TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 22-1 ENV 413-1

Mart 1998

ICS 91.100.10

ÇİMENTO - HARÇ ÇİMENTOSU - BÖLÜM 1: ÖZELLİKLER

Masonry cement - Part 1: Specification

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

ÖN SÖZ

− Bu standard; CEN tarafından kabul edilen ENV 413-1:1994 + AC : 1996 standardı esas alınarak, TSE
İnşaat Hazırlık Grubu’nca TS 22-1’in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 23 Mart
1998 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

− Bu standard, 27/7/1962 gün ve 11165 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ilgili Bakanlık Tebliği ile
mecburî yürürlükte bulunduğundan bu yeni metne ilişkin Bakanlık Tebliği Resmî Gazete’de
yayımlandıktan ve bu kararda verilen geçiş süresi son bulduktan sonra eski baskısı geçersizdir.
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

İÇİNDEKİLER

0 - GİRİŞ.............................................................................................................................................................1
1 - KAPSAM .......................................................................................................................................................1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR.................................................................................................................1
3 - HARÇ ÇİMENTOSU .....................................................................................................................................2
4 - BİLEŞİM VE İMALÂT ...................................................................................................................................2
5 - ÖZELLİKLER ................................................................................................................................................3
5.1 - GENEL .......................................................................................................................................................3
5.2 - KISA GÖSTERİM.......................................................................................................................................3
5.3 - FİZİKSEL ÖZELLİKLER............................................................................................................................3
5.4 - KİMYASAL ÖZELLİKLER .........................................................................................................................4
5.5 - İŞARETLEME ............................................................................................................................................4
6 - UYGUNLUK KRİTERİ...................................................................................................................................5
6.1 - TARİFLER..................................................................................................................................................5
6.2 - GİRİŞ..........................................................................................................................................................6
6.3 - UYGUNLUK İŞLEMLERİNİN UYGULANMASI ........................................................................................6
6.5 - UYGUNLUK KRİTER VE İŞLEMLERİ ......................................................................................................7
6.6 - BÜYÜK KUSURLAR İÇİN SINIR DEĞERLER .........................................................................................8
EK A (Bilgi İçin) STANDARD KIVAM KOHEZYONU ....................................................................................10

I-
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

ÇİMENTO - HARÇ ÇİMENTOSU

BÖLÜM 1 : ÖZELLİKLER

0 - GİRİŞ
Bu standard, Avrupada mevcut millî standardlar esas alınarak uluslararası CEN kurallarına göre
hazırlanmıştır. Millî standardlar bileşim ve özelliklerin tarifi ve şartlarına ait önemli bazı prensipler yönünden
farklılık arzederler.

CEN/TC 51, mevcut bütün millî standardları karşılayacak Avrupa Harç Çimentosu standardı hazırlamasını
uygun bulmamıştır. Harç çimentosu, binalar ve diğer yapıların en yüksek emniyet ve dayanıklılıkla yapımı ve
tasarımını sağlamada, sorumluları tatmin edecek yeterli şartlara sahip olmak üzere tarif edilmeli ve
belirlenmelidir.

Diğer tarafdan CEN/TC 51, Avrupa Standardında bulunacak hassas ve detaylı formüllerin millî standardları
bundan farklı olan ülkelerde bu standardın uygulanmasını daha da zorlaştıracağını gözönüne almıştır.

CEN/TC 51, bu standardla istirakçilerin standardları arasında uyum zorlukları hususunda dengeyi sağlamak
için uygun ve açık ifadeler kullanılması hususunda elinden gelen gayreti göstermiştir.

Bu standard, mümkün olduğunca kısa süre içerisinde kullanılabilir bir standarda ulaşma ihtiyacı dikkate
alınarak, itinalı dengeler gözetilip olgunlaştırılarak hazırlanmıştır.

1 - KAPSAM
Bu standard, tuğla duvar, blok duvar, sıva ve kaplama işlerinde normal olarak kullanılan harç çimentosunun
bileşim ve tariflerini kapsar. Bu standardda, fiziksel ve kimyasal özellikler ile uygunluğu sağlamak için
imalâtçı otokontrol işlemlerine ait şartlar belirlenmiştir.

Normal uygulama şartlarında prEN 998-1’de verilen bilgiler ve prEN 998-2’de verilen kurallar yeterlidir.
Ancak özel şartlarda, harç çimentosu imalâtçısı ve kullanıcı arasında ilâve bilgi alışverişi yapılması yararlı
olabilir. Bu tür detaylar bu standardın kapsamına alınmamıştır, ancak bu konuda millî standardlar, diğer
kurallar veya ilgililer arasındaki özel anlaşmalar geçerlidir.
NOT - Bu standarda uygun harç çimentosu seçiminde çimentonun kullanılacağı ülkede yürürlükte olan
şartlara da uyulması gereklidir.
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin
içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra
yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır.
Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı

No (İngilizce) (Türkçe)
EN 196-1 Methods of testing cement -Part 1 TS 24 Çimentoların Fizikî ve Mekanik
: Determination of strength Deney Metotları
EN 196-2 Methods of testing cement-Part 2: TS 687 Çimento- Kimyasal Analiz
Chemical analysis of cement Metotları
EN 196-3 Methods of testing cement-Part 3: TS 24 Çimentoların Fizikî ve Mekanik
Determination of setting time and Deney Metotları
soundness
EN 196-6 Methods of testing cement-Part 6: TS 24 Çimentoların Fizikî ve Mekanik
Determination of fineness Deney Metotları
EN 196-7 Methods of testing cement-Part 7: TS 23 Çimento-Numune Alma
Methods of taking and preparing Metotları
samples of cement
EN 196-21 Methods of testing cement-Part TS 687 Çimento- Kimyasal Analiz
21: Determination of chloride, Metotları
carbon dioxide and alkali content
of cement

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı

No (İngilizce) (Türkçe)
ENV 197-1 Cement-Composition, TS 19 Çimento-Portland Çimentosu
specification and conformity TS 20 Çimento- Yüksek Fırın Curuflu
criteria-Part 1: Common cements Çimentolar
TS 26 Çimento- Traslı Çimento
TS 640 Çimento- Uçucu Küllü
Çimento
TS 12139 Çimento- Portland Curuflu
TS 12140 Çimento- Portland Kalkerli
TS 12142 Çimento- Kompoze
TS 12143 Çimento- Portland Kompoze
TS 12144 Çimento- Puzolanik

EN 413-2 Masonry cement - Part 2: Test
methods
prEN 998-1 Specification for mortar for
masonry-Part 1: Rendering and
plastering mortar with inorganic
binding agents
prEN 998-2 Specification of mortar for
masonry - Part 2 : Masonry
mortar
TS 22-2 EN 413-2 Çimento- Harç Çimentosu-
Bölüm 2: Deney Metotları
TS 1262 Sıva Yapım Kuralları-Bina İç
Yüzeylerinde Kullanılan
TS 1481 Sıva Yapım Kuralları-Bina Dış
Yüzeylerinde Kullanılan
TS 2848 Kârgir Duvar Harçları

3 - HARÇ ÇİMENTOSU
Harç çimentosu, dayanım gelişmesi için gerekli Portland çimentosu klinkeri ihtiva eden, fabrika imalâtı, ince
öğütülmüş hidrolik bir bağlayıcıdır. İlâve bileşene ihtiyaç duyulmadan sadece kum ve su ile karıştırılarak
duvar, sıva ve kaplama işlerinde kullanıma uygun işlenebilirlikte harç yapımını temin eder.

NOT - Bazı ülkelerde, bu standardda tarif edilen harç çimentosu “Chaux, Hydrauliques Artificielles” veya
“Calce Eminentemente” adı altında tanımlanmaktadır. Bununla birlikte, bu malzemeler, bu
standardda verilen şartlara uygun olarak imal edilmeli ve ambalâjlama, işaretleme işlerinde ve
hazırlanacak diğer belgelerde bu standarda uyulmalıdır (Madde 5.5).

İmalât işlemi ve imalât kontrolunda, harç çimentosu bileşimi için bu standardda tespit edilen sınır değerlere
uyulmalıdır. Harç çimentosu, kullanıma hazır haliyle farklı malzemelerden oluşmuş tanecikler ihtiva etmesine
rağmen, tanelerin oranı istatistikî yönden homojen olmalıdır.

Harç çimentosunun bütün özelliklerinde, özellikle yeterli incelikte öğütülme ve homojenlik açısından seri
imalât süresince yüksek dereceli yeknasaklık sağlanmalıdır. Bu standarda uygun harç çimentosu imalâtı için
kalifiye ve eğitimli personel kullanımı ve deney tesisleri sağlanması, imalât kalitesinin değerlendirilmesi ve
düzenlenmesi için vazgeçilmez şartlardır.

4 - BİLEŞİM VE İMALÂT
Harç çimentosu, Çizelge 1’de verilen oranlarda Portland çimento klinkeri, inorganik malzeme ve sakınca
olmayan hallerde organik malzeme ihtiva eder.

ÇİZELGE 1 - Harç Çimentoları Bileşimi

Harç Çimentosu Tipi Muhteva

%
Portland Çimento Organik Malzeme
Klinkeri
MC 5 ≥ 25
MC 12,5 MC 12,5 X ≤1
MC 22,5 X ≥ 40

Bu çimentoların bileşenleri, donatı ve duvar bağlantıları gibi gömülü metal kısımlarda korozyon artırıcı etkiye
sahip olmamalı, harç çimentosu ile imal edilmiş harç özelliklerinde, yangın etkisi de dahil olmak üzere
bozulmaya neden olmamalıdır.
2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

5 - ÖZELLİKLER

5.1 - GENEL
Harç çimentolarının fiziksel ve kimyasal özellikleri EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2) ve EN 196’nın ilgili
kısımlarında tarif edilen deney metotları ile belirlenir. Bu standardlarda bazı özellikler için alternatif deney
metotları verilmiştir fakat anlaşmazlık durumunda sadece referans deney metotları kullanılmalıdır.

Gerekli bütün özellikler, karakteristik değerler şeklinde verilmiştir. Bu değerler MC (harç çimentosu) rumuzu
ile gösterilen harç çimentolarının sınıflandırılması ve performans seviyesinin belirlenmesini sağlar.

5.2 - KISA GÖSTERİM

EN 196-1’e göre belirlenen 28 günlük basınç dayanımı esas alınarak belirlenen sınıflar Çizelge 2’de
verilmiştir.

ÇİZELGE 2 - Harç Çimentosu Sınıfları

Tip Dayanım Sınıfı Hava Sürükleyici Katkı

MC 5 5 Gerekli
MC 12,5 12,5 Gerekli
MC 12,5 X 12,5 İzin verilmez
MC 22,5 X 22,5 İzin verilmez

5.3 - FİZİKSEL ÖZELLİKLER

5.3.1 - Elek Üstü Kalıntısı

EN 196-6’ya uygun olarak belirlenen, 90 µm göz açıklıklı elek üstünde kalan miktar % 15’den fazla
olmamalıdır.

5.3.2 - Priz Başlangıcı

EN 196-3’e uygun olarak tespit edilen priz başlangıç süresi 60 dakikadan az olmamalıdır.

5.3.3 - Priz Bitişi

EN 196-3’e uygun olarak belirlenen priz bitiş süresi 15 saatten fazla olmamalıdır.

5.3.4 - Genleşme
EN 196-3’e uygun olarak belirlenen genleşme 10 mm’den fazla olmamalıdır.

5.3.5 - Taze Harç Özellikleri

Taze harç özellikleri, referans metot ile plunger cihazı [EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2)’ye uygun] kullanılarak
belirlenen batma derinliği (35 ± 3) mm olan standard kıvama sahip harç üzerinde yapılan deneylerle
belirlenir. Kıvam tablası [EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2)’ye uygun] alternatif deney metodudur.

EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2), Madde 6.2 ve Madde 6.3’e uygun olarak belirlenen hava muhtevası ve
EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2)’ye göre belirlenen bünyede su tutma değerleri Çizelge 3’de verilenlere uygun
olmalıdır.

ÇİZELGE 3 - Taze Harç Özellikleri

Tip Hava Muhtevası Bünyede Su Tutma

(Hacimce %) (Kütlece %)
MC 5 8≤ ≤ 20
MC 12,5
80 ≤ ≤ 95
MC 12,5 X ≤ 61)
MC 22,5 X
1) Harç çimentosu imalât kontrolunda üst sınırların
geçilmemesi temin edilmelidir.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

NOT 1 - Düşük dayanım sınıfında hava sürükleyici katkı, işlenebilme ve dayanıklılık özelliklerinde iyileşme
için kullanılmaktadır. Hava muhtevasının üst sınırı harç kısımların yeterli bağ, (aderans) dayanım
sağlanmasını temin eden değer olarak belirlenmiştir. Bünyede su tutma sınırları, tüm harç
çimentoları için yüksek ve düşük doygunluk derecelerinde uygun performansı sağlamak üzere
belirlenmiştir.

NOT 2 - Standard kıvama sahip taze harcın EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2)’ye uygun olarak belirlenen
kohezyon ölçümü Madde 7’ye göre işlenebilirliğin, kullanılabilir göstergesidir (Ek A).

5.3.6 - Basınç Dayanımı

0,50 sabit su/bağlayıcı (su/harç çimentosu) oranına sahip olan harcın EN 196-1’e uygun olarak belirlenen
basınç dayanımı değerleri Çizelge 4’de verilenlere uygun olmalıdır.

ÇİZELGE 4 - Basınç Dayanımı

Tip 7 Günlük Basınç Dayanımı 28 Günlük Basınç Dayanımı

N/mm2 N/mm2
MC 5 - ≥5 ≤ 15
MC 12,5
≥7 ≥ 12,5 ≤ 32,5
MC 12,5 X
MC 22,5 ≥ 10 ≥ 22,5 ≤ 42,5

NOT 1 - EN 196-1’de müsaade edilen alternatif sıkıştırma metodunun kullanılabilmesi için

20’şer deney karışımından oluşan iki seri 28 günlük basınç dayanımı ortalamaları
arasındaki farkın 1,5 N/mm2’den fazla olmaması gereklidir. “D” değeri kullanımı
geçerli değildir. Anlaşmazlık durumunda sarsma tablası kullanılarak yapılan
referans deney metodu geçerlidir.
NOT 2 - MC 5, MC 12,5 ve MC 12,5 x için deney numuneleri yükleme hızı 400 ± 40 N/s
olmalıdır.

5.4 - KİMYASAL ÖZELLİKLER

Harç çimentosunun sahip olması gerekli özellikler Çizelge 5’de verilmiştir. Uygulanacak deney metotları da
aynı çizelgede verilmiştir.

ÇİZELGE 5 - Kimyasal Özellikler

Özellik Referans Deney Tip Değer Kütlece

Metodu %
Sülfat Muhtevası EN 196-2 MC 5 ≤ 2,0
(SO3 olarak)
MC 12,5
MC 12,5 X ≤ 3,01)
MC 22,5 X
Klorür Muhtevası MC 12,5
(Cl olarak) EN 196-21 MC 12,5 X ≤ 0,10
MC 22,5 X
NOT 1 - Harç çimentosu içerisindeki Portland çimento klinkerinin % 55’den
az olmaması durumunda bu sınıf çimento içerisindeki sülfat
muhtevasının en fazla % 3,5 olmasına müsaade edilir.

5.5 - İŞARETLEME
Bu standarda uygun harç çimentosunun, içerisine konulacağı ambalâj üzerine ve diğer ilgili belgeye
aşağıdaki bilgiler yazılmalıdır;

a) Standarda ait işaretler:

− Harç çimentosunun tipi,

− Bu standardın işaret ve numarası (TS 22-1 ENV 413-1),
b) İmalâtçı firmanın ismi veya tanıtıcı bilgi.
4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

Standarda ait işaretlemeye örnek:

Harç çimentosu TS 22-1 ENV 413-1 MC 12,5 X

NOT - Harç çimentosunun ENV 197-1’de tarif edilen çimentodan ayırt edilebilmesi için mümkün oldukça
renkli ambalâjla piyasaya sürülmesi tavsiye edilir

TSE NOTU- Harç Çimentosunun, TS 19, TS 20, TS 24, TS 25, TS 26, TS 640, TS 809, TS 3646, TS 10156,
TS 10157, TS 12139, TS 12140, TS 12141, TS 12142, TS 12143 ve TS 12144’de tarif edilen
çimentolardan ayırt edilebilmesi için mümkün oldukça renkli ambalâjla piyasaya sürülmesi
tavsiye edilir.

6 - UYGUNLUK KRİTERİ

6.1 - TARİFLER
Bu standardın amacına uygun olarak EN 196-7’de verilen tarifler aşağıda verilenlerle birlikte uygulanır.

6.1.1 - Muayene : Harç çimentosu deney numunelerinin istenen şartlarla kıyaslanması için deneye tâbi
tutulması.

NOT - Bu standard kapsamında yukardaki terim genel kullanımınından farklı, özel anlamda kullanılmıştır. Bu
terim çoğu standardda geçen “Kontrol” terimi ile eş anlamlıdır.

6.12 - İstatistikî Kalite Kontrolu : İstatistikî metotlar (kontrol kartları ve numune alma plânı gibi) kullanılarak
gerçekleştirilen kalite kontrolu.

6.1.3 - Otokontrol : Harç çimentosu üzerinde imalâtçı tarafından sürekli yürütülen kalite kontrolu.

6.1.4 - Değer

a) Üzerinde bir seri gözlem yapılabilecek büyüklükte belirlenmiş harç çimentosu miktarı,
b) Deney değeri

6.1.5 - Kusur : Bir değerin [Madde 6.1.4(a)], Madde 5’de belirtilen şartlara uymaması durumu.
Uygunsuzluğa yol açan kusur büyük veya küçük olabilir.

6.1.6 - Büyük Kusur : Harç çimentosunun amacına uygun şekilde kullanım imkânını tamamen ortadan
kaldıran veya kısıtlayan kusur.

6.1.7 - Küçük Kusur : Harç çimentosunun amacına uygun kullanım imkânını azaltmayan kusur.

6.1.8 - Kusurlu (Kusurlu değer) : Bir veya daha fazla kusurlu değeri olan [Madde 6.1.4(a)].

6.1.9 - Tüketici Riski : Standarda uygun olduğu beyan edilerek kabul edilen imalat grubunda kusurların
oranı P’nin, kabul edilebilir kusur oranı Po’dan büyük olması durumundaki tüketici riskidir.

Kabul için önceden belirlenmiş en düşük ihtimalli işletme karakteristik eğrisi (OC eğrisi) üzerinde bir nokta
olarak tarif edilir (Bu standard için % 5).

6.1.10 - İmalâtçı Riski : Standarda uygun olmadığı beyan edilerek reddedilen bir imalât grubunda kusurların
oranı, P, nin kabul edilebilir kusur oranı Po’dan daha düşük olmasıdır. Red için önceden belirlenmiş en
düşük ihtimalli işletme karakteristik eğrisi (OC eğrisi) üzerinde bir nokta olarak tarif edilir (Bu standard için %
5).

6.1.11 - Kabul İhtimali : Belirli bir oranda kusurlu imalât gubunun, verilen bir numune alma plânı ile kabul
edilme ihtimali.

6.1.12 - Red İhtimali : Belirli bir oranda kusurlu imalât grubunun, verilen bir numune alma plânı ile red
ihtimali.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

6.1.13 - Karakteristik Değer : Bir özelliğin kabul edilebilir kusur yüzdesi.

6.2 - GİRİŞ

6.2.1 - İstatistikî metotla formüle edilmiş uygunluk kriteri aşağıdaki üç elemanı ihtiva eder;

a) Madde 5’de verildiği şekilde bir özelliğin karakteristik değerlerle belirtilmesi,

b) Kabul edilebliir kusur oranı veya başka bir ifadeyle karakteristik değerle ilgili normal (Gauss) dağılımın
dilimi. Bu standardda bu değer 28 günlük basınç dayanımının altına düşme oranı için % 10, hava
muhtevası en yüksek değerinin üstüne çıkma oranı için % 5 olarak verilmiştir.
c) İlgili şartlara uymayan bir harç çimentosu imalât grubunun kabul edilebilirlik ihtimali,

Numune alma metodu ile muayene (kontrol) işlemi, bir parti içerisindeki kusur oranı için ancak yaklaşık bir
değer alınmasını sağlar. Kullanılacak numune sayısının arttırılmasıyla daha iyi bir yaklaşım sağlanır. Tüketici
riski olarak da isimlendirilen kabul ihtimali, numune alma plânının hassaslık derecesi üzerinde belirleyici rol
oynar. Bu değer uygunluk değerlendirmesi amacına yönelik sürekli kontrol için % 5 olmalıdır.

6.2.2 - Sürekli kontrol için uygunluk kriteri (Madde 6.4 ve Madde 6.5). Madde 6.2.1’de verilen esaslar üzerine
kurulmuştur. Ancak bu standardda, ilâve, farklı tipte bir uygunluk kriteri de verilmiştir. Kullanımda, istenilen
amaca uygunluk açısından bazı problemler çıkartması muhtemel belirli miktar harç çimentosunun bu
standarda göre reddi, bu miktar içerisinde istenen şartlara uymayan bir veya daha fazla sayıda büyük kusur
bulunması halinde mümkündür.

6.3 - UYGUNLUK İŞLEMLERİNİN UYGULANMASI

6.3.1 - Harç çimentosunun bu standarda uygunluğu sürekli olarak denetlenmelidir. Bu amaçla, imal edilmiş
harç çimentosunun sürekli muayenesi (kontrolu) için istatistikî kalite kontrol değerlendirme metodu Madde
6’da belirlenmiştir. Bu muayene, harç çimentosu imalâtçısı tarafından yürütülür (otokontrol).

NOT - Uluslararası veya millî kurallar, harç çimentosu otokontrolunun bağımsız şekilde izlenmesini gerekli
kılabilir.

Harç çimentosu imalâtçısı ve tüketicisi arasında yer alan teslim programı ve diğer sözleşme şartları ve diğer
özel ilişkiler bu standardın kapsamı dışındadır.

6.3.2 - Bu standardda teslimle ilgili kabul muayene işlemleri yer almamıştır. Ancak bu standardda yeralan
istatistikî kalite kontrol ile ilgili prensiplerin uygulanması, Madde 6.4 ve Madde 6.5’de belirtilen sürekli kontrol
şartlarına uygunluk bakımından teslimle ilgili kabul edilirlik konusunda bazı sınırlamalar getirmektedir.

Harç çimentosunun teslimle ilgili kabul edilirlik kontrolu için numune alma plânı imalâtçısının red riskinin
Madde 6.4 ve Madde 6.5’e göre yapılacak sürekli kontrol için uygun görülenden daha yüksek seviyede
olmasına müsaade etmemelidir.

Harç çimentosunun, MC rumuzu dışında gösterilenler de dahil olmak üzere kabul edilirlik muayenesi ve
teslimle ilgili diğer işlemleri kapsayan başka standardlar da mevcut olabilir ancak bu konuyla ilgili şartlar bu
standardda yer almamıştır.

6.4 - Karakteristik değerlerle uygunluk değerlendirmesi için genel işlem.

6.4.1 - Fabrikadan sevk için hazırlanmış harç çimentosundan EN 196-7’ye uygun olarak herhangi bir
zamanda numune alma şeklinde yapılan sürekli numune alma ile muayene işlemi, değerlendirmede esas
alınır.

6.4.2 - Sürekli muayene işlemi harç çimentosu imalat mahallinde yapılır ve imalâtçı tarafından yürütülür
(otokontrol).

Uygunluk değerlendirmesi için numune serileri 6 aydan az 24 aydan fazla olmayan aralıklarla alınır.

NOT - Deney sıklığının Çizelge 7’de verilen deney sonucu adedi, n, ile uyumlu olması şartıyla 12 ay
aralıklarla değerlendirme yapılması tercih edilir.

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

Minimum deney aralıkları Çizelge 6’da verilmiştir.

ÇİZELGE 6 - Minimum Deney Aralıkları

Özellik Deney Aralığı

Hava Muhtevası
(Sadece MC 5 ve MC 12,5 için) Haftada bir
Basınç Dayanımı
(7 ve 28 günlük)
Sülfat muhtevası 2 haftada bir
Priz süresi
Genleşme
Klorür muhtevası
Bünyede su tutma Ayda bir
Elek üstü kalıntısı

6.4.3 - Çizelge 3, Çizelge 4, Çizelge 5 ve aynı zamanda Madde 5.3.1, Madde 5.3.2, Madde 5.3.3 ve
Madde 5.3.4’de verilen değerlendirme kriterlerine uymayan bir deneysel sonuç kusur olarak addedilir. Bu
standardda kusurlar, küçük ve büyük olarak sınıflandırılmış ve sınır değerler büyük kusurlar (Madde 6.6) için
verilmiştir.

6.5 - UYGUNLUK KRİTER VE İŞLEMLERİ

6.5.1 - Madde 5’de 28 günlük dayanım alt sınır ve hava muhtevası üst sınırı için verilen değerler % 5 kusurlu
seviyesinde ve diğer özellikler ise % 10 kusurlu seviyesinde değerlendirilmelidir.

6.5.2 - Tespit edilmiş bütün özellikler açısından uygunluk değerlendirmesi nitel özelliklere göre muayene ve
deney esasına dayanır. Kusurlu değer sayısı belirlenerek Çizelge 7’de verilen kusur sayısı ile kıyaslanır.

Harç çimentosu imalâtçıları 40 veya daha fazla deney sonucu alınması durumunda, muayene etkinliğini
arttırmak üzere, değişkenlerle muayene ve deney yapabilirler.

Numune alınan bir partideki kusur oranı prensip olarak, deney sonuçları kullanılarak belirlenir. Uygunluk şartı
belirlenen değerin, kabul edilebilir oranı geçmemesidir.

NOT - Değişkenlerle muayene durumunda, hesaplama kolaylığı açısından, kusur oranı yerine kabul edilirlik
sabiti olarak anılan kA değeri kullanılır.

6.5.3 - Herhangi bir zamanda alınacak tekli numuneleri de ihtiva eden numune alma plânı aşağıdaki iki unsur
kullanılarak belirlenir, bunlar:
− Kabul edilir kusur oranı,
− Kabul edilir tüketici riskidir.

Bu iki unsur, sürekli kontrol için numune alma plânı seçiminde birlikte kullanılır.

Nitel özelliklere göre muayene için uygun numune alma plânı Madde 6.5.4’de, değişkenlerle muayene için
uygun numune alma plânı da Madde 6.5.5’de verilmiştir. Kusur oranı ve tüketici riski (Madde 6.2.1) için
verilen değerleri sağlayan başka bir numune alma plânı da prensip olarak uygunluk işlemi için kabul
edilebilir.

6.5.4 - Nitel Özelliklere Göre Muayene ve Deney

Gözönüne alınan tüm numune serileri içerisinde sapma gösteren deney sonuçları (her numune için bir
sonuç) sayısı CD değerlendirilmesi durumunda.

Uygunluk, CD ≤ CA (1)
eşitliği kullanılarak yapılır.
Burada, kabul edilir kusur sayısı CA, Madde 6.5.1’de tarif edilen parametreye ve deney sonucu adedine
bağlıdır. CA değerleri Çizelge 7’de verilmiştir.

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

ÇİZELGE 7 - % 5 Tüketici Riski İçin Kabul Edilir Kusur Sayısı

% 10 Kabul Edilir Kusur Oranı İçin CA % 5 Kabul Edilir Kusur Oranı İçin
n1) n1)
20 - 39 0 40 - 79
40 - 54 1 80 - 109
55 - 69 2 110 - 139
70 - 84 3 140 - 169
85 - 99 4 170 - 199
100 - 109 5 200 - 219
1) Deney sayısı n’in, % 10 kabul edilir kusur oranı için 20’den % 5 kabul edilir kusur oranı
için de 40’dan az olması durumunda istatistik esasına dayanan uygunluk kriteri
uygulanamaz. Bu durumda CA daima sıfır olur.

6.5.5 - Değişkenlerle Muayene

Tüm seriye ait deney sonuçları (her numune için bir sonuç) standard sapması ve ortalama değer X
hesaplaması durumunda

Uygunluk kriteri
X - kA .S ≥ L (2)

ve

X + kA S ≤ U (3)

dır.

Burada;
kA = Çizelge 8’de verilen kabul sabiti,
L = Belirlenen alt sınır,
U = Belirlenen üst sınır
dır.

ÇİZELGE 8 - Kabul Sabiti

kA
n Kabul Edilir Kusur Oranı
%5 % 10
40 - 49 2,13 1,70
50 - 59 2,07 1,65
60 - 79 2,02 1,61
80 - 99 1,97 1,56
100 - 149 1,93 1,53
150 - 159 1,87 1,48
≥ 200 1,84 1,45

6.6 - BÜYÜK KUSURLAR İÇİN SINIR DEĞERLER

Harç çimentosu özelliklerinde, müsaade edilecek sapmalar Çizelge 9’da verilmiştir. Deney sonuçları Çizelge
9’da verilen değerden daha fazla sapma gösteren harç çimentosu büyük kusurlu olarak kabul edilir ve bu
standarda uygun olmadığına karar verilir.

8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

ÇİZELGE 9 - Büyük Kusurlar

Özellikler Madde 5’de Verilen Özelliklerden

Sapması
Basınç dayanımı, alt sınır
MC 5 tip, 28 günlük - 1,0 N/mm2
MC 12,5, MC 12,5 X, MC 22,5 X tip, 28 günlük - 2,0 N/mm2
MC 12,5, MC 12,5 X, MC 22,5 X tip, 7 günlük - 1,0 N/mm2
Basınç dayanımı, üst sınır
28 günlük
MC 5 tip + 2,5 N/mm2
MC 12,5, MC 12,5X tip + 5,0 N/mm2
MC 22,5 X tip + 5,0 N/mm2
Elek üstü kalıntısı Sapma değeri verilmemiştir.
Priz süresi (Başlangıç) - 15 dakika
(Bitiş) + 2 saat

Genleşme + 1 mm
Sülfat muhtevası + % 0,5 (Kütlece)
Klorür muhtevası + % 0,01 (Kütlece)
Bünyede su tutma üst sınır +%2 (Kütlece)
alt sınır -%5 (Kütlece)
Hava muhtevası
MC 5, MC 12,5 tip ± % 2 (Hacimce)
MC 12,5 x, MC 22,5 X tip + % 0 (Hacimce)

9
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 22-1
ENV 413-1/Mart 1998

EK A
(Bilgi İçin)

STANDARD KIVAM KOHEZYONU

Akış süresi (Standard kıvam kohezyonu) kavramı, harç çimentosu standardı için yeni bir kavramdır. Bu
işlem, daha önceden belirlenmiş bir penetrasyon (batma) derinliği için tespit edilen gerekli su miktarı ile elde
edilen seviyede kıvama sahip harç kohezyonunun ölçülmesini ihtiva eder. Bu ölçüm, standard şartlar altında,
harcın belirlenmiş bir mesafeye kadar akışı için geçen sürenin tespiti ile yapılır.

Uzun akış süresi, harcın (dolayısıyla standard şartlara sahip harç çimentosunun) yüksek kohezyona sahip
olduğunun göstergesidir.

EN 413-2 (TS 22-2 EN 413-2) Madde 7’de tarif edilen metot (kıvam ölçer) kullanılması durumunda, uygun
işlenebilirlikte harç çimentosu için akış süresi 5 s - 30 s olarak alınabilir.

10