M Ciesielski-DZIEJE KULTURY PRZEWORSKIEJ W ŚWIETLE STARYCH I NOWSZYCH BADAŃ W WIELKOPOLSCE WSCHODNIEJ

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 171 25.11.
2020 16:02:13
Księga Extra limited v1 do II kor..indb 172 25.11.2020 16:02:13
CONTINUATIO
LIMITES
Mirosław Ciesielski
Berlin
DZIEJE
Ex tr a KULTURY
limitEs PRZEWORSKIEJ W ŚWIETLE STARYCH
I NOWSZYCH
Otwarte BADAŃ
seminaria W WIELKOPOLSCE
archeologiczne WSCHODNIEJ
poświęcone okresowi
przedrzymskiemu, wpływów rzymskich i wędrówek ludów
w
I. Europie Środkowej
Tytułowe dzieje osadnictwa kultury przeworskiej w Wielkopolsce wschodniej to

Koncepcja
rozległa seminariów
tematyka zrodziła szeroki
obejmująca się na długo przed
przedział pierwszym,
czasowy. Nie daoficjalnym
się więc spotkaniem
w krótkim
w ramachporuszyć
artykule cyklu, bynajmniej
wszystkichnie w głowachconiżej
zagadnień, podpisanych.
będzie się wiązać Na pomysł
z pewną ich organi-
skrótowością
zowania, który,
omówienia czy co trzeba
wręcz tu dodać, z wielu
pominięciem radością podchwyciliśmy,
z nich. W artykule wpadli bowiem dr
do skartowania hab.
stano-
Artur Błażejewski, prof. UWr, i dr hab. Andrzej Michałowski,
wisk wykorzystano mapę hydrograficzną Polski w skali 1:50000 w wersji z 20071 prof. UAM. Do fina-
lizacji, dzięki
roku, wówczas jeszcze
której możnaluźnego konceptu
najlepiej spotkańzależności
zobrazować naukowych, podeszliśmy
rozwoju z dużym
osadnictwa od
zapałem, w pełni przekonani co do jego zasadności. Przedsięwzięcie
układów wodnych i dostępu do nich. Uwidaczniają się również możliwości wykorzy- to wydało nam się
celowewszelkiego
stania przede wszystkim
rodzajówdlatego,
ciekówże zarównojako
wodnych w Instytucie Archeologii Uniwersytetu
szklaków komunikacyjnych (w tym
Wrocławskiego, jak i w Instytucie Prahistorii (obecnie
handlowych). Stanowiska archeologiczne zostały wiernie przeniesione Archeologii) Uniwersytetu
na podkład im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu od dawna organizowane
„wodny” z map Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP). Wielkopolska wschodnia były tzw. wykłady otwarte,
poświęconejest
rozumiana szeroko pojętej
tu jako problematyce
obszar ograniczony okresu lateńskiego/przedrzymskiego,
od zachodu dolnym biegiem Prosny wpływów
i dalej
rzymskich
ku północyi wędrówek
dolnym biegiemludów. Wrześnicy
I tak postanowiliśmy
i dorzeczempołączyć
Meszny.siły.
Od północy zamyka go
Ideęjezior
bariera cyklu seminariów zawiera i odzwierciedla,
Pojezierza Gnieźnieńskiego 2 burzliwie
, a następnie dyskutowana,
bieg Noteci, by nazwa projek-
na wysokości
tu: Extra limites. Colloquia Archaeologica inter Vratislaviam et Posnaniam
jej źródeł odbić na południe w kierunku załomu rzeki Ner. Dalej granica obszaru na- Sita [Poza granica-
mi.
szegoWrocławsko-poznańskie
zainteresowania biegnie spotkania
łukiem w archeologiczne].
kierunku zbiornika Za jej ostateczny,
Jeziorsko na także językowy
Warcie, skąd
kształt odpowiadają dr hab. Anna Kotłowska oraz prof.
przebiega równoleżnikowym pasem leśno-bagiennym aż do Prosny, oddzielając goArtur Błażejewski. Spotkania
realizowane są bowiem(Wielkopolski
od obszaru kaliskiego naprzemiennie,południowo-wschodniej).
w Poznaniu i we Wrocławiu, Osiąwtego
siedzibach
obszaruobu są
Instytutów Archeologii. Interesują nas interkulturowe relacje, interdyscyplinarne
Dolina Konińska i Kotlina Kolska (jej północna część będąca Pradoliną Bzury-Neru). badania
oraz „interośrodkowa”
Od południa wymiana poglądów.
obszar obejmuje Wysoczyznę Przedmiotem naszych ścisłych
Turecką, Równinę Rychwalskązainteresowań
(jej pół-
badawczych jest archeologia okresu przedrzymskiego, wpływów rzymskich i okresu
wędrówek ludów środkowej Europy, a więc strefy w pewnym okresie dziejów położonej
1
Rastrowa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski opracowana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt
extra limites, strefy
Rzecznych Instytutu Barbaricum.
Meteorologii Jakkolwiek
i Gospodarki Wodnej przez nas samych
w Warszawie seminaria
w układzie traktowane
współrzędnych PUWG-92.są
2
Podział na regiony fizycznogeograficzne wg J. Kondrackiego 2014.

Extra limites
jako spotkania bez granic, w dużej mierze w ujęciu geograficznym, w pewnym sensie
chronologicznym, a także w wymiarze symbolicznym. O nurtujących nas problemach
nocną część)i chcemy
chcieliśmy i Kotlinę Kolską. w
rozmawiać Odsposób
północy – Równinę
otwarty, Wrzesińską
nie trzymając (jej wschodnią
się sztywno utartych
część) i południowe fragmenty Pojezierzy: Gnieźnieńskiego
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikającychi Kujawskiego, od wscho-
duz długoletnich
zaś Wysoczyznę Kłodawską.
studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
problemów związanych z opracowywaniem wciąż przyrastającej bazy źródłowej. Mamy
II.bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy-
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
Mapa
spotkań1 (patrz CD, w
realizujemy tam też wszystkie
formie warsztatów,mapy podczasz odniesień w tekście) sine
których warunkiem przedstawia
qua non jest ok.
3000 stanowisk
prezentacja kultury
materiału przeworskiejNie
zabytkowego. (KP) zlokalizowanych
mniej ważne są dla nas na badania
wyżej określonym
archeologów- ob-
szarze. Pochodzą onei przede
-eksperymentatorów wszystkim
konfrontacja wyników z badań powierzchniowych
ich doświadczeń prowadzonych
z dotychczas dostępną
wwiedzą
ramach AZP, jak również z badań wykopaliskowych i archiwaliów. Obszar ten, po-
archeologiczną.
mimoWżeswym w przeszłości
założeniuczęsto przywoływany
seminaria Extra limites w literaturze
to spotkania i wskazywany jakoróżnych
przedstawicieli zasobny
wośrodków,
„bogate” integrujące
stanowiska,różne leżałśrodowiska
raczej na archeologiczne
uboczu archeologicznych
wokół wspólnej zainteresowań
pasji, jaką jest czy
projektów
archeologia. badawczych
Najliczniejszą (por. A. Michałowski
grupę 2008, s. (ze
Prelegentów stanowią 100).
względów oczywistych) na-
W okresie
ukowcy do IIinstytucji,
z polskich wojny światowej
ale mieliśmy prowadzone
przyjemnośćbyły badania na
podejmować takżekilku
Gości stanowi-
z Au-
skach, a pewna
strii, Czech, ich liczba
Niemiec, Norwegiipochodzi z przypadkowych
i Słowenii. Cykl seminariów znalezisk.
otworzyłWwykładlatachdr. 50.–70.
hab.
XX wieku
Artura Uniwersytetprof.
Błażejewskiego, Poznański
UWr, z (UAM)
Instytutuprowadził
Archeologiitutaj badania powierzchniowe
Uniwersytetu Wrocławskiego,
i sondażowe, jednak były one
poświęcony problematyce skupione
powiązań przede
kultury wszystkimz w
przeworskiej dolinie Warty.
nadłabską Tak zwana
strefą kulturową
Ekspedycja Kujawska z Katedry
w południowo-zachodniej Archeologii
Polsce. Wydarzenie to UAM prowadziła
miało miejsce 9 majabadania
2014 r. wpowierzch-
Poznaniu.
niowe na obszarze
Pierwsza na północ
prelekcja cieszyła od Konina
się sporym w kierunku Jeziora
zainteresowaniem, a dyskusja,Gopło.
jaka Prowadzone
wywiązała się pra- po
cewystąpieniu,
związane były z badaniami
pokazała, nad tzw.nad
że w badaniach grupą kruszańską
kontaktami kultury przeworskiej
interkulturowymi i prze-
społeczeństw
biegającym
pradziejowych ku niej
cechą „szlakiem bursztynowym”
bardzo pożądaną prowadzącym
jest otwartość dalej z Kujaw
interpretacyjna. nad Bałtyk
W jaskrawy spo-
(A.
sóbCofta-Broniewska 1979, s. 140,
uwidoczniła się jednocześnie 141, 150, organizatorom
przyświecająca 151). W latachidea, 60. aby
XXowieku IHKM
nurtujących
PAN prowadził
problemach badania odważnie,
rozmawiać w okolicach mającKonina
za oręż w związku
wyłączniez siłę
inwestycjami
argumentów. powstającej
Istotną
kopalni
częścią węgla
spotkaniabrunatnego
były kwestie i elektrowni (Z. Bukowski,
natury organizacyjnej K. Dąbrowski,
całego cyklu ExtraE. Kihl-Byczko,
limites. Wspól-
A.nieWentowska
z zaproszonymi 1965; Z. Bukowski,
Gośćmi ustalono, K. Dąbrowski,byłoby
że pożyteczne A. Wentowska
poświęcenie1968). części W części
spotkań
wschodniej
analizie bazy prowadzone
źródłowej i były nieliczne
związanym prace
z nią archeologiczne
trudnościom przez Uniwersytet
interpretacyjnym. PostulatŁódz-
taki
ki.wcielono
W latach 80. XX
w życie wiekupóźniej…
niedługo intensywne prace archeologiczne prowadzili archeolodzy
z Muzeum
Drugie Okręgowego
spotkanie odbyło w sięKoninie (MOK),
we Wrocławiu z tym że
6 czerwca większość
2014 r., kiedy tonie
dr miała dużego
hab. Andrzej
zakresu badawczego
Michałowski, (Gorczyca
prof. UAM, 2016,Prahistorii
z Instytutu s. 30–32). Samo centrum
Uniwersytetu interesującego
im. Adama Mickiewicza nas
terenu pozostawało
w Poznaniu, poza wykład
przedstawił obszarem na zainteresowania
temat typologizacji i badań (pomijając
dotyczącej okresuakcję AZP).
rzymskiego.
Na początek
Jednym przedstawimy
z podniesionych pokrótce
problemów była najważniejsze
wyraźnie zauważalnaz badanych obiektów
niechęć, osad-
szczególnie
niczych
młodszych w połączeniu z mapą do
adeptów archeologii, interaktywną
rozbudowanych (mapa 2). Pierwszym
systemów klasyfikacjiznanym stano-
źródeł i aspekt
wiskiem,
związanyktóre pojawiło się w literaturze
z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, jeszcze
która w sięXIX wieku,zwrócono
wywiązała, było cmentarzysko
uwagę na
wzjawisko
„Kwiatkowie”
niejakiego (S. „przesłaniania”
Tymieniecki 1881, s. 1–6, tabl.
pradziejowych XIII; 1906,
społeczności s. 81–88,
przez użytkowane tabl.przez
I–V).
Nazwa dzisiaj myląca
nie przedmioty z powodu
i potrzebę powrotupołożenia
do badań,stanowiska
które w centrumpoza granicami tejże miejsco-
stawiają człowieka i jego
wości, po wschodniej
wieloaspektową stronie
działalność. doliny Warty;
Poruszono równieżKwiatków
kwestie nowo leżypowstających
po zachodniej syntez stronie.
pra-
Cmentarzysko
dziejów Polski należy umiejscowić
oraz ponownie we wsi
problem (zgodnie zwopisem
Gaj informacji
selekcji S. Tymienieckiego
kontekście przyrastającej
1906,
w bardzos. 81), naszym
szybkim zdaniem
tempie na stanowisku
bazy źródłowej. W trakcie2 (orozmów
tym dalej). Następne
kuluarowych stanowisko
organizatorzy
pojawiające się w literaturze to badane przez Z. Zakrzewskiego (1923, s. 91–99, tabl.
IV) na początku lat 20. XX wieku cmentarzysko kultury przeworskiej w Ciążeńskich
174
10

Extra limites
Dzieje kultury Kultura

przeworskiej w świetle
przeworska starych i krąg
a nadłabski nowszych badańwwokresie
kulturowy Wielkopolsce...
rzymskim
np. w postaci
Holendrach
chcieliśmy ornamentu
stan.
i chcemy 1 rozmawiać
(znane kółka zębatego
z literatury
w sposóbjako naotwarty,
ceramice
Ciążeń nie(A.
3
Błażejewski
).trzymając
Stanowisko sięto 2007a,
było ponownie
sztywno s. 68–70).
utartych
Najprawdopodobniej
eksplorowane na napływ
początku lat elementów
80. XX kulturowych
wieku przez
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających MOK. z zachodnich
Odkryto krańców
tutaj na tery-
między in-
torium
nymi kultury
groby przeworskiej
warstwowe, ale Barbaricum
najprawdopodobniej nastąpił
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku za
mamy pośrednictwem
tutaj również lubdo z udziałem
czynienia
zmieszkańców
dążyliśmy do nadłabskiej
warstwą ciałopalenia, jakstrefy
tego, aby seminaria kulturowej.
i obiektami Extra rowkowymi
limites cechowała (G. Teske 1983,na
otwartość s. 152; M. Cie-
dyskutowanie
Ponadto
sielski
problemów os.kontaktach
2014,związanych215–216). ze strefą nadłabskąwciąż
z opracowywaniem – najpewniej
przyrastającejz obszarem bazy położonym
źródłowej. Mamy na po-
łudnie Łęg od Sudetów
Piekarski –
to zdają
przede się świadczyć
wszystkim znaleziska
stanowisko
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- (na 1,razie
gdzie pojedyncze)
przed II odkryte
wojną właśnie
światową
w obrębie gór
rozpoczęto
kopaliskowych i przedgórza.
badaniaczęstocmentarzyska
skazanychTrzebajest tum.in.
wymienić z bogato
na publikacyjny szczególnie
wyposażonymi
niebyt.Mściwojów
W związku (A. zBłażejewski
grobami książęcy-
tym część
2008,
mi (samos. 143; K.
odkrycie Sielicka
miało 2013)miejscei Wzgórzew Garbiec
połowie
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non XIX(ryc. 4;
wieku). A. Błażejewski,
Badania R. Jarysz
kontynuował 2015). po
jest
wojnieOmawiana
K. kwestia
Jażdżewski z inaczej
łódzkiego przedstawia
ośrodka się w
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- późnym
badawczego okresie
(Z. wpływów
Durczewski rzymskich.
1936, s. 13;
Zaistniały
K. Jażdżewski tu przede
-eksperymentatorów 1976,wszystkim
is.konfrontacja
136, 137; dwa1977,zjawiska.
wyników Pierwsze
s. 142,ich 143; z1978,
doświadczeń nich to postępująca
dotychczasL.ekspansja
s.z127–128; Lecieje-
dostępną
elementów
wicz 1957, kulturowych
s.
wiedzą archeologiczną. 102–112; z
A. obszaru
Kietlińska środkowego
1961; K. Nadłabia.
Czarnecka Przejawiała
1999–2001, się ona
s. szczegól-
209–218).
nie Wrozszerzaniem
Niedaleko swym tegosię
od założeniu terytorium
stanowiska
seminaria kultury
znajduje
Extrasię luboszyckiej,
powszechnie
limites to spotkania która
znane (jak wcześniej wskazano)
cmentarzysko
przedstawicieli w „Spy-
różnych
była niejakointegrujące
cimierzu”.
ośrodków, transmiterem
Problem wróżne
tym, owych że nie
środowiskawpływów ononawobszar
leży archeologiczne kultury
wokół przeworskiej
tej miejscowości, wspólnej na(ryc.
tylkopasji, jaką5, jest
gruntach 6).
Wwsi związku
Józefów z tym
gm. na
Dobra linii(Z. styku
Durczewskiobu kultur1936, pojawiły
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- s. 12, się
13). stanowiska
Odkryte archeologiczne
przed II wojną
oświatową
cechach
ukowcy generalnie
groby,
z polskich nadłabskich
a instytucji,
opracowane ale w (czy
latach
mieliśmy luboszyckich),
60. XX wieku
przyjemność gdzie z jednak
zachowanych
podejmować materiał
także nie zabytkowy
Gościw zpełniAu-
zawiera
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład głównej
materiałów pewne elementy
zamykają się typowe
w dla
przedziale kultury
czasowymprzeworskiej.
od Można
przełomu tu wymienić
WOR/POR wpo dr.OWL
hab.
mierze
(A.
Artura osadę w T.
Kietlińska,
Błażejewskiego,Krępnicy
Dąbrowska i zapewne
prof. UWr, 1963, inne
z Instytutustanowiska
s. 143–254). Archeologii zlokalizowane
Uniwersytetu nad Kwisą i Bobrem
Wrocławskiego,
(ryc. 7,
Zaspy 8; A. Błażejewski
Miłkowskie 2007b).
stan. 1 to teren, gdzie przed
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową II wojną światową badania roz-
począłDrugim J. zjawiskiem
Kostrzewski w tym
(1939, okresie
s. jest
293–302), pojawianie
a
w południowo-zachodniej Polsce. Wydarzenie to miało miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu. się
kontynuował inhumacji.pod Odkryto
koniec w
lat zasadzie
80. XX
tylko
wieku pojedyncze
G. Teske. stanowiska
Poza grobami grobowe, jednak
popielnicowymi tendencja
z okresu
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się po wydaje
B2/C1 się wyraźna
po C2 (A.
mamy Błaże-
tutaj
jewski 1997).pokazała,
najprawdopodobniej
wystąpieniu, Należy podkreślić,
doże czynienia
w badaniach iż nie ma to
również
nad znic wspólnego
grobami
kontaktami z dawnymi(A.
warstwowymi
interkulturowymi grobami
społeczeństwszkie-
Błażejewski
letowymi
pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawytakże
2007, s. kultury
122). przeworskiej z wczesnego okresu rzymskiego. W tym przypadku spo-
najpewniej
sób Konin
uwidoczniła związane
stan. się jest to z wpływami
8, jednocześnie
cmentarzysko badane
przyświecającaz obszaru
w 1942 środkowego
roku przez
organizatorom czy
idea, dolnego
niemiecką Nadłabia,
badaczkę
aby o nurtujących
oE. czym
problemach świadczą
Schlicht (1944, nies.tylko
rozmawiać same groby
118–120),
odważnie, z mając szkieletowe,
których zatooręż
badań np. dokumentacja
w Tymowej
wyłącznie (M.niestety
Jahn 1924),
siłę argumentów. zaginęłalecz
Istotną
także
w ich
zawierusze wyposażenie
wojennej. (A. Błażejewski
Ocalały materiał 1997, s.182,
opracował
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- ryc.po 4).
wojnie B. Kostrzewski (1947,
s. Trzeba
nie192–294). podkreślić,
z zaproszonymi Wielokrotnie że w fazie
Gośćmi ustalono,C2 nieżema
prowadzone były przejawów
tutaj również
pożyteczne wpływów
byłoby kulturowych
badania
poświęcenie przez UAM.
części z spotkań
obszaru
Były
górnego
to badania Nadłabia.
Z. Wynikało
Pieczyńskiego to
i H.z pewnością
Kočki-Krenz z powolnej
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki z lat 60.ekspansji
i 70. XX osadnictwa
wieku kultury
(Pieczyń-
przeworskiej
ski 1967,ws.życie
wcielono w kierunku
54–67; niedługo południowym,
później…1974,dos.strefy
Kočka-Krenz 244–246). Przedgórza W 1967 Sudeckiego i samych gór
roku prowadziło tu
(A.
badaniaBłażejewski
Drugie MOK, 2006,
spotkanie s. 93). się
a wodbyło
2013 r.Wbyły związku
we one zkontynuowane
Wrocławiu tym6pojawianie
czerwca 2014 się r.,
przez południowych
prywatną
kiedy to dr hab. elementów
firmę w ra-
Andrzej
miało
mach zapewne
inwestycji charakter
przeprawy jedynie
(budowy incydentalny
mostu)
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza –
przez i właściwie
rzekę Wartę nie zostało
(A. Nowak zanotowane
1968, s.
w163; postaci
Gmyrek znalezisk2006). archeologicznych.
Cmentarzysko to swymi
w Poznaniu, przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego. początkami sięga młodszego okresu
Zupełnie
przedrzymskiego
Jednym inny (prawdopodobnie
z podniesionych charakter miały wpływy
problemów fazy
była A1) nadłabskie
wyraźnie w
i trwazauważalna okresie wędrówek
najprawdopodobniej ludów.
po okres
niechęć, szczególnie Za-
sadniczo
wędrówki nie będzie
ludów. on tu
Niestety, omawiany,
nigdy dogdyżkońcapowinien
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt być
nieprzebadane, przedmiotema na osobnego
dodatek opraco-
niszczone
wania.
związany Warto
systematycznie z jej jednak
przez zwrócić
przezwyciężeniem. tu uwagę
tzw. poszukiwaczy naskarbów,
W dyskusji, kilkaktóra
przemian,
dla sięktórych jakiebyło
wywiązała, miałyrajemwówczas
zwrócono miejsce
z niezliczoną
uwagę na
w górnej
ilością partii
znalezisk dorzecza
z Odry.
rabowanych Okres
grobów. dominacji
Ostatnie Hunów
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez badania w Europie
były przyniósł
ograniczone ogromne
tylko do
zmiany
obszaru nie
nie przedmioty tylkoi w
inwestycji, zakresie
potrzebę fal
a samopowrotu migracji
cmentarzysko na wielkich
do badań, dalejprzestrzeniach
jest które penetrowane,
w centrum stawiają kontynentu,
ale niestety
człowieka lecz także
nie iprzez
jego
w kierunkach kontaktów
archeologów.
wieloaspektową działalność. handlowych
Poruszono irównież kulturowych kwestie w nowo
ogóle.powstających
Nowe znaleziska syntez z tego
pra-
czasu, notowane
Rzężawy
dziejów Polskistan. coraz
oraz częściej
1ponownie
było regularnie w dorzeczu
problem niszczone Odrywinformacji
selekcji –połowie
w tym XX takie, którei można
wieku
w kontekście datować
w przyrastającej
międzyczasie
na przełom
wielokrotnie
w bardzo V/VI
szybkim badanew. –(H.
tempiezdająbazy sięźródłowej.
Wiklak przeczyć
1959, twierdzeniom
s. 8–10;
W trakcieS.rozmów o całkowitym
Jasnosz 1966, s.wyludnieniu
kuluarowych 237–265).
organizatorzy tego
Inte-
obszaru u schyłku starożytności, przed przybyciem Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
3
Prowadzi
154). Przede to wszystkim
często w lit. do wskazywania
wskazują onetutaj 2 cmentarzysk
na wyraźne związki(np. H. Machajewski
kulturowe tej1997),
strefycoBarbaricum
niestety mija
się ze stanem faktycznym. Przy aktualnym stanie wiedzy w miejscowości Ciążeń nie ma cmentarzyska kultury
właśnie z obszarem Nadłabia. Przykładem mogą tu być nie tylko znaleziska metalowe,
przeworskiej (patrz Ciesielski 2015, s. 215).
175
10
27
Extra limites
resujące cmentarzysko
chcieliśmy kultury przeworskiej
i chcemy rozmawiać z MOPR-POR,
w sposób otwarty, nie trzymającalesięnie tylko, ponieważ
sztywno utartych
odkryto tutaj także groby kloszowe kultury pomorskiej (Z. Pieczyński
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających 1964), które
chorologicznie zazębiająjaksięi kwestii
z długoletnich studiów, z grobami młodszoprzedrzymskimi
nurtujących nas „na bieżąco”. OdKP. Widać
samego to do-
początku
kładnie
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowaniesię
na planie – tam gdzie kończy się zasięg grobów „pomorskich“, zaczynają
„przeworskie” (ryc. 1). Materiały
problemów związanych ze stanowiska
z opracowywaniem wciążnigdy nie zostały
przyrastającej bazyopracowane łącznie,
źródłowej. Mamy
a bowiem
szkoda, świadomość,
bo jest to bardzo ciekawe zestawienie, jeżeli chodzi o kwestie
że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- ewentualnej
ciągłości międzyczęsto
kopaliskowych tymi kulturami.
skazanych jestWartona byłoby na to stanowisko
publikacyjny wrócić zz badaniami,
niebyt. W związku tym część
o spotkań
ile oczywiście jeszcze istnieje (nieustanne eksploatowanie piaśnicy).
realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non jest
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów-
-eksperymentatorów i konfrontacja wyników ich doświadczeń z dotychczas dostępną
wiedzą archeologiczną.
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych
ośrodków, integrujące różne środowiska archeologiczne wokół wspólnej pasji, jaką jest
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na-
ukowcy z polskich instytucji, ale mieliśmy przyjemność podejmować także Gości z Au-
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr. hab.
Artura Błażejewskiego, prof. UWr, z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego,
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową
w południowo-zachodniej Polsce. Wydarzenie to miało miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu.
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się po
wystąpieniu, pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństw
pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących
problemach rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól-
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie części spotkań
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki
wcielono w życie niedługo później…
Drugie spotkanie odbyło się we Wrocławiu 6 czerwca 2014 r., kiedy to dr hab. Andrzej
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu, przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego.
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt
związany z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę na
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez
nie przedmioty i potrzebę powrotu do badań, które w centrum stawiają człowieka i jego
Ryc. 1. Plan grobów na cmentarzysku w Rzężawach (za Jasnosz 1966, oprac. B. Ciesielska)
wieloaspektową działalność. Poruszono również kwestie nowo powstających syntez pra-
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej
W latach
w bardzo 60. XX
szybkim wieku
tempie MOK
bazy (jeszcze
źródłowej. Wjako Muzeum
trakcie rozmówZagłębia
kuluarowychKonińskiego) prze-
organizatorzy
prowadziło badania na cmentarzysku KP w Koninie stan. 23, które znajdowało się na
obszarze nowo powstających bloków mieszkalnych. Materiał wydatowano na okres
rzymski (A. Nowak 1968, s. 163, 164).
176
10

Extra limites

rzymskim
np. w postaci
Zapowiednia
i chcemy stan. 5,kółka
rozmawiać zębatego
w sposóbnabadane
cmentarzysko ceramice
otwarty, wnie (A.trzymając
latach Błażejewski
80. XX 2007a,funkcjonu-
sięwieku
utartych
Najprawdopodobniej
jące (na przebadanym napływ
terenie) elementów
od fazy kulturowych
B1b WOR
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających z
po zachodnich
fazę C2 krańców
POR (M. na tery-
Ciesiel-
torium
ski 1983, kultury
s. 74; przeworskiej
1984, s. 138; Barbaricum
1985, s. nastąpił
114; 2008,
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku za pośrednictwem
s. 259–298; 2014, lub s. z udziałem
211–223;
mieszkańców
J. Kapustkado1986
dążyliśmy nadłabskiej
tego,s.aby 113). strefy kulturowej.
seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Ponadto
Wola Piekarska
problemów o kontaktach
związanych stan. ze2,strefą
osada
z opracowywaniem nadłabską
produkcyjna – najpewniej
wciąż ceramiki z obszarem
przyrastającej bazy położonym
toczonej na kole garncar-
źródłowej. na po-
Mamy
łudnie
skim od
tzw. Sudetów
siwej, – zdają
położona się
w świadczyć
pobliżu znaleziska
zbiornika
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- (na razie
„Jeziorsko” pojedyncze)
na Warcie odkryte
(M. właśnie
Ciesielski,
wT. obrębie
Łaszkiewicz
kopaliskowych gór i przedgórza.
1984,
często 112, Trzeba
skazanych113; A. tuJaszewska,
jest wymienić
T. Łaszkiewicz
niebyt. Mściwojów
W1994, s. (A.
związku zBłażejewski
263–280).tym część Ta-
2008,
kich s. 143;
stanowisk K. Sielicka
w obrębie 2013) i Wzgórze
zbiornika Garbiec
Jeziorsko (ryc.
jest
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non jest 4;
więcej,A. Błażejewski,
jak chociażby R. Jarysz
w 2015).
Tądowie
DolnymOmawiana
prezentacja czymateriałukwestiazabytkowego.
Górnym, inaczej
ale są one przedstawia
poza
Nie mniej się wważne
obszarem późnym
naszych
są dla okresie wpływów
zainteresowań.
nas badania rzymskich.
W przeci-
archeologów-
Zaistniały
-eksperymentatorów i konfrontacja wyników ich doświadczeń z dotychczas ekspansja
wieństwie tu
do przede
wyżej wszystkim
wymienionych dwa zjawiska.
stanowisk Pierwsze
w Woli z nich
Piekarskiej to postępująca
nie udało się znaleźć
dostępną
elementów
pieca czy kulturowych
pieców
wiedzą archeologiczną. służących z obszaru
do wypału środkowego
ceramiki Nadłabia.
„siwej”. Przejawiała
Stanowisko się ona
datowane szczegól-
na fazy
nie
C2 W rozszerzaniem
POR po D OWL. się terytorium kultury luboszyckiej,
swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych która (jak wcześniej wskazano)
Stawki
stan. różneowych
1 – cmentarzysko, środowiskawpływów
które na obszar
swymi
archeologiczne kultury
początkamiwokół przeworskiej
sięga prawdopodobnie
wspólnej pasji, (ryc.
jaką5, jest
6).
Wfazy związku
A1 MOPR, z tym a na linii
użytkowanie styku obu kultur
(przebadanej pojawiły
części)
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- się
kończystanowiska
się w archeologiczne
fazie C2 POR
o(M.cechach
ukowcyCiesielskigeneralnie
z polskich 1984, nadłabskich
s. 109; 1985,
instytucji, (czy
ale mieliśmy luboszyckich),
s. 109, 110; 2012,gdzie
przyjemność jednak materiał
s.podejmować
159–165; 2019, zabytkowy
także s.Gości 243,z246; Au-
zawiera
w pewne
redakcji; J. elementy
Kapustka typowe
1989, dla
s. 20; kultury
1990, przeworskiej.
s.
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład 25). Można tu wymienić w głównej
dr. hab.
mierze
Artura osadę w Krępnicy
Rozpoczęte
Błażejewskiego, na początku i zapewne
prof. XXI zwieku
UWr, inne stanowiska
Instytutu badania
Archeologii zlokalizowane
archeologiczne
Uniwersytetu nad Kwisą
na trasie i Bobrem
przebiegu
Wrocławskiego,
(ryc. 7,
inwestycji 8; A. Błażejewski
budowy 2007b).
autostrady A2 doprowadziły
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową do „rewolucji“, jeżeli chodzi o spoj-
rzenieDrugim
na zjawiskiem
osadnictwo KP w tym
regionu.okresie I jest
tak, pojawianie
Sługocinek
w południowo-zachodniej Polsce. Wydarzenie to miało miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu. się inhumacji.
stan. 1/13 to Odkryto
duża osada w zasadzie
z WOR
tylko
iPierwszapojedyncze
początków prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązałaBłaże-
POR stanowiska
ze grobowe,
znaleziskami jednak
dymarek, tendencja
wapiennika,wydaje się wyraźna
pochówków (A.zwierząt
się po
jewski
(A. 1997).pokazała,
Krzyszowski
wystąpieniu, Należy2001; podkreślić,
że2005,
w badaniachs.iż193,
nie nadma
194,to nic
196,
kontaktamiwspólnego z dawnymi grobami
197,interkulturowymi
T. Makiewicz 2003,
społeczeństws.szkie-
153;
letowymi
2004, s. kultury
161). przeworskiej
Osiecza stan. 11,z wczesnego
osada z okresu
MOPR
pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-irzymskiego.
POR, mamy W tym
tu do przypadku
czynienia także
m.in.
najpewniej
ze
sóbstudniami
uwidoczniła związane
(wsiętym jest to z zwpływami
jedna
jednocześnie plecioną
brzozy środkowegocembrowiną),
dodatkową
organizatorom czy dolnego
idea, Nadłabia,
kilkoma
aby o nurtujących
owapiennikami,
czym świadczą nie tylko
paleniskami same i groby
szkieletami szkieletowe,
złożonych
problemach rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną np. w Tymowej
zwierząt (B. (M. Jahn
Panczenko 1924), 2000).lecz
także ich
Znajdujące wyposażenie
się obok (A. Błażejewski
stanowisko 19 w1997, s.182,
Osieczy toryc.
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- jedno4). z pierwszych cmentarzysk
nie Trzeba
badanych podkreślić,
na
z zaproszonymi trasie Gośćmiże w fazie
inwestycji C2 nieżema
„autostradowej”
ustalono, przejawów
w Wielkopolsce
byłoby kulturowych
wschodniej
poświęcenie częściz(odcinek
obszaru
spotkań
górnego
na terenie Nadłabia.
b. woj. Wynikało
konińskiego), to z
na pewnością
którym z
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulatpowolnej
wystąpiły też ekspansji
znaleziska osadnictwa
palenisk i kultury
półzie-
taki
przeworskiej
mianek z osady w
wcielono w życie niedługo kierunku
trwającej południowym,
w MOPR
później… i WOR do strefy
(J. Przedgórza
Marcinkiewicz Sudeckiego
2001). i samych gór
(A. Drugie
Błażejewski
Kuny stan.
spotkanie2006,4
s. 93). się
10 zodbyło
osadą Wwe związku
datowaną Wrocławiunaz tym
fazę6pojawianie
C2 POR2014
czerwca isię
fazępołudniowych
r., D OWL
kiedy to dri hab. elementów
trzema Andrzejgro-
miało
bami zapewne
również z charakter
POR/OWL jedynie
(B. incydentalny
Rogalski 2002;
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza– i
2006,właściwie
s. 139–170).nie zostało
Kuny zanotowane
stan. 4 to
w postaci
cmentarzysko, znalezisk które archeologicznych.
najprawdopodobniej zostało
w Poznaniu, przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego. przebadane w całości (J. Skowron
2008,Zupełnie
Jednym s. z11–210).inny charakter
podniesionych Początki miały
założenia
problemów wpływy
była nadłabskie
cmentarza
wyraźnie w okresie
sięgają
zauważalnafazy A1 wędrówek
niechęć, ludów.
MOPR,szczególnie a koniec Za-
sadniczo
przypada nie
na będzie
fazę E
młodszych adeptów archeologii, on
OWL.tu omawiany,
Do tej gdyż
strefy powinien
osadniczej być przedmiotem
powrócimy
do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt jeszcze osobnego
poniżej. opraco-
wania. Warto
Daniszew
związany z jej jednak
stan. 1,zwrócić
18, 195tutouwagę
przezwyciężeniem. ogromna na kilka
W dyskusji, osada przemian,
któraz niezliczoną jakieilością
się wywiązała, miały wówczas
obiektów
zwrócono miejsce
uwagę(m.in. na
w górnej
mieszkalnych partii dorzecza
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane2003,
i produkcyjnych) Odry. Okres
datowana dominacjiod Hunów
MOPR pow Europie
POR (T. przyniósł
Makiewicz ogromneprzez
zmiany
s.
nie153; nie
przedmioty tylkoi w
A. Michałowski zakresie
potrzebę fal migracji
2003,
powrotu s. 277–285;na wielkich
do badań, J.które przestrzeniach
Nowakowski
w centrum2005; kontynentu,
stawiają A. człowieka
Wójcik lecz2006).
itakże
jego
w kierunkach
Natrafiono
wieloaspektową tukontaktów
na ziemianki,
działalność. handlowych
Poruszono irównież
piece, studnie,kulturowych bruki
kwestie wkamienne,
nowo Nowe znaleziska
depozyty syntez z tego
zwierzęce pra-
czasu,
idziejów notowane
najprawdopodobniej
Polski oraz coraz częściej
na potężny
ponownie w dorzeczu
problem „ołtarz” Odry
selekcji – w tym
kamienny.
informacji Z takie,
materiałem które można
w kontekście „przeworskim”datować
przyrastającej
na przełom
zw MOPR
bardzo i V/VI
POR-OWL
szybkim w. – zdają
tempie mamy
bazy sięźródłowej.
przeczyć
również twierdzeniom
Wdo czynienia
trakcie rozmówo całkowitym
nakuluarowych
stanowisku wyludnieniu
21 w Dani-
organizatorzy tego
4 Badane
154). jakowszystkim
Przede Kuny stan. 4.wskazują one na wyraźne związki kulturowe tej strefy Barbaricum
5 T. Makiewicz w trakcie badań na A2 połączył je w jedno stanowisko (2003 s. 149, 153), nie znalazło to
odzwierciedlenia w urzędzie konserwatorskim, gdzie nadal zadokumentowane są na kartach AZP 3 stanowiska.
177
10
27
Extra limites
szewie,
chcieliśmy gdzie odkryto
i chcemy m.in. studnie,
rozmawiać w sposób paleniska
otwarty,i nie piec, a takżesię
trzymając pochówki zwierzęce
sztywno utartych
(D. Żychliński 2000; 2009, s. 135–156).
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających
W Ruszkowie
z długoletnich I stan.jak27i kwestii
studiów, zarejestrowano
nurtujących cmentarzysko
nas „na bieżąco”.funkcjonujące
Od samegoodpoczątku
fazy A2a
MOPR po B2a WOR (H. Machajewski, B. Rogalski 2016),
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie natomiast na stanowisku
25problemów
w Ruszkowie I badano
związanych osadę z MOPRwciąż
z opracowywaniem i WOR (R. Pietrzak
przyrastającej bazy2000). Janów
źródłowej. Mamystan.
21bowiem
to odkryty grób z fazy A1 MOPR, oraz osada od WOR
świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- po fazę D OWL (J. Bed-
narczyk 2011, s.często
kopaliskowych 215–226). skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
Gaj stan.
spotkań realizujemy2 6
naszym
w formie zdaniem jest właśnie
warsztatów, podczas tym których archiwalnym
warunkiem sine cmentarzyskiem
qua non jest
S.prezentacja
Tymienieckiego materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania w
z „Kwiatkowa”. W trakcie współczesnych badań ramach in-
archeologów-
westycji
-eksperymentatorów i konfrontacja wyników ich doświadczeń z dotychczasi dostępną
autostradowej odsłonięto 2 groby, jeden przeworski z MOPR jeden łu-
życki (B. Rogalski
wiedzą archeologiczną. 2005; 2007, s. 57–61). „Kwiatków” Tymienieckiego, na którym
znajdowały się również groby KP i KŁ, był według jego
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych relacji mniej więcej w tym
samym
ośrodków, miejscu (S. Tymieniecki
integrujące 1906, s.archeologiczne
różne środowiska 81) i badaniawokół „autostradowe”
wspólnej pasji,najwyraźniej
jaką jest
uchwyciły skraj tego cmentarzyska. Niestety, inwestycja
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) objęła zaledwie jego frag-
na-
ment
ukowcy i należałoby
z polskich przeprowadzić
instytucji, ale mieliśmydalszą prospekcję
przyjemnośćterenową podejmować w celu
takżepotwierdzenia
Gości z Au-
naszych przypuszczeń.
Cichmiana
Artura Błażejewskiego,stan. 2 prof.to badania
UWr, zwyprzedzające
Instytutu Archeologii budowę autostradyWrocławskiego,
Uniwersytetu A2 nad Nerem,
gdzie
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą A.
natrafiono na grób i osadę z MOPR i osadę z POR (J. Bednarczyk, Romań-
kulturową
ska, A. Sujecka 2010, s. 405–512).
Zasób prelekcja
Pierwsza wiedzy na temat
cieszyła sięKP na tym
sporym obszarze poszerzyły
zainteresowaniem, również
a dyskusja, badania na
jaka wywiązała tra-
się po
siewystąpieniu,
inwestycji pokazała,
budowy żegazociągu w badaniach z Płocka w kierunku
nad kontaktami Ostrowa Wielkopolskiego
interkulturowymi społeczeństw
z pradziejowych
początku XXIcechą wieku. Należy tutaj wymienić stanowisko
bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. 1 w Bądkowie,
W jaskrawywspo- Ko-
ścielcu stanowiska 5, 14 i 20 w Cichmianie, na których
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących stwierdzono materiał cha-
rakterystyczny
problemach rozmawiać dla schyłkowej odważnie, fazy mając
KP, m.in.
za oręż ceramikę
wyłącznie późnoantyczną
siłę argumentów. datowaną
Istotnąna
V–VI wiek (T. Makiewicz, A. Sobucki 2001, s. 2-5; T.
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- Makiewicz 2005; D. Ży-
chliński, P. Pachulski 2007, s. 5–7, 9). Z budową gazociągu
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie części spotkań związane są też badania
wanalizie
Marcjanowie stan. 2,i gdzie
bazy źródłowej związanymnatrafiono na cmentarzysko
z nią trudnościom z WOR i początku
interpretacyjnym. Postulat PORtaki
(M. Żółkiewski 2001;
wcielono w życie niedługo później…2008, s. 243–258).
Kawnice stan. 25odbyło
Drugie spotkanie to jedne sięzweostatnich
Wrocławiu badań po 2010
6 czerwca 2014r.,r.,związanych z inwestycja-
kiedy to dr hab. Andrzej
mi energetycznymi. Są to wprawdzie obszarowo nieduże
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza badania, ale z zaskakującymi
wynikami
w Poznaniu, (P. Wesołowska
przedstawił wykład 2010a). naTakże
temat Osiek stan. 5 (M.
Wielkidotyczącej
typologizacji Dziób
okresu 2012) czy
rzymskiego.
Gółkowo stan. 12 (P. Wesołowska 2010b), gdzie na
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie niewielkim obszarze mamy do
czynienia z dużą liczbą obiektów, a także z ceramiką późnoantyczną
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt (P. Wesołowska
2012,
związanys. 99–117).
z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę na
Kwiatków
zjawisko niejakiego stan. „przesłaniania”
11/20 badane pradziejowych
w trakcie inwestycji poszerzania
społeczności odkrywki przez
przez użytkowane „Koź-
min” Kopalni Węgla Brunatnego Adamów w latach 2012–2015,
nie przedmioty i potrzebę powrotu do badań, które w centrum stawiają człowieka i jego gdzie odsłonięto
ogromną obszarowo
wieloaspektową osadę funkcjonującą
działalność. Poruszono również w ramach
kwestie nowochronologicznych
powstających syntezod fazy pra-A1
MOPR po OWL włącznie (S. Rzepecki, K. Kot, M. Piotrowska
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej 2016; S. Rzepecki
2016).
w bardzo szybkim tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
6
W trakcie badań na trasie autostrady A2 połączone ze stan. 47 w Rzuchowie, brak aktualizacji w rejestrze kart
AZP. W przypadku tożsamości z archiwalnym „Kwiatkowem” celowość tego zabiegu chyba zbędna. Stanowisko
archiwalne w rejestrze AZP 59-44, 3.
178
10

Extra limites

rzymskim
np. w
chcieliśmypostaci
Ostatnie ornamentu
badania
i chcemy z lat
rozmawiać kółka zębatego
2013–2014w sposóbna ceramice
tootwarty,
prace wnieLiścu (A.trzymając
Błażejewski
Małym się na2007a,
stanowisku utartych 2,
Najprawdopodobniej
gdzie badano osadę z napływ
okresu elementów
rzymskiego kulturowych
(K. Schellner
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających z zachodnich
2014) i w krańców
Boguszycach na tery-
stan.
torium
2 z osadą kultury
z długoletnich z MOPR przeworskiej
studiów, i WOR (G.Barbaricum
jak i kwestii Teske 2013).
nurtujących nastąpił nasza „napośrednictwem
bieżąco”. Od samego lub z udziałem
początku
mieszkańców
Oczywiście nadłabskiej
powyższe strefy
zestawienie kulturowej.stanowisk
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie badanych wykopaliskowo nie wyczer-
puje Ponadto
problemów oich
kontaktach
pełnejzwiązanych listy, jak zechociażby
strefą nadłabską
z opracowywaniem badanego – najpewniej
wciąż cmentarzyska z obszarem
przyrastającej wbazy położonym
Sobótce
źródłowej. gm. Mamy na
Dąbiepo-
łudnie od
funkcjonującego Sudetów od– zdają
WOR siępoświadczyć
wczesne znaleziska
fazy
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- POR (na
(G. razie
Rycel pojedyncze)
1983). odkryte właśnie
w obrębie gór i przedgórza.
kopaliskowych często skazanych Trzebajest tu wymienić
na publikacyjny szczególnie niebyt. Mściwojów
tym część
2008,
spotkań s. 143; K.
realizujemy Sielicka w 2013)
formie i Wzgórze
warsztatów, Garbiec
podczas (ryc. 4;
których A. Błażejewski,
warunkiem R. Jarysz
sine qua 2015).
non jest
III. Omawiana kwestia inaczej przedstawia się w późnym okresie wpływów rzymskich.
Zaistniały
-eksperymentatorówtu przede wszystkim
irozwoju
konfrontacja dwa wyników
zjawiska. Pierwsze z nich tozpostępująca
dotychczas ekspansja
Pisząc
elementów o początkach
kulturowych z obszaruosadnictwa
środkowego KP ich doświadczeń
wNadłabia.
Wielkopolsce Przejawiaławschodniej, dostępną
się ona należało-
szczegól-
wiedzą
by zacząć archeologiczną.
od krótkiego omówienia tematyki kultury jastorfskiej 7
, która wwskazano)ostatnim
nie rozszerzaniem
W wiązana
swym założeniu się terytorium
seminaria Extra kultury luboszyckiej,
limites to która
spotkania (jak wcześniej
czasie
była niejakointegrującejest z problematyką
transmiterem owych początków
wpływów samej
na obszar kulturyprzedstawicieli
kultury przeworskiej.
przeworskiej
różnych
(ryc.Jej5,(KJ) 6).
ośrodków,
inicjacyjna rola w różne
powstaniu środowiska
KP jest archeologiczne
ostatnimi laty wokół
często w wspólnej
literaturze pasji, jaką
przedmiotu jest
W związku z tym
archeologia. Najliczniejszą na linii styku obu kultur pojawiły się stanowiska archeologiczne
opodnoszona
cechach generalnie M. grupę
(ostatnionadłabskich Grygiel, Prelegentów
(czyH.luboszyckich),
stanowią (ze
Machajewski, A. względów
gdzie Michałowski,
jednak materiał
oczywistych)
Z.zabytkowy
Woźniak na-
ukowcy
2014 tam z polskich
dalsza instytucji,
literatura, ale
por.dla mieliśmy
teżkultury przyjemność
M. Ciesielski podejmować
2018; 2019). także
Stanowisk Gości
KJwna z Au-
oma-
zawiera pewne
strii, Czech, elementy
Niemiec, typowe
Norwegii i Słowenii. przeworskiej.
Cykl seminariów Można tu wymienić
otworzył wykład głównej
dr. hab.
wianym
mierze obszarze
osadę w Krępnicy do ostatnich
i zapewne lat nie rejestrowano.
inne stanowiska Jeszcze
zlokalizowane w 2014 roku stanowiska
nad Kwisą i Bobrem
Artura Błażejewskiego,
„jastorfskie” nie były prof. notowane UWr, na z Instytutu
publikowanychArcheologii Uniwersytetu
mapach (ryc. 2;Wrocławskiego,
żółte punkty)
(ryc. 7,
poświęcony 8; A. Błażejewski
problematyce 2007b).
powiązań kultury przeworskiej z9).
nadłabską strefą kulturową
(H. Machajewski 2014,
Drugim zjawiskiem w Polsce. fig. 20;
tym okresie M. Grygiel
jest pojawianie 2014, sięfig.
inhumacji. Czarne punkty
Odkryto (ryc. 2)
wPoznaniu.
zasadzie
w południowo-zachodniej
wskazują nowe stanowiska z MOPR, Wydarzenie na to
których miało miejsce
pojawiły się9 maja
materiały2014 r.
z w
elementami
tylko
Pierwsza pojedyncze
prelekcja stanowiska
cieszyła się280,grobowe,
sporym jednak tendencjaa dyskusja,
zainteresowaniem, wydaje sięjaka wyraźna
wywiązała (A. Błaże-
się po
KJ
jewski (M. Ciesielski
1997).pokazała, 2018,
Należy podkreślić, s. 281,
iż nie nadAbb.
ma to 6, 7). I tak
nic wspólnego Osiecza stan. 21,
z dawnymi grobami Konin stan.
szkie-
wystąpieniu,
66, Kunykultury stan. 4 przeworskiej że
(cmentarzysko),w badaniach dalej Daniszewkontaktami interkulturowymi
stan. 1, Kwiatkowo społeczeństw
stan. 11 także i sta-
letowymi
pradziejowych cechąNeru: bardzoCichmiana z wczesnego
pożądaną jest okresu rzymskiego.
otwartość W tym W
interpretacyjna. przypadku
jaskrawy spo-
nowiska
najpewniej w dolinie
związane jest to z wpływami stan. 2,
z obszaru Rzuchów stan.
środkowegoidea, 24, Kozanki
czy dolnego Podleśne
Nadłabia,
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom aby o nurtujących
ostan.
czym 1,świadczą
problemach
gdzie wraz nieztylko
rozmawiać
materiałemsame groby
odważnie,
wczesnoprzeworskim
mającszkieletowe, np. w wystąpiła
za oręż wyłącznie Tymowej ceramika
(M.
siłę argumentów.Jahn 1924),o charak-
Istotnąlecz
terze
także „jastorfskim”
ich wyposażenie (J. Bednarczyk,
(A. Błażejewski A. Romańska,
1997, s.182, ryc. A. 4).Sujecka 2010, s. 460, 461).
częścią
Do spotkania
zestawu były kwestie
artefaktów natury organizacyjnej całego cyklu jastorfskiej
Extra limites.(głównie Wspól-
nie Trzeba
z podkreślić,
zaproszonymi Gośćmiże które
w fazie sąC2charakterystyczne
ustalono, nieżema przejawówbyłoby
pożyteczne
dla kultury
wpływów kulturowych
poświęcenie części z spotkań
obszaru
na obszarze
górnego Holsztynu
Nadłabia. Wynikało i Szlezwiku, a także zachodniej
to z pewnością Meklemburgii
z powolnejinterpretacyjnym.
ekspansji osadnictwa czy Jutlandii),
kultury
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom Postulat taki
przeworskiej w kierunku południowym, do strefy Przedgórza Sudeckiego i samych gór
7wcielono w życie niedługo później…
Kultura
(A. Drugie jastorfska,
Błażejewski 2006,odbyło której obszar
s. 93). się macierzysty
Wwe związku znajduje się
z tym6pojawianiew północnychsię r., Niemczech,
południowych w Danii (również
elementów
Skandynawia)spotkanie
zaczyna ok. V w. p.n.e. Wrocławiu
ekspandować czerwca
na południe, 2014
a także kiedy
wschód to dr hab.
i zachód. Andrzej
Przyczyną tego
miało zapewne
Michałowski,
były najprawdopodobniej
charakter
prof. UAM, jedynie
zmianyzklimatyczne
incydentalny
Instytutuzapoczątkowane – i
Prahistorii Uniwersytetu właściwie
w VIII w p.n.e., które
nie zostało
im. Adama
doprowadziły
zanotowane
Mickiewicza
do kryzysu
w w postaci
w rozwoju
Poznaniu, znalezisk
kulturowym
przedstawiłarcheologicznych.
wielu obszarów.
wykładNastąpił na temat spadek temperatury, podniósł
typologizacji dotyczącej się poziom
okresu wód, co w efekcie
rzymskiego.
JednymZupełnie
musiało doprowadzićinny
z podniesionych
docharakter
spadku produkcji miały
problemów wpływy
rolnej i co zanadłabskie w
tym idzie znacznego
była wyraźnie okresie
zauważalna wędrówek
zmniejszenia zasobówludów.
niechęć, szczególnie Za-
żywności.
W konsekwencji
sadniczo nie nastąpiły
będzie on ruchy
tu migracyjne nadwyżek
omawiany, gdyż ludnościowych
powinien być społeczeństw z prosperity
przedmiotem osobnego okresu
opraco-brązu
młodszych adeptów archeologii,
w kierunku południowym na teren środkowych do rozbudowanych systemów
i południowych Niemiec, klasyfikacji
stykając źródeł i aspekt
się tam z kompleksem kultur
wania.
związany Wartoz jej jednak
pól popielnicowych
zwrócić tu uwagę
przezwyciężeniem.
znajdujących się w tym czasie
na kilkaktóra
W dyskusji, przemian,
w pewnej stagnacji się jakie miały
wywiązała,
i które zaczęły ulegać
wówczas
zwrócono miejsce
uwagę
powolnej „jastorfizacji” na
w (czygórnej
zjawisko partii
mówiącdorzecza
inaczejniejakiego germanizacji, Odry.
„przesłaniania” m.in.Okres
Chattowie dominacji Hunów
czy Cheruskowie).
pradziejowych społeczności w Europie
Proces ten na przyniósł
przez obszarze
użytkowane ogromne
dolnego Renu
przez
zmiany
miałby trwać
nie nie nawet
przedmioty tylkoipo w zakresie
okres wędrówek
powrotu
ludów (H. na Kuhn
dowbadań, wielkich1959,przestrzeniach
które
s. 37–40; zobacz kontynentu,
w centrum
też krytykę W. lecz
stawiają człowieka
Meidtakże1983,
i jego
w s. 200). Ludność jastorfska
kierunkach kontaktów zaczyna przeć również
handlowych irównież kierunku wschodnim,
kulturowych w nowo co objawia się
ogóle.powstających pojawieniem
Nowe znaleziska jastorfskich
z tego
wieloaspektową
grup kulturowych nad działalność.
Odrą. GrupyPoruszono znane nam pod nazwą kwestie Bastarnów zaczynają podążać w kierunku syntez pra-
Morza
czasu,
dziejów notowane
Polski oraz
Czarnego. Dlaczego
coraz częściej
ponowniewiedzieli
tam? Widocznie
w dorzeczu
problem Odry
selekcji tam
o sprzyjającym
– w
informacji tym takie, które
w kontekście
klimacie, panującym
można datować
przyrastającej
dobrobycie i bogactwie.
naw przełom
W bardzo
przeciwnym V/VI w.
przypadku
szybkim –nie
tempie zdają
miałoby
przeczyć
to sensu, tym twierdzeniom
Wbardziej ruchowcałkowitym
trakcieżerozmów kierunku
kuluarowych wyludnieniu
wschodnim tego
jest na terenie
organizatorzy
obszaru u schyłkuzestarożytności,
Niemiec utrudniony, względu na brakprzed rzek oprzybyciem Słowian (K. Godłowski
przebiegu równoleżnikowym. Dlatego też ruch 1985, s. 120,
migracyjny
„jastorfu”
154). szedł wszystkim
Przede przede wszystkim wskazująna południe
one na i przebiegał,
wyraźnewydaje związki się,kulturowe
w pokojowy tej sposób
strefy(prawdopodobnie
Barbaricum
również tak następowała akulturacja miejscowej ludności), gdyż brak archeologicznych śladów agresji (Buck
właśnie z
1988, s. 344).
obszarem Nadłabia. Przykładem mogą tu być nie tylko znaleziska metalowe,
179
10
27
Extra limites
należą szpilei holsztyńskie.
chcieliśmy chcemy rozmawiać Na terenie
w sposób Polski mamyniestwierdzonych
otwarty, 5 takich utartych
trzymając się sztywno znalezisk
(ryc.
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikającychod
3), z czego szpila z Tomaszech (Prochowicz 2006) odbiega dość znacznie
systematyki
z długoletnich szpil holsztyńskich
studiów, jak i kwestiii prawdopodobnie
nurtujących nas „na dotarła do Polski
bieżąco”. Od samegoz północy.
początku Nas
interesują przede wszystkim 2 szpile: znalezisko z ostatnich
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie lat z Konina stan. 66 (M.
Ciesielski
problemów 2018, s. 275–285)
związanych i odkryta w końcu
z opracowywaniem wciążXIX wieku szpila
przyrastającej bazyz źródłowej.
ŁuszczewaMamy stan. 1
(B. Erzepki 1890, s. 53, 54). Pozostałe dwie szpile pochodzą
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- również z Wielkopolski,
a kopaliskowych
konkretnie z Sobiejuch i Żółwina.
często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non jest
Ryc.problemach
2. Stanowiska rozmawiać odważnie,
kultury jastorfskiej mając za wschodniej
w Wielkopolsce oręż wyłącznie siłę argumentów.
(za Ciesielski 2018) Istotną
nieCharakterystyczny
z zaproszonymi Gośćmi ustalono,
dla szpil że pożyteczne
holsztyńskich byłoby
jest ich zanikpoświęcenie
w garniturach części spotkań
grobowych
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom
KJ w momencie pojawienia się w tych zestawach zapinek o charakterze lateńskim. interpretacyjnym. Postulat taki
wcielono w pojawiają
Wprawdzie życie niedługo się onepóźniej…
wspólnie w wyposażeniu grobowym na obszarze Holsz-
tynu,Drugieale są spotkanie
to nieliczne odbyło się we Wrocławiu
przypadki (H. Hingst 6 czerwca
1986, s. 2014
35).r.,Ich
kiedy to drwyznacza
zanik hab. Andrzej nie-
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu
jako terminus ante quem, kiedy musiały dotrzeć na obszar Wielkopolski. Najmłodsza im. Adama Mickiewicza
zewszpil
Poznaniu,
pochodzi przedstawił
z Konina, wykład
którynatotemat
typ jesttypologizacji
datowany dotyczącej
na Lt C1, okresu
pozostałerzymskiego.
pojawiają
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna
się w Lt B i C1. Zatem należy przyjąć, że dotarły do Wielkopolski prawdopodobnie niechęć, szczególnie
wmłodszych
trakcie Ltadeptów
C1 lubarcheologii,
na początku do rozbudowanych
Lt C2. Grupy systemówludności klasyfikacji
jastorfskiej,źródeł
którei aspekt
zaczęły
związany z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która
przemierzać teren Polski, szły przede wszystkim szlakiem Noteci (Michałowskisię wywiązała, zwrócono uwagę na
2006,
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności
s. 196, 197) w kierunku Kujaw. I – jak zdają się wskazywać znaleziska wcześniej przez użytkowane przez
nie przedmioty szpil
wspomnianych i potrzebę
– wzdłużpowrotu
jeziordo„konińskich”
badań, które wdocentrum
Warty8 stawiają
(dogodny człowieka i jego
szlak zob. M.
8
dziejów
W świetlePolski oraz ponownienależy
badań archeologicznych problem selekcji informacji
raczej wykluczyć w kontekście
szlak wzdłuż Warty przyrastającej
od strony Poznania, gdyż brak
jestw znalezisk „jastorfskich”
bardzo szybkim na omawianym
tempie terenie na
bazy źródłowej. Wzachód
trakcieodrozmów
Konina. Znalezisko
kuluarowych naszyjnika koronowego
organizatorzy
z Wólki stan. 1 (Staw) należy raczej łączyć z późniejszym okresem (Ciesielski 2019, s. 239). Trzeba wspomnieć,
że w trakcie badań ratunkowych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Ciężeniu w 2010 r. pomiędzy grobami
łużyckimi została znaleziona misa z pogrubionym brzegiem, facetowanym od wewnątrz (I. Jagielska 2010,
s. 5, Tabl. IV,1), która może być wiązana ewentualnie z KJ, ale nie można wykluczyć proweniencji „pomorskiej”.
180
10

Extra limites

rzymskim
np. w postaci
Ciesielski,
chcieliśmy K. ornamentu
Gorczyca
i chcemy rozmawiaćkółkas.zębatego
2015, sposóbna
w61–64) ceramice
i otwarty,
dalej nie(A.trzymając
w kierunku Błażejewski
ujściasię 2007a,
rzeki Ner s. 68–70).
sztywno do Warty
utartych
Najprawdopodobniej
(ryc. 3). Następnie napływ
doliną Neruelementów
w dorzeczekulturowych
Bzury
(przebieg szlaku krańców na
bastarnańskiego, tery-
torium
tutaj kultury
patrz M. przeworskiej
Teska 2014), Barbaricum
skąd do Wisły nastąpił
i Bugu, za
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku pośrednictwem
zaś dalej na lub
południe z udziałem
do „ziemi
mieszkańców
obiecanej”. tego, aby seminaria strefy kulturowej.
Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Ponadtozwiązanych
problemów o kontaktach ze strefą nadłabskąwciąż
z opracowywaniem – najpewniej z obszarem
łudnie od Sudetów – zdają się świadczyć znaleziska
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- (na razie pojedyncze) odkryte właśnie
na publikacyjny szczególnieniebyt. Mściwojów
tym część
2008, s. 143; K. Sielicka 2013) i Wzgórze Garbiec
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine (ryc. 4; A. Błażejewski, R. Jarysz
qua non 2015).
jest
Omawiana kwestia inaczej przedstawia się w późnym
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- okresie wpływów rzymskich.
Zaistniały tu przede wszystkim
-eksperymentatorów i konfrontacja dwa wyników
zjawiska. Pierwsze z nich tozpostępująca
ich doświadczeń dotychczas ekspansjadostępną
elementów kulturowych
wiedzą archeologiczną. z obszaru środkowego Nadłabia. Przejawiała się ona szczegól-
nie W rozszerzaniem
seminariakultury luboszyckiej,
Extra limites która (jak
to spotkania wcześniej wskazano)
przedstawicieli różnych
ośrodków, transmiterem różneowych wpływów
środowiska na obszar kultury
archeologiczne wokół przeworskiej
jaką5, jest
6).
W związku z tym na linii styku obu kultur pojawiły
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- się stanowiska archeologiczne
oukowcy
cechach generalnie
instytucji, (czy luboszyckich),
ale mieliśmy przyjemność gdzie jednak materiał
podejmować także Gościzabytkowyz Au-
zawiera pewne elementy typowe dla kultury przeworskiej.
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład Można tu wymienić w głównej
dr. hab.
mierze osadę w Krępnicy
Artura Błażejewskiego, i zapewne
prof. inne stanowiska
UWr, z Instytutu Archeologiizlokalizowane
Wrocławskiego,
(ryc. 7, 8; A. Błażejewski 2007b).
Drugim zjawiskiem w Polsce.
w południowo-zachodniej tym okresie jest pojawianie
Wydarzenie to miałosię inhumacji.
miejsce 9 majaOdkryto
2014 r. wwPoznaniu.
zasadzie
tylko
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązałaBłaże-
pojedyncze stanowiska grobowe, jednak tendencja wydaje się wyraźna (A. się po
że w badaniach iż nie nad
ma to nic wspólnego
kontaktami z dawnymi grobami
interkulturowymi społeczeństw szkie-
letowymi
pradziejowych kultury przeworskiej
cechą bardzo pożądaną z wczesnego okresu rzymskiego.
jest otwartość W tym W
jaskrawytakże spo-
najpewniej związane jest to z wpływami z obszaru środkowego
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących czy dolnego Nadłabia,
oproblemach
odważnie, szkieletowe,
mając np. w Tymowej
za oręż wyłącznie (M. Jahn 1924),
siłę argumentów. lecz
Istotną
także
Ryc.
częścią ich wyposażenie
3. Znaleziska
spotkania artefaktów (A.
były kwestie Błażejewski
metalowych naturykultury1997, s.182, ryc. 4).
jastorfskiej i lateńskiej
organizacyjnej całego wraz cyklu z przebiegiem
Extra limites. przypuszczal-
Wspól-
nychTrzeba podkreślić,
handlowych wżeWielkopolsce
w fazie C2wschodniej
nieżema przejawów wpływów kulturowych
nie zszlaków
zaproszonymi Gośćmi ustalono, (oprac. B. Ciesielska)
pożyteczne byłoby poświęcenie częściz spotkań
obszaru
górnego
analizie bazyNadłabia.
źródłowejWynikało
i związanym to z pewnością z powolnejinterpretacyjnym.
z nią trudnościom ekspansji osadnictwa Postulat kultury
taki
przeworskiej
Drugim w kierunku
inicjacyjnym
wcielono w życie niedługo później… południowym,
elementem do strefy
odgrywającym Przedgórza
decydującą Sudeckiegorolę w i samych
genezie gór
KP
(A. Błażejewski
jest Drugie
kulturaspotkanie 2006,odbyło
lateńska is.jej
93).nosiciele
Wwe
się związku z tym6pojawianie
Keltowie.
Wrocławiu Coraz więcej
południowych
faktów
kiedy towskazuje
dr hab.elementów
na ich
Andrzej
miało
fizyczną zapewne
obecność charakter
nie tylko jedynie
na incydentalny
Śląsku czy w – i właściwie
Małopolsce,
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza ale nie zostało
również w zanotowane
Wielkopol-
w w postaci
sce Poznaniu, znalezisk
(M. Olędzki, L.archeologicznych.
przedstawił Ziąbka, wykład A. naKędzierski 2014). Docierali
temat typologizacji dotyczącej tu z okresu
południa, najpew-
rzymskiego.
niej Zupełnie
Jednymwykorzystując inny
z podniesionychcharakter
dogodne miały wpływy
uwarunkowania
problemów nadłabskie
była wyraźnie naturalne. w okresie
Akweny
zauważalna wędrówek ludów.
rzeki i Za-
wodne, szczególnie
niechęć, ich
sadniczo
dorzecza
młodszych nie będzie on
sprzyjały
adeptów tu omawiany,
powstawaniu
archeologii, gdyż powinien
doszlaków
rozbudowanych handlowych być przedmiotem
systemów tylko),osobnego
(i nieklasyfikacji źródeł opraco-
między innymi
i aspekt
wania.
tzw.
związany Warto
szlaku z jej jednak
bursztynowego. zwrócićJego
przebiegna kilka
najczęściej
która jakie miały
sięprowadzony
wywiązała, jestwówczas
wzdłuż
zwrócono miejsce
Prosny
uwagę na
w górnej
izjawisko
dalej wzdłużpartii
niejakiegodorzecza
doliny Odry.
Meszny/Strugi
„przesłaniania” Okres dominacji Hunów
na Kujawy społeczności
pradziejowych w Europie
(J. Wielowiejski przyniósł
przez1980, ogromne
s. 112),
użytkowane ale
przez
zmiany
też nie tylko
nie „drogami”
przedmioty iw
od zakresiew
Kalisza
potrzebę falkierunku
powrotumigracji na wielkich
przepraw
do badań, które przestrzeniach
przez Wartę wstawiają
w centrum kontynentu,
okolicach Konina
człowieka lecz itakże
(jak
jego
wto kierunkach
widziała A. kontaktów
Cofta-Broniewska handlowych 1979, i kulturowych
s. 134–141)
wieloaspektową działalność. Poruszono również kwestie nowo powstających syntez pra- wi ogóle.
stąd Nowe
dalej na znaleziska
Kujawy. z tego
Możli-
czasu,
wa jestnotowane
dziejów też
Polski coraz
trasaoraz
wzdłuż częściej
ponownie wGrójeckiej
rynnyproblem dorzeczu Odry –w
(ryc.informacji
selekcji 3) tym takie,
– obecnie które amożna
kanały,
w kontekście wcześniej datować
przyrastającej sze-
na
reg przełom
rzek iszybkim
w bardzo V/VI w.
rzeczek,tempie – zdają
którymi bazy się
możnaprzeczyć
źródłowej.było W twierdzeniom
przemieszczać
trakcie rozmów o całkowitym
się kuluarowych
na północ (M. wyludnieniu tego
Ciesielski,
organizatorzy
obszaru
K. Gorczyca u schyłku2015, starożytności,
s. 63). W młodszym przed przybyciem Słowian (K. Godłowski
okresie przedrzymskim rzeka Bawół 1985, –s. lewy120,
154). Przede wszystkim wskazują one na wyraźne
dopływ Warty – stanowiła (w naszym mniemaniu) także ważną część funkcjonują- związki kulturowe tej strefy Barbaricum
właśnie
cego „szlaku z obszarem Nadłabia. Przykładem
bursztynowego”. Jeszcze jedną mogą tu być
ważną nie tylko
z punktu znaleziska
widzenia metalowe,
komunikacji
181
10
27
Extra limites
i licznego
chcieliśmynad nią osadnictwa
i chcemy rozmawiać KPw była
sposób rzeka Swędrnia
otwarty, przebiegająca
nie trzymając równoleżnikowo
wraz ze swoim dopływem Żabianką od Kalisza w kierunku
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających górnego biegu Warty,
którą można było
z długoletnich dalej jak
studiów, poruszać
i kwestiisięnurtujących
w kierunku nasrzek: Ner i Bzura
„na bieżąco”. (J. Wielowiejski
Od samego początku
1980, s. 196). Możliwy był również przebieg szlaku komunikacyjnego
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie wzdłuż górne-
goproblemów
biegu Warty (B. Abramek
związanych 1988, s. 99), wciąż
z opracowywaniem na co przyrastającej
wskazują liczne bazyzgrupowania
źródłowej. Mamy stano-
wisk,
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac1994,
jak i bogate znaleziska grobowe (E. Kaszewska 1985, s.11; B. Abramek wy-
s.kopaliskowych
49; M. Ciesielski 2019,
często s. 242).jest
skazanych Zdają się też o tymniebyt.
na publikacyjny świadczyć znaleziska
W związku celtyckich
z tym część
pierścieni brodawkowatych
spotkań realizujemy w formiewzdłuż tej trasy
warsztatów, (ryc. których
podczas 3). Są towarunkiem
artefakty ze Stawek
sine qua non stan.
jest 1
i pobliskich okolic Piekar (M. Ciesielski 2012, s. 160, 161;
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- 2019, s. 243), z Konopni-
cy-eksperymentatorów
(B. Abramek 1982,i s.konfrontacja
173, ryc. 3/b), Kwiatkowa
wyników stan. 11 (S.z Rzepecki,
ich doświadczeń dotychczasK.dostępną
Kot, M.
Piotrowska 2016,
wiedzą archeologiczną. s. 116, ryc. 67; M. Ciesielski 2019, s. 243, 244, tabl. III), Konina
stan. W 71swym
(znalezisko luźne z osady datowanej na MOPR, vide
założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnychM. Ciesielski 2012),
bądź złota moneta
ośrodków, integrująceceltycka, 1/3 setera zarcheologiczne
różne środowiska Konina stan.wokół 66 (M. Rudnicki
wspólnej pasji,2011). Nie
jaką jest
brak również innych znalezisk czy to militariów, czy ceramiki
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- celtyckiej z omawiane-
goukowcy
regionu (M. Ciesielski,
z polskich instytucji, 2019, s. 242–246).
ale mieliśmy przyjemność podejmować także Gości z Au-
IV.
Dorzecze rzeki Bawół
Pierwsza prelekcja to liczne
cieszyła skupisko
się sporym stanowisk kultury
zainteresowaniem, przeworskiej,
a dyskusja, jaka wywiązała szczególnie
się po
wwystąpieniu,
jej środkowym bieguże(mapa
pokazała, 3). W MOPR
w badaniach centralnie
nad kontaktami wzdłuż doliny społeczeństw
interkulturowymi rzeki widocz-
nepradziejowych
są „duże” osady cechąotoczone na przedstawionej
bardzo pożądaną jest otwartość mapie „chmurą” czarnych
interpretacyjna. W jaskrawy punktów
spo-
będących śladamisięczy
sób uwidoczniła punktamiprzyświecająca
jednocześnie osadniczymi, organizatorom
co można interpretować jako obszar
idea, aby o nurtujących
rolniczy
problemach bądźrozmawiać
strefę działalności
odważnie,gospodarczej
mając za oręż(hodowla
wyłączniezwierząt, pozyskiwanie
siłę argumentów. Istotnąsu-
rowców lub myśliwstwo)
częścią spotkania były kwestiewidocznego skupiska (mapa
natury organizacyjnej całego3a).cykluO Extra
prężności
limites.osadniczej
Wspól-
mogą też świadczyćGośćmi
nie z zaproszonymi widoczne na mapie
ustalono, prawdopodobne
że pożyteczne duże cmentarzyska,
byłoby poświęcenie części spotkańco
wszystko
analizie bazyrazem zdaje się
źródłowej wskazywaćz nią
i związanym na trudnościom
możliwość przebiegu tędy ważnego
interpretacyjnym. Postulatszlaku
taki
komunikacyjnego
wcielono w życie niedługo (odnogipóźniej…
bursztynowego). Z rejonu Kalisza Swędrnią do Bawołu
(na zbiegu
Drugieobu rzek widoczne
spotkanie odbyło się wesą liczne
Wrocławiustanowiska
6 czerwca KP)2014 i dalej w dół
r., kiedy to drjego
hab.biegu
Andrzej do-
cieramy do Warty
Michałowski, prof.iUAM,
Konina, a stąd na
z Instytutu Kujawy. Uniwersytetu
Prahistorii Jednak, co jest im.symptomatyczne,
Adama Mickiewicza we
wczesnym
w Poznaniu, okresie rzymskim
przedstawił wykładwiększość
na temat tych stanowisk dotyczącej
typologizacji zanika. Skupisko nad środko-
okresu rzymskiego.
wym
JednymBawołem, tak wyraźnie
z podniesionych czytelne we
problemów byławcześniejszym
wyraźnie zauważalnaokresie, wydaje
niechęć,się przeżywać
szczególnie
poważny
młodszych kryzys i ogranicza
adeptów się do
archeologii, do znikomej
rozbudowanych liczbysystemów
zarejestrowanych
klasyfikacji stanowisk (mapa
źródeł i aspekt
3b). Przyczyną
związany mogła być zmiana
z jej przezwyciężeniem. przebiegu
W dyskusji, trasy
która się „szlaku
wywiązała, bursztynowego”,
zwrócono uwagęktóry na
mógł się przesunąć
zjawisko bardziej na wschód,
niejakiego „przesłaniania” np. w dolinę
pradziejowych rzeki przez
społeczności Powy.użytkowane
Musimy zdawać przez
sobie sprawę z tego,
nie przedmioty że niepowrotu
i potrzebę były to dostałe trakty
badań, i często
które z takich
w centrum czy innych
stawiają człowiekapowodów
i jego
mogły ulegać przekształceniom.
wieloaspektową działalność. Poruszono Jednak nie można
również kwestiewykluczyć zupełnie syntez
nowo powstających innegopra- sce-
nariusza. Być może
dziejów Polski oraz w końcowej
ponownie fazie MOPR
problem miała tutajwmiejsce
selekcji informacji kontekściepodobna sytuacja
przyrastającej
jak na Dolnym
w bardzo szybkim Śląsku
tempie(S.bazyPazada 1980,Ws.trakcie
źródłowej. 39; K.rozmów
Godłowski 1981, 121).
kuluarowych Stało się
organizatorzy
„coś” takiego, co spowodowało odpływ części ludności ze swoich dotychczasowych
siedzib. Przypuszczenia, że ludność ze Śląska napłynęła do Wielkopolski, a stąd dalej
na Kujawy i Mazowsze (Niewęgłowski 1972, s. 171) nie znajduje potwierdzenia na
182
10

Extra limites

rzymskim
np. w
omawianympostaci
obszarze
i chcemy w kółka
rozmawiać świetlezębatego
sposóbnaotwarty,
wprzedstawionych ceramicenie (A.trzymając
map Błażejewski
osadnictwa 2007a,
„przeworskiego”
się sztywno s. 68–70).
utartych
Najprawdopodobniej
(podobne spojrzenie napływ
dla strefy elementów
kaliskiej, kulturowych
patrz Baranowski
1988, s. krańców
35). Nie na tery-
wskazuje
torium
też na tokultury
mapa przeworskiej
osadnictwa z Barbaricum
tego okresu nastąpił
dla całej
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku za pośrednictwem
południowej strefy lub z udziałem
Wielkopolski
mieszkańców
dążyliśmy downadłabskiej
wschodniej; następnym
tego, strefy
aby seminaria kulturowej.
okresie (szczególnie
Extra dotyczy tootwartość
limites cechowała fazy B1 na WOR) widzimy
dyskutowanie
wręcz Ponadto
problemów odwrotną o kontaktach
sytuację
związanych ze
– strefą
zanik nadłabską
z opracowywaniem stanowiskwciąż –KPnajpewniej
(mapa z obszarem
4),
co należy raczej wiązać
Mamy ze
łudnie od
zmniejszeniem Sudetów się – zdają
populacji się świadczyć
mieszkańców. znaleziska
Łączy
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- (na
się razie
to z pojedyncze)
odpływem, aodkryte
nie właśnie
napływem
w obrębie
jakiś grupgór
kopaliskowych i przedgórza.
ludzkich.
częstoI skazanych Trzebajest
najprawdopodobniej tu wymienić jakaś
znacząca
niebyt. Mściwojów
część
ludności wywędro-
tym część
2008,
wała s.
stąd 143;
m.in.K. Sielicka
na północ 2013) i i Wzgórze
wschód Garbiec
Polski (T.
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non (ryc.
Dąbrowska 4; A. Błażejewski,
2008, s. 113). R. Jarysz
Nastąpiło 2015). to
jest
Omawiana
prawdopodobnie kwestia
w fazieinaczej
A2/A3 przedstawia
MOPR i się
nie w
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów-późnym
można okresie
wykluczyć, wpływów
że także rzymskich.
w kierun-
Zaistniały
ku zachodnim tu przede
-eksperymentatorów poprzez wszystkim
i konfrontacja dwa wyników
tereny nadłabskie zjawiska. aż Pierwsze
na
ich obszary z nich
doświadczeń tozpostępująca
Nadrenii – do tego
tematu
dostępną
elementów
wrócimy w kulturowych
dalszej
wiedzą archeologiczną. części z obszaru
wywodu środkowego
(M. Meyer Nadłabia.
2005, s. Przejawiała
204, 205; 2008,się ona
s. szczegól-
187–193).
nie
Żeby rozszerzaniem
W potwierdzić
hipotezę seminaria kultury
migracji, Extra luboszyckiej,
nalimites
mapieto3cspotkania która (jak
zaznaczono wcześniej
stanowiskawskazano)
przedstawicieli datowa-
różnych
była
ne niejakointegrujące
ogólnie
ośrodków, natransmiterem różneowych
okres rzymski, wpływów
a więc
środowiska jakaś na obszar
ich
archeologiczneczęść możekultury
obejmować
również jaką5,jego
6).
jest
W związku
wczesne fazy. z tym
Nie na
zmienia linii styku
to jednak,obu kultur
jak widać, pojawiły
obrazu
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- się stanowiska
osadnictwa KP archeologiczne
w WOR nad
oBawołem,
cechach
ukowcy generalnie
o którym
wspomniano
instytucji, (czy
wyżej. Jeszcze gorzej
przyjemność gdzie jednak sytuacja
wygląda
także Gościzabytkowy
w późnym
z Au-
zawiera
okresie pewne
rzymskim elementy
i okresietypowe dla
wędrówek kulturyludów,przeworskiej.
tych Można
stanowisk tu
w wymienić
dolinie rzekiw Bawół
dr. hab.
mierze
na
Artura osadę wetapie
obecnym Krępnicy
Błażejewskiego, badań i zapewne
prof. po prostu
UWr, innebrak
stanowiska
z Instytutu (mapa zlokalizowane
Archeologii Zdaje sięnad
3d).Uniwersytetu toKwisą
wskazywaći Bobrem
Wrocławskiego, na
(ryc.
powolny 7, 8; A.
zanikBłażejewski
w następnych 2007b). dziesięcioleciach
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową (po okresie „prosperity” w MOPR)
Drugim
skupiska zjawiskiemKP
osadniczego
w południowo-zachodniej w Polsce.
tym
nadokresie
Bawołem. jest pojawianie
Wydarzenie to miałosię
Oczywiście, inhumacji.
mamy
miejsce 9tumaja Odkryto
jeszcze r. wwPoznaniu.
2014znaczną zasadzie
liczbę
tylko
stanowiskpojedyncze
określonychstanowiska tylko grobowe,
jako jednak
przynależnych tendencja
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała siędo wydaje
ludności się wyraźna
„przeworskiej”. (A. Błaże-
Jakaś
po
jewski
ich część1997).
wystąpieniu, może Należy
więc podkreślić,
pokazała, być
że w związana iż nie
badaniach ma to
z każdym
nad nic
okresem
kontaktami wspólnego z dawnymi
czasowym
interkulturowymi trwaniagrobamiKP, aszkie-
społeczeństw tym
letowymi
samym
pradziejowych kultury
zmienić przeworskiej
przedstawiony
cechą bardzo pożądaną z wczesnego
powyżej okresu
jestobraz
otwartośći orzymskiego.
tym należyWwspomnieć
interpretacyjna. tym W przypadku (mapa
jaskrawy także3).
spo-
najpewniej
Niestety, na związane
tym jest
obszarze to z
nie wpływami
były z
prowadzone obszaru
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących środkowego
żadne badania czy dolnego
wykopaliskowe, Nadłabia,więc
ojest
czym
to obszar pod nietym
rozmawiać tylko same groby
względem
dziewiczy.
mając za oręż np. w Tymowej
Prowadzone
wyłącznie były (M. jedynie
siłę tutaj Jahn 1924),
argumentów. badanialecz
Istotną
także ich
powierzchniowe wyposażenie w (A.
ramach Błażejewski
AZP, ale 1997,
za to s.182,
w ryc.
przeciągu
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu9 Extra limites. Wspól- 4).kilku sezonów badawczych,
nie Trzeba
można podkreślić,
założyć,
z zaproszonymi że zostały
Gośćmiże wwykonane
fazie C2 nie
ustalono, żema
b. przejawów
dokładnie
i byłoby
wiarygodnie kulturowych
poświęcenie. Wydaje sięz spotkań
części obszaru
więc, że
górnego
brak innychNadłabia.
badań Wynikało
nie zakłóca to z pewnością
przedstawionego z powolnej
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki trendu ekspansji
ogólnego osadnictwa
rozwoju i kultury
zaniku
przeworskiej
tego
wcielonoskupiska
w życiew osadniczego.
kierunku
niedługopołudniowym, Jego trwaniedowstrefy
później… Przedgórza
następnych Sudeckiego
stuleciach było ico samych
najwyżej gór
(A. Błażejewski
„wegetatywne”.
Drugie 2006,
spotkaniePełne s.wyjaśnienie
odbyło 93). sięWwe związku
Wrocławiuz tymosadnictwa
sytuacji 6pojawianie
tego południowych
terenu
kiedy tomogą dr hab.elementów
przynieść
Andrzej
miało
tylko zapewne
przyszłe charakter
badania. jedynie incydentalny
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza– i właściwie nie zostało zanotowane
ww postaci
Poznaniu, znalezisk archeologicznych.
przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego.
Zupełnie inny charakter
Jednym z podniesionych problemów miały wpływy nadłabskiezauważalna
była wyraźnie w okresie wędrówek ludów. Za-
niechęć, szczególnie
sadniczo
V.
młodszych nie adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł opraco-
będzie on tu omawiany, gdyż powinien być przedmiotem osobnego i aspekt
wania.
Warto zwrócić tu uwagę
przezwyciężeniem. na kilkaktóra
W dyskusji, przemian, jakie miały
się wywiązała, wówczas
zwrócono miejsce
uwagę na
wNa górnej
obszarze
zjawisko partii dorzecza Odry.
dolnej„przesłaniania”
niejakiego Okres
Prosny wraz zpradziejowych dominacji
przyległymi do Hunów w Europie
jej ujścia obszarami
społeczności przyniósł
przez użytkowane ogromne
nadwarciań- przez
zmiany
skimi, niektórym
na
nie przedmioty tylkoi w zakresie
daje siępowrotu
wydzielić na wielkich
dokilka
badań, któreprzestrzeniach
skupisk wosadniczych;
centrum stawiają kontynentu,
pierwsze lecz osad-
ślady
człowieka itakże
jego
w kierunkach
nictwa KP pojawiają
wieloaspektową kontaktów się handlowych
działalność. w Poruszono
MOPR (mapa irównież
kulturowych
5), kwestie
jak np. w nowo
ogóle. Nowe znaleziska
cmentarzysko
powstających na stanowisku
syntez z tego
pra-
czasu,
2
dziejów notowane
w LisewiePolski znane coraz
oraz już częściej
od lat 30.
ponownie w dorzeczu
XX wieku,
problem Odry
selekcji – w tym
a informacji
badane takie,
powtórnie które
w kontekście wraz można datować
z następnym
przyrastającej
na przełom
cmentarzyskiem
w bardzo V/VIna
stanowisku
tempie bazy sięźródłowej.
przeczyć
1 w latach twierdzeniom
W80. przezrozmów
trakcie MOK o całkowitym
(Gorczyca
1984a; b, s. tego
organizatorzy 71).
154). Przede wszystkim wskazują one na wyraźne związki kulturowe tej strefy Barbaricum
9
Badania prowadzili archeolodzy z Muzeum Okręgowego w Koninie najpierw w 1982 r., powtórnie w 1988 r.,
a po raz trzeci zespół badawczy pod kierunkiem J. Bednarczyka w 1989 roku.
183
10
27
Extra limites
Wchcieliśmy
trakcie itych chcemybadań stwierdzono
rozmawiać w sposób znaczne
otwarty,zniszczenie
nie trzymając stanowiska,
się sztywnopozyskano
utartych
materiał tylko z 3 grobów. Innymi odkrytymi na
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, początku lat 20. wynikających
XX wieku są
cmentarzyska
z długoletnichwstudiów,Ciemierowie Kolonii
jak i kwestii stan. 4 inas
nurtujących Lisewie stan. 16
„na bieżąco”. Od(Krukowski
samego początku 1923,
s.dążyliśmy
79, 80). W WOR dostrzegamy podobne zjawisko jak nad
do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie Bawołem, czyli zmniej-
szenia liczby związanych
problemów notowanych na ten okres stanowisk
z opracowywaniem (mapa 6). Na
wciąż przyrastającej bazyprzełomie
źródłowej. fazMamy
B1/B2
WOR pojawiają się nowe stanowiska, jak np. cmentarzysko
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- w Zapowiedni (M. Cie-
sielski 1982; 1983; 1984; 2012). Na jego obszarze odkryto
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część m.in. grób w czworokąt-
nej obstawie
spotkań z dużychwgłazów
realizujemy kamiennych,
formie warsztatów, co jestktórych
podczas pewnym ewenementem
warunkiem sine quananon terenie
jest
Wielkopolski. W środku czworokąta była ustawiona stela
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- z kamienia tej samej wiel-
kości co w obstawie, ia konfrontacja
-eksperymentatorów tuż obok umiejscowiony był grób oznaczony
wyników ich doświadczeń z dotychczas nr 66dostępną
(ryc. 4).
Wwiedzą
popielnicy znajdowały
archeologiczną. się szczątki mężczyzny w wieku 25–30 lat wraz ze szcząt-
kamiW dziecka w wieku 5–8 lat. Trudno powiedzieć, czy było
swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych to jego dziecko (syn?),
z ośrodków,
którym w integrujące
tragicznychróżne okolicznościach zginął, czy może
środowiska archeologiczne wokół złożono
wspólnej je wpasji,
ofierze,
jakączego
jest
również nie można wykluczyć. Grób datowany jest na fazę
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- B2, a na jego wyposażenie
składały
ukowcysię m.in. miecz,
z polskich 2 groty,
instytucji, zapinka przyjemność
ale mieliśmy 8. serii Almgrena oraz okucie
podejmować także ogólnie
Gości z Au- trak-
towane jako element mocujący skrzyni drewnianej. Brak tu
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr. hab. jednak innych typowych
części
Artura skrzyń jak okuciaprof.
Błażejewskiego, zamkaUWr,czy klucza, więc
z Instytutu może jest
Archeologii to np. zawieszka
Uniwersytetu pochwy
Wrocławskiego,
dopoświęcony
miecza? (ryc. 5). Przypuszcza się że był to jeden z ostatnich
problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową grobów na cmentarzu
przed zmianą sposobu chowania
w południowo-zachodniej zmarłych. Na
Polsce. Wydarzenie przełomie
to miało miejsceB2/C1
9 maja obszar
2014 r. w użytkowania
Poznaniu.
cmentarzyska został prawdopodobnie intencjonalnie zasypany
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała piaskiem o miąższości
się po
ok. 10–20 cmpokazała,
wystąpieniu, i na tymżepodłożu
w badaniachzaczętonad stosować
kontaktami nową formę obrządku
interkulturowymi pogrzebo-
społeczeństw
wego w formie cechą
pradziejowych grobów warstwowych
bardzo pożądaną jest czy otwartość
wręcz warstwy ciałopalenia
interpretacyjna. (M. Ciesielski
W jaskrawy spo-
2015, s. 213–214). Na przebadanym obszarze
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom w niektórych miejscach
idea, aby stwierdzono
o nurtujących aż
7 problemach
takich warstw (M. Ciesielski 2015, s. 214, ryc. 4, 5) 10
. Warstwy
rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną ciałopalenia zawie-
rały bardzo
częścią drobnebyły
spotkania ilości kości,natury
kwestie które organizacyjnej
w trakcie eksploracji rozsypywały
całego cyklu się, uniemoż-
Extra limites. Wspól-
liwiając
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie częścii spotkań
wypreparowanie, oprócz nich znajdowały się fragmenty ceramiki znacznie
przepalonych metali. Wi związanym
analizie bazy źródłowej każdej następnej warstwie podobnie
z nią trudnościom „rozlasowujące”
interpretacyjnym. Postulat się takib.
drobne kości, ceramika,
wcielono w życie niedługo później…metale i skupiska lepiej zachowanych kości. W niektórych
warstwach
Drugieciałopalenia
spotkanie odbyło mamy jednak
się we Wrocławiurównież groby2014
6 czerwca popielnicowe,
r., kiedy to drcohab. jestAndrzej
bardzo
charakterystyczne. Popielnice są wstawiane czy wręcz wkopywane
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w środek widocz-
nej warstwy ciałopalenia.
w Poznaniu, Wygląda
przedstawił wykład to tak,typologizacji
na temat jakby przy nowym dotyczącej modelu
okresugrzebania
rzymskiego. nie
zapomniano o „starym” lub może było to związane z
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie jakąś specyfiką religijno-fune-
ralną? Pytanie
młodszych oczywiście,
adeptów skąddopojawił
archeologii, się naglesystemów
rozbudowanych ten nowy obrządek,
klasyfikacji powodując,
źródeł i aspekt
jak wspomniano, intencjonalne zasypanie starszych grobów
związany z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę warstwą piasku, coś jak-
na
byzjawisko
forma niejakiego
ochrony wcześniejszej
„przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przezsię
strefy sacrum. Groby warstwowe, które pojawiły
również na stanowiskach
nie przedmioty i potrzebę w doliniedo
powrotu Baryczy
badań, w bezpośredniej
które w centrum stawiają bliskościczłowieka
doliny Prosny,
i jego
były badane przez
wieloaspektową A. Błażejewskiego,
działalność. Poruszono wywodzącego
również kwestiepojawienie się nowejsyntez
nowo powstających formypra- ob-
rządku ze strefy reńsko-wezerskiej – co jest prawdopodobne
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej (A. Błażejewski 2007,
10
Badania były prowadzone na drodze leśnej i jej obrzeżach i większość wyższych nawarstwień została
zniszczona przez użytkowaną drogę, zachowując się częściowo na przylegających wydmach porośniętych
drzewami. W pasie drogi zachowała się tylko szczątkowo pierwsza z warstw ciałopalenia, natomiast pod nią
zalegały już groby z wcześniejszej fazy użytkowania.
184
10

Extra limites

rzymskim
np. w
M. postaci
Ciesielski
2014, s.rozmawiać
i chcemy 221).kółka zębatego
Z doliny
w sposób naotwarty,
Baryczy, ceramice nie(A.trzymając
z biegiem Błażejewski
Prosny do 2007a,i s. 68–70).
się Warty
sztywno do cmen-
utartych
Najprawdopodobniej
tarzyska w Zapowiedni napływjest elementów
już bliska kulturowych
droga, również
dalej nad krańców
Wartą w na
kierunkutery-
torium
wschodnim kultury przeworskiej
pojawiają się Barbaricum
następne cmentarzyskanastąpił
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początkuza pośrednictwem
„warstwowe” w lub
Ciążeńskich z udziałem
Holen-
mieszkańców
drach
dążyliśmystan.do 1, nadłabskiej
Koninie
tego, abystan. strefy
8 czy
seminaria kulturowej.
wExtra
ZaspachlimitesMiłkowskich
cechowała otwartość stan. 1 w okolicy zbiornika
na dyskutowanie
Ponadto
Jeziorsko
problemów oWarcie.
kontaktach
nazwiązanych ze strefą
Pojawiają sięnadłabską
z opracowywaniem także nawciąż – najpewniej
cmentarzysku
w Karczynie/Witowych
źródłowej. Mamy na po- na
łudnie
Kujawach od Sudetów
(J. – zdają
Bednarczyk się świadczyć
2015, s. znaleziska
11). W związku
z pojedyncze)
powyższym odkryte
cofniemy właśnie
się do
w obrębie gór wcześniej
poruszanego
kopaliskowych i przedgórza. tematu
często skazanych Trzeba tu wymienić
odpływu
jest ludności
w MOPR.
niebyt. Mściwojów
WNazwiązku
mapie (A.opublikowa-
zBłażejewski
tym część
2008,
nej s.
przez 143;
M. K. Sielicka
Meyera 2013)
(2007, i
s.Wzgórze
332, Abb.Garbiec
227)
tyczącej4; A. Błażejewski,
się dyspersji R. Jarysz
elementów 2015).KP
jest
na Omawiana
terenie Niemieckwestiasą inaczej
one przedstawia
widoczne m.in. się w
między późnym
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- Renem okresie
a wpływów
Wezerą i jej rzymskich.
dopływami
Zaistniały
(ryc. tu przede
6). Pierwsze
grupy ludności
i konfrontacja dwa zjawiska. Pierwsze
„przeworskiej”
wyników ich docierają z nich
doświadczeń tuto wzpostępująca
Lt D1 (Meyer
2012,
dostępną
elementów
s. 59 i n., kulturowych
Abb.
wiedzą archeologiczną. 4), gdzie z obszaru
wciskają środkowego
się jeszcze w Nadłabia.
lateński Przejawiała
(celtycki) się
kompleksona szczegól-
osadni-
nie
czy,W rozszerzaniem
na swym
którym to się
założeniu terytorium
terenie dojdziekultury
seminaria wExtra luboszyckiej,
początkach
limites toWOR która
spotkania (jak
do wykształceniawcześniejsię
przedstawicieli wskazano)
systemu
różnych
kulturowego
tzw. German różneowych środowiskawpływów
reńsko-wezerskich na obszar
(Meyerkultury
2012, s. 71; 2013,
wspólnej pasji, (ryc.37,5, 38,
s. jaką 6).
jest
WAbb. związku
7). z tym
Pojawienie na linii
się tam styku
stanowiskobu kultur
z pojawiły
materiałem
„przeworskim” archeologiczne
można wiązać
ozukowcy
cechach
ludnością, generalnie
która instytucji,
wywędrowała w(czy
MOPR z obszarugdzie
przyjemność Dolnego jednak
Śląska także zabytkowy
i Wielkopolski
Gości z Au-
zawiera
(?) (K. pewne
Godłowski elementy
1978; typowe
1985, dla
s. kultury
35–37). przeworskiej.
Z
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład tego terenu Można
(Nadrenii)tu wymienić
przy w głównej
końcu fazy
dr. hab.
mierze
B2 WOR osadę w Krępnicy
pojawiają się i zapewne
elementy inne stanowiska
reńsko-wezerskie
Artura Błażejewskiego, prof. UWr, z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, zlokalizowane
w Polsce (A. nad Kwisą
Błażejewski i Bobrem
2007,
(ryc.
s. 142,7, 8;
poświęcony A.problematyce
143). Błażejewski
Nasza hipoteza 2007b). związana
powiązań z tymprzeworskiej
kultury zjawiskiemznad Baryczą,
nadłabską a potem
strefą kulturową dalej
w Drugim
głębi zjawiskiem
Wielkopolski w
łączy tym sięokresie
z tą jest
właśnie pojawianie
ludnością.
Możemy Odkryto
założyć, że w zasadzie
mamy do
tylko
czynieniapojedyncze
z ludnościąstanowiska
(jej grobowe,
potomkami) jednak
powracającą tendencja na
macierzyste się wyraźna
ziemie, (A.
które Błaże-
opu-
jewski
ściła 1997).pokazała,
kilkadziesiąt
wystąpieniu, Należy lat podkreślić,
wcześniej
że w badaniach ziżbliżej
nie nad
madlato nic wspólnego
nas
kontaktaminieokreślonych z dawnymi
interkulturowymi powodów. grobami Ponowne
społeczeństw szkie-
letowymi
zasiedlenie kultury przeworskiej okresu
pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawyw
tych samych, wcześniejz wczesnego
opuszczonych rzymskiego.
terenów jest W tym
czytelne przypadku
również także
spo-in-
najpewniej
nych rejonach związane
Śląska jest
(K. to z wpływami
Godłowski z
1985, obszaru
s.
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących środkowego
128–130), czy
oczywiście dolnego Nadłabia,
niekoniecznie
oludnością
czym świadczą
problemach nie tylko
z dalekiego
zachodu.
odważnie, A. mając szkieletowe,
Błażejewskiza orężzakładanp. w Tymowej
wyłącznie możliwość (M.
siłę argumentów.Jahn 1924),
powrotu ludności lecz
Istotną
także
na ich
dawne wyposażenie
siedliska (A.
śląskie Błażejewski
z rejonu 1997,
Kotliny s.182,
Czeskiej ryc.
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- 4).
(2017, s. 22). Nie byłby to ża-
den Trzeba podkreślić,
ewenement, gdyż że o w fazie
takich C2 nie
powrotachma przejawów
różnych
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie części spotkań wpływów
ludów kulturowych
informacji nie z obszaru
brakuje.
górnego
Koncepcję
tęźródłowej Wynikało
wspierać i może
związanymtoteżz pewnością
fakt, z powolnej
z niąiżtrudnościom
obszary ekspansji
nadreńskie, w osadnictwa
interpretacyjnym. znacznej Postulat kultury
część już
taki
przeworskiej
zromanizowane, w kierunku
odznaczały
się w tym do
czasie strefy
dużą Przedgórza
gęstością Sudeckiego
zasiedlenia i
(D.M.samych Kyritzgór
(A.
2014, Błażejewski
s. 253–256,
Drugie 2006,
spotkanie tam s. 93).
odbyło dalsza Wwe
się związku
literatura),
Wrocławiu z tym co6pojawianie
mogło być
czerwca 2014 sięjednym
południowych
r., kiedyztomotywów
dr hab. elementów chęci
Andrzej
miało zapewne
wywędrowania charakter
przy jedynie
pogarszającym incydentalny
się klimacie, –
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewiczaa i w właściwie
efekcie nie zostało
pogarszającej zanotowane
się sytuacji
w w postaci
gospodarczej.
Poznaniu, znalezisk
Jest toarcheologicznych.
przedstawił też wykład
okres zawirowań wojennych (wojny
na temat typologizacji dotyczącej markomańskie),
okresu rzymskiego. które
Zupełnie
odbywały się inny charakter
wprawdzie wzdłużmiały wpływy
limesu nadłabskie
naddunajskiego,
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie w okresie
jednak wędrówek
miały swoje ludów.
reperku- Za-
sadniczo
sje wzdłuż nie będzie
całej on
granicy tu omawiany,
z Barbaricum, gdyż powinien
także nad
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt być
Renem przedmiotem
(M. Olędzki osobnego
2016, opraco-
s. 405,
wania.
406; A.Warto
Błażejewski zwrócić
2007,
s. 126, W150). naWkilka
dyskusji, takim przemian,
która przypadku jakie
się wywiązała, miały
mielibyśmy wówczas
zwrócono miejsce
do czynienia
uwagę na
w górnej niejakiego
zzjawisko
ludnością partii
jużdorzecza
w części Odry. Okres
zromanizowaną dominacji Hunów
(Błażejewski
„przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez w
2007, Europie
s. 148, przyniósł
149). ogromne
Byłoby to
zmiany
już któreśnie tylko
z kolei w zakresie
pokolenie fal migracji
mieszkające na wielkich
bezpośrednio przestrzeniach
nie przedmioty i potrzebę powrotu do badań, które w centrum stawiają człowieka i jego przy kontynentu,
limesie, które w lecz także
związku
w kierunkachwojenną
zwieloaspektową
zawieruchą kontaktów
postanowiłoPoruszono irównież
kulturowych
powrócić dokwestie w nowo
spokojniejszej Nowe znaleziska
„ojczyzny ojców”.
syntez z tego
pra-
czasu, W notowane
POR brak coraz
jest naczęściej
tym w
tereniedorzeczu
większej Odry –
liczby
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej w tym
stanowisk.takie, które
Poza można
już wspomnianądatować
na
wyżejprzełom
w bardzo V/VI w.
Zapowiednią
szybkim – zdają
stan.
5 (trwa przeczyć
do C2)twierdzeniom
Wmamy
trakcietutaj rozmówodużą
całkowitym
osadę w wyludnieniu
kuluarowych Barańcu
organizatorzy tego
na stan.
obszaru
1 oraz kilka u schyłku
punktów starożytności,
w dolinie przed Wartyprzybyciem
(mapa 7). Jednak Słowianduże (K. Godłowski
zalesienie tego 1985,obszarus. 120,
154).
możePrzede wszystkim
mieć wpływ wskazują oneobrazu
na wypaczenie na wyraźne związkitego
osadnictwa kulturoweregionu tej strefy
w każdym Barbaricum
wspo-
właśnie
mnianym z obszarem
okresie, aNadłabia.
podczas wędrówki Przykładem ludówmogąich tucałkowitego
być nie tylkobraku. znaleziska metalowe,
185
10
27
Extra limites
chcieliśmy i chcemy rozmawiać w sposób otwarty, nie trzymając się sztywno utartych
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy-
Ryc. 4. Zapowiednia stan. 5. Grób 66 w obstawie kamiennej (rys. i oprac. B. M. Ciesielscy)
Ryc. 5. Zapowiednia stan. 5. Wyposażenie grobu 66 (rys. M. Ciesielski, oprac. B. Ciesielska)
186
10

Extra limites

rzymskim
np. w
chcieliśmypostaci ornamentu
i chcemy kółka zębatego
rozmawiać w sposóbnaotwarty,ceramicenie(A.trzymając
Błażejewski 2007a, s. 68–70).
Najprawdopodobniej napływ elementów kulturowych
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających z zachodnich krańców na tery-
torium kultury przeworskiej Barbaricum nastąpił za
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku pośrednictwem lub z udziałem
mieszkańców
tego, aby seminaria strefy kulturowej.
Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Ponadtozwiązanych
z opracowywaniem – najpewniej z obszarem
na publikacyjnyszczególnieniebyt. Mściwojów
tym część
2008, s. 143; K. Sielicka 2013) i Wzgórze Garbiec
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine (ryc. 4; A. Błażejewski, R. Jarysz
qua non 2015).jest
Omawiana kwestia inaczej przedstawia się w późnym
Zaistniały
-eksperymentatorówtu przede wszystkim
zjawiska. Pierwsze
ich doświadczeńz nich tozpostępująca
dotychczas ekspansjadostępną
nie W rozszerzaniem
Extra limites to spotkaniaktóra (jak wcześniej wskazano)
ośrodków, transmiterem różneowych wpływów
jaką5, jest
6).
oukowcy
cechach generalnie
podejmować także Gości zabytkowy z Au-
zawiera pewne elementy typowe dla kultury przeworskiej.
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład Można tu wymienić w głównej
dr. hab.
UWr, z Instytutu zlokalizowane
Archeologii Uniwersytetu nad Kwisą i Bobrem
Wrocławskiego,
(ryc.
Ryc. 6.7, 8; A.
Stanowiska Błażejewski
z elementami 2007b).
ludności kultury przeworskiej
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową na obszarze Niemiec (za Meyer 2013) z tra-
są hipotetycznego
Drugim powrotu tejże
zjawiskiem w tym ludności
okresie na obszar
jest macierzystysię
pojawianie (rys.inhumacji.
i oprac. B. Ciesielska)
Odkryto w zasadzie
tylko
Pierwsza pojedyncze
cieszyła się sporym grobowe, jednak tendencjaa dyskusja,
zainteresowaniem, wydaje sięjaka wyraźna
wywiązała (A. Błaże-
się po
jewski
wystąpieniu,1997).pokazała,
Należy podkreślić,
że w badaniach iż nie nad
ma to nic wspólnego
VI.
letowymi
pradziejowych kultury cechąprzeworskiej
bardzo pożądaną z wczesnego okresu rzymskiego.
jest otwartość interpretacyjna.W tym W przypadku
jaskrawytakże spo-
oW czym
dorzeczu
problemach świadcząMeszny nie tylko
rozmawiać i dolnej sameWrześnicy
odważnie, groby szkieletowe,
zarejestrowano
za oręż wyłącznie stanowiska (M. KP Jahn
siłę argumentów. 1924),
skupiające lecz
Istotną się
także
przy
częścią ich
ujściu wyposażenie
tych rzek
spotkania (A.
byłydokwestie Błażejewski
Wartynatury i wzdłuż 1997, s.182,
doliny Meszny,
organizacyjnej ryc. 4).
całegoco możecyklubyć również
Extra limites.związane
Wspól-
Trzeba
zniejakąś podkreślić,
odnogą
z zaproszonymi „szlaku żebursztynowego”
Gośćmi w fazie C2 nieżema
ustalono, przejawówbyłoby
przebiegającą
pożyteczne wpływów kulturowych
tutaj poświęcenie
ze względu na dobre
części z spotkań
obszaru
połą-
górnego
czenie
analiziewbazy Nadłabia.
kierunku
źródłowejWynikało
Kujaw to z
(Wielowiejski
i związanym pewnością
z nią1980, z powolnej
112, mapa
trudnościom ekspansji osadnictwa
2). W MOPRPostulat
interpretacyjnym. kultury
osadnictwo taki
przeworskiej
sięga aż po w
granicekierunku
omawianego
wcielono w życie niedługo później… południowym, obszaru do
(mapa strefy
8), Przedgórza
jednak w WORSudeckiego
mamy i
do samych
czynienia gór
(A. Błażejewski
z wyraźnym
Drugie 2006,odbyło
cofnięciem
spotkanie s. się
93).osadnictwa
Wwe
się związku ażz w
Wrocławiu tym 6pojawianie
pobliże
czerwcadoliny 2014się południowych
Warty.
r., Na to
kiedy północ
dr hab. elementów
odAndrzej
doliny
miało
powstaje zapewne
pustka charakter
osadnicza, jedynie
która incydentalny
jest niewątpliwie –
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewiczai właściwie
związana z nie zostało
napływem czyzanotowane
naporem
w w postaci
ludności
Poznaniu, znalezisk
kultury archeologicznych.
wielbarskiej
przedstawił wykład (Machajewski 1997, s. 98).dotyczącej
na temat typologizacji Osadnictwo okresutej ostatniej
rzymskiego. za-
czyna Zupełnie
Jednym pojawiać inny charakter
się na terenach,
z podniesionych miały
problemów wpływy
gdzie wcześniej nadłabskie
była wyraźnie mieliśmy w okresie
do czynienia
zauważalna wędrówek ludów.
z KPszczególnie
niechęć, (mapa 9). Za-
sadniczo
Osadnictwo
młodszych nieadeptów
będzie on
wielbarskie tuwbija
omawiany,
archeologii, się
doklinemgdyż w powinien
rozbudowanych omawiany byćobszar
systemówprzedmiotem osobnego
od północnego
klasyfikacji opraco-
źródełzachodu,
i aspekt
wania.
barierą
związany Warto
odzpółnocy jednak zwrócić tu
zdaje się być pasWjezior
jej przezwyciężeniem. uwagę na kilka przemian,
Pojezierza
dyskusji, jakie
która Gnieznieńskiego. miały
się wywiązała, zwrócono wówczas
W fazieuwagę C1 miejsce
POR na
w górnej
sytuacja partii
zjawisko ponownie dorzecza
niejakiego się Odry. Okres
zmienia, osadnictwo
„przesłaniania” dominacji
pradziejowych Hunów
KP wraca w Europie
na swojeprzez
wcześniejsze
użytkowane ogromne
terytoria,
przez
zmiany
znie
którego niewycofuje
przedmioty tylkoi w zakresie
się osadnictwo
powrotu KW na(mapa
wielkich
do badań, 10).przestrzeniach
które wNiestety,
centrumnie kontynentu,
jesteśmy
stawiają lecz itakże
w stanie
człowieka po-
jego
w kierunkach
wiedzieć, czy kontaktów
te zmiany handlowych
osadnicze i kulturowych
przebiegały pokojowo,
wieloaspektową działalność. Poruszono również kwestie nowo powstających syntez pra- w ogóle.
czy Nowe
były znaleziska
związane z z tego
zatarga-
czasu,
mi
dziejów notowane
wojennymi.
Polski oraz coraz
Nie częściej
można
ponownie w dorzeczu
jednak
problem wykluczyć Odry
selekcji – w tym takie,
koegzystencji
informacji w obu które
modeli
kontekście można datować
kulturowych
przyrastającej
na
w przełom
końcowej V/VI
fazie w. – zdają
osadnictwa się przeczyć
„wielbarskiego” twierdzeniom
na tym
w bardzo szybkim tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy o całkowitym
terenie (por. wyludnieniu
Machajewski tego
2008,
obszaru u schyłku starożytności, przed przybyciem
s. 120, 121). Z tego okresu pochodzi badana w 2010 roku osada w Gółkowie, której Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
154).
trwanie Przede wszystkim jest
potwierdzone wskazujątakże one w faziena wyraźne
D OWL. związki
Na tym kulturowe
terenietejznajduje
strefy Barbaricum
się też ar-
właśnie
chiwalne stanowisko 1 w Unii, na którym zostały odkryte w połowie lat 50. metalowe,
z obszarem Nadłabia. Przykładem mogą tu być nie tylko znaleziska XX wieku
187
10
27
Extra limites
chcieliśmy i chcemy rozmawiać w sposób otwarty, groby nieszkieletowe
trzymającz się ceramiką
sztywnotoczoną
utartychna
kole datowane
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikającychna POR (W. Śmigielski
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących 1959, s. 269).
nas „na Należy
bieżąco”. także wspomnieć
Od samego początku
o prawdopodobnym
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie bagiennym miejscu
problemów związanych z opracowywaniem wciąż ofiarnym w Słowikowie
przyrastającej stan. 1 odkrytym
bazy źródłowej. Mamy
w latach
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie 30. XX wieku (T. Makiewicz
prac wy-
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny 1990; 1992 tam W
niebyt. dalsza literatura).
związku z tym część
-eksperymentatorów i konfrontacja wynikówVII. ich doświadczeń z dotychczas dostępną
W swym założeniu seminaria Extra limites W to okresie trwania
spotkania KP obszarem
przedstawicieli o gę-
różnych
ośrodków, integrujące różne środowiska archeologiczne stym zasiedleniu było międzyrzecze
wokół wspólnej pasji, jaką jestle-
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentówwobrzeżnych dopływów
stanowią (ze względów Warty, Powy
oczywistych) na-
ukowcy z polskich instytucji, ale
Ryc. 7. Zapinka „gąsienicowata” z Goliny koło Ko-mieliśmy i leżących
przyjemność na zachód
podejmować od
także niej bezimien-
Gości z Au-
strii,
nina (fot.Czech, Niemiec,
M. Ciesielski, Norwegii
oprac. i Słowenii. Cykl
B. Ciesielska). nych cieków wodnych
seminariów otworzył wykład(mapa dr. 11).
hab.To
Artura Błażejewskiego, prof. UWr, z Instytutu Archeologii również obszar dogodnych
Uniwersytetu szlaków
Wrocławskiego,
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej wodnych, gdzie wzdłuż strefą
z nadłabską Powy kulturową
mógł prze-
biegać „szlak bursztynowy”
w południowo-zachodniej wiodący
Polsce. w okolice
Wydarzenie to miałoKonina
miejsce(dogodne
9 maja 2014 przeprawy przez
r. w Poznaniu.
Wartę)
Pierwsza i dalej prowadzić
prelekcja cieszyłanasięKujawy (J. Wielowiejski 1980,
sporym zainteresowaniem, s. 122).
a dyskusja, jakaOsadnictwo
wywiązała siętrwa po
tutaj niezmiennie
wystąpieniu, od początków
pokazała, że w badaniach KP aż nadpokontaktami
OWL. Znamienne dla tegospołeczeństw
interkulturowymi obszaru jest
cmentarzysko
pradziejowychnacechą stanowisku 8 w Koninie,
bardzo pożądaną które funkcjonuje
jest otwartość przez cały
interpretacyjna. okres trwania
W jaskrawy spo-
KPsóbz uwidoczniła
różnymi formami pochówków
się jednocześnie jak np. groby
przyświecająca warstwowe
organizatorom czyaby
idea, prawdopodobny
o nurtujących
pochówek
problemach w studni
rozmawiać (M. odważnie,
Ciesielski mając
2014, za s. 217–219).
oręż wyłącznie W MOPR jest ono widoczne
siłę argumentów. Istotną
głównie w dolinie były
częścią spotkania Warty w okolicy
kwestie natury Osieczy gm. Rzgów
organizacyjnej całegoi wzdłuż Powy,limites.
cyklu Extra chociaż nie są
Wspól-
tonie
liczne stanowiska.Gośćmi
z zaproszonymi Na stanowisku
ustalono,5żew pożyteczne
Osieczy znajduje
byłoby się cmentarzysko
poświęcenie częścizspotkań
MOPR/
POR,
analizie natomiast na stanowisku
bazy źródłowej i związanym 12z wniątejże miejscowości
trudnościom cmentarzysko
interpretacyjnym. z MOPR
Postulat taki
(M. Kostrzewska
wcielono 1966, s.później…
w życie niedługo 270; E. Naumowicz 1962, s. 372). Z cmentarzyskiem
z tegoDrugie
samego okresu odbyło
spotkanie mamy się dowe czynienia
Wrocławiu w Barczygłowie
6 czerwca 2014stan. 2, znanym
r., kiedy to dr hab.z przypad-
Andrzej
kowych odkryć.prof.
Michałowski, Cmentarzysko
UAM, z Instytutuz MOPR-OR
Prahistorii znane jest również
Uniwersytetu im. zAdama
ModłyMickiewicza
Królewskiej
stan. 1 (badania
w Poznaniu, MOK 1977
przedstawił wykładi 1982), a na typologizacji
na temat stanowisku 4dotyczącej
z tejże miejscowości
okresu rzymskiego.znajduje
sięJednym
osada zdatowana na MOPR-WOR.
podniesionych problemów była Nawyraźnie
stanowisku 11 w Osieczy
zauważalna niechęć, odkryto osadę
szczególnie
z młodszych
MOPR i adeptów POR, gdzie znaleziono
archeologii, piece wapiennicze,
do rozbudowanych systemów studnię wydrążoną
klasyfikacji źródeł i w pniu
aspekt
drzewa
związany z dodatkową konstrukcją plecionkowo-koszową,
z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała,a także konstrukcję
zwrócono uwagę drewnia-
na
no-kamienną
zjawisko niejakiego interpretowaną jako chłodnia
„przesłaniania” pradziejowych(J. Bednarczyk,
społecznościB.przez
Panczenko
użytkowane 2001). Na-
przez
stępną osadę w Osieczy
nie przedmioty i potrzebę rozkopano
powrotu do nabadań,
stanowisku
które w19, gdzie natrafiono
centrum na paleniska,
stawiają człowieka i jego
ziemianki
wieloaspektową i groby? (J. Marcinkiewicz
działalność. Poruszono2001).również Z kwestie
okresu nowo
wędrówek ludów mamy
powstających syntez osadę
pra-
z dziejów
OsieczyPolski stan. 21,
orazktórej
ponowniepoczątki sięgają
problem MOPR
selekcji (J. Skowron
informacji 2001; przyrastającej
w kontekście D. Żychliński
2014,
w bardzo s. 201–220). Należy
szybkim tempie bazyrównież wspomnieć
źródłowej. W trakcieorozmów
znalezieniu monety organizatorzy
kuluarowych Hadriana z 1.
połowy II wieku w Kucharach Kościelnych stan. 12. Ogólnie należy stwierdzić, że
poza krótkotrwałym osłabieniem osadnictwa w WOR wydaje się ono funkcjonować
dość stabilnie przez cały czas trwania kultury przeworskiej.
188
10

Extra limites

rzymskim
VIII. postaci
np. w
i chcemy kółka zębatego
rozmawiać w sposóbnaotwarty, ceramicenie(A.trzymając
Błażejewski 2007a, s. 68–70).
torium
Sytuacja kultury
z długoletnichosadnicza przeworskiej
między
studiów, jak iWartąBarbaricum
kwestiiwnurtujących nastąpił
okolicach Konina za pośrednictwem
nas „naabieżąco”.
Notecią Od lub
w rejonie
samegojez. z udziałem
Gopło
początku
mieszkańców
na omawianym nadłabskiej
obszarze strefy kulturowej.
charakteryzuje się znacznym
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie skupieniem osadnictwa w do-
linie Ponadto
Warty, o kontaktach
zagęszczenie ze strefą
widoczne nadłabską
jest –
równieżnajpewniej
problemów związanych z opracowywaniem wciąż przyrastającej bazy źródłowej. Mamy na z
trasie obszarem położonym
przypuszczalnego na
„szlaku po-
łudnie od
bursztynowego” Sudetów w – zdają
kierunku się świadczyć
Kujaw. Na znaleziska
północ
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- od(na razie
Konina pojedyncze)
mamy dość odkryte
znaczny właśnie
teren
w obrębie
pustki
osadniczej, ale jest
często Trzeba
on
skazanych tu wymienić
spowodowany
jest szczególnie
działalnością
na publikacyjny Mściwojów
Kopalni
niebyt. Węgla
W związku (A. Brunatnego
zBłażejewski
tym część
2008,
począwszy s. 143; odK. Sielicka
lat 60. XX 2013)
wieku i Wzgórze
i braku Garbiec
nadzoru
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua (ryc. 4; A. Błażejewski,
archeologicznego R.
przez Jarysz
długie non2015).
lata.
jest
W Omawiana
latach 50–60.
prezentacja kwestia
materiału inaczej
byłyzabytkowego. przedstawia
wprawdzie przeprowadzone się w późnym
Nie mniej ważnebadania okresie
są dla nas wpływów
powierzchniowe rzymskich.
badania archeologów- i ratow-
Zaistniały
nicze, tu przede
ale miały
one charakter
dorywczy zjawiska.
i nie Pierwsze
byłydoświadczeń
ich z nichnadążyć
w stanie tozpostępująca
za intensywnymi
dostępną
elementów
procesami powstawania nowej infrastruktury przemysłowej. Rozwój kopalniszczegól-
kulturowych
wiedzą archeologiczną. z obszaru środkowego Nadłabia. Przejawiała się ona i ogrom
nie rozszerzaniem
zniszczeń w trakcie się
practerytorium
wydobywczych kultury luboszyckiej,
węgla brunatnego
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych która (jak
przy wcześniej
braku nadzoru wskazano)
arche-
była
ośrodków, integrujące różne środowiska archeologiczne wokół wspólnej pasji, jaką5, jest
niejako
ologicznego transmiterem
i niewielkim owych
zakresem wpływów
ratowniczychna obszar kultury
badań przeworskiej
wykopaliskowych (ryc.
„zaowo- 6).
W związku
cowały” z tym
niepowetowaną na linii styku
stratą, obu
którą kultur
dzisiaj pojawiły
widzimy
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- w się stanowiska
postaci archeologiczne
niewielkiej ilości lub
ocałkowitym
cechach
ukowcy generalnie
braku instytucji,
stanowisk (czy luboszyckich),
archeologicznych
ale mieliśmy (mapagdzie
przyjemność 12). jednak materiał
podejmować także Gości zabytkowy z Au-
zawieraW pewne
MOPR elementy
wyróżnia typowe
się dla
skupisko kultury przeworskiej.
stanowisk
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład wokół Można
jez. tu wymienić
Skulskiego z w głównej
cmentarzy-
dr. hab.
mierze
skiem
Artura w osadę w Krępnicy
Lisewie
Błażejewskiego, stan.prof. 4,i zapewne
rozrastające innesię
UWr, z Instytutu stanowiska
w Archeologii
następnym zlokalizowane
okresie. nad
Uniwersytetu Kwisą
Osadnictwo i Bobrem
Wrocławskiego, jest tu
(ryc.
jednak 7,
poświęcony 8; A. Błażejewski
zaznaczone
w południowej
powiązań kultury części doliny
przeworskiejjezioraz inadłabską
po jego zachodniej
strefą kulturową stro-
nie, Drugim
rozciągając zjawiskiem
się na połączonetym okresie z nimjest pojawianie
Wydarzenie miałosię
jez.toSkulska inhumacji.
Wieś.
miejsce majaOdkryto
9Trwa ono r. wwPoznaniu.
2014nieprzerwanie zasadzie
tylko
przez
Pierwsza pojedyncze
WOR-POR, zaznaczając
cieszyła grobowe,
się sporym jednak tendencja
się 2zainteresowaniem,
stanowiskami wydaje
również
a dyskusja, sięjaka
w OWL wyraźna
(mapy(A.13–16).
wywiązała Błaże-
się po
jewski
Z bogatym1997).osadnictwem
pokazała, że wKP iż nie nad
mamy
badaniach ma
do to nic wspólnego
czynienia
kontaktami z dawnymi
winterkulturowymi
Rynnie Grójeckiej grobami szkie-
po Noteć
społeczeństw
letowymi
ipradziejowych
wzdłuż niej kultury jej przeworskiej
i cechądopływów:
bardzo pożądaną z wczesnego
od Kanału okresu rzymskiego.
jestŚlesińskiego
otwartość W tym W
po jez. Lubotyń.
jaskrawytakże
Niestety, brak
spo-
najpewniej
dla nich związane
szczegółowych jest to z
ustaleń wpływami z
chronologicznych obszaru środkowego
(mapa
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących 12)Na czy dolnego
obszarze tym Nadłabia,
(Warta/
oNoteć)
czym świadczą
problemach stwierdzono nie tylko
funkcjonowanie
KP za
mając aż oręż
po okres np. wOWL,
wyłącznie Tymowej o czym
siłę (M. Jahn
świadczą
argumentów. 1924), lecz
bada-
Istotną
także
nia
częścią ich wyposażenie
w Kawnicach
spotkania były (A.
na stanowisku Błażejewski
kwestie natury 12 (A. 1997, s.182, ryc.
Cofta-Broniewska
organizacyjnej 4).
całego cyklu 1979, katalog
Extra limites. poz. 697)
Wspól-
25Trzeba
inie podkreślić,
z(Wesołowska
zaproszonymi 2010),
Gośćmiże wgdzie
fazie C2 nieżema
odkryto
ustalono, przejawów
3 budynki
słupowe,
byłoby kulturowych
półziemianki,
poświęcenie części z spotkań
obszaru
wędzarnię
górnego
ianalizie Nadłabia.
piece. Znaleziska
bazy źródłowej Wynikało
luźne z tego
i związanymto terenu
z pewnością
z nią świadczą z powolnej
trudnościom również ekspansji
o trwaniu
interpretacyjnym. osadnictwa
tutajPostulat kultury
osadnictwa taki
przeworskiej
„przeworskiego” w kierunku
w OWL,
jak choćby do
unikalnastrefy Przedgórza
zapinka Sudeckiego
kuszowata z i samych
gąsienicowatym gór
(A. Błażejewski
kabłąkiem
Drugie (ryc.2006,
spotkanie s. 93). się
8) znaleziona
odbyło Wwe związku
pomiędzy
Wrocławiu z tym 6pojawianie
stanowiskami:
czerwca 2014 się
16r.,południowych
(osada),
kiedy to38 elementów
(osada)
dr hab. Andrzeji 39
miało zapewne
(cmentarzysko) charakter
w Myśliborzu jedynie oraz incydentalny
1 w Golinie –
11 i właściwie nie zostało zanotowane
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza . Jest to piąty egzemplarz tego typu
w w postaci
zapinki
Poznaniu,naznalezisk
terenie
KP i trzeci
wykład z terenu
na temat Wielkopolski
typologizacji (A.dotyczącej
Krzyszowski, okresu J. Schuster
rzymskiego. 20,
s. Zupełnie
132–133). inny
W charakter
typologii miały
utworzonej wpływy przez nadłabskie
M.
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie Tuszyńskąw okresie
(1988) wędrówek
dla zapinekludów. Za-
gąsie-
sadniczo
nicowatych
zbędzie
obszaru on tu
KW omawiany,
archeologii, nasza gdyż powinien
dozapinka
rozbudowanychmieści się być
w przedmiotem
serii IIklasyfikacji
systemów wariant osobnego
2źródeł opraco-
z charaktery-
i aspekt
wania. Warto
styczną tarczką
związany jednak zwrócić
na główce i kabłąkiem
z jej przezwyciężeniem. tu uwagę na kilka
odmiany
któraA (M. jakie miały
Tuszyńska zwrócono
1988, s. 179–180), miejsce
uwagę na
w górnej partii
naszymniejakiego
zjawisko dorzecza
okazie z „przesłaniania”Odry.
dodatkową kwadratową Okres dominacji
pradziejowych Hunów
„płytką” w Europie
umieszczoną
przeznaużytkowane ogromne
największejprzez wy-
zmiany
pukłości
nie nie
przedmioty tylkoi w
kabłąka. zakresiepowrotu
potrzebę fal migracji na wielkich
do badań, któreprzestrzeniach
jego
w kierunkach
Z wcześniejszych
wieloaspektową kontaktów okresów
mamy tutaj
kulturowych
osadę w nowo
z MOPR/WOR
kwestie ogóle.powstających
Nowenaznaleziska
stanowisku
syntez z tego66
pra-
czasu,
w Koninienotowane(M. coraz
Ciesielskiczęściej2018) w dorzeczu
i Odry
cmentarzyska: –
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej w w tym
Kolnietakie, które
stan. 12 można
(K. datować
Gorczyca
na przełom
w bardzo V/VI w.
szybkim – zdają
tempie bazysięźródłowej.
przeczyć twierdzeniom
W trakcie rozmów o całkowitym
organizatorzy tego
11
Dziękuję
154). Przede w tym miejscu kierownikowi
wszystkim wskazują one Działu Archeologicznego
na wyraźne związki MOK mgr. K. Gorczycy
kulturowe tej strefyzaBarbaricum
udostępnienie
i możliwość jej sfotografowania oraz znalazcy zapinki J. Jakosinowi za szczegółowe informacje o miejscu
właśnie
znalezienia.
z obszarem Nadłabia. Przykładem mogą tu być nie tylko znaleziska metalowe,
189
10
27
Extra limites
1981) i Koninie
chcieliśmy stan.rozmawiać
i chcemy 23 z WOR (Ł. A. Nowakowie
w sposób 1970, 55).sięBogato
otwarty, nie trzymając sztywnoprzedstawia
utartych
sięścieżek
również osadnictwo w okresie rzymskim na zachód od Konina,
interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikającychco najpewniej
związane jest z studiów,
z długoletnich dogodnymi jak i przeprawami przez nas
kwestii nurtujących Wartę
„na ibieżąco”.
przebiegającym
Od samego przez Konin
początku
szlakiem bursztynowym (mapa 17).
archeologia.
Ryc. 8. KamienieNajliczniejszą
żarnowe ze stan.grupę Prelegentów
5 w Osieku Wielkim istanowią (ze względów
stan. 8 w Borkach (za Dzióboczywistych)
2012, oprac. B.na-
Cie-
sielska)
IX.
Teren dawnych koryt Warty, które dzisiaj stanowią samodzielne rzeki zasilające Wartę
(Teleszyna, Ulga i Kiełbaska), jest obszarem bardzo gęstego osadnictwa KP (mapa
18), jak okolice Koła z wielką osadą w Daniszewie (stanowiska 1, 18 i 19) czy cmenta-
rzysko w Ruszkowie I stan. 27. Na tym terenie znajduje się osada w Kwiatkowie stan.
11/20 znana z dużej liczby odkrytych studni o różnorodnych konstrukcjach i trwa-
jąca nieprzerwanie od A1 MOPR po OWL włącznie (S. Rzepecki 2016). W POR
funkcjonowało cmentarzysko na stanowisku 1 w Straszkowie odkrytym w latach 30.
XX wieku (R. Jamka 1939/1948, s. 203). Również na tym obszarze nie zauważa się
wahań w rozwoju osadnictwa „przeworskiego”, rozwija się ono tutaj przez cały okres
trwania KP po VI w. n.e. Świadczą o tym znaleziska ceramiki późnoantycznej z Da-
niszewa stan. 21 (D. Żychliński 2009, s. 152) czy Beznazwie stan. 9 (T. Makiewicz
2003, s. 153), a także w Kościelcu na stanowiskach: 5 i 14 (D. Żychliński, P. Pachul-
ski 2007, s. 7, 10). Do tej strefy osadnictwa KP należy przypisać omówione wyżej,
intrygujące niewielkie zgrupowanie stanowisk w okolicy miejscowości Kuny, które
trwa od początków MOPR po koniec OWL.
X.wieloaspektową działalność. Poruszono również kwestie nowo powstających syntez pra-
Prawobrzeżne
w bardzo szybkim dopływy
tempieWarty: RgilewkaWi Wiercica
bazy źródłowej. to również
trakcie rozmów obszarorganizatorzy
kuluarowych gęstego zasie-
dlenia w okresie trwania KP (mapa 19). W dorzeczu Rgilewki mamy całe spektrum
stanowisk począwszy od MOPR, jak np. osady w Lubońku na stan. 21 i 35 czy
cmentarzysko na stanowisku 11 w Borysławicach Zamkowych, poprzez okres rzym-
190
10

Extra limites

rzymskim
np. w
ski gdziepostaci
chcieliśmy można ornamentu
i chcemy wymienić kółka
w sposóbnaotwarty,
cmentarzysko naceramice
stanowiskunie(A.trzymając
Błażejewski
1 w Okoleńcu 2007a,
(wystąpiły
utartych tu
Najprawdopodobniej
przede wszystkim grobynapływkultury elementów
pomorskiej, kulturowych
także
kloszowe) (J. krańców
Rybarski na
1985) tery-
czy
torium
w kulturystudiów,
Borysławicach
z długoletnich przeworskiej
Kościelnych Barbaricum
jak i kwestii 1, aż nastąpił
stan.nurtujących po OWL.nasza „na pośrednictwem
Na osadachOd
bieżąco”. lub z udziałem
w samego
Borkach stan. 8
początku
mieszkańców
idążyliśmy
Osieku Wielkim nadłabskiej
stan. 5 strefy
odkryto kulturowej.
bieguny żaren rotacyjnych
do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie (ryc. 9). Na tym ostat-
nim Ponadto
wystąpiły
także budynki
związanych ze strefą
z opracowywaniem nadłabską
naziemne – najpewniej
i wciąż
skupisko z obszarem
licznych
palenisk (Dziób Mamy
źródłowej. na
2012;po-
łudnie
2012a). od Z Sudetów
Bylic –
stan. zdają
1 się
pochodziświadczyćskarb znaleziska
monet (na
rzymskich
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- razie pojedyncze)
z III wieku odkryte
n.e. Nie właśnie
można
wnie obrębie
wspomnieć
o archiwalnym
często Trzeba
skazanych tu wymienić
cmentarzysku
jest w
na publikacyjnyszczególnie
Arkuszewie
niebyt. Mściwojów
stan. 1 (M.
W związku (A. Rawita-Wi-
zBłażejewski
tym część
2008,
tanowski s. 143;
1904, K. Sielicka
s. 179–181).2013) i Wzgórze
Jednak Garbiec
znaczna (ryc.
część
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non 4; A.
stanowisk Błażejewski,
nie jest R. Jarysz
chronologicznie 2015).jest
Omawiana
przypisana do kwestia
żadnego inaczej
okresu, przedstawia
tylko się
ogólnikowo w późnym
jako
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- KP. okresie wpływów
Szczególnie jest rzymskich.
to widocz-
Zaistniały
ne w przypadku tu przede
skupisk
nad dopływami zjawiska. Pierwsze
Rgilewki:
ich doświadczeńz nich tozipostępująca
Tralarką Strugą
Dąbrowicką.
dostępną
elementów
Nie zauważamy kulturowych
wiedzą archeologiczną. w tej z
strefie obszaru
zaburzeń środkowego
w trwaniu Nadłabia.
osadnictwa Przejawiała się
„przeworskiego”, ona szczegól-
jednak
nie rozszerzaniem
czytelne jest się
osłabienie terytorium
osadnictwa kultury
w WOR luboszyckiej,
oraz jego
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych która
brak w (jak
OWL wcześniej
(przy wskazano)
aktualnym
była
stanie niejako
ośrodków,wiedzy). transmiterem
integrujące różneowych wpływów
jaką5, jest
6).
W związku
Trochę z tym
inaczej na linii
przedstawia styku obu
się kultur
sytuacja pojawiły
w strefie
osadnictwa archeologiczne
nad Wiercicą,
ogdyż
cechach
ukowcy liczne generalnie
tu stanowiska
instytucji, znane (czy
z badań
przyjemność gdzie
powierzchniowych jednak
podejmować niemateriał
sątakże zabytkowy
ściśleGościokreślone
z Au-
zawiera
pewne
chronologicznie, elementy
tylko typowe
jako dla kultury
przynależne przeworskiej.
do KP (mapa Można
20), cotu wymienić
nie daje w
możliwości
dr. hab.
mierze osadę przebiegu
interpretacji w Krępnicy
osadnictwa
prof. inne
UWr, z Instytutu stanowiska
w poszczególnych
Archeologiizlokalizowane
okresach.
Wrocławskiego,
(ryc. 7, 8; A. Błażejewski 2007b).
Drugim zjawiskiem w Polsce.
w południowo-zachodniej tym okresie jest pojawianie
Wydarzenie to miałosię inhumacji.
miejsce 9 majaOdkryto
2014 r. wwPoznaniu.zasadzie
tylko
że w badaniach iż nie nadma to nic wspólnego
letowymi
pradziejowych kultury przeworskiej
cechą bardzo pożądaną z wczesnego okresu rzymskiego.
jest otwartość interpretacyjna.W tym W przypadku
jaskrawytakże spo-
oproblemach
Istotną
także ich wyposażenie (A. Błażejewski 1997, s.182, ryc.
nie Trzeba podkreślić,
z zaproszonymi że w fazie
Gośćmi C2 nieżema
poświęcenie częściz spotkań
obszaru
górnego Nadłabia. Wynikało to z pewnością z powolnej
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat ekspansji osadnictwa kultury
taki
przeworskiej w kierunku
wcielono w życie niedługo później… południowym, do strefy Przedgórza Sudeckiego i samych gór
(A. Drugie
Błażejewski 2006,odbyło
spotkanie s. 93). się Wwe związku
Wrocławiu z tym6pojawianie
południowych
Andrzej
miało zapewne charakter jedynie incydentalny – i
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza właściwie nie zostało zanotowane
w w postaci
Jednym z podniesionych problemów miały wpływy nadłabskiezauważalna
sadniczo nie
młodszych adeptów będzie on tu omawiany,
archeologii,obiektów gdyż
do rozbudowanychpowinien być przedmiotem
systemów(rys. klasyfikacjiosobnego
źródeł opraco-
i aspekt
Ryc. 9. Stawki
wania. Warto stan. 1. Rozplanowanie
jednak zwrócić tu uwagę i konstrukcji
na kilka kamiennych
przemian, jakie M. Ciesielski,
miały wówczas oprac. B. Cie-
miejsce
związany
sielska) z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę na
zjawisko partii dorzecza Odry. Okres
„przesłaniania” dominacji Hunów
pradziejowych społeczności w Europie przezprzyniósł
użytkowane ogromne
przez
zmiany nie tylkoi w
nie przedmioty zakresiepowrotu
jego
w XI.kierunkach kontaktów
Poruszono irównież kulturowych
kwestie w nowo
pra-
czasu,
dziejównotowane
Polski oraz coraz częściej problem
ponownie w dorzeczu Odryinformacji
selekcji – w tym takie, które można
przyrastającej
na przełom
Obszar
w bardzo V/VI w.
dorzecza
szybkim Neru– zdają
tempie (mapa
przeczyć
21), którym twierdzeniom
przemieszczali
W trakcie rozmówo całkowitym wyludnieniu
się prawdopodobnie
kuluarowych organizatorzy tego
Ba-
obszaru u schyłku starożytności, przed przybyciem
starnowie, a w późniejszych okresach szlak handlowy w kierunku Wisły i Mazowsza,Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
154). Przede wszystkim
to osadnictwo „przeworskie”wskazują one na wyraźnelicznymi
reprezentowane związki kulturowe
stanowiskami. tej strefy Barbaricum
Szczególnie wi-
właśnie z obszarem Nadłabia. Przykładem mogą
doczne jest to w dorzeczu Bzury z dużym zagęszczeniem importów rzymskich tu być nie tylko znaleziska metalowe,
[Wie-
191
10
27
Extra limites
lowiejski
chcieliśmy 1985; J. Skowron
i chcemy rozmawiać 2006, s. 81, otwarty,
w sposób 82; L. Tyszler 2014] się
nie trzymając stanowiącą z Nerem
sztywno utartych
pradolinę będącą dogodną drogą dla wszelkiego rodzaju
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających „wędrówek”. Osadnictwo
„przeworskie”
z długoletnichrozwijało
studiów, jak sięi tutaj
kwestii odnurtujących
fazy A1 MOPR nas „na(Cichmiana
bieżąco”. Odstan. samego 2) początku
po OWL,
gdzie również stwierdzono występowanie ceramiki późnoantycznej
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie z V–VI wieku
(Cichmiana stan. 20). Licznie
problemów związanych występują tuwciąż
z opracowywaniem stanowiska z okresu
przyrastającej bazyrzymskiego,
źródłowej. Mamy jak np.
cmentarzysko z Sobótki (G. Rycel 1983) czy stanowiska
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- badane w ramach inwestycji
autostradowej
kopaliskowychA2 jak Chełmno
często skazanychstan. jest na5 i publikacyjny
Kozanki Podleśne niebyt.stan. 2 z PORz (J.
W związku tymBednar-
część
czyk, A. Romańska, A. Sujecka 2010, s. 461) bądź
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine quastan. 2 w miejscowości Gaj,nonczęsto
jest
cytowane
prezentacjaw literaturze jako cmentarzysko
materiału zabytkowego. Nie mniej „Kwiatków”
ważne są dla (o czym wyżej).archeologów-
nas badania
XII. W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych
Na terenie pomiędzy
archeologia. południkowym
Najliczniejszą grupę Prelegentów biegiemstanowią
Warty a(ze środkowym biegiem rzekina-
względów oczywistych) Te-
leszyny
ukowcyi górnej
z polskich Swędrni już od
instytucji, aleMOPR
mieliśmyrozwija się prężnie
przyjemność osadnictwo
podejmować także„przeworskie”
Gości z Au-
(mapa 22). Tutaj
strii, Czech, znajduje
Niemiec, się również
Norwegii źródło
i Słowenii. rzeki
Cykl Swędrni, otworzył
seminariów dzięki którejwykładfunkcjonuje
dr. hab.
bardzo
Arturadobre połączenieprof.
Błażejewskiego, z obszarem kaliskim,
UWr, z Instytutu gdzie funkcjonowało
Archeologii Uniwersytetubogato rozwinię-
Wrocławskiego,
tepoświęcony
osadnictwoproblematyce
„przeworskie”. Na tym
powiązań terenie
kultury znajduje zsię
przeworskiej wspomniane
nadłabską stanowisko
strefą kulturową
zwgrobami kultury pomorskiej
południowo-zachodniej Polsce. i młodszoprzedrzymskimi
Wydarzenie to miało miejsce KP w Rzężawach.
9 maja W okoli-
2014 r. w Poznaniu.
cach zbiornika
Pierwsza prelekcjaJeziorsko
cieszyłana się Warcie, pomimo prowadzonych
sporym zainteresowaniem, a dyskusja, najaka
szeroką skalę się
wywiązała badań
po
powierzchniowych
wystąpieniu, pokazała, (zlokalizowano
że w badaniach dużą nadliczbę stanowisk),
kontaktami a potem wykopaliskowych
interkulturowymi społeczeństw
związanych
pradziejowych z budową zbiornika
cechą bardzo w latach
pożądaną jest70. 80. XXinterpretacyjna.
otwartość wieku nie udałoWsięjaskrawy zlokalizować
spo-
wszystkich stanowisk.
sób uwidoczniła Na początku
się jednocześnie XXI wieku
przyświecająca po spuszczeniu
organizatorom idea,wody ze zbiornika
aby o nurtujących
odkryto przypadkowo
problemach rozmawiaćm.in. cmentarzysko
odważnie, mając zaKP orężw wyłącznie
Miłkowicach siłę stan. 37, któreIstotną
argumentów. można
datować na okres B2b
częścią spotkania były po C2 okresu
kwestie naturyrzymskiego
organizacyjnej 12
. Wskazuje
całego cyklu to, Extra
jak zawodne są nasze
limites. Wspól-
metody poszukiwawcze.
nie z zaproszonymi Gośćmi Zawsze możliwe
ustalono, jest uzupełnienie
że pożyteczne bazy danych
byłoby poświęcenie częścio nowe
spotkań sta-
nowiska
analizie archeologiczne
bazy źródłowej iprzy ponownej
związanym z niąpenetracji
trudnościom określonego obszaru.Postulat taki
interpretacyjnym.
Niewielkie
wcielono w życieskupisko
niedługoosadnicze
później…wokół Łęgu Piekarskiego jest zadziwiająco małe
w porównaniu z wyżej
Drugie spotkanie wymienionymi,
odbyło się we Wrocławiu biorąc pod uwagę
6 czerwca odkryte
2014 r., kiedy totudrobiekty z gro-
hab. Andrzej
bami „książęcymi”.
Michałowski, Usadowione
prof. UAM, z Instytutu jestPrahistorii
ono w międzyrzeczu
UniwersytetuWarty im. Adamai jej Mickiewicza
niewielkiego
dopływu
w Poznaniu,Siekiernik
przedstawił(mapa 22). Znajduje
wykład się tu cmentarzysko
na temat typologizacji dotyczącej z kurhanami typu lu-
okresu rzymskiego.
bieszewskiego o bogatym wyposażeniu,
Jednym z podniesionych problemów była które zdawałyby
wyraźnie się wskazywać,
zauważalna że powinni-
śmy mieć doadeptów
młodszych czynienia z bogatądo
archeologii, wrozbudowanych
stanowiska strefą osadniczą.
systemów W rzeczywistości
klasyfikacji źródeł i aspekt jest
tozwiązany
niewielkiez jejzgrupowanie
przezwyciężeniem. stanowisk, związanych
W dyskusji, która się najprawdopodobniej
wywiązała, zwróconoz uwagę przeprawą na
przez Wartę
zjawisko na trasie
niejakiego szlaku handlowego,
„przesłaniania” pradziejowych wokół którego widzimy
społeczności pustkę osadni-
przez użytkowane przez
czą
nie(mapa 22). Może
przedmioty więcpowrotu
i potrzebę była todo tylko
badań,faktoria
które handlowa
w centrum zstawiają
zamożnym rodem
człowieka ku-
i jego
pieckim (niekoniecznie
wieloaspektową działalność.miejscowego
Poruszono pochodzenia),
również kwestieanowo nie, powstających
jak się zakłada, syntezsiedziba
pra-
bogatej
dziejówdynastii
Polski oraz plemiennej
ponownie(K. Jażdżewski,
problem selekcjiG. Rycel 1981,
informacji s. 37–39).
w kontekście Idea inter-
przyrastającej
pretowania owych tempie
w bardzo szybkim grobów jako
bazy pochówków
źródłowej. kupców
W trakcie rozmów jestkuluarowych
dość stara, przypomniana
organizatorzy
Podziękowania dla kierownika Działu Archeologicznego MOK, mgr. K. Gorczycy za udostępnienie

12
materiału do oglądu.
192
10

Extra limites

rzymskim
np. w
przez postaci
Z.
chcieliśmy Błaszczykaornamentu
i chcemy (1975,
rozmawiaćkółka zębatego
s. 258, tam na
w sposób ceramicenie(A.
wcześniejsza
otwarty, Błażejewski
literatura)
trzymając 2007a,jak
pokazuje,
trudna
utartych
Najprawdopodobniej
jest interpretacja tego napływ
typu elementów
znalezisk. Być kulturowych
może tak
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających z
też zachodnich
należy krańców
traktować na
stanowiska tery-
torium
zz długoletnich
kurhanami kultury typuprzeworskiej
lubieszewskiego, Barbaricum gdyż nastąpił
są one za pośrednictwem
podobnie
studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku jak Łęg lub
Piekarskiz udziałem
usytu-
mieszkańców
owane w tak
dążyliśmy do tego, aby nadłabskiej
samo ważnych strefypunktach
seminaria kulturowej. komunikacyjnych
Extra limites cechowała otwartość szlaku „bursztynowego”.
na dyskutowanie
Nie Ponadto
znaczy związanych
to, ze strefą nadłabską
że takie z„faktorie”
opracowywaniem handlowewciąż –nie
najpewniej
pełniły z obszarem
również
funkcji organizacyj-
Mamy
łudnie
nych w od Sudetów
grupach – zdają
plemiennych się świadczyć
czy znaleziska
politycznych
centrów pojedyncze)
związanych odkryte
z właśnie
kontaktami
w obrębie górrzymskim.
zkopaliskowych
państwem i przedgórza. W Trzeba
często skazanych wyżej jest tu wymienić
opisanym przypadku
na publikacyjny szczególnieniebyt. Mściwojów
trudno Wsięzwiązku
jednak(A. zdoszukiwać
Błażejewski
tym część
2008,
w Łęgu s. 143; K.
Piekarskim Sielicka 2013)
dynastii i Wzgórze
plemiennej, Garbiec
chociaż
spotkań realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua (ryc. 4;
widocznaA. Błażejewski,
pustka R.
wokół Jaryszmoże 2015).
non być
jest
Omawiana
wynikiem stanu kwestia
badań. inaczej
Na tym przedstawia
obszarze się w
znajduje
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- późnym
się okresie
cmentarzysko wpływów
w rzymskich.
Stawkach stan.
Zaistniały
1 warte zwrócenia
-eksperymentatorów tu przede wszystkim
uwagi ze względu
zjawiska.
na odkryte Pierwsze
ichtutaj z nich tozpostępująca
konstrukcje
doświadczeń kamienne ekspansja
dotychczas (ryc. 10).
dostępną
elementów
Niestety, na kulturowych
wiedzą archeologiczną. skutek z
płytkiego obszaru środkowego
zalegania pod Nadłabia.
warstwą orną Przejawiała
uległo się
ono ona szczegól-
częściowemu
nie rozszerzaniem
zniszczeniu,
W swymszczególnie się terytorium
założeniu jeśli chodzi
seminaria kultury
Extra luboszyckiej,
o wspomniane
limites którakamienne.
układy
to spotkania (jak wcześniej
przedstawicieli wskazano)
Na stanowiskuróżnych
była
mamy niejako
ośrodków, również transmiterem
osadnictwo
integrujące różneowychkultury wpływów
środowiska pucharów na lejkowatych
obszar kultury
i kultury
wspólnej łużyckiej,
pasji, (ryc.
jaką5, jest
jednak 6).
W związku
stratygrafia z tym
wskazuje na nalinii styku
przynależność obu kultur pojawiły
kamiennych
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- się
konstrukcjistanowiska do archeologiczne
czasów trwania
oKP,cechach
ukowcyrównież generalnie
z polskichmateriał nadłabskich
ceramiczny
instytucji, (czy
przyluboszyckich),
ale mieliśmy nich znaleziony
przyjemność gdzie jednak
jest
„przeworski”.
także Gości zabytkowy
Chrono-
z Au-
zawiera
logicznie pewne
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład fazą
czas elementy
trwania typowe
cmentarzyska dla kultury
zamyka przeworskiej.
się między Można
fazą tu
A1 wymienić
MOPR w
a głównejC2
dr. hab.
mierze
POR. osadę
Trudno w Krępnicy
rozstrzygnąć, i zapewne
jakie inne
było stanowiska
przeznaczenie
owych nad Kwisą
konstrukcji, i
byćBobrem
może
(ryc. 7, 8; A.problematyce
konstrukcja
poświęcony zBłażejewski
półokrągłą2007b). „ścianą”
powiązańbyła swegoprzeworskiej
kultury rodzaju świątynią? z nadłabską Innastrefą
widoczna kulturowąkon-
Drugim
strukcja to zjawiskiem
ewidentnie w tym
zarys okresie
ściany jest pojawianie
jakiegoś założenia,
którego Odkryto
środek w
wyłożony zasadziebył
tylko
brukiem, pojedyncze
niestety stanowiska
w znacznej grobowe,
części jednak
zniszczony tendencja
(ryc.
10). się
Należy wyraźna
przyjąć (A. Błaże-
hipotezę
jewski
o 1997).pokazała,
ich nieokreślonej
wystąpieniu, Należyfunkcji
podkreślić, badaniachiż nie nad
że w sepulkralno-sakralnej,ma to nic wspólnego
kontaktami z dawnymi
częśćinterkulturowymi
natomiast pełniłagrobami
najprawdo-
letowymi
podobniej kultury
rolę przeworskiej
bruków nad z wczesnego
grobami. okresu rzymskiego. W tym przypadku spo-
najpewniej
sób O wysokiej
uwidoczniła związanerandze jest
tego to obszaru
się jednocześnie z wpływami stanowiąz obszaru
przyświecająca także środkowego
funkcjonujące
organizatorom czytutaj
idea, dolnego
abyosady Nadłabia,
produk-
o nurtujących
ocyjne
czymceramiki
problemach świadczą nie tylko
toczonej
rozmawiać nasamekolegroby
odważnie, tzw.mającszkieletowe,
siwej, zajakoręż np. w Tymowej
wspomniana
wyłącznie wyżej (M.
Wola Jahn
siłę argumentów. 1924),
Piekarska lecz
czy
Istotną
także
stanowiskoich wyposażenie
1 w (A.
Łyszkowicach Błażejewski
(T. 1997,
Łaszkiewicz s.182,
1988,ryc.
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- s.4).
5, 6).
nie Trzeba
Jest
z zaproszonymipodkreślić,
to teren bogato żenasycony
Gośćmi w fazie C2
ustalono, nieżema
stanowiskami przejawów
pożyteczne od MOPR wpływów
byłoby kulturowych
po końcowe
poświęcenie fazy zfunkcjo-
części obszaru
spotkań
górnego
nowania Nadłabia.
„przeworskiego” Wynikało to
systemu z pewnością
kulturowego z
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat powolnej
w V w ekspansji
n.e. osadnictwa kultury
taki
(A. Drugie
Błażejewski spotkanie 2006,odbyło
s. 93). się Wwe związku
Wrocławiuz tym6pojawianie
południowych
Andrzej
miało zapewne charakter jedynie incydentalny
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza– i właściwie nie zostało zanotowane
w w postaci
Poznaniu, znalezisk
wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego.
Zupełnie inny
Jednym z podniesionych problemów charakter miały wpływy nadłabskiezauważalna
sadniczo
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł opraco-
nie będzie on tu omawiany, gdyż powinien być przedmiotem osobnego i aspekt
wania.
związany Wartoz jej jednak zwrócić tu uwagę
przezwyciężeniem. na kilkaktóra
zwrócono miejsce
uwagę na
w górnej partii dorzecza Odry. Okres dominacji Hunów
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez w Europie przyniósł ogromne
zmiany nie tylkoi w
nie przedmioty zakresiepowrotu
jego
pra-
czasu,
dziejównotowane
Polski oraz coraz częściej problem
przyrastającej
na przełom
w bardzo V/VI w.
szybkim – zdają
organizatorzy tego
Ryc. 10.
154). Stawkiwszystkim
Przede stan. 1. Konstrukcje
wskazująkamienne (część) zzwiązki
one na wyraźne widocznymi zarysemtej
kulturowe „ścian”
strefyi Barbaricum
bruku (oprac.
B. Ciesielska)
193
10
27
Extra limites
PODSUMOWANIE
Przedstawiony powyżej jak
z długoletnich studiów, obraz osadnictwa
i kwestii nurtujących„przeworskiego”
nas „na bieżąco”. zawdzięczamy
Od samego początku w dużej
mierze akcji w ramach inwestycji „autostrada A2”, która
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie dała rewelacyjne wyniki
i pozwoliła na nowo spojrzeć na przemiany osadnicze kultury
problemów związanych z opracowywaniem wciąż przyrastającej bazy źródłowej. Mamy przeworskiej tytułowe-
gobowiem
obszaru, szczególnieżewwiele
świadomość, jego ciekawych
schyłkowym okresie. pozyskanych
materiałów W porównaniu z mapami
w trakcie prac osad-
wy-
niczymi przedstawionymi przez K. Godłowskiego (1985,
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym częśćmapa 9) czy H. Machajew-
skiego
spotkań (1986, mapa 6),
realizujemy na których
w formie omawiany
warsztatów, teren
podczas jest prawie
których warunkiempustysinew POR i OWL,
qua non jest
następuje
prezentacja diametralna zmiana w spojrzeniu
materiału zabytkowego. Nie mniejna przebiegające
ważne tu procesy
są dla nas badania osadnicze.
archeologów-
Jest to obszar stosunkowo
-eksperymentatorów gęsto zaludniony,
i konfrontacja wyników ich niewykazujący
doświadczeńszczególnego
z dotychczas załamania
dostępną
wwiedzą
rozwoju przez cały okres funkcjonowania ludności KP, najprawdopodobniej aż po
archeologiczną.
przełomW swymV/VI założeniu
w. n.e. (mapy 23–26).
seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych
ośrodków, integrujące różne środowiska stref
Obiektywnego obrazu ówczesnych osadniczych
archeologiczne wokółniewspólnej
da się niestety
pasji, jakąodtwo-
jest
rzyć, a to, co próbujemy pokazać, jest tylko arbitralnym spojrzeniem.
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- Na omawia-
nym obszarze
ukowcy możemy
z polskich wydzielić
instytucji, wiele skupisk
ale mieliśmy osadniczych,
przyjemność poczynając
podejmować także od zwracają-
Gości z Au-
cego
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład które
szczególną uwagę niewielkiego zgrupowania stanowisk w okolicy Kun, dr. hab.jest
otoczone wyraźną i znaczącą
Artura Błażejewskiego, prof. UWr, pustką osadniczą
z Instytutu (mapa 1).
Archeologii Mamy tutajWrocławskiego,
Uniwersytetu m.in. cmenta-
rzysko w Kunach
poświęcony stan. 4, osadę
problematyce powiązań Kuny stan. 10
kultury oraz osady
przeworskiej w Beznazwa
z nadłabską stan.
strefą 1 i 9, na
kulturową
których wystąpiła ceramika
w południowo-zachodniej V–VI
Polsce. wieczna tzw.
Wydarzenie późnoantyczna
to miało miejsce 9 maja (T.2014
Makiewicz 2006,
r. w Poznaniu.
s.Pierwsza
474, 475). Jest ono o tyle „tajemnicze”, że trwa od fazy A1
prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała sięMOPR aż po VIpow.
n.e. w wyraźnym odosobnieniu przez kilkaset lat, tak jak
wystąpieniu, pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństwbyśmy mieli do czynienia
z pradziejowych
jakąś obcą (odmienną?)
cechą bardzoludnością
pożądanążyjącą z dala od
jest otwartość innych ugrupowań
interpretacyjna. W jaskrawy ludzkich,
spo-
materiałem kulturowym, jednak nieodbiegającym od reszty
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących osadnictwa KP. Trudno
tutaj mówić orozmawiać
problemach ewentualnych lukachmając
odważnie, w badaniach, gdyż przez
za oręż wyłącznie siłęten teren przebiega
argumentów. Istotnąau-
tostrada, podczas której
częścią spotkania to inwestycji
były kwestie natury prowadzono
organizacyjnejdokładną
całego cyklu prospekcję terenową,
Extra limites. Wspól- nie
wspominając
nie z zaproszonymio wcześniejszych
Gośćmi ustalono, badaniach w ramachbyłoby
że pożyteczne AZP. poświęcenie części spotkań
Wydzielone
analizie skupiskai związanym
bazy źródłowej osadnicze zdla niąMOPR najbogaciej
trudnościom prezentująPostulat
interpretacyjnym. się w oma-
taki
wianej szczegółowo dolinie
wcielono w życie niedługo później… środkowego Bawołu, dolnej Wrześnicy i dorzecza Mesz-
ny, dolinie
DrugieWartyspotkanieponiżej
odbyłojejsięzałomu w Kole6 iczerwca
we Wrocławiu nad Nerem,
2014 r.,akiedy
takżetowdrdolinie Warty
hab. Andrzej
wMichałowski,
okolicach Konina oraz dorzecza Rgilewki. Pozostałe wydzielone
prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza skupiska KP nie
sąw(przy aktualnym stanie badań) tak liczne w odkryte stanowiska.
Poznaniu, przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego. Diametralnie sy-
tuacja zmienia się w przypadku stanowisk datowanych
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie na wczesny okres rzymski.
Liczba
młodszychstanowisk
adeptów bogatego
archeologii, osadnictwa w MOPRsystemów
do rozbudowanych wydaje się ewidentnie
klasyfikacji zmniejszać
źródeł i aspekt
wzwiązany
skupiskach z jejnad Bawołem, dolnąWProsną/Wartą,
przezwyciężeniem. dyskusji, któraWrześnicą
się wywiązała,z Meszną,
zwrócono Rigilewką,
uwagę na ale
także częściowo
zjawisko poniżej
niejakiego Koła. Trudno
„przesłaniania” oprzeć się wrażeniu,
pradziejowych społeczności że mamy do czynieniaprzez
przez użytkowane z od-
pływem (lub przemieszczaniem
nie przedmioty i potrzebę powrotu się)
dojakieś
badań,części
które ludności
w centrum(por. Machajewski
stawiają człowieka i2008,jego
s.wieloaspektową
199), co mogłodziałalność.
być związane Poruszono również kwestie nowo powstających syntez się
z wahnięciami klimatycznymi, które przekładały pra-na
usytuowanie osadnictwa i gospodarkę. Na osłabienie osadnictwa
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej KP w WOR zwra-
cał już uwagę
w bardzo szybkimT. Makiewicz
tempie bazy(2003, s. 154),
źródłowej. a temat
W trakcie rozmówprzemian osadniczych
kuluarowych w okre-
organizatorzy
sie rzymskim w Wielkopolsce trafnie skomentował H. Machajewski (2008, s. 199).
Być może wzmiankowane w literaturze osłabienie osadnictwa w WOR było związane
po części z naporem ludności reprezentującej wielbarski model kulturowy. W POR,
194
10

Extra limites

rzymskim
np. w
możepostaci
achcieliśmy raczej ornamentu
i chcemy fazykółka
już odrozmawiać B2 WOR, zębatego
w sposób dlanawiększej
ceramiceczęści
otwarty, nie(A.trzymając
Błażejewski
skupisk się 2007a,zaczyna
sytuacja
utartych się
Najprawdopodobniej
poprawiać i tych napływ
stanowisk elementów
przybywa. kulturowych
Zauważa
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających się z
to zachodnich
szczególnie krańców
w dolinie na tery-
Warty,
torium
praktycznie kultury
nastudiów,
jej całymjak odcinku.Barbaricum
i kwestii Pojawia nastąpił
nurtujących się np. za„napośrednictwem
nasniewielkie bieżąco”. skupisko
Od samego lub z udziałem
z gęstym zasie-
początku
mieszkańców
dleniem w nadłabskiej
okolicach Goliny strefy i kulturowej.
trwa w głąb OWL.
Ponadto
Przechodząc
związanychdo okresu zewędrówki
strefą nadłabską
z opracowywaniem ludów, –wnajpewniej
wciąż którym to
stanowisk KP na tymMamy
źródłowej. natere-
po-
łudnie
nie miałood Sudetów
nie być, – zdają
dostrzegamy, się świadczyć
jak znaleziska
daleko zwiększył
się pojedyncze)
zasób naszej odkryte
wiedzy właśnie
nad tym
w obrębie(mapa
okresem
27). Najwięcej
często skazanych Trzeba tu wymienić
nowych
jest na stanowisk szczególnie
publikacyjny widzimyniebyt. Mściwojów
wW dolinie
związku (A. zBłażejewski
Warty w okoli-
tym część
2008,
cach s.
Koła,143; aleK. Sielicka
mamy je 2013)
także i iWzgórze
na Garbiec
pozostałym
terenie. 4; A.
Nie Błażejewski,
są to jakieś R. Jarysz
oszałamiające 2015). jest
Omawiana
wielkości,
prezentacja ale kwestiazabytkowego.
znaczące
materiału inaczej
dla całego przedstawia
obrazu
Nie mniej się wważne
sytuacji późnym
osadniczej.
są dla okresie wpływów
nasProblem
badania w rzymskich.
niewielkiej
archeologów-
Zaistniały
ilości tu przede wszystkim
znajdowanych
-eksperymentatorów istanowisk
konfrontacja dwa
z tego zjawiska.
okresu Pierwsze
wyników może
ich z nichsiętozzpostępująca
wiązać
doświadczeń zejściem
osadnictwa
dostępną
elementów
nisko w kulturowych
doliny
wiedzą archeologiczną. rzek i z
dzisiaj obszaru
mogą środkowego
one znajdować Nadłabia.
się, jeżeli Przejawiała
nie pod się
wodą, ona to szczegól-
w zaba-
nie rozszerzaniem
gnionych przez latasię terytorium
dnach dolin kultury
rzecznych, luboszyckiej,
pokrytych
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych która
dziś (jak
torfami wcześniej
lub wskazano)
łąkami. Przy-
była
kładem niejako
ośrodków, takich transmiterem
stanowisk
integrujące różne owych
jest osada
środowiskawpływów
z Kun, na
a z obszar
innychkultury
sąsiednich obszarów
jaką5,
np. Ota-6).
jest
Wlążkazwiązku
gm. z
Grójec, tym na
których linii styku
powstanie obu ikultur
zanik wpojawiły
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- związku się zestanowiska
zmianami archeologiczne
klimatu został
oomówiony
cechach
ukowcy generalnie
przez E.
Stupnicką,
instytucji, ale T. (czy
mieliśmy luboszyckich),
Baranowskiego
przyjemność gdzie
i W. jednak (2006,
Bendera
takżes.Gościzabytkowy
100–102,z Au-
zawiera
105, 106,pewne112, elementy
113, tam typowe
dalsza dla kultury
literatura).
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład przeworskiej. Można tu wymienić w głównej
dr. hab.
mierze
Artura osadę
Na Błażejewskiego,
omawianym w Krępnicy obszarze
prof.i zapewne
mamy
UWr, inne
z Instytutustanowiska
zarejestrowanych
Archeologii zlokalizowane
3000 stanowisk
Uniwersytetu nad Kwisą
o różnej i Bobrem
Wrocławskiego, warto-
(ryc.
ści 7, 8;
badawczej, A. Błażejewski
a z tego 2007b).
przebadanych w jakieś
poświęcony problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową części wykopaliskowo jest może około
stu Drugim zjawiskiem
kilkudziesięciu. Dlategow tym okresie
wydaje jest
się pojawianie
bezzasadne
rozbijanie dziejówOdkryto w
osadnictwa zasadzie KP
tylko
na pojedyncze
poszczególne stanowiska
wydzielane grobowe,
fazy jednak
chronologiczne, tendencja
tj.
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się po od A1wydaje
po E.się wyraźna
Robił to K. (A. Błaże-
Godłow-
jewski
ski 1997).
(1985)
wystąpieniu, czy Należy
pokazała, podkreślić,
dla północnej że w badaniach iż nie
części tegomaobszaru
nad to nic wspólnego
kontaktami H. Machajewski z dawnymi
interkulturowymi (1986;grobami 1997),
społeczeństw szkie-ale
letowymi
w naszym kultury
mniemaniu przeworskiejzabieg z wczesnego
ten przy okresu
nielicznej
pradziejowych cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo- rzymskiego.
liczbie pewnieW tym przypadku
datowanych także
stano-
najpewniej
wisk nie oddaje
sób uwidoczniła związane jest to z wpływami
rzeczywistości
się jednocześnie rozwoju
tego środkowego
osadnictwa.
organizatorom czy dolnego
Dla zobrazowania
idea, Nadłabia,
aby o nurtującychmapa 28
oprzedstawia
czym świadczą tylko
problemach rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów.rzymski.
liczbę nie znanych same groby
stanowisk, szkieletowe,
które ogólnienp. w Tymowej
datowane są(M.na Jahn
okres 1924), Istotnąlecz
także
Jest toich wyposażenie
ogromna baza do(A. Błażejewski
dalszych badań, 1997, w s.182,
których
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- ryc. 4).
można by ustalić precyzyjniejsze
nie Trzeba
ramy podkreślić,
chronologiczne.
z zaproszonymi GośćmiżeRównie
w fazie
ustalono,C2 niezagęszczenie
duże żema przejawów
stanowisk
byłoby kulturowych
mamy
poświęcenie dlaczęści z spotkań
punktów, obszaru na
górnego
których Nadłabia.
znajdowana Wynikało
była to
ceramika z pewnością
określana z powolnej
jako
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki ekspansji
„przeworska” osadnictwa
bez dokładniejszego kultury
przeworskiej
datowania
wcielono w (mapa w kierunku
życie 29), co
niedługo południowym,
nie daje namdożadnych
później… strefy Przedgórza
podstaw Sudeckiego
do wyciągania i samych
dalszych gór
(A. Błażejewski
wniosków
Drugie ispotkanie
tu też2006,należy s. 93).
odbyło Wwe
oczekiwać
się związku
Wrocławiu z tym6sytuacji
poprawy pojawianie
czerwcai2014 się r.,
południowych
ewentualnychkiedy to dalszych
dr hab. elementów
badań
Andrzej
miało zapewne
korekcyjnych w charakter
zakresie jedynie
AZP. W incydentalny
szerszym
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza –
przedziale i właściwie nie
chronologicznym, zostało wzanotowane
tym przy-
w postaci
padku znalezisk
MOPR-WOR-POR-OWL, archeologicznych. daje się zauważyć
w Poznaniu, przedstawił wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego. pewne zachodzące zmiany. Ma
to naZupełnie
pewno inny
także charakter
swoje miały
mankamenty, wpływy gdyż
Jednym z podniesionych problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnienadłabskie
można w okresie
założyć, że wędrówek
dopiero w ludów.
tych Za-
krót-
sadniczo
szych
będzie on
przedziałach tu omawiany,
czasowych
archeologii, dynamikagdyż powinien
do rozbudowanych rozwojusystemówbyć przedmiotem
osadnictwa klasyfikacji osobnego
jest bardziej opraco-
źródełczytelna.
i aspekt
wania.
Jednak Warto
dla jednak
takiego zwrócić
obrazu tu
należałobyuwagę na
mieć kilka
do
związany z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę przemian,
dyspozycji jakie
bazę miały
punktów wówczas miejsce
osadniczych na
w górnej
dobrze partii dorzecza Okres dominacji
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowanestano-
datowanych w Odry.
liczbie co najmniej 50% Hunów
wszystkich w Europie przyniósł
zarejestrowanych ogromneprzez
zmiany
wisk. Wnietakim
nie przedmioty tylkoiprzedstawieniu
w zakresiepowrotu
jakdowyżejna wielkich
badań, któreprzestrzeniach
naszym wzdaniem
centrumdają kontynentu,
się zauważać
stawiają człowieka lecztrendy
itakże
jego
w kierunkach
rozwoju osadnictwa
wieloaspektową kontaktów
działalność. KP,handlowych
czy to pod
kulturowych
postacią prawdopodobnego
kwestie w nowo
Nowe znaleziska
odpływu syntez zjakieś
tego
pra-
czasu,
dziejównotowane
części ludności
Polski oraz coraz
na częściej problem
przełomie
ponownie w dorzeczu
MOPR/WOR, Odryinformacji
selekcji – wpowolnym
czy tym takie, które można
odzyskiwaniu
terenu
przyrastającej
na
pod przełom
osadnictwo
w bardzo V/VIiw.
szybkim jego– zdają
tempie dalszego
przeczyć
rozwoju, twierdzeniom
Wpocząwszy
trakcie rozmów odo całkowitym
fazy B2 WOR,
a szczególnie
organizatorzy tego
obszaru
w POR.uNaturalnie
schyłku starożytności,osady zmieniały przed przybyciem
swoje położenie, Słowian co(K. byłoGodłowski
związane1985, s. 120,
z ówczesną
gospodarką, zagospodarowaniem wskazują onepól na wyraźne związki kulturowe
i zmieniających się warunków tej strefynaturalnych.
Barbaricum
właśnie
Trudno zzakładać,
obszaremżeNadłabia. trwały one Przykładem
przez kilkaset mogą lat tu być nie tylko znaleziska
funkcjonowania metalowe,
KP niezmiennie
195
10
27
Extra limites
wchcieliśmy
jednym miejscu,
i chcemy chociaż rozmawiać i takich
w sposób nie otwarty,
brakuje nie (vide Kwiatków,
trzymając Daniszew,
się sztywno także
utartych
cmentarzyska w Kunach czy Koninie). Nie wpływa to
ścieżek interpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających jednak na ogólny obraz osad-
nictwa tego terenu.
z długoletnich studiów, Jestjakono stabilne
i kwestii i silnie na
nurtujących nastym„na terenie
bieżąco”.zakotwiczone.
Od samego początku Zwraca
uwagę, co nie jest niczym nowym, wyraźne „uzależnienie”
dążyliśmy do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie od cieków wodnych (także
tych mniejszych),
problemów związanychnad którymi było ono usytuowane,
z opracowywaniem bądź to na
wciąż przyrastającej bazyterasach
źródłowej. nadzalewo-
Mamy
wych lub dennych. Należy nadmienić, że dzięki
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac badaniom pod wszelkiego rodzaju
wy-
inwestycje
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tymprzeba-
zwiększyła się znacznie baza badanych osad. Nierównomierność część
danych
spotkańosad (a szczególnie
realizujemy w formie braku opracowań)
warsztatów, podczas w stosunku do badanych
których warunkiem cmentarzysk
sine qua non jest
jest ogólnie znana i to nie tylko w przypadku KP.
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów-Osady zajmowały pośledniejsze
miejsce w zainteresowaniach
-eksperymentatorów badawczych
i konfrontacja wyników (por.
ichMichałowski
doświadczeń2003, s. 83) zedostępną
z dotychczas względu
nawiedzą
mniejszą atrakcyjność
archeologiczną. znajdowanych artefaktów w stosunku do badanych cmen-
tarzysk. Przybór materiałów z badanych osad, szczególnie
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych tych szerokopłaszyznowych
jak Daniszew,
ośrodków, Sługocinek
integrujące różneczyśrodowiska
Kwiatków,archeologiczne
znacznie podnosi wokółwartość
wspólnej uzyskiwanych
pasji, jaką jest re-
zultatów badań nad rozwojem kultury przeworskiej, ale
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na- i te przebadane w mniejszym
zakresie
ukowcywnosząz polskich często dużą bazę
instytucji, danych do
ale mieliśmy stanu wiedzy
przyjemność nad rozwojem
podejmować osadnictwa.
także Gości z Au-
Warunkiem jest jednak publikacja materiałów z przeprowadzonych
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr. badań, cohab.rów-
nież ulega poprawie, ale nie jest do końca zadowalające.
Niewątpliwie
poświęcony w przyszłości
problematyce powiązań nadal należy
kultury skupić uwagę
przeworskiej na intensywnych
z nadłabską strefą kulturową bada-
niach dotyczących
w południowo-zachodniej początków KP i stosunkowo nagłego pojawienia
Polsce. Wydarzenie to miało miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu. się tego sytemu
kulturowego 13
. W grę wchodzą
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym tutajzainteresowaniem,
także badania nada schyłkiemdyskusja, jaka kultury
wywiązałapomorskiej
się po
i wystąpieniu,
jej udziału w powstającym
pokazała, nowym nad
że w badaniach zlatenizowanym tworem w postaci
kontaktami interkulturowymi KP (por.
społeczeństw
A.pradziejowych
Michałowski,cechą M. Teskabardzo2013; pożądaną takżejestM.otwartość
Ciesielski 2019). Wyjaśnienia
interpretacyjna. W jaskrawy wymagają
spo-
krzyżujące się w fazie A1 jak i A2 interakcje pomiędzy różnymi
sób uwidoczniła się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących prądami kulturowymi:
lateńskim
problemach (celtyckim),
rozmawiaćpomorskim odważnie, mając (w nadal słabo
za oręż czytelnej
wyłącznie siłęzlatenizowanej
argumentów. Istotną formie)
i jastorfskim (T. Dąbrowska 1988, s. 228, 229). Powiązane
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- jest to również z dalszymi
badaniami nad chronologią
nie z zaproszonymi Gośćmi względną
ustalono, że MOPR,
pożytecznena cobyłoby
wskazywał m.in. A.
poświęcenie Michałowski
części spotkań
(2008,
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat(2008,
s. 94, przypis 1), a w przypadku następnych okresów H. Machajewski taki
s.wcielono
119). Należy brać pod
w życie niedługo później… uwagę, że omawiany obszar należy obok Dolnego Śląska do
tych,Drugie
na którychspotkaniedoszło do wykształcenia
odbyło się we Wrocławiu się6kultury
czerwcaprzeworskiej.
2014 r., kiedy toWdrnaszym mnie-
hab. Andrzej
13
wW tym miejscu
Poznaniu, zrobię małąwykład
przedstawił wycieczkę nawtematczasy współczesne...
typologizacjiProszę sobie przypomnieć
dotyczącej czasy PRL-u.
okresu rzymskiego.
W latach 90. w momencie, kiedy zaczął się przełom, w przeciągu lat 10 (plus-minus pięć lat) nastąpiła totalna
zmiana kultury. Przez około 15 lat, gdy spojrzymy na przełom XX i XXI wieku, zanikły praktycznie wszystkie
młodszych
elementy adeptów
kulturowe PRL-u, archeologii,
nie ma produktówdo rozbudowanych systemów
ani firm produkujących klasyfikacji
wcześniej całą gamęźródeł i aspekt
najróżniejszych
związanyWszystko
wytworów. z jej przezwyciężeniem.
gdzieś odpłynęło, a W dyskusji,
pojawił która
się nowy siękulturowy,
twór wywiązała, zwrócono
nowe wyroby, iuwagę na
technologie.
Jest to całkowicie
zjawisko nowa jakość
niejakiego kulturowa. Archeolog
„przesłaniania” za 2–3 tysiące
pradziejowych lat (oczywiście,
społeczności przezjeżeli będą wtedyprzez
użytkowane jeszcze
archeolodzy) nie mając do dyspozycji źródeł pisanych, a badając okres przełomu XX i XXI wieku dziejów ziem
polskich, dojdzie do stwierdzenia, że istniejąca wcześniej „kultura małych fiatów” (może być z przydomkiem
wieloaspektową
polskich) została nagledziałalność. Poruszono
i gwałtownie zastąpiona przezrównież kwestie
„kulturę aut nowo Po
zachodnich”. powstających syntezzniknęła,
prostu jedna kultura pra-
a dziejów Polski oraz
druga się pojawiła i to wponownie
bardzo krótkim problem
czasie.selekcji
Czyli te informacji w kontekście
procesy kulturowe przyrastającej
następują bardzo gwałtownie
i bardzo
w bardzoszybko. Nie jesteśmy
szybkim tempie w bazy
stanie źródłowej.
odczytać wyników z tychrozmów
W trakcie materiałów, które mamy do
kuluarowych dyspozycji – co
organizatorzy
się stało? dlaczego się stało? i jak się stało? Wystarczył jeden impuls, by kultura PRL-u, która w latach 80.
była już skostniałą i tak źle funkcjonującą strukturą, że praktycznie wszystko się „waliło”, przestała istnieć.
A w momencie, kiedy ten „impuls” się pojawił, doszło do rozpadu i powstania czegoś, co jest całkowicie nowym
„tworem”. Ale czy doszło do wymiany ludności?
196
10

Extra limites

rzymskim
np. w
maniu postaci
przekształcenia
i chcemy rozmawiaćkółka zębatego
kulturowe sposóbnaotwarty,
w następują ceramice
w stosunkowonie(A.trzymając
Błażejewski
krótkim 2007a,i znacznym
się czasie
utartych
Najprawdopodobniej
obszarze równocześnie napływ
(vide elementów
przypis 13). kulturowych
Także końcowe
fazy KP krańców
wymagają na tery-
nowego
torium
spojrzenia kultury
na przeworskiej
przebiegające Barbaricum
ówcześnie nastąpił
procesy
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początkuza
(ostatnio pośrednictwem
trafne uwagi lub
A. z udziałem
Michałow-
mieszkańców
skiego
dążyliśmy2015, do s.nadłabskiej
27–30).
tego, strefy
Tezy
o wyludnieniu
Extra limites obszaru
cechowała KP (K. Godłowski
otwartość 1985, s. 114,
na dyskutowanie
115; Ponadto
M. Mączyńska
związanych 1999, ze strefą
s. 25,nadłabską
z opracowywaniem 32) nie wciąż – najpewniej
da dłużej zpodtrzymać,
się przyrastającej obszarem
bazy położonym
ale do pełnego
Mamy
łudnie od
wyjaśnienia Sudetów
procesów – zdają się
kulturowych świadczyć znaleziska
zachodzących
bowiem świadomość, że wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy- (na
w razie
OWL pojedyncze)
potrzeba odkryte
jeszcze właśnie
wielu ba-
w obrębie
dań, przede gór i przedgórza.
wszystkim tych Trzeba tu wymienić
interdyscyplinarnych, szczególnie
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część tutaj Mściwojów
zarówno ze (A.
strony Błażejewski
nauk bio-
2008,
spotkań s. 143;
logicznych, K. iSielicka
jak
realizujemy fizycznych 2013)
w formie i Wzgórzezwiązanych
(zwłaszcza
warsztatów, Garbiec
podczas (ryc. 4; A. Błażejewski,
z badaniami
których warunkiem R. Jarysz
nieinwazyjnymi).
sine qua non 2015).
Jed-
jest
nak Omawiana
już aktualne kwestia inaczej
znaleziska przedstawia
(szczególnie się
tzw. w późnym
ceramiki
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- okresie wpływów
pseudoantycznej – rzymskich.
Makiewicz
Zaistniały
2006) zdajątusię
-eksperymentatorów przede wszystkim
wskazywać,
że trwanie zjawiska.
kulturyPierwsze
przeworskiej
ich z nichna
doświadczeń tozomawianym
postępująca
dotychczas ekspansjaobszarze
dostępną
elementów
należy kulturowych
przedłużyć
wiedzą archeologiczną. w głąb z obszaru
VI wieku środkowego
(por. B. Nadłabia.
Abramek Przejawiała
2015 dla się
sąsiedniego ona szczegól-
obszaru
nie rozszerzaniem
górnej Warty). Na się
sam terytorium
koniec kultury
jeszcze luboszyckiej,
krótkie odniesienie
W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych która do(jak wcześniej
nagminnie wskazano)
używanego
była
dla niejakointegrujące
kultury
przeworskiej różne owych
terminu wpływów
„germańska”
środowiska na obszar
czy „germański”, co oczywiście
wspólnej pasji,(ryc.
jaką 5, jest
odnosi 6).
Wsię związku
do ogólnej z tym na
dyskusji linii
na styku
temat obu kultur
etniczności pojawiły
KP.
archeologia. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na-Nie się stanowiska
rozwijając tematu archeologiczne
o wyższości
oautochtonistów
cechach
ukowcy generalnie
z polskich nad nadłabskich
allochtonistami
instytucji, (czylub
odwrotnie,
przyjemność gdzie
należy jednak
stwierdzić,
także zabytkowy
że Gości
brak dzisiaj
z Au-
zawiera pewne
jednoznacznych elementy przeworskiej.
strii, Czech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr.nauk
dowodów typowe do dla kultury
określenia etniczności Można
ludności ztu wymienić
obszaru innychw głównej
hab.
mierze
(przede osadę
wszystkimw Krępnicy
biologicznych
UWr, zajmujących
z Instytutu Archeologii zlokalizowane
się badaniami DNA)
Uniwersytetu nadpozaKwisą i Bobrem
archeologią,
Wrocławskiego,
(ryc.
której 7,warsztat
poświęcony8; A.problematyce
Błażejewski
naukowy 2007b). nie pozwalakultury
powiązań na takprzeworskiej
daleko posunięte tezy. Terminy
z nadłabską takie jak
strefą kulturową
np. Drugim
„germańska zjawiskiem
kultura w tym okresie
przeworska” jest
możnapojawianie
zdaniem
autora Odkryto
rozpatrywać w zasadzie
wyłącznie
tylko
w takimpojedyncze
sensie jakstanowiska
dzisiaj grobowe,
używane są jednak
terminy tendencja
„europejska”
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała wydaje się
czy wyraźna
„europejski” (A. Błaże-
niema-
się po
jewski
jące 1997).pokazała,
żadnego
wystąpieniu, Należy
oddźwięku podkreślić,
że w etnicznego.
badaniachiż nieRaczej
ma to
nad nic
jakowspólnego
kontaktami pewnego zrodzaju
dawnymi
interkulturowymi grobami
synonim
łączący
letowymi
w sobie różne
pradziejowych kultury systemy
cechą przeworskiej
kulturowe
bardzo z wczesnego
pożądanąi etniczne okresu
jest otwartość rzymskiego.
w Barbaricum W tym W
określanym
przez
jaskrawyRzymiantakże
spo-
najpewniej
jako
sób Germania
uwidoczniła związanei stąd
się jest
tylko to
jednocześnie z wpływami
„germański z
model
przyświecająca obszaru środkowego
kulturowy”.
organizatorom czy
idea, dolnego
aby o Nadłabia,
nurtujących
oMirosław Ciesielski nie tylko same groby szkieletowe, np. w Tymowej (M. Jahn 1924), lecz
czym świadczą
także
częściąich wyposażenie
spotkania (A. Błażejewski
były kwestie 1997, s.182, ryc.
natury organizacyjnej 4). cyklu Extra limites. Wspól-
całego
Trzeba podkreślić, że w fazie C2 nie ma
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie przejawów wpływów kulturowych częściz spotkań
obszaru
BIBLIOGRAFIA
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat ekspansji osadnictwa kultury
taki
Abramek
(A. Drugie B.
Błażejewski 2006,odbyło
s. 93). Wwe związku z tym6pojawianie się r.,
południowych elementów
spotkanie
1982 Cmentarzysko ciałopalne się kulturyWrocławiu
przeworskiej wczerwcaKonopnicy 2014stan. 7,kiedy to dr hab.
woj. Sieradz Andrzej
Sprawozdania
miało zapewne
Michałowski, charakter
prof. UAM, jedynie
z Instytutu incydentalny – i właściwie nie zostało zanotowane
Archeologiczne, t. XXXIV, 171–182. Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
ww postaci
1988
Poznaniu, znalezisk
Kultura przeworska
przedstawił archeologicznych.
nad górną Wartą,
wykład Prace itypologizacji
na temat Materiały Muzeum Archeologicznego
dotyczącej i Etnograficz-
okresu rzymskiego.
Zupełnie
nego w inny Łodzi,charakter
Jednym z podniesionych miały
Seria Archeologiczna,
problemów wpływy nadłabskie
32, s. 87–107.
była wyraźnie odcinka w okresie
zauważalna wędrówek ludów. Za-
1994 Grupa
sadniczo nie osad kultury
będzie on tu przeworskiej
omawiany, znad
gdyż południkowego
powinien być Warty datowanych
przedmiotem od III–II w.
młodszychp.n.e.adeptów
do V–VI archeologii,
w. n.e., Sieradzki do Rocznik
rozbudowanych
Muzealny Tom systemów klasyfikacji źródeł opraco-
9, s. 49–68.
osobnego i aspekt
wania.
związany
2015 Wartoz jej jednak
Schyłkowa zwrócić
przezwyciężeniem.
faza kultury tu uwagę
przeworskiej nad nagórną
W dyskusji, kilkaktóra
przemian,
Wartą [w:] jakie miały
się wywiązała,
E. Droberjar, wówczas
zwrócono
L. Tyszler miejsce
uwagę
(red.) na
Superio-
w górnejres partii dorzecza
et Inferiores Barbari. Odry. Okres
Archeologia dominacji
Barbarzyńców Hunów
2014.
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez w
Procesy Europie
integracjiprzyniósł ogromne
środkowoeuropejskie-
zmiany go
nieBarbaricum.
tylkoi w Polska–Czechy–Morawy–Słowacja.
zakresie fal migracji na wielkich Łódź-Wieluń, s. 299–314.
nie przedmioty potrzebę powrotu do badań, któreprzestrzeniach
jego
w kierunkach
Baranowski
wieloaspektową T. kontaktów
pra-
czasu,
1985 notowane
dziejówKaliskie
Polskiskupisko
orazcoraz częściej
osadnicze
ponownie w dorzeczu
kultury przeworskiej
problem Odry
selekcji – w tym
(przemiany
informacji takie,
zasiedlenia), którei Materiały
Prace
w kontekście można datować
Muzeum
przyrastającej
na Archeologicznego
przełom V/VI w. – izdają
Etnograficznego
sięźródłowej.
przeczyć w Łodzi, Seria Archeologiczna,
twierdzeniom o całkowitym 13, 31–44.
wyludnieniu tego
w bardzo szybkim tempie bazy W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
obszaru u
Bednarczyk J. schyłku starożytności, przed przybyciem Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
154).
2011 Przede wszystkim
Cmentarzysko wskazująokresu
z młodszego one na wyraźne związki
przedrzymskiego i osadakulturowe tej strefyrzymskich
z okresu wpływów Barbaricum [w:]
właśnieJ.zBednarczyk
obszarem(red.) Janów, stanowisko
Nadłabia. Przykładem 21, mogą
osada wielokulturowa.
tu być nie tylko Archeologiczne
znaleziska badania
metalowe,ratow-
197
10
27
Extra limites
nicze na trasie autostrady A2. Via Archaeologica Posnaniensis. Źródła archeologiczne z badań wy-
chcieliśmy i chcemynarozmawiać
kopaliskowych trasach dróg w sposób otwarty,
i autostrad, nie trzymając
Tom 2, s. 215–227. Poznań. się sztywno utartych
Bednarczyk J., Romańska
z długoletnich studiów,A.jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku
2015 Karczyn/Witowy stan. 21/22. Birytualne cmentarzysko kultury przeworskiej z Kujaw. Poznań–Ino-
dążyliśmy
wrocław.do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Bednarczyk J., Romańska A.,
bowiem świadomość, że Sujecka A.
wiele ciekawych materiałów pozyskanych w trakcie prac wy-
2010 Kultura przeworska. [w:] J. Bednarczyk/J. Kabaciński/A. Kośko (red.) Osadnictwo Kotliny Kol-
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny
skiej. Via Archaeologica Posnaniensis 1. Poznań, s. 405–512. niebyt. W związku z tym część
Bednarczyk
prezentacjaJ., materiału
Panczenko zabytkowego.
B. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów-
2001 Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych na stanowisku 11 w Osieczy, gm. Rzgów, pow.
-eksperymentatorów i konfrontacja
Konin, w 2000 roku. (archiwum WUOZ w Poznaniu wyników ich doświadczeń z dotychczas dostępną
Delegatura w Koninie).
Błaszczyk Z.
1975 Rozwój społeczno-gospodarczy Polski Środkowej w okresie rzymskim, Prace i Materiały Muzeum Ar-
ośrodków, integrujące
cheologicznego różne środowiska
i Etnograficznego w Łodzi,archeologiczne wokół22,wspólnej
Seria Archeologiczna pasji, jaką jest
s. 255–268.
Błażejewski A.
2007 Kultura przeworska a reńsko-wezerska strefa kulturowa. Studia Archeologiczne XXXIX. Wrocław.
strii, Czech,
2017 Kultura Niemiec,
przeworskaNorwegii
a nadłabskii krąg
Słowenii. Cykl
kulturowy seminariów
w okresie otworzył
rzymskim. Przeglądwykład dr. hab.
problematyki [w:]
ArturaM. Błażejewskiego,
Bohr, M. Teska (red.) prof. Extra
UWr,Limites,
z Instytutu Archeologiis.Uniwersytetu
Poznań–Wrocław, 17–34. Wrocławskiego,
Buck D.-W.R.
1988 Die früheisenzeitlichen Polsce.StämmeWydarzenie to miało
zwischen Germanen undmiejsce
Kelten9auf maja
dem2014 r. w Poznaniu.
Territorium der DDR,
Pierwsza prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się
[w:] F. Horst, F. Schlette (red.) Frühe Völker in Mitteleuropa. XII. Tagung der Fachgruppe Ur-pound
Frühgeschichte vom 8. bis 10. November 1983 in Meiningen.
wystąpieniu, pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństw Tagung Fachgruppe Ur- u. Früh-
gesch. Dt. Historiker-Ges. 12, Berlin, s. 343–352.
Bukowski Z., Dąbrowski
sób uwidoczniła K., Kihl-Byczko
się jednocześnie E., Wentowskaorganizatorom
przyświecająca A. idea, aby o nurtujących
1965 Sprawozdanie
problemach z badań
rozmawiać archeologicznych
odważnie, mając przeprowadzonych
za oręż wyłącznie na siłę
obszarze KonińskiegoIstotną
argumentów. Zagłębia
Węglowego. Maszynopis w archiwum Muzeum Okręgowego w Koninie.
Bukowski Z., DąbrowskiGośćmi
nie z zaproszonymi K., Wentowska
ustalono, A. że pożyteczne byłoby poświęcenie części spotkań
1968 Badania archeologiczne na obszarze Konińskiego Zagłębia Węglowego w 1965 roku. Sprawozda-
nia Archeologiczne XIX, s. 356–360. IHKM PAN. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydaw-
wcielono w życie
nictwo PAN.niedługo później…
Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Ciesielski M.
1983 Zapowiednia, gm. Pyzdry, woj. konińskie. Stanowisko 5. Informator Archeologiczny. Badania. Rok
w Poznaniu, przedstawił
1982. Warszawa, s. 74.wykład na temat typologizacji dotyczącej okresu rzymskiego.
Jednym z podniesionych
1984 Stawki. problemów
Informator Archeologiczny, była1983,
Badania wyraźnie
s. 109.zauważalna niechęć, szczególnie
1984a Zapowiednia,
młodszych adeptówgm. Pyzdry, woj.do
archeologii, konińskie. Stanowiskosystemów
rozbudowanych 5. Informator Archeologiczny.
klasyfikacji źródełBadania. Rok
i aspekt
1983. Warszawa, s. 138.
związany
1985 z jejInformator
Stawki. przezwyciężeniem.
Archeologiczny, W Badania
dyskusji,1984,
która się wywiązała,
s. 109, 110. zwrócono uwagę na
1985a Zapowiednia, gm. Pyzdry, woj. konińskie. Stanowisko 5. Informator Archeologiczny. przez użytkowane Badania
przez
1984. Warszawa, s. 114.
2008 Sprawozdanie z prac archeologicznych na cmentarzysku kultury przeworskiej w Zapowiedni (sta-
nowisko 5), gm. Pyzdry, woj. wielkopolskie – pierwszy sezon badań, [w:] J. Skowron, M. Olędzki
dziejów Polski
(red.) Kulturaoraz ponownie
przeworska. problem
Odkrycia, selekcji informacji
interpretacje, hipotezy, tomw2. kontekście przyrastającej
Łódź, s. 259–298.
w bardzo
2012 Gróbszybkim
ludnościtempie
kulturybazy źródłowej.
przeworskiej W trakcieceltyckimi
z elementami rozmówzekuluarowych organizatorzy
Stawek, gm. Dobra, [w:] A. Ja-
szewska (red.) Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy
naukowej. Zielona Góra, 159–166.
2013 Z problematyki kultury przeworskiej w Wielkopolsce wschodniej – referat wygłoszony 20.09.2013
roku w trakcie I Kongresu Archeologii Polskiej w Warszawie.
198
10

Extra limites

rzymskim
np. w
2015 postaci
chcieliśmy
Cmentarzyskaornamentu
i chcemy kółkakultury
„warstwowe” zębatego naotwarty,
przeworskiejceramice nie(A.trzymając
w Wielkopolsce Błażejewski
wschodniej, 2007a,
[w:] E.s. 68–70).
Droberjar,
L. Tyszler (red.) rozmawiać w sposób
Superiores et Inferiores Barbari. Archeologia Barbarzyńców się sztywno
2014. Procesy utartychinte-
Najprawdopodobniej
ścieżek gracji
interpretacyjnych. napływ elementów
DotyczyBarbaricum. kulturowych z
to zarównoPolska–Czechy–Morawy–Słowacja.zachodnich
obszerniejszych zagadnień, wynikających krańców na tery-
środkowoeuropejskiego Łódź–Wieluń,
torium s.kultury
z długoletnich211–223. przeworskiej
studiów, Barbaricum
jak i kwestii nurtujących nastąpiłnasza „napośrednictwem
bieżąco”. Od samego lub z udziałem
początku
mieszkańców
2015a
dążyliśmy
Grób Kelta nadłabskiej
do tego, aby
(?) z Gniewowa,strefy
seminaria kulturowej.
stan. 6, woj. poznańskie. Pytania o latenizację ziem polskich, [w:]
Extra limites cechowała otwartość naitinera.
dyskutowanie
A. Michałowski,
Ponadto o kontaktach M. Teska, M. nadłabską
ze strefą Żółkiewski (red.) Viator perz devia
– najpewniej obszaremscientiae Studia nad
problemów związanych
problematyką okresówzprzedrzymskiego,
opracowywaniem wciąż
rzymskiego, przyrastającej
wędrówek bazy położonym
ludów i wczesnego źródłowej.
średniowiecza.
na po-
Mamy Pro-
łudnie
bowiemod Sudetów
świadomość,
fessori Thaddeo – zdają
że wiele
Makiewicz się świadczyć
ciekawych
septuagenario znaleziska
materiałów
amici (na razie
et socii, pojedyncze)
pozyskanych
Poznań, odkryteprac
85–96. w trakcie właśniewy-
w obrębie
2017 gór
Pottery i przedgórza.
from the earliest Trzeba
phasestuofwymienić
the Przeworsk szczególnie
kopaliskowych często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część culture from Mściwojówsite 3 in(A. Błażejewski
Gniewowo [w:]
2008, A.143;
s. Michałowski,
K. Sielicka M.2013)
Teska,i P.Wzgórze
Niedzielski, M. Żółkiewski
Garbiec (ryc. 4; A.(red.), Settlements R.
Błażejewski, Pottery
Jarysz of the
2015).pre-
spotkańRoman realizujemy
Iron Age w in formie warsztatów,
Central European podczas
Barbaricum – newktórych
researchwarunkiem sine qua
perspectives. Poznań, non jest
117–124.
2018
Omawiana
prezentacja
Fund materiału
kwestiazabytkowego.
einer Holsteiner
inaczej przedstawia
Nadel aus Nie
się wważne
mniej
Konin-Grojec.
późnym
Fragen są zur okresie
dla wpływów
nas badania
Problematik
rzymskich.
derarcheologów-
Jastorf-Kultur
Zaistniały
in tu przede
Großpolen, wszystkim
[w:] H. dwa
Wendling, zjawiska.
M. Augstein, Pierwsze
J. z nich
Fries-Knoblach, to K.postępująca
Ludwig, R. Schumann,
dostępną
C. Tappert,
wiedzą Bestattungskultur
archeologiczną. z
P. Trebsche, obszaru środkowego
J. Wiethold Nadłabia.
(red.), Übergangswelten Przejawiała
– Todesriten.się ona szczegól-
Forschungen zur
der europäischen Eisenzeit. Beiträge zur internationalen Tagung der AG Eisenzeit
nie W rozszerzaniem
swym założeniusię terytorium kultury luboszyckiej, która (jak wcześniej wskazano)
in Hallein 2015 undseminaria
zur Sitzung Extra
der AG limites
Eisenzeittowährend
spotkania des 8.przedstawicieli
Deutschen Archäologiekon- różnych
była niejako
ośrodków, gresses transmiterem
in Berlin 2014,
integrujące różne owych wpływów
Langenweißbach,
s. 275–285.
jaką5, jest6).
W związku
2019 z
Obce elementy
archeologia. tym na linii
kulturowe styku obu
z Wielkopolski kultur pojawiły
wschodniej się
we wczesnych stanowiska archeologiczne
fazach kultury przeworskiej,
oukowcy
cechach K.Najliczniejszą
[w:]generalnie
Kot-Legieć, grupę Prelegentów
A. Michałowski,
nadłabskich (czyM. Olędzki,stanowią
luboszyckich),
(ze względów
M. Piotrowska
gdzie
oczywistych)
(red.) Kultura
jednak materiał przeworska.
zabytkowy
na-
Pro-
z polskich
cesy przemian iinstytucji, ale mieliśmy
kontakty zewnętrzne, Łódź, s.przyjemność
231–250. podejmować także Gości z Au-
zawiera
strii,
W redakcjipewne
Czech, Grave elementy
Niemiec, typowe
Stawki, dla
Norwegii
pottery from kultury
1, Dobra przeworskiej.
i Słowenii.
site Cykl seminariów
commune, fromMożna tu wymienić
otworzył
the younger wykład
Pre-Roman wPeriod.
głównej
dr. hab.
mierze osadę w Krępnicy i zapewne inne stanowiska
Artura Błażejewskiego, prof. UWr, z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, zlokalizowane nad Kwisą i Bobrem
Ciesielski
(ryc. 7, 8;M.,A.Gorczyca
Błażejewski K. 2007b).
poświęcony
2015 Stosunki problematyce
wodne pomiędzy powiązań
rzeką Wartą kultury przeworskiej
a Jeziorami: Gosławickim z nadłabską
i Pątnowskimstrefą kulturową
i ich wpływ na
Drugim zjawiskiem
przemiany osadnictwa Polsce.
w tym okresie
regionu w
jest pojawianie
Wydarzenie
przeszłości. Zarysto miało się inhumacji.
miejsce
problematyki. 9[w:]
maja Odkryto
2014 r. ww
A. Jaszewska,
zasadzie
Poznaniu.
A. Michalak
tylko
pojedyncze
(red.), Woda stanowiska
– żywioł grobowe,
ujarzmiony i jednak
nieujarzmiony. tendencja
VII wydaje
Polsko-Niemieckie się wyraźna
Spotkania (A.Archeolo-
się po
jewski 1997).
wystąpieniu, Należy 24–25
giczne Janowiec,
pokazała, podkreślić,
maja 2012,
że w badaniach iż nie ma to
s. 55–76.
nad nic wspólnego
Zielona
kontaktami
Góra. z dawnymi grobami
letowymi
pradziejowych kultury przeworskiej z wczesnego okresu rzymskiego. W tym przypadku także
cechą
Cofta-Broniewska A. bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-
najpewniej
1979 Grupa związane
kruszańska
sób uwidoczniła się jednocześnie jest to zprzeworskiej.
kultury wpływami z obszaru
Poznań.
przyświecająca środkowegoidea,
organizatorom czy dolnego Nadłabia,
aby o nurtujących
oproblemach
czym świadczą nie tylko same groby szkieletowe, np.
rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną w Tymowej (M. Jahn 1924), lecz
Czarnecka
także ich K.
wyposażenie (A. Błażejewski 1997, s.182, ryc. 4).
częścią Materiały
2001 spotkaniaz cmentarzyska
były kwestiepłaskiego natury worganizacyjnej
Łęgu Piekarskim, całego cyklu Extra wlimites.
woj. wielkopolskie zbiorach Wspól-
PMA.
z zaproszonymi
Wiadomości że w fazie
Gośćmi
Archeologiczne C2 nieżema
ustalono,
55 (1999–2001), przejawów
pożyteczne
s. 209–218. wpływów
byłoby kulturowych
obszaru
górnego
źródłowej Wynikało
i związanymto z pewnością z powolnejinterpretacyjnym.
taki
Dąbrowska T. w kierunku południowym, do strefy Przedgórza Sudeckiego i samych gór
przeworskiej
wcielono
1988 w życie
Wczesne fazyniedługo później…Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.
kultury przeworskiej.
(A. Błażejewski
Drugie spotkanie2006, s. 93). się
odbyło W związku z tym6pojawianie się r.,
1994 Wpływy jastorfskie na kulturęwe Wrocławiu
przeworska czerwca
w młodszym 2014
okresie kiedy to dr[w:]
przedrzymskim, hab. Andrzej
J. Gurba, A.
miało zapewne
Kokowski charakter
(red.) Kultura jedynie
przeworska incydentalny
I. Lublin, –
71–87.
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i właściwie nie zostało zanotowane
ww postaci
2008 znalezisk
Młodszy
Poznaniu, archeologicznych.
okres przedrzymski
przedstawił
na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny,
Materiały
Zupełnie inny Starożytne
charakter iwykładmiały
na temat typologizacji
Wczesnośredniowieczne,
wpływy t. VII, Warszawa.
nadłabskie
dotyczącej okresu rzymskiego.
w okresie wędrówek ludów. Za-
sadniczo
Dąbrowska
młodszych T., nie będzie
Woźniak
adeptów on Z.tu omawiany,
archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł opraco-
gdyż powinien być przedmiotem osobnego i aspekt
wania.
2005 Warto
związany z jej przezwyciężeniem.uwagę
Problemjednak zwrócić
genezy kultur tu
przeworskiej na kilkaktóra
i oksywskiej,
[w:] P. Kaczanowski,
M. Parczewski
zwrócono miejsce
(red.),
uwagę Ar-
na
w górnej cheologia
partii odorzecza
początkachOdry.Słowian.OkresKraków, 87–102. Hunów w Europie przyniósł ogromne
dominacji
zmiany
Bukowski
nie
nie przedmioty tylkoi w
Z., Dąbrowski
zakresie
powrotu
K., Kihl-Byczko do na wielkich
badań,
E., Wentowska które przestrzeniach kontynentu, lecz także
A. w centrum stawiają człowieka i jego
w kierunkach
1965 Sprawozdanie
wieloaspektową kontaktów handlowych
Poruszono iprzeprowadzonych
z badań archeologicznych
działalność. kulturowych
również kwestie w ogóle.
nanowo
obszarze Nowe znaleziska
Konińskiego
powstających Zagłębia
syntez zWęglo-
tego
pra-
czasu, notowane
wego (maszynopis coraz wczęściej
Archiwum w dorzeczu
Muzeum Odry
Okręgowego –
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej ww tym takie,
Koninie). które można datować
na przełom
w bardzo V/VI w.
szybkim – zdają
organizatorzy tego
Bukowski Z., Dąbrowski K., Wentowska A.
obszaru u schyłku starożytności, przed przybyciem Słowian
1968 Badania archeologiczne na obszarze Konińskiego Zagłębia Węglowego w 1965 roku, Sprawozda- (K. Godłowski 1985, s. 120,
154). Przede wszystkim t.wskazują
nia Archeologiczne, one na wyraźne związki kulturowe tej strefy Barbaricum
XIX, s. 356–360.
199
10
27
Extra limites
Demetrykiewicz W.
chcieliśmy
1900 Koronyi bronzowe
chcemy przedhistoryczne
rozmawiać w znalezione
sposób otwarty, nieziem
na obszarze trzymając się sztywno
dawnej Polski. Kraków. utartych
Dziób M.
2012 Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na stanowisku Osiek Wielki
dążyliśmy do Osiek
nr 5, gm. tego,Mały,
aby pow.
seminaria Extra
kolski, woj. limites cechowała
wielkopolskie otwartość
w pasie budowanej na dyskutowanie
linii gazociągu w.c. DN 700
problemów związanych z opracowywaniem
relacji Gustorzyn-Odolanów. Koło (archiwumwciąż WUOZ przyrastającej bazy źródłowej.
w Poznaniu Delegatura Mamy
w Koninie).
2012a
bowiem Sprawozdanie
świadomość, z ratowniczych
że wiele badań
ciekawycharcheologicznych
materiałów przeprowadzonych
pozyskanychnawstanowisku Borkiwy-
trakcie prac nr 8,
gm. Osiek Mały, pow. kolski, woj. wielkopolskie w pasie budowanej linii gazociągu w.c. DN 700
relacji Gustorzyn-Odolanów. Koło. (archiwum WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie).
Durczewski
prezentacjaZ. materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów-
1936 Groby książęce i cmentarzyska ciałopalne z okresu rzymskiego w pow. tureckim. Z Otchłani Wie-
-eksperymentatorów
ków 11, s. 10, 11.
i konfrontacja wyników ich doświadczeń z dotychczas dostępną
Eck W.W swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych
2013 Roms Germanenpolitik vom 1. bis 3. Jahrhundert n. Chr.: Von der Dominanz zur Schwäche,
ośrodków, integrujące różne
[w:] Westgermanische środowiska
Bodenfunde. archeologiczne
Akten des wokół des
Kolloquiums anlässlich wspólnej pasji, jakąvonjest
100. Geburtstages Ra-
archeologia.
fael vonNajliczniejszą
Uslar am 5. undgrupę Prelegentów
6. Dezember 2008, hg.stanowią
G. Rasbach,(ze Bonn,
względów
21–30. oczywistych) na-
Erzepki B.
strii, Czech,
1890 Niemiec,bronzy
Przedhistoryczne Norwegii i Słowenii.
z Łuszczewa, Cykl
[w:] W. seminariów
Jażdżewski, otworzył
B. Erzepki wykładArcheologicz-
(red.), Zapiski dr. hab.
ArturaneBłażejewskiego,
Poznańskie, 1, 53–54.prof. UWr, z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego,
Gmyrek G.
2006 Sprawozdanie z ratowniczych Polsce.prac
Wydarzenie to miałonamiejsce
wykopaliskowych stan. 89wmaja 2014Budowa
Koninie. r. w Poznaniu.
przeprawy
Pierwszaprzezprelekcja cieszyła
rzekę Wartę – nowysięprzebieg
sporymdrogizainteresowaniem, a dyskusja,
krajowej Nr 25. Kalisz jaka WUOZ
(archiwum wywiązała się po
w Poznaniu
Delegatura
wystąpieniu, w Koninie).
pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństw
pradziejowych
Gorczyca K. cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-
sób uwidoczniła
1981 Kolno stan. 12, sięgm.
jednocześnie
Golina, woj.przyświecająca organizatorom
konińskie. Sprawozdanie idea, aby w
z badań (maszynopis o nurtujących
Archiwum Mu-
zeum Okręgowego
problemach rozmawiaćw odważnie,
Koninie). mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną
1984 Sprawozdanie z badań w Lisewie; gm. Pyzdry, woj. konińskie, Stanowisko 1 (maszynopis w Archi-
częściąwumspotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól-
Muzeum Okręgowego w Koninie).
nie z zaproszonymi
1985 Lisewo, gm. Pyzdry, Gośćmi ustalono,
woj. konińskie, że pożyteczne
Stanowisko byłoby
2. Informator poświęcenieBadania.
Archeologiczny. części spotkań
Rok 1984.
analizie bazy źródłowej
Warszawa, s. 71. i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki
2016 Zarys dziejów Działu Archeologicznego, Konińskie Zeszyty Muzealne, 11, s. 28–72.
Drugie
Godłowski K. spotkanie odbyło się we Wrocławiu 6 czerwca 2014 r., kiedy to dr hab. Andrzej
1981 Kultura przeworska,
Michałowski, prof. UAM, [w:] J. Wielowiejski
z Instytutu (red.) Prahistoria
Prahistorii Uniwersytetu ziem im.
polskich,
AdamaTomMickiewicza
5. Późny okres
lateński i okres rzymski. Wrocław, s. 57–135.
1985 Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzyms-
Jednym kimz i podniesionych
w okresie rzymskim. problemów
Prace Komisji była wyraźnie zauważalna
Archeologicznej PAN – Oddział niechęć, szczególnie
w Krakowie, tom 23.
młodszych
Wrocław.adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt
Grygiel M.
zjawisko
2014 Theniejakiego „przesłaniania”
Jastorf Culture on the Polishpradziejowych
Lowland, [w:] Z. społeczności
Woźniak, M. przez użytkowane
Grygiel, przez
H. Machajewski,
A. Michałowski (red.), The Jastorf Culture in Poland, Oxford, 23–46.
2015 Kultura jastorfska na Niżu Polskim. Próba określenia chronologii, zasięgu i powiązań, Wiadomości
Archeologiczne, t. XLVI, 127–181.
Hingst H. szybkim tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
w bardzo
1986 Urnenfriedhöfe der vorrömischen Eisenzeit aus dem östlichen Holstein und Schwansen. Neumünster.
Urnenfriedhöfe Schleswig-Holsteins, 9.
200
10

Extra limites

rzymskim
Jagielska
np. w I.
postaci ornamentu kółka zębatego
chcieliśmy
2010 i chcemy
Sprawozdanie rozmawiać
z nadzoru w sposóbna(pozwolenie
archeologicznego
ceramicenie(A.trzymając
otwarty, Błażejewski 2007a, s. 68–70).
się sztywno
nr 51/2009/C) przeprowadzonego utartych
Najprawdopodobniej
ścieżek budowy
interpretacyjnych. napływ Dotyczy elementów
to zarównokulturowych
obszerniejszychz zachodnich
zagadnień,krańców napodczas
wynikających tery-
sieci kanalizacji sanitarnej w Ciążeniu, gm. Lądek, pow. Słupca, woj. wielkopolskie. Pyzdry
torium kultury
(archiwum
WUOZ jak
studiów, w Poznaniu Barbaricum
i kwestii Delegatura nastąpił
nurtującychw Koninie). za pośrednictwem
nas „na bieżąco”. Od samego początkulub z udziałem
mieszkańców
dążyliśmy nadłabskiej strefy kulturowej.
Jasnosz S. do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Ponadto
związanych ze strefą nadłabskąwciąż – najpewniej z obszarem położonym na po-
1966 Cmentarzysko kulturyz grobów
opracowywaniem
jamowych w Rzężawach, przyrastającej
pow. Turek, FAP,bazy źródłowej.
vol. XVII, 237–265. Mamy
wJamka R. gór i przedgórza. Trzeba tu wymienić szczególnie Mściwojów (A. Błażejewski
obrębie
kopaliskowych
1939–1948 Ceramika często
siwa skazanych
w świetle zespołów jest na publikacyjny niebyt.obszarze
W związku z tym część
2008,
spotkań s. 143; K. Sielicka
realizujemy w formie i Wzgórzegrobowych
2013) warsztatów, Garbiec
podczas
odkrytych
(ryc. 4; A. na
których Błażejewski,
warunkiem
Polski środkowej,
R. Jarysz 2015). za-
chodniej i południowo-zachodniej. Wiadomości Archeologiczne, Tom 16, s.sine
203.qua non jest
Omawiana
prezentacja kwestiazabytkowego.
materiału inaczej przedstawia Nie mniej się wważne
późnym są dlaokresie wpływów
nas badania rzymskich.
archeologów-
Jażdżewski K.tu przede wszystkim dwa zjawiska. Pierwsze z nich to postępująca ekspansja
Zaistniały
-eksperymentatorów
1977 Sprawozdanie z badań i konfrontacja
stanowiskuwyników ich doświadczeń z dotychczas dostępną
elementów
wiedzą chiwum kulturowych
archeologiczną. znaobszaru
Muzeum Okręgowego w Koninie).
1 w Łęgu Piekarskim
środkowego Nadłabia. w latach 1975–1977
Przejawiała się (maszynopis
ona szczegól- w Ar-
nie W rozszerzaniem
Extra limites która (jak
to spotkania wcześniej wskazano)
Jażdżewski
była K., Rycel
niejakointegrujące G.
transmiterem
ośrodków,
1981 Habent sua fata tumuli! różneowychZ środowiska
wpływów
Otchłani Wieków,
na obszar kultury
archeologiczne
47 (1–2), s. 30–48. wokół przeworskiej
jaką5, jest
6).
oKapustka
cechach
ukowcy generalnie
zJ. polskich nadłabskich
podejmować zabytkowy
także Gości z Au-
1986 Zapowiednia,
zawiera pewne elementy gm. Pyzdry,
typowe woj.
dla konińskie.
kultury Stanowisko 5.Można
przeworskiej. Informatortu Archeologiczny.
wymienić Badania
w głównej
strii, Czech, Niemiec,
1985. Warszawa, s. 113. Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr. hab.
Artura Błażejewskiego, prof.i zapewne inne stanowiska
Wrocławskiego,
(ryc. 7, 8; E.
Kaszewska
poświęcony A.problematyce
Błażejewski 2007b). powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową
1988 Charakterystyka
Drugim zjawiskiem osadnictwatym kultury
w Polsce. okresie przeworskiej
jest pojawianiew Polsce sięŚrodkowej.
inhumacji. Prace i Materiały
Odkryto Muzeum
Archeologicznego i Etnograficznego Wydarzenie
w Łodzi, to miało
Seria miejsce
Archeologiczna, 9 maja wwPoznaniu.
2014s.r.5–18.
32 (1985),
zasadzie
tylko
jewski
Kietlińska1997).
wystąpieniu, A. Należy podkreślić, iż nie ma to nic wspólnego z dawnymi grobami szkie-
pokazała, że w badaniach nad kontaktami interkulturowymi społeczeństw
1961 Łęgkultury
letowymi Piekarski,przeworskiej
distr. de Turek,z InvArch.
wczesnego V. okresu rzymskiego. W tym przypadku także
najpewniej
Kietlińska
sób uwidoczniłaA.,związane
Dąbrowska jest
T. to z wpływami
się jednocześnie z obszaru
przyświecająca środkowegoidea,
organizatorom czy dolnego Nadłabia,
aby o nurtujących
o1963
czym
Cmentarzysko nie z tylko
okresu same groby szkieletowe, np.
rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów.Starożytne,
wpływów rzymskich w
we wsi Spicymierz, Tymowej (M.
pow. Turek. Jahn
Materiały1924), Istotnąlecz
także Tom
ich 9, s. 143–254.(A. Błażejewski 1997, s.182, ryc. 4).
wyposażenie
nie Trzeba
Kocka-Krenz podkreślić,
z zaproszonymiH. że w fazie
obszaru
górnego
analiziesnegoNadłabia.
1974 Sprawozdanie
bazyśredniowiecza zWynikało to
badań wykopaliskowych
źródłowej i wzwiązanym z pewnością z powolnej
na cmentarzysku
z nią Fontes
trudnościom z ekspansji
okresu wpływów
interpretacyjnym. osadnictwa
rzymskich
Postulat kultury
i wcze-
taki
przeworskiej w kierunku Koninie, stan. B.do
południowym, Archaeologici
strefy Przedgórza Posnanienses,
Sudeckiego Vol. iXXIV.
samych Poznań,gór
s. 244–246.
(A. Drugie
Błażejewski spotkanie2006,odbyło s. 93). się Wwe związku
południowych
Andrzej
miało
Kondrackizapewne
prof. UAM, jedynie
z Instytutu incydentalny
Prahistorii – i właściwie
Uniwersytetu nie
im. zostało
Adama zanotowane
Mickiewicza
w2014 Geografia regionalna Polski. Warszawa.
w postaci
Poznaniu, znalezisk
przedstawił archeologicznych.
Zupełnie
Kostrzewska
Jednym M.inny charakter
z podniesionych miały wpływy
problemów nadłabskiezauważalna
sadniczo
1965 Wykaz
młodszych nie będzie
nabytków on
adeptów archeologii, tu
Muzeum omawiany, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł opraco-
gdyż
Archeologicznego powinien
w Poznaniu być wprzedmiotem
latach 1961–1963. osobnego
Fontes Archaeolo-
i aspekt
wania. gici Posnanienses, Vol. 16, s.tu 239–250
związany z jej przezwyciężeniem.uwagę
Warto jednak zwrócić na kilkaktóra
zwrócono miejsce
uwagę na
w górnej
Kostrzewski partii
B.
zjawisko niejakiego dorzecza Odry. Okres dominacji Hunów w
„przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez Europie przyniósł ogromne
zmiany nie tylkoi w
1939 Cmentarzysko
nie przedmioty zakresie
z późnegofalokresu
potrzebę powrotumigracji na wielkich
rzymskiego
dos. badań, któreprzestrzeniach
w Zaspach kontynentu,
w powiecie tureckim,
w centrum stawiają
Przegląd
Archeolo-
jego
w giczny, Tom
kierunkach kontaktów VI, z. 2–3 (Rok 1938),
handlowych 293–301.
irównież
kulturowych w nowo
Nowe znaleziska z tego
wieloaspektową
1947 Cmentarzysko działalność. Poruszono
z okresu rzymskiego w Koninie kwestie
(woj. poznańskie). syntez
Przegląd Archeologiczny, pra-
Tom
czasu,
dziejównotowane
Polski
VII, 2. coraz
zesz. oraz częściej
ponownie
Poznań, s. 192–294. w dorzeczu
problem Odryinformacji
przyrastającej
na
w przełom V/VI w. – zdają sięźródłowej.
przeczyć twierdzeniom o całkowitym wyludnieniu tego
Kotbardzo
K. uszybkim
obszaru
tempie bazy W trakcie rozmów
schyłku starożytności, przed przybyciem Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
kuluarowych organizatorzy
2016 Ceramika z okresów przedrzymskiego, rzymskiego i wędrówek ludów, [w:] Rzepecki S. (red.),
Wielokulturowy wskazują
kompleks onezenastanowiska
osadniczy wyraźneKwiatków
związki 11/20,kulturowe tej strefy Barbaricum
gm. Brudzew.
właśnie
Strefy A1 zi A2.obszarem
Spatium Nadłabia.
Archaeologicum, Przykładem
vol. 9. Łódź,mogą141–274.tu być nie tylko znaleziska metalowe,
201
10
27
Extra limites
Kot K., Piotrowska M.
chcieliśmy
2016 Zabytki i chcemy rozmawiać
pozaceramiczne w sposób
z okresów otwarty, rzymskiego
przedrzymskiego, nie trzymając się sztywno
i wędrówek utartych
ludów, [w:] Rzepec-
ścieżekkiinterpretacyjnych. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień,
S. (red.), Wielokulturowy kompleks osadniczy ze stanowiska Kwiatków 11/20, gm. Brudzew. wynikających
Strefy A1 istudiów,
z długoletnich A2. Spatium
jakArchaeologicum, vol. 9. Łódź,
i kwestii nurtujących nas275–286.
„na bieżąco”. Od samego początku
dążyliśmyS. do tego, aby seminaria Extra limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Krukowski
problemów
1923 związanych
Sprawozdanie z opracowywaniem
z działalności wciąż przyrastającej
Państwowego Konserwatora bazy źródłowej.
Przedhistorycznych na okręgMamy kielecki
bowiem w R. 1922, Wiadomości
świadomość, Archeologiczne,
że wiele ciekawych Tom VIII, z. 1, s.pozyskanych
materiałów 64–83. w trakcie prac wy-
kopaliskowych
Krzyszowski A. często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
spotkań
2001 realizujemy
Wyniki w formie warsztatów,
badań wykopaliskowych na stanowiskupodczas których warunkiem
archeologicznym w Sługocinku, sine
stan.qua nonGolina
13, gm. jest
(sezon materiału
prezentacja 2000), (archiwum WUOZ wNie
zabytkowego. Poznaniu
mniejDelegatura
ważne sąwdla Koninie).
nas badania archeologów-
2005 Wyniki dwóch sezonów badań wykopaliskowych w Sługocinku (stan. 1 i 13), w pow. konińskim.
Fontes Archaeologici Posnanienses, Vol. 41, s. 191–209.
Kuhn W H. swym założeniu seminaria Extra limites to spotkania przedstawicieli różnych
1959 Vor- und frühgermanische Ortsnamen in Norddeutschland und den Niederlanden, [w:] West-
ośrodków,
fälischeintegrujące
Forschungen różne środowiska archeologiczne wokół wspólnej pasji, jaką jest
12, s. 5–44.
Kyritz
ukowcyD.M.z polskich instytucji, ale mieliśmy przyjemność podejmować także Gości z Au-
2014 Haffen-Mehr – Die Kontaktzone am niederrheinischen Limesgebiet. Inaugural-Dissertation zur
strii, Czech,
Erlangung Niemiec, Norwegii ider
der Doktorwürde Słowenii. Cykl seminariów
Philosophischen Fakultät derotworzył wykład
Rheinischen dr. hab.
Friedrich-Wil-
Arturahelms-Universität
Błażejewskiego,zuprof. Bonn,UWr,
Bonn. z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego,
Leciejewicz L.
1957 Nowy grób z importamiPolsce. Wydarzenie
rzymskimi to miało miejsce
w Łęgu Piekarskim, 9 maja
pow. Turek, 2014 r. t.w7,Poznaniu.
Archeologia, z. 1 (1955),
s. 102–112.
Łaszkiewicz T.
pradziejowych
1985 cechągm.
Wola Piekarska, bardzo
Dobra,pożądaną jest otwartość
woj. konińskie, stanowisko interpretacyjna. W jaskrawyBadania
2. Informator Archeologiczny. spo-
sób uwidoczniła
1984, s. 112,się jednocześnie przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących
113.
1988 Nadwarciańskie
problemach rozmawiaćwytwórnie ceramikimając
odważnie, siwej. Sprawozdania
za oręż wyłącznienr 103 zasiłę
lataargumentów.
1984–1985. WydziałIstotną Hi-
storii i Nauk Społecznych, Poznań, s. 5–7.
nie z zaproszonymi
Machajewski H. Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby poświęcenie części spotkań
1986 Stan
analizie bazybadań nad młodszym
źródłowej okresemzprzedrzymskim
i związanym nią trudnościom i okresem rzymskim w Wielkopolsce,
interpretacyjnym. Postulat taki [w:]
K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem prze-
wcielono w życiei okresem
drzymskim niedługo później…
wpływów rzymskich w Polsce. Kraków. s. 269–298.
1997 Drugie
Z badań spotkanie odbyło
nad kulturą się we Wrocławiu
przeworską w Wielkopolsce 6 czerwca
północnej.2014 r., kiedy
Kultura to dr hab.
przeworska tomAndrzej
3, Lublin,
s. 97–116.prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Michałowski,
2008 Nowe kierunki badań nad społecznościami Wielkopolski z okresu od I w. n.e. do V/VI w. n.e.,
[w:] H. Machajewski (red.), Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie. Poznań, s. 107–125.
2014 The Jastorf Culture in problemów
Jednym z podniesionych była wyraźnie
Northwest Poland, zauważalna
[w:] Z. Woźniak, niechęć,
M. Grygiel, H.szczególnie
Machajewski,
młodszych adeptów (red.),
A. Michałowski archeologii, do Culture
The Jastorf rozbudowanych systemów
in Poland. BAR klasyfikacji
Internat. Series 2579,źródeł
Oxfordi s.aspekt
47–60.
związany z jej przezwyciężeniem.
Machajewski H., Rogalski B.
W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę na
zjawisko niejakiego „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane
2016 Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Ruszkowie Pierwszym, stan. 27, pow. kolski, woj. przez
nie przedmioty
Wielkopolskie. i potrzebę powrotu donrbadań,
Prace Archeologiczne które
2. Zielona w centrum stawiają człowieka i jego
Góra.
wieloaspektową
Makiewicz T.
działalność. Poruszono również kwestie nowo powstających syntez pra-
dziejów
1990 EinPolski oraz ponownie
unbekannter Mooropferplatzproblem
aus der selekcji
römischeninformacji
Kaiserzeit inwSłowikowo,
kontekście woj.przyrastającej
Konin (Grosspo-
w bardzo
len),szybkim
Offa, Band tempie
47, s. bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
133–139.
1992 Nieznane bagienne miejsce ofiarne z okresu rzymskiego na terenie Wielkopolski, Folia Archaeolo-
gica, Tom 16, s. 151–161.
2001 Badania ratownicze Centrum Badań Archeologicznych w Poznaniu na trasach autostrad A1 i A2
w latach 1997–1999, [w:] Z. Bukowski (red.), Zeszyty Ośrodka Ratowniczych Badań Archeologicz-
202
10

Extra limites

rzymskim
np. w postaci
chcieliśmy
nych. Seriaornamentu
i chcemy
B. Materiałykółka
Archeologiczne.
w sposób naotwarty,
Raportceramice (A.trzymając
96–99. Wstępne Błażejewski 2007a, s. 68–70).
wyniki konserwatorskich badań
archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polscenie za lata 1996–1999, się Warszawa,
sztywno s.utartych
82–99.
Najprawdopodobniej
ścieżek Osada
interpretacyjnych. napływ elementów kulturowych z zachodnich krańców na tery-
2001a ludności kultury Dotyczyprzeworskiej towzarówno
Cichmianie, obszerniejszych
gm. Dąbie, stan.zagadnień,
20 (archiwum wynikających
WUOZ w Po-
torium kultury przeworskiej
znaniu Delegatura
z długoletnich studiów,wjak Barbaricum
Koninie.). nastąpił za pośrednictwem
i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku lub z udziałem
mieszkańców
2003
dążyliśmy nadłabskiej
Archeologiczne
do tego,
badania strefy
abyw seminaria kulturowej.
ratownicze
Extra
Centrum Badań Archeologicznych w Poznaniu na trasach
limites cechowała otwartość na dyskutowanie
autostrad
Ponadtozwiązanych Al i A2 2000
o kontaktach opracowywaniem roku, [w:]
ze strefą nadłabską Z. Bukowski (red.), Raport
– najpewniej 2000. Wstępne
z obszarem położonym wyniki nakon-
po-
problemów serwatorskich badańzarcheologicznych wciąż
w strefie przyrastającej
budowy autostrad w bazy Polsceźródłowej.
za rok 2000,Mamy Zeszyty
Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, (na
seria B:razie pojedyncze)
Materiały odkryte
Archeologiczne, właśnie
Warszawa,
s. 140–158.
na publikacyjny szczególnie niebyt. Mściwojów
tym część
2004 s.Badania
2008, 143; K. Instytutu
Sielicka Prahistorii
2013) i UAM na Garbiec
Wzgórze trasie autostrady
(ryc. 4; A2
A. wBłażejewski,
latach 2001–2002, R. Jarysz [w:] 2015).
Z. Bu-
spotkańkowski
realizujemy w formie warsztatów, podczas których warunkiem
(red.), Raport 2001–2002. Wstępne wyniki konserwatorskich badań archeologicznych sine qua non jest
Omawiana
prezentacja
w strefie
kwestiaautostrad
materiału inaczej wprzedstawia
budowy zabytkowego. PolsceNieza mniej
się wważne
późnym
lata 2001–2002,
okresie
sąZeszyty
dla nas wpływów
badania
Ośrodka Ochrony
rzymskich.
archeologów-
Dziedzictwa
Zaistniały
tu przede
Archeologicznego, wszystkim
seria B: dwa
Materiały zjawiska.
Archeologiczne, Pierwsze
Warszawa, z nich
s. to postępująca
156–164. dostępną
elementów
2005 O takkulturowych
wiedzą
zwanej ceramicez pseudośredniowiecznej,
archeologiczną. obszaru środkowegoArchaeologia Nadłabia.Historica PrzejawiałaPolona, się onas.szczegól-
t. 15/2, 169–186.
2006 Die entdeckung einer neuem kategorie der Keramik aus der Völkerwanderungszeit in Großpolen,
nie rozszerzaniem
W swym się terytorium kultury luboszyckiej, która (jak wcześniej wskazano)
[w:] W. założeniu
Rüdiger Teegen, seminaria
R. Cordie, Extra limites
O. Dörrer, to spotkania przedstawicieli
S. Rieckhoff-Hesse, H. Steuer (red.), Studien różnych zur
była niejako
Lebenswelt
integrujące różneowych
der Eisenzeit: Festschriftwpływów
środowiska für Rosemarie na obszar
Müller. kultury
Reallexikon der Germanischen
jaką5, 6).
Alter-
jest
W związku zNajliczniejszą
tumskunde,
archeologia. tymErgänzungsband,
na liniigrupę styku 53,obu kultur York,
Berlin–New
Prelegentów pojawiły
stanowią się względów
s. 473–485.
(ze stanowiskaoczywistych)
archeologiczne na-
oMarcinkiewicz
cechach generalnie
ukowcy z polskich J.
nadłabskich (czy luboszyckich),
instytucji, ale mieliśmy przyjemność podejmować także Gościgdzie jednak materiał zabytkowyz Au-
zawiera
2001 pewne
Sprawozdanie
Niemiec, typowe dla
z archeologicznych
Norwegii kultury
badań
i Słowenii. przeworskiej.
ratowniczych Można
na stanowisku
Cykl seminariów tu wymienić
A2-359,
otworzył Osiecza,
wykład wSt.głównej
19,hab.
dr. gm.
mierze osadę
Rzgów, w pow. Krępnicy
Turek, woj. i zapewne
wielkopolskie inne stanowiska
(archiwum WUOZ
w Poznaniu Delegaturanad Kwisą i Bobrem
w Koninie).
(ryc. 7, 8; A.
poświęcony
Mączyńska
Błażejewski 2007b).
M.problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową
1999 Drugim zjawiskiem
Schyłkowa faza kultury
tym okresie
przeworskiej jest
[w:] pojawianie
Wydarzenie A Kokowski
to miało(red.)się inhumacji.
miejsceKultura
9 maja Odkryto
przeworska,
2014 r.Tom wwPoznaniu.
zasadzie
4, Lublin,
tylko pojedyncze
s. 25–53. stanowiska grobowe, jednak tendencja wydaje się wyraźna (A. Błaże-
wystąpieniu,
Meid W.
Należy podkreślić,
że w badaniach iż nie nad ma to nic wspólnego
letowymi
1986 Hanskultury
Kuhns przeworskiej
„Nordwestblock“ z wczesnego
– Hypothese. okresu
Zur rzymskiego.
Problematik der W tym
„Völker przypadku
zwischen Germanen
spo-
najpewniej
sób uwidoczniła związane
und Kelten“,
się
[w:]jest to z wpływami
Heinrich
jednocześnie przyświecająca z obszaru
Beck (red.) Germanenprobleme środkowego
organizatorom
in heutigerczy dolnego
Sicht.
idea, aby Nadłabia,
2. (Reallexikon
o nurtujących
der
Germanischen Altertumskunde Ergänzungsbände 1), Berlin–New York, s. 183–212.
oproblemach
czym świadczą rozmawiaćnie tylko same groby
odważnie, mającszkieletowe, np. w Tymowej
Istotną
także
Meyer ich
M. wyposażenie (A. Błażejewski 1997, s.182, ryc.
nie Trzeba podkreślić, że w fazie
2005 Migration und Adaption. EinC2 nieżema
differenziertes przejawów
Modell zur wpływów
Erklärungkulturowych
der latènezeitlichenz spotkań
obszaru
Prze-
z zaproszonymi
worsk-Funde inGośćmi Deutschland. ustalono,
Alt-Thüringen pożyteczne byłoby
38, s. 203–212.2007 poświęcenie
Neues aus dem częściOsten. Funde
górnego
analizieder Nadłabia.
bazy Wynikało
źródłowej i związanym to z pewnością
z nią z powolnej ekspansji osadnictwa kultury
Przeworsk-Kultur zwischen Rhein undtrudnościom interpretacyjnym.
Oder, [w:] G. Uelsberg (red.) Krieg und Postulat
Frieden. taki
Kel-
ten-Römer-Germanen,
Bonn, s. 332–335. do strefy Przedgórza Sudeckiego i samych gór
(A. Drugie
2008 Błażejewski
Mardorf
spotkanie2006,odbyło
23, Ldkr. s. 93). się Wwe związku
Marburg-Biedenkopf.
Archäologische
czerwca się r.,
Studien
2014 południowych
zur Besiedlung
des deutschen
Andrzej
miało Mittelgebirgsraumes
zapewne charakter in jedynie
den Jahrhunderten
incydentalny um Christi
– i Geburt.
właściwie Berliner
nie archäologische
zostało Forschun-
zanotowane
Michałowski,
gen. Band prof. UAM,
5/1,2. Rahden. z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
ww postaci
Poznaniu,
2009 znalezisk
przedstawił
Elbgermanen archeologicznych.
im wykład
Westen? Zu denna temat
Elementen typologizacji dotyczącej
des Großromstedter okresuzwischen
Horizonts rzymskiego. Rhein
Zupełnie
und Werra inny
Jednym z podniesionych charakter
[w:] V. Salač, miały
J. Bemmann
problemów wpływybyła(red.)nadłabskie
Mitteleuropa
wyraźnie w zur
okresie
zauważalna wędrówek
Zeit Marbods.
niechęć, Tagungludów. Za-
Roztoky
szczególnie
sadniczo u Křivoklátu
nie będzie 4.–8.12.2006,
on tu omawiany, Anlässlichgdyż despowinien
2000jährigen być Jubiläums
przedmiotem des römischen
osobnego Feldzuges
opraco- ge-
młodszych adeptów19.archeologii,
gen Marbod Internationales do Symposium
rozbudowanych systemów
Grundprobleme derklasyfikacji źródeł Entwick-
frühgeschichtlichen i aspekt
wania.
związany Warto
lungz jej jednak zwrócić
przezwyciężeniem.
im mittleren
tu uwagę na kilka
W dyskusji,
Donauraum, Praha-Berlin,
przemian,
s.która
445–451.
jakie miały
zwrócono miejsce
uwagę na
w górnej
2012/2013 partii dorzecza
Frühe`Germanen`in
zjawisko niejakiego Odry. Okres
Hessen, Berichte
der Kommission
pradziejowych w Europie
für Archäologische
społeczności przyniósł ogromne
Landesforschung
przez użytkowane przez in
zmiany nie tylko
Hessen,
nie przedmioty
Band w zakresie
12, s. 57–78.
i potrzebę powrotu fal migracji na
do badań, wielkich przestrzeniach
któreund w centrum kontynentu,
stawiają lecz także
2013 Rhein-Weser-Germanen: Bemerkungen zur Genese [w:] człowieka
G. Rasbachi (red.)jego
w kierunkach
wieloaspektową kontaktów
Westgermanische działalność. handlowych
Bodenfunde. Poruszono i Kolloquiums
kulturowych
Akten des również kwestie wInterpretation,
anlässlich
ogóle.
nowo Nowe
despowstających
znaleziska
100. Geburtstages syntez z tego
pra-
von Rafael
czasu,
dziejównotowane
von Uslaroraz
Polski amcoraz częściej
5.ponownie
und w dorzeczu
6. Dezember
problem 2008. Odry
Kolloquien
selekcji – w zur
informacji tymVor- takie,
w und które można
Frühgeschichte,
kontekście datować
Band 18
przyrastającej
na przełom
w bardzo
Bonn,V/VI
szybkimw.
s. 31–38. – zdają się przeczyć twierdzeniom o całkowitym wyludnieniu tego
tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
obszaru u
Michałowski A.
schyłku starożytności, przed przybyciem Słowian (K. Godłowski 1985, s. 120,
154).
2003 Przede
Powiatwszystkim
wrzesiński wwskazują one na wyraźne
okresie przedrzymskim, związki
wpływów kulturowe
rzymskich tej strefy
i wędrówek ludów,Barbaricum
[w:] Arche-
właśnieologia
z obszarem Nadłabia. Przykładem
powiatu wrzesińskiego. Poznań-Września, mogą tu być nie tylko znaleziska metalowe,
63–87.
203
10
27
Extra limites
2003a Archeologiczne badania ratownicze na wielokulturowym stanowisku nr 19 (A2-409) w Danisze-
chcieliśmy i chcemy
wie, gm. Kościelec,rozmawiać w sposób
pow. Koło, woj. otwarty,
wielkopolskie. nie trzymając
Komunikat z badań,się sztywno utartych
Wielkopolskie Sprawozda-
ścieżekniainterpretacyjnych.
Archeologiczne Tom Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających
6, s. 277–285.
2004 Łyżki gliniane
z długoletnich z okresu
studiów, jak iprzedrzymskiego z terenów
kwestii nurtujących nas Europy środkowej,
„na bieżąco”. Od [w:] H. Machajewski
samego początku
(red.), Kultura jastorfska na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Poznań, 123–160.
2006 Kultura jastorfska w Wielkopolsce północnej, [w:] H. Machajewski, J. Rola (red.), Pradolina No-
problemów
teci na związanych z opracowywaniem
tle pradziejowych wciąższlaków
i wczesnośredniowiecznych przyrastającej
handlowych.bazy źródłowej.
Poznań, 183–199. Mamy
bowiem
2008 świadomość,
Okres przedrzymskiżew wiele ciekawych
Wielkopolsce, materiałów
[w:] H. Machajewski pozyskanych w trakcie
(red.), Wielkopolska prac Arche-
w dziejach. wy-
ologia o regionie. Poznań, 87–105.
2015 Przed, po czy pomiędzy? Czasy wielkiej wędrówki ludów w Wielkopolsce. Studia nad dawną Polską,
spotkań tomrealizujemy
4. Gniezno. w formie warsztatów, podczas których warunkiem sine qua non jest
Michałowski A., Teska M.
2013 Tradycja i nowe prądy w badaniach nad młodszym okresem przedrzymskim w Wielkopolsce,
wiedząFolia
archeologiczną.
Praehistorica Posnaniensia T. XVIII, 197–216.
Nadolski A.
1951 Cmentarzyska z późnego okresu lateńskiego w Gledzianówku i w Brzozówce w Polsce środkowej.
archeologia. Najliczniejszą
Wiadomości grupę
Archeologiczne, tom Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na-
XVIII, z. 1–2, 85–136.
Naumowiczówna E.
1963 Wykaz nabytków Muzeum Archeologicznego w Poznaniu w latach 1959–1960. Fontes Archaeolo-
ArturagiciBłażejewskiego,
Posnanienses, Vol.prof. UWr,s.z Instytutu
13 (1962) 364–385. Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego,
Niewęgłowski A.
1972 Mazowsze na przełomie er. Wrocław.
Nowak A.
1968 Badania archeologiczne w Koninie w 1967 r. (maszynopis w Archiwum Muzeum Okręgowego
pradziejowych
w Koninie).
cechą bardzo pożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-
Nowakowski
problemachJ. rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną
2000 Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych w Daniszewie st. 1 A2/408. Część zachodnia
częściąstanowiska
spotkania były kwestie
(archiwum WUOZ natury organizacyjnej
w Poznaniu Delegatura całego cyklu Extra limites. Wspól-
w Koninie).
Olędzki
analizieM.bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki
2016 Markomanowie i Kwadowie w systemie „państw” klientelnych Imperium Romanum, [w:] T.
wcielono w życie(red.)
Domański niedługo później…
Międzynarodowe studia polityczne i kulturowe wobec wyzwań współczesności, Łódź,
s. 399–414.
Olędzki M., Ziąbka L., Kędzierski A.
w Poznaniu,
2014 Celtowieprzedstawił
w międzyrzeczu wykład
Prosny ina temat
Warty typologizacji
u schyłku dotyczącej
epoki La Tène. okresuz dziejów
Celtica. Studia rzymskiego.
Celtów,
Jednym tomz II,
podniesionych
42–50, 87–92. problemów była wyraźnie zauważalna niechęć, szczególnie
Panczenko B.
związany
2000 z jej przezwyciężeniem.
Sprawozdanie W dyskusji,
z archeologicznych badań któranasięstanowisku
ratowniczych wywiązała,
11 wzwrócono
Osieczy, gm.uwagę
Rzgów, na
pow.
Konin w 2000 r. (archiwum WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie). przez użytkowane przez
Pazda S.
wieloaspektową
1980 działalność.
Studia nad rozwojem Poruszono również
i zróżnicowaniem lokalnym kwestie nowo powstających
kultury przeworskiej na Dolnymsyntez
Śląsku. pra-
Studia
dziejów Polski oraz10,ponownie
Archeologiczne Wrocław. problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej
Pieczyński Z.
1964 Cmentarzysko z środkowego okresu lateńskiego w Rzężawach w pow. tureckim, Przegląd Archeo-
logiczny, Tom 16 (1963) s. 149–153.
204
10

Extra limites

rzymskim
np. w
1967 postaci
chcieliśmy
Cmentarzysko ornamentu
i chcemy
z okresukółka
rozmawiać
wędrówekzębatego
ludów na
w sposób ceramicenie
i z wczesnego
otwarty, (A.trzymając
Błażejewski
średniowiecza 2007a,
z Konina.
się sztywno
Fontess. 68–70).
Archaeolo-
utartych
gici Posnanienses Vol. XVIII. Poznań, s. 54–66.
torium
Pietrzak kultury przeworskiej Barbaricum nastąpił
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku za pośrednictwem lub z udziałem
mieszkańców
2000
Sprawozdanie
tego,
z ratowniczychstrefybadań
wykopaliskowych na trasie autostrady A2. Ruszków I, stan. 25,
nr AUT 420 (archiwum WUOZ Extra w Poznaniu limites cechowała otwartość na dyskutowanie
Ponadtozwiązanych
z opracowywaniem –Delegatura
najpewniej w Koninie).
łudnie
Prochowiczod Sudetów
R.J. – zdają się świadczyć znaleziska
w2006
obrębieSzpila
kopaliskowych górholsztyńska
i przedgórza. ze stanowiska
Trzeba 4tuwwymienić
Tomaszach, szczególnie
pow. ostrołęcki. Wiadomości(A.
Mściwojów Archeologiczne
Błażejewski 58,
384–387. często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
2008,
realizujemy 2013) warsztatów,
w formie i Wzgórze Garbiec podczas (ryc. 4; A. Błażejewski,
których warunkiem sine R. Jarysz
qua non 2015).
jest
Omawiana
Rawita-Witanowski kwestia
M. inaczej przedstawia się w
prezentacja materiału zabytkowego. Nie mniej ważne są dla nas badania archeologów- późnym okresie wpływów rzymskich.
1904 Wykopaliska
Zaistniały tu przede w Arkuszewie
wszystkim z epoki żelaza,
dwa wyników
zjawiska. zw. „la Tène”. Światowit
Pierwsze z nich to 5, 179–181.
-eksperymentatorów i konfrontacja ich doświadczeń zpostępująca
dotychczas ekspansjadostępną
elementów
Rogalski B. kulturowych
nie
2002 rozszerzaniem
Sprawozdanie się
W swym założeniu terytorium
z ratowniczych
seminaria kultury
badań
Extra luboszyckiej,
archeologicznych
limites to na która
stan.
spotkania (jak
A2-397 wcześniej
(Kuny wskazano)
4) w sezonie
przedstawicieli 2002
różnych
była (archiwum
niejako WUOZ
transmiterem w Poznaniu
owych Delegatura
wpływów wnaKoninie).
obszar kultury przeworskiej (ryc. 5, 6).
ośrodków,
2003 integrujące
Sprawozdanie różne środowiska
z ratowniczych archeologiczne
badań archeologicznych na stan. wokół
A2-397 wspólnej
(Kuny 4)pasji,
w sezoniejaką2003jest
W związku
archeologia.
(archiwum
z tym na
Najliczniejszą linii
WUOZ w Poznaniu
styku obu
grupę Prelegentów kultur
Delegatura w Koninie).
pojawiły się stanowiska
stanowią (ze względów oczywistych) na- archeologiczne
o2005
cechach
ukowcy generalnie
Sprawozdanie
zinstytucji,
interwencyjnych (czy wykopaliskowych
badań
przyjemność nagdzie jednak
stanowisku
Rzuchów także47/Gajzabytkowy
Gości 2, gm. Dą-
z Au-
zawiera pewne
bie,
strii, Czech,
pow. elementy
Koło (archiwum
Niemiec, typowe
Norwegii
WUOZ dla kultury
w Poznaniu
i Słowenii. przeworskiej.
Delegatura wMożna
Cykl seminariów
Koninie). tu
otworzyłwymienić w
wykład dr. hab.głównej
2007 Grób ludności kultury
mierze osadę
Artura Błażejewskiego,w Krępnicy iprzeworskiej
prof. zapewne z młodszego
inne
UWr,Sprawozdania
z Instytutustanowiska okresu przedrzymskiego
zlokalizowane
Archeologii Uniwersytetu
z Rzuchowa/Gaju,
nad Kwisą i Bobrem
Wrocławskiego,
pow.
Koło, stan. 47/2. Wielkopolskie Archeologiczne 8, s. 57–61.
(ryc.
2008 7, Sprawozdanie
poświęcony8; A.problematyce
Błażejewski 2007b).
z ratowniczychpowiązań badańkultury
archeologicznych
przeworskiejna osadzie z młodszego
z nadłabską okresu
strefą wpływów
kulturową
Drugim
rzymskich zjawiskiem
i okresu w tym okresie
wędrówek
Polsce.
ludówjest
Wydarzenie pojawianie
w Kunach,
to
pow. się
miało inhumacji.
Turek,
miejsce Odkryto
woj. wielkopolskie,
9 maja 2014 r. w wPoznaniu.
stan.zasadzie
4, [w:]
tylko Olędzki M., stanowiska
pojedyncze Skowron J. (red.), Kultura jednak
grobowe, przeworska. Odkrycia,wydaje
tendencja interpretacje,
się hipotezy. Tom
wyraźna (A. 1, Łódź,
Błaże-
Pierwsza s. prelekcja
179–230. cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się po
że w badaniach iż nie nad ma to nic wspólnego
letowymi
Rudnicki M.kultury przeworskiej z wczesnego okresu rzymskiego. W tym przypadku także
2011 Nieznana
najpewniej monetajest
związane celtyckich Bojów z Grójca
to z wpływami (część miasta
z obszaru Konina). Wiadomości
środkowego czy dolnego Numizmatyczne,
Nadłabia,
sób uwidoczniła
R. LV, z. 1–2 się(191–192),
jednocześnie 99–132.przyświecająca organizatorom idea, aby o nurtujących
oproblemach
Istotną
także
Rybarskiich J. wyposażenie (A. Błażejewski 1997, s.182, ryc. 4).
częścią Sprawozdanie
spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól-
1985 z badań archeologicznych sondażowo-ratunkowych nakulturowych
cmentarzysku ciałopalnym
z zaproszonymi że w fazie
pożyteczne
w Okoleńcu gmina Kłodawa woj. konińskie (maszynopis w Archiwum Muzeum Okręgowego
wpływów poświęcenie części z spotkań
obszaru
górnego
analiziewbazyNadłabia.
Koninie).
źródłowej Wynikało
i związanym to z pewnością z powolnejinterpretacyjnym.
taki
przeworskiej
1986 Okoleniec,
wcielono w kierunku
w życies.81. gm. Kłodawa, południowym,
niedługo później… woj. konińskie,do strefy
Stanowisko Przedgórza
l. Informator Sudeckiego
Archeologiczny.i Badania
samych gór
1985.
(A. Drugie Warszawa,
Błażejewski 2006,odbyłos. 93). się Wwe związku z tym6pojawianie się r.,
spotkanie Wrocławiu czerwca 2014 kiedy to dr hab. Andrzej
miało
Rzepecki zapewne
S., Kot K.,charakter
Piotrowska jedynie
M. incydentalny
Michałowski, prof. UAM, z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – i właściwie nie zostało zanotowane
ww postaci
2016 Podznalezisk
Poznaniu, prąd czasu.archeologicznych.
przedstawił Kwiatków i okolica w pradziejach. Łódź.
Jednym zK.podniesionych problemów miały wpływy nadłabskiezauważalna
Schellner
sadniczo
2014
młodszych nie będzie
Sprawozdanie on tu
adeptówz archeologii, omawiany,
stacjonarnych badań gdyż powinien
wykopaliskowych w
do rozbudowanych być przedmiotem
Liścu Małym,
systemów osobnego
gm. Stare Miasto,
klasyfikacji źródeł st. opraco-
2, woj.
i aspekt
wania. Warto jednak
wielkopolskie, AZPzwrócić
58-40/29, tu uwagę
Konin na
(maszynopis kilka
związany z jej przezwyciężeniem. W dyskusji, która się wywiązała, zwrócono uwagę
wprzemian,
Archiwum Muzeum jakie miały wówczas
Okręgowego miejsce
w Koninie).
na
zjawisko partii dorzecza Odry. Okres
pradziejowych społeczności w Europie przez przyniósł
użytkowane ogromneprzez
Schlicht E.
zmiany
1944 nie tylkoi auf
Grabsteine
nie przedmioty w zakresie
eine ostgermanischen
powrotu na wielkich
doGräberfeld
badań, przestrzeniach
bei Konin.
które w centrum kontynentu,
Posener stawiają
Jahrbuch lecz itakże
für Vorgeschichte.
człowieka jego
Posen,
wieloaspektową
s. 118–120.
pra-
czasu,
dziejównotowane
Polski orazcoraz częściej problem
przyrastającej
Skowron J.
na przełom
2001
w bardzo V/VIbadania
Ratownicze
tempie sięźródłowej.
wykopaliskowe
bazy przeczyć twierdzeniom
w Osieczy, gm. oRzgów,
stan. 21,rozmów
W trakcie całkowitym wyludnieniu
woj. wielkopolskie
kuluarowych (wg numera-
organizatorzy tego
obszarucjiu bieżącej
schyłkuA2-361),
starożytności,
(archiwum przed
WUOZ przybyciem
w PoznaniuSłowianDelegatura (K.w Godłowski
Koninie). 1985, s. 120,
2006 Przede
154). Kulturawszystkim
przeworska wskazują
w rejonie środkowej i dolnej Bzury.
one na wyraźne Monografia
związki kulturowe osadnictwa, Poznań.
tej strefy Barbaricum
205
10
27
Extra limites
2008 Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Kunach na stanowisku 4, w Wielkopolsce
chcieliśmy i chcemy
wschodniej, [w:] J.rozmawiać
Skowron, M. wOlędzki
sposób(red.),
otwarty,
Kulturanieprzeworska.
trzymającOdkrycia,
interpretacje, hipo-
ścieżektezy.
interpretacyjnych.
Tom 2. Łódź, 11–210. Dotyczy to zarówno obszerniejszych zagadnień, wynikających
Stupnicka E., Baranowski T., Bender W.
dążyliśmy
2006 Wpływ doczynników
tego, abyklimatycznych
seminaria Extra limites
na procesy cechowała
osadnicze otwartość
w dolinach na dyskutowanie
rzek środkowej Polski w okre-
problemów związanych
sie rzymskim z opracowywaniem
i we wczesnym średniowieczu, wciąż przyrastającej
Archeologia Polski, Tom bazy
LI, z. źródłowej.
1–2. Mamy
Teska M.
kopaliskowych
2014 często skazanych
Na „basterneńskim jest na kultury
szlaku...” Elementy publikacyjny niebyt.
jastorfskiej W związku
z dorzecza Bzury, [w:] z tym częśćA.
L. Tyszler,
spotkań realizujemy wM.
Marciniak-Kajzer, formie
Olędzkiwarsztatów, podczas
(red.) Brzeziny. Dzieje których warunkiem
miasta i regionu. sine quas.non
Brzeziny-Łódź, jest
159–176.
Teske G.
-eksperymentatorów
1983 Ciążeńskie Holendry, i konfrontacja
gm. Lądek, woj. wyników ich Stanowiska
konińskie, doświadczeń 1 i 2.z Informator
dotychczasArcheologiczny.
dostępną
wiedząBadania
archeologiczną.
1982. Warszawa, s. 152–153.
2013 W Sprawozdanie
swym założeniu z badańseminaria
osady kultury przeworskiej
Extra limitesz to
okresu rzymskiegoprzedstawicieli
spotkania w Boguszycach stan. 2 (archi-
różnych
wum WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie).
archeologia.
Tuszyńska M. Najliczniejszą grupę Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na-
1988
ukowcy O zzapinkach
polskichz instytucji,
gąsienicowatym kabłąkiem przyjemność
ale mieliśmy w obrębie kultury wielbarskiejtakże
podejmować [w:] J.Gości
Gurba,z A Ko-
Au-
kowski (red.) Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim. Tom 1, Lublin, s. 177–187.
Tymieniecki
1881 Żalnik w
poświęcony Kwiatkowie. Pamiętnik
problematyce powiązań Fizjograficzny 1, s. 393–398.z nadłabską strefą kulturową
kultury przeworskiej
1906 Zabytki przedhistoryczne z nad Neru i Warty, a zwłaszcza cmentarzysko w Kwiatkowie. Materyały
antropologiczno-archeologiczne Polsce.i Wydarzenie to miało
etnograficzne, tom miejsce 9 maja 2014 r. w Poznaniu.
8, s. 77–87.
Tyszler L.
2014 Importowane rzymskie naczynia metalowe i wykwintne ceramiczne w dorzeczach Neru i Bzury
pradziejowych cechą
[w:] L. Tyszler, bardzo pożądaną
A. Marciniak-Kajzer, M.jest otwartość
Olędzki interpretacyjna.
(red.) Brzeziny. Dzieje miasta Wi jaskrawy spo-
regionu. Brzeziny-
-Łódź, s. 195–220.
Wielowiejski J.
częściąGłówny
1980 spotkania były kwestie
szlak bursztynowy naturyCesarstwa
w czasach organizacyjnej
Rzymskiego. całego cyklu Extra limites. Wspól-
Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
nie z zaproszonymi
1988 Gośćmi ustalono,
Specyfika Polski Środkowej że pożyteczne
w świetle odkryć byłoby poświęcenie
rzymskich importów przemysłowych,części
Prace spotkań
i Materiały
Muzeum
analizie Archeologicznego
bazy źródłowej i Etnograficznego
i związanym w Łodzi, Seria
z nią trudnościom Archeologiczna 32 Postulat
interpretacyjnym. (1985), s. taki
5–18.
wcielono wM.
Wesołowska życie niedługo później…
2010a Drugie
Kawnice, spotkanie
stan. 25odbyło
(48) słupsię we
29, Wrocławiu
gm. Golina 6 czerwca
[w:] 2014 r.,
H. Klunder, P. kiedy
Pawlak,toSprawozdanie
dr hab. Andrzej z prac
archeologicznych
Michałowski, w związku
prof. UAM, z projektowaną
z Instytutu linią 400kV
Prahistorii Kromlice-Pątnów,
Uniwersytetu im. Adama s. 79–107 (archiwum
Mickiewicza
WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie).
w Poznaniu,
2010b Gółkowo, przedstawił
stan. 12 (31), wykład
słup 72, na gm.
temat typologizacji
Słupca Golina [w:]dotyczącej
H. Klunder,okresu rzymskiego.
P. Pawlak, Sprawozda-
Jednym nie zz podniesionych
prac archeologicznych problemów
w związkubyła wyraźnie linią
z projektowaną zauważalna niechęć, szczególnie
400kV Kromlice-Pątnów, s. 28–74
(archiwum
młodszych adeptówWUOZ w Poznaniu
archeologii, doDelegatura w Koninie).
rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł i aspekt
2012 Osada ludności kultury przeworskiej z późnego okresu rzymskiego w Gółkowie, stan. 12, gm.
Słupca, pow. słupecki, woj. wielkopolskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne Tom 13,
zjawisko niejakiego
s. 99–117. „przesłaniania” pradziejowych społeczności przez użytkowane przez
Woźniak Z.
1978 Kulturelle Beziehungen zwischen den Gebieten Polens und der DDR während der Latène- und der frü-
dziejówhenPolski
römischenorazKaiserzeit,
ponownie problem
Arbeits- selekcji informacji
und Forschungsberichte w kontekście
zur sächsischen przyrastającej
Bodendenkmalpflege,
w bardzo
t. 22szybkim tempie bazy źródłowej. W trakcie rozmów kuluarowych organizatorzy
(1977), 269–287.
2014 The Middle of the 1st Millennium. The Role of Celts and Jastorf Culture in Cultural and Ethnic
Changes in the Lands of Poland in the Latter Half of the 1st Millennium BC, [w:] Z. Woźniak,
M. Grygiel, H. Machajewski, A. Michałowski (red.), The Jastorf Culture in Poland. BAR Internat.
Series 2579 (Oxford 2014), 5–22.
206
10

Extra limites

rzymskim
Wójcikpostaci
np. w A. ornamentu kółka zębatego naotwarty,
ceramicenie(A.trzymając
Błażejewski sztywno 2007a, s. 68–70).
chcieliśmy
2006 i chcemy
Sprawozdanie rozmawiać
z badań w sposób
archeologicznych w 2006 roku. Daniszew st.1 (408się autostrady), gm.utartych
Kościelec,
Najprawdopodobniej
ścieżek pow.
interpretacyjnych. napływ Dotyczyelementów
to zarówno kulturowych z
obszerniejszych zachodnich krańców
zagadnień, wynikających na tery-
kolski. Łódź (archiwum WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie).
torium kultury przeworskiej Barbaricum nastąpił
z długoletnich studiów, jak i kwestii nurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początkuza pośrednictwem lub z udziałem
Woźniak
mieszkańców Z., Grygiel M., Machajewski H., Michałowski A.
dążyliśmy
2014 do nadłabskiej
The Jastorftego,
Culture
strefy kulturowej.
abyinseminaria
Poland. BARExtra Internat.limites
Seriescechowała
2579. Oxford. otwartość na dyskutowanie
Ponadtozwiązanych
problemów o kontaktach ze strefą nadłabską
z opracowywaniem – najpewniej
wciąż z obszarem
łudnie
Zakrzewski od Sudetów – zdają się świadczyć znaleziska
w obrębie
1923 gór i przedgórza.
Cmentarzysko
kopaliskowych
z kulturąTrzebarzymskątuwwymienić
Ciążeniu, w szczególnie
pow. słupeckim.MściwojówPrzegląd(A. Błażejewski
Archeologiczny 2,
s. 91–99. często skazanych jest na publikacyjny niebyt. W związku z tym część
2008,
realizujemy 2013) warsztatów,
w formie i Wzgórze Garbiec podczas (ryc. 4; A. Błażejewski,
których warunkiem sine R. Jarysz
qua non 2015).jest
Omawiana
Żółkiewski kwestia inaczej przedstawia się w późnym
2001 Sprawozdanie
Zaistniały tu przedez ratowniczych
i konfrontacja
badań wykopaliskowych
dwa zjawiska. Pierwszecmentarzyska
z nich tozzpostępująca
okresu wpływówekspansjarzymskich
w Marcjanowie gm. Kawęczyn, stan. wyników ich doświadczeń
2. Poznań (archiwum WUOZ w Poznaniu dotychczas
Delegaturadostępną
w Ko-
elementów
wiedzą ninie). kulturowych
archeologiczną. z obszaru środkowego Nadłabia. Przejawiała się ona szczegól-
nie
2014 Wrozszerzaniem
Kilka uwag
swym o się
założeniu terytorium
pochówkach
seminaria dziecikultury luboszyckiej,
na przykładzie
Extra limites grobów
to która (jak
z cmentarzyska
spotkania wcześniej
kultury wskazano)
przedstawicieli przeworskiej
różnych
była niejako
ośrodków,
w transmiterem
Marcjanowie,
integrujące
pow.
różne owych
Turek, wpływów
stanowisko
środowiska
2 [w:] na
J. obszar
Skowron,
M. Olędzki
(red.)
wspólnej
Kultura(ryc.
pasji, 5, jest
przeworska.
jaką 6).
W Odkrycia,
związku z interpretacje,
tym na linii hipotezy,
styku tom
obu 2.kultur
Łódź, pojawiły się stanowiska archeologiczne
oŻychliński
cechach
ukowcy z D.generalnie
polskich nadłabskich
podejmować także Gościzabytkowyz Au-
zawiera pewne
2000 Sprawozdanie
Niemiec, typowe
z archeologicznych
Norwegii dla
i kultury
badań
Słowenii. przeworskiej.
ratowniczych
Cykl Można
na stanowisku
seminariów tu
21 wymienić
w
otworzył
Daniszewiew (A2-411),
wykład głównej
dr. hab.
pow. Koło, woj. wielkopolskie, Poznań (archiwum WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie).
2009 Osada ludności kultury przeworskiej z okresu wędrówek ludów na stanowiskuWrocławskiego,
21 w Daniszewie,
(ryc. 7, pow.
poświęcony 8; A.Koło,
Błażejewski
Wielkopolskie
Sprawozdania
powiązań Archeologiczne
kultury Tom 10,z s.
przeworskiej 135–156. strefą kulturową
nadłabską
2014 DrugimReliktyzjawiskiem
osadnictwa w
w południowo-zachodniej tym okresie
ludności
Polsce.
kultury jest
Wydarzenie pojawianie
przeworskiej
to się
z okresu
miało inhumacji.
wędrówek ludów
miejsce 9 maja Odkryto
2014 r. wwPoznaniu.
zasadzie
na stanowisku 21
tylko w Osieczy, pow.
pojedyncze koniński, Wielkopolskie
stanowiska grobowe, Sprawozdania
jednak tendencjaArcheologiczne
wydaje Tom
się 15, s. 201–219.
wyraźna (A. Błaże-
Pierwsza
2015 prelekcja
Osada cieszyła
z Beznazwy się sporym
– kolejne osiedle zainteresowaniem, a dyskusja,z jaka
ludności kultury przeworskiej okresu wywiązała
wędrówek się ludówpo
jewski 1997).
wystąpieniu, Należy [w:]
pokazała,
w Wielkopolsce, podkreślić,
że A. iż nie nad
w Michałowski,
badaniach ma to nicM.
kontaktami
M. Teska, wspólnego z(red.),
dawnymi
interkulturowymi
Żółkiewski Viator grobami
perspołeczeństwszkie-
devia scientiae
letowymi
pradziejowych kultury
itinera. Studiaprzeworskiej
cechą nad problematyką
bardzo pożądaną z wczesnego okresu rzymskiego.
okresów przedrzymskiego,
jest otwartość W tym
rzymskiego,
wędrówek
W ludów itakże
jaskrawy wcze-
spo-
najpewniej snegozwiązane
średniowiecza.jest Professori
to z Thaddeo Makiewicz
wpływami z obszaru septuagenario
środkowego amici
czy etdolnego
socii. Poznań.
Nadłabia,
oŻychliński
czym świadczą
problemach nie tylko
D., Pachulski
P. odważnie, szkieletowe,
Istotną
także
2007 ich wyposażenie
Sprawozdanie (A. Błażejewski
z rozpoznawczych badań1997, s.182, ryc.
powierzchniowo-sondażowych
częścią spotkania były kwestie natury organizacyjnej całego cyklu Extra limites. Wspól- 4). na trasie gazociągu DN 500
relacji Odolanów-Włocławek w C2
gminie Kościelec (po trasie gazociągu od układu ZZw nr 502b1 w Ko-
z zaproszonymi
ścielcu do układuZZw
że w fazie
Gośćmi ustalono,
nr 503AC),
nieże
Poznań
ma przejawów
pożyteczne
(archiwum WUOZ
wpływów
byłoby kulturowych
poświęcenie
w Poznaniu częściwz spotkań
Delegatura
obszaru
Koninie).
analizie bazy źródłowej i związanym z nią trudnościom interpretacyjnym. Postulat taki ekspansji osadnictwa kultury
przeworskiej
wcielono w życie w kierunku
niedługopołudniowym,
później… do strefy Przedgórza Sudeckiego i samych gór
(A. Błażejewski
SpisDrugie
map (CD) 2006,odbyło
spotkanie s. 93). się Wwe związku
południowych
Andrzej
miało zapewne
prof.przeworskiej jedynie
UAM, z Instytutu incydentalny
Prahistorii – i właściwie
Uniwersytetu nie zostało zanotowane
1. Stanowiska kultury na obszarze Wielkopolski wschodniej (zaim. Adama
Ciesielski 2013 Mickiewicza
z uzupełnie-
ww postaci
niami)
Zupełnie
Jednym inny charakter miały wpływy nadłabskiezauważalna
w okresie wędrówek ludów. Za-
2. Wybranez stanowiska
podniesionych problemów
kultury przeworskiej była archeologicznych.
z badań wyraźnie niechęć, (B.
Mapa interaktywna szczególnie
M. Ciesiel-
sadniczo
młodszych adeptów archeologii, do rozbudowanych systemów klasyfikacji źródeł opraco-
scy) nie będzie on tu omawiany, gdyż powinien być przedmiotem osobnego i aspekt
wania.
związany Warto
z jej jednak zwrócić tu uwagę
przezwyciężeniem. na kilkaktóra przemian, jakie miały wówczas miejsce
3. Stanowiska KP w dorzeczu rzeki Bawół W dyskusji,
w poszczególnych się wywiązała,
okresach: MOPR, WOR, zwrócono
POR-OWL uwagę na
w górnej partii dorzecza
zjawisko Odry. Okres dominacji Hunów w Europie przyniósł ogromne
4. Sytuacjaniejakiego
osadnicza w „przesłaniania”
MOPR (a) i WOR (b)pradziejowych
w południowej strefie społeczności
Wielkopolski przez użytkowane
wsch. przez
zmiany nie tylko w zakresie fal migracji na wielkich przestrzeniach
nie przedmioty i potrzebę powrotu do badań, które w centrum stawiają człowieka i jego kontynentu, lecz także
w5. Sytuacja
kierunkachosadnicza na obszarze
kontaktów dolnej Prosnyii kulturowych
handlowych przyległej dolinyw Warty w MOPR
ogóle. Nowe znaleziska z tego
czasu,
6. notowane
Sytuacja osadnicza coraz
na częściej
obszarze w
dolnej dorzeczu
Prosny i Odry
przyległej – w
doliny
dziejów Polski oraz ponownie problem selekcji informacji w kontekście przyrastającej tym
Warty takie,
w WOR które można datować
na
7. przełom
w Sytuacja
bardzo V/VI w.
osadnicza
szybkim na – zdają
obszarze
przeczyć
dolnej Prosny i twierdzeniom
przyległej
W trakcie doliny
rozmówo całkowitym
Warty w POR
organizatorzy tego
8. Sytuacja osadnicza KP w dorzeczu Meszny, prawobrzeżnego dopływu Warty w MOPR
154). Przede wszystkim wskazują one na wyraźne związki kulturowe tej strefy Barbaricum
9. Sytuacjaz osadnicza
właśnie obszarem KPNadłabia.
w dorzeczu Meszny,
Przykładem prawobrzeżnego
mogą tu dopływubyć nieWartytylkowznaleziska
WOR metalowe,
207
10
27
Extra limites
10. Sytuacja osadnicza KP w dorzeczu Meszny, prawobrzeżnego dopływu Warty w POR
11. Sytuacja
ścieżek osadnicza KP w dorzeczach
interpretacyjnych. Dotyczy lewobrzeżnych
to zarówno dopływów Warty na
obszerniejszych zachód od Konina
zagadnień, wynikających
z długoletnich
12. studiów,
Sytuacja osadnicza jak i kwestii
KP na obszarze międzynurtujących nas „na bieżąco”. Od samego początku
Wartą a Notecią
dążyliśmy
13. do tego,KPaby
Sytuacja osadnicza nad seminaria Extra wlimites
Jeziorem Skulskim MOPR cechowała otwartość na dyskutowanie
problemów związanych z opracowywaniem
14. Sytuacja osadnicza KP nad Jeziorem Skulskim w WOR
wciąż przyrastającej bazy źródłowej. Mamy
15. Sytuacja osadnicza KP nad Jeziorem Skulskim w POR
16. Sytuacjarealizujemy
spotkań osadnicza KP wnad Jeziorem
formie Skulskim w podczas
warsztatów, OWL których warunkiem sine qua non jest
prezentacja
17. materiału
Sytuacja osadnicza zabytkowego.
KP między Nie mniej
Wartą a Notecią w OR ważne są dla nas badania archeologów-
-eksperymentatorów
18. Sytuacja osadnicza KP wi dorzeczach
konfrontacja wyników
Teleszyny (dolnyich
bieg)doświadczeń
i Kiełbaski z dotychczas dostępną
19. Sytuacja osadnicza KP w dorzeczu Rgilewki
20. Sytuacja osadnicza
ośrodków, KP w dorzeczu
integrujące Wiercicy archeologiczne wokół wspólnej pasji, jaką jest
różne środowiska
archeologia.
21. Najliczniejszą
Sytuacja osadnicza grupę
KP w dorzeczu Prelegentów stanowią (ze względów oczywistych) na-
Neru
ukowcy z polskich instytucji, ale mieliśmy
22. Osadnictwo KP na obszarze między południkowym przyjemność podejmować
biegiem Warty także
a środkowym GościTeleszyny
biegiem z Au-
wstrii,
MOPRCzech, Niemiec, Norwegii i Słowenii. Cykl seminariów otworzył wykład dr. hab.
Artura
23. Błażejewskiego,
Osadnictwo prof.między
KP na obszarze UWr,południkowym
z Instytutu Archeologii
biegiem WartyUniwersytetu
a środkowymWrocławskiego,
biegiem Teleszyny
wpoświęcony
WOR problematyce powiązań kultury przeworskiej z nadłabską strefą kulturową
w Osadnictwo
24. południowo-zachodniej
KP na obszarzePolsce.
między Wydarzenie
południkowym tobiegiem
miało miejsce
Warty a9środkowym
maja 2014 biegiem
r. w Poznaniu.
Teleszyny
wPierwsza
PO prelekcja cieszyła się sporym zainteresowaniem, a dyskusja, jaka wywiązała się po
wystąpieniu,
25. Osadnictwo KP pokazała, że wmiędzy
na obszarze badaniach nad kontaktami
południkowym interkulturowymi
biegiem Warty społeczeństw
a środkowym biegiem Teleszyny
wpradziejowych
ogólnie pojętym okresie rzymskimpożądaną jest otwartość interpretacyjna. W jaskrawy spo-
cechą bardzo
sób
26. uwidoczniła
Osadnictwo KP nasięobszarze
jednocześnie
między przyświecająca organizatorom
południkowym biegiem idea, aby biegiem
Warty a środkowym o nurtujących
Teleszyny
wproblemach
OWL rozmawiać odważnie, mając za oręż wyłącznie siłę argumentów. Istotną
częścią
27. spotkania
Stanowiska kulturybyły kwestienanatury
przeworskiej organizacyjnej
obszarze całego cyklu
Wielkopolski wschodniej w OWL Extra limites. Wspól-
nie z zaproszonymi Gośćmi ustalono, że pożyteczne byłoby
28. Stanowiska kultury przeworskiej na obszarze Wielkopolski wschodniej w OR
poświęcenie części spotkań
29. Stanowiska kultury przeworskiej na obszarze Wielkopolski wschodniej bez określenia chronologiczne-
go
208
10

M Ciesielski-DZIEJE KULTURY PRZEWORSKIEJ W ŚWIETLE STARYCH I NOWSZYCH BADAŃ W WIELKOPOLSCE WSCHODNIEJ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

M Ciesielski-DZIEJE KULTURY PRZEWORSKIEJ W ŚWIETLE STARYCH I NOWSZYCH BADAŃ W WIELKOPOLSCE WSCHODNIEJ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 171 25.11.

Tytułowe dzieje osadnictwa kultury przeworskiej w Wielkopolsce wschodniej to

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 173 25.11.2020 16:02:13

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 174 25.11.2020 16:02:13

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 176 25.11.2020 16:02:13

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 178 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 180 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 182 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 184 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Ryc. 5. Zapowiednia stan. 5. Wyposażenie grobu 66 (rys. M. Ciesielski, oprac. B. Ciesielska)

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 186 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 188 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 190 25.11.2020 16:02:14

Dzieje kultury Kultura

Podziękowania dla kierownika Działu Archeologicznego MOK, mgr. K. Gorczycy za udostępnienie

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 192 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 194 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 196 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 198 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 200 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 202 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 204 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 206 25.11.2020 16:02:15

Dzieje kultury Kultura

Księga Extra limited v1 do II kor..indb 208 25.11.2020 16:02:15

You might also like