Perundangan, Kuliyyah Undang-Undang
564
43
Ahmad Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM), 53100 Gombak, Selangor . Temu
bual oleh pengkaji bertempat di Big Mouth Republic Restaurant, C-123, Lorong 10, Taman Sejati
Indah, 08000, Sungai Petani, Kedah, 21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
43
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97],
Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 dan Akta Perbadanan Amanah Raya Berhad 1995
[Akta 532]. Sementara badan-badan pentadbir terdiri daripada UPP, MT dan ARB.
Oleh itu, menurut pandangan beliau, kepelbagaian sistem perundangan pusaka dan
prosedur pentadbirannya maka cadangan untuk mengatasi isu-isu kelewatan dengan
mewujudkan suatu peruntukan mengenai aspek penguatkuasaan permohonan
pentadbiran harta pusaka agak sukar. Peruntukan seksyen 18 (1) Akta Harta Pusaka
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] tentang kuasa yang diberikan kepada Pentadbir
Tanah Daerah atau penghulu untuk melaporkan kepada Pentadbir Tanah bagi kes-kes
kelewatan pembahagian harta pusaka melebihi tempoh eam (6) bulan dari tarikh
kematian sudah tidak relevan dalam konteks semasa kerana aspek prosedur
penguatkuasan pada masa kini belum diwujudkan.
B) Yang Berbahagia PM. Dr, mohon pencerahan adakah pihak berkuasa Negeri
berbidang kuasa untuUk
mneinvgegurbsalltEinaUkmteanrPausaMkaaIsllaamy?sia
Responden berpandangan dalam isu ini, Kerajaan Negeri hanya berbidang kuasa
untuk menggubal suatu kaedah atau perundangan pusaka Islam berkaitan hukum
Syarak sahaja setakat had dan bidang kuasa yang diperuntukkan dalam
Perlembagaan Persekutuan. Walaupun Kerajaan Negeri berbidang kuasa menggubal
Enakmen Pusaka Islam namun kandungan peruntukan tersebut hanya berkaitan
hukum Syarak sahaja seperti hak pewarisan bagi anak tak sah taraf, penentuan hak
pewarisan bagi kematian serentak dan seumpamanya. Bagi peruntukan kesalahan
sengaja melengah- lengahkan pentadbiran harta pusaka, kesalahan berlaku
penyelewengan ke atas harta peninggalan si mati ketika dalam bidang kuasa
44
pentadbir atau penama dan kesalahan sembunyi waris adalah kesalahan-kesalahan
sivil yang terletak di bawah bidang kuasa
44
Persekutuan. Bagaimanapun, timbul persoalan badan pentadbir manakah yang
bertanggungjawab dalam isu ini dan perundangan manakah yang bersesuaian
memperuntukkan hal-hal tersebut. Hal ini disebabkan perundangan sedia ada lebih
tertumpu kepada prosedur pentadbiran dan pembahagian harta pusaka orang Islam
sahaja. Sehubungan itu, untuk merealisasikan suatu tindakan pentadbiran dan
perundangan pusaka orang Islam di Semenanjung Malaysia lebih sistematik dan
menepati kehendak agama dan undang-undang maka pewujudan suatu undang-
undang khusus mengenai pusaka orang Islam di peringkat Persekutuan dan diberikan
tanggungjawab kepada badan pentadbir yang berkelayakan seperti UPP untuk
melaksanakan perundangan tersebut. Bagaimanapun, untuk merealisasikan gagasan
ini, persefahaman dan tindakan proaktif antara badan-badan pentadbir amat
diperlukan supaya tidak berlaku pertindihan bidang kuasa dan badan-badan pentadbir
hendaklah akur dengan pengurangan dan penambahan bidang kuasa sedia ada
sekiranya cadangan
tersebut dilaksanakan.
C) Yang Berbahagia PM. Dr, sebagai seorang ahli akademik yang terlibat secara
aktif dari aspek perundangan dan bidang kuasa badan-badan pentadbir dalam
konteks pelaksanaan prosedur pentadbiran pusaka orang Islam, adakah sistem
sedia ada dapat mengatasi kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang
Islam pada masa kini?
Responden berpandangan konsep perundangan pusaka orang Islam yang berkuat
kuasa pada masa kini adalah dalam bentuk penggabungan proses, kuasa dan fungsi
berkaitan harta pusaka dari aspek prosedur pentadbiran. Badan-badan pentadbir
seperti UPP, MT dan ARB melaksanakan bidang kuasa masing-masing yang
tertumpu kepada aspek prosedur pentadbiran harta pusaka. Contohnya, MT hanya
44
berbidang kuasa dari aspek pengeluaran surat probet dan surat kuasa mentadbir
harta pusaka orang Islam
44
yang melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja) dan ke atas
yang dikenali sebagai Harta Pusaka Besar (Biasa). Manakala UPP berbidang kuasa
dari aspek pengurusan pentadbiran Harta Pusaka Kecil yang tidak melebihi RM
2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja) sama ada harta alih atau gabungan
harta alih dan harta tak alih. Bagaimanapun, Responden memaklumkan Kerajaan
Persekutuan telah meluluskan pada awal 2 Ogos 2019 mengenai peningkatan had
jumlah nilaian di bawah pentadbiran UPP adalah tidak melebihi RM 5,000,000.00
565
(Ringgit Malaysia: Lima Juta Sahaja). Sementara ARB pula hanya sebagai
pentadbir kepada harta pusaka dan bertanggungjawab mengagihkan harta pusaka
kepada ahli waris yang berhak dan bahagian yang ditetapkan mengikut hukum faraid
atau muafakat. Had nilaian yang diperuntukkan kepada ARB untuk mengendalikan
harta si mati tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit Malaysia: Enam Ratus Ribu
Ringgit Sahaja).

Responden juga memaklumkan bahawa pentadbiran wasiat orang Islam yang di bawah
bidang kuasa MT juga perlu dibuat penambahbaikan. Hal ini dalam pengetahuan
beliau, berlaku beberapa kes berkenaan pelanggaran hukum Syarak dalam
pembahagian wasiat kepada ahli waris seperti MT membenarkan waris si mati yang
berhak ke atas harta si mati menerima wasiat melebihi daripada kadar 1/3. Namun,
sehingga kini, tiada mana-mana badan perundangan yang bertindak untuk menangani
isu tersebut. Sampel Kajian Soalan Temu bual seperti di Lampiran I.
565
Keputusan Mesyuarat Majlis Tindakan Negara ke-75, Dewan Persidangan ICU Bangunan Perdana
Putra, Putrajaya pada 2 Ogos 2019;
https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2019/08/591764/pindaan-mtn-mudahkan-urusan-bahagi-
pusaka (Capaian pada25 Ogos 2019).
44
Oleh itu, jelas bahawa perundangan sedia ada tidak mampu untuk menangani isu-isu
berkaitan harta pusaka, hibah dan wasiat orang Islam. Perundangan yang khusus
mengenai elemen-elemen tersebut hendaklah digubal secepat mungkin. Justeru,
Responden mengakui isu ini telah dikemukakan kepada pihak Kerajaan Persekutuan
dan dalam proses merangka suatu mekanisme terbaik untuk menyelesaikan
permasalahan ini. Menurut beliau, dalam konteks harta pusaka, badan pentadbir yang
berkelayakan untuk menjalankan gagasan tersebut iaitu UPP di peringkat Negeri dan
BPP di peringkat Persekutuan kerana hasil kajian beliau sebelum ini menunjukkan
jumlah kes pentadbiran harta pusaka orang Islam majoritinya adalah di bawah
pentadbiran UPP berbanding ARB dan MT.
6.3 Dapatan Kajian
Dapatan kajian menunjukkan hipotesis yang dikemukakan dalam kajian ini tentang
perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa tidak memperuntukkan
mengenai aspek penguatkuUasnaainvepernstaldtbiiraUn thaarrtaa
puMsaakalaoyrasnigaIslam sama ada ketika zaman penjajahan Inggeris atau
pasca kemerdekaan Tanah Melayu. Seksyen 18 (1), Akta Harta Pusaka Kecil 1955
(Pembahagian) [Akta 98] yang memberi kuasa
kepada Pentadbir Tanah Daerah di UPP dan penghulu di peringkat mukim
melaporkan kes kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka berkaitan tanah
kepada Pentadbir Tanah bagi pentadbiran sudah tidak relevan dengan kehendak
semasa. Selain itu, peruntukan tersebut hanya berbentuk pelaporan kepada Pentadbir
Tanah sahaja mengenai isu kelewatan. Tiada peruntukan penalti bagi kes kelewatan
tersebut. Oleh itu, pemansuhan peruntukan tersebut amat relevan dalam konteks
semasa dan dibuat penambahbaikan dalam perundangan pusaka Islam bagi
membolehkan pihak berkuasa

44
mengambil tindakan penguatkuasaan ke atas waris, pentadbir atau pemegang amanah
supaya permohonan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka disegerakan.
Dapatan kajian menemui dan mengenal pasti beberapa perkara yang memerlukan
aspek penguatkuasaan dilaksanakan dan penemuan-penemuan berbangkit daripada
ketiga-tiga isu tersebut. Kesemua penemuan tersebut dibincangkan dan dirumus
kemudian dikemukakan cadangan-cadangan yang konstruktif supaya menepati
objektif kajian. Perbincangan adalah berdasarkan tema-tema yang berkaitan seperti
huraian di bawah.
6.3.1 Objektif Pertama
Objektif pertama kajian iaitu untuk mengkaji undang-undang dan badan pentadbir
yang berkaitan dengan pentadbiran pusaka orang Islam dengan memfokuskan
Negeri-
Negeri di Utara Semenanjung Malaysia. Dapatan kajian menunjukkan perbezaan

antara kajian soalan selidik dengan dapatan kajian kepustakaan dan kajian temu bual.
Melalui dapatan kajian soalan selidik, kefahaman responden mengenai kewajiban
mentadbir dan mengurus harta pusaka orang Islam selepas kematian mengikut
hukum Syarak di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia amat tinggi dengan
skor tertinggi sebanyak 93 peratus. Bagaimanapun, dari aspek praktikalnya di
Semenanjung Malaysia, dapatan kajian kepustakaan dan kajian temu bual
menunjukkan hampir keseluruhan pentadbiran pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia adalah di bawah bidang kuasa badan-badan pentadbir seperti UPP, MT dan
ARB. Oleh itu, hasil kajian mendapati masyarakat Islam di negeri-negeri lokasi
kajian masih keliru tentang punca kuasa dan badan-badan pentadbir pusaka orang
44
Islam yang dilaksanakan pada masa
44
kini. Sehubungan dengan itu, pengkaji mengupas isu ini dengan lebih terperinci
mengikut tema-tema berikut:
6.3.1.1 Punca kuasa
Dapatan kajian menjelaskan bahawa responden masih beranggapan bahawa Enakmen
Pentadbiran Undang-undang Islam Negeri atau Enakmen Mahkamah Syariah Negeri
yang memperuntukkan punca kuasa pentadbiran harta pusaka orang Islam dengan
skor tertinggi sebanyak 62 peratus dan Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955
[Akta 98] dengan skor 45 peratus. Sementara dan Akta Perbadanan Amanah Raya
1995 [Akta 532] dan Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] mendapat skor
yang terendah iaitu 35 peratus dan 12 peratus sahaja. Dapatan kajian soalan selidik
juga menunjukkan masyarakat Islam masih tidak memahami tentang perundangan
pentadbiran pusaka Islam. Hasil kajian menjelaskan bahawa Perlembagaan
Persekutuan dalam Senarai I
(Senarai Persekutuan) Jadual Kesembilan memperuntukkan:
(e) Tertakluk kepaUdanpievreengrgsalnt(iii),Uptearkraraa

yMangablaeryiksuti:a
(i) …….pewarisan, berwasiat dan tidak berwasiat; probet
dan surat kuasa mentadbir;…….;
(ii) perkara yang disebut dalam perenggan (i) tidak termasuk
Undang-undang diri Islam yang berhubungan dengan
perkahwinan, perceraian, penjagaan, nafkah,
pengangkatan, kesahtarafan, Undang-undang keluarga,
alang atau pewarisan, berwasiat dan tidak berwasiat.” 566
Dapatan kajian kepustakaan dan kajian literatur telah menerangkan bahawa
berdasarkan peruntukan di atas, punca kuasa berkaitan perwarisan, berwasiat atau
tidak berwasiat, pengeluaran probet dan surat kuasa mentadbir adalah tertakluk
44
kepada
566
Perkara 4 (e) (i), Senarai I, Jadual Kesembilan (Senarai Persekutuan) Perlembagaan Persekutuan.
44
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan
Pentadbiran 1959 [Akta 97], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan
Aturan 72) dan Akta Perbadanan Amanah Raya 1995 [Akta 532]. Namun, hasil
kajian mendapati tiada sebarang peruntukan dalam perundangan-perundangan
tersebut untuk membolehkan tindakan penguatkuasaan dijalankan ke atas pelaku
kesalahan berkaitan pentadbiran pusaka Islam dari aspek hukum Syarak.
Daripada dapatan kajian tersebut juga mendapati punca kuasa pentadbiran pusaka di
peringkat Negeri adalah seperti yang diperuntukkan dalam Senarai II, (Senarai
Negeri)
Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan iaitu:
“Kecuali mengenai Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan

Labuan dan Putrajaya, hukum Syarak dan Undang-undang diri dan
keluarga bagi orang yang menganut agama Islam, termasuk hukum
Syarak yang berhubungan dengan pewarisan, berwasiat dan tidak
berwasiat, pertunangan, perkahwinan, perceraian, mas
kahwin, nafkah,
pengangkatan, kesUahntairvafeanr, spletnijagUatana, raalanMg,
apleacayhsmiailik dan
amanah bukan khairat; ….pewujudan dan penghukuman kesalahan
yang dilakukan oleh orang yang menganut agama Islam terhadap
perintah agama itu kecuali berkenaan dengan perkara yang
termasuk dalam Senarai Persekutuan….567
Merujuk perkara di atas, Perlembagaan Persekutuan telah memperuntukkan punca
kuasa pentadbiran pusaka Islam di peringkat Negeri iaitu MS hanya terhad kepada
hukum Syarak sahaja. Berdasarkan punca kuasa pentadbiran pusaka Islam sama ada
di peringkat Persekutuan dan di peringkat Negeri dapatan kajian mendapati Kerajaan
Perkara 27 (1), Jadual Sembilan Senarai I (Senarai Negeri), Perlembagaan

567
Persekutuan.
Persekutuan tidak membuat suatu penyelarasan secara spesifik dan tidak
mendokumentasikan mengenai had bidang kuasa Persekutuan dan Negeri dalam
Perkara 27 (1), Jadual Sembilan Senarai I (Senarai Negeri), Perlembagaan

567
Persekutuan.
pentadbiran pusaka Islam dari aspek hukum Syarak. Ketiadaan penyelarasan tersebut
menyebabkan sistem pentadbiran pusaka Islam pada masa kini tidak efektif.
6.3.1.2 Badan-badan pentadbir
Dapatan kajian soalan selidik menerangkan bahawa responden memahami dari aspek
pentadbiran pusaka Islam adalah di bawah bidang kuasa MS dengan capaian tertinggi
sebanyak 56 peratus berbanding UPP dengan skor 53 peratus dan ARB dengan skor
50 peratus sementara MT pula mendapat skor yang paling rendah iaitu 5 peratus
sahaja. Dapatan kajian kepustakaan, kajian literatur dan kajian temu bual telah
mengenal pasti bahawa dari aspek amalan pentadbiran pusaka Islam, masyarakat
tidak memahami bahawa badan-badan pentadbir seperti UPP, MT dan ARB yang
bertanggungjawab sepenuhnya menjalankan tatacara dan prosedur pentadbiran dan
pembahagian harta pusaka orang Islam.
Dalam perbincangan ini, daUpantainvkeajirasn lkteipuUstatkaarana,
kMajiaanl laityersatiuar dan kajian temu bual menunjukkan bahawa badan-badan
pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan iaitu UPP yang ditempatkan di JKPTG di
setiap negeri termasuk Negeri Pulau Pinang, Negeri Perak, Negeri Kedah dan Negeri
Perlis bebidang kuasa melaksanakan semua prosedur pentadbiran harta pusaka orang
Islam iaitu harta tak alih sahaja seperti tanah atau kediaman dan harta tak alih
bersama harta alih seperti wang tunai, saham, KWSP dan ASN, atau jumlah nilaian
aset-aset tersebut tidak melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta
568
Sahaja) pada tarikh permohonan. Manakala bidang kuasa MT adalah tentang
pengeluaran probet, surat kuasa mentadbir dan pentadbiran harta pusaka yang
jumlahnya melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta
3
568
3
569
Sahaja) berdasarkan peruntukan Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91].
ARB pula menjadi pentadbir pusaka orang Islam dalam bentuk harta alih sahaja yang
ditinggalkan oleh si mati dan nilaiannya tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit
570
Malaysia: Enam Ratus Ribu Sahaja) dan mengeluarkan Surat Kuasa Akuan. Dalam
hal ini, ARB tidak berbidang kuasa menjadi pentadbir ke atas harta si mati walaupun
nilaiannya berjumlah tidak melebihi RM 600,000.00 (Ringgit Malaysia: Enam Ratus
Ribu Sahaja) jika harta peninggalan si mati itu terdiri daripada harta alih dan harta
tak alih.
Dapatan kajian juga menerangkan bidang kuasa MS sebagai badan pentadbir tunggal
di peringkat Negeri hanya terhad bagi pengeluaran Perintah Faraid sahaja yang
mengesahkan waris yang berhak dan bahagian-bahagian yang berhak diterima oleh
waris berkenaan seperti yang diperuntukkan dalam Jadual 6.7 di bawah.
Jadual 6.7
Senarai Peruntukan PusakaUdni Nivegeerri-sNletgieriULtoakarsai KaMjiaanlaysia
Bil Enakmen Seksyen
1. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perak) 2004 Seksyen 54
2. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Pulau Seksyen 65

Pinang) 2004
3. Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) Seksyen 20

2008
4. Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Perlis) 2006 Seksyen 65
Seksyen 24 (f), Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91].

569

570
33
Dalam isu ini, untuk memastikan kelancaran pentadbiran pusaka orang Islam di MS
pihak Kerajaan Negeri hendaklah membuat pindaan atau penambahbaikan dalam
perundangan sedia ada khususnya berkaitan hukum Syarak seperti status waris yang
berhak hilang, waris khunsa, waris yang berhak dipenjara atau ditawan dan kematian
tanpa meninggalkan waris yang berhak, kewajiban waris ke atas harta pusaka
sebelum pembahagian, kaedah pembahagian waris munasakhah, pengesahan waris
takharruj daripada menerima harta pusaka dan pelunasan apa-apa liabiliti ke atas
harta si mati. Dapatan kajian mendapati bahawa isu-isu pusaka berkaitan hukum
Syarak hendaklah ditangani secara harmoni di antara Persekutuan dan Negeri supaya
pengurusan dan pentadbiran harta pusaka orang Islam dilaksanakan dengan
sistematik.
6.3.2 Objektif Kedua
Dapatan kajian bagi objektif kedua iaitu menganalisis aspek penguatkuasaan undang-
undang pusaka perlu diperkemaskan untuk mengatasi masalah kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orUanng Iisvlaemr.

sPelntgikaUjitmaernagupMas aisluainyi smieangikut tema-tema seperti di
bawah.
6.3.2.1 Tempoh Masa
Dapatan kajian soalan selidik menunjukkan bahawa tiada faktor dorongan dalam
kalangan waris, ibu bapa, adik beradik dan pihak-pihak tertentu seperti imam kariah
dan penghulu supaya pentadbiran harta selepas peninggalan si mati ditadbir dengan
segera dengan skor tertinggi sebanyak 83.25 peratus berbanding skor terendah
berjumlah 16.75 peratus sahaja terdapat faktor dorongan daripada pihak-pihak
tersebut supaya harta pusaka diurus dengan secepat mungkin. Berdasarkan

34
keseluruhan dapatan kajian di atas, individu-individu yang hampir dengan
kehidupan seseorang
34
seperti saudara mara, adik-beradik, ibu bapa dan pihak-pihak lain sebenarnya gagal
bertindak sebagai orang tengah untuk membantu waris menyegerakan permohonan
pentadbiran harta pusaka. Pengkaji berkeyakinan faktor pendorong utama bergantung
kepada tahap kefahaman dan kesedaran masyarakat tentang kepentingan
menyegerakan pentadbiran harta pusaka kepada ahli waris yang berhak.
Selain itu, dapatan kajian menjelaskan bahawa faktor yang mendorong supaya
pembahagian harta pusaka disegerakan iaitu faktor keimanan dan ketakwaan waris
kepada Allah SWT supaya bertindak sedemikian kerana harta pusaka adalah hak
waris dan bukan lagi milik si mati atau individu-individu tertentu. Tindakan sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran pusaka adalah suatu bentuk kesalahan
dan pihak berkuasa berwajiban untuk menanganinya. Disebabkan tiada faktor
dorongan supaya disegerakan pentadbiran harta pusaka daripada pihak-pihak
berkenaan maka
dapatan kajian mendapati waris mengambil tempoh masa yang panjang untuk
mengemukakan permohonaUn pneinvtaedbrirsanlthiarUta tpausraaka
kMepaadlaa byasdaina-badan pentadbir
pusaka seperti UPP, MT dan ARB iaitu antara 2 tahun sehingga 4 tahun. Sementara
permohonan Perintah Faraid di MS pula menunjukkan jumlah yang tidak seimbang
dengan jumlah kematian. Dapatan menjelaskan bahawa mulai tahun 2014 sehingga
2017, Negeri Perak mencatatkan jumlah keseluruhan kematian sebanyak 33,153
orang bagi keturunan Melayu beragama Islam berumur lapan belas (18) tahun dan ke
atas. Daripada jumlah tersebut, waris atau pentadbir yang memohon Perintah Faraid
adalah sebanyak 4037 permohonan atau 12.2 peratus sahaja. Negeri Pulau Pinang
mencatat jumlah keseluruhan kematian sebanyak 14,224 orang dan perintah Faraid
34
yang dimohon oleh waris atau pentadbir adalah sebanyak 3932 permohonan atau
27.6 peratus sahaja. Bagi Negeri Kedah pula mencatatkan jumlah keseluruhan
kematian
34
orang Islam sebanyak 40,514 orang manakala Perintah Faraid yang dimohon
berjumlah 7908 atau 19.5 peratus sahaja dan Negeri Perlis mencatatkan jumlah
keseluruhan kematian orang Islam berumur lapan belas (18) tahun dan ke atas
sebanyak 6075 orang dan jumlah keseluruhan permohonan Perintah Faraid adalah
sebanyak 1328 atau 21.9 peratus sahaja. Dapatan kajian tersebut adalah sama seperti
dapatan kajian temu bual yang menyarankan supaya Perintah Faraid adalah suatu
kewajiban sebelum pentadbiran dan pembahagian harta pusaka kepada waris yang
berhak bukannya MS hanya sebagai tempat rujukan jika berlaku pertikaian dalam
kalangan ahli waris. isu ini merujuk Pekeliling Ketua Pengarah Tanah Dan Galian
Persekutuan Bilangan 7/2017 yang mengandungi arahan bahawa Perintah, Sijil atau
Perakuan Faraid tidak boleh digunakan bagi tujuan pendaftaran turun milik harta
pusaka si mati. Jika berlaku sebarang pertikaian dalam kalangan ahli waris barulah
badan pentadbir berkenaan merujuk MS.
6.3.2.2 Faktor KelewaUtann iverslti Utara Malaysia
Dapatan kajian menunjukkan bahawa pengambilan tempoh masa yang panjang untuk
mentadbir harta pusaka telah mengundang pelbagai konflik sama ada dari aspek
hukum Syarak, sosial dan ekonomi. Implikasi dari aspek hukum Syarak; mengambil
manfaat daripada harta pusaka secara tidak sah, hak-hak si mati tidak ditunaikan
seperti hutang piutang dan wasiat, sembunyi waris yang berhak, penafian hak pusaka
dalam kalangan ahli waris, pembahagian harta pusaka tidak mengikut hukum faraid.
Dari aspek sosial; perbalahan atau perselisihan faham antara ahli waris, bilangan
waris semakin bertambah, proses permohonan merumitkan, waris memonopoli harta
pusaka, waris tidak dapat dikesan. Dari aspek ekonomi; aset terbiar dan dibekukan,
bayaran pampasan tidak dapat diagihkan kepada waris, jumlah wang tidak dituntut
semakin
34
meningkat, kos pengurusan pembahagian harta pusaka semakin tinggi dan perolehan
kerajaan menurun.
Daripada semua kesan-kesan tersebut dapatan menunjukkan dari aspek agama iaitu
hak-hak si mati tidak ditunaikan seperti hutang piutang dan wasiat dan waris atau
pihak-pihak tertentu mengambil manfaat daripada harta pusaka secara tidak sah
mendominasi kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka dengan skor yang tertinggi
iaitu 81 peratus. Sementara dari aspek sosial dapatan menunjukkan skor tertinggi
iaitu perbalahan atau perselisihan faham antara ahli waris dengan peratus 86.5
peratus dan bilangan ahli waris semakin meningkat disebabkan berlaku kes kematian
berlapis (munasakhah) sebanyak 82 peratus. Manakala kesan dari aspek ekonomi,
dapatan yang diperoleh menjelaskan bahawa aset terbiar dan dibekukan mengungguli
skor tertinggi iaitu 82.5 peratus dan jumlah wang tidak dituntut semakin meningkat
dengan
skor 80 peratus. Dapatan ini bertepatan dengan jumlah keluasan tanah terbiar tanpa
Universlti Utara571Malaysia
pemilik pada tahun 2017 sebanyak 119,273 hektar dan jumlah “wang menunggu
dituntut” di ARB di Negeri Pulau Pinang, Negeri Perak, Negeri Kedah dan Negeri
572
Perlis dari tahun 2010 sehingga 2016 adalah sebanyak RM 370, 393,400.00. Suatu
nilaian yang tinggi dan merugikan ekonomi umat Islam.
Pengkaji berpandangan isu kelewatan yang berlaku dalam kalangan masyarakat
Islam khususnya di negeri-negeri lokasi kajian hendaklah diselesaikan secara
harmoni untuk menjamin ketenteraman dan keharmonian umat Islam. Justeru untuk
memantapkan perundangan sedia ada bagi mengatasi isu-isu kelewatan
pentadbiran harta pusaka
34
Nina Farzuin Md. Sharom, Hektar Tanah Terbiar bakal Dibangunkan”, Sinar Harian, 31 Julai 2018.
571
Jumlah mengikut fail yang dimasukkan dalam akaun khas “Wang Menunggu Dituntut” rujuk
572
ARB/GCCD/MUFTI KEDAH/2017/01/BIL 25-BBA bertarikh 24 Januari 2017.
34
orang Islam maka dapatan kajian menunjukkan bahawa Kerajaan Persekutuan
hendaklah menggubal suatu perundangan khusus mengenai pentadbiran pusaka
orang Islam.
6.3.2.3 Faktor Kelemahan
Dapatan kajian menjelaskan bahawa faktor utama kelemahan pentadbiran harta
pusaka orang Islam adalah disebabkan faktor penguatkuasaan tidak dapat
dilaksanakan bagi menangani kesalahan sengaja melengah-lengahkan permohonan
pentadbiran pusaka dalam tempoh yang lama dengan skor 58 peratus dan tiada
perundangan yang bersifat substantif berkaitan pusaka Islam dengan skor 39 peratus.
Dapatan kajian lampau juga menunjukkan tindakan penguatkuasaan adalah
metodologi yang amat efektif untuk memastikan setiap undang-undang atau
peraturan dipatuhi oleh anggota masyarakat lebih-lebih lagi yang berhubungan
dengan hukum Syarak. Hal ini diakui oleh

573 574 575
Rusnadewi et.al , Siti Zubaidah Ismail , Azizah Mat Rashid et.al dan Ram al-
576
Jaffri Saad et.al . Universlti Utara Malaysia
Berdasarkan dapatan kajian terdapat hanya satu peruntukan mengenai aspek
penguatkuasaan dalam perundangan pentadbiran yang berkuat kuasa iaitu seksyen 18
(1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] mengenai bidang kuasa
Pentadbir Tanah Daerah dan penghulu untuk melaporkan kes kelewatan pentadbiran
573
Rusnadewi Abdul Rashid et.al, 2015.
574
dan Pendakwa Syarie Seluruh Malaysia bertempat di Hotel Copthorne, Pulau Pinang pada 17-18
Oktober 2018; Seksyen 29, Enakmen Kanun Jenayah Syariah (Negeri Selangor) 1995.
575
Azizah Mat Rashid, et.al, “Krisis Akhlak: Penguatkuasaan Undang-Undang Sebagai Benteng
Menanganinya”, E-Jurnal Penyelidikan dan Inovasi, Jilid II, ISU 1 (2015) 1-18, e-ISSN 2289-7909.
576
Ram Al-Jaffri Saad, et.al, “Peranan Sikap, Moral, Undang-Undang dan Penguatkuasaan Zakat
34
34
tanah pusaka kepada Pentadbir Tanah. Bagaimanapun, dalam konteks semasa
dapatan kajian menunjukkan bahawa peruntukan tersebut sudah tidak relevan kerana
pemisahan bidang kuasa antara pentadbiran Kerajaan Persekutuan dan pentadbiran
Kerajaan Negeri menyebabkan peruntukan seksyen 18 (1) tidak dapat
dikuatkuasakan secara konsisten.
Faktor yang menyebabkan aspek penguatkuasaan tidak dapat dilaksanakan oleh
kerana ketiadaan perundangan yang khusus tentang pusaka orang Islam
menyebabkan kes- kes kelewatan pentadbiran harta pusaka semakin meningkat
mutakhir ini seperti mana yang dibincangkan dalam para 7.2.2.1 dan 7.2.2.2 di atas.
Dapatan kajian temu bual menerangkan bahawa ketiadaan perundangan yang khusus
berkaitan harta pusaka Islam pada masa kini menyebabkan pelbagai konflik berlaku
dan tindakan perundangan tidak dapat diambil ke atas mereka yang melakukan
kesalahan-kesalahan
melibatkan harta peninggalan si mati. Apatah lagi mengenakan hukuman atau penalti
ke atas waris atau penama aUtaunpievnetadrbsirltyianUg steangraaja
mMealaklaukyans kiaesalahan tersebut.
Selain itu, dapatan kajian juga menunjukkan faktor kelemahan yang menyebabkan
kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam sehingga mengambil tempoh
masa yang panjang. Oleh itu, aspek penguatkuasaan hendaklah diperkemaskan
melalui pindaan atau penambahbaikan dalam perundangan pusaka yang berkuat
kuasa iaitu Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Kaedah-Kaedah
Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan Aturan 72), Akta Probet dan Pentadbiran 1959
[Akta 97], Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91] dan Akta Perbadanan
34
Amanah Raya Berhad 1995 [Akta 532] atau pewujudan perundangan yang khusus
mengenai pusaka Islam.
35
6.3.3 Objektif Ketiga
Dapatan kajian bagi objektif ketiga iaitu mengkaji dan menilai peranan aspek
penguatkuasaan berperanan selaku pemboleh ubah pengantara kepada hubungan
antara kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka dengan penggubalan undang-
undang pusaka. Pengkaji mengupas isu ini berdasarkan tema-tema berikut:
6.3.3.1 Ketiadaan Badan Pentadbir Tunggal
Dapatan kajian soalan selidik mendapati responden khususnya di Negeri- Negeri
Utara Semenanjung Malaysia menunjukkan bahawa agensi atau badan yang
berautoriti menerima pengaduan daripada waris atau pihak tertentu mengenai isu
kelewatan pentadbiran pusaka orang Islam ialah pejabat agama dengan skor tertinggi
sebanyak 55 peratus berbanding penghulu dengan jumlah skor 34 peratus.
Bagaimanapun, dapatan kajian kepustakaan, kajian literatur dan kajian temu bual
menjelaskan bahawa
berlaku konflik bidang kuasa antara badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan
dan peringkat Negeri dalam pelaksanaan pelaporan atau pengaduan kes-kes kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam berdasarkan seksyen 18 (1), Akta
Harta Pusaka Kecil 1955 (Pembahagian) [Akta 98]. Ini adalah bertepatan dengan
dapatan kajian temu bual yang menunjukkan bahawa tidak semua isu berkaitan
pusaka orang Islam dari aspek hukum Syarak di bawah bidang kuasa MS di
peringkat Negeri.
Oleh itu, tindakan yang wajar untuk menyelesaikan konflik pentadbiran pusaka Islam
maka dapatan kajian kepustakaan dan kajian temu bual menunjukkan bahawa pelan
muafakat antara badan-badan pentadbir pusaka di peringkat Persekutuan dari aspek
35
bidang kuasa masing-masing hendaklah dilaksanakan. Hasil muafakat tersebut maka
Kerajaan Persekutuan hendaklah menubuhkan suatu Badan Berkanun Tunggal yang
35
dinamakan “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka Malaysia” bagi membolehkan badan
tersebut melaksanakan aspek penguatkuasaan kes kelewatan pentadbiran pusaka
orang Islam seperti mana yang dicadangkan oleh Suhaime Mahbar dan Akmal
577
Hidayah Halim. Sekiranya, penubuhan badan tunggal tersebut agak sukar untuk
direalisasikan maka hasil kajian menerangkan tindakan yang relevan untuk
diaplikasikan dengan segera melalui pembentukan jalinan kerjasama yang strategik
antara BPP, MT dan ARB sebagai pentadbir pusaka yang berasingan tetapi
melaksanakan peranan dan tanggungjawab yang lebih spesifik dan berfokus seperti
mana yang dibincangkan dalam Bab Lima, para 5.4.1.2.
6.3.3.2 Pewujudan Perundangan yang Substantif
Dapatan kajian menunjukkan pemboleh ubah untuk mengatasi kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka orang Islam adalah melalui peruntukan kesalahan sengaja
melewat-lewatkan permohonan pentadbiran pusaka melebihi tempoh enam (6) di

dalam perundangan yang khusus. Selain itu, dibuat pindaan dan pe
dalam perundangan yang berkuat kuasa dengan skor tertinggi sebanyak 59 peratus.
Hal ini menunjukkan bahawa pewujudan undang-undang adalah untuk memastikan
tingkah laku masyarakat dalam kehidupan bernegara hendaklah selari dengan
tuntutan syariat. Jika tidak, kesan daripada kelewatan, masyarakat Islam akan
terjebak dalam melakukan dosa dan kezaliman seperti mengambil manfaat daripada
harta peninggalan si mati secara tidak sah, menafikan hak waris yang lain dan
penyalahgunaan harta pusaka untuk kepentingan tertentu. Dapatan kajian
menyatakan bahawa melalui
Suhaime Mahbar, “Tranformasi Pengurusan Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia: Cabaran dan
577
Penyelesaiannya”. Seminar Kebangsaan Tranformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia 2016 pada
22 September 2016 bertempat di Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia (USIM),
Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan; Akmal Hidayah Halim. Temu bual oleh pengkaji,
35
21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
35
peruntukan tersebut pesalah perlulah dikenakan hukuman denda dengan skor 79
peratus berbanding penjara mendapat skor 16 peratus dan lain-lain dengan skor 5
peratus. Oleh itu, dapatan kajian soalan selidik menjelaskan bahawa tindakan yang
paling berkesan dalam menangani isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka orang
Islam adalah melalui pewujudan suatu garis panduan pentadbiran harta pusaka orang
Islam di Semenanjung Malaysia supaya lebih kompeten dengan skor 57 peratus dan
penggubalan undang-undang khusus berkaitan pusaka Islam di Semenanjung
Malaysia dan ditadbir oleh suatu badan pentadbir yang berkelayakan dengan skor 50
578
peratus seperti mana yang dipraktikkan oleh Negeri Sabah. Bagaimanapun,
rumusan dapatan kajian temu bual daripada semua responden terutamanya pakar
perundangan Syariah dan Sivil dan merupakan seorang ahli akademik iaitu Akmal
579
Hidayah Halim berpandangan amat relevan dalam konteks semasa, pihak kerajaan
Persekutuan mewujudkan perundangan pusaka Islam yang bersifat substantif
di peringkat
Persekutuan yang dinamakan sebagai “Akta Pusaka Islam Malaysia”. Dapatan kajian
ini juga bertepatan dengan penyelidikan Jasni Sulong dan Resali Muda yang
menjelaskan bahawa perundangan pusaka yang berkuat kuasa tidak berupaya untuk
menangani isu kelewatan pentadbiran harta pusaka kerana semua perundangan
tersebut adalah berkaitan dengan prosedur pentadbiran pusaka sahaja. 580

Dapatan
kajian menggesa pihak Kerajaan Persekutuan menggubal perundangan khusus yang
578
Kaedah-kaedah Mahkamah Syariah Negeri Sabah (Pembahagian pelantikan Wali Harta dan
Perakuan Perwarisan harta Pusaka) 2007; Ahadin Arinen, “Pentadbiran Undang-Undang Harta Pusaka
di Mahkamah Syariah Negeri Sabah” Kertas Kerja sempena Seminar Perundangan Islam anjuran
Mahkamah Syariah, Tawau, Sabah dengan kerjasama Persatuan Peguam-peguam Muslim Sabah
(AMAL) dan Persatuan Peguam-peguam Wanita Muslim Sabah (SALWA) Cawangan Tawau, Sabah.
Dewan Mahkamah Tinggi Syariah Tawau, Sabah, 17 April, 2015; Surayah Ramlee.Temu bual oleh
pengkaji melalui telefon pada 22 November 2018 jam 9.10 pagi.
579
Akmal Hidayah Halim. Temu bual oleh pengkaji, 21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
580
Jasni Sulong, Pembaharuan Undang-undang Pentadbiran Pusaka Islam, 179-180; Resali Muda,
35
“Harta Pusaka Islam di Malaysia: Antara Perundangan dan Pentadbiran”, Malaysia Journal of Syariah
and Law, ISSN: 1985-7554, Volume 4, 2016.
35
bersifat substantif seperti ”Akta Pusaka Islam Malaysia”. Melalui pewujudan
perundangan tersebut, kesalahan sengaja melewat-lewatkan pentadbiran harta pusaka
dapat diperuntukkan dan tindakan penguatkuasaan dapat dilaksanakan. Mekanisme
pelaksanaan penguatkuasaan hendaklah diselaraskan mengikut bidang kuasa badan
pentadbir tunggal di peringkat Persekutuan.
6.3.3.3 Kepentingan Pelaksanaan Penguatkuasaan
Untuk menilai peranan dan kepentingan aspek penguatkuasaan sebagai pemboleh
ubah kes-kes kelewatan permohonan pentadbiran embahagian harta pusaka orang
Islam di negeri-negeri lokasi kajian, dapatan kajian soalan selidik menunjukkan
responden di negeri-negeri tersebut menyokong penuh aspek penguatkuasaan
dilaksanakan dengan secepat mungkin bagi menangani isu-isu yang berlakuk
implikasi kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka dengan skor 97 peratus.
Demikian juga dapatan
kajian temu bual dan kajian literatur yang menunjukkan tindakan yang paling
berkesan untuk menyelesaikan permaUsanlaihvaneinrisaldtailahUmtealarlaui
eMlemaelnapyensgiuaatkuasaan. Hal in
kerana peranan penguatkuasaan undang-undang adalah untuk memastikan setiap
anggota masyarakat tidak melakukan sesuatu perkara yang bertentangan dengan
peruntukan undang-undang. Selain itu, dari aspek perundangan Islam, pemerintah
atau kerajaan berkuasa untuk merangka, menyusun, mengurus dan mentadbir sistem
pengurusan pusaka Islam untuk menjamin keadilan dan kesejahteraan rakyat.
Konsep ini adalah bertepatan dengan Maqasid Syariyyah iaitu untuk memastikan
dalam tempoh kelewatan pentadbiran harta pusaka itu tiada unsur kezaliman dan
35
penganiayaan yang berkaitan dengan harta peninggalan si mati. Tanggungjawab
35
kerajaan untuk memastikan pelaksanaan penguatkuasaan undang-undang juga
menepati tuntutan Qaidah Fiqhiyyah iaitu:
"581‫"تصرف المام على الرعية منوط بالمصلحة‬

Bermaksud:
“Tindakan pemerintah ke atas rakyat menjurus kepada
kemaslahatan ummah.”
Dalam konteks memelihara harta orang Islam, pemerintah bertanggungjawab untuk
memastikan harta orang Islam tidak diceroboh atau dimiliki secara tidak sah dan
peraturan yang dilaksanakan dapat melestarikan pembangunan harta secara konsisten
dan menepati kehendak syariat.
Dapatan kajian daripada keseluruhan sumber kajian menunjukkan mekanisme
pelaksanaan penguatkuasaan kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam
melebihi tempoh yang panjang dalam konteks kepelbagaian perundangan pusaka
yang
berkuat kuasa dan badan-bUadnanivpeenrtasdlbtiir yUantgabrearbeMzaa-

l a y s i a
b e za p a d a masa sekarang
adalah sukar untuk direalisasikan. Oleh itu, pihak Kerajaan Persekutuan hendaklah
realistik dalam isu dan permasalahan ini dan bertindak proaktif berdasarkan kuasa,
ruang dan peluang yang ada untuk mengharmonikan perundangan pusaka yang
berkuat kuasa dengan bidang kuasa badan-badan pentadbir seperti UPP, MT dan
ARB supaya aspek penguatkuasaan dapat dilaksanakan demi melindungi hak waris
dan hak si mati mengikut syariat Islam.
35
Al-Suyuti, Jalaluddin Abdul Rahman bin Abu Bakar, Kitab al-Ashbah Wa an-Nadhair, 159.
581
36
6.4 Kekangan Pelaksanaan Aspek Penguatkuasaan
Pengkaji mendapati kajian ini sukar untuk dilaksanakan kerana ketiadaan peruntukan
kesalahan-kesalahan kelewatan mengemukakan permohonan melebihi tempoh
tertentu dalam perundangan pusaka sama ada ketika zaman sebelum kemerdekaan
dan pasca kemerdekaan. Terdapat kekangan untuk merealisasikan aspek
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam pada masa kini
antaranya:
a) Perlembagaan Persekutuan telah menghadkan bidang kuasa Persekutuan dan
Negeri dari aspek pentadbiran harta pusaka orang Islam.
b) Perundangan pusaka yang berkuat kuasa di peringkat Persekutuan adalah
berbentuk prosedur pentadbiran pusaka orang Islam iaitu Akta Harta Pusaka
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta
97], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan Aturan 72) dan Akta
Perbadanan Amanahraya 1995 [Akta 532].
c) Badan-badan pentadbir iaitu BPP di peringkat Persekutuan dan UPP di

peringkat Negeri,
MTUdnanivAeRrBshlatniyaUbtearbridaangMkaualsaa ymseilaaksana
kan bidang
kuasa masing-masing mengenai pentadbiran pusaka mengikut peruntukan yang
ditetapkan dalam perundangan-perundangan tersebut. Tiada suatu badan
pentadbir khusus yang menyelaras pentadbiran harta pusaka orang Islam.
d) Perundangan Pentadbiran Islam di Negeri-Negeri hanya berbidang kuasa
memperuntukkan perkara-perkara berkaitan harta pusaka orang Islam
berdasarkan hukum Syarak sahaja.
e) Bidang kuasa MS yang merupakan Badan Kehakiman Syariah di peringkat
Negeri hanya terhad mengeluarkan Perintah Faraid sahaja. Selain itu, MS tidak
36
berbidang kuasa untuk mengendalikan sebarang permohonan mengenai
pentadbiran harta pusaka orang Islam dan mengenakan apa-apa bentuk
hukuman
36
bagi kesalahan-kesalahan melibatkan kes kelewatan, penyalahgunaan harta
pusaka orang Islam dan lain-lain.
Berdasarkan kekangan-kekangan bidang kuasa dan pentadbiran yang dikemukakan,
Kerajaan Persekutuan hendaklah melaksanakan transformasi perundangan pusaka
Islam secara holistik dan komprehensif supaya aspek penguatkuasaan dapat
dilaksanakan.
6.5 Rumusan
Berdasarkan kajian soalan selidik pengkaji dapat merumuskan bahawa semua
responden bertindak balas secara positif terhadap persoalan yang dikemukakan.
Dapatan kajian soalan selidik telah mencapai objektif pertama kajian iaitu untuk
menguji pengetahuan responden tentang perundangan pusaka yang berkuat kuasa dan
badan pentadbir bagi harta pusaka orang Islam. Dalam isu ini, kefahaman responden
amat tinggi tentang kewajibUann miveneyresgelrtaikaUn
tpeanrtaadbiMranahlaarytaspiuasaka orang Islam
berdasarkan hukum Syarak. Namun, responden masih keliru tentang sistem
pentadbiran dan perundangan harta pusaka orang Islam yang dilaksanakan pada masa
kini terutamanya melibatkan bidang kuasa badan-badan pentadbir seperti UPP, MT
dan ARB dengan capaian sebanyak 61.8 peratus sahaja.
Sementara dapatan kajian berdasarkan objektif kedua iaitu mengenal pasti kaedah
untuk menjadikan aspek penguatkuasaan undang-undang pusaka sebagai pemboleh
ubah supaya masalah kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
dapat diminimumkan. Responden mengakui ahli keluarga terdekat bukanlah pihak
36
yang mendesak supaya pentadbiran harta pusaka disegerakan. Bahkan waris saling
36
mengharap antara satu dengan lain, waris kurang menguasai ilmu pengetahuan
tentang pengurusan pusaka mengikut hukum Syarak dan waris tiada kesepakatan
untuk menyelesaikannya sehingga pentadbiran harta pusaka tertangguh dengan skor
peratusan tertinggi sebanyak 81.5 peratus. Justeru, kesan kelewatan pentadbiran harta
pusaka telah menjejaskan kualiti waris sebagai Muslim yang sebenar kerana terdapat
dalam kalangan waris yang menyalahgunakan harta pusaka untuk kepentingan
tertentu dan menafikan hak pusaka dalam mewarisi harta si mati. Oleh itu, untuk
mengatasi kes kelewatan tersebut, responden mengesyorkan supaya pejabat agama
sebagai badan yang berautoriti untuk mengambil apa-apa tindakan selanjutnya
berdasarkan perundangan disebabkan isu-isu yang berlaku adalah berkaitan
kesalahan yang mempunyai hubungan dengan hukum Syarak. Dalam isu ini,
responden masih kurang memahami antara kesalahan-kesalahan yang berkaitan
dengan bidang kuasa MS dan kesalahan-kesalahan berkaitan dengan bidang
kuasa badan-badan pentadbir di
peringkat Persekutuan. Seterusnya, dapatan yang diperoleh berdasarkan objektif
ketiga kajian iaitu pewujudUannuinvdeanrgs-ulntdianUg tpausraaka
Myanaglabeyrssifiaat substantif dapat
melaksanakan aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam dan
secara tidak langsung dapat mengatasi konflik yang berlaku akibat kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka. Oleh itu, responden lebih bersetuju agar
diwujudkan suatu garis panduan dan penggubalan undang-undang yang khusus
tentang pusaka Islam dilaksanakan segera di Semenanjung Malaysia dan menyemak
semula peruntukan perundangan sedia ada mengenai pusaka Islam dalam
perundangan sedia ada. Melalui pindaan dan penambahbaikan peruntukan dalam
perundangan sedia ada dapat memelihara hak-hak waris, melunaskan hak-hak si mati
36
dan hal-hal yang bersangkutan dengan harta pusaka tersebut.
36
Dapatan kajian melalui kaedah temu bual mendapati semua responden terpilih
mengakui terdapat kelompangan dalam perundangan pusaka orang Islam khususnya
dari aspek penguatkuasaan. Bagaimanapun, untuk mewujudkan aspek-aspek
pencegahan kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam maka Kerajaan
Persekutuan hendaklah menggubal suatu perundangan pusaka Islam yang khusus di
peringkat Persekutuan dan menentukan suatu badan pentadbir tunggal untuk
mentadbirnya. Kecelaruan pelaksanaan perundangan tersebut adalah disebakan
badan- badan pentadbir pusaka sedia ada yang pelbagai. Namun, sebagai langkah
awal ke arah transformasi pentadbiran dan pengurusan pusaka yang kompeten, UPP
adalah badan pentadbir yang relevan untuk dipertanggungjawabkan bagi
melaksanakan gagasan ini. Mekanisme pelaksanaan antara badan-badan pentadbir itu
hendaklah dalam konsep yang harmoni dan berdasarkan latar belakang penubuhan
dan kepentingan masyarakat.
Hasil penemuan dalam perbincangan ini menunjukkan bahawa kes-kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka UonrainvgeIrsslalmti
mUetngaarmabilMteamlpaoyh s yiaang lama untuk diselesaikan sehingga
berlaku implikasi yang tidak baik dalam kalangan masyarakat Islam pada masa kini.
Contohnya, implikasi dari aspek hukum Syarak seperti mengambil manfaat harta
pusaka secara tidak sah, hak-hak si mati tidak ditunaikan seperti hutang piutang dan
wasiat, sembunyi waris yang berhak, penafian hak pusaka dalam kalangan ahli
waris, pembahagian harta pusaka tidak mengikut hukum faraid.
Sementara dari aspek sosial seperti perbalahan atau perselisihan faham antara ahli
waris, bilangan waris semakin bertambah, proses permohonan merumitkan, waris
memonopoli harta pusaka, waris tidak dapat dikesan. Manakala dari aspek ekonomi
seperti aset terbiar dan dibekukan, bayaran pampasan tidak dapat diagihkan kepada
36
waris, jumlah wang tidak dituntut semakin meningkat, kos pengurusan pembahagian
harta pusaka semakin tinggi dan perolehan kerajaan menurun.
36
Peruntukan seksyen 18 (1), Akta Harta Pusaka Kecil 1955 (Pembahagian) [Akta 98]
sepatutnya dimansuhkan kerana bidang kuasa kepada Pegawai Penempatan atau
dikenali pada masa kini Pegawai Pentadbir Daerah dan penghulu untuk melaporkan
kepada Pentadbir Tanah bagi kes-kes kelewatan berkaitan pentadbiran pusaka
khususnya tanah sudah tidak relevan dalam konteks semasa disebabkan berlaku
pemisahan bidang kuasa antara Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri selepas
kemerdekaan. Tindakan yang signifikan dan paling berkesan adalah melalui aspek
penguatkuasaan bagi membendung isu-isu tersebut daripada terus meningkat. Oleh
itu, dapatan kajian menunjukkan bahawa penyusunan semula sistem pentadbiran
pusaka Islam pada masa kini hendaklah dilaksanakan segera. Isu kepelbagaian badan
pentadbir pusaka dan perundangan pentadbiran pusaka yang berbeza pada masa kini
seperti mana yang dibincangan dalam kajian ini menambahkan lagi kecelaruan
pentadbiran sedia ada. Justeru, perbincangan dalam Bab ini jelas menunjukkan
situasi
sebenar tahap pencapaian sistem pentadbiran pusaka Islam di lapangan. Transformasi
sistem perundangan pusakaUandiavlahersoslultsii yUantgatrerabaiMk
uanltaukymsieambolehkan aspek
penguatkuasaan diaplikasikan secara holistik.
36
BAB TUJUH
CADANGAN DAN RUMUSAN
7.1 Pengenalan
Dalam Bab ini, pengkaji mengemukakan cadangan-cadangan konstruktif dari aspek
perundangan pentadbiran pusaka orang Islam khususnya di negeri-negeri lokasi
kajian dan amnya di Semenanjung Malaysia. Selain itu, pengkaji mencadangkan
penambahbaikan bidang kuasa badan-badan pentadbir pusaka supaya elemen
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dapat
dilaksanakan secara berkesan. Seterusnya, pengkaji merumuskan keseluruhan
perbincangan dalam kajian ini mulai Bab Satu sehingga Bab Tujuh supaya semua
pihak dapat memahami isu perbincangan dan kaedah untuk menangani isu tersebut
secara tuntas.
7.2 Cadangan
Untuk merealisasikan dapatan kajian, beberapa cadangan transformasi pentadbiran
dan pengurusan harta pusaka orang Islam di negeri-negeri lokasi kajian khususnya
dan Semenanjung Malaysia amnya hendaklah dilaksanakan oleh pihak Kerajaan
Persekutuan. Pengkaji mengklasifikasikan cadangan-cadangan tersebut kepada dua
bahagian iaitu cadangan jangka pendek dan cadangan jangka panjang seperti berikut:
37
7.2.1 Cadangan Jangka Pendek
7.2.1.1 Memansuhkan seksyen 18 (1) Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian)
1955 [Akta 98]
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] memperuntukkan bidang
kuasa kepada Pentadbir Tanah Daerah atau penghulu sebagai pelapor kepada
Pegawai Pentadbir Pusaka mengenai tanah milik si mati jika tidak dibuat petisyen
dalam tempoh enam (6) bulan dari tarikh kematian. Selain itu, jika tiada sebarang
permohonan mengenai pentadbiran harta pusaka ke atas harta si mati itu dalam
tempoh tersebut, Pentadbir Tanah boleh mengarahkan Pegawai Penempatan atau
penghulu mendaftarkan petisyen bagi tujuan pembahagian harta pusaka tersebut.
Bagaimanapun, dari aspek pelaksanaan, peruntukan berkenaan tidak berperanan
sepenuhnya kerana bidang kuasa Pentadbir Tanah Daerah dan penghulu sudah
berbeza ketika zaman pra kemerdekaan dan pasca kemerdekaan. Oleh itu,
pemansuhan
peruntukan tersebut amat relevan dalam konteks semasa.

7.2.1.2 Pemuafakatan Badan-badan Pentadbir Pusaka
Badan-badan pentadbir pusaka yang terdiri daripada BPP, MT dan ARB hendaklah
menjalinkan kerjasama strategik dengan menyelaraskan bidang kuasa pentadbiran
pusaka masing-masing bersesuaian dengan latar belakang penubuhan badan
pentadbir. Cadangan konsep muafakat adalah seperti berikut:
a) BPP adalah badan pentadbir pusaka yang dilantik menjadi pusat setempat (One
Stop Center) untuk menerima semua permohonan pentadbiran harta pusaka,
pengeluaran probet dan surat kuasa mentadbir serta perintah pembahagian di
peringkat Persekutuan. Sementara di peringkat Negeri, perkara ini
dipertanggungjawabkan kepada UPP.

37
b) MT berbidang kuasa dalam bentuk penyelesaian kes-kes pusaka sebelum
keputusan dilaksanakan. Selain itu, MT juga berbidang kuasa mengendalikan
kes-kes rayuan melibatkan sebarang pertikaian yang berlaku berhubung dengan
perintah oleh BPP atau pentadbiran harta pusaka oleh ARB.
c) ARB bertindak sebagai pentadbir bagi permohonan yang diterima daripada
BPP dan pengagihan harta pusaka. Selain itu, ARB juga boleh dilantik sebagai
Pemegang Amanah atau Pentadbir (jika berkenaan) seperti mana yang
dilaksanakan berdasarkan peruntukan seksyen 16 dan seksyen 18, Akta Harta
Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98].
Kesan daripada cadangan muafakat ini menyebabkan pertambahan bidang kuasa BPP
dan pengurangan bidang kuasa MT dan ARB. Bagaimanapun, untuk memastikan
pentadbiran dan pengurusan harta pusaka orang Islam dilaksanakan secara sistematik
dan berkesan maka semua badan pentadbir hendaklah menerima cadangan ini dengan
“berlapang dada”. Universlti Utara Malaysia
7.2.1.3 Pindaan dan Penambahbaikan Perundangan Pentadbiran Pusaka yang
Berkuat Kuasa di Peringkat Persekutuan
Implikasi daripada cadangan BPP sebagai pusat setempat (One Stop Center) akan
menyebabkan perubahan besar dari aspek bidang kuasa BPP, MT dan ARB. Oleh itu,
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98], Akta Probet dan
Pentadbiran 1959 [Akta 97], Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan
Aturan 72), Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91] dan Akta Perbadanan
Amanahraya 1995 [Akta 532] hendaklah dibuat pindaan dan penambahbaikan supaya
selaras dengan pelan muafakat yang dicadangkan.
37
Pengkaji memberi tumpuan kepada cadangan pindaan dan penambahbaikan dalam
Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] kerana BPP dicadangkan
sebagai pusat setempat (One Stop Center) dalam pentadbiran dan pengurusan harta
pusaka Islam. Dalam pindaan dan penambahbaikan perundangan tersebut, pengkaji
mencadangkan elemen kesalahan-kesalahan berkaitan dengan kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dan isu-isu penyelewengan
berkaitan pusaka hendaklah diperuntukkan seperti berikut:
a) Kesalahan berhubung dengan kelewatan permohonan pentadbiran harta

pusaka
“(1) Apabila berlaku kematian, waris si mati, pentadbir atau
pemegang amanah hendaklah menyegerakan pentadbiran harta
pusaka dan selewat-lewatnya dalam tempoh enam (6) bulan dari
tarikh kematian di Bahagian Pembahagian Pusaka (BPP) atau
Unit Pembahagian Pusaka (UPP);
(2) Jika mana-mana waris yang tidak mengemukakan

permohonan penUtandbiviraen rhsarlttaipuUsatkaa ritau
sMeleapalsatyemspi oah enam
(6) bulan dari tarikh kematian adalah melakukan suatu
kesalahan dan apabila disabitkan boleh dikenakan hukuman
denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau dipenjarakan selama
tempoh tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya; dan
(3) Jika, sepanjang tempoh kelewatan tersebut berlaku

penyalahgunaan atau penyelewengan terhadap harta pusaka itu,
waris atau mana-mana pihak yang berkenaan hendaklah
menyelesaikan hak-hak tertunggak yang berhubungan dengan
harta pusaka itu kepada waris yang berhak sehingga
pembahagian harta pusaka diselesaikan sepenuhnya.”
37
b) Kesalahan tidak membahagikan harta pusaka kepada waris yang berhak
“Mana-mana waris, pentadbir, pemegang amanah atau penama

yang tidak menyerah milik bahagian harta pusaka yang berhak
diterima oleh mana-mana waris adalah menjadi suatu kesalahan
dan sabit kesalahan, mana-mana waris atau pentadbir atau
pemegang amanah atau penama yang melakukan kesalahan itu
hendaklah dikenakan hukuman denda tidak melebihi tidak
melebihi satu ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak
melebihi enam (6) bulan atau kedua-duanya.”
c) Memberi kebenaran menduduki, mengguna, mengambil manfaaat hasil

dsb.
“Jika pembahagian harta si mati belum dipindahkan hak milik
kepada waris yang berhak, harta si mati itu boleh—
(1) Jika waris atau bukan waris yang ingin menduduki rumah
pusaka, perbincangan boleh dilakukan untuk menyebabkan
kebenaran kepada mana-mana waris atau bukan waris
menduduki rumah pusaka itu. Mana-mana pihak yang
U n iv
menduduki ru m a h
epursasklatiituUhetnadarkalahMmaemlaohyosn
ikaebenaran kepada waris untuk mendudukinya sama ada
sebagai ihsan atau sewa atau muafakat. Jika disewa, bayaran

bulanan hendaklah dimasukkan dalam akuan pengumpulan
harta si mati setelah ditolak kos perkhidmatan utiliti rumah
pusaka tersebut;
(2) Jika mana-mana waris ingin menggunakan harta si mati

seperti kenderaan, peralatan rumah dan seumpamanya,
kebenaran bertulis daripada waris yang lain hendaklah
diperoleh terlebih dahulu; dan
(3) Jika mana-mana waris ingin mengambil manfaat daripada
37
hasil tanaman si mati seperti padi, getah, kelapa sawit,
kebun
37
buah-buahan dan lain-lain, kebenaran bertulis hendaklah
diperoleh daripada waris si mati;
Kebenaran ini adalah untuk memastikan waris atau bukan waris

si mati tidak menduduki, mengguna atau mengambil manfaat
daripada harta pusaka dengan cara yang tidak sah mengikut
hukum Syarak sebelum pembahagian dilaksanakan.”
d) Menyembunyikan waris
“Mana-mana waris, pentadbir, pemegang amanah atau mana-
mana pihak yang berkepentingan dengan harta pusaka,
menyembunyikan atau menafikan hak waris kepada harta
pusaka yang dia berhak, maka menjadi suatu kesalahan dan
sabit kesalahan itu oleh mahkamah, hendaklah dikenakan
hukuman denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau penjara
tidak melebihi enam (6) bulan atau kedua-duanya.”
e) Si mati meninggalkan harta pusaka tanpa waris yang berhak

“Jika si mati meninggalkan harta pusaka tanpa meninggalkan
walau seorang waris pun yang berhak, pentadbir, penama atau
pemegang amanah hendaklah menyerahkannya kepada
baitulmal.”
Berdasarkan cadangan peruntukan kesalahan-kesalahan berkaitan pentadbiran harta
pusaka seperti di atas, penambahbaikan peruntukan tersebut boleh dibuat pindaan
dari semasa ke semasa mengikut kehendak arus perdana. Selain itu, dari aspek
pentadbiran kehakiman, Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97], Kaedah-
Kaedah Mahkamah 2012 (Aturan 71 dan Aturan 72) dan Akta Mahkamah
Kehakiman 1964 [Akta 91] hendaklah dibuat pindaan dan penambahbaikan bagi
membolehkan MT berbidang kuasa mengendalikan kes-kes kelewatan pentadbiran
harta pusaka dan membuat keputusan selepas perbicaraan dijalankan. Cadangan
37
pindaan dan penambahbaikan
37
adalah untuk meminimumkan konflik yang berlaku dalam kalangan ahli waris
sebelum pembahagian harta pusaka diserahkan hak milik kepada waris yang berhak
seperti mana yang dibincangkan dalam dapatan kajian.
7.2.1.4 Pewujudan Unit Penguatkuasaan Pusaka di BPP
Untuk melaksanakan pindaan dan penambahbaikan peruntukan yang dicadangkan,
suatu Unit Penguatkuasaan Pusaka (UPP) hendaklah ditubuhkan dan ditempatkan di
BPP dan unit ini bertanggungjawab mengawal selia UPP di peringkat Negeri. Unit
ini mempunyai bidang kuasa yang terfokus tentang tindakan aspek penguatkuasaan,
kawalan dan pemantauan bagi menangani kes-kes kelewatan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam. Konsep pelaksanaan penguatkuasaan
pentadbiran pusaka yang bersesuaian untuk dilaksanakan pada peringkat awal
pindaan dan penambahbaikan perundangan pusaka yang berkuat kuasa mengikut
pelan cadangan
di bawah.
a) UPP menerima aduanUmneinvgeenariskl etsi-
kUestkaerleawaMtanapleanytasdbiairan harta pusaka orang Islam yang
melebihi tempoh enam (6) bulan dan ke atas dari tarikh kematian. Siasatan
akan dijalankan berdasarkan laporan pengaduan atau lain- lain sumber dengan
merujuk data kematian di JPN. Selain itu, UPP juga bertanggungjawab
menerima apa-apa aduan mengenai kes-kes pusaka yang melibatkan bidang
kuasa UPP.
b) UPP akan membuat semakan status permohonan pentadbiran harta pusaka
berkenaan di MT, ARB, Bahagian Kuasa Mati, Mahkamah Kuala Lumpur dan
MS. Jika tiada apa-apa tindakan permohonan daripada pihak waris atau mana-
37
mana pihak yang berkepentingan maka UPP berbidang kuasa mengambil
tindakan mengeluarkan notis atau saman kepada waris atau pihak yang
37
berkenaan untuk tindakan badan kehakiman. Pengesanan waris adalah melalui
semakan menggunakan Agency Link-Up System (ALIS), JPN bagi
mendapatkan maklumat terkini tentang waris si mati yang tidak dapat dikesan.
582
c) UPP bertanggungjawab mendokumentasikan tarikh kematian orang Islam
berdasarkan maklumat kematian yang diterima dari JPN. Bagi kematian yang
melebihi tempoh enam (6) dari tarikh kematian terutamanya kelewatan yang
melebihi dua (2) dan ke atas, UPP hendaklah mengeluarkan notis pemakluman
kelewatan untuk tindakan permohonan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh
yang munasabah.
d) UPP berperanan menerima sebarang aduan berkaitan kelewatan dan
penyalahgunaan terhadap harta peninggalan si mati secara on line melalui
laman sesawang rasmi yang dibangunkan oleh Sektor Pengurusan Maklumat
(ICT), UPP.
e) Bagi kes-kes kematian orang Islam tanpa meninggalkan waris yang berhak, UPP
bolehlah mengadakan jalinan strategik dengan Majlis Agama Islam
Negeri untuk memastikan harta pusaka yang ditinggalkan tanpa waris
diserahkan kepada baitulmal.
f) UPP bertanggungjawab menyediakan SOP untuk menjamin keteraturan
pelaksanaan penguatkuasaan tersebut sama ada di peringkat Persekutuan dan di
peringkat Negeri.
g) UPP juga bertanggungjawab menjalankan kempen secara proaktif untuk
menyedarkan para waris mengenai kepentingan pentadbiran dan pengurusan
harta pusaka dengan segera. Semua maklumat tersebut boleh disalurkan
melalui
38
Jpn-alis agency link-up system; https://planneotrav.tk › 748565-jpn-alis-agency-link-up (Capaian
582
pada 23 Ogos 2019).
38
pelbagai medium yang terdapat pada masa kini seperti media elektronik, media
cetak, media sosial dan lain-lain. Kempen tersebut juga hendaklah dikaitkan
dengan sebarang bentuk penyelewengan dan penyalahgunaan harta pusaka
adalah bertentangan dengan hukum Syarak dan menjadi suatu kesalahan dan
jika disabitkan boleh dikenakan hukuman yang setimpal. Kempen tersebut
boleh disemarakkan dalam konteks yang pelbagai.
h) Pegawai-pegawai yang mahir dan terlatih hendaklah dilantik untuk
menganggotai UPP dari pelbagai latar belakang akademik supaya tindakan
pelaksanaan lebih kompeten dan efektif.
Pelan cadangan di atas adalah untuk memastikan pelaksanaan aspek penguatkuasaan,
kawalan dan pemantauan dilaksanakan secara sistematik dan berkesan. Elemen
penguatkuasaan adalah suatu solusi yang terbaik untuk menyelesaikan kes-kes
kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam. UPP perlu membuat semakan dan
membuat penambahbaikan Udanriivseemrassaltkie
sUemtaasraauntMukamlaemyasnitaapkan lagi sistem
penyampaian perkhidmatan yang cekap dan berkesan. Carta cadangan kronologi
tindakan penguatkuasaan boleh dirujuk pada Bab Lima, Carta 5.1 mengenai konsep
penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka orang Islam.
7.2.1.5 Pewujudan Pusat Pendaftaran Setempat Wasiat, Aset dan Liabiliti
Malaysia
Untuk melancarkan sistem penyampaian maklumat waris, aset dan liabiliti si mati
kepada UPP dengan cepat, pantas dan tepat bagi tujuan tindakan penguatkuasaan
yang berkesan maka dicadangkan penubuhan Pusat Pendaftaran Setempat Wasiat,
38
Aset dan Liabiliti Malaysia. Pusat Pendaftaran Setempat bertindak sebagai pusat
sumber carian
38
rasmi bagi semua maklumat yang diperlukan sama ada oleh pihak UPP, waris atau
pihak yang berkepentingan berkaitan aset dan liabiliti daripada harta peninggalan si
mati serta maklumat waris. Maklumat yang disimpan di Pusat Pendaftaran Setempat
Wasiat, Aset dan Liabiliti Malaysia berstatus sulit dan hanya pihak-pihak tertentu
sahaja dibenarkan mengakses data seperti waris, pentadbir dan UPP. Bab Lima,
Rajah
5.1 menjelaskan kaedah penyaluran maklumat dan data tersebut dilaksanakan.
7.2.2 Cadangan Jangka Panjang
Isu harta pusaka adalah isu fundamental umat Islam yang perlu diurus tadbir
bertepatan dengan kehendak Syarak. Untuk tindakan jangka panjang, pengkaji
mencadangkan keseluruhan sistem pentadbiran dan perundangan pusaka di Malaysia
hendaklah dibuat pindaan, pemansuhan dan pewujudan sistem yang baharu.
Cadangan-cadangan tersebut melibatkan dua aspek teras iaitu:
7.2.2.1 Penubuhan SebuUahnBiavdeanrsPelnttiadUbtiraPruasakMa
DailaPeyrisnigakat Persekutuan Untuk memastikan aspek penguatkuasaan
permohonan pentadbiran pusaka Islam pada masa hadapan dapat dilaksanakan
dengan lebih sistematik dan berkesan maka sebuah badan pentadbir pusaka yang
baharu hendaklah ditubuhkan. Implikasi daripada pewujudan badan pentadbir yang
baharu itu maka BPP di peringkat Persekutuan dan UPP di peringkat Negeri serta
ARB hendaklah dibubarkan. Badan pentadbir yang
baharu itu bolehlah dinamakan “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka Malaysia” yang
berbidang kuasa menerima semua bentuk permohonan pentadbiran harta pusaka,
mengeluarkan surat kuasa mentadbir, mengeluarkan perintah pembahagian harta
38
pusaka dan membahagikan harta pusaka kepada waris yang berhak. Cadangan ini
38
583
bertepatan dengan pandangan Mohd. Fitri Abdul Rahman et.al , Akmal Hidayah
584 585
Halim , Suhaime Mahbar dan Laporan Kajian MAMPU mengenai keperluan
penambahbaikan sistem pentadbiran pusaka melalui penubuhan sebuah badan
586
pentadbir tunggal yang mengurus keseluruhan pentadbiran pusaka di Malaysia.
Oleh itu, “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka Malaysia” adalah entiti rasmi tunggal di
peringkat Persekutuan yang akan menyelesaikan keseluruhan aspek pentadbiran yang
berhubungan dengan harta pusaka. Kesan daripada penubuhan badan pentadbir
tunggal itu maka penstrukturan semula sistem penyampaian perkhidmatan dan
pentadbiran pusaka khususnya pusaka Islam di Malaysia adalah seperti berikut:
a) Sebagai pusat setempat yang menerima semua bentuk permohonan pentadbiran
harta pusaka yang dikemukakan oleh pemohon sama ada harta alih dan harta
tak alih tanpa had nilaian dan semua harta pusaka berwasiat dan tidak
berwasiat. Selain itu, badan ini juga bertanggungjawab mengurus semua
permohonan untuk
mendapatkan surat probet dan surat kuasa mentadbir dan perintah pembahagian.
b) Bidang kuasa ARB dan Pejabat Tanah digugurkan. Bagaimanapun, ARB hanya
mengendalikan harta-harta amanah bagi seluruh Malaysia sementara Pejabat
Tanah hanya berbidang kuasa mengeluarkan surat hak milik tanah (geran).
c) MT hanya berbidang kuasa mengendalikan kes-kes pertikaian melibatkan harta
pusaka, wasiat dan lain-lain berkaitan orang bukan Islam atau rayuan bagi
keputusan yang dikeluarkan oleh badan pentadbir tunggal ini.
583
Mohd. Fitri Abdul Rahman, et.al, 2016.
584
Akmal Hidayah Halim. Temu bual oleh pengkaji, 21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
585
Suhaime Mahbar, “Tranformasi Pengurusan Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia: Cabaran dan
Penyelesaiannya”. Seminar Kebangsaan Tranformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia 2016
pada 22 September 2016.
586
Buletin Kajian Tranformasi Pentadbiran Harta Pusaka di Semenanjung Malaysia, Unit Pemodenan
38
38
d) Menyemak dan memastikan kesahihan data tentang aset dan liabiliti si mati
dari Pusat Daftar Setempat Wasiat, Aset dan Liabiliti Malaysia sebelum apa-
apa perbicaraan dijalankan dan badan pentadbir tunggal ini bertindak sebagai
pentadbir bagi harta pusaka yang ditinggalkan oleh si mati.
e) Perintah Faraid yang dikeluarkan oleh MS hendaklah disertakan bersama
permohonan surat kuasa dan perintah pembahagian akan dikeluarkan.
f) Sebarang pertikaian mengenai pembahagian pusaka Islam, wasiat, hibah, dan
lain-lain yang berkaitan dengan hukum Syarak atau rayuan bagi keputusan
yang dikeluarkan oleh badan pentadbir tunggal ini hendaklah dikemukakan di
MS.
g) Pegawai Syariah yang berkelulusan Ijazah Sarjana Muda Syariah (Kepujian)
dan Diploma Undanag-undang dan Pentadbiran Kehakiman hendaklah
ditempatkan di badan pentadbir pusaka yang baharu bagi memastikan
pembahagian harta pusaka menepati hukum Syarak dan sistem faraid.
h) Unit Penguatkuasaan Pusaka (UPP) diwujudkan di “Jabatan Pengurusan Harta
Pusaka Malaysia” iaitUu nbaidvanepresntlatdibiUr ptuasarkaa
tuMngagalal dyi sMiaalaysia. UPP akan
yang bertanggungjawab untuk menguatkuasakan permohonan pentadbiran
harta pusaka melebihi tempoh enam (6) bulan dan ke atas dari tarikh kematian.
Konsep dan kaedah penguatkuasaan kes kelewatan adalah mengikut cadangan
jangka pendek yang diketengahkan oleh pengkaji dalan Bab ini, para 7.2.1.4.
Justeru, cadangan jangka panjang mengambil tempoh masa yang lama untuk
direalisasikan. Hal ini disebabkan pewujudan atau penggubalan akta pusaka yang
baharu baharu, pindaan dan pemansuhan semua perundangan pentadbiran pusaka
38
yang berkuat kuasa melibatkan banyak pihak, badan pentadbir dan perundangan.
Implikasi daripada transformasi sistem penyampaian perkhidmatan dan
pentadbiran pusaka
38
tersebut akan menyebabkan tertubuhnya “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka
Malaysia”. Badan ini akan mengambil alih keseluruhan bidang kuasa pentadbiran
BPP di peringkat Persekutuan dan UPP di peringkat Negeri serta bidang kuasa ARB.
Manakala bidang kuasa MT hanya tertumpu kepada penyelesaian kes yang
memerlukan pengesahan sebelum keputusan dibuat. Contohnya, pertikaian antara
waris bukan Islam dan rayuan terhadap keputusan yang dikeluarkan oleh “Jabatan
Pengurusan Harta Pusaka Malaysia”. Sementara MS yang berbidang kuasa
mengeluarkan Perintah Faraid juga diperluaskan bidang kuasa untuk mengendalikan
kes-kes pertikaian mengenai pembahagian pusaka Islam, wasiat, hibah, dan lain-lain
yang berkaitan dengan hukum Syarak atau rayuan bagi keputusan yang dikeluarkan
oleh badan pentadbir tunggal tersebut.
7.2.2.2 Penggubalan Perundangan Pentadbiran Pusaka yang Substantif di
Peringkat Persekutuan
Implikasi kepada cadangaUn npievnuebrushalnti
seUbtuaahrabadManalpaenytasdibair tunggal yang mengurus keseluruhan
pentadbiran pusaka di Malaysia yang dinamakan “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka
Malaysia” maka suatu perundangan yang bertulis yang bersifat substantif di
peringkat Persekutuan hendaklah diwujudkan. Penggubalan perundangan ini adalah
untuk memperuntukkan punca kuasa kepada badan pentadbir tunggal melaksanakan
bidang kuasa berkaitan pentadbiran pusaka di Malaysia. Cadangan penggubalan
perundangan yang baharu itu bolehlah dinamakan “Akta Pusaka Malaysia”.
Cadangan ini juga adalah selaras dengan dapatan kajian melibatkan kajian soalan
selidik, kajian temu bual, kajian kepustakaan dan kajian literatur. Bagaimanapun,
terdapat perundangan-perundangan pusaka yang berkuat kuasa pada masa kini
39
hendaklah dimansuhkan dengan mengambil kira bidang kuasa baharu yang
39
diperuntukkan kepada “Jabatan Pengurusan Harta Pusaka Malaysia”, MT, MS dan
ARB. Bertepatan dengan fokus kajian iaitu keperluan pelaksanaan aspek
penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam sebagai
pemboleh ubah untuk menangani isu-isu kelewatan pada masa hadapan maka
peruntukan tersebut dapat dimasukkan dalam Akta baharu itu. Cadangan peruntukan
kesalahan- kesalahan berkaitan pentadbiran pusaka Islam khususnya di negeri-negeri
lokasi kajian dan di seluruh Malaysia adalah merujuk cadangan jangka pendek para
7.2.1.3 mengenai pindaan dan penambahbaikan perundangan pusaka yang berkuat
kuasa.
7.2.2.3 Penggubalan Perundangan Pusaka Islam di Peringkat Negeri
Pada masa kini, bidang kuasa MS adalah sebagai badan pentadbir tunggal di negeri-
negeri lokasi kajian atau di seluruh Malaysia. Bidang kuasa MS hanya terhad kepada
satu seksyen sahaja iaitu pengeluaran Perintah Faraid seperti mana yang
dibincangkan
dalam Bab ini. Untuk memantapkan pentadbiran pusaka Islam khususnya di negeri-
negeri lokasi kajian maka
peUnngkiavjiemresnclatdianUgktaanrsaupaMyaadilgauybasl ia
perundangan yang spesifik mengenai pusaka Islam di peringkat Negeri. Peruntukan
dalam perundangan tersebut adalah dalam lingkungan had dan bidang kuasa MS
seperti mana yang diperuntukkan dalam Perlembagaan Persekutuan. Antara
peruntukan-peruntukan yang dicadangkan iaitu sebab dan kategori waris yang berhak
mewarisi harta pusaka, senarai waris dan bahagian yang berhak diterima oleh waris
berkenaan, kewajiban berhubungan dengan harta pusaka, kaedah penyelesaian kes
munasakhah dan takharruj. Pengkaji mencadangkan contoh cadangan penggubalan

39
perundangan pusaka Islam di peringkat Negeri iaitu ”Enakmen Pusaka Islam (Kedah
Darul Aman) 2020 seperti di Lampiran J.
39
7.3 Rumusan
Kajian ini membincangkan tentang kaedah penyelesaian isu-isu kelewatan
pentadbiran harta pusaka orang Islam melalui aspek penguatkuasaan. Kajian ini
mengandungi tujuh Bab iaitu Bab Satu: Pengenalan, Bab Dua: Sejarah
Penguatkuasaan Pusaka Islam dari Aspek Hukum Syarak, Bab Tiga: Sejarah
Perundangan Pentadbiran Pusaka Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung
Malaysia, Bab Empat: Punca Kuasa dan Badan- Badan Pentadbir Pusaka, Bab Lima:
Penguatkuasaan Pentadbiran Pusaka, Bab Enam: Analisis dan Dapatan Kajian dan
Bab Tujuh: Cadangan dan Rumusan.
Bab Satu: pengkaji mendapati isu kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam
di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia mengambil tempoh masa yang
panjang. Secara purata tempoh masa yang diambil oleh waris untuk mengemukakan
permohonan pentadbiran harta pusaka antara dua (2) tahun sehingga empat (4).
Dalam
tempoh pelbagai implikasi negatif berlaku yang memberi kesan langsung kepada
hukum Syarak, struktur sosiUalndiavn eekronsolmtii
uUmtataIrslaam.Malaysia
Bab Dua: pengkaji membincangkan tentang sejarah sistem pusaka pada zaman
Jahiliah. Sistem pusaka pada zaman itu masih tidak teratur dan lebih mengutamakan
anak lelaki dewasa, anak angkat dan atas faktor perjanjian dan setiakawan dalam
pewarisan. Kaedah pembahagian pada zaman tersebut tidak dinyatakan dengan jelas
dan aspek penguatkuasaan tidak wujud pada zaman tersebut oleh kerana waris lelaki
dewasa menguasai harta penunggalan si mati. Zaman pasca Islam, hak pewarisan
39
hanya ditetapkan atas faktor keturunan, perkahwinan dan perhambaan sahaja. Selain
itu, syariat juga menentukan bahagian-bahagian yang berhak diterima oleh ahli waris.
Pengkaji juga menjelaskan pengertian pusaka dari aspek syariat dan undang-undang
39
serta sumber pengambilan hukum berdasarkan al-Quran, al-Hadis dan Ijmak Ulama.
Daripada nas-nas tersebut jelas menunjukkan aspek penguatkuasaan pentadbiran
pusaka Islam telah dilaksanakan sejak zaman Nabi SAW lagi.
Bab Tiga: pengkaji memulakan perbincangan tentang sejarah perundangan
pentadbiran pusaka Islam di Negeri-Negeri Utara Semenanjung Malaysia.
Kepentingan kajian ini adalah untuk mengenal pasti adakah wujud aspek
penguatkuasaan bagi kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam. Pengkaji
mendapati sistem perundangan pusaka Islam dipengaruhi oleh penjajah Inggeris.
Pada zaman penjajahan Inggeris, perundangan pertama yang mengawal dan
mentadbir perkahwinan orang Islam di Negeri-Negeri Selat termasuk Negeri Pulau
Pinang adalah Mahomedan Marriage Ordinance No.V/1880 (Ordinan Perkahwinan
Mahomedan No. V/1880). Pengkaji mendapati daripada sembilan belas (19)
klausa dalam seksyen
tersebut hanya enam (6) klausa sahaja yang berhubung kait dengan pentadbiran harta
pusaka yang kesemuanya
bUerndaisvarekarnsslitsitemUtpearurnadanMgaanlaInyggseirais. Dalam
hal ini,
perundangan Inggeris telah menyekat dan menghadkan pemakaian hukum Syarak
serta bidang kuasa MS hanya yang berhubung dengan undang-undang diri dan
keluarga orang Islam sahaja. Daripada keseluruhan tranformasi perundangan
pentadbiran Islam ketika pra kemerdekaan dan pasca kemerdekaan, terdapat hanya
satu seksyen sahaja diperuntukkan kepada MS untuk pengeluaran Perakuan
pewarisan. Peruntukan tersebut terkandung dalam seksyen 54, Enakmen Pentadbiran
Agama Islam (Negeri Pulau Pinang) 2004, seksyen 20, Enakmen Mahkamah Syariah
(Kedah Darul Aman) 2008, seksyen 65, Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perlis
39
2006 dan seksyen 54, Enakmen Pentadbiran Agama Islam Perak 2004. Rumusan
perbincangan menunjukkan bahawa tiada peruntukan mengenai kesalahan
sengaja melewat-
39
lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang
tertentu dari tarikh kematian. Hal ini disebabkan Perlembagaan Persekutuan telah
menetapkan had bidang kuasa MS berkaitan pusaka orang Islam hanya dari aspek
hukum Syarak sahaja.
Bab Empat: pengkaji membincangkan tentang punca kuasa dan badan-badan
pentadbir pusaka seperti UPP, MT dan ARB dalam melaksanakan bidang kuasa
masing-masing di negeri-negeri lokasi kajian. Pengkaji mendapati Akta Harta Pusaka
Kecil (Pembahagian) 1955 [Akta 98] berfungsi sebagai punca kuasa kepada UPP
untuk mengurus dan mentadbir pembahagian Harta Pusaka Kecil orang Islam sama
ada harta tak alih sahaja atau gabungan harta alih dan harta tak alih yang nilaiannya
tidak melebihi RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja). Manakala
Akta Probet dan Pentadbiran 1959 [Akta 97] dan Kaedah-Kaedah Mahkamah 2012
(Aturan
71 dan Aturan 72) memperuntukkan bidang kuasa MT bagi melaksanakan prosedur
pengeluaran surat probet daUn nsuirvat ekurassaltmi
enUtatdabirraHaMrtaaPluasaykasBiaesar (Biasa) yang
melebihi nilaian RM 2,000,000.00 (Ringgit Malaysia: Dua Juta Sahaja). Sementara,
Akta Mahkamah Kehakiman 1964 [Akta 91] memperuntukkan bidang kuasa sivil
MT termasuk mengeluarkan probet dan surat kuasa mentadbir bagi harta pusaka
berwasiat dan harta pusaka tak berwasiat dan membuat apa-apa pindaan atau menarik
balik surat kuasa tersebut. Seterusnya, punca kuasa kepada ARB untuk menjalankan
pentadbiran Harta Pusaka Ringkas yang nilaiannya kurang daripada RM 600,000.00
(Ringgit Malaysia: Enam Ratus Ribu Sahaja) dalam bentuk harta alih iaitu Akta
Perbadanan Amanah Raya Berhad 1995 [Akta 532]. Daripada keseluruhan
39
peruntukan dalam perundangan-perundangan di atas, didapati tiada peruntukan
mengenai aspek penguatkuasaan yang membolehkan tindakan diambil ke atas
kes-kes kelewatan
39
permohonan mentadbir harta pusaka orang Islam. Perundangan-perundangan tersebut
adalah berbentuk prosedur pentadbiran dan tatacara permohonan bagi melaksanakan
bidang kuasa masing-masing. Pengkaji mendapati elemen penguatkuasaan
pentadbiran harta pusaka orang Islam hanya terdapat pada zaman pra kemerdekaan.
Peranan ini dipertanggungjawabkan kepada Pentadbir Tanah Daerah atau penghulu
mukim untuk melaporkan mana-mana kes pembahagian harta pusaka kepada
Pentadbir Tanah selepas tempoh enam (6) bulan daripada tarikh kematian seperti
mana yang diperuntukkan dalam seksyen 18(1), Akta Harta Pusaka kecil
(Pembahagian) 1955 [Akta 98]. Bagaimanapun, tiada penalti diperuntukkan dalam
seksyen tersebut. Pengkaji merumuskan bahawa pihak yang berautoriti di peringkat
Persekutuan hendaklah membuat pindaan dan penambahbaikan dalam sistem
perundangan pentadbiran pusaka yang berkuat kuasa supaya elemen penguatkuasaan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dapat dilaksanakan dengan
secepat mungkin.
Bab Lima: pengkaji menjUelanski avneternstalntgi

kUepteanrtianganMaasplaekypseinaguatkuasaan dari
aspek hukum Syarak dan undang-undang sebagai suatu solusi bagi kes kelewatan
pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang lama di Negeri Perak,
Negeri Pulau Pinang, Negeri Kedah dan Negeri Perlis atau negeri-negeri lain di
Semenanjung Malaysia. Sebagai seorang Islam, pelanggaran hukum Syarak berkaitan
harta pusaka adalah suatu perbuatan dosa. Pencegahan kesalahan tersebut tidak
memadai berdasarkan kesedaran sebagai individu Muslim sahaja malah memerlukan
kepada tindakan dari aspek penguatkuasaan. Dalam Bab ini pengkaji menjelaskan
secara terperinci dalam konteks semasa tentang kepentingan penguatkuasaan dan
kronologi pelaksanaan yang berkesan bagi mengatasi kes kelewatan pentadbiran
40
harta pusaka dalam tempoh yang lama. Oleh itu, transformasi perundangan
hendaklah
40
dipacu secepat mungkin dengan membuat pindaan atau penambahbaikan terhadap
sistem perundangan pusaka yang berkuat kuasa atau penggubalan suatu perundangan
yang bersifat substantif mengenai pentadbiran pusaka orang Islam. Badan-badan
pentadbir pusaka seperti UPP, MT dan ARB hendaklah bertoleransi dalam
mengharmonikan bidang kuasa masing-masing supaya BPP di peringkat Persekutuan
dan UPP di peringkat Negeri diberi tanggungjawab sebagai agen penguatkuasaan
yang efektif bagi menangani isu-isu kelewatan pentadbiran harta pusaka dan
kesalahan- kesalahan yang lain berkenaan dengan harta peninggalan si mati. Melalui
mekanisme tersebut, konflik yang berlaku akibat daripada kes kelewatan akan dapat
di atasi secara kolektif seperti tidak mengurus harta pusaka mengikut kehendak surat
kuasa mentadbir, kesalahan mengambil harta pusaka milik waris yang masih kecil,
menyembunyikan harta yang ditinggalkan oleh si mati, memonopoli harta pusaka
untuk kepentingan tertentu dan lain-lain.
Bab Enam: pengkaji menghUunraiikvanedrasplattain
UkatjiaanrsaoalManasellaidyiksbieardasarkan ketiga- tiga objektif kajian dan
dikupas mengikut tema-tema yang tertentu. Pengkaji merumuskan bahawa daripada
keseluruhan dapatan kajian, responden bertindak balas yang amat positif dan dapatan
kajian tersebut menunjukkan aspek penguatkuasaan sebagai instrumen perundangan
yang amat relevan untuk menangani konflik yang berlaku akibat kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam. Sementara dapatan kajian temu
bual pula menunjukkan bahawa semua responden terpilih mengakui terdapat
kelompangan dalam perundangan pusaka orang Islam pada masa kini khususnya dari
aspek penguatkuasaan. Bagaimanapun, untuk mewujudkan aspek pencegahan bagi
kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam maka Kerajaan Persekutuan
40
hendaklah menggubal suatu perundangan pusaka Islam yang
40
khusus di peringkat Persekutuan dan menentukan suatu badan pentadbir tunggal
untuk mentadbirnya. Kecelaruan pelaksanaan perundangan tersebut berlaku
disebabkan badan-badan pentadbir pusaka sedia ada yang pelbagai. Namun, sebagai
langkah permulaan, BPP di peringkat Persekutuan dan UPP di peringkat Negeri
adalah badan pentadbir yang relevan dipertanggungjawabkan untuk melaksanakan
hasrat tersebut. Seterusnya, pengkaji menghuraikan dapatan kajian hasil daripada tiga
(3) isu-isu penting iaitu kelewatan pentadbiran harta pusaka, ketiadaan aspek
penguatkuasaan dan peruntukan undang-undang mengenai pusaka Islam terhad.
Perbincangan ini menjawab persoalan dan objektif kajian dalam Bab Satu dengan
menggabungkan dapatan kajian kepustakaan, kajian literatur dan kajian lapangan dan
dikupas di bawah tema-tema tertentu. Dapatan kajian menunjukkan bahawa terdapat
kelemahan dalam sistem pentadbiran pusaka orang Islam di negeri-negeri lokasi
kajian mahupun di Semenanjung Malaysia sehingga kes-kes kelewatan
permohonan pentadbiran harta
pusaka orang Islam mengambil tempoh yang panjang iaitu antara dua (2) hingga empat
(4) tahun. Peruntukan seksyUenn1i8v(e1)r, sAlkttia HUatrtaa
rPausaMka aKleaciyl 1s9i5a5 (Pembahagian) [Akta 98] sudah tidak relevan
dalam konteks semasa disebabkan berlaku pemisahan bidang kuasa antara Kerajaan
Persekutuan dan Kerajaan Negeri selepas kemerdekaan. Tindakan yang signifikan
dan paling berkesan adalah melalui aspek penguatkuasaan bagi membendung isu-isu
tersebut daripada terus meningkat.
Bab Tujuh: pengkaji mengemukakan beberapa cadangan jangka pendek dan
cadangan jangka panjang untuk mengukuhkan lagi sistem pentadbiran pusaka orang
Islam terutamanaya di negeri-negeri lokasi kajian. Oleh itu, melalui pelaksanaan
40
cadangan-cadangan tersebut maka aspek penguatkuasaan pentadbiran harta pusaka
orang Islam dapat dilaksanakan dengan berkesan. Selanjutnya, pengkaji merumuskan
40
keseluruhan perbincangan mengenai kepentingan aspek penguatkuasaan
dilaksanakan sebagai mekanisme yang relevan untuk menangani isu-isu kelewatan
permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh yang panjang
bermula daripada Bab Satu sehingga Bab Tujuh dalam bentuk kesimpulan.
Seterusnya, pengkaji mencadangkan agar kajian ini diteruskan dari semasa ke
semasa supaya pihak berkepentingan bertindak proaktif untuk menyelesaikan konflik
yang berlaku dalam kalangan masyarakat kesan daripada kelewatan pentadbiran
harta pusaka kepada waris yang berhak.
40
RUJUKAN
Abdullah Muhammad. “Ke Arah Penyelesaian Harta Pusaka Kecil yang lebih
Bersepadu Cekap dan Cemerlang”. (Konvensyen Pewarisan Harta Islam
(pp. 69-92). Kuala Lumpur: Amanah Raya Berhad, 2007.
Abdullah Muhammad Abdullah. Wilayah al-Hisbah fi al-Islam. Cet.1. Al-Qaherah:

Maktabah al-Zahra’, 1996.
Abdul Hamid Mohamad. “Pengurusan Harta Orang Islam: Konflik Bidangkuasa

Mahkamah dan Kesannya ke atas Ekonomi Ummah”. Kertas kerja sempena
Seminar Faraid dan Perancangan Pewarisan: Isu Harta Beku dan
Penyelesaiannya di Malaysia. Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM),
29
- 30 Mac, 2016.
Abdul Rahman, M.F. Bagaimana Mengurus Harta Pusaka. Kuala Lumpur:

Profesional Publishing Sdn. Bhd, 2007.
Abdul Rahman Haji Ismail. Malaysia Sejarah Kenegaraan dan Politik, Cet. 5. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2005.
Abi Abbas Najmuddin Ahmad Bin Muhamad Ibn Al-Raf’ah. Kifayat al-Nabih
Syarah al-Tanbih fi Fiqh al-Faqih al-Imam al-Syafie. Juz. 12. Cet. 1.
Beirut: Dar al- Kotob al-‘Ilmiyah, 2009 M/1430H.
Ahmad bin Ali bin Hajar al-Asqalani, Fathu al-Bari Syarah Soheh al-Bukhary. Juz
U n i v e r s l t i U t a r a M a l a ysia
12. Jld.13. Cet. 2. B e iru t : D a r a l- I lm iy ya h , 200 5/1 4 2 6.
Ahmad Lakim. “Pengurusan dan Bidang Kuasa Kes Harta Pusaka Mahkamah
Syariah di Malaysia: Cabaran dan Tranformasi”. Kertas Kerja sempena
Seminar Kebangsaan Tranformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia
2016. Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia (USIM),
Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan, 22 September, 2016.
Ahmad Zahid Hamidi. “Membangun Ekonomi Ummah Menerusi Instrumen Faraid

dan Hibah”. Portal Rasmi Muamalat dan Kewangan Islam, Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia. (JAKIM). Jurnal Muamalat Bil. 1 (Ogos,
2008M/1429H). http://www.islam.gov.my/en/jurnal-muamalat. (Capaian
pada 10 April 2015).
Abdul Halim Nasir. Sejarah Perak. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka,
Percetakan Jaya, 1977.
Abdul Rahman Abdul Mun’im. Mu’jam al-Mustolahat wa al-Alfadz al-Fiqhiyyah. Juz.

3, Al-Qaherah: Dar al-Fadzilah, 1999.
40
Ahmad Hidayat Buang. “Perkembangan dan Isu-Isu Undang-Undang Pusaka dan
Wasiat di Malaysia” – Jurnal Mahkamah Syariah di Malaysia, 2006.
Ahmad Ibrahim dan Ahilemah Joned. Sistem Undang-undang di Malaysia. Edisi

Kedua, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015.
Ahmad, M. Y., & Laluddin, H. “Pengurusan Harta Pusaka: Permasalahan Sikap

Masyarakat Islam di Malaysia dan Penyelesaiannya Menurut Perspektif
Islam”. Shariah Law Reports, 4 (October – December, 2010), ShL R 30-34.
Ahmad Mohamed Ibrahim dan Ahilemah Joned. Sistem Undang-Undang di Malaysia.

Edisi Kedua. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015.
Ahmad Mohamed Ibrahim dan Ahilemah Joned. Pentadbiran Undang-Undang Islam

di Malaysia. Kuala Lumpur: Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM),
1997.
Ahmad Sunawari Long. Pengenalan Metdologi Penyelidikan Pengajian Islam.

Fakulti Pengajian Islam. Edisi Keenam. Bangi Selangor: Universiti
Kebangsaan Malaysia, 2011.
Ahmad Sunawari Long. Pengenalan Metodologi Penyelidikan Islam. Edisi Keenam.

Selangor: Gema Alam Enterprise, 2011.
Akmal Hidayah Halim. “Administration of Estate in Malaysia: An Analysis on the

Law and Procedure with Special Reference to the Administration of Real
Estate”. Ph.D Thesis, International Islamic University Malaysia, 2006.
U n i v e r s lt i
Akmal Hidayah Halim dan A zh a ni A r sh ad .
U t a r a M a la y s ia
“ P e ne n tuan H a r ta P u s aka di Malaysia: Kajian dari
Perspektif Undang-Undang Sivil dan Syariah”. Kanun- Jurnal Undang-
Undang Malaysia, 26 (2). pp. 153-172. ISSN 0128-2670, 2014.
Alboin Selly. Research Design Pendekatan Metode Kualitatif, Kuantitatif Dan

Campuran. Edisi Keempat diterjemahkan dari John W. Creswell. Research
Design, Qualitatife, Quantitatif and Mixed Methods Approaches, Fourt
Edition, Sage Publication, Inc., Copyright © 2014. Isbn-13:1978-1-4522-
2610-1. Cetakan 1, 2016.
Al-Asnawi, Jamaluddin Abdul Rahim bin al-Hassan. Kifayah al-Nabih Syarah al-
Tanbih fi Fiqh al-Imam al-Syafie. Juz 12. Cet. 1. Beirut: Dar al-Kutub al-
‘Alamiyyah, 2009.
Al-Baidhawi, Imam al-Qhadhi Nasiruddin Abi Said Abdullah Abi Umar bin
Muhammad al-Syirazi. Tafsir al-Baidhawi. Juz. 2. Beirut; Dar al-Fikr,
1996M/1416H.
Al-Ghazali, li al- Imam Abi Hamid Muhammad bin Muhammad. Ihya’ Ulum al-Ddin.
Juz. 1. Al-Qaherah: Dar al-Al-Aafaq al-cArabiyyah, 2004.
40
Al-Hafiz Ahmad Bin Ali Bin Ibn. Hajar al-Asqalani. Fahul Bari Syarah Sahih al-
Bikhari. Jld. 13. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah, 2005.
Al-Maraghiy, Ahmad Mustafa. Tafsir al-Maraghiy. Juz. 4. Cet. 1. Misr: Maktabah
Mustafa al-Baby al-Halaby wa Auladuhu, 1943M/1365H.
Al-Qhadi Sofiyuddin Abi Abbas, Ahmad bin Umar bin Abdul Rahman. Al-‘Ibab al-
Muhit bi Mu’adham Nusus al-Syafie wa al-Ashab. Juz. 4. Cet. 1. Beirut: Dar
al-Fikr, 2001M/1422H.
Al- Qurtubi, Abi Abdullah Muhammad bin Ahmad Ansori. Al-Jami’ li Ahkam al-
Quran. Juz. 5. Al-Qaherah: Darul Hadis, 2007M/1427H.
Al-Ramli, Shamsuddin Muhammad Bin Abi al-Abbas Ahmad Bin Hamzah Ibn
Shahab al-Din. Nihayah al- Muhtaj Ila Syarah al-Minhaj. Mirs: Maktabah
Mustaffa al-Baby al-Halaby wa Auladuhu, 1984M/1404H.
Al-Suyuti, Jalaluddin Abdul Rahman Bin Abu Bakar. Kitab al-Ashbah wa an-Nadhair.
Beirut: al-Maktabah al-cAsriyyah, 2013M/1424H.
Al-Syafie, Muhammad ak-Amin Bin Abdullah. Syarah Sahih Muslim. Juz 16. Cet. 1.
Beirut: Dar al-Thuq al-Najah, 2009.
Al-Syeikh Mustaffa al-Ghalayiyyni, Jami’ al-Durus al-‘Arabiyyah. Juz. 1. Cet. 39.

Beirut: Maktabah Al-‘Asriyyah, 2001/1422.
Al-Syirbini, Shamsuddin Muhammad Bin Muhammad al-Khatib. Mughni al-Muhtaj

Ila Ma’rifah Ma’ani Alfaz wa al-Minhaj. Juz. 3. Beirut: Dar al-Makrifah,
1997/1418 Universlti Utara Malaysia
.
Al-Syirbini, Shamsuddin Muhammad Bin Muhammad Al-Khatib Al-Syafie. Mughni

al-Muhtaj Ila Ma’rifati Ma’ani Alfaz al-Minhaj, Juz. 3. Cet.1. Damsyiq: Dar
al-Faiha’, 2009.
Anwarul Yaqin. Legal Research and Writing. Kelana Jaya: Lexis Nexis, 2007.
Arahan Amalan No. 5 Tahun 2012. Rujukan JKSM.BPKR/100-5/5/2 Jld. 4 (6)

bertarikh 26 Safar 1434H bersamaan 9 Januari 2013M. “Bidang kuasa
Pendengaran kes Faraid”.
Arahan Amalan No.7 Tahun 2011 Rujukan JKSM.BPKR/100-5/5/2 Jld.3 (8)

bertarikh 18 Muharram 1433/ 14 Disember 2011. “Prosedur Permohonan
Perintah Faraid”.
Arahan Amalan No.2 Tahun 2003, Rujukan JKSM/100-24/5 (29) bertarikh 3

Syaaban 1424 bersamaan 29 September 2003. “Penentuan Tempat
Permohonan Sijil Faraid.”
40
Asmah Laili Hj Yeon. “Penguatkuasaan Undang-Undang Memacu Ketelusan dan
Akauntabiliti dalam Pasaran Industri Sekuriti di Malaysia: Penelitian
terhadap Akta Perindustrian Sekuriti 1983”. Prosiding Persidangan Undang-
Undang 2007, Undang-Undang dan Etika: Menangani Cabaran Globalisasi.
Jabatan Undang-Undang, Fakulti Pengurusan Awam & Undang-Undang,
Universiti Utara Malaysia, EDC-UUM, Sintok, Kedah, 18-20 April, 2007.
Azizah Mat Rashid, Nor Adha Abdul Hamid dan Norul Huda Bakar. “Krisis Akhlak:
Penguatkuasaan Undang-Undang Sebagai Benteng Menanganinya”, E-
Jurnal Penyelidikan dan Inovasi, Jilid II, ISU 1 (2015) 1-18, e-ISSN 2289-
7909.
Azhani Arshad. “Administration of Non-Contentious Estates in West Malaysia:

Legal and Administrative Reforms”. Ph.D Thesis, International Islamic
University Malaysia, 2015.
Azaine & Fakhrul Peguambela & Pengacara Jalan Pandan Indah 4/34 Pandan Indah
55100, Kuala Lumpur. Rujukan AF/SY/348/02 bertarikh 26 November
2002.
Bailey, C. A. 2007. A Guide to Qualitative Field Research (Edisi ke-2). London: Pine
Forge Press.
Berita Harian Online, 5 September 2017: 2:48, bhnews@bh.com.my. “Mengenai

Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK)”.
Berita Harian, 31 Julai 2018. “Ulama diminta cari kaedah tangani tanah pusaka
terbiar”. (Capaian pada 30 Nov 2018).
Bibi Nur Adila Zulkifli dan Md.Yazid Ahmad. “Kekangan dan Penyelesaian
Kelewatan Pengurusan Aset Pusaka Tak Alih Orang Islam di Malaysia”.
Islamiyyat 38(1) 2016.
Budiman Chandra. Pengantar Statistik Kesihatan. Jakarta: Percetakan Nasional, 1995.
Buletin Kajian Transformasi Pentadbiran Harta Pusaka di Semenanjung Malaysia.

Unit Pemodenan Tadbiran dan Perancangan Pengurusan Malaysia
(MAMPU), 2016.
Che Mohamad Nordin Ali Mohsin. 2K, Jalan Kampung Perak, 05100 Alor Setar,
Kedah bertarikh Mac 27, 2011. “Persoalan Mengenai Pengurusan Harta Si
mati”.
Carol A. Bailey. A Guide Quaitative Field Research. 2 nd

Editon. London: SAGE
Publications Ltd., 2007.
Carnell, C. F., dan Kahn, R. L. “Interviewing”, dalam Handbook of Social

Psychology, Ed ke-2, Jil. 2, Ed. Lindzey, R. and Azronson. E. Reading. MA:
Addison- Wesley, 1968.
41
C.Theodory. Al-Mounged English- Arabic. Second Edition. Beirut: Librarie
Orientale, 1997.
Earl Babies. The Practice of Social Research. 9th Edition. USA: Thomson Learning
Inc., 2001.
En.Ishak Said, KM 9.8, Jalan Gunong Keriang, No. 31,Kampung Alor Gunchar,
06570 Alor Setar Kedah mengemukakan surat permohonan kepada Jabatan
Mufti Negeri Kedah pada 13 Mac 2017 dan 17 April 2017 berkaitan isu
hutang.
Fariza Shafie, Wan Zahari Wan Yusof dan Syed Muhammad Dawilah al-Edrus.
“Pengurusan Harta Tanah di Malaysia Menurut Perspektif Islam: Isu dan
Cabaran bagi Pewarisan Harta dalam Konteks Pembangunan Modal Insan”.
Kertas Kerja sempena Seminar Antarabangsa Kelestarian Insan 2014. Batu
Pahat, Johor, 9-10 April, 2014.
Fatin Afiqah dan Mohammad Tahir Sabit Mohammad. "The Causes of Unclaimed,
Late Claimed or Distributed Estates of Deceased Muslims in
Malaysia". International Proceedings of Economics Development &
Research, 2011.
Fauzi Hussin, Jamal Ali dan Mohd Saifoul Zamzuri Noor. Kaedah Penyelidikan &
Analisis Data SPSS. Sintok: Universiti Utara Malaysia, 2014.
Fazali Abdullah. No. 99, Kampung Batu18, Belida 20,Sungai Baru, Guar Cempedak,
08800 Gurun, Kedah bertarikh 2 November 2011. “Hukum Mengusahakan
Tanah Milik Si mati”.
Gay, LR, Geoffrey E.Mills dan Peter Airasian. Educational Research: Competencies
for Analysis and Applications. Columbus: Pearson: Pearson Merill Prentice,
2009.
Harian Metro. www.faraidh.blogspot.com (Disember 21, 2009). “Berebut harta

pusaka di tanah perkuburan”. (Capaian pada 4 Januari 2015).
Hafiz Muslim Bin al-Hujjaj al-Naisaburi, Soheh Muslim, Kitab al-Faraidh. No.
Hadis 4117. Beirut: Dar al-Makrifah, 2007M/1428H.
Hassan Ayyub. Fiqh al-Muamalat al-Maaliyyah Fi al-Islam. Cet.3. Al-Qaherah: Dar

al-Salam, 2006M/1427H.
Fatwa Penumpang Pesawat dalam Tragedi MH370 oleh Jawatankuasa Fatwa Negeri
Johor bertarikh 27 April 2014. Rujukan JMJ 351/05/ (LL)/75.
http://www.as-salihin.biz/2010/01/harta-pusaka-syed-kechik-rm400-
juta.html(Capaian pada10 Januari 2015).
http://www2.bharian.com.my/bharian/articles/Abangrobohkankediamanadik/Article/i
ndex_html (Capaian pada 18 Januari 2015).
41
http://www.emuamalat.blogspot.my/2011/03/unresolved-inheritance-properties-
worth.html. Bernama, NST, (March 31, 2011). (Capaian pada 24 Mac
2015).
http://www2.esyariah.gov.my/esyariah/mal/portalv1/enakmen/undang.nsf/liststrg?
OpenForm (Capaian pada 1 Julai 2016).
https://id.wikipedia.org/wiki/KhuwailidbinAsad (Capaian pada 21 Ogos 2019).
http://www.kehakiman.gov.my/pemisahan mahkamah. (Capaian pada 14 Julai 2019).
http://syariah.perak.gov.my/index.php/perkhidmatan/statistik kes/galeri
http://www.jksnpp.gov.my/jksnpphq/index.php/component/search/?searchword=stati
stik&searchphrase=all&Itemid=347
http://kedah.jksm.gov.my/statistik (Capaian pada 20 Ogos 2019).
http://www.academia.edu/4982307/Kaedah_Pengumpulan_Data (Capaian pada 12

Mei 2017).
https://www.amanahraya.my/ms/pentadbiran-pusaka (Capaian pada 10 September

2019).
https://ms.wikipedia.org/wiki/Mahkamah_Malaysia;kedudukan-Undang-undang-
islam-di-tanah-melayu/. (Capaian pada 23 Ogos 2019).
https://scholarblogs.emory.edu/islamic-family-law/home/research/legal-
profiles/malaysia/ (Capaian pada 31 Julai 2019).
https://membelaislam.wordpress.com/2008/07/12/kedudukan-undang-undang-islam-
di-tanah-melayu/ (Capaian pada 23 Ogos 2019).
https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2019/08/591764/pindaan-mtn-
mudahkan-urusan-bahagi-pusaka (Capaian pada 23 Ogos 2019).
http://www.kehakiman.gov.my/pemisahanmahkamah (Capaian pada 23 Ogos 2019).
https://www.amanahraya.my/soalan-lazim-penamaan-amanah-raya-bagi-simpanan-
kwsp/. (Capaian pada 20 Julai 2019).
http://www.jksnpp.gov.my/jksnpphq/index.php/18-penerbitan-mahkamah/78-
perundangan-syariah-di-malaysia-satu-analisis-sejarah. (Capaian pada 22
Mei 2015).
Ibn Kathir, Abi al-Fida’ Ismail bin Umar al-Quraisy. Tafsir al-Quran al-‘Azim. Juz.
2. Cet. 2. Al-Riyadh: Dar al-Tayyibah Li al-Nashr wa al-Tauzi’,
1999M1420H.
Ibn. Manzur. Lisan al-Arab. Jld. 6. Beirut: Dar al-Fikr, 1993.
41
Idris Awang. Kaedah Penyelidikan Suatu Sorotan. Selangor: Intel Multimedia and
Publication, 2001.
Imam Abi Abdullah Muhammad Bin Ismail al-Bukhari. Sahih al-Bukhari. Cet.2.
Beirut: Dar al-Ma’rifah, 2007.
Imam Hafiz Muslim bin al-Hujjaj al-Qusyairi al-Naisaburi. Sahih Muslim, Kitab al-
Faraidh. No. Hadith 4117. Beirut: Dar al-Makrifah, 2007/1428.
Imam Muslim bin al-Hujjaj al-Qusyairi Al-Naisaburi. Sahih Muslim. Jld. 1. Cet.2.
Beirut; Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 2008.
Indeks Syariah Malaysia Model Tadbir Urus Berteraskan Maqasid Syariah. Terbitan
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, 2015.
“Inheritance” dalam: // www: muis. gov.sg/cms/services/Inheritance.aspx?id=9426,

12 Februari 2011. Laman Web Rasmi Majlis Ugama Islam Singapura,
Isom al-Shoba Batha et al. Sahih Muslim Bi Syarah al-Nawawi. Jld. 7. Cet. 1. Al-
Kaherah: Dar al-Hadith, 1994M/1415H.
Jabatan Mufti Negeri Kedah rujukan (71), dlm. JMNK (F) 602. Jld. 19 bertarikh 6
Zulhijjah 1432 bersamaan 2 November 2011. “Hukum Menduduki Tanah
Pusaka”.
Jabatan Mufti Negeri Kedah kepada Pemohon Ruj. (02) dlm. JMNK. (F) 602. Jld. 19
bertarikh 1 Jamadil Awal 1432 bersamaan 5 April 2011. “Mengenai
Pengurusan Harta SUi nmiavti”e. rslti Utara Malaysia
Jabatan Mufti Negeri Kedah, Ruj : ( 50 ) dlm. JMNK (F ) 602 Jld. 20 bertarikh 1
Zulhijjah 1433 / 17 Oktober 2012. ”Wasiat dan Hibah”.
Jabatan Mufti Negeri Kedah, Ruj: (77) dlm. JMNK (F) 602 Jld. 22 bertarikh 22
Zulkaedah 1436/ 6 September 2015. “Sokongan Pelaksanaan Wasiat
Wajibah”.
JAIS.8014/7 Jld.1, No. 1209 bertarikh 22 Oktober 1992. “Hukum wasiat kepada
bukan Islam”.
Jamaluddin Abdul Rahim bin al-Hassan, Kifayah al-Nabih Syarah al-Tanbih fi Fiqh
al-Imam al-Syafie, Juz 12, Cet. 1 (Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah,
2009), 465.
Jasni Sulong. “Undang-Undang Pusaka Islam: Kajian Terhadap Pembaharuan

Undang-Undang dan Aplikasinya di Malaysia”. Tesis Ph.D, Akademi
Pengajian Islam Universiti Malaya, 2006.
Jasni Sulong. Pembaharuan Undang-Undang Pentadbiran Pusaka Islam. Pulau

Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia, 2011.
41
Jasni Sulong. “Hak Saudara Baru Terhadap Harta Pusaka: Analisis Undang-undang
Semasa”. Jurnal Islam dan Masyarakat Kontemperori. Universiti Sultan
Zainal Abidin, Bil.8 Jun, 2014.
Jumhuriyyah Mirs al-‘Arabiyyah, Wizarah al-‘Adli Dar al-Ifta’ al-Misriyyah. Al-

Fatawa al-Islamiyyah. (Mujallid Khas bi al-Mawarith wa al-Wasoya).
Jld.22. Al-Qaherah, 1994M/1414H.
Jurnal Hukum, Jld. X Bhg. I, Cet. 1. Kuala Lumpur: Bahagian Hal Ehwal Islam,
Jabatan Perdana Menteri, Jalan Perdana, Rejab 1416/November 1995), 2-3.
“Kedudukan Mahkamah Syariah (Khadi)”.
Jurnal Hukum. JLD. XII BHG.II (1419) ISSN 0127-1544, Syaaban 1419/ Disember
1998, 201-207, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. “Kes Jumaaton dan Raja
Delila lawan Raja Hizaruddin”.
Jurnal Hukum. Jld.XI Bhg. II, Cet. 1. Kuala Lumpur: Jabatan Kemajuan Islam
Malaysia, Syaaban 1418H/ Disember 1997M. “Mahkamah Adat
dimansuhkan dan jawatan Penghulu ditempatkan di bawah pentadbiran
Kerajaan Negeri”.
Jpn-alis agency link-up system; https://planneotrav.tk › 748565-jpn-alis-agency-link-

up (Capaian pada 23 Ogos 2019).
JKSNK.100-5/3/1 (56) bertarikh 4 Januari 2016. Statistik Permohonan Perintah
Faraid di Negeri Kedah.
JKSNPs.100-5/3/1 (12) bertarikh 10 Januari 2016. Statistik Permohonan Perintah

Faraid di Negeri PeUrlnis.iverslti Utara Malaysia
jksnpp@esyariah.gov.my, statistik Perintah Faraid. (Capaian pada 16 Julai 2019).
Kahn, R. dan Cannell, C. The Dynamics of Interviewing. New York: John Wiley,
1957.
Kamariah Dzafrun Kamarul Bahrain. “Mewujudkan Satu Institusi Pengurusan

Penyelesaian Pembahagian Harta Pusaka”. Tesis Sarjana, Universiti
Teknologi Malaysia, 2009.
Kaedah-kaedah Pesuruhjaya Sumpah 1993, Lembaga Penyelidikan Undang-Undang.

Selangor: International Law Book Services, 2011.
Kamus Besar, Arab-Melayu. Cet. 3. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka, 2015.
Kamus Dewan, Edisi Ketiga. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1998.
Kamus Dewan Edisi Keempat. Cet. 6. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka,
2015.
Kamus Melayu – Inggeris Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2012.
41
Kamus, Za’aba. Kuala Lumpur: Pustaka Antara Books, 2001.
Keputusan Mesyuarat Majlis Tanah Negara Kali ke 75 bertarikh 2 Ogos 2019

bertempat di Dewan Persidangan ICU Bangunan Perdana Putra, Putrajaya.
https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2019/08/591764/pindaan-mtn-
mudahkan-urusan-bahagi-pusaka (Capaian pada25 Ogos 2019).
Keputusan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah Bil. 5/2017 bertarikh 3

Julai 2017 bersamaan 9 Syawal 1438. (Surat jawapan- Ruj. Bil: (14)
dlm.JMNK
(F) 602 Jld.24).
Kertas Kerja Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal
Ugama Islam Malaysia, JAKIM (S).FTW.600-10/1/1 Bil. 4/00/2012;
Kenyataan Yang Berhormat Dato’ Dr. Awang Adek Hussin, Timbalan
Menteri Kewangan Malaysia bertarikh 20 Februari 2011.
Khoo Kay Kim. Sejarah Masyarakat Melayu Moden. Cet. 1. Kuala Lumpur:
Persatuan Muzium Malaysia, 1984.
Kirk, Jarome & Marc L. Miller. Reliability and Validity in Qualitative Research.
Vol.1. Beverly Hills: Sage Publication, 1986.
Lajnah min Asatizah Qismu al-Fiqh bi Kuliyyah al-Syariah wa al-Qanun bi al-

Qaherah, Jami’ah al-Azhar. Ahkam al-Mawarith wa al-Wasoya fi al-Fiqh
al- Islami. t.th.
Lexy J. Moleong. Metodologi Penelitian Kualitatif. Cet. 31. PT Remaja Rosdakarya,

2013.
Liaw Yock Fang. Sejarah Kesusasteraan Melayu Klasik. Singapura: Pustaka
Nasional, 1978.
Malaysia Kita, Panduan dan Rujukan untuk Peperiksaan Am Kerajaan. Selangor:

International Law Book Services, 2009.
Majlis Agama Islam Perak. Perasmian Galeri Tamadun Kesenian Islam Perak Darul
Ridzuan. Ipoh: Percetakan Nasional Malaysia Bhd, 1999.
M.B Hooker. The Personal Laws of Malaysia: An Introduction, (New York: Oxford
University Press, 1976.
Mustaffa Khin, Mustaffa Bugho & Ali As-Sharbaji, Al-Fiqh al-Manhaji ‘ala
Mazhab al-Imam al-Syafie. Jld.2. Cet. 14. Damsyiq: Dar al-Qalam, 2013M/
1434H.
Marwan Muhammad Rusyd. Qaidah Saddu al-Zarai’ Wa Atharuha al-Tarbawiyyah

fi Tahqiq al-cUbudiyyah Wa Hifzi Maqasid al-Syariah al-Islamiyyah. Cet. 1.
Maktabah al-Rusd, 1430H/2009M.
41
Mohamad, A. H. “Harmonisation of Common Laws and Shari’ah in Malaysia: A
Practical Approach”. The Malaysian Bar, 2008. Retrieved from
http://www.malaysianbar.org.my.
Mohamed Hadi Abd. Hamid. “Anggapan Kematian al-Mafqud Menurut Undang-

Undang Sivil dan Syariah: Satu Penilaian Semasa”. International
Conference on Aqidah, Dakwah and Syariah 2015 (IRSYAD2015), Kuala
Lumpur, 12- 13 Oktober, 2015.
Mohamed Roselan Abdul Malek. Kesan Sejarah dan Tempat-tempat Menarik Negeri
Pulau Pinang. Selangor: Oscar Book International, 1998.
Mohd. Fitri Abdul Rahman. Bagaimana Mengurus Harta Pusaka. Selangor: PTS
Profesional Amazon. Com, 2006.
Mohd. Fitri Abdul Rahman, et.al. “Kelewatan Dalam Pembahagian Harta Pusaka”.
Journal of Global Business and Social Entrepreurship (GBSE), Vol.2:
(2016) page 180-187/ gbse.com.my/ eiSSN 24621714/180.
Mohd. Majid Koting. Kaedah Penyelidikan Pendidikan. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka, 1990.
Mohd. Ridzuan Awang. Undang-Undang dan Pentadbiran Harta Pusaka Orang

Islam di Malaysia, Selangor: Al-Rahmaniah, 1988.
Mohd Ridzuan Awang. “Faraid: Manifestasi Kesyumulan Pengurusan Harta dalam

Islam”. Kertas kerja sempena Konvensyen Faraid dan Hibah Kebangsaan
2008. Jabatan KemUajunainvIselarmsMltailaUystiaa(JrAaKIMM)a.
lDaewyasniaSerbaguna Masjid
Wilayah Persekutuan, Kuala Lumpur, Ogos 7, 2008.
Mohd. Zamro Muda, Mohd. Ridzuan Awang, Abdul Basir Mohamad dan Md. Yazid
Ahmad. Undang-Undang Pentadbiran Pusaka, Wasiat dan Wakaf Orang
Islam di Malaysia. Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 2008.
Mohd. Zamzuri Khoshim. Penolong Pegawai Perangkaan Gred E29, Bahagian

Perangkaan Penduduk dan Demografi, Jabatan Perangkaan Malaysia, Blok
C6, Kompleks C, Pusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, 62514 Putrajaya.
Muhammad al-Amin Bin Abdullah Al- Uramiy al-‘Alawiyy al- Harariy al-Syafie.
Tafsir Hadai’qu al-Ruh wa al-Raihan fi Rabi ‘Ulum al-Quran. Jld. 5.
Beirut: Dar al-Najah, 2001M/1421H.
Muhammad al-Amin bin Abdullah. Syarah Sahih Muslim al-Syafie. Juz. 2. Cet. 1.
Jeddah: Dar al-Minhaj, 2009.
Muhammad al-Tahir Bin ‘Asyur. Maqasid al-Syariah al-Islamiyyah. Tunis: Dar al-
Salam, 1427/2006.
41
Muhammad al-Tahir Bin A’syur. Tafsir al-Tahrir Wa al-Tanwir. Jld. 3. Tunis: Dar
al- Suhnun Li al-Nasyr al-Tauzi’, 1997.
Muhammad Sayyid Tantawi. Al-Tafsir al-Wasith Lil Quran al-Kareem. Jld. 2. Al-
Qaherah: Dar al-Sa’adah, 1973.
Muhammad al-Zuhaili. Al-Muktamad fi al-Fiqh al-Syafie. Bab al-Ahwal al-

Sahsiyyah. Juz. 4. Cet. 3. Damsyiq: Dar al-Qalam, 2011M/1432H.
Muhammad al-Zuhaili. Al-Muktamad fi al-Fiqh al-Syafie. Bab al-Faraidh wa al-

Mawarith. Juz. 4. Cet 3. Damsyik : Dar al-Qalam, 1417H/1996M.
Muhamad al-Zuhaili. Mausu’ah Qadhaya Islamiyyah Mu’asarah. Juz. 5. Cet. 1.
Beirut: Dar al- Maktaby, 2009M / 1430H.
Muhammad al-Zuhaili. Al-Faraidh Wa al-Mawarith Wa al-Wasoya. Cet. 1. Beirut:

Dar al-Kalam al-Tayyib, 2001M/1422H.
Muhammad al-Tahir Bin A’syur. Tafsir al-Tahrir Wa al-Tanwir. Jld. 3. Tunis: Dar
al- Suhnun Li al-Nasyr al-Tauzi’, 1997.
Muhammad Husain Haekal. Sejarah Hidup Muhammad SAW. Cet. 3. Singapore:

Pustaka Nasional Pte Ltd, 1998.
Muhammad Muhammad Tamir. Lubabu al-Nuqul fi Asbab al-Nuzul Li al-Imam al-

Sayuthi. Darul Taqwa: Kuliyyah Dar al-Ulum Qism al-Syariah, 911 H.
Muhammad Ruwwas Qal’ahji. Mu’jam Lughah al-Fuqaha’. Cet. 2. Beirut: Dar al-
Nafais, 1988.
Muhammad Sa’id Ramadhan Al-Buthy. Fiqh al-Sirah al-Nabawiyyah, Cet.1. Mirs:
Dar al-Salam, 1997.
Muhammad Taqiyuddin al- ‘Uthmani. Takmiltu Fath al-Mulhimi bi Syarah Soheh

al- Imam Muslim. Jld. 2. Damsyiq: Dar al-Qalam, 2006 M/1427H.
Mustaffa Khin, Mustaffa Bugho & Ali As-Sharbaji. Al-Fiqh al-Manhaji ‘ala
Mazhab al-Imam al-Syafie. Jld.2. Cet. 14. Damsyiq: Dar al-Qalam, 2013M/
1434H.
Mushaddad Abdullah, Zaharuddin Zakaria & Zahari Mohamad Musa. “Implikasi

Harta Pusaka Dalam Konteks Hukum Dan Nasab”. Kertas Kerja sempena
Seminar Kebangsaan Tranformasi Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia
2016. Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia (USIM),
Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan, 22 September, 2016.
Nasri Naiimi. “Pengurusan Sepakat Yang Membawa Berkat: Melestarikan Harta

Faraid Menerusi Akad-Akad Muamalat". Kertas Kerja sempena Seminar
Hibah 2015 Peringkat Kebangsaan. Kompleks Pusat Islam, Universiti Utar
Malaysia, Sintok Kedah, 19-20 Mei, 2015.
Nasri Naiimi. Pengurusan Pusaka Islam, Wasiat dan Hibah di Malaysia: Isu dan
41
Aplikasi. Sintok: UUM Press, Universiti Utara Malaysia, 2016.
41
Nasr Sulaiman dan Su’ad Sathi. Fiqh al-Mawarith fi Dhaui al-Kitab wa al-Sunnah
Dirasah Muqaranah Baina al-Mazahib. Cet.1. Beirut: Dar Ibn. Hazm,
2011M/1431H.
Nik Mohd Zain Nik Yusof. “Penyelesaian Isu Tanah Pusaka". Kertas Kerja sempena
Konvensyen Perwarisan Harta Islam Malaysia Siri Ke-2: Transformasi
Perwarisan Harta Islam. Persatuan Perwarisan Harta Islam Malaysia
(PEWARISAN), May 2012.
Nik Salina Nik Idris. Ketua Jabatan, Jabatan Komunikasi Korporat Kumpulan,
Amanah Raya Berhad Tingkat 11, Wisma Amanah Raya, No.2, Jalan
Ampang, 50508 Kuala Lumpur, Malaysia.
Nina Farzuin Md. Sharom. “119,273 Hektar Tanah Terbiar bakal Dibangunkan”,
Sinar Harian, 31 Julai, 2018.
Nor Adzlina Abdul Manan. “Kedudukan Perintah Faraid di Mahkamah Tinggi Pulau
Pinang: Permasalahan dan Penyelesaiannya”. Latihan Ilmiah Sarjana Muda
Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2011.
norzurairah@esyariah.gov.my/statistik kes faraid). (Capaian pada 20 Ogos 2019).
Norman Anderson. Law Reform in the Muslim World. London: The Athlone Press,
1976.
Noraini Noordin, et al. “Review on Issues and Challenges in Islamic Inheritance

Distribution in Malaysia”, OIDA International Journal of Sustainable
Development, Vol. 03, No. 12, pp. 27-38, (2012). Available at SSRN:
http://ssrn.com/absUtrancti=v2e04r7s98l t1,i laysia
AUprtila2r9a, 20M12a.
Nur Aamal Arif. “Islamic Inheritance Law and Its Application in the Republic of
Singapore: An Analytical Study on Joint- Tenancy”. Master Thesis,
International Islamic University Malaysia, 2013.
Nur Ezan Rahmat dan Rafizah Abu Hasan. “Pentadbiran Harta Pusaka: Kesedaran
dan Tanggungjawab, Hak dan Etika Pentadbir dan Waris”. Prosiding
Persidangan Undang-undang 2007 anjuran Jabatan Undang-Undang Fakulti
Pengurusan Awam dan Undang-Undang Universiti Utara Malaysia pada 18-
20 April 2007.
Nurul Hidayah Mohd. Tain. “Peranan dan Prosedur Unit Pembahagian Pusaka dan
Mahkamah Rendah Syariah dalam Hal Berkaita perbicaraan harta Pusaka
Orang Islam: Satu Kajian Daerah Sabak Bernam, Selangor”. Latihan Ilmiah
Sarjanamuda Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi
Selangor, 2009.
Oxford Advanced Learner’s Dictionary. 6 th Edit. Oxford: University, Press, 2000.
Othman Ishak. Fatwa dalam Perundangan Islam. Kuala Lumpur: Fajar Bakti, 1981.
41
Othman Lebar. Penyelidikan Kualitatif Pengenalan Kepada Teori dan Metod.
Tanjung Malim: Universiti Perguruan Sultan Idris, 2006.
Othman Talib. Asas Penulisan: Tesis Penyelidikan dan Statistik. Cet. 1. Serdang:
Penerbit UPM, 2013.
Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 4 Tahun 2003 Mengenai Panduan Urusan

Persaraan dan Pencen, Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia.
Pekeliling Ketua Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan /2007, Perintah,
Sijil atau Perakuan Faraid Tidak Boleh Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran
Turun Milik Harta Pusaka Si Mati, Surat JKPTG/950/100-1/7/1 Jld. 4 (13)
bertarikh 26 Mei 2017.
Ram Al-Jaffri Saad, Kamil Md. Idris dan Zainol Bidin, “Peranan Sikap, Moral.,
Undang-Undang dan Penguatkuasaan Zakat Terhadap Gelagat Kepatuhan
Zakat Perniagaan”, International Comference on Corporate Law (ICCL)
Ramizah Wan Muhammad. “Sejarah Pentadbiran Kehakiman Islam di Malaysia:

Satu Sorotan”, Kuala Lumpur: Terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka).
Kanun Jurnal Undang-Undang Malaysia Makalah 1, ISSN 0128 2670, Mac
2009.
Razak, A., & Hamzah, S. “The importance of Rules of Inheritance (Fara'id) in a

Muslim's Society Estate Planning”. Journal of Islamic Banking & Finance;
Vol. 31 Issue 1, p1, 1, Jan-Mar 2014.
Resali Muda. “Harta Pusaka Islam di Malaysia: Antara Perundangan dan

Pentadbiran”, MalUaynsiiavJeourrsnlatl iofUStyaarriaah Manad
lLaayws, iIaSSN: 1985-7554,
volume 4, 2016.
Rolland St. John Braddell. The Law of The Settlement: A Commentary. Singapore:
Kelly & Walsh Ltd, 1931.
R.O Winsted. A History of Classical Malay Literature. Kuala Lumpur: Oxford

University Press, 1969.
Robert K. Yin. Case Study Research Design and Methods. 2nd Editon. London:
SAGE Publications Ltd, 1994.
Rusnadewi Abdul Rashid dan Nor Hisyam Ahmad. “Pengurusan Harta melalui
Hibah: Kepentingan dan Manfaat Dari Pelbagai Aspek Untuk Kemajuan
Ummah”. Jurnal Hadhari JAKIM 5 (1), 2013.
Rusnadewi Abdul Rashid dan Noor Inayah Yaakub. “Masalah Kegagalan dan
Kelewatan Pengagihan Harta Pusaka di Malaysia”. Jurnal Intelek, Vol 5,
No.
2. Fakulti Undang-Undang, Perlis: Universiti Teknologi Mara, 2015.
42
Sahih Bukhary. Bab Ada’ al-Dayn. Cet.2. Bairut Dar al-Ma’rifah, 2007M/1428H.
42
Saiful Najib Hassan. “Kedudukan Sijil Perintah Faraid di Mahkamah Syariah Johor
Bahru: Permasalahan dan Penyelesaian”. Latihan Ilmiah Sarjana muda
Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2011.
Sayyid Qutb Ibrahim Hassan al-Syaribi. Tafsir fi Zilal al- Quran. Jld.3. Cet. 10.
Beirut: Dar al-Qalam, 2010M /1412H.
Sayyid Qutb. Fi Zilal al- Quran. Jld.1. Juz. 1-4. Al-Qaherah: Dar al-Syuruq,
2004M/1425H.
Siti Mashitoh Mahamood. “Bidang Kuasa Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia:

Perspektif Perundangan Syariah dan Sivil”. Prosiding Seminar Kebangsaan
Pengurusan Harta dalam Islam. Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam,
UKM dan Kolej Islam Pahang Sultan Ahmad Shah, 8 - 9 Ogos, 2006.
Siti Zubaidah Ismail. “Penguatkuasaan vs. Dosa Peribadi”. Kertas kerja dibentangkan
dalam Konvensyen Pegawai dan Penguatkuasa Agama dan Pendakwa
Syarie Seluruh Malaysia bertempat di Hotel Copthorne, Pulau Pinang pada
17-18 Oktober 2018.
Sofiyuddin Abi al-Abbas Ahmad bin ‘Aru bin Abdul Rahman. Al-‘Ibab al-Muhith,
Juz.4. Cet. 1. Beirut: Dar al-Fikr, 2001M/1422H.
Soleh Bin Abdul Aziz bin Muhammad Bin Ibrahim. Mausu’ah al-Hadith, al-Syarif
al-Kutub al-Sittah. Kitab al-Wasoya. Cet. 4. Riyadh: Dar al-Salam,
2008M/1429H.
Soleh Bin Fauzan Bin Abdullah Fauzan. Al-Mulakhas al-Fiqhi. Juz.1. Cet. 1.
Riyadh: Ri’asah Idarah al-Buhuth al-‘Alamiyyah wa al-Ifta’, 2002M/
1423H.
Suhaili Alma’amun. “Islamic Estate Planning: Malaysia Experience’. Kyoto Bulletin
of Islamic Area Studies, 3-2, March 2010.
Suhaime Mahbar. “Transformasi Pengurusan Pentadbiran Harta Pusaka di Malaysia:

Cabaran dan Penyelesaiannya”. Seminar Kebangsaan Transformasi
Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia 2016 pada 22 September 2016
bertempat di Dewan Tuanku Canselor Universiti Sains Islam Malaysia
(USIM), Bandar Baru Nilai, 71800 Nilai, Negeri Sembilan.
Sukriah Ismail. “Pentadbiran Harta Pusaka Orang Islam di Amanah Raya Berhad:
Kajian Kes antara Tahun 2000-2005”. Disertasi Sarjana, Universiti
Kebangsaan Malaysia, 2006.
Sulaiman Bin Muhammad Bin Umar. Hasyiyah al-Bujairmi ‘Ala Syarah Minhaj al-
Tullab, Juz. 3. Cet. 1. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Alamiyyah, 2000M/1420H.
Sulaiman Bin Ibrahim Bin Abdullah Allahim. Tafsir Ayat al-Ahkam fi Surah al-Nisaa’.
Jld. 1. Cet. 1. Riyadh: Dar al-‘Aasimah, 2003M/1424H.
Sulaiman Masri. Kaedah Penyelidikan dan Panduan Penulisan. Edisi 2. Kuala
42
Lumpur: Utusan Publications and Distributions Sdn. Bhd., 2005.
42
Sultany Najib. “Al-Ahkam al-Mawarith baina al-Syariah al-Islamiyyah wa al- Qanun
al-Irth li ghairi al-Muhammadiyyin al-Lubnany Dirasah Muqaranah”. Tesis
Sarjana, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, 2006.
Sunan al-Tirmizy. Jam’u Jawami’ al-Ahadis wa al-Asanid wa Makjizi al-Sihah wa
al- Sunan wa al-Masanid. Juz. 1. Kitab al-Janaiz. Germany:Thesaurus
Islamicus Foundtion, 2000M/1421H.
Sunan Ibn Majah. Jam’u Jawami’ al-Ahadith wa al- Asanid, Kitab al-Wasoya.
Germany: Thesaurus Islamicus Foundation, 2000.
Surat jawapan Ruj. (53). JMNK. (F) 609 Jld. 20 bertarikh 1 Zulhijjah 1433
bersamaan 17 Oktober 2012. “Fatwa Mengenai Wang Pampasan Syarikat
Petronas”.
Surat jawapan dari Jabatan Mufti Negeri Kedah Ruj: (23) dlm.JMNK (F) 602 Jld.
21 bertarikh 1 Jamadil Akhir 1435 bersamaan 1 April 2014. “Mengenai
Pencen Terbitan dan Ganjaran Terbitan”.
Surat JKPTG/950/100-1/7/1 Jld. 4 (13) bertarikh 26 Mei 2017 mengenai Pekeliling

Ketua Pengarah Tanah dan Galian Persekutuan Bilangan /2007, Perintah,
Sijil atau Perakuan Faraid Tidak Boleh Digunakan Bagi Tujuan Pendaftaran
Turun Milik Harta Pusaka Si Mati.
Surat dari Ketua Bahagian Pendakwaan, Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri
Kedah, Ruj: AGAMA (K) 52 Jld. 7 (42) bertarikh 1 November 2016
bersamaan 1 Safar 1438.
Surat KWSP Bil.15/3/3520-32 bertarikh 27 Disember 2001.

Suria Fadhillah Md Pauzi et al. “Undang-Undang Sembilan Puluh Sembilan:
Warisan Persuratan Melayu Negeri Perak” dalam Jurnal KONAKA 2015.
Fakulti Undang-Undang, Universiti Teknologi MARA Cawangan Pahang,
Kampus Jengka, 26400 Bandar Tun Razak, Jengka, Pahang, Malaysia.
Shuaib, Farid Sufian. “Pelaksanaan Undang-Undang Harta Pusaka Islam dalam

Sistem Perundangan Malaysia: Satu Perspektif Perlembagaan”. Kertas Kerja
sempena Seminar Undang-Undang Pentadbiran Harta Pusaka Islam
Malaysia (SUPPHI 2014). Bangi, Selangor pada 15-16 Oktober 2014.
Syahirah Mohdas. “Analisis Perintah Faraid di Mahkamah Syariah, Ulu Langat,

Kajang, Selangor”. Latihan Ilmiah Sarjana Muda Pengajian Islam,
Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2014.
Syeikh al-Islam Ali Bin Al-Kafy al-Subky. Al-Ihaju Fi Syarah al-Minhaj. Juz. 5. Cet.
1. Al-Imarat al-Arabiyyah al-Muttahidah: Dar al-Buhuth Lil Dirasat al-
Islamiyyah wa Ihya’ al-Turath, 2004H/1424H.
Tafsir Pimpinan al-Rahman kepada Pengertian al-Quran. Cet. 15. Kuala Lumpur:
Darul Fikr, 2010.
42
Tenaga Nasional Berhad Kuala Lumpur. TNB/PK/HEU 13/4/6 AM Bhg.19 bertarikh
25 Muharram 1421 bersamaan 19 April 2001. “Mengenai Wang Pampasan
Kematian Pekerja Yang Dianugerahkan oleh Kerajaan dan Syarikat
Swasta”.
Utusan Malaysia. “Anak Mohon Ibu Junjung al-Quran Nafi Wasiat Bapa”. Selasa,
Julai 29, 2003. (Capaian pada 23 Ogos 2016).
Wahbah al-Zuhaili. Al-Fiqh al-Islami wa Adillatuh. Jld. 8. Cet.1. Damsyiq: Dar al-
Fikr, 1984M/1404H.
Wahbah al-Zuhaili. Mausu’ah al-Fiqh al-Islami wa al-Qhadhaya al-Mu’asiroh. Juz.

9. Cet. 1. Damsyiq: Dar al-Fikr, 2010M/1431H.
Wahbah al-Zuhaili. Al-Tafsir al-Munir fi al-Aqidah wa al-Syariah wa al-Manhaj. Jld.

2. Juz 3-4. Damsyiq: Darul Fikr, 2003M/1424H.
Wahbah al-Zuhaili dan Syeikh Muhammad Ali al-Shabuni. Hukum Harta Pusaka
dan Ilmu Faraid. Johor Bahru: Pustaka Azhar, 2014.
Wan Abdul Halim Wan Harun. “Pengurusan Harta Pusaka di Malaysia”. Kertas
kerja sempena Seminar Pengurusan Harta. Jabatan Kehakiman Syariah
Negeri Kedah, 2 Oktober, 2013.
Wan Abdul Halim Wan Harun. “Isu-Isu Pembahagian Harta Pusaka Orang Islam
dalam Konteks Perundangan Malaysia”. Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan
Galian Negeri Perak.
http://www.islam.gov.my/sites/default/files/22.pusaka.pdf
Wan Halim Wan Harun. Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka. Cet. 2. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2008.
Wan Arfah Hamzah & Ramy Bulan. An Introduction To The Malaysian Legal System.
Selangor; Fajar Bakti Sdn. Bhd, 2004.
Wan Noraini Mohd. Salim. Islamic Law of Succession A Practical Guide to the Laws
of Faraid. Selangor: The Malaysian Current Law Journal Sdn.Bhd, 2012.
www//:dosm.gov.my portal rasmi jabatan perangkaan Malaysia data jangkaan hayat

penduduk Malaysia pada tahun 2017. (Capaian pada 26 September 2018).
www.esyariah.gov.my portal rasmi perundangan islam negeri seluruh

malaysia/enakmen pentadbiran agama islam. (Capaian pada 30 Jun 2016).
Yazid Ahmad dan Ibnor Azli Ibrahim. Isu-isu Harta Orang Islam di Malaysia.
“Artikel Kekangan Statut ke atas Bidang Mahkamah Syariah dalam
Pentadbiran Harta Orang Islam di Malaysia”. Jabatan Syariah, Universiti
Kebangsaan Malaysia, Bangi Selangor, 2010.
42
Yusuf Hamid al-‘Alim. Al-Maqasid al-‘Ammah Li al-Syariah al-Islamiyyah. Cet. 3.
Al-Qaherah: Dar al-Hadith, 1417H/1997M.
Zaini Nasohah. Pentadbiran Undang-undang Islam di Malaysia Sebelum dan

Menjelang Merdeka. Cet. 1. Kuala Lumpur: Percetakan Cergas (M),
Sdn.Bhd, 2004.
Zulkifli Hasan. “An Introduction to Islamic Law of Property in Malaysia” Retrieved,

June 8, 2015.
Temu bual
Abd. Ghani Abu Bakar. Kg. Tok Ya, Batu 18, Jalan Kodiang, 06000 Jitra, Kedah
Darul Aman. Temu bual oleh pengkaji di kediaman beliau pada 26
September, 2017, jam 3.00 petang.
Akmal Hidayah Halim. Pensyarah Kanan, Jabatan Amalan Perundangan, Kuliyyah

Undang-Undang Ahmad Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
(UIAM), 53100 Gombak, Selangor . Temu bual oleh pengkaji bertempat di
Big Mouth Republic Restaurant, C-123, Lorong 10, Taman Sejati Indah,
08000, Sungai Petani, Kedah. 21 Ogos 2019, jam 5.30 petang.
Baharuddin Aziz. Ketua Penolong Pengarah, Unit Pembahagian Pusaka Kecil,

Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian (Persekutuan) Pulau Pinang.
Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Unit Pembahagian Pusaka Kecil, Jabatan
Ketua Pengarah Tanah dan Galian (Persekutuan) Pulau Pinang, Aras 5,
Anjung A&B, Wisma PerseUkuntuivaneSrebselrtani gUPrtaai
UrtaaraM, Baerltaamy, s13ia200 Kepala Batas,
Seberang Prai Utara, Pulau Pinang. 21 Oktober, 2016.
Haji Noh Dahya. Pengarah, Pejabat Tanah dan Galian Negeri Kedah. Temu bual oleh
pengkaji. Pejabat Pengarah Tanah dan Galian Negeri Kedah, Wisma Negeri,
Jalan Raja, 05747 Alor Setar, Kedah. 4 Februari, 2016.
Haji Ahmad Fuad Zainal Abidin. Yang Di Pertua Kesatuan Penghulu Penggawa
Semenanjung Malaysia, Pejabat Daerah dan Tanah Kuala Muda,
08000 Sungai Petani, Kedah Darul Aman. Temu bual oleh pengkaji melalui
telefon pada 25 Julai 2019, jam 10.00 pagi. Bidang tugas penghulu merujuk
B40 3.2 (34), JD MyPortfolio Penghulu Negeri Kedah Darul Aman.
Hasniah Hassan. Pegawai Syariah, Pejabat Penasihat Undang-Undang Negeri Kedah.

Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Penasihat Undang-Undang Negeri Kedah,
Wisma Darul Aman, Aras 4, Wisma Darul Aman, Alor Setar Kedah. 9
Februari, 2017.
Jasmin Ismail. Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman

Syariah Pulau Pinang. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Mahkamah Tinggi
Syariah Pulau Pinang, N0.3, Jalan Batu Gantung, 10450 Pulau Pinang. 21
42
Oktober, 2016.
42
Jaidi Ahmad. Hakim Mahkamah Tinggi, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Perlis.
Temu bual oleh Pengkaji. Pejabat Hakim Mahkamah Tinggi, Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Perlis, Aras 4, Darul Qada’ Tuanku Syed
Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan Pegawai, 01000 Kangar, Perlis. 11
November 2016.
Kamarul Nizam Hasyim. Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi Ipoh, Perak. Temu
bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Pendaftar Mahkamah Tinggi Ipoh, Jalan
Panglima Bukit Gantang Wahab, 31650 Ipoh, Perak. 22 Jun, 2017.
Kamaruslan Mustapha. Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Kedah.

Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Kedah, Aras 2, Bangunan Mahkamah Syariah, Kompleks
Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Bandar Muadzam Shah, Anak Bukit,
Alor Setar, Kedah Darul Aman. 23 Oktober, 2016.
Nor Azah Idris. Ketua Pendaftar, Mahkamah Tinggi Sivil Kedah. Temu bual oleh
pengkaji. Pejabat Ketua Pendaftar, Mahkamah Tinggi Sivil, Kompleks
Mahkamah Persekutuan, Jalan Suka Menanti, Alor Setar Kedah. 20
Oktober, 2016.
Norlaili Syed Ali. Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah
Perak. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Pendaftar, Mahkamah Tinggi
Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Perak, Aras 5, Kompleks Mahkamah
Syariah Perak, Jalan Pari Off Jalan Tun Abdul Razak, 30100, Ipoh Perak. 22
Jun, 2017.
Norlida Zakaria. Pegawai Penyelidik, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat
Mahkamah Tinggi Syariah Aras 2, Bangunan Mahkamah Syariah, Bandar
Muadzam Shah, Anak Bukit Alor Setar, Kedah Darul Aman. 9 Oktober,
2016.
Nadia Yusof. Pegawai Sulh, Mahkamah Rendah Syariah Kubang Pasu, 06000 Jitra
Kedah. Temu bual oleh pengkaji, 3 Mei 2017, jam 2.35 petang.
Nor Shafinaz Nuladin. Pengurus Cawangan Pulau Pinang, ARB, Pulau Pinang. Temu
bual oleh pengkaji. Pejabat ARB Cawangan Pulau Pinang Tingkat Bawah &
1, Unit 27 & 28, Persiaran Karpal Singh 2, 11600 Jelutong, Pulau Pinang.
21
Oktober, 2016.
Rizal Izwan Abd. Razak. Pembantu Tadbir, Mahkamah Tinggi Ipoh, Perak. Temu
bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Pendaftar, Mahkamah Tinggi Ipoh, Jalan
Panglima Bukit Gantang Wahab, 31650 Ipoh, Perak. 22 Jun, 2017.
Rosmidar Mustafa. Pengurus Cawangan ARB Kedah. Temu bual oleh pengkaji.
Pejabat ARB Cawangan Kedah, Tingkat 1, Shahab Perdana, Alor Setar
Kedah. 9 Oktober, 2016.
42
Radziyuddin Haji Said. Penolong Pengarah Kanan, Jabatan Ketua Pengarah Tanah
dan Galian (Persekutuan) Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat
Ketua Pengarah Tanah dan Galian (Persekutuan) Negeri Kedah, Aras 3,
Blok B, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Bandar Muadzam
Shah, Anak Bukit Alor Setar, Kedah. 13 Oktober, 2016.
S.S Harussani Haji Zakaria. Mufti Negeri Perak, Jabatan Mufti Negeri Perak Temu
bual oleh pengkaji. Pejabat Mufti, Tingkat 5, Kompleks Darul Ridzuan,
Jalan Panglima Bukit Gantang Wahab, 30000, Ipoh, Perak. 21 Mac, 2018.
Sheikh Ghazali Abdul Rahman. Penasihat Perundangan Syariah Jabatan Peguam

Negara. Temu bual oleh pengkaji. Dewan Tan Sri Abdul Kadir Yusof,
Jabatan Peguam Negara, Aras 3, AGC, Presint 4, Kompleks Pentadbiran
Kerajaan Persektuan, Putrajaya. 14 November, 2017.
Surayah Ramlee. Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah,

Tingkat 2, Blok B, Bangunan Wisma MUIS, Beg Berkunci No.130, 88734
Kota Kinabalu, Sabah. Temu bual oleh pengkaji melalui telefon. 22
November 2018 jam 9.10 pagi.
Samsudin Haji Yacob. Penghulu Pejabat Daerah dan Tanah Seberang Perai Tengah,
Jalan Betik, Sungai Rambai, 14000 Bukit Mertajam, Pulau Pinang. Temu
bual oleh pengkaji, pejabat Pejabat Daerah dan Tanah Seberang Perai
Tengah, Jalan Betik, Sungai Rambai, 14000 Bukit Mertajam, Pulau Pinang,
9 Oktober 2017, jam 10.45 pagi.
S.S Fadzil Haji Awang. Mufti Negeri Kedah. Jabatan Mufti Negeri Kedah. Temu
bual oleh pengkaji. PejUabnativMeufrtis,
lAt riasU3t, aBraanguMnaan lMayahskiaamah Syariah dan Jabatan
Mufti, Kompleks Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Bandar Muadzam
Shah Anak Bukit, 05400 Alor Setar Kedah. 25 Jun, 2018.
Tuan Haji Shahdan Haji Abdullah. Timbalan Pengarah, Pejabat Tanah dan Galian
Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Tanah dan Galian Negeri
Kedah, Wisma Negeri, Jalan Raja 05747 Alor Setar, Kedah. 14 Februari,
2016.
Ustaz Aminuddin Mohamed. Timbalan Mufti, Jabatan Mufti Pulau Pinang.Temu

bual secara telefon oleh pengkaji. 8 Februari, 2018.
Ustaz Roslan Desa. Timbalan Mufti, Jabatan Mufti Negeri Perlis. Temu bual secara
telefon oleh pengkaji. 5 Februari, 2018.
Ustaz Zamri Hashim. Timbalan Mufti Perak, Jabatan Mufti Negeri Perak. Temu bual
secara telefon oleh pengkaji. 23 Januari, 2018.
Y.A.A Haji Asa’ari Mohd. Yazid. Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman Syariah
Negeri Perak, Kompleks Mahkamah Syariah, Jalan Pari, Ipoh Perak.
Jawapan bertulis berdasarkan soalan temu bual melalui emel bertarikh 4
Julai, 2018.
42
Y.A.A Mohamad Shakir Abdul Hamid. Ketua Hakim Syarie Negeri, Jabatan
Kehakiman Syariah Negeri Pulau Pinang. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat
Ketua Hakim Syarie Jabatan Kehakiman Syariah Pulau Pinang, No. 3 Jalan
Batu Gantung, 10450 Pulau Pinang pada 11 April, 2018.
Y.A.A Syeikh Abd. Rahman Abdullah. Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman
Syariah Negeri Kedah. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Hakim
Syarie, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Kedah, Kompleks Pentadbiran
Kerajaan Persekutuan Anak Bukit, 06550 Alor Setar Kedah. 1 Januari,
2018.
Y.A.A Tuan Haji Othman Ibrahim. Ketua Hakim Syarie, Jabatan Kehakiman Syariah
Negeri Perlis. Temu bual oleh pengkaji. Pejabat Ketua Hakim Syarie,
Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Perlis, Tingkat 6, Dar al-Qada’ Tuanku
Syed Sirajuddin, Persiaran Jubli Emas, Jalan Pegawai 01000 Kangar Perlis.
13 April, 2018.
Zawawi Ahmad. Ketua Pendaftar Jabatan Kehakiman Syariah Pulau Pinang, Pejabat
Pendaftar, Mahkamah Tinggi Syariah, Jabatan Kehakiman Syariah Perak,
Aras 5, Kompleks Mahkamah Syariah Perak, Jalan Pari Off Jalan Tun
Abdul Razak, 30100, Ipoh Perak. Temu bual melalui telefon oleh pengkaji.
25 Oktober, 2016.
43
LAMPIRAN
Lampiran A: Borang A - Permohonan di Unit Pembahagian Pusaka

Lampiran B: Borang Maklumat Hartanah JPPH

Lampiran C: Contoh Borang DDA

Lampiran D: Contoh Borang P

Lampiran E: Contoh Borang Permohonan di ARB

Lampiran F: Contoh Notis Permohonan Perintah Faraid di MS

Lampiran G: Contoh Carian Dokumen Rasmi

Lampiran H: Contoh Borang Kajian Soalan Selidik

Lampiran I: Sampel Kajian Soalan Temu bual

Lampiran J: Contoh Cadangan Enakmen Pusaka Islam (Kedah Darul
Aman) 2020

No. Siri
BORANG KAJIAN SOALAN SELIDIK

TAJUK:
DI NEGERI-NEGERI UTARA SEMENANJUNG MALAYSIA:
KAJIAN DARI ASPEK PENGUATKUASAAN
1: Demografi Respondan
Sila tandaka [√] di tempat yang berkenaan.

A. Jantina
[ ] Lelaki [ ] Perempuan
B. Umur
[ ] 18-30 tahun [ ] 31-40 tahun [ ] 41-50 tahun
[ ] 51-60 tahun [ ] 61 tahun ke atas
C. Status Perkahwinan
[ ] Bujang [ ] Berkahwin
D. Tahap Pendidikan Tertinggi

[ ] Darjah 6 [ ] SPM [ ] Ijazah
[ ] SRP/PT3 [ ] Diploma [ ] Lain-lain
E. Pekerjaan
[ ] Penjawat awam [] Berniaga [ ] Pesara
[ ] Penjawat Swasta [ ] Petani [ ] Lain-lain
F. Pendapatan bulanan
[ ] bawah RM 1000.00 [ ] RM 4000.00 – RM 6000.00
[ ] RM 1000.00 – RM 3000.00 [ ] RM 7000.00 – ke atas
G. Tempat tinggal
[ ] Bandar besar [ ] Kampung
[ ] Bandar kecil
H. Negeri
[ ] Pulau Pinang [ ] Kedah
[ ] Perak [ ] Perlis
2: Soalan Selidik berkaitan Objektif Pertama- Mengkaji Undang-Undang dan
Badan Pentadbir yang berkaitan dengan Pentadbiran Pusaka Orang Islam
dengan Memfokuskan Negeri-Negeri di Utara Semenanjung Malaysia.
A. Apakah hukum pengurusan pembahagian harta pusaka kepada waris mengikut

hukum Syarak?
[ ] Harus [ ] Sunat [ ] Wajib

B. Apakah perundangan pentadbiran harta pusaka orang Islam yang berkuat kuasa di
Semenanjung Malaysia?
[ ] Akta Pusaka Kecil (Pembahgaian)
1955 [ ] Akta Perbadanan Amanah Raya
1995 [ ] Akta Probet dan Pentadbiran 1959
[ ] Enak. Pentadbiran Agama Islam Negeri/ Enakmen Mahkamah Syariah
C. Badan pentadbir manakah yang terlibat dalam pengurusan pentadbiran harta
pusaka orang Islam?
[ ] Mahkamah Tinggi Sivil [ ] Mahkamah Syariah
[ ] Unit Pembahagian Pusaka [ ] ARB
3: Soalan Selidik berkaitan Objektif Kedua - Menganalisis Aspek

Penguatkuasaan Undang-Undang Pusaka Perlu Diperkemaskan Untuk
Mengatasi Masalah
KelewUantainvPeerrmsolthionUantaPernatadMbiaralnaHyasritaa
Pusaka Orang
Islam.
A. Pernahkah anda terlibat dalam pengurusan permohonan pentadbiran harta pusaka?
[ ] Ya [ ] Tidak
B. Pihak manakah yang memberi dorongan supaya permohonan pentadbiran harta

pusaka dilaksanakan?
[ ] Ibu/Bapa [ ] Adik beradik

[ ] Saudara mara [ ] Lain-lain…........................)
C. Kebiasaannya, berapa lamakah tempoh masa yang diambil oleh waris, pemegang
amanah atau pentadbir untuk mengemukakan permohonan pentadbiran harta
pusaka sejak dari tarikh kematian?
[ ] kurang dari 6 bulan [ ] 2 tahun – 3 tahun [ ] 5 tahun – 6 tahun

[ ] 6 bulan – 1 tahun [ ] 4 tahun – 5 tahun [ ] 7 tahun ke atas
Soalan D dan F sila gunakan tahap pemeringkatan seperti berikut. Sila [ √ ]
tahap yang berkenaan:
1 2 3 4 5
Sangat tidak setuju Tidak bersetuju Kurang Setuju Sangat
pasti Setuju
D. Apakah faktor kelewatan pentadbiran harta pusaka orang Islam?
Bil. Faktor kelewatan 1 2 3 4 5

a) Waris saling mengharap antara satu sama lain
b) Waris tiada pengetahuan tentang pentadbiran
pusaka
c) Waris tidak memberi kerjasama
d) Dokumen yang diperlukan tidak lengkap
e) Sebahagian daripada harta pusaka dijadikan
sebagai sumber pendapatan
f) Perundangan pentadbiran pusaka tidak
komprehensif.
E. Antara implikasi kelewatan pentadbiran harta pusaka adalah seperti jadual di

bawah.
a) Aspek Hukum Syarak 1 2 3 4 5

i. Hak-hak si mati tidak ditunaikan
ii. Mengambil manfaat harta pusaka secara
tidak saUh niverslti Utara Malay sia
iii. Kes Sembunyi waris
iv. Pentadbiran harta pusaka tidak
mengikut hukum Faraid.
v. Hak waris dinafikan
b) Aspek Sosial 1 2 3 4 5
i. Perbalahan atau perselisihan faham antara
ahli waris
ii. Bilangan waris semakin bertambah
iii. Proses permohonan merumitkan
iv. Waris memonopoli harta pusaka
v. Waris tidak dapat dikesan
c) Aspek Ekonomi 1 2 3 4 5
i. Aset terbiar atau dibekukan
ii. Bayaran pampasan tidak dapat
diagihkan kepada waris
iii. Jumlah wang tak dituntut semakin
meningkat
iv. Kos pengurusan pentadbiran harta
pusaka semakin tinggi
v. Perolehan kerajaan menurun
F. Apakah faktor kelemahan yang menyebabkan permohonan pentadbiran harta
pusaka mengambil tempoh masa yang panjang?
[ ] Tiada maklumat yang jelas daripada pihak
Kerajaan [ ] Badan pentadbir pusaka yang pelbagai
[ ] Tiada perundangan pusaka yang spesifik
[ ] Tiada aspek penguatkuasaan pusaka yang spesifik
4: Soalan A - G berkaitan Objektif Keempat - Mengkaji dan Menilai Peranan

Aspek Penguatkuasaan Berperanan Selaku Pemboleh Ubah Pengantara
Kepada Hubungan Antara Kelewatan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka
Dengan Penggubalan Undang-Undang Pusaka
A. Apakah tindakan yang sewajarnya dilakukan jika tiada sebarang permohonan

pentadbiran harta pusaka oleh waris, pemegang amanah atau pentadbir?
[ ] Melaporkan kepada Imam Kariah [ ] Melaporkan kepada
Penghulu
[ ] Melaporkan kepada Pejabat Agama [ ] Lain-lain….......................)
B. Jika ya, agensi manakah yang lebih layak untuk mengurus pembahagian harta
pusaka?
[ ] Mahkamah Tinggi Sivil [ ] Unit Pembahagian Pusaka
[ ] Mahkamah SyaUrianhiverslti U[tar]aLaMin-alalian…
y…si…a )
C. Adakah relevan aspek penguatkuasaan permohonan pentadbiran harta pusaka

orang Islam dilaksanakan?
[ ] Ya [ ] Tidak
D. Apakah kaedah yang bersesuaian untuk menguatkuasakan permohonan

pentadbiran harta pusaka supaya lebih berkesan?
[ ] Mewujudkan National Blue Ocean Strategy (NBOS) antara Badan-Badan

Pentadbir Pusaka.
[ ] Mengembalikan peranan penghulu untuk melaporkan kes kelewatan
pentadbiran pusaka kepada badan pentadbir yang berkaitan.
[ ] Memperuntukkan kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan
pentadbiran harta pusaka dalam perundangan pentadbiran pusaka yang
khusus.
E. Pada pendapat anda apakah hukuman yang sewajarnya dikenakan bagi kes
kelewatan permohonan pentadbiran harta pusaka dalam tempoh yang panjang?
[ ] Denda [ ] Penjara [ ] Lain-lain….......................)
F. Adakah wajar pindaan atau penambahbaikan dilaksanakan dalam

perundangan pentadbiran harta pusaka yang berkuat kuasa pada masa kini?
[ ] Wajar [ ] Tidak Wajar [ ] Tidak Pasti
G. Jika ya, apakah tindakan yang signifikan untuk dilaksanakan?
[ ] Menyemak semula peruntukan dalam perundangan pentadbiran pusaka

yang berkuat kuasa supaya lebih efektif dan komprehensif.
[ ] Mewujudkan suatu garis panduan berkaitan pentadbiran harta pusaka
orang Islam supaya lebih kompeten.
[ ] Menggubal undang-undang khusus berkaitan pusaka Islam di negeri-
negeri lokasi kajian atau di Semenanjung Malaysia.
***terima kasih***

SAMPEL KAJIAN SOALAN TEMU BUAL
1. Mufti / Timbalan Mufti:
A. Harta pusaka adalah harta yang wajib dibahagikan kepada waris selepas
kematian mengikut hukum faraid. Berdasarkan ketetapan tersebut, adakah isu-
isu berkaitan harta pusaka dirujuk kepada S.S Mufti/Timbalan Mufti?
B. Secara lazimnya, apakah isu pusaka yang dikemukakan kepada pihak S.S Mufti
/ Timbalan Mufti?
C. Berdasarkan pengalaman S.S Mufti / Timbalan Mufti, apakah permasalahan
yang sering berlaku kepada waris atau mana-mana pihak dalam pentadbiran
dan pembahagian harta pusaka?
D. S.S Mufti / Timbalan Mufti, adakah prosedur permohonan pentadbiran harta
pusaka yang dilaksanakan masa kini perlu dibuat penambahbaikan?
E. S.S Mufti / Timbalan Mufti, adakah perlu diwujudkan suatu perundangan yang
khusus berkaitan pusaka bagi memantapkan lagi pentadbiran harta pusaka
orang Islam di peringkat Persekutuan?
F. S.S Mufti / Timbalan Mufti, dari aspek penguatkuasaan permohonan
pentadbiran harta pusaka orang Islam dalam tempoh tertentu daripada tarikh
kematian adalah untuk memastikan pelbagai konflik berlaku seperti
perselisihan faham dalam kalangan ahli waris, memakan harta pusaka secara
tidak sah dan jumlah aset yang disimpan di institusi kewangan dibekukan dapat
diminimumkan. Apakah pandangan S.S Mufti/ Timbalan Mufti dalam isu ini?
2. Ketua Hakim Syarie:
A. Dato’/ Tuan Y.A.A, mohon pandangan tentang perkembangan permohonan
Perintah Faraid di negeri Dato’/Tuan Y.A.A?
B. Y.A.A Dato’ / Tuan, kebiasaannya apakah isu yang sering dihadapi dalam
mengendalikan kes melibatkan harta pusaka?
C. Merujuk kepada pengalaman Y.A.A Dato’/ Tuan, secara purata kes
permohonan Perintah Faraid melibatkan kematian semasa atau tempoh yang
panjang?
D. Apakah pandangan Y.A.A Dato’/ Tuan terhadap status Perintah Faraid yang
tidak dijadikan satu kemestian oleh badan-badan pentadbir bagi permohonan
pentadbiran harta pusaka seperti UPP, Pentadbir Tanah dan MT?
E. Y.A.A Dato’ / Tuan, melihat kepada situasi yang berlaku, adakah perlu
diwujudkan suatu perundangan yang khusus untuk mentadbir harta pusaka
orang Islam di Semenanjung Malaysia amnya atau di Negeri-Negeri Utara
Semenanjung MalaysiUa nkhiuvsuesnrysal?ti Utara Malaysia
F. Soalan yang terakhir, Y.A.A Dato’/ Tuan dalam isu ini adakah perlu aspek
kesalahan sengaja melewat-lewatkan permohonan pentadbiran harta pusaka
orang Islam dalam tempoh tertentu daripada tarikh kematian diperuntukkan
dalam perundangan supaya elemen penguatkuasaan dapat dilaksanakan?

3. Penasihat Syariah, Jabatan Peguam Negara - Tan Sri Syeikh Ghazali Bin
Abdul Rahman
A. Yang Berbahagia Tan Sri, apakah pandangan Tan Sri mengenai perkembangan
pengurusan pentadbiran harta pusaka Islam di Semenanjung Malaysia pada
masa sekarang?
B. Tan Sri, apakah kekangan yang dihadapi oleh badan-badan pentadbir pusaka
dalam mengendalikan permohonan pentadbiran harta pusaka orang Islam
khususnya di Semenanjung Malaysia?
4. Ahli Akademik - PM. Dr. Akmal Hidayah Binti Halim, Pensyarah Kanan,
Kuliyyah Ahmad Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
A. Yang Berbahagia PM. Dr, salam hormat. Senario yang berlaku pada ini
berkaitan isu kelewatan
permohUonnanivpeenrtasdlbtirianUhtaratarpausaMkaaolraanygsIsila
am menyebabkan pelbagai konflik berlaku dari aspek agama, sosial dan
ekonomi. Adalah perundangan yang berkuat kuasa pada masa kini dapat
mengatas isu tersebut?
B. Yang Berbahagia PM. Dr, mohon pencerahan adakah pihak berkuasa Negeri
berbidang kuasa untuk menggubal Enakmen Pusaka Islam?
C. Yang Berbahagia PM. Dr, sebagai seorang ahli akademik yang terlibat secara
aktif dari aspek perundangan dan bidang kuasa badan-badan pentadbir dalam
konteks pelaksanaan prosedur pentadbiran pusaka orang Islam, adakah sistem
sedia ada dapat mengatasi kes-kes kelewatan pentadbiran harta pusaka orang
Islam pada masa kini?

Cadangan Penggubalan Enakmen Pusaka Islam
(Kedah Darul Aman) 2020
RANG ENAKMEN PUSAKA ISLAM

(KEDAH DARUL AMAN) 2020
Susunan Seksyen
BAHAGIAN I
PERMULAAN
Seksyen
1. Tajuk ringkas dan mula berkuat kuasa

2. Tafsiran
3. Kecualian prerogatif
4. Pemakaian
BAHAGIAN II
PENENTUAN HARTA PUSAKA
5. Hak menerima pusaka dengan sebab kematian

6. Waris yang berhak menerima pusaka masih hidup
7. Harta pusaka mempunyai nilai dan manfaat
BAHAGIAN III
SEBAB DAN KATEGORI WARIS
8. Waris berhubungan dengan si mati melalui keturunan

9. Waris berhubungan dengan si mati melalui perkahwinan
10. Waris berhubungan dengan si mati melalui perhambaan
11. Waris yang terhalang
12. Waris hilang
13. Waris khunsa
14. Waris dipenjara atau ditawan
15. Si mati meninggalkan harta pusaka tanpa waris yang berhak
BAHAGIAN IV
SENARAI WARIS DAN BAHAGIAN
16. Senarai waris lelaki

17. Waris lelaki yang berhak jika semua waris lelaki wujud
18. Senarai waris perempuan
19. Waris perempuan yang berhak jika semua waris perempuan wujud
20. Waris utama yang berhak
21. Bahagian-bahagian yang ditetapkan
22. Waris yang berhak mendapat satu perdua (1/2)
23. Waris yang berhak mendapat satu perempat (1/4)
24. Waris yang berhak mendapat satu perlapan (1/8)
25. Waris yang berhak mendapat dua pertiga (2/3)
26. Waris yang berhak mendapat satu pertiga (1/3)
27. Waris yang berhak mendapat satu perenam (1/6)
28. Waris ‘asobah
BAHAGIAN V
KEWAJIBAN BERHUBUNG DENGAN HARTA PUSAKA
29. Waris hendaklah menyegerakan pengurusan pentadbiran dan pembahagian harta

pusaka
30. Kewajipan ke atas harta pusaka sebelum pembahagian

31. Kewajipan menyelesaikan hak-hak waris yang tertunggak
32. Menyelesaikan hak-hak bersangkutan dengan si mati.
33. Harta penama
34. Memberi kebenaran menduduki, mengguna, memakan hasil dsb
35. Membahagikan harta pusaka kepada waris yang berhak
BAHAGIAN VI
MUNASAKHAH DAN TAKHARRUJ
36. Pembahagian waris munasakhah

37. Pengesahan waris yang takharruj daripada menerima harta pusaka
BAHAGIAN VII
PENALTI
38. Menyembunyi waris
39. Waris atau pentadbir atau pemegang amanah tidak bertanggungjawab

40. Ingkar perintah Mahkamah
41. Liabiliti ke atas harta si mati
BAHAGIAN VIII
AM
42. Kuasa bagi membuat peraturan atau kaedah
43. Kecualian dan Peralihan

44. Kos, elaun dan
fi Universlti Utara Malaysia
45. Katidakpatuhan
46. Pemansuhan
RANG ENAKMEN PUSAKA ISLAM (KEDAH DARUL AMAN) 2020
Suatu Enakmen bagi mengadakan peruntukan berkaitan dengan pusaka orang Islam
termasuk penentuan harta pusaka, sebab dan kategori waris, senarai waris dan
bahagian, kewajiban berhubungan dengan harta pusaka, penalti dan perkara-perkara
lain yang berkaitan dengannya.
[ ]
MAKA DIPERBUAT UNDANG-UNDANG INI oleh Dewan Undangan Negeri
Kedah Darul Aman seperti yang berikut:
BAHAGIAN I
PERMULAAN
Tajuk ringkas dan mula berkuat kuasa
1. Enakmen ini bolehlah dinamakan Enakmen Pusaka Islam (Kedah Darul

Aman) 2020 dan hendaklah berkuat kuasa pada tarikh yang ditetapkan oleh Kebawah
Duli Yang Maha Mulia Sultan melalui pemberitahuan dalam Warta.
Tafsiran
2. (1) Dalam Enkmen ini, melainkan jika konteksnya menghendakli makna yang
lain—
”anak” ertinya anak si mati lelaki atau perempuan hasil daripada akad nikah yang sah;
”anak taksah taraf” ertinya anak yang dilahirkan melalui perzinaan atau rogol dan
bukan daripada persetubuhan syubhah atau bukan daripada anak perhambaan;
”al-aslu” ertinya orang tua iaitu bapa, ibu, datuk daripada sebelah bapa dan nenek dan
seterusnya hingga ke atas;
”al-far’u” ertinya anak lelaki dan anak perempuan serta cucu lelaki dan cucu
permepuan daripada anak lelaki si mati (golongan anak ke bawah);
” al-hijb” ertinya waris yang terdinding (terhalang) disebabkan terdapat waris lain
yang lebih aqrab dengan si mati.
”’asobah” ertinya waris lelaki yang mewarisi keseluruhan harta pusaka daripada
lebihan yang diterima oleh waris lain secara fardu;
”al-wala’” ertinya hamba sahaya yang dimerdekakan oleh orang yang merdeka.
”faraid” ertinya bahagian yang ditentutkan kepada ahli waris mengikut hukum
Syarak;
”fardhu” ertinya bahagian-bahagian yang berhak diterima oleh waris seperti mana
yang telah ditetapkan oleh hukum Syarak iaitu ½, ¼, 1/8, 2/3, 1/3, 1/6;
”harta pusaka” ertinya apa –apa harta yang ditinggalkan oleh si mati termasuk segala
harta, harta alih atau tak alih, amanah dan segala kepentingan dan hak yang sah di
sisi hukum Syarak dan kepada atau daripada harta, hak dalam tindakan wang dan
nama baik;
”harta tak alih” ertinya tanah atau mana-mana kepentingan, hak atau faedah yang
diperoleh daripada tanah itu;
”harta alih” ertinya segala harta selain daripada harta tak alih termasuk barang
kemas, pakaian, peralatan rumah, wang tunai, wang simpanan, KWSP, pelaburan
dalam institusi kewangan yang patuh Syariah dan sebagainya yang diputuskan oleh
institusi agama di negeri itu;
”harta sepencarian” ertinya harta yang diperoleh bersama oleh suami isteri semasa
perkahwinan berkuat kuasa mengikut syarat-syarat yang ditentukan oleh hukum
Syarak;
”hukum Syarak” ertinya hukum Syarak mengikut Mazhab Syafie atau dalam suatu
keadaan dibolehkan mengikut mazhab-mazhab lain iaitu Mazhab Maliki, Hanafi dan
Hanbali;
”hibah” ertinya alang atau pemberian sesuatu daripada seseorang secara sukarela
semasa masih hidup;
”Majlis” ertinya majlis AgamUanIsilvameNrsegletrii

KUedtaahryaangMdiatulbauhyksaniadi bawah seksyen 11, Enakmen
Pentadbiran Undang-Undang Islam (Kedah Darul Aman) 2008;
”mahkamah” ertinya Mahkamah Tinggi Syariah atau Mahkamah Rendah Syariah

mengikut mana-mana yang berkenaan di bawah Enakmen Mahkamah Syariah
(Kedah Darrul Aman) 2008;
”munasakhah” ertinya waris yang berhak mati sebelum harta pusaka dibahagikan
kepadanya dan bahagiannya dibahagikan kepada waris yang berhak;
”nasab” ertinya hubungan kerabah antara ahli waris dengan si mati, seperti golongan
tua dan golongan anak, atau hubungan melalui salah satu daripada golongan tersebut,
di mana hubungan melalui bapa lebih kuat daripada hubungan melalui ibu;
”pentadbir” ertinya seseorang yang kepadanya surat kuasa mentadbir diberikan;
”persetubuhan syubhah” ertinya persetubuhan yang dilakukan di atas anggapan sah

akad nikah, hakikatnya akad nikah itu tidak sah (fasid) atau persetubuhan yang
dilakukan atas kesilapan dan termasuk persetubuhan yang tidak dikenakan hukuman
had dalam Islam;
”saham” ertinya bahagian yang diberikan kepada ahli waris daripada hasil
pembahagian asal masalah;
”takharruj” ertinya penarikan diri waris yang berhak daripada menerima harta
pusaka atau menyerahkan bahagiannya kepada ahli waris yang lain secara sukarela
atau dengan imbalan tertentu;
”tarikah” ertinya harta yang ditinggalkan oleh si mati yang memberi manfaat sama
ada harta tak alih atau harta alih dalam bentuk saham atau lainnya;
”waris” ertinya seseorang atau pihak-pihak yang ditentukan oleh hukum Syarak
berhak mewarisi bahagian daripada harta peninggalan si mati;
”wasiat wajibah” ertinya wasiat suatu pemberian wajib kepada ahli waris atau kaum
keluarga terutama cucu yang terhalang daripada menerima harta pusaka kerana ibu
atau bapa mereka mati dahulu sebelum kematian datuk atau nenek mereka atau
mati serentak dengannya.
(2) Semua perkataan dan ungkapan yang digunakan dalam Enakmen ini dan
tidak ditakrifkan dalam Enakmen ini tetapi ditakrifkan dalam Akta Tafsiran 1948 dan
1967 [Akta 388] hendaklah mempunyai masing-masing erti yang diberikan
kepadanya setakat yang erti itu tidak bercanggah dengan hukum Syarak.
Kecualian prerogatif
3. Kecuali sebagaimana yang diperuntukkan dengan nyata dalam Enakmen ini,

tiada apa-apa jua yang terkandung dalam Enakmen ini boleh mengurangkan atau
menyentuh hak-hak dan kuaUsan-kiuvasea rKselbtaiwaUh
tDaurliaYaMngaMlaahya sMiualia Sultan sebagai Ketua Agama Islam di dalam
Negeri Kedah Darul Aman sebagaimana yang ditetapkan dan dinyatakan dalam
Undang-Undang Tubuh Kerajaan Negeri Kedah Darul Aman [P.U. 32/1959].
Pemakaian
4. Kecuali sebagai mana yang diperuntukkan dengan nyata selainnya, Enakmen

ini terpakai bagi semua orang Islam yang bermukim dalam Negeri Kedah Darul
Aman atau yang bermastautin dalam Negeri Kedah Darul Aman tetapi tinggal di luar
Negeri.
BAHAGIAN II
PENENTUAN HARTA PUSAKA
Hak menerima pusaka dengan sebab kematian
5. (1) Mana-mana orang Islam yang meninggal dunia hendaklah diperaku

kematiannya oleh pihak berkuasa mengikut undang-undang sebelum pembahagian
harta pusaka dibahagikan kepada waris yang berhak.
(2) Kematian serentak sama ada dua orang waris atau lebih disebabkan
kemalangan atau bencana, dan tidak diketahui dengan yakin tertib kematian yang
terdahulu dan yang kemudian, maka tiada pusaka mempusakai antara waris-waris itu.
(3) Jika kematian serentak dan diketahui kematian mana yang terdahulu dan
yang kemudian dengan perakuan dari pihak berkuasa yang diiktiraf, maka waris
kepada si mati yang meninggal dunia kemudian berhak mewarisi harta si mati yang
meninggal dunia terdahulu.
Waris yang berhak menerima pusaka masih hidup
6. Waris yang berhak menerima pusaka hendaklah masih hidup. Bagi waris yang
masih dalam kandungan ibunya, dia berhak mewarisi harta dengan syarat dilahirkan
masih hidup dan anak itu wujud dalam kandungan ibunya ketika pemilik harta
meninggal dunia.
Harta pusaka mempunyai nilai dan manfaat
7. (1) Si mati meninggalkaUn nhai rvtaeprussalktai

yaUntgamreampMunayalianyilasi idaan manfaat sama ada dalam bentuk harta
alih atau harta tak alih termasuk juga harta alih dalam bentuk saham, pampasan,
amanah dsb.
(2) Harta sepencarian yang diperoleh pasangan suami isteri dalam tempoh
perkahwinan yang sah mengikut seksyen 11, Enakmen Undang-Undang Keluarga
Islam Negeri Kedah Darul Aman dan harta itu hendaklah dibuktikan melalui perintah
Mahkamah berdasarkan dokumen pembelian dan pemilikan harta itu.
BAHAGIAN III
SEBAB DAN KATEGORI WARIS
Waris berhubungan dengan si mati melalui keturunan

8. (1) Waris yang berhubungan dengan si mati melalui keturunan atas sebab
kelahiran meliputi waris furu’seperti anak dan lelaki dan cucu lelaki ke
bawah, anak perempuan dan cucu perempuan ke bawah, waris usul seperti
bapa, datuk, ibu dan nenek dan ke atas, waris hawasyi seperti saudara lelaki
seibu sebapa dan saudara perempuan seibu sebapa, saudara lelaki sebapa dan
saudara perempuan
sebapa, anak saudara lelaki seibu sebapa dan anak saudara perempuan seibu
sebapa, anak saudara lelaki sebapa dan ke bawah dan anak saudara
perempuan sebapa dan ke bawah, saudara lelaki seibu dan saudara perempuan
seibu.
(2) Anak yang terhasil bukan disebabkan kelahiran dengan si mati seperti anak
tak sah taraf atau anak li’an tetapi dia hanya berhak mewarisi harta pusaka di
sebelah ibunya sahaja.
(3) Anak angkat si mati yang tidak berhubungn dengan sebab keturunan atau
perkahwinan yang sah dengan si mati walaupun dibinkan dengan nama bapa
angkatnya itu, tidak berhak mewarisi harta si mati sama ada di sebelah ibu
angkatnya atau bapa angkatnya. Bagaimanapun, dia dibolehkan menerima
harta si mati secara wasiat tidak melebihi 1/3 daripada keseluruhan harta si
mati atau melalui hibah.
Waris berhubungan dengan si mati melalui perkahwinan

9. (1) Waris yang berhubungan dengan si mati melalui perkahwinan yang sah.
(2) Isteri yang berada dalam tempoh iddah talak raji’e iaitu talak satu atau talak dua.
(3) Isteri yang kehilangan suami dan dia telah menuntut pembubaran
perkahwinan secara fasakh atau ta’liq, dan disabitkan oleh Mahkamah, maka
dia tidak berhak mewarisi harta pusaka bekas suaminya itu.
Waris berhubungan dengan si mati melalui perhambaan

10. Al-wala’ dengan si mati iaitu hamba sahaya kepada tuannya dan tuannya itu
berhak mewarisi harta pusaka hambanya jika dia meninggal dunia.

Waris yang
terhalang
11. (1) Waris yang terhalang daripada menerima harta pusaka si mati adalah seperti
yang berikut—
(a) waris adalah pembunuh kepada si mati yang disabitkan oleh undang-
undang;
(b) waris yang berbeza agama dengan si mati; dan
(c) waris yang murtad iaitu keluar daripada agama Islam setelah disabitkan
oleh Mahkamah.
(2) Waris murtad yang tidak meninggalkan mana-mana waris beragama Islam
maka harta pusakanya itu hendaklah diserahkan kepada Baitulmal.
Waris hilang
12. Waris yang berhak menerima harta pusaka telah hilang yang tidak dapat
diketahui keadaannya, maka bahagiannya hendaklah dibekukan sehinggalah
dikeluarkan perintah anggapan mati oleh Mahkamah Tinggi. Setelah itu, harta
tersebut hendaklah dicairkan supaya dapat dibahagikan kepada waris-warisnya yang
berhak.
Waris khunsa
13. (1) Waris yang terdiri daripada khunsa yang jelas dan diketahui kecenderungan
jantinanya yang lebih kuat, sama ada kepada lelaki atau perempuan setelah disahkan
oleh Mahkamah, maka bahagiannya adalah mengikut kecenderungan jantinanya itu.
(2) Bagi waris yang terdiri daripada khunsa musykil yang tidak jelas dan tidak
diketahui kecenderungan jantinanya sama ada kepada lelaki atau perempuan atau
kecenderungan jantinanya sama-sama kuat antara lelaki dan perempuan, maka
bahagiannya adalah kurang daripada bahagian waris lelaki dan lebih daripada
bahagian waris perempuan.
Waris dipenjara atau ditawan
14. Mana-mana waris yang dipenjara dalam tempoh masa yang lama atau
ditawan oleh mana-mana pihak sama ada dikenal pasti atau tidak, bahagiannya itu
hendaklah ditadbir oleh seorang pentadbir atau seorang pemegang amanah yang
dilantik oleh Mahkamah Tinggi Sivil dan bahagiannya itu hendaklah diserahkan
kepadanya setelah dia dibebaskan.
Si mati meninggalkan harta pusaka tanpa waris yang berhak
15. Jika si mati meninggalkan harta pusaka tanpa meninggalkan waris yang
berhak, maka pentadbir atau pemegang amanah hendaklah menyerahkan keseluruhan
harta pusakanya kepada Baitulmal.
UnivBeArHsAltGiIAUNtaIVra Malaysia
SENARAI WARIS DAN BAHAGIAN
Senarai waris lelaki
16. Waris lelaki yang berhak menerima pusaka adalah seperti yang berikut—
(a) anak lelaki;
(b) cucu lelaki daripada anak lelaki dan ke bawah;
(c) bapa;
(d) datuk kepada bapa dan ke atas;
(e) saudara lelaki seibu sebapa;
(f) saudara lelaki sebapa;
(g) saudara lelaki seibu;
(h) anak lelaki daripada saudara lelaki seibu sebapa,
(i) anak lelaki daripada saudara lelaki sebapa;
(j) bapa saudara seibu sebapa;
(k) bapa saudara sebapa;
(l) sepupu lelaki daripada bapa saudara seibu sebapa;
(m) sepupu lelaki daripada bapa saudara sebapa;
(n) suami; dan
(o) tuan kepada hambanya.
Waris lelaki yang berhak jika semua waris lelaki wujud
17. Jika kesemua waris lelaki di atas wujud, maka hanya tiga orang sahaja yang
layak mewarisi harta pusaka iaitu—
(a) bapa;
(b) anak lelaki; dan
(c) suami.
Senarai waris perempuan
18. Waris perempuan yang berhak menerima pusaka adalah seperti yang berikut—
(a) anak perempuan;
(b) cucu perempuan daripada anak lelaki dan ke bawah;
(c) ibu;
(d) nenek sebelah bapa;
(e) nenek sebelah ibu;
(f) saudara perempuan seibu sebapa;
(g) saudara perempuan sebapa;
(h) saudara perempuan seibu;
(i) isteri; dan
(j) tuan kepada hambanya.
Waris perempuan yang berhak jika semua waris perempuan wujud

19. Jika kesemua waris perempuan di atas wujud, maka hanya lima orang sahaja
yang layak mewarisi harta pusaka iaitu—
(a) anak perempuan;
(b) cucu perempuUanndiavripeardasal ntaik Uleltaakirdaan
Mkeabalawayhs; ia
(c) ibu;
(d) saudara perempuan seibu sebapa; dan
(e) isteri.
Waris utama yang berhak

20. Jika kesemua dua puluh orang waris lelaki dan perempuan masih hidup, maka
keutamaan diberikan kepada hanya lima ahli waris sahaja yang berhak iaitu—
(a) bapa;
(b) ibu;
(c) anak lelaki;
(d) anak perempuan; dan
(e) suami/isteri.
Bahagian-bahagian yang ditetapkan

21. Bahagian-bahagian waris yang berhak mewarisi harta pusaka berdasarkan hukum
Syarak terbahagi kepada enam bahagian iaitu—
(a) satu perdua (1/2);
(b) satu perempat (1/4);
(c) satu perlapan (1/8);
(d) dua pertiga (2/3);
(e) satu pertiga (1/3); dan
(f) satu perenam (1/6)
Waris yang mendapat satu perdua (1/2)

22. Waris-waris yang berhak mewarisi harta pusaka dengan bahagian satu perdua
(1/2) adalah seperti yang berikut—
(a) suami si mati ketika si mati tidak meninggalkan anak (al-fardu al-warits)
sama ada anak lelaki atau anak perempuan atau cucu lelaki atau perempuan
daripada anak lelaki si mati;
(b) anak perempuan si mati jika seorang diri dan tiada ahli waris yang
menjadikannya ashabah seperti anak lelaki atau saudara perempuan seibu
sebapa atau sebapa kepada si mati;
(c) cucu perempuan si mati daripada anak lelaki jika seorang diri dan tiada ahli
waris yang menjadikannya ‘asobah dan juga si mati tidak meninggalkan
anak perempuan;
(d) saudara perempuan seibu sebapa kepada si mati jika seorang diri dan tiada
ahli waris yang menjadikannya ashabah dan juga tiada anak perempuan
atau cucu perempuan daripada anak lelaki kepada si mati; dan
(e) saudara perempuan sebapa kepada si mati jika seorang diri dan tiada ahli
waris yang menjadikannya ashabah dan juga tiada anak perempuan atau
cucu perempuan daripada anak lelaki atau saudara perempuan seibu sebapa
kepada si mati.
Waris yang mendapat satu perempat (1/4)

23. Waris-waris yang berhak mewarisi bahagian satu perempat (1/4) adalah seperti
yang berikut— Universlti Utara Malaysia
(a) suami kepada si mati jika si mati meninggalkan anak lelaki atau anak
perempuan yang menjadi waris; dan
(b) isteri kepada si mati jika si mati tidak meninggalkan anak lelaki atau anak
perempuan yang menjadi ahli waris.
Waris yang mendapat satu perlapan (1/8)

24. Waris yang berhak mewarisi bahagian satu perlapan (1/8) iaitu isteri kepada si
mati ketika si mati meninggalkan anak lelaki atau anak perempuan yang menjadi ahli
waris.
Waris yang mendapat dua pertiga (2/3)

25. Waris-waris yang berhak mewarisi bahagian dua pertiga (2/3) adalah seperti yang
berikut—
(a) dua orang anak perempuan kepada si mati atau lebih dan tiada ahli waris yang
menjadikan mereka ‘asobah;
(b) dua orang cucu perempuan kepada si mati daripada anak lelaki atau lebih dan
tiada ahli waris yang menjadikan mereka ‘asobah;
(c) dua orang saudara perempuan seibu sebapa kepada si mati atau lebih dan
tiada ahli waris yang menjadikan mereka ‘asobah dan juga tiada dua orang
anak perempuan dan juga tiada dua orang cucu perempuan daripada anak
lelaki si mati; dan
(d) dua orang saudara perempuan sebapa kepada si mati atau lebih dan tiada dua
orang anak perempuan daripada anak lelaki si mati, dua orang cucu
perempuan dan dua orang saudara perempuan seibu sebapa serta tiada ahli
waris yang menjadikan mereka ‘asoabah.
Waris yang mendapat satu pertiga (1/3)

26. Waris-waris yang berhak mewarisi bahagian satu pertiga (1/3) adalah seperti
yang berikut—
(a) ibu kepada si mati jika si mati tidak meninggalkan anak atau cucu dan ke
bawah sebagai ahli waris dan juga tidak ada dua orang atau lebih saudara
seibu sama ada lelaki atau perempuan; dan
(b) saudara lelaki atau saudara perempuan seibu jika dua orang atau lebih dan
tidak ada anak si mati yang menjadi ahli waris.
Waris yang mendapat satu perenam (1/6)
27. Waris-waris yang berhak mewarisi bahagian satu perenam (1/6) adalah seperti
yang berikut—
(a) bapa kepada si mati jika si mati meninggalkan anak lelaki atau perempuan
atau cucu kepada anak lelaki dan ke bawah yang menjadi ahli waris;
(b) datuk kepada bapa si mati jika si mati tidak mempunyai bapa kandung dan
meninggalkan anak atau cucu ke bawah yang menjadi ahli waris;
(c) ibu kepada si mati jika si mati meninggalkan anak atau cucu ke bawah yang
menjadi ahli waris atau jika ada dua orang atau lebih saudara lelaki atau
saudara perempua n s e ib u s eb a pa at au s ei b u atau
U niv e
se b a pa , daripadanya; t a r a M a la y s i a
rs l t i U
gabungan
(d) nenek kepada si mati sama ada di sebelah bapa atau nenek di sebelah ibu
sama ada seorang atau lebih jika si mati tidak mempunyai ibu kandung
ketika seorang manakala nenek kepada si mati di sebelah bapa atau nenek
sebelah ibu itu mewarisi bahagian secara bersama ketika lebih daripada
seorang, dan nenek yang lebih dekat boleh menghalang dan menggugurkan
nenek yang lebih jauh urutan keturunannya;
(e) cucu perempuan daripada anak lelaki si mati sama ada seorang atau lebih
sebagai bahagian bersama jika si mati tiada meninggalkan seorang isteri dan
juga tiada ahli waris yang menjadikannya ‘asobah. Bahagian satu perenam
(1/6) bagi cucu perempuan sebagai penyempurna dua pertiga (2/3) kerana
bahagian anak perempuan adalah satu perdua (1/2);
(f) saudara lelaki seibu atau saudara perempuan seibu kepada si mati jika hanya
seorang diri dan si mati tidak meninggalkan bapa atau datuk dan anak lelaki
atau cucu lelaki daripada anak lelaki;
(g) saudara perempuan sebapa kepada si mati sama ada seorang atau lebih
sebagai bahagian bersama ketika bersama seorang saudara perempuan seibu
sebapa dan juga tiada ahli waris yang menjadikannya ‘asobah dan juga si
mati tidak meninggalkan bapa atau datuk dan ke atas dan juga tidak
meninggalkan anak lelaki atau cucu lelaki dan ke bawah.
(h)
Waris ‘asobah
28. Waris ‘asobah terbahagi kepada tiga kategori iaitu—
(a) ‘asobah bi nafsihi terdiri daripada ahli waris daripada golongan lelaki
sahaja mengikut tertib keutamaan-
i) bunuwwah iaitu anak lelaki si mati dan kesemua cucu lelaki dan ke
bawah daripada anak lelaki si mati;
ii) ubuwwah iaitu bapa si mati dan datuk lelaki kepada bapa si mati dan
ke atas;
iii) ukhuwwah iaitu saudara lelaki seibu sebapa, saudara lelaki sebapa
sahaja atau saudara lelaki seibu sahaja dengan si mati; atau
iv) Umumah iaitu bapa saudara seibu sebapa, sebapa sahaja atau seibu
sahaja dengan si mati.
(b) ‘asobah bi ghairihi terdiri daripada ahli waris daripada golongan lelaki
bersama dengan mana-mana golongan perempuan yang setara dengannya
mengikut tertib dan keutamaan-
i) anak perempuan si mati;
ii) cucu perempuan daripada anak lelaki si mati;
iii) saudara perempuan seibu dan sebapa; atau
iv) saudara perempuan sebapa.
(c) ‘asobah ma’a ghairihi terdiri daripada ahli waris daripada golongan
perempuan sahaja mengikut tertib dan keutamaan-
i) saudara perempuan seibu sebapa jika bersama dengan seorang anak
perempuan atau lebih atau bersama dengan seorang cucu perempuan
atau lebih; atau
ii) saudara perempuan sebapa dengan seorang anak perempuan atau
lebih atau bersamUa
ndeinvgeanrsseoltraingUctuacurpaereMmpaulaan
yatsauialebih.
BAHAGIAN V
KEWAJIBAN BERHUBUNG DENGAN HARTA PUSAKA
Waris hendaklah menyegerakan pengurusan pentadbiran dan pembahagian

harta pusaka
29. Jika seseorang yang bermastautin dalam Negeri Kedah Darul Aman telah
meninggal dunia; waris si mati, pentadbir, pemegang amanah atau penama hendaklah
menyegerakan pengurusan pentadbiran dan pembahagian harta pusaka si mati itu
atau menyerahkan harta itu kepada waris yang berhak untuk tujuan pembahagian.
Kewajiban ke atas harta pusaka sebelum pembahagian
30. (1) Waris hendaklah mengenal pasti semua harta milik si mati termasuklah tanah,
rumah, barang kemas, wang tunai, wang simpanan di institusi kewangan, KWSP,
saham, kenderaan, aset perniagaan, insurans takaful, dan harta-harta yang difatwakan
bahawa harta itu termasuk dalam harta pusaka si mati.
(2) Jika harta itu dipinjam oleh si mati daripada pihak-pihak yang lain, waris
hendaklah mengembalikannya kepada pihak itu dengan seberapa segera.
(3) Jika si mati sebagai pentadbir atau pemegang amanah ke atas harta itu, maka
waris si mati itu hendaklah menyerahkan harta yang ditadbirnya atau yang
diamanahkan kepadanya itu kepada waris yang berhak.
(4) Jika harta si mati itu tidak termasuk dalam harta sepencarian, harta yang
diwasiat atau dihibah yang mana disahkan oleh undang-undang yang berkuat kuasa.
Kewajiban menyelesaikan hak-hak waris yang tertunggak
31. Waris, pentadbir, pemegang amanah atau mana-mana pihak yang

menyalahgunakan harta pusaka yang berhak diwarisi oleh waris si mati hendaklah
melunaskan hak-hak waris itu yang tertunggak.
Menyelesaikan hak-hak bersangkutan dengan si mati

32. (1) Waris bolehlah menggunakan harta si mati untuk pengurusan jenazah
termasuk urusan mandi, kafan dan pengkebumian.
(2) Waris hendaklah melunaskan hutang piutang si mati yang dikenal pasti
dengan menggunakan harta si mati. Jika si mati tidak meninggalkan apa-apa harta
maka waris hendaklah menggunakan harta milik waris untuk menyelesaikan hutang
piutang si mati mengikut bahagian yang berhak diterima oleh waris itu. Jika semua
waris tidak berkemampuan maka waris-waris hendaklah berikhtiar untuk
melunaskannya secara muafakat.
(3) Waris hendaklah menyelesaikan hak-hak si mati seperti badal haji, fidyah,
gadaian, nazar, zakat dan apa-apa perkara yang menjadi kewajiban ke atas si mati
dari sudut hukum Syarak untuk
Udilnakisvaneakrasnltdei ngUantamreanggMunaaklaanyhasritaasi mati.
(4) Waris hendaklah menyelesaikan wasiat si mati yang disahkan oleh hukum
Syarak atau undang-undang yang berkuat kuasa yang tidak melebihi 1/3 daripada
keseluruhan harta yang ditinggalkan oleh si mati;
(5) Waris hendaklah menjelaskan apa-apa liabiliti ke atas harta pusaka si mati
sehingga harta itu dibahagikan kepada waris-waris yang berhak termasuk hutang,
gadaian dsb;
(6) Lebihan harta si mati yang dibelanjakan bersangkutan dengan hak si mati
hendaklah dibahagikan kepada waris mengikut Perakuan pewarisan yang dikeluarkan
oleh Mahkamah atau secara muafakat; dan
(7) Jika diadakan majlis kenduri aruah, tahlil untuk si mati dan seumpamanya,
apa- apa perbelanjan berkaitan dengannya tidak boleh diambil daripada harta yang
ditinggalkan oleh si mati kerana perkata-perkara tersebut tidak termasuk dalam
liabiliti si mati mengikut hukum Syarak.
Harta penama
33. Penama hanyalah sebagai orang yang diberi kuasa untuk mengeluarkan harta
si mati tanpa perlu melalui proses pembahagian mengikut undang-undang
pentadbiran harta pusaka dan harta itu bukanlah milik penama. Penama hanyalah
sebagai wasi atau pentadbir sahaja dan wang yang dikeluarkan itu hendaklah
dibahagikan kepada waris yang berhak mengikut hukum faraid atau secara muafakat.
Memberi kebenaran menduduki, mengguna, memakan hasil dsb

34. Jika pembahagian harta si mati belum dipindahmilik kepada waris yang berhak,
harta si mati itu boleh—
(1) Jika waris atau bukan waris yang ingin menduduki rumah pusaka,
perbincangan boleh dilakukan untuk menyebabkan keizinan kepada mana-mana
waris atau bukan waris menduduki rumah itu atau mana-mana pihak yang
menduduki rumah itu hendaklah memohon keizinan kepada waris untuk
mendudukinya sama ada sebagai ihsan atau sewa atau secara muafakat. Jika disewa,
bayaran bulanan atau seumpamanya hendaklah dimasukkan dalam akuan
pengumpulan harta si mati setelah ditolak kos perkhidmatan utiliti rumah tersebut;
(2) Jika mana-mana waris ingin menggunakan harta si mati seperti kenderaan,
peralatan rumah dan seumpamanya, kebenaran bertulis daripada waris lain yang
berhak ke atas harta itu hendaklah diperoleh terlebih dahulu; atau
(3) Jika mana-mana waris ingin memakan hasil tanaman si mati seperti
tanaman padi, getah, kelapa sawit, kebun buah-buahan dsb, kebenaran bertulis
hendaklah diperoleh daripada waris lain yang berhak ke atas itu.
Syarat mendapat
U n i v e rswlatriis Uyatnag rbaerhMak
kebenaran d ar i pa da
aselbaeylusmiawaris atau bukan waris menduduki, mengguna atau memakan
harta pusaka adalah untuk memastikan harta si mati tidak disalahgunakan untuk apa-
apa kepentingan yang tiada kaitan dengan hak waris.
Membahagikan harta pusaka kepada waris yang berhak

35. (1) Waris atau pentadbir atau pemegang amanah hendaklah mengurus
pembahagian harta pusaka dan memindah hak milik harta itu kepada waris yang
berhak setelah ditolak perbelanjaan berdasarkan Perakuan pewarisan yang
dikeluarkan oleh Mahkamah;
(2) Bagi waris di bawah umur lapan belas tahun, bahagiannya itu hendaklah
ditadbir oleh pentadbir atau pemegang amanah yang dilantik mengikut undang-
undang yang berkuat kuasa. Apa-apa kewajiban perbelanjaan bersangkutan waris itu
seperti perbelanjaan rawatan, pendidikan dsb yang termasuk dalam kategori
dharuriyyat bolehlah diambil daripada bahagiannya itu dan pentadbir atau pemegang
amanah itu hendaklah merekodkan perbelanjaan tersebut. Pentadbir atau pemegang
amanah hendaklah menyerahkan bahagian hak milik waris di bawah umur itu setelah
genap umurnya lapan belas tahun dan ke atas tertakluk kepada undang-undang yang
berkuat kuasa; dan
(3) Jika pembahagian harta pusaka telah diserah kepada waris, aduan diperoleh
melalui Mahkamah bahawa terdapat waris yang berhak tercicir, maka Mahkamah
hendaklah mengeluarkan Perakuan pewarisan yang baharu dengan memasukkan
waris yang tercicir itu dan memansuhkan perakuan yang terdahulu. Mahkamah juga
hendaklah mengarahkan waris atau pentadbir atau pemegang amanah merekupkan
semua bahagian waris yang tercicir yang telah diserah kepada waris yang lain untuk
diagihkan kepada waris yang tercicir itu mengikut bahagian yang ditentukan dalam
Perakuan pewarisan tersebut.
BAHAGIAN VI
MUNASAKHAH DAN TAKHARRUJ
Pembahagian waris munasakhah
36. Mana-mana waris yang meninggal dunia sebelum menerima bahagian harta
pusaka yang berhak diterimanya disebabkan kelewatan pembahagian atau sebab-
sebab tertentu, bahagiannya itu hendaklah dibahagikan kepada warisnya mengikut
Perakuan pewarisan.
Pengesahan waris yang takharruj daripada menerima harta pusaka

37. (1) Mana-mana waris yang berhak ke atas harta pusaka dibolehkan untuk
takharruj daripada menerima harta pusaka itu sama ada secara sukarela, muafakat
atau dengan syarat mendapat imbalan yang tertentu daripada waris-waris yang lain.
Imbalan itu boleh diambil daripada sebahagian harta pusaka itu atau daripada mana-
mana harta yang lainnya, atau bahagiannya diserah kepada waris yang tertentu; dan
(2) Jika seseorang
warisUtankhiavrreujrdselntgianUmteandraapatMgaanjlaarayn sdiaaripada
sebahagian harta pusaka itu atau mana-mana harta yang lainnya, maka dia hendaklah
mendapat persetujuan bertulis yang disahkan oleh undang-undang yang berkuat
kuasa daripada semua waris yang berhak ke atas harta pusaka itu.
BAHAGIAN VII
PENALTI
Menyembunyi waris
38. Mana-mana waris atau pentadbir atau pemegang amanah atau mana-mana
pihak yang menyembunyi waris yang berhak atau menafikan haknya ke atas harta
pusaka itu, maka menjadi suatu kesalahan dan jika sabit kesalahan itu oleh
Mahkamah, dia boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau
penjara tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya.
Waris, pentadbir, pemegang amanah atau penama tidak bertanggungjawab

39. (1) Mana-mana waris, pentadbir, pemegang amanah atau penama yang
menyembunyikan sebahagian atau kesemua harta peninggalan si mati sama ada di
bawah jagaannya atau tidak, atau memindahkan harta itu kepada kerabatnya atau
pihak yang lain, adalah menjadi suatu kesalahan dan sabit kesalahan itu oleh
Mahkamah, boleh dikenakan hukuman didenda tidak melebihi satu ribu ringgit atau
dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya; dan
(2) Jika mana-mana waris, pentadbir atau pemegang amanah atau penama
yang melakukan kesalahan subseksyen (1) meninggal dunia sebelum diserahkan harta
pusaka tu kepada waris yang berhak, maka waris kepada waris atau pentadbir atau
pemegang amanah atau penama itu hendaklah menyerahkan harta pusaka yang masih
belum diserahkan kepada waris yang berhak, atau jika harta itu telah diambil manfaat
atau dijual dsb, hendaklah waris berkenaan membayar ganti rugi mengikut nilaian
semasa walaupun dalam tempoh yang lama dan ia termasuk dalam hutang. Jika waris
tersebut enggan melakukannya adalah menjadi suatu kesalahan oleh Mahkamah dan
boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau dipenjarakan
selama tempoh tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya.
Ingkar perintah Mahkamah
40. Mana-mana waris dengan sengaja mengingkari perintah Mahkamah atau tidak
mematuhi mana-mana yang berhubungan dengan pusaka orang Islam adalah menjadi
suatu kesalahan dan boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi satu ribu ringgit
atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya.
Liabiliti ke atas harta si mati
41. Mana-mana waris hendaklah melunaskan apa-apa liabiliti ke atas harta pusaka
si mati sehingga harta itu dibahagikan kepada waris-waris yang berhak termasuk
cukai, hutang, gadaian dsb. Jika waris-waris itu gagal atau enggan melunaskan
liabiliti
tersebut adalah menjadi
suaUtunkievsaelarhsanltdianUbtoalerhadikMenaaklaanyhsukiauman denda
tidak
melebihi satu ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi enam
bulan atau kedua-duanya.
BAHAGIAN VIII
AM
Kuasa bagi membuat peraturan atau kaedah

42. (1) Kebawah Duli Yang maha Mulia Sultan, atas nasihat Majlis boleh melalui
pemberitahuan dalam Warta, membuat apa-apa kaedah untuk melaksanakan
peruntukan Enakmen ini.
(2) Mengenai bentuk harta pusaka yang tidak dinyatakan dengan nyata
dalam Enakmen ini, dan tanpa menyentuh keluasan yang disebut itu, kaedah –kaedah
itu boleh mengadakan peruntukan-peruntukan bagi—
(a) kaedah menentukan harta atau aset yang termasuk dalam harta
pusaka atau tidak dengan merujuk pihak berkuasa dalam hukum
Syarak;
(b) membentuk daftar permohonan Perakuan pewarisan dan cara atau
kaedah bagaimana daftar dan Perakuan pewarisan itu dikehendaki
disimpan;
(c) membuat kaedah pengiraan harta pusaka mengikut hukum Syarak
seperti e-faraid untuk kemudahan dan ketepatan pengiraan;
(d) hukuman kerana melanggar atau tidak mematuhi mana-mana kaedah
yang dibuat di bawah Enakmen ini; dan
(e) lain-lain perkara bagi maksud melaksanakan Enakmen ini.
Kecualian dan Peralihan

43. (1) Semua tindakan, perintah, notis, borang dan pelantikan yang dikeluarkan
atau dibuat di bawah atau menurut kuasa mana-mana peruntukan undang-undang
bertulis yang mansuh menurut kuasa oleh Enakmen ini hendaklah terus berkuat
kuasa, setakat yang tidak bertentangan dengan Enakmen ini, sehingga dibatalkan
atau digantikan oleh perintah, notis, borang dan pelantikan yang dikeluarkan atau
dibuat di bawah Enakmen ini.
(2) Semua Perakuan pewarisan yang dilakukan, diambil atau dimulakan dalam
atau di hadapan Mahkamah Rendah Syariah, Mahkamah Tinggi Syariah atau
Mahkamah Rayuan Syariah sebelum berkuat kuasa Enakmen ini berhubung dengan
Perakuan pewarisan di bawah Enakmen Mahkamah hendaklah disifatkan telah
dilakukan, diambil atau dimulakan dalam atau di hadapan Mahkamah Rendah
Syariah, Mahkamah Tinggi Syariah atau Mahkamah Rayuan Syariah yang
ditubuhkan di bawah Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008.
Kos, elaun dan fi

44. Semua perkara mengenai kos, elaun dan fi Mahkamah dan perkara-perkara
yang berkaitan dengannya adalah sama seperti diperuntukkan di bawah seksyen 221
sehingga seksyen 228, Enakmen Tatacara Mal (Kedah Darul Aman) 2014 dan
tertakluk dengan mana-mana kaedah yang berkuat kuasa mengenainya.
Katidakpatuhan
45. Ketidakpatuhan dengan mana-mana peruntukan dalam Enakmen ini adalah
dianggap suatu kesalahan dan jika sabit kesalahan boleh dikenakan denda tidak
melebihi satu ribu ringgit atau penjara satu tahun ata kedua-duanya.
Pemansuhan
46. Seksyen 20, Enakmen Mahkamah Syariah (Kedah Darul Aman) 2008 [No.8
2008] adalah dimansuhkan.
* Rang Enakmen Pusaka Islam (Kedah Darul Aman) 2020 ini adalah cadangan
daripada pengkaji dan ia boleh dibuat penambahbaikan.

Universlti Utara Malaysi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Universlti Utara Malaysi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

The copyright © of this thesis belongs to its rightful author and/or other copyright owner.

Universlti Utara Malaysia

FARIDAH BINTI AHMAD

Universlti Utara Malaysia

FARIDAH BINTI AHMAD (99136)

Universlti Utara Malaysia

Tesis ini dikemukakan ke Ghazali Syafie Graduate School of

Dekan (Ghazali Syafie Graduate School of Government),

UUM College of Law, Government and International Studies (UUM COLGIS)

06010 UUM Sintok

Kedah Darul Aman

Kata Kunci: Harta Pusaka, Penguatkuasaan, Pentadbiran, Orang Islam, Negeri-

Keywords: Estate, Enforcement, Administration, Muslim, Northern States of

BAB SATU: PENGENALAN

BAB DUA: SEJARAH PENGUATKUASANA PUSAKA ISLAM DARI

BAB TIGA: SEJARAH PERUNDANGAN PENTADBIRAN PUSAKA ISLAM

3.1 Pengenalan 115

BAB EMPAT: PUNCA KUASA DAN BADAN PENTADBIR PUSAKA

4.1 Pengenalan 157

BAB LIMA: PENGUATKUASAAN PENTADBIRAN PUSAKA

5.1 Pengenalan 218

BAB ENAM: ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN

6.1 Pengenalan 245

6.2 Reka Bentuk Pengumpulan Data 248

6.2.1 Kajian Soalan Selidik 248

7.1 Pengenalan 356

Jadual 1.1 Kesan Melewat-lewatkan Permohonan Pentadbiran Harta Pusaka 6

Rajah 1.1: Model Kaedah Mixed Methods yang diperkenalkan oleh

Universlti Utara Malaysia

Administration of Native and Small Estate 1941

Universlti Utara Malaysia

AAM Syarikat Automobil Malaysia

ARB Amanah Raya Berhad

BPP Bahagian Pembahagian Pusaka

FELDA Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan

GCR Gantian Cuti Rehat

GLP Insurans Pelan Hayat Berkumpulan

JAN Akauntan Negara

JKR Jabatan Kerja Raya

JKSM Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia

JAKIM Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM)

JAWHAR Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji

JKPTG Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian

JMNN Jabatan Mufti Negeri-negeri

JPA Jabatan Perkhidmatan Awam

JPN Jabatan Pendaftaran Negara

JPPH Jabatan Penilaian dan Perkhidmatan Hartanah

KWDP Kumpulan Wang Disatukan Persekutuan (KWDP)

KWSP Kumpulan Wang Simpanan Pekerja

LUTH Lembaga Urusan Tabung Haji

MKI Jawatankuasa Muzakarah Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Islam

NBOS National Blue Ocean Strategy

NNS Negeri-Negeri Selat

NNMB Negeri-Negeri Melayu Bersekutu

NNMTB Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu

r.a Radhiyallahu anhu

SAW Shollallahu Alaihi Wasallam

SWT Subhanahu Wa Ta’ala

SPM Sijil Pelajaran Malaysia

SSM Suruhanjaya Sekuriti Malaysia

SOP Standard Operating Procedure

TNB Tenaga Nasional Berhad

Lampiran A: Borang A - Permohonan di Unit Pembahagian Pusaka 165